در جستجوی نسبیت فالسفه اسالمی با زمان

معرف: شایان فر،شهنازاطالع رسانی و کتابداری :: کتاب ماه فلسفه :: دی 1392 - شماره 76

از 98 تا 100http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/1002618 : آدرس ثابت

mohamad sajed m : دانلود شده توسطتاریخ دانلود : 19:05:15 1393/01/23

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسالمی (نور) جهت ارائۀ مجالت عرضه شده در پایگاه،مجوز الزم را از صاحبان مجالت، دریافت نموده است، بر این اساسهمه حقوق مادی برآمده از ورود اطالعات مقاالت، مجالت و تألیفات موجود در پایگاه، متعلق به "مرکز نور" می باشد. بنابر این، هرگونه نشر و عرضه مقاالت

در قالب نوشتار و تصویر به صورت کاغذی و مانند آن، یا به صورت دیجیتالی که حاصل و بر گرفته از این پایگاه باشد، نیازمند کسب مجوز الزم، از صاحبانمجالت و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسالمی (نور) می باشد و تخلف از آن موجب پیگرد قانونی است. به منظور کسب اطالعات بیشتر به صفحه قوانین

و مقررات استفاده از پایگاه مجالت تخصصی نور مراجعه فرمائید.

پایگاه مجالت تخصصی نور

www.noormags.com

، شماره76، دی 981392

منابع معاصر

و تفرج نه اسالمی فلسفۀ تاريخ به ديگر نگاهی اشاره: فلسفۀ اسالمی كه كوششی در فهم بوستان تماشاگری موزه و نسبت فلسفۀ اسالمی با زمان و نسبت ما با فلسفۀ اسالمی است. فیلسوفان تأثر و تأثیر يا اسالمی فلسفۀ مسائل از مجموعه ای آن مطالعۀ با بلكه، يافت، نخواهیم اثر اين در را مسلمان و است؟ جديد جهان بنیانگذار فیلسوف، چگونه كه درمی يابیم چگونه هر فلسفۀ اصیل می تواند تصوير جهانی باشد كه امكان به مقاله اين است؟ شده پديدار فیلسوف نظر در آمدنش پديد مؤلفۀ با فلسفه نسبت محوريت با اثر اين نكات برخی معرفی

زمان می پردازد.كتاب ماه فلسفه

مطالب بر مشتمل اسالمی فلسفۀ تاريخ به ديگر نگاهی متنوعی است كه با محوريت فلسفۀ اسالمی به نگارش درآمده است. مباحث اين اثر عبارتند از: »اسالم و علم دوستی«؛ »مقام تاريخی فلسفه در دورة اسالمی«؛ »تاريخ فلسفۀ اسالمی، تاريخ جمع دين و فلسفه است«؛ »سرگذشت سیاست در عالم اسالم«؛ »سیاست و فضیلت در نظر فارابی: مدينۀ فاضله، مدينۀ فضايل ابن سینا در احترام می گذاريم؟«؛ »چرا ابن سینا به است«؛ »چرا »هم سخنی است؟«؛ نكرده تصنیف مهمی اثر عملی حكمت آموزگار »ابن رشد، او«؛ تفكر وجوه و »ابن سینا ابن سینا«؛ با تجدد«؛ »نظری به عالم خیال«؛ »قطب الدين شیرازی كیست؟« ادراک »معلم ثالث«؛ »فیلسوف عالم اسالم«؛ »ادراک بسیط و مركب نزد مالصدرا و اليب نیتس«؛ »انسان و فلسفه در انديشۀ مالصدرا«؛ »مالصدرا و سیاست نظری«؛ »كتاب المبدأ و المعاد در يك نگاه«؛ »مالصدرا و همزبانی با فلسفۀ جديد«؛ »مطهری و فلسفۀ اسالمی«؛ »فلسفۀ اسالمی و پديدارشناسی«؛ »ُكربن و

اهمیت فلسفۀ اسالمی در جهان كنونی«.هر چند اشتغال اصلی استاد داوری، مطالعه و تدريس فلسفۀ جديد بوده است، اما بر اين باور است كه يك ايرانی، بدون آشنايی برسد.1 جايی به جديد فلسفۀ در است بعید اسالمی، فلسفۀ با استادان از كه داشته ام »وظیفه كه: می كند تصريح اين رو، از نقش از ايشان ديگر از سوی بیاموزم.«2 اسالمی چیزی فلسفۀ »ما می گويد: سخن پیشینیان تفكر بهتر فهم در جديد فلسفۀ زمانی كه با تفكر معاصر آشنا می شويم، از گذشتگان نیز بیش از

نگاهی ديگر به تاريخ فلسفۀ اسالمی، رضا داوری اردكانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1387.

