T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK

(MEDENİ USUL HUKUKU VE İCRA VE İFLÂS HUKUKU) ANABİLİM DALI

NÜFUS DAVALARINDA CUMHURİYET SAVCISININ GÖREVLERİ

Yüksek Lisans Projesi

Selçuk Çiftçi

Ankara – 2007

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK

(MEDENİ USUL HUKUKU VE İCRA VE İFLÂS HUKUKU) ANABİLİM DALI

NÜFUS DAVALARINDA CUMHURİYET SAVCISININ GÖREVLERİ

Yüksek Lisans Projesi

Selçuk Çiftçi

Proje Danışmanı Prof.Dr. Ejder Yılmaz

Ankara - 2007

i

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER................................................................................................. i KISALTMALAR ............................................................................................ iii GİRİŞ ............................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM 3

SAVCILIK KAVRAMI, TANIMI, TARİHÇESİ, HUKUKİ NİTELİĞİ, TERİM SORUNU.................................................................................................... 3

A) SAVCILIK KAVRAMI.......................................................................... 3 B) SAVCILIĞIN TANIMI .......................................................................... 4 C) SAVCILIĞIN TARİHÇESİ................................................................... 6

I- Savcılığın Yabancı Hukuklarda Gelişimi .......................................... 6 1- Genel Olarak ............................................................................... 6 2- Roma Hukukunda Savcılık .......................................................... 7 3- Fransız Hukukunda Savcılık........................................................ 8 4- İskoç ve İngiliz Hukukunda Savcılık............................................. 9 5- Alman Hukukunda Savcılık........................................................ 11

II. SAVCILIĞIN TÜRK HUKUKUNDA TARİHİ GELİŞİMİ................... 12 D) SAVCILIĞIN HUKUKİ NİTELİĞİ ...................................................... 15 E) SAVCILIKTA TERİM SORUNU........................................................ 17

İKİNCİ BÖLÜM CUMHURİYET SAVCILARININ HUKUK DAVALARINDAKİ GÖREVLERİ19

A- DAVA AÇILMASINDA CUMHURİYET SAVCISININ İŞLEVİ ............ 19 B- AÇILMIŞ BULUNAN DAVAYA KATILMADA CUMHURİYET SAVCISININ İŞLEVİ ............................................................................. 20 C- KANUN YARARINA TEMYİZDE YARGITAY CUMHURİYET BAŞSAVCISININ İŞLEVİ ...................................................................... 21

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CUMHURİYET SAVCISININ AÇTIĞI VE KATILDIĞI HUKUK DAVALARI... 22

1- TÜRK MEDENİ KANUNU’NA GÖRE CUMHURİYET SAVCISININ DAVA AÇMAKLA GÖREVLİ OLDUĞU HALLER ..................................... 22

a- BUTLAN DAVASI ............................................................................. 22 b- EVLENME TALEBİNİN REDDİNE İTİRAZ DAVASI ......................... 22 c- EVLENMEYLE SOYBAĞININ KURULMASINA İTİRAZ DAVASI ..... 23 d- TANIMANIN İPTALİ DAVASI............................................................ 23 e- BABALIK DAVASI ............................................................................ 24 f- VAKFIN DAĞITILMASI DAVASI........................................................ 25 g- DERNEKLERİN FESHİ DAVASI ...................................................... 25

2- NÜFUS KANUNUNA GÖRE CUMHURİYET SAVCISININ DAVA AÇMAKLA GÖREVLİ OLDUĞU HALLER ................................................ 26 3- DİĞER KANUNLARDA CUMHURİYET SAVCISININ DAVA AÇMAKLA GÖREVLİ OLDUĞU HALLER .................................................................. 26

a- AİLENİN KORUNMASINA DAİR KANUNDA ÖNGÖRÜLEN HALLER.............................................................................................................. 26 b- SENDİKALAR KANUNUNDA ÖNGÖRÜLEN HALLER .................... 27 c- TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNDA ÖNGÖRÜLEN HALLER............ 27

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM NÜFUS DAVALARINDA CUMHURİYET SAVCISININ GÖREVLERİ .......... 29

ii

1.GİRİŞ ........................................................................................................ 29 2. NÜFUS DAVALARININ TÜRLERİ ........................................................... 32

a- İSİM DEĞİŞTİRME VE DÜZELTME DAVALARI.................................. 32 b- YAŞ DÜZELTME DAVALARI ............................................................... 36

CEZA MAHKEMELERİNDE YAŞIN DÜZELTİLMESİ ........................... 39 c- DİĞER KAYIT DÜZELTME DAVALARI................................................ 40

SONUÇ........................................................................................................ 42 KAYNAKÇA ................................................................................................ 47

iii

KISALTMALAR

ABD : Ankara Barosu Dergisi

AD : Adalet Dergisi

AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

AYM : Anayasa Mahkemesi

CD : Ceza Dairesi

CGK : Ceza Genel Kurulu

CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu

CMUK : Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu

CYUK : Ceza Yargılaması Usulü Kanunu

DMK : Devlet Memurları Kanunu

EMK : Eski Medeni Kanun

HD : Hukuk Dairesi

HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu

MBD : Mülkiyeliler Birliği Dergisi

NHK : Nüfus Hizmetleri Kanunu

NK : Nüfus Kanunu

SK : Soyadı Kanunu

s : Sayfa

TMK : Türk Medeni Kanunu

TVK : Türk Vatandaşlık Kanunu

YD : Yargıtay Dergisi

yy : Yüzyıl

1

GİRİŞ

Cumhuriyet savcılarının asıl görevi ceza yargılaması alanındadır.

Bununla birlikte, kamu düzeninin gerekli kıldığı bazı durumlarda, hukuk

yargılamasında da Cumhuriyet Savcılarına bir takım görevler verilmiştir.1

Nitelik itibariyle kamu görevlisi olan Cumhuriyet savcılarının, kişiler

arasında meydana gelen özel hukuk uyuşmazlıklarına müdahil olamaması

gerekir. Ancak kanun koyucu, kamu düzeninin gerektirdiği durumlarda

Cumhuriyet savcılarının ya resen ya da idarenin bir organının ihbarıyla bazı

davalara müdahil olacağını ifade etmiştir. Kamu düzeninin tam bir tanımı

olmamakla beraber, Anayasa Mahkemesi bu ilkeyi şöyle tanımlamıştır:

“Toplumun huzur ve sükununun sağlanmasını, Devletin ve Devlet teşkilatının

muhafazasını hedef tutan her şeyi ifade ettiği, başka bir deyimle cemiyetin

her sahadaki düzeninin temelini teşkil eden kuralları kapsadığı sonucuna

varılmaktadır” (AYM 28.1.1964 T.,128/8 K.,RG 17.4.1964 T., 11685 s.)2

Burada üzerinde önemle durulması gereken nokta, cumhuriyet savcıları

kamu düzeni yanında, kanunda açıkça görevlendirilmişse hukuk davası

açabilir ya da açılmış bir davaya katılabilir. Aksi halde kamu düzenini

ilgilendiren her davaya cumhuriyet savcıları davacı ya da müdahil sıfatıyla

1 Kuru/Arslan/Yılmaz; Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı, 17.Baskı Ankara 2006, s.253; Kuru B; Hukuk Muhakemeleri Usulü 6.Baskı C.1 s.847; Saldırım M; Özel Hukukta Cumhuriyet Savcısının Görevleri 1.Baskı Ankara 2005, s.1; Pekcanıtez/Atalay/Özekes; Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı 5.Baskı Ankara 2006 s.144; Lütem,İ.; Hususi Hukuk Sahasında Savcılık Müessesesi, AD.1951 s.1231; Gökçe T; Savcılığın Niteliği, Yapısı ve Özellikleri, AD.c.28 2002 s.536; Yılmaz E; savcıların Hukuk Davalarındaki Görevleri, AÜHFD c=XXIX 1972 sayı=1-2 s.259; Tunca A; Tatbikat yönünden Cumhuriyet Savcısının Görev ve Yetkileri, 1952, s.13; Keyman S; Ceza Muhakemesinde (Asıl Ceza Muhakemesinde) Savcılık, 1970 s.87; Yurtcan E; Ceza Yargılaması Hukuku, 10.Baskı 2004 s.224 2 Saldırım, s.59 (Dipnot 2 naklen)

2

katılamaz. Dolayısıyla cumhuriyet savcılarının görevli olduğu hukuk

davalarının sayısı bellidir ve sadece kanun koyucu tarafından bu davaların

sayısı artırılabilir. Cumhuriyet savcılarının görevli olduğu hukuk davaları

aşağıda belirtilecektir.

3

BİRİNCİ BÖLÜM

SAVCILIK KAVRAMI, TANIMI, TARİHÇESİ, HUKUKİ NİTELİĞİ,

TERİM SORUNU

A) SAVCILIK KAVRAMI

Hakimlerden farklı olarak savcılar adli görevlerinin yanında bir takım

idari görevleri de yapmaktadırlar. Ancak uygulamada savcıların adli görevleri

ön plana çıkmaktadır. Savcılık kavramıyla ilgili olarak değişik görüşler ileri

sürülmüştür. Örneğin Keyman’a göre savcılık; yargılama görevinin bir çeşidi

olan iddia görevini yerine getiren toplumsal iddia makamıdır.3 Katoğlu ise

savcının, yargılama makamları önüne, yargılamaya konu olan uyuşmazlığı

getirecek kişi olduğunu belirtmiştir.4 Kunter / Yeniseye /Nuhoğluna göre ise

savcılık, devlet adına iddia görevini yapan makamdır5 Konuyla ilgili olarak

Yurtcan’da benzer fikirler öne sürmüştür. Yazara göre, ceza yargılamasında

önüne getirilen uyuşmazlığı çözen hakim birinci plandadır. Savcı ise

çözülecek uyuşmazlığı hakim önüne getirmekle önemli ancak ikincil bir rol

üstlenmektedir6

Savcıların adli görevleri ön planda olmakla beraber, idari görevlerinin

önemi yadsınamaz. Fakat savcıların adli görevleri genel de belli iken, idari

görevleri çeşitli yasalarda ve dağınık bir görünümdedir. Savcıların en önemli

idari görevleri, ceza ve tutuk evlerinin kontrol ve denetimi, noterlerin, icra iflas

3 Keyman, s.54 4 Katoğlu, T; Bağımsız Yargıda Savcıların Yetkileri, MBD C=XX sayı=187 s.29 5 Kunter/Yenisey/Nuhoğlu; Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 15.Baskı; İstanbul 2006, s.367 6 Yurtcan s.212

4

müdürlükleri ile mahkeme kalemleri ve veznelerin denetlenmelidir. Bu

sebeple savcılık kavramı açıklanırken bu kurumun idari görevleri de göz

önünde bulundurulmalıdır.7

B) SAVCILIĞIN TANIMI

Savcılık kavramını açıklarken tanımına ilişkin bir takım unsurları da

belirtmiş bulunuyoruz. Burada terimsel bir problem bulunmaktadır. Şöyle ki,

savcılık bir kurumu ifade etmekteyken, savcı o kurumda görev yapan, o

kurumu temsil eden kişidir. Savcı bir iş yaparken savcılık makamı adına

hareket etmekte ve onu temsil etmektedir. Bu ikili ilişki hakim ve mahkeme

arasında da kurulabilir. Çoğu zaman birey olan savcı ile kurum olan savcılık

aynı anlamlarda kullanılmaktadır.8

Savcılık ya da savcının tanımı konusunda öğretide çeşitli görüşler ileri

sürülmüştür. Bir görüşe göre savcı; suç haberini alır almaz devlet adına

şüpheli veya sanığın gerektiğinde lehine olarak da araştırma ve soruşturma

işlemlerine girişmek, suç şüphesi kuvvetli olduğunda kamu davasını açmak,

açtığı davayı yürütmek ve mahkemece verilen kararları yerine getirmek

zorunda olan ve yürütme organı içinde yer alan devlet memurudur.9 Ancak

bu tanım çeşitli yönlerinden eleştirilebilir. Şöyle ki, savcının yürütme organı

içinde yer aldığı mutlak doğru değildir. (Bu konuda savcılığın hukuki niteliği

konusu işlenirken açıklama yapılacaktır) ikinci olarak savcıların devlet

memuru olup olmadığı da eleştiriye açıktır. Zira devlet memurlarının hak ve

7 Saldırım s.5 8 Saldırım s.23 9 Öztürk, B; Ceza Hukuku El Kitabı; İstanbul 1989, s.383

5

yükümlülüklerini düzenleyen 657 s. DMK savcılar için geçerli değildir. Aynı

kanunun 3. maddesi savcıların özel kanun hükümlerine tabi olduğunu

belirtmiştir (Nitekim hakim ve savcılar 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar

