nitsche
TRANSCRIPT
190
fridrix nicSe1844 - 1900
fridrix nicSe germaneli filosofosi, daibada 1844
wlis 15 oqtombers lucenis axlos, sofel riukenSi. 24
wlis asakSi gaxda bazelis universitetis klasikuri fi
lologiis profesori. Ffridrix nicSe gardaicvala 1900
wels.
nicSes filosofia yvela Rirebulebis gadafasebis
cdaa. azrovnebis es koncefcia gamoxatavs ara mxolod
meamboxe moazrovnis suliskveTebas, aramed afuZnebs Semecnebis garkveul wess,
rac gulisxmobs, rom SeuZlebelia bolomde gaiazro ama Tu im kulturuli
fenomenis namdvili sazrisi, Tu ar moxda misi Rirebulebis gadafaseba da safuZv
lebTan misvla. Aam azriT nicSes filosofia aris genealogia.
genealogiis pirveli proeqtia misi wigni _ `tragediis dabadeba musikis
sulidan~. masSi aSkarad Cans Sopenhaueris gavlena da eZRvneba rihard vagners.
evropuli civilizaciis xasiaTi racionalizmma gansazRvra.A nicSe kiTxulobs,
xom ar iyo racionalizmis safuZveli SiSi da sakuTari Tavis motyuebis cda.
xom ar daaviwya racionalizmma evropas, romlisTvisac sokrateplatonis
filosofia mxolod dekadenss warmoadgenda, WeSmariti safuZveli _ berZnuli
kultura. berZnul kulturasTan miaxloeba racionalizmisa da moralizmis
poziciidan SeuZlebelia, radgan mas sxva safuZveli aqvs _ SemoqmedebiTi suli.
NnicSesTvis sainteresoa, rogor aris SesaZlebeli Semoqmedeba da, Sesabamisad,
berZnuli kulturis warmoSoba. nicSes azriT, rogorc sicocxles gansazRvravs
sapirispiro sqesTa erToba, ise Semoqmedebas gansazRvravs ori dapirispirebu
li sawyisis arseboba. erTi mxriv, es aris dionisuri sawyisi _ erToba adamiansa da
bunebas Soris _ ganusazRvrel ZalTa kavSiri, romlis gamoxatulebad SeiZleba
CavTvaloT Troba da romelic warmoSobs musikis araplastikur xelovnebas;
meore mxriv, es aris apolonuri sawyisi _ adamianis warmosaxvis unari, misi
zmaneba, romelic ganusazRvrelobas gardaqmnis mravalferovan saxeebad da,
Sesabamisad, warmoSobs saxviT xelovnebas. berZeni ar iyo gulubryvilo bavSvi,
igi acnobierebda adamianuri yofis amaoebas. dionisuri sawyisi swored SiSze
dafuZnebuli adreuli berZnuli cnobierebaa, apolonuri sawyisi ki aris Se
moqmedebiTi Zala, romelic adamianuri yofis simZimes mSvenierebis samyarod
gardaqmnis.
avtoris Sesaxeb
191
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
nicSesTvis umaRles Rirebulebas warmoadgens sicocxle, misi Zala. umaR
les Zalauflebas flobs Semoqmedi, radgan igi ki ar Trgunavs an amarcxebs,
aramed gardaqmnis sicoxles. sxvaa Teoretikosi, moralisti _ igi sicocxles
aufasurebs. Sesabamisad, iudaisturqristianuli kultura dekadensis kul
turas warmoadgens.
fridrix nicSes erTerTi yvelaze mniSvnelovani koncefcia RmerTis sikvdi
lis konstataciaSi mdgomareobs. Ees aris imis gacnobiereba, rom qristianulma
Rirebulebebma dakarga Tavisi mniSvneloba. miuxedavad imisa, rom Rirebule
bebis srulfasovani gacnobiereba mxolod maTi dakargvis Semdeg aris SesaZle
beli, aucilebelia ara ukan dabruneba, aramed axali Rirebulebebis Seqmna.A ada
mianma unda daZlios sakuTari Tavi.
XX saukunis udidesi germaneli filosofosi, martin haidegeri ambobs, rom
nicSe ukanaskneli germaneli filosofosia, romelic RmerTs eZebda.
fridrix nicSes filosofiam udidesi gavlena iqonia zogadad XX saukunis
azrovnebaze. Mman safuZveli Cauyara iseT mniSvnelovanF filosofiur mimdin
areobebs, rogorebicaa sicocxlis filosofia, egzistencializmi, fenomeno
logia da sxv.
Ffridrix nicSes yvelaze mniSvnelovani nawarmoebebia: `tragediis dabadeba
musikis sulidan~ (1872 weli), `adamianuri, erTob adamianuri~ (1878 weli), `ase
ityoda zaratustra~ (1883 weli), `sikeTisa da borotebis miRma~ (1886 weli),
`moralis genealogiisaTvis~ (1887 weli) da sxv.
* * *
avtoris Sesaxeb
192
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
Tavi pirveli
sadRac, uTvalav mzis sistemaTa mocimcimed gadmoRvrili kosmosis erT Soreul
kuTxeSi, iyo da ara iyo ra, iyo erTi varskvlavi, romelzec gonierma cxovelebma Semec
neba gamoigones. es iyo `samyaros istoriis~ yvelaze ampartavani da sicruiT savse wuTi,
romelic mxolod erT wuTad darCa. bunebam oriodejer Tu moaswro amosunTqva, sanam
varskvlavi gaSeSdeboda da gonierma cxovelebmac suli dalies. _ vinmes aseTi igavi
rom SeeTxza, bolomde mainc ver SeZlebda imis asaxvas, rogor sabralod, bundovnad da
zedapirulad, rogor uazrod da arafriT gamorCeulad gamoiyureba bunebis fargleb
Si adamianis inteleqti; saukuneebma Caiara mis gareSe da Tuki erTic vnaxoT da igi arse
bobas Sewyvets, amiT araferi daSavdeba; ramdenadac nebismieri saxis inteleqtisaTvis
ar arsebobs iseTi misia, romelic mas adamianTa yofacxovrebisagan ganasxvavebda. is
sworedac rom adamianuria da mxolod misi mflobeli da Semqmneli epyroba mas iseTi
paTetikurobiT, TiTqos samyaros RerZi masSi brunavdes. koRosTan saubari rom SegveZ
los, maSin imasac gavigonebdiT, rom haerSi isic aseTive paTosiT dacuravs da samyaros
mfrinav centrs SeigrZnobs. araferia bunebaSi imaze ubadruki da umniSvnelo, rac Sem
ecnebis am Zalis mciredi sulis SeberviTac ki ase buStiviT ar ibereba; da rogorc yo
vel kurtnis muSas surs