در جستجوی نسبت فلسفۀ اسالمی با زمان

شهناز شايان فر*Sh.shayanfar1380@gmail.com

www.noormags.com

99، شماره76، دی 1392

آنچه قبل از اين می دانستیم درمی يابیم.«3 افزون برآن، دلشورة استاد از دورة جوانی جستجوی پاسخی برای دو پرسش در قلمرو فلسفۀ اسالمی بود: »چرا از میان همۀ اقوام و ملل در زمانی كه دورة فلسفۀ يونانی به پايان رسیده بود، مسلمانان آن هم ايرانیان مسلمان به آن رو كردند؟ پرسش ديگر هم اين بود كه حاصل اقوام و يونانیان فلسفۀ و دانش به ايرانیان و رويكرد مسلمانان ديگر چه بوده و علم فلسفه با آن چه صورتی پیدا كرده است؟... من در توجه خود به تاريخ فلسفۀ اسالمی هرگز اين دو پرسش را پرسش ها رفته ام، فیلسوف كه نزد هر و نكرده ام فراموش را

هم برده ام.«4 فلسفۀ بوستان و موزه تماشاگری و تفرج را اثر اين استاد آن بلكه نمی داند، است، فلسفه تاريخ آن برون داد كه اسالمی را كوششی در فهم نسبت فلسفۀ اسالمی با زمان و نسبت ما با فلسفۀ اسالمی دانسته است ؛5 زيرا »فلسفه گفِت وجود است و ما را می شنويم. او با وجود داريم، گفِت اينكه چه نسبتی به بسته اين زمان، با دوام برقرار می شود و اين نسبت در وقت و زمان تاريخ پديد می آيد.«6 مؤلفۀ زمان، گوش و زبان را در فهم سخن و عرضۀ آن دستخوش دگرديسی می كند؛ »گوشی كه برای قرون وسطی باز بود برای زمان ما باز نیست؛ چنان كه گوشی كه برای و نمی شنود.«7 را وسطی قرون است سخن باز ما زمان سخن هنر فلسفه آن است كه امكان شنیدن زمان حاضر و زمان های ديگر را فراهم كرده و سبب می شود تا ما در زمان سكنا گزيده و در آن زندگی كنیم.8 البته سخن زمان ما از نظر استاد، نه سخن

مشهورات است و نه سخنی كه بهتر و بیشتر شنیده شود.9 ايدة »عالَم« نیز مرتبط با مؤلفۀ زمان است؛ به اين بیان كه هر فلسفه ای متعلق به عالَمی است كه با دوام آن عالَم، باقی و با زوال آن، صورت جديدی به خود می گیرد. فلسفۀ مسیحی در عالَم مسیحی و فلسفۀ اسالمی در عالَم اسالمی بسط می يابد و شیوة زندگی آن را آموزش می دهد. اگر عالَم ديگری آغاز شود، تفكر نوينی متناسب با آن شكل می گیرد.10 بر همین اساس می توان تفاوت های دو فیلسوف را در يك تفاوت بنیادی تر، يعنی تفاوت تاريخ به ديگر نگاهی مؤلف چنان كه كرد.11 جستجو عالَم دو اظهار مالصدرا و نیتس اليب اختالف باب در اسالمی فلسفۀ به مايل از نظر عالئق شخصی فلسفی، نیتس می دارد: »اليب فلسفۀ مالصدرا بوده، ولی تعلق هر يك از آن ها به عالَمی متفاوت