Kanununa tabidirler) Ayrıca Anayasanın 128. maddesi kamu hizmetlerinin

memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle yerine getirileceğini ifade

etmektedir. Buna göre kamu görevlisi kavramı, memur kavramından daha

geniş bir anlam içermekte olup, savcıları kamu hizmeti gören kamu görevlisi

diye nitelendirmek daha doğru olacaktır.10

Savcılığın tanımı konusunda Kunter/Yenisey/Nuhoğlu savcılık

makamını baz almışlardır. Buna göre savcılık, devlet adına iddia görevini

yapan makam, savcı ise bu makamı işgal eden kişidir.11 Keyman’da

Kunter/Yenisey/Nuhoğlu ve paralel bir ifade kullanmış ve savcıyı iddia

görevini yerine getiren toplumsal iddia makamı olarak ifade etmiştir.12

Savcılık ya da savcı konusunda tam bir tanım olmamakla beraber, bu

konuda en kapsamlı tanımı Saldırım yapmıştır. Yazara göre savcılık; suç

işlenmesinden başlayarak, kesin hüküm verilinceye kadar geçen süreçte,

kamu adına soruşturmayı yapmak, dava açmak, yargılama sırasında iddia

makamını temsil etmek ve kanunun açıkça yetki verdiği hallerde hukuk

davası açmak, bu davalara katılmak ve bu davalarla ilgili verilen kararlara

karşı kanun yollarına başvurmak gibi adli görevlerinin yanında, Adalet

Bakanlığı’nı görev yaptığı yerde temsil etmek, mahkemelerce verilen

10 Aydınalp S; Hakimlerin Hukuki Sorumluluğu, Ankara 1997, s.23 11 Kunter/Yenisey/Nuhoğlu s.367-368 12 Keyman s.54

6

kararların infazını sağlamak, noterleri, icra-iflas müdürlükleri ile mahkeme

kalemleri ve veznelerini denetlemek gibi idari görevleri olan, yargı örgütü

içinde yer alan kurumdur. Bu kurum adına hareket eden kişiye ise savcı

denir.13

C) SAVCILIĞIN TARİHÇESİ

I- Savcılığın Yabancı Hukuklarda Gelişimi

1- Genel Olarak

Pek çok hukuki konuda olduğu gibi, savcılığın kaynağı ve gelişimi

konusunda öğretide görüş birliği bulunmamaktadır. Keyman, savcılığın

kaynağının Fransız hukukuna dayanmakla beraber, savcılığın ilk örneklerine

Roma hukukunda rastlandığını belirtmiştir. Ancak yazar Roma hukukunda

savcılığa benzeyen çeşitli kurumların bulunmasına rağmen çağdaş anlamda

Kamu İthamına ulaşamayan Roma Hukukçularının tam manasıyla bir savcılık

kurumu oluşturmadıklarını ifade etmiştir. Yazar bugünkü savcılığın ilk

temellerinin 14.yüzyılda Fransa’da atıldığını belirtmiştir.14 Doktrinde Lütem,15

Arıkan16, Sonel 17’de savcılığın ilk olarak 14.yüzyıl Fransa’sında ortaya

çıktığını ifade etmişlerdir. Diğer bir kısım yazar ise bugünkü anlamıyla

savcılık teşkilatının 1789’da gerçekleşen Fransız İhtilalinden sonra

13 Saldırım s.24-25 14 Keyman s.57-59 15 Lütem s.1225 16 Arıkan, B; Müddei umumilik Müessesesi, ABD 1955, s.659 17 Sonel, H; Türkiye’de Savcılığın Kuruluşu, AD 1949, s.177

7

kurulduğunu ileri sürmüşlerdir18 Aslında, temel problem savcılık ve savcı

kavramlarının vasıfları konusundadır. Öncelikle günümüzdeki savcılarda

olması gereken temel nitelikler belirlenmeli, daha sonra bu nitelikler çeşitli

hukuk sistemlerinde savcı olduğu iddia edilen kişi ya da kurumlarla

karşılaştırılmalıdır. Ayrıca bu yapılırken savcıların devlet örgütü içindeki yeri

ve yapısı da tespit edilmelidir.19 Tüm bunlar yapıldığında, savcılığın menşei

konusunda sağlıklı bir değerlendirme yapılabilir.

2- Roma Hukukunda Savcılık

Daha öncede belirttiğimiz gibi Roma Hukukunda savcının görevlerini

yapan birden çok kişi vardı. Örneğin “Censur”lar suç işlendiğinde gerekli

araştırmayı yapmak ve suçu ihbar etmekle görevliydiler. Yine “Defensur”ların

da soruşturma yapmak görevleri vardı. “Avocat de fisk” ve “puracuratore

caesari” diye adlandırılan kişiler ise savcının idari görevlerini yapıyorlardı.

“Irenarque Curiosi” ve “questeur” diye bilinen kamu görevlileri de savcıya

benzemekteydi, fakat tam olarak hangi görevi yerine getirdikleri

bilinmemektedir. Görüldüğü üzere Roma Hukukunda bir kısım kamu

görevlileri, bugünkü savcılara benzer görevler üstlenmişlerdi. Ancak bu görev

ve yetkilerin dağınık bir şekilde ve farklı kişilerde olması günümüzdeki savcı

kavramının Roma Hukukundan kaynaklanmadığını göstermektedir20

18 Üçok, C; Savcılıkların Avrupa Hukukunda Gelişmesi ve Türkiye’de Kuruluşu (Ord.Prof.Dr.Sabri Şakir’in Hatırasına Armağan) Ankara 1964, s.37, Kunter/Yenisey/Nuhoğlu s.192, Yurtcan s.213 19 Saldırım s.6-7 20 Keyman s.59, Arıkan s.659, Saldırım s.7

8

3- Fransız Hukukunda Savcılık

Savcılığın günümüzdeki halini alması Fransa’da görülen uzun bir

sürecin sonunda olmuştur. 13.yüzyıl sonlarında savcılık kurumu

bulunmamaktaydı. Bu yıllarda kralın özel hukuk menfaatlerini koruyan

Procuratores Regis adlı memurlar vardı. Bu memurlar diğer şahısların

temsilcilerinden pek farklı değildi. Bunların tam anlamıyla memur olması

1302 yılında olmuştur. Procureur’lerin savcı durumuna getirilmeleri 1355

yılındaki bir buyrukla olmuştur. Procereur du roi adını alan bu kişiler, kralın

davalarında temsilci olmaktan öte birer devlet memuruydular ve cezai

kavuşturma yapma yetkileri bulunmaktaydı. Öyle ki mağdur şikayette

bulunmasa bile Procureur kendiliğinde kovuşturma yapabiliyordu.21

Ortaçağ Avrupa’sında sıkça görüldüğü üzere derebeylikler ve kilise

krallar üzerinde baskı unsuruydu. Bu iki kurum devlet yönetimin, dolayısıyla

adalet sistemini de etkilemekteydiler. Fransa’da kral bu etkiyi azaltmak

amacıyla avocat ve procureurlerin yetkilerini genişletti. Bu kişilerin yetkilerinin

genişletilmesi bugünkü savcılığa benzer bir kurum ortaya çıkardı.22

Procureurler kral için önemli bir gelir kaynağı olan para cezalarının

tahsili işini de yapıyorlardı. Bu kişilerin infaz işiyle uğraştıkları söylenebilir.

Yine kilise hukukuna göre tüm vatandaşların suçu ihbar etme hakları vardı.

Fakat bu kişilerin duruşmaya girmesi gerekmiyordu. Bu durumda suçlunun

karşısında bir şikayetçinin bulunması gerekiyordu ve bu makamı da

procureur temsil ediyordu. Temmuz 1493 tarihli kral buyruğu savcılıklara yeni

21 Üçok s.37-38 22 Arıkan s.660

9

görevler vermekle birlikte, yine de savcıların görev ve yetkileri tam olarak belli

değildi. Fransız hukukunda savcılığın tam şeklini alması 1522, 1539, 1586 ve

1670 tarihli kral buyruklarıyla olmuştur.23

Fransız hukukunda bugünkü anlamıyla ve modern savcılığın

kurulması, Fransız ihtilalinden sonra çıkarılan 1810 tarihli Fransız Ceza

Yargılamaları Kanunuyla olmuştur. Ancak tarihi gelişimine kısaca

değindiğimiz imparatorluk dönemindeki savcılık kurumu, modern savcılığa

sağlam bir temel olmuştur.24 1810 tarihli kanunla savcı, şekli olarak ceza

davasında taraf olmakla beraber, maddi olarak taraf olmayıp devlet adına

itham eden temsilcidir. Ayrıca Adalet yararına, bağımsız mahkeme önünde,

kanuna uygun olarak karar verilmesini sağlamaya çalışır. Bundan dolayı

savcı, yalnız itham etmekle kalmayıp, sanığın hem lehine hem aleyhine olan

delilleri toplayacak adil bir karar verilmesini sağlamakla görevlidir.25

4- İskoç ve İngiliz Hukukunda Savcılık

Anglo-Sakson Hukuk sistemi ile Kıta Avrupası Hukuk Sistemi

arasındaki fark savcılık konusunda da kendisini hissettirmektedir. Nitekim

İskoçya’da 19.yüzyıldan önce savcıya benzer memurlar görülmekle birlikte,

bunlar Fransa’daki savcılardan farklı konumdaydılar. Zira İskoçya’daki

savcılar devlet adına iddiada bulunmakla birlikte, bunların mahkeme ve adli

teşkilat üzerinde kontrol yetkisi yoktu. Dolayısıyla avukatla aynı

23 Üçok s.38-39 24 Keyman s.62, Kunter/Yenisey/Nuhoğlu s.192, Üçok s.42 25 Üçok s.42

10

konumdaydılar. Yani bu memurlar taraf sayıldığı için mahkemenin yanında

değil altında yer alırlardı.26

İngiltere’deki durum İskoçya’dan farklıydı. Burada kamu adına bir iddia

makamı yoktu. Her İngiliz vatandaşı işlenen bir suçla ilgili şikayette

bulunabilirdi. Eğer vatandaşlar şikayet etmezse suçla kimse ilgilenmezdi.

Ancak suç devlet ya da kamu düzeni aleyhine işlenmişse durum farklıydı. Bu

durumda suçları takip etme yetkisi kral tarafından avukatlar arasından seçilen

ve General Attorney adı verilen kişiye aitti. Bunlar hem kamu adına hem de

kendi adlarına özel olarak avukatlık yapıyorlardı.27

İngilizler, Fransa’daki teşkilata benzemekle beraber, yine de farklılıklar

içeren bir savcılık teşkilatını 1879’da kurdular. Fransız sisteminden farklı

olarak, bireylerin şikayet hakkını korudular. Sadece bu kişilerin şikayet

etmemesi durumunda savcılar devreye giriyordu.28

İngiltere’de kurulan en yeni savcılık teşkilatı 1985’te kurulan The

Crown Prosecution Service’dir. Ancak bu kurum klasik savcılık teşkilatından

farklıdır. Şöyle ki; bu kurum olaya el koyup, soruşturma yapamaz ve dava

açamaz. Bu yetkiler polis teşkilatındadır. Savcılık teşkilatının görevi ise, polis

teşkilatının kendisine gönderdiği olayın hukuki yönünü inceleyip mahkeme de

takip etmektir.29

26 Üçok s.42-43 27 Üçok s.43 28 Üçok s.43 29 Saldırım s.12

11

5- Alman Hukukunda Savcılık

Eski Cermenler’de suçluları yakalayıp mahkeme huzuruna çıkaran ve

konta bağlı olarak görev yapan Centenarius adlı memurlar vardı. Ancak daha

sonra bunlar hakim statüsüne yükseltildiler. Alman hukukunda ayrı bir ithamcı

vardı ve bu halktan herhangi biri olabilirdi. Prenslerin menfaatleri söz konusu

olduğunda ise General Attorney’e benzeyen bir memur kamu adına iddiada

bulunurdu. Fakat bu kurumlar gelişerek savcılık makamı yerini alamadılar ve

Engizisyon mahkemelerinin artmasıyla ortadan kayboldular. Çünkü kaynağını

Kanonik hukuktan alan Engizisyon usulünde hakim aynı zamanda itham

eden kişiydi.30 Almanya’da 16.yy’da “fiskale” adında prenslerin mali

konulardaki menfaatlerini koruyan memurlar bulunmaktaydı. Fakat bunlar

hiçbir zaman, Fransa’daki procereur lerin mevkisine ulaşamadılar.31

Fransa tarafından işgal edilen Prusya’nın Ren eyaletinde de, 1810

tarihli Fransız Ceza Yargılama Kanunu uygulanmaya başladı. İşgal ortadan

kalkmasına rağmen bu bölgede, Fransız CYUK’nu uygulanmaya devam

edildi. Alman Ceza Yargılama Hukukunun gelişmesinde en etkili husus bu

işgal olmuştur.32 Almanya’nın tamamında savcılığın uygulanmaya başlaması

1848 ithallerinden sonra oldu. Nitekim 1877 tarihli alman Ceza Yargılama

Usulü Kanunu ile bütün Almanya (Prusya)’da geçerli olmak üzere Fransız

CYUK’na uygun ancak İskoç ve İngiliz sistemlerinden etkilenen bir savcılık

teşkilatı kuruldu.33

30 Üçok s.43 31 Üçok s.44, Keyman s.57 (dipnot 123) 32 Keyman s.57 (dipnot 123) 33 Üçok s.44

12

II. SAVCILIĞIN TÜRK HUKUKUNDA TARİHİ GELİŞİMİ34

İslam Hukukunda, görevleri itibariyle savcıya benzer bir memura

rastlanmamaktadır. Ancak kadıların verdiği hükümleri yerine getirmekle

görevli bir memur vardı. Bu memur infaz savcısına benzemekle birlikte başka

herhangi bir görevi yoktur. Bu sebeple, İslam mahkemesinde yargılamaya

katılan başka bir suje bulunmayıp sadece kadı bulunmaktaydı.35

Tanzimata kadar Osmanlı İmparatorluğunda suçlar, kul haklarına

ilişkin (hukuk u ibad veya hakk-ı adem), Allah’ın haklarına ilişkin (hukuk-u

Allah) ve taziren cezalandırılan fiiller olmak üzere üçe ayrılmaktaydı.

Nitelikleri birbirinden farklı olan bu suçların takibatı da birbirinden farklıydı.

Buna göre hakk-ı ademiyi ilgilendiren suçlarda dava açıp, açmamak,

mağdura ya da mirasçılarına aitti. Bu kişiler dava açtıklarında, iddialarını

ispatlayacak delilleri de kendileri getirmeliydiler.36 Bunun ötesinde kişilere

karşı işlenen suçları takip eden bir kurum yoktu. Ancak bu konuda özel bir

durum vardı. Şöyle ki; mağdurun mirasçıları yoksa dava açmak hakkı son

mirasçı olarak devlete geçerdi. Bu durumda devlet adına sultan, davacı

yerine geçer ve suçlunun cezalandırılmasını ya da suçluyla anlaşmayı isterdi.

Sultanı mirasçısı bulunmayan mağdurların varisi sayan İslam Hukuku, ona

savcıya benzeyen bir görev vermişti.37 Hukuk-u Allah’ı İhlal eden suçlarda ise

davayı, suçu herhangi bir şekilde öğrenen kadı ya da bir müslüman

34 Keyman s.62, Lütem s.1239, Saldırım s.13, Sanel s.177, Tunca s.8, Üçok s.44, Yurtcan s.213, Yılmaz s.256, Önder M; Savcıların Teşkilat İçindeki Yerleri ve Görevleri, Ankara 1967, s.5 35 Keyman s.62 36 Saldırım s.13 37 Tunca s.9

13

vatandaşı da açabilirdi. Bu sebeple İslam hukukunda kamu adına dava

açacak bir makama ihtiyaç duyulmamıştır.38

Tanzimat Fermanın yayınlanmasıyla birlikte batılılaşma yönünde

reformlar yapan Osmanlı İmparatorluğu, hukuk alanında da bir çok yenilikler

yapmıştır. Buna göre başta Fransa olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinden

çeşitli kanunlar iktibas edilmiştir. Bu iktibaslar en çokta ceza hukuku alanında

olmuştur. Çünkü İslam ceza hukukunda suçların cezası ağır olmasına

rağmen, ispatı son derece güçtü. Bu sebeple de çoğu zaman İslam ceza

hukuku uygulanamıyordu.39

Osmanlı İmparatorluğunda 1840 tarihli Kanun-i Ceza ve 1851 tarihli

Kanun-i Cedid çıkarılmışsa da bu kanunlar ihtiyaca cevap veremeyince,

Fransız Ceza Kanunu bir tercümesi olan 1858 tarihli Ceza Kanunu kabul

edildi. Bu kanuna göre yalnız devlete karşı işlenen suçlar değil, kamu

düzenini bozmak suretiyle, kişilere karşı işlenen suçlarda devlet tarafından

cezalandırılacaktı. Fakat devlet adına bu işi kimin yapacağı belli değildi.

Gerçi Osmanlı İmparatorluğunda suçluları bulup yakalamak, mahkemeye

sevk etmek ve verilen cezaları infaz ettirmekle görevli çavuşbaşı, ares başı

ve subaşı denen memurlar vardı. Fakat bunlar bir bakıma infaz savcısı

olmakla beraber başka görevleri yoktu.40 Bu kanundan sonra çıkarılan 1864

tarihli Vilayet Nizamnamesinde ilk defa savcılığa benzer bir memurun görev

38 Üçok s.35, Senel s.182, Yurtcan s.213 39 Üçok s.35-36 40 Keyman s.63, Üçok s.45-46

14

yapacağı ile ilgili bir hüküm bulunmaktadır. Ancak bu memurların görev ve

yetkilerinin ne olacağı bu Nizamname de geçmemektedir.41

1876 tarihli Kanun-i Esasi’nin “Mehakim” başlığını taşıyan son

bölümün 91. maddesinde, bütün Osmanlı İmparatorluğunda ceza işlerini

görecek bir savcılık teşkilatı kurulacağı ve bunun kanunla düzenleneceği

belirtilmiştir. Anayasa’nın ilanından 3 yıl sonra 1879 çıkarılan Mehakim-i

Nizamiyenin Teşkilatı Kanun-i Muvakkati 56.md.si hükmü bütün Osmanlı

İmparatorluğunu kapsayan savcılıkların kurulduğu anlaşılmaktadır. Bu

kanundan kısa bir süre sonra çıkarılan Usul-i Muhakematı Cezaiye kanuni

muvakkatinin 20-25. maddelerinde savcıların görevleri sayılmıştır. Aynı

kanunun 26-44. maddelerinde ise savcıların görevlerini nasıl yapacakları

anlatılmıştır.42

Savcıların hukuk davalarındaki görevleri, Mehakimi Nizamiyenin

Teşkilat Kanuni Muvakkatinin 65.maddesinde sayılmıştır.43 Madde metni

incelendiğinde savcıların hukuk davalarındaki görevlerinin daha çok kamu

düzeni ile ilgili konularda olduğu görülmektedir. Kanunun bu maddesi 492

sayılı Kanunun 1.maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır. Bunun sebebi,

savcıların dosyayı incelemek için uzun zaman yanlarında alıkoymaları ve

böylece yargı işlerini uzatmalarıdır.44

41 Yılmaz s.256, Keyman s.63, Üçok s.46 42 Yılmaz s.256, Keyman s.64, Üçok s.47, Yurtcan s.213, Lütem s.1241 43 Yılmaz s.256, Lütem s.1241, Üçok s.47 44 Yılmaz s.256-257, Lütem s.1248

15

D) SAVCILIĞIN HUKUKİ NİTELİĞİ

Ceza yargılamasında kamusal iddia makamını temsil eden savcılığın

hukuki niteliği üzerinde tam bir görüş birliği yoktur. Burada esas problem,

savcılığın görevleri adli midir idari midir? Dolayısıyla bu soru savcılık yargı

organı mıdır, yürütme organı mıdır şeklinde sorulabilir. Doktrinde bu konuda

çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Keyman’a göre savcılık; milli egemenliği

temsil eden, idari yapıya sahip bir adalet organıdır. Yazar çalışmasında

savcılığı ne yargıdan ne de yürütmeden ayrı tutmuştur. Gerekçelerini uzun

uzun anlatmak suretiyle savcılığın karma bir organ olduğunu ifade etmiştir.45

Kunter/Yenisey/Nuhoğlu ile Yurtcan ise savcılığı yürütme organı içinde

görmektedirler. Kunter/Yenisey/Nuhoğlu’na göre, davacının ve hakimin

görevi farklıdır. Yargılamayı yapan ve kararı veren hakim ile devlet adına

kamu davasını açan savcı aynı tarafta yer almamaktadır. Savcı, davacı

olduğundan dolayı yargılama makamı olarak kabul edilemez. Dolayısıyla

klasik kuvvetler ayrılığı prensibine göre savcı yürütme organı içinde yer alır.

Yurtcan’da benzer görüşler ileri sürmüş ve savcının yürütme organı içinde

yer aldığını ifade etmiştir.46 Katoğlu, savcılığın görevleri itibariyle devlet

organı olduğunu belirtmiştir. Yazara göre devlet ile savcılık arasında bir

menfaatler ilişkisi vardır. Bu sebeple savcılar devlet idaresinden ayrı olarak

(milli egemenliği temsil etmesi sebebiyle), devletin nihai amaçlarına uygun

olarak hareket etmektedirler.47 Gökçe ise savcılığı yargılama faaliyeti yapan

45 Keyman s.71-86 46 Kunter/Yenisey/Nuhoğlu s.368, Yurtcan s.216 47 Katoğlu s.29

16

bir makam olarak görmemektedir. Çünkü savcılık, toplumsal iddia görevini

yerine getirmektedir. Bununla birlikte savcılığın yaptığı görevlere bakınca kimi

zaman doğrudan kimi zamanda yargılama makamını harekete geçirmek

suretiyle adaletin gerçekleşmesine hizmet eden bir adalet organı olduğu

sonucu ortaya çıkmaktadır.48 Saldırım konuyla ilgili olarak, savcılığın mevcut

pozitif düzenlememize ve Anayasaya göre yargı örgütü içerisinde ve adli

nitelikte bir kurum olduğunu beyan etmiştir. Yazar gerek 1961 gerekse 1982

anayasalarında savcılık kurumunun yürütme erki içerisinde değil, yargı

erkinin içinde düzenlendiğini eğer savcılık idari bir organ olsaydı, yürütmeyi

düzenleyen bölümde yer alması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca bağımsızlık ile

yürütmeye dahil olup olmamayı karıştırmamalıyız diyen yazar, gerek

hakimlerin gerekse savcıların idari yönden Adalet Bakanlığına bağlı olmasını

bu organların yürütmeye dahil olacağı anlamına gelmeyeceğini söylemiştir.

Hakim ve savcıların aynı düzenleme içinde yer alması, savcılarında yargı

organı içinde yer aldığını göstermektedir. Yazara göre savcıların hakimler

gibi yargılama görevi yapmamaları ile görevlerinin niteliği birbirine

karıştırılmamalıdır. Hakimler gibi yargılama yapmamak, yapılan görevin adli

görev olmadığı anlamına gelmez. Hakim yargılama yapmak için savcının

önüne iddiayı getirmesine ihtiyaç duymaktadır.49

Kanımızca gerek mevcut yasal düzenlemeler gerekse doktrindeki

görüşler savcılık makamının yerini tam olarak belirlemekten uzaktır. Çünkü

açıklandığı üzere savcıların hem adli hem de idari görevleri vardır ve bunlar

48 Gökçe s.541 49 Saldırım. S.18-23

17

arasında bir sıralama yapmak mümkün değildir. Şöyle ki; soruşturmayı yapıp,

davayı açmak ne kadar önemliyse, mahkemece verilen bir kararın infazını

sağlamakta o kadar önemlidir. 1412 sayılı CMUK’nun 148/3. maddesinde yer

alan Adalet Bakanının Cumhuriyet savcısının “dava aç” emrini vermesi, 5271

sayılı CMK’da bulunmamaktadır. Bu düzenleme kanun koyucunun savcılığı

yürütmeden ziyade yargılamaya daha yakın gördüğü anlamına gelebilir.

Ancak yine de tatmin edici bir çözüm olmamaktadır. Bu durumda savcılığı

hem adli, hem de idari görevi olan kendine özgü (sui generis) bir kurum kabul

etmek daha doğru olacaktır kanısındayız.

E) SAVCILIKTA TERİM SORUNU

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, devlet adına iddi makamı olarak

görev yapacak olan bir memura, 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesinin

19.maddesinde rastlıyoruz. Bu Nizamnamede memura bir ad verilmemişti.

Ancak 1870 tarihli Dersaadet ve Mülhakatı İdare-i Zabıta ve Mülkiyeye ve

Mahakimi Nizamiyesine Dair Nizamname’nin 71.maddesinde ilk defa müdde-i

umumi terimi kullanılmıştır.50 Müdde-i umumi kelimesi 1985 tarihli ve 3206

sayılı kanun yürürlüğe girene kadar kullanılmış ve bu tarihte yerine

Cumhuriyet savcısı terimi konulmuştur.

Cumhuriyet Savcısı teriminin neden tercih edildiği konusunda çeşitli

fikirler ortaya atılmıştır. Kunter/Yenisay/Nuhoğlu, Cumhuriyet Savcısı yerine

savcı denilebileceğini ifade etmiştir. Bunun sebebi, Cumhuriyet Savcısının

eskiden Krallıkla yönetilen ülkelerde kral adına kavuşturma yapması,

50 Üçok s.46

18

monarşiler yıkılınca kurulan cumhuriyetin koruyucusu sayılmalarındandır.51

Saldırım ise Cumhuriyet savcısı ya da savcı kelimelerinin kullanılmasında

kanun koyucunun tercihini ön plana çıkarmıştır. Yazara göre kanun

tarafından verilen bir ünvanı taşımak hak olduğu kadar yükümlülüktür. Bu

nedenle kanun koyucunun tercihine saygı duyulmalı ve Cumhuriyet savcısı

terimi kullanılmalıdır.52

51 Kunter/Yenisey/Nuhoğlu s.193, Yurtcan s.213 52 Saldırım s.29

19

İKİNCİ BÖLÜM

CUMHURİYET SAVCILARININ HUKUK DAVALARINDAKİ

GÖREVLERİ

Daha önce de belirttiğimiz gibi Cumhuriyet savcılarının asıl görevi

ceza ve ceza yargılama hukuku alanındadır. Ancak kanun koyucu, kamu

düzeninin gerektirdiği bazı özel durumlarda da Cumhuriyet savcısının hukuk

davası açabileceği, açılmış bulunan bir hukuk davasına müdahale

edebileceği ya da Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının bazı hukuk

davalarında verilen kararları kanun yararına temyiz edebileceği hükmünü

getirmiştir. Şimdi kısaca bu konulara değinelim.

A- DAVA AÇILMASINDA CUMHURİYET SAVCISININ İŞLEVİ

Kanuni şartların gerçekleşmesi halinde Cumhuriyet savcısına verilen

dava açma görevi aynı zamanda bir yükümlülüktür. Buna göre cumhuriyet

savcısı şartları gerçekleştiği anda kamu davası açmak zorundadır. Kamu

davasının mecburiliği ilkesi denen ceza yargılaması hukukuna ait bu ilke

Cumhuriyet savcısının açacağı hukuk davalarında da geçerlidir. Çünkü,

hangi hallerde Cumhuriyet savcısının hukuk davası açacağı kanunda

sayılmıştır ve bu şartlar oluşmuşsa dava açmak zorunludur. Bununla beraber

ceza yargılamasında, önüne gelen olayda yeterli delil ya da suç unsuru

bulunmadığını düşünen Cumhuriyet savcısı “Kavuşturmaya Yer Olmadığına

Dair Karar” verebilmektedir (CMK 171 vd.) Aynı şekilde açılması gereken bir

20

hukuk davasında yeterli delil bulunmadığını ya da gerekli şartların

oluşmadığını düşünen Cumhuriyet Savcısı hukuk davasını da açmayabilir.53

Cumhuriyet savcısının açtığı hukuk davası, özel kişilerin açtığı

davadan farklı olarak harçtan muaftır. Yine savcılar açtıkları davada haksız

çıkmaları durumunda yargılama giderlerini ödemek zorunda değildirler.

Bunun dışında bir hukuk davasını açan Cumhuriyet savcısının, özel hukuk

davacısından bir farkı yoktur.54

B- AÇILMIŞ BULUNAN DAVAYA KATILMADA CUMHURİYET

SAVCISININ İŞLEVİ

Cumhuriyet savcısı, hukuk davasını açmaya yetkili olduğu hallerde, bu

davanın başka bir kimse tarafından açılması halinde, açılmış olan bu davaya

katılabilir.55

Cumhuriyet savcısının davaya katılmasında HUMK 53-58 md.

hükümleri uygulanır. Cumhuriyet savcısı, kamu adına ve kamu yararına

davaya katıldığı için, sadece davaya katıldığı tarafın değil aynı zamanda

kamu yararının koruyucusu ve yardımcısıdır. İşte bu nedenle, temyiz ve karar

düzeltme hakkı katılana tanınmamışken, özünde katılan olan Cumhuriyet

savcısı kamu yararı gerekçesiyle kanun yollarına başvurabilir. Bu sebeple,

Cumhuriyet savcısının katıldığı davalarda hüküm asıl davacıdan başka

katılına da tebliğ edilmektedir.56

53 Saldırım s.34-35 54 Yılmaz s.261 55 Kuru s.859, Yurtcan s.224, Lütem s.1248 56 Yılmaz s.276

21

C- KANUN YARARINA TEMYİZDE YARGITAY CUMHURİYET

BAŞSAVCISININ İŞLEVİ

Cumhuriyet savcıları katıldıkları ya da açtıkları hukuk davalarında

verilen kararları hatalı olduğunu düşünerek temyiz edebilirler. Bundan başka

kanun yararını temyiz adı verilen bir yasa yolu vardır ki bu hakkı Adalet

Bakanlığı veya Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı kullanabilir (HUMK 429). Bu

yola, temyizi mümkün olmayan ya da temyizi mümkün olmakla birlikte süresi

içinde temyiz edilmeyip kesinleşen kararlara karşı başvurulabilir.

Kanun yararına bozma yoluna gidildikten sonra, Yargıtay, mahkeme

kararını bozabilir. Fakat bu bozma kararın hukuki sonuçlarını ortadan

kaldırmaz. Yasa koyucunun böyle bir yol öngörmesinde ki amaç yapılan

hukuki yanlışlığın bir daha tekrarlanmasının önüne geçmektir. Böylece, bu

yolla özel hukuk alanında hukukun yeknesak bir biçimde uygulanması

sağlanmaktadır. Eğer karar bozulursa Adalet Bakanlığı kararı Resmi

Gazete’de yayımlar.57 Yılmaz kararın resmi bir yayın organında ve tüm ülke

çapında yayınlanmasını, devletin yanlışını kabullenmesi ve kendi kendine

özeleştiride bulunması şeklinde yorumlanmıştır. Yazar devletin bu

davranışının hukukun üstünlüğü uğruna yapılan erdemli bir davranış

olduğunu savunmaktadır.58

57 Yılmaz s.278, Saldırım s.36 58 Yılmaz, E; Olağanüstü Temyiz, Ankara 2003, s.8

22

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURİYET SAVCISININ AÇTIĞI VE KATILDIĞI HUKUK

DAVALARI

1- TÜRK MEDENİ KANUNU’NA GÖRE CUMHURİYET SAVCISININ

DAVA AÇMAKLA GÖREVLİ OLDUĞU HALLER

a- BUTLAN DAVASI

Evlenmenin butlanı; usulüne uygun olarak yapılmış bir evliliğin hakim

kararıyla iptal edilmesidir. TMK 145.md’de sayılan bir veya birkaç butlan

sebebinin bulunması halinde evlenmenin iptal edilmesi gerekmektedir. Bu

durumda Cumhuriyet savcısı butlan davasını resen açar (TMK 146/1). Aynı

davanın bir başka ilgilisi tarafından açılması halinde (TMK 146/2),

Cumhuriyet savcısının açılmış bulunan bir davaya katılması zorunludur.

Cumhuriyet savcısı olmadan duruşma yapılamaz.59

b- EVLENME TALEBİNİN REDDİNE İTİRAZ DAVASI

TMK’nın 137/2.maddesinde sayılan hallerden birinin bulunması

durumunda, evlendirme memuru, evlenme talebini reddeder. Bu durumda

evleneceklerden her biri bu karara karşı mahkemeye başvurabilir. Mahkeme

itirazı evrak üzerinden inceler ve karara bağlar. Bu bir çekişmesiz yargılama

işidir. Ancak evlendirme memuru, evlenme talebini mutlak butlan sebeplerinin

birinin bulunduğundan bahisle reddederse dava basit yargılama usulüne göre

ve Cumhuriyet savcısı huzurunda görülür. Eski medeni kanunda Cumhuriyet

savcısına evlenmeye itiraz (EMK 100) ve evlenmenin meni davası (EMK 103)

açma yetkisi verilmişken, yeni TMK’da Cumhuriyet savcısına böyle bir yetki

59 Saldırım s.76-107

23

verilmemiştir. Evlendirme memuru mutlak butlan sebebinin bulunmasına

rağmen evlendirme izni vermişse, Cumhuriyet savcısı evlenme işlemi

gerçekleştikten sonra, butlan davası açabilecektir.60

c- EVLENMEYLE SOYBAĞININ KURULMASINA İTİRAZ DAVASI

Soybağının kurulmasına itiraz davası, evlilik dışı meydana gelen bir

çocuğun, anne ve babasının evlenmesiyle soybağının kurulduğu durumlarda,

çocuğun o anne-babadan olmadığına ilişkin bir davadır. İtiraz eden kişi,

kocanın baba olmadığını ispatlamak zorundadır.

Kanun koyucu soybağının doğruluğunu kamu düzeni ile ilgili bir konu

olduğunu düşünmüş ve Cumhuriyet savcısına bu konuda bazı görevler

yüklemiştir. Maddi gerçeğe uygunluğun sağlanması, kamu düzeninin, genel

ahlak ve adabın korunması amacıyla Cumhuriyet Savcısına bu görevler

verilmiştir. Çocuğun soybağının doğrulukla tespiti ferdin, ailenin ve kamunun

yararınadır. Bu nedenle Cumhuriyet savcısı da bu itiraz davasını açabilir.

Burada da kamu düzenini ilgilendiren bir durum söz konusu

olduğundan Cumhuriyet savcısı davayı kendisi açmasa bile, açılmış bulunan

davaya katılmak zorundadır. Hakim, Cumhuriyet savcısı olmaksızın davayı

devam ettiremez.61

d- TANIMANIN İPTALİ DAVASI

Tanıma, evli olmayan babanın, kanunun tespit ettiği şekle uygun

olarak yaptığı tek taraflı, yenilik doğuran bir hukuki işlemle evlilik dışı

60 Saldırım s.197-109 61 Saldırım s.109-116

24

çocuğun kabul etmesidir. Tanımada aynı zamanda baba ile çocuk arasında

soybağı kurulur.

Kanun koyucu tanıyanın baba olmaması ve tanımanın kamu düzenini

de ilgilendirmesini göz önüne alarak, Cumhuriyet savcısına ve diğer ilgililere

tanımayı iptal ettirmek için dava açma yetkisi vermiştir.62

e- BABALIK DAVASI

Bir kimse evlilik dışı doğan çocuğun babası olduğu iddiasını

reddederek çocuğu tanımayabilir. Bu durumda TMK 301.md. göre gerek ana

gerekse çocuk, biyolojik baba ile çocuk arasında soybağının kurulması için

dava açabilir. Aynı maddenin 3. fıkrasında açılan babalık davasının

Cumhuriyet savcısına ve diğer ilgililere ihbar edileceği belirtilmektedir.

Tanımanın iptali davasının aksine, Cumhuriyet savcısı babalık davası

açamamaktadır. Halbuki içerik itibariyle tanımanın iptali davasıyla benzer

olan babalık davasını da Cumhuriyet savcısı açabilmeliydi. Nitekim,

soybağının maddi geçeğe uygun olarak tespitinde kamu yararı vardır. Kanun

koyucunun gözünden kaçtığını düşündüğümüz bu hususun telafisi olarak,

Cumhuriyet savcısına açılan davanın ihbarı biraz olsun boşluğu

doldurmaktadır. Şöyle ki burada da kamu düzenini ilgilendiren bir durum

olduğu için, başkaları tarafından açılmış davaya Cumhuriyet savcısı

katılabilir.63

62 Saldırım s.116-124 63 Saldırım s.124-126

25

f- VAKFIN DAĞITILMASI DAVASI

Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal veya hakları belirli ve

sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip mal

topluluklarıdır. (TMK 101/1) TMK’nın 116/2. maddelerine göre “Yasak amaç

güttüğü veya yasak faaliyetlerde bulunduğu sonradan anlaşılan veya amacı

sonradan yasaklanan vakfın amacının değiştirilmesine olanak bulunmazsa

vakıf, denetim makamının ya da Cumhuriyet savcısının başvurusu üzerine

duruşma yapılarak dağıtılır.” TMK’da Cumhuriyet savcısına yetki verilmesi

yerinde olmuştur. Kanun “başvuru” denemesine rağmen gerek Cumhuriyet

savcısının gerekse denetim makamının mahkemeye başvurması, dava

açmadır. Davayı denetim makamı açmışsa, Cumhuriyet savcısı açılmış olan

bu davaya katılmak zorundadır. Çünkü burada da kamu düzenini ilgilendiren

bir durum söz konusudur.64

g- DERNEKLERİN FESHİ DAVASI

Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma

dışında belirli ve ortak amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını

sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi

topluluklarıdır. (TMK 56/1)

04.11.2004 tarih ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu ile 2908 sayılı

Dernekler Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. Eski kanunun eksine yeni

Dernekler Kanunda Cumhuriyet savcısına derneğin tüzel kişiliğinin sona

64 Saldırım s.126-127.

26

ermesi için dava açma hakkı tanınmamıştır. Ancak bu konuda TMK’daki

hükümler geçerliliğini sürdürmektedir.65

Derneğin amacı, kanuna veya ahlaka aykırı hale gelirse, Cumhuriyet

savcısı veya bir ilgilinin istemi üzerine mahkeme, derneğin feshine karar

verir. (TMK 89/1) Diğer tüm davalar da olduğu gibi bu davada da Cumhuriyet

savcısının bulunması zorunludur.

2- NÜFUS KANUNUNA GÖRE CUMHURİYET SAVCISININ DAVA

AÇMALKA GÖREVLİ OLDUĞU HALLER

Bu konu Dördüncü Bölümde ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.

3- DİĞER KANUNLARDA CUMHURİYET SAVCISININ DAVA

AÇMAKLA GÖREVLİ OLDUĞU HALLER

a- AİLENİN KORUNMASINA DAİR KANUNDA ÖNGÖRÜLEN

HALLER

4320 sayılı kanunun 1.maddesine göre eşlerden biri, çocuklar ya da

aynı çatı altında yaşayan diğer aile bireylerinin birinin aile içi şiddete maruz

kaldıklarında kendileri ya da Cumhuriyet Başsavcılığının bildirmesi halinde,

Sulh Hukuk Hakimi resen bu madde belirtilen tedbirleri alır. 66

Yazar Sulh Hukuk Hakimi demişse de yasa metninde, Aile Mahkemesi

hakiminin tedbir kararı vereceği belirtilmiştir. Aile mahkemesi bulunmayan

yerlerde tedbir kararını Sulh Hukuk hakimi verebilir.

Cumhuriyet savcısı görevli mahkemeye aile içi şiddeti bildirdikten

sonra, tedbir kararının verildiği sürece dahil olacak mıdır? Aile içi şiddet

65 Saldırım s.159. 66 Öztürk, F.A; 4320 sayılı Ailenin Korunması Kanunu, YD c.29 2003, s.264, Saldırım s.152.

27

meydana geldiğinde yaralama, hakaret ya da tehdit gibi suçlar da meydana

gelebilmektedir. Bu durumda Cumhuriyet savcılığı tarafından bir ceza

soruşturması da yürütülmektedir. Uygulamada Cumhuriyet savcısı bütün

soruşturma evrakını görevli mahkemeye göndermekte ve tedbir kararı

verilene kadar dosyadan elini çekmektedir. Buna göre Cumhuriyet savcısının,

hakim tedbir kararı verirken sürece dahil olmasının gerekmediği

kanısındayız.

b- SENDİKALAR KANUNUNDA ÖNGÖRÜLEN HALLER

Sendikalar Kanunun 58/1 maddesine göre “Devletin ülkesi ve milleti ile

bölünmez bütünlüğünü bozmak, Türk Devletinin ve Cumhuriyetinin varlığını

tehlikeye düşürmek, temel hak ve hürriyetleri yok etmek, Devletin bir kişi

veya zümre tarafından yönetilmesini veya sosyal bir sınıfın diğer sosyal

sınıflar üzerinde egemenliğini sağlamak veya dil, ırk, din ve mezhep ayrımı

yaratmak amaçları güden veya bu yolda faaliyette bulunan sendika ve

konfederasyonlar Cumhuriyet savcısının istemi üzerine iş davalarına

bakmakla görevli mahalli mahkeme kararı ile kapatılır.” Kanımızca, diğer

davalarda olduğu gibi burada da Cumhuriyet savcısının istemini, dava açmak

şeklinde anlamak gerekir. Cumhuriyet savcısının açtığı davayı takip etmesi

zorunluluğu bu davalarda da geçerlidir.

c- TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNDA ÖNGÖRÜLEN HALLER

TVK 4/2’ye göre Türkiye’de bulunmuş çocuklar aksi sabit olmadıkça,

Türkiye’de doğmuş sayılır. Aynı kanunun 1. fıkrasına göre de bu çocuklar

Türk vatandaşı kabul edilir. Ancak bunun aksi ispat edilebilir. Uygulamada

ispat hakkının kime ait olduğu problemdir. Bu konuda kabul edilen, kamu

28

düzeniyle ilgili olduğu için Cumhuriyet savcısının da dava açabileceğidir.67

Her ne kadar Cumhuriyet savcısı kamu düzenini ilgilendiren bu durumda

dava açabilir desekte, daha öncede belirttiğimiz gibi kamu düzeni yeterli bir

gerekçe olmayıp, aynı zamanda kanun koyucunun bu konuda Cumhuriyet

savcısına yetki vermesi gerekir. O halde Cumhuriyet savcısı bu konuyla ilgili

bir dava açamaz. Ancak kendisinin açtığı ya da katıldığı bir davada (örneğin;

babalık davası) çocuğun Türk vatandaşı olmadığını iddia edebilir. Bu

durumda Cumhuriyet savcısı TVK 41 md. gereğince Danıştay’a

başvurabilir.68

67 Yılmaz s.273. 68 Saldırım s.185.

29

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

NÜFUS DAVALARINDA CUMHURİYET SAVCISININ GÖREVLERİ69

1.GİRİŞ

Özellikle ülkemiz nüfusunun çoğunluğunu teşkil eden kırsal kesimin,

içinde bulunduğu sosyo ekonomik koşullar ve bu koşulların ebeveynler

nezdinde oluşturduğu sebep ve saiklere ilaveten yanlış telaffuz, nüfus

memurunun hatası gibi nedenler zaman zaman kişinin şahsi haline ilişkin

bilgilerin nüfus kayıtlarına gerçek dışı ve yanlış bir biçimde aktarılmasına

sebebiyet vermiş, bu durumda yargının devreye girmesine neden olmuştur. 70

Bu tür yanlışları düzeltmek için açılan nüfus davalarını şöyle tanımlayabiliriz:

Nüfus idarelerinde tutulan nüfus kayıtlarının kaldırılması veya yeniden

yazılarak yanlış yazılmış bulunan şahsi hal sicilinin düzeltilmesini amaçlayan

davalardır.71

Kişi ile ilgili nüfus bilgilerinin kayıtlara geçirilmesi esnasında nüfus

memurunca yapılan hataların, Nüfus Hizmetlerine Ait Kuruluş ve Çalışma

Yönetmeliğinin 149.maddesine göre Nüfus İdaresince yapılan kaydın

dayanak belgesine uygun hale getirilmesi suretiyle düzeltilmesi gerekir. Yani

dayanak belgesinin (doğum kaydı, ölüm kaydı vb.) nüfus kaydına uygun

olmaması halinde dava açmak gerekmeyip, idari bir işlemle kayıt

69 Lütem, s.1250; Yılmaz s.270; , Saldırım s.127; Kayalı O.F, İsim, Kayıt, Yaş Tahsisi Davaları ve Cumhuriyet Savcılarının Hukuk Mahkemeleri ile İlişkileri, İstanbul, 1969; Demiralp B.T, Uygulamada Nesep-Nüfus ve Kişisel Hukuk Davaları İstanbul, 2003; Özkan H., Ataç K., Nüfus Davaları ve Nüfus İşlemleri, Ankara 2004; Ülgenalp N, Nüfus Kanunun Tatbikinden Doğan Bazı Meseleler, AD, 1944 s.725. 70 Demiralp s.91. 71 Demiralp s.91, Özkan / Ataç s.45, Saldırım s.127.

30

düzeltilmelidir. 72 Bu konuyla benzer bir hüküm, 5490 sayıl Nüfus Hizmetleri

Kanununun 38. maddesinde de yer almaktadır.

Ülkemizde bu güne kadar üç tane Nüfus Kanunu uygulanmıştır.

Bunlar; 1330 tarihli Sicilli Nüfus Kanunu, 1972 tarih ve 1587 sayılı Nüfus

Kanunu ile 25.4.2006 tarih ve 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunudur. Sicilli

Nüfus Kanununun 11. maddesinde Cumhuriyet savcılarının kendiliğinden

harekete geçerek nüfus davası açabileceği kabul edilmekteydi. 73 1587 sayılı

Nüfus Kanununun 46/2 maddesine göre ise, nüfus davalarının ilgili resmi

dairenin (nüfus idaresinin) göstereceği lüzum üzerine Cumhuriyet savcıları

tarafından açılabileceği hükmü yer almaktadır. Bu hükme rağmen kamu

düzeninin koruyucusu olan Cumhuriyet savcılarının, nüfus idaresinin lüzum

göstermesine gerek kalmadan doğrudan doğruya kayıt düzeltme davası

açabilmelidir.74 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 36/1-a maddesine

göre de Cumhuriyet savcılarının, ilgili resmi dairenin göstereceği lüzum

üzerine nüfus davası açacağı hükmü yer almaktadır. Burada da Cumhuriyet

savcısının dava açmak için, resmi dairenin ihbarda bulunmasına ihtiyaç

duymadığı kanısındayız. Çünkü hem kanunla Cumhuriyet savcısının dava

açma hakkı verilmiştir, hem de ortada kamu düzenini ilgilendiren bir durum

vardır.

İlgili resmi dairenin bildirimine rağmen Cumhuriyet savcısı dava

açmazsa, ne yapılabilir? Bu konuda gerek 1587 gerekse 5490 sayılı kanunda

72 Demiralp s.92. 73 Saldırım s.128. 74 Kuru s.852-853.

31

bir hüküm bulunmamaktadır. Saldırım’a göre 1412 sayılı CMUK 165.maddesi

burada da kıyasen uygulanmalıdır. Buna göre ilgili resmi daire, Cumhuriyet

savcısının dava açılmasına yer olmadığına karar vermesi halinde, bu kararı

veren Cumhuriyet savcısının mensup olduğu ağır ceza mahkemesine en

yakın ağır ceza mahkemesine itirazda bulunabilecektir. 75 Bizde bu konuda

Saldırım’ın görüşüne katılıyoruz. Şöyle ki, kanun koyucu 5490 sayılı kanunun

37/1 maddesi ile nüfus müdürlüklerine, mahkeme kararlarına karşı kanun

yolunu başvurma yetkisi tanımıştır. Aynı yetki kıyasen Cumhuriyet savcısının

dava açmaması halinde de kullanılabilmelidir.

Nüfus davaları kamusal nüfus davaları ve kişisel nüfus davaları

şeklinde ikiye ayrılabilir. Kamusal nüfus davaları Cumhuriyet savcısının

açtığı, kişisel nüfus davası ise ilgili şahısların açtığı davalardır.76

Gerek kamusal nüfus davası olsun gerekse kişisel nüfus davası olsun

Cumhuriyet savcısı ve nüfus idaresi temsilcisi açılan davanın duruşmasında

hazır bulunmak zorundadır.

75 Saldırım s.130. 76 Demiralp s.103, Özkan / Ataç s.48.

32

2. NÜFUS DAVALARININ TÜRLERİ

a- İSİM DEĞİŞTİRME VE DÜZELTME DAVALARI

İsim (ad), kişileri birbirinden ayırt etmeye yarayan kelimelerdir. Kişilerin

bir ön (öz) adı bir de soyadı bulunmaktadır. Kural olarak bir çocuğun adını

anne ve babası koyar. (TMK 339/5) Soyadını ise koca seçer. (SK 4/1) 1587

sayılı nüfus kanununda da adın konmasıyla ilgili bir hüküm vardır. (NK 16)

Fakat yeni Nüfus Hizmetleri Kanunda böyle bir hüküm bulunmamaktadır.

Kişinin doğduktan sonra kazandığı ad ve soyadın, gerek tescil

sırasında meydana gelen yanlışlık nedeniyle, gerekse bazı haklı sebeplerden

dolayı değiştirilmesi ya da düzeltilmesi gerekebilir. Bu durumda TMK’nın 27/1

maddesine dayanarak 5490 sayılı kanunun 36.maddesine göre kişinin adı ya

da soyadı değiştirilebilir. 77 1587 sayılı Nüfus Kanununun 46/1 maddesinde

açıkça adın düzeltilmesinden bahsedilmişken, 5490 sayılı kanunun 36/1-a

maddesinde nüfus kayıtlarının düzeltilmesi şeklinde bir ibare yer almaktadır.

Genel olarak kamusal ad değiştirme davalarına ender rastlanır. Bu davalar

daha çok bireyler tarafından açılmaktadır. 78

Kişilerin açtığı isim değiştirme davlarında Cumhuriyet savcısının hazır

bulunup bulunmayacağı tartışmalıdır. Nitekim Nüfus Kanununda

düzeltmeden bahsederken, Türk medeni kanunundaki terim değiştirmedir. Bir

kısım yazarlar kişileri ilgilendiren bu tür davlara gerek nüfus temsilcisinin

gerekse Cumhuriyet savcısının katılmaması gerektiğini savunmaktadırlar.

77 Saldırım s.143, Demiralp s.149, Özkan/Ataç s.76-77. 78 Demiralp s.159.

33

Ancak bazı yazarlar ve Yargıtay* 1587 sayılı kanunun 46/1 maddesi

gereğince TMK 27 maddesine göre açılan isim değiştirme davalarına

Cumhuriyet savcısının ve nüfus temsilcisinin katılacağını belirtmişlerdir.79

Demiralp ise Yargıtay’ın bu görüşüne katılmayarak, TMK 27 maddesine göre

isim değişikliği davasının duruşmasına Cumhuriyet savcısının ve nüfus

temsilcisinin katılmaması gerektiğini belirtmiştir. 80 Bu konuyla ilgili ayrıntılı bir

açıklama yapan Saldırım Cumhuriyet savcısının ve nüfus temsilcisinin, isim

değiştirme davalarına katılamaması gerektiğini savunmuştur. Yazar

Cumhuriyet savcısının, kamu düzeninin gerektirdiği her durumda değil, hem

kamu düzenini ilgilendiren hem de açıkça kanun tarafından yetkilendirildiğini

hukuk davalarını açabileceğini ya da açılmış davalara katılabileceğini

hatırlatmıştır. Yazara göre TMK ve 1587 sayılı NK’nın 46.maddesinde

Cumhuriyet savcısına böyle bir yetki verilmemiştir ve bu konuyu Soyadı

Kanunun 3. ve 1587 sayılı NK’nın 16.maddesi bağlamında irdelemek gerekir.

Buna göre mevcut isim kanununa aykırı bir isimle değiştirilmek istenir ve

mahkeme bu isteği kabul ederse ne olacaktır? Bu durumda nüfus idaresi

mahkeme kararın uyacak ve SK md.4’e aykırı ismi tescil edip, Cumhuriyet

* “Nüfus kanunun 46.maddesine göre nüfus kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin davaların Cumhuriyet savcısı ve Nüfus idaresi temsilcisinin huzur ile görülmesi ve karar bağlanması zorunludur. Bu yasa hükmü mahkemenin teşekkülüne ilişkin olup bu kişilere tebligat yapılması ile yetinilemez. Medeni Kanunun 26.maddesine göre açılan isim ve soy isim değiştirilmesine ilişkin davalarda da, davanın kabulü halinde, hatalı nüfus kayıtlarında değişiklik ve düzeltme yapılacağından Cumhuriyet savcısı ve Nüfus İdaresinin temsilcisinin bulunması gerekir. Cumhuriyet savcısı ve Nüfus temsilcisi olmadan yargılama yapılarak hüküm tesisi usul ve yasaya aykırı görülmüştür. Bu itibarla yukarı açıklanan nedenlerle Cumhuriyet Başsavcılığının itirazının kabulü ile hükmün HUMK 427.maddesi gereğince sonuca etkili olmamak kaydıyla kanun yararına bozulmasına… 18.HD., 16.9.1992 T, 6601/7552, Saldırım dn.219. 79 Saldırım s.144. 80 Demiralp, s.161-162, Özkan / Ataç, s.104, aynı yönde Kuru s.853.

34

savcısına NK 46 (5490 sayılı NHK 36) maddesine göre ihbarda bulunacaktır.

Cumhuriyet savcısı da değiştirilen ismin iptali için dava açacaktır. Bu konuda

başka bir ihtimale göre ise özünde çekişmesiz yargı işi olan TMK 27’deki isim

değiştirme davası, cumhuriyet savcısının istemi üzerine, yargılama sırasında

çekişmeli yargı işine dönüştürülecektir. Bu aşamadan sonra diğer nüfus

davalarında olduğu gibi hem Cumhuriyet savcısı hem de nüfus temsilcisi

duruşmalara katılacaktır.81

Nüfus Kanununa göre açılan ismin düzeltilmesi davası ile Türk Medeni

Kanununa göre açılan ismin değiştirilmesi davaları arasında birtakım farklar

vardır. Şöyle ki:

1- Nüfus Kanunundaki davayı ilgilisi ve Cumhuriyet savcısı

açabileceği gibi, TMK’daki davayı adını değiştirmek isteyen kişi

açar.

2- NK’daki dava, ismin ya da soyismin kayıtlara hatalı yazılmasından

dolayı, bu kayıtların düzeltilmesi amacıyla açılır. TMK’daki

değiştirme davası, ismin ya da soyismin beğenilmemesi gülünç

olması vb. durumunda açılmaktadır.

3- NK’daki kayıt düzeltme davası için haklı bir neden aranmaz,

kaydın hatalı yazılmış olmasının tespiti yeterlidir. TMK’daki

değiştirme davasında ise, değiştirme isteyen şahıs, bu isteğini

haklı bir nedene dayandırmalıdır.

4- Son olarak NK’daki düzeltme davasında Cumhuriyet savcısı ve

nüfus temsilcisinin katılması zorunlu iken, MK’daki değiştirme

81 Saldırım s.146-148.

35

davası konusunda genel eğilim, Cumhuriyet Savcısı ve nüfus

temsilcisinin bu davaya katılamayacağı yönündedir.82

TMK 39.maddesine göre kişisel durum sicilleri sadece mahkeme

kararı ile düzeltilebilir. Buna göre mahkeme açılan dava ile ilgili kendiliğinden

araştırma yapacaktır. Mahkeme gerekli delilleri toplayacak, gerekirse köy ve

mahalle muhtarlıklarındaki kayıtları inceleyip, ilgili kişileri tanık olarak

dinleyecektir. 83 Mahkeme kararı verdikten sonra kararın bir örneğini nüfusta

yanlış yazılan ismin düzeltilmesi için, nüfus müdürlüğüne de gönderir. Ayrıca

kararın bir suretinin ihbarda bulunan resmi kuruma ve Cumhuriyet

Başsavcılığına gönderilmesi gerekir.84

Uygulamada davanın Cumhuriyet savcısı tarafından açılması halinde,

davalı olarak ismi düzeltilecek kişi gösterilmekte ve nüfus idaresi de davada

hazır bulunmaktadır. Eğer davayı ilgili kişi açmışsa davalı olarak nüfus

idaresi gösterilmektedir.85 5490 sayılı kanunun 36/1-a maddesine göre kayıt

düzeltme davaları; ilgilinin yerleşim yeri adresinin bulunduğu yerdeki görevli

asliye hukuk mahkemesinde açılır. Kayıt düzeltme davaları Cumhuriyet

savcısı ve nüfus müdürü veya görevlendireceği nüfus memuru huzuru ile

görülür ve karara bağlanır.

82 Saldırım s.148-149. 83 Demiralp s.201. 84 Demiralp s.211. 85 Saldırım s.150.

36

b- YAŞ DÜZELTME DAVALARI86

Kişinin yaşı doğduğu günden itibaren hesaplanır. Ancak özellikle kırsal

kesimlerde doğan çocuklar zamanında nüfusa kaydettirilmemekte ve kişinin

gerçek yaşı ile nüfus kaydında görünen yaşı arasında farklılık meydana

gelmektedir. İşte bu tür farklılıkları gidermek amacıyla, yaş düzeltme davaları

açılmaktadır.

Bir kimsenin yaşının doğru olarak tespit edilmesinin önemli hukuki

sonuçları vardır. Örneğin; kişinin reşit sayılması için 18 yaşın ikmali

gereklidir. Bunun gibi askerlik, emeklilik, okula başlama, cezai sorumluluk,

medeni hakları kullanabilme ve daha bir çok durumda kişinin yaşı önem arz

etmektedir. 87 İşte bu nedenle kanun koyucu, nüfustaki yaş ile ilgili kayıtların

gerçeğe uygunluğunu sağlamak için Cumhuriyet savcısına da kayıt düzeltme

davası açma yetkisi tanımıştır.

1587 sayılı Nüfus Kanununun 46/1 maddesinde, Cumhuriyet

savcısının “yaş, ad, soyadı ve diğer kayıt düzeltme davalarını açacağı”

hükmü yer alırken, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunun 36/1-a maddesinde

“nüfus kayıtlarına ilişkin düzeltme davalarının” Cumhuriyet savcısı tarafından

açılacağı belirtilmiştir. 5490 sayılı kanunda yaş, ad, soyadı gibi kayıtlardan

açıkça söz edilmemiş olmasına rağmen, özünde bu kayıtlar da nüfus

kayıtlarıdır ve düzeltilmesi için Cumhuriyet savcısı dava açabilir. Bu

açıklamalarımız ışığında Cumhuriyet savcısı ilgili resmi dairenin göstereceği

lüzum üzerine yaş düzeltme davasını açar. Ancak kişinin gerçek yaşının

86 Özkan/ Ataç s 126, Demiralp s.190, Saldırım s.131, Kayalı s.35, Kuru s.853, 87 Demiralp s. 190, Özkan / Ataç s.126.

37

tespiti kamu düzenini ilgilendiren bir husus olduğundan, Cumhuriyet savcısı

resen bu düzeltme davasını açabilir kanısındayız.

Yaş düzeltme davası mahkemece kabul edilip, yaş düzeltildiğinde artık

kişinin yaşı mahkemece düzeltilen yaş olur. Yaşa hukuki sonuçlar bağlanan

hallerde ve tüm resmi işlemlerde kanunda açıkça öngörülen istisnalar hariç

(örneğin; Emekli Sandığı Kanunu m.105) düzeltilen yaş esas alınır. 88

Diğer nüfus davalarında olduğu gibi, yaş düzeltme davası da hukuk

mahkemesinde iki türlü açılabilir. Birinci halde davayı düzeltmeyi isteyen

şahıs, ikinci halde ise ilgili resmi dairenin göstereceği lüzum üzerine ya da

resen Cumhuriyet savcısı açar. Birinci halde yargılama giderlerini düzeltmeyi

isteyen taraf, ikinci halde de devlet karşılar. Ancak bu ikinci halde ilgilinin yaşı

düzeltilirse, ilk etapta devlet tarafından karşılanan yargılama giderleri yaşı

düzeltilen kişiden tahsil edilir.89

Tüm hukuk davalarında olduğu gibi, yaş düzeltme davasında da

Cumhuriyet savcısı iddianame değil davaname düzenleyecektir. Davaname

HUMK Md. 179’daki dava dilekçesi şeklinde olacaktır. 90 Yaş düzeltme

davası da diğer kayıt düzeltme davaları gibi, ilgilinin yerleşim yeri adresinin

bulunduğu yerdeki görevli asliye hukuk mahkemesinde açılır. (5490 s.k.36/1-

a maddesi)

Yaş düzeltmesi davasıyla ilgili olarak uygulamada sıkça karşılaşılan bir

durum belirtmede fayda vardır. Şöyle ki, özellikle kırsal kesimlerde, çocuğun

88 Demiralp s.191, Saldırım s.131 89 Demiralp s.103,196. 90 Özkan / Ataç s.127, Kuru s.854, Yılmaz s.279, Demiralp s.195.

38

nüfusa kaydedilmesinden sonra ölümü halinde kişisel durum siciline ölüm

kaydı düşülmeyip, ölen çocuğun nüfus cüzdanı daha sonra doğun kardeşi

için kullanılmaktadır. Bu durumda da kendisi adına kişisel sicilinde kayıt

bulunmayan, fakat kendisinden önce doğmuş ve ölmüş olan kardeşinin nüfus

cüzdanını kullanarak resmi işlemler yapan kişi, bu durumu ileri sürerek

yaşının küçültülmesi için dava açmaktadır. Mahkeme önüne böyle bir dava

geldiğinden davayı reddetmelidir. Çünkü davacı adına mevcut bir sicil kaydı

yoktur ve olmayan bir kaydın değiştirilmesi ya da düzeltilmesi söz konusu

olamaz.91 Bu durumda ölen kardeşin nüfus kütüğüne ölü kaydı düşülmesi ve

aslında kendi adına bir kayıt olmadığı halde ölen kardeşinin nüfus cüzdanını

kullanan kişinin ise nüfusa kaydedilmesi gerekir.92

Şahsi veya kamusal bir yaş düzeltme davası sonucunda asliye hukuk

mahkemesince, Cumhuriyet savcısının mütalaasına uygun ya da aykırı karar

verilebilir. İster mütalaaya uygun isterse aykırı olsun verilen kararın

Cumhuriyet savcısının görüldü işleminden geçmesi gerekir. Cumhuriyet

savcısı kararı inceler ve bir hata tespit etmezse, karara görüldü yazıp, tarih

ve imza atar. Kararda bir hata tespit ederse, tıpkı ceza mahkemesi

kararlarında olduğu gibi verilen kararı temyiz edebilir.93

91 “Evli ve çocuklu bir kişinin nüfusta, bekar ve çocuksuz görünmesi halinde yapılması gereken idari bir işlemdir. Bu konuda mahkeme kararı almaya gerek yoktur.” 18 HD, 29.9.2003 T. 2003/4316 -6901, Saldırım s.132 92 “Davacı dava dilekçesinde oğlu Sadrettin’den evvel doğan bir çocuğun ölümü üzerine bu yolda kayıt düşürülmediğini ve nüfus teskeresinin sonradan doğan oğluna verildiğini beyan etmiştir. Bu durumda dava dilekçesinde söz konusu edilen çocuğun öldüğünün belirtilmesi idari mahiyetidir. Bu sebeple davanın reddi gerekirken bundan zuhul olunması yolsuz bulunduğundan hükmün bozulmasına… “ 6 HD: 8.3.1965 T. 6910/1147, Demiralp s.233 93 Demiralp s.211, Özkan / Ataç s.134.

39

Cumhuriyet savcısının açtığı diğer hukuk davalarından farklı olarak,

yaş düzeltme davalarında özel bir durum vardır. Bu konuyu ayrı bir başlık

altında inceleyeceğiz.

CEZA MAHKEMELERİNDE YAŞIN DÜZELTİLMESİ94

1412 sayılı CMUK 255’te düzenlenen bu durum, 5271 sayılı CMK’nın

218.maddesinde belirtilmiştir. Buna göre “yüklenen suçun ispatı, ceza

mahkemelerinden başka bir mahkemenin görev alanına giren bir sorunun

çözümüne bağlı ise, ceza mahkemesi bu sorunla ilgili olarak da bu Kanun

hükümlerine göre karar verebilir. Ancak, bu sorunla ilgili olarak görevli

mahkemede dava açılması veya açılmış davanın sonuçlanması ile ilgili

olarak bekletici sorun kararı verilebilir.” Birinci halde ceza mahkemesinin nisbi

yargılama yapması, ikinci halde ise görevli mahkemenin vereceği kararı

bekletici sorun yapması söz konusudur. Fakat CMK 218/2 yaşla ilgili özel bir

düzenleme getirmiştir. Buna göre “Kovuşturma evresinde mağdur veya

sanığın yaşının ceza hükümleri bakımından tespitiyle ilgili bir sorunla

karşılaşması halinde, mahkeme ilgili kanunda belirlenen usule göre bu

sorunu çözerek hükmünü verir.” (CMK 218/2)

Maddenin 2.fıkrasına göre, ceza mahkemesi kovuşturma sırasında

mağdur veya sanığın yaşıyla ilgili bir problemle karşılaşırsa, nisbi yargılama

yapmak zorundadır. Bu konuyla ilgili asliye hukuk mahkemesinde dava

açılmışsa, asliye hukuk mahkemesince resen görevsizlik kararı verilip dosya

ceza mahkemesine gönderilmelidir.95 Ceza mahkemesi, ceza yargılaması

94 Kayalı s.37, Demiralp s.217, Saldırım s.134, Özkan / Ataç s.134. 95 Demiralp s.218, Saldırım s.137.

40

sırasında yaş düzeltme davasını görürken, yargılamayı Nüfus Kanunu ve

HUMK’nun ilgili hükümlerine göre yapar.

Ceza yargılaması sırasında mağdurun veya sanığın yaşının

düzeltilmesi, sanık, mağdur, bunların vekilleri ya da Cumhuriyet savcısı

tarafından istenebileceği gibi, mahkemede resen yaş düzeltilmesi davasının

görülmesine karar verebilir. Ceza mahkemesindeki yaş düzeltilmesi

davasının, Cumhuriyet savcısı tarafından bir iddianame ya da davaname ile

açılamasına gerek yoktur. Mahkeme bir ara kararı ile davaya başlar.96

Yaş düzeltme davasının görülmesi gereken ceza mahkemesi ağır

ceza ya da asliye ceza mahkemesi ise bu mahkemelerde Cumhuriyet savcısı

bunduğundan sadece nüfus temsilcisi çağrılır ve davaya devam edilir. Ancak

sulh ceza mahkemesinde Cumhuriyet savcısı bulunmadığı için yaş düzeltme

davası sırasında mahkeme hem Cumhuriyet savcısını hem de nüfus

temsilcisini çağırır ve davayı görür. Yargıtay sulh ceza mahkemesinde

Cumhuriyet savcısı bulunmadan görülen yaş düzeltme davasında verilen

kararı bozmuştur. (2.CD, 11.4.1985 T. 3007/3985)97

Nüfus Hizmetleri Kanununun 36/1-b maddesine göre, nüfus kaydının

düzeltilmesi davası aynı konuyla ilgili olarak sadece bir kere açılabilir. Bu

durumda bir kişinin yaşı hukuk mahkemesi tarafından düzeltilmişse, ceza

yargılaması sırasında olsa bile, kayıt ikinci kez düzeltilemez. (HUMK 237)

Konuyla ilgili olarak verilen bir Yargıtay kararına göre, bir kişinin yaşı daha

önce hukuk mahkemesince düzeltilmişse bile ceza yargılaması sırasında yaş

96 Demiralp s.217. 97 Saldırım s.138.

41

ile ilgili olarak yeniden inceleme yapılabilir ve adli tıp raporunda belirlenen

yaş, sanığa verilecek ceza açısından esas alınır. Ancak bu durumda kesin

hüküm nedeniyle nüfus kütüğündeki hüküm değiştirilmez. Saldırım’a göre

Yargıtay’ın bu yorumunu kesin hüküm kurumuyla bağdaştırmak zordur. 98

c- DİĞER KAYIT DÜZELTME DAVALARI

1587 sayılı Nüfus Kanununun 46/1 maddesi nüfus davalarını yaş, ad,

soyadı ve diğer kayıt düzeltme davaları diye saymıştır. 5490 sayılı Nüfus

Hizmetleri Kanunu ise nüfus davalarını tek tek saymamış, “nüfus kayıtlarına

ilişkin düzeltme davaları” tabirini kullanmıştır. (36/1-a)

Uygulamada yaş, ad, soyadı kayıtlarının düzeltilmesinden başka

rastlanan belli başlı kayıt düzeltme davaları; dinin kayıttan silinmesi99 ve

künyesinde ölü kaydı düşülen kişinin daha sonra sağ olduğunun anlaşılması

halinde, Cumhuriyet savcısı tarafından açılan davalar örnek olarak

gösterilebilir. Ancak bunlardan başka da kayıt düzeltme davası açılabilir.100

98 Saldırım s.137-138 (CGK 30.3.1981 T. 5-2/106 dn.207 naklen) 99 “Davacı Hıristiyan olan dininin kayıtlarından silinmesinde bir isabetsizlik mevcut değil ise de İslam olan dininin nüfus kütüğüne geçirilmesi idari bir işlem olup bu husus mahkemenin görevi dışında bulunduğu halde karar alınması usul ve kanuna aykırıdır.” 18.HD. 27.11.2000 T. 1182/12785, Saldırım s.151. 100 Saldırım s.151.

42

SONUÇ

Yaptığımız çalışmada genel olarak Cumhuriyet savcısının nüfus

davalarındaki görevlerini incelemeye çalıştık. Fakat bunu yaparken genel bir

bilgi vermek maksadıyla savcılık kavramı, savcılığın tanımı, hukuki niteliği ve

tarihçesinden bahsetmeyi faydalı gördük.

Savcılık en basit anlatımıyla devlet adına iddia görevini üstlenen

kurumdur. Savcı ise bu kurumu temsil eden kişidir. Savcılığın hukuki niteliği

konusunda tam bir görüş birliği bulunmamakla beraber, biz savcılığın adli ve

idari görevleri olan, yargı ile yürütme arasında bulunan, ancak adli yönü ağır

basan bir adalet organı olduğu fikrine katılıyoruz. Savcılığın tarihi gelişimine

baktığımızda; bu kurumun ilk örneklerine Roma Hukukunda rastlamakla

birlikte, bugünkü anlamıyla savcılığın Fransa’da doğduğunu ve geliştiğini

kabul etmek gerekir. Ülkemizde ise, Osmanlı İmparatorluğu zamanında

uygulanan İslam Hukukunda, bugünkü anlamıyla bir savcılık kurumu

bulunmadığını ve Tanzimat Devrinde başlayan batılılaşma hareketlerinin

savcılık kurumunu ülkemize getirdiğini gördük.

Esas olarak ceza yargılaması hukukuyla ilgili olarak görev ve yetkileri

bulunan Cumhuriyet savcısının, bazı durumlarda hukuk davası açabildiğini

belirtmek gerekir. Kanun koyucunun Cumhuriyet savcısına böyle bir görev

vermesindeki temel amaç gerçeğin ortaya çıkarılmasıdır. Nitekim CMK 160/1

maddesine göre “Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun

işlendiği izlenimini veren bir hali öğrenir öğrenmez, kamu davasını açmaya

yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya

başlar.” Görüldüğü üzere bir suç işlendiğinden bozulan kamu düzeninin

43

tekrar tesis edilmesi için, Cumhuriyet savcısı işin gerçeğini araştıracaktır. İşte

kanun koyucu, kamu düzeninin bozulmasını önlemek ya da bozulan kamu

düzeninin yeniden kurulmasını sağlamak için, bazı hukuk davalarında da

Cumhuriyet savcısının dava açabileceği hükmünü getirmiştir. Böyle

durumlarda da Cumhuriyet savcısı işin gerçeğini araştıracak ve kamu

düzenini bozan durumun ortadan kaldırılması için mahkemeden talepte

bulunacaktır.

Cumhuriyet savcısının açtığı hukuk davalarını incelediğimizde bu

davalar Medeni Kanun, Nüfus Kanunu, Ailenin Korunması Kanunu, Vakıflar

Kanunu vb., sosyal hayatı düzenleyen konularla ilgilidir. Örneğin toplumun

temel taşı sayılan ailenin korunması devletin en temel görevlerindendir. Zira

1982 Anayasasının 41.maddesi de aileyi toplumun temel taşı saymış,

devletin ailenin korunması için gerekli tedbirleri alacağı, hükmünü getirmiştir.

İşte devlet bu işlevini Cumhuriyet savcıları aracılığıyla yerine getirmektedir.

Çalışmamızın konusunu oluşturan nüfus davaları da kamu düzeniyle

yakından ilgilidir. Şöyle ki, birçok hukuki kurum kişinin belli bir yaşta

olmasıyla alakalıdır. Örneğin reşit olma, ceza ehliyeti, medeni hakları

kullanma ehliyeti, seçme ve seçilme hakkı gibi. Eğer bir kişinin yaşı gerçeği

yansıtmıyorsa, bu kişi belirli hakları kullanamayacağı gibi, işlediği bir suçtan

dolayı olması gerekenden farklı bir hukuki rejime tabi olacaktır. Bu durumda

kamu düzeninin korunması açısından bir takım sıkıntılar meydana

getirecektir. Kanun koyucu burada da kamu düzeninin bozulmasını

engellemek ya da bozulmuş olsa kamu düzeninin yeniden kurulmasını

44

sağlamak amacıyla Cumhuriyet savcısına belli davaları açma görevini

vermiştir.

Tüm bu anlattıklarımız ışığında, devletin üç temel fonksiyonundan biri

olan yargı fonksiyonunun bir üyesi olan Cumhuriyet savcılarının, bir takım

hukuk davalarını açmaları ya da açılmış bir davaya katılmaları son derece

gerekli ve yerindedir.

45

ÖZET

İlk örneklerine Roma Hukukunda rastladığımız savcılığın, bugünkü

modern anlamıyla ortaya çıktığı ve geliştiği ülke Fransa’dır. Ülkemiz de ise

savcılık kurumu, Osmanlı İmparatorluğu zamanında Tanzimat Döneminden

sonra görülmeye başlamıştır. Nitekim 1876 tarihli Kanun-i Esasi’de tüm ülke

düzeyinde devlet adına genel bir iddia makamının kurulacağı ifade edilmiş ve

1879’da çıkarılan kanunla ilk kez modern anlamda savcılık kurulmuştur.

Yargı erkinin kullanılmasında önemli bir işleve sahip olan Cumhuriyet

savcısının, yargıyla ilgili esas görevleri, ceza yargılaması anlamındadır.

Bunun bir sonucu olarak, Cumhuriyet savcısı devlet adına iddia görevini

yerine getirmektedir.

Cumhuriyet savcısının asıl görev alanı ceza yargılamasıyla ilgili

olmasına rağmen, kanun koyucu bazı özel durumlarda Cumhuriyet savcısının

hukuk davası açabileceği ya da açılmış davaya katılabileceğini belirtmiştir.

Kamu düzeninin korunması amacıyla yapılan bu düzenlemeler genelde

sosyal hayatın korunmasıyla ilgilidir. Örnek olarak; butlan davası, tanımanın

iptali davası, vakıfların dağıtılması davası, isim değiştirme ve düzeltme

davası, yaş düzeltme davası sayılabilir.

Cumhuriyet savcısının nüfus davasında görevli olduğu davalara

baktığımızda kamu düzeni ile yakından ilgili olduğunu görmekteyiz. Kanun

koyucu, kişilerin şahsi sicil kayıtlarının gerçeği yansıtmamasını, kamu

düzenini zedeleyen bir sorun olarak görmüş ve bu durumun düzeltilmesi için

Cumhuriyet savcısına görev vermiştir. Her ne kadar mevzuatta, cumhuriyet

savcısının bir resmi dairenin göstereceği lüzum üzerine hukuk davası (nüfus

davası) açabileceği belirtilmişse de yapılan düzenlemelerin amacına uygun

olarak Cumhuriyet savcısı resen dava açabilmedir.

46

ABSTRACT

Attorneyship, where we met firstly in Roman Law, has arised and

growed in its modern main in France. In our country attorneyship was seen

after Tanzimat Period in Otoman Empire. As a matter of fact it was brought

out in Kanun-i Esasi (constitution) of 1876 that a general procequting

attorney will be constructed and with a law enforced in 1879 modern

attorneyship was set.

Procequting attorney, who has an important fonction in use of juridical

power, has his main duties in criminal law. As a result procequting attorney

drives profession of insistence on behalf of state.

Although the main fonctions of procequting attorney are about criminal

law, legislator specified that in some special facts procequting attorney can

sue civil suit or participate in a civil suit. Those arrangements which were

governed for public order are also about conservation of special life. As

examples, nullity suit, cancellation of approval, dispatch of foundations,

changing and correction of name, correction of age suits mey be counted.

When we look out of procequting attorney’s duties about registration sues we

see that they are closely concerned with public order. Legislator percieved

the wrond entries made on the personel registers as a matter and gave doty

to procequting attorney. Albeit law says procequting attorney can sue a

registration case on requirement of a public aurhority, as for the spirit of the

law procequting attorney should sue a registration case ex officio.

47

KAYNAKÇA

1- ARIKAN, B: Müddei Umumilik Müessesesi, ABD, 1955.

2- AYDINALP, S: Hakimlerin Hukuki Sorumluluğu, Ankara 1997.

3- DEMİRALP, B.T: Uygulamada Nesep/Nüfus ve Kişisel Hukuk

Davaları, İstanbul 2003.

4- GÖKÇE, T: Savcılığın Niteliği, Yapısı ve Özellikleri AD, C: 28, 2002.

5- KATOĞLU, T: Bağımsız Yargıda Savcıların Yetkileri, MBD, C:XX,

Sayı: 187.

6- KAYALI, O.F: İsim, Kayıt, Yaş Tashihi Davaları ve Cumhuriyet

Savcılarının Hukuk Mahkemeleri ile İlişkileri, İstanbul 1969.

7- KEYMAN, S: Ceza Muhakemesinde (Asıl Ceza Muhakemesinde)

Savcılık, Ankara 1970.

8- KUNTER / YENİSEY / NUHOĞLU: Muhakeme Hukuku Dalı Olarak

Ceza Muhakemesi Hukuku, 15. Baskı, İstanbul 2006.

9- KURU / ARSLAN / YILMAZ: Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı 17.

Baskı Ankara 2006.

10- KURU, B: Hukuk Muhakemeleri Usulü, 6. Baskı, Cilt 1, İstanbul 2001.

11- LÜTEM, İ: Hususi Hukuk Sahasında Savcılık Müessesesi AD, 1951.

12- ÖNDER, M: Savcıların Teşkilat İçindeki Yerleri ve Görevleri, Ankara

1967.

13- ÖZKAN / ATAÇ: Nüfus Davaları ve Nüfus İşlemleri, Ankara 2004.

14- ÖZTÜRK, B: Ceza Hukuku El Kitabı, İstanbul 1989.

15- ÖZTÜRK, F.A: 4320 Sayılı Ailenin Korunması Kanunu, YD, C: 29,

2003.

48

16- PEKCANITEZ / ATALAY / ÖZEKES: Medeni Usul Hukuku Ders Kitabı

5. Baskı, Ankara 2006.

17- SALDIRIM, M: Özel Hukukta Cumhuriyet Savcısının Görevleri 1.

Baskı, Ankara 2005.

18- SONEL, H: Türkiye’de Savcılığın Kuruluşu, AD, 1949.

19- TUNCA, A: Tatbikat Yönünden Cumhuriyet Savcısının Görev ve

Yetkileri, Ankara 1952.

20- ÜÇOK,C: Savcılıkların Avrupa Hukukunda Gelişmesi ve Türkiye’de

Kuruluşu (Ord. Prof. Dr. Sabri Şakir Ansay’ın Hatırasına Armağan)

Ankara 1964.

21- ÜLGENALP, N: Nüfus Kanununun Tatbikinden Doğan Bazı Meseleler,

AD, 1944.

22- YILMAZ, E: Olağanüstü Temyiz, Ankara 2003.

23- YILMAZ, E: Savcılığın Hukuk Davalarındaki Görevleri AÜHFD, C:

XXIX, 1972, Sayı: 1-2.

24- YURTCAN, E: Ceza Yargılaması Hukuku, 10. Baskı, İstanbul 2004.

ÖZET

İlk örneklerine Roma Hukukunda rastladığımız savcılığın, bugünkü

modern anlamıyla ortaya çıktığı ve geliştiği ülke Fransa’dır. Ülkemiz de ise

savcılık kurumu, Osmanlı İmparatorluğu zamanında Tanzimat Döneminden

sonra görülmeye başlamıştır. Nitekim 1876 tarihli Kanun-i Esasi’de tüm ülke

düzeyinde devlet adına genel bir iddia makamının kurulacağı ifade edilmiş ve

1879’da çıkarılan kanunla ilk kez modern anlamda savcılık kurulmuştur.

Yargı erkinin kullanılmasında önemli bir işleve sahip olan Cumhuriyet

savcısının, yargıyla ilgili esas görevleri, ceza yargılaması anlamındadır.

Bunun bir sonucu olarak, Cumhuriyet savcısı devlet adına iddia görevini

yerine getirmektedir.

Cumhuriyet savcısının asıl görev alanı ceza yargılamasıyla ilgili

olmasına rağmen, kanun koyucu bazı özel durumlarda Cumhuriyet savcısının

hukuk davası açabileceği ya da açılmış davaya katılabileceğini belirtmiştir.

Kamu düzeninin korunması amacıyla yapılan bu düzenlemeler genelde

sosyal hayatın korunmasıyla ilgilidir. Örnek olarak; butlan davası, tanımanın

iptali davası, vakıfların dağıtılması davası, isim değiştirme ve düzeltme

davası, yaş düzeltme davası sayılabilir.

Cumhuriyet savcısının nüfus davasında görevli olduğu davalara

baktığımızda kamu düzeni ile yakından ilgili olduğunu görmekteyiz. Kanun

koyucu, kişilerin şahsi sicil kayıtlarının gerçeği yansıtmamasını, kamu

düzenini zedeleyen bir sorun olarak görmüş ve bu durumun düzeltilmesi için

Cumhuriyet savcısına görev vermiştir. Her ne kadar mevzuatta, cumhuriyet

savcısının bir resmi dairenin göstereceği lüzum üzerine hukuk davası (nüfus

davası) açabileceği belirtilmişse de yapılan düzenlemelerin amacına uygun

olarak Cumhuriyet savcısı resen dava açabilmedir.

ABSTRACT

Attorneyship, where we met firstly in Roman Law, has arised and growed in its

modern main in France. In our country attorneyship was seen after Tanzimat Period

in Otoman Empire. As a matter of fact it was brought out in Kanun-i Esasi

(constitution) of 1876 that a general procequting attorney will be constructed and with

a law enforced in 1879 modern attorneyship was set.

Procequting attorney, who has an important fonction in use of juridical power,

has his main duties in criminal law. As a result procequting attorney drives profession

of insistence on behalf of state.

Although the main fonctions of procequting attorney are about criminal law,

legislator specified that in some special facts procequting attorney can sue civil suit

or participate in a civil suit. Those arrangements which were governed for public

order are also about conservation of special life. As examples, nullity suit,

cancellation of approval, dispatch of foundations, changing and correction of name,

correction of age suits mey be counted.

When we look out of procequting attorney’s duties about registration sues we

see that they are closely concerned with public order. Legislator percieved the wrond

entries made on the personel registers as a matter and gave doty to procequting

attorney. Albeit law says procequting attorney can sue a registration case on

requirement of a public aurhority, as for the spirit of the law procequting attorney

should sue a registration case ex officio.