می شده و سبب می كرده دور يكديگر از را آنان ديگر، عالَم با است كه از اصول و قواعد مشابه نتايج مختلف بگیرند يا جايگاه آن اصول در فلسفۀ هر يك از آن ها متفاوت باشد.«12 البته بايد توجه داشت كه نقش فلسفه، صرفًا پسینی نیست، يعنی صرفًا بعد از شكل گیری عالم جديد نقش ايفا نمی كند، بلكه فلسفه، نقش پیشینی هم دارد، يعنی فلسفه می تواند نظمی و عالَمی را تخريب و عالم جديدی تأسیس كند.13 به اين بیان كه: فلسفه گفِت وجود تاريخ پديد می آيد؛ از وجود تلقی جديدی است؛ در هر دوره ای نیز با تلقی از وجود، صورت جديدی پیدا می كند. به عنوان مثال: يونانیان، پهلوانان را بشر كامل می دانستند، اما سقراط، افالطون و ارسطو با قرائتی نوين از وجود، طرح »بشر دانا مضاهی عالَم است.« را درانداختند و زمینۀ ويرانی عالَم يونانی را فراهم كردند.14 به ديگر سخن: از منظر استاد، هر فلسفۀ اصیل می تواند تصوير جهانی باشد كه امكان پديد آمدنش در نظر فیلسوف پديدار شده پاره ای تا نیست فلسفی احكام مجموعۀ فلسفه بنابراين، است. از آن ها را بپذيريم و برخی ديگر را كنار نهیم. تاريخ فلسفه نیز احكام و قضايای فلسفه نیست؛ فلسفۀ تاريخ اصالح و تصحیح ابن سینا تصوير جهانی است كه او در آن بسر می برد و كانت معمار جهانی است كه ما در آن بسر می بريم. مهم نیست كه قضايای باشد. تحلیلی يا ماتقدم تألیفی می گفت او چنان كه رياضی،

استاد داوري اين اثر را تفرج و

تماشاگری موزه و بوستان فلسفۀ

اسالمی كه برون داد آن

تاريخ فلسفه است، نمی داند،

بلکه آن را كوششی در فهم

نسبت فلسفۀ اسالمی با زمان و

نسبت ما با فلسفۀ اسالمی دانسته

است .

هر چند اشتغال اصلی استاد داوری، مطالعه و تدريس فلسفۀ جديد بوده است، اما بر اين باور است كه يک ايرانی، بدون آشنايی با فلسفۀ اسالمی، بعيد است

در فلسفۀ جديد به جايی برسد. از اين رو، تصريح می كند كه: »وظيفه داشته ام كه از استادان فلسفۀ اسالمی چيزی بياموزم.« از سوی ديگر ايشان از نقش فلسفۀ جديد در فهم بهتر تفکر

پيشينيان سخن می گويد: »ما زمانی كه با تفکر معاصر آشنا می شويم، از گذشتگان نيز بيش از آنچه قبل از اين می دانستيم درمی يابيم.«

سقراط، افالطون و ارسطو با قرائتی

نوين از وجود، طرح »بشر دانا

مضاهی عالَم است.« را

درانداختند و زمينۀ ويرانی عالَم يونانی را فراهم كردند.

www.noormags.com

، شماره76، دی 1001392

عمده اين است كه او راه گشای در است كه و جهانی لیبرالیسم جهان مدار دائر جديد علم آن، سخن: ديگر است.15به شده يافتن فیلسوف شأن استاد، نزد دكارت بیكن، امكان هاست؛ جهان امكان های كانت، و طرح و داده نشان را متجدد را بشر قدرت و جهان تصرف می توان بنابراين، درانداختند.16

بنیانگذار شهر و جهان را متفكر و فیلسوف دانست.17قائل تفاوت فلسفی تفكر و فلسفه علم میان داوری استاد شده؛ اولی را انتزاعی و با كارآمدی صرف در آموزش و دومی را

قرين درد و دگرگون كنندة عالم معرفی می كند.18اسالمی، فلسفۀ تاريخ به ديگر نگاهی نگارندة ديدگاه از امری فارابی می شود؛ آغاز »يافت« با و است »يافت« فلسفه را يافته است كه عین »يافت« افالطون نیست.19 ايشان در اثر مؤلفۀ بر تأكید با اسالمی، فلسفۀ تاريخ و ما عنوان با ديگری

»يافت« از فقدان التقاط در فلسفۀ اسالمی سخن می گويد.20 از شعارهايی بیان و فلسفه كردن بازاری استاد، همچنین، فلسفی تفكر جدی خطرهای از را همه« برای »فلسفه قبیل را فلسفه اينكه »توقع كه: است عقیده اين بر و می كند تلقی چنان آسان بگويند و بنويسند كه قابل فهم همگان باشد، توقع بی جايی است و اگر كسی بخواهد اين توقع را برآورد و فلسفه را به سطح همگان برساند، تحريف فلسفه كرده است... نان، آب، مسكن و بهداشت برای همه است، اما فلسفه از آن كسانی است

كه اهلیت دارند.«21 اسالمی« فلسفۀ و »مطهری مقالۀ در شده ياد اثر مؤلف اظهار داشته است كه: »فلسفه در آثار مطهری نه اسالمی، بلكه عین اسالم شده است.« و از آنجا كه استاد مطهری درصدد تبیین مطابقت دين و فلسفه به عنوان يك مسألۀ فلسفی برآمده است داوری، استاد همچنین، می داند.22 فارابی با مقايسه قابل را او شهید مطهری را مدافع صورت اخیر فلسفۀ اسالمی دانسته است

و معتقد است: استفادة استاد مطهری از زبان، نكات و ادلۀ فلسفۀ جديد او را از مسیر اصلی فلسفۀ اسالمی خارج نكرده است.23

منابع و مآخذانتشارات تهران: اردكانی، داوری رضا ايران، معاصر فلسفۀ .1

سخن، 1390.2. ما و تاريخ فلسفۀ اسالمی، رضا داوری اردكانی، تهران: سازمان

انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشۀ اسالمی، 1389.اردكانی، داوری رضا اسالمی، فلسفۀ تاريخ به ديگر نگاهی .3

تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1387.

پی نوشت ها* عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا.

1. نگاهی ديگر به تاريخ فلسفۀ اسالمی، ص د.2. همان، ص د.

3. همان، ص 20.4. همان.

5. همان، ص ذ. 6. همان، ص 20.7. همان، ص 59.8. همان، ص 62.9. همان، ص 60.

10. همان، ص 107.11. همان، ص116.

12. همان، صص 118-117.13. فلسفۀ معاصر، صص 56-57، 59، 192، 274.

14. نگاهی ديگر به تاريخ فلسفۀ اسالمی، صص 108-107.15. همان، ص 46.16. همان، ص 64.17. همان، ص 62.

18. همان، 61.19. همان، ص 130.

20. ما و تاريخ فلسفۀ اسالمی، ص306.21. نگاهی ديگر به تاريخ فلسفۀ اسالمی، ص 137.

22. همان، ص 161.

23. همان، ص 160.

اليب نيتس از نظر عالئق شخصی فلسفی، مايل به فلسفۀ مالصدرا بوده، ولی تعلق هر يک از آن ها به عالَمی متفاوت با عالَم ديگر، آنان را از يکديگر دور می كرده و سبب می شده است كه از اصول و قواعد مشابه نتايج مختلف بگيرند يا جايگاه آن اصول در فلسفۀ هر يک از آن ها متفاوت باشد.

كانت معمار جهانی است كه ما در آن بسر می بريم. مهم نيست كه قضايای رياضی، چنان كه او می گفت تأليفی ماتقدم يا تحليلی باشد. عمده اين است كه او

راه گشای ليبراليسم و جهانی است كه در آن، علم جديد دائر مدار جهان شده است. به ديگر سخن: نزد استاد، شأن فيلسوف

يافتن امکان هاست؛ بيکن، دكارت و كانت، امکان های جهان متجدد را نشان داده و طرح تصرف جهان و

قدرت بشر را درانداختند. بنابراين،می توان بنيانگذار شهر و جهان را متفکر و فيلسوف

دانست.

www.noormags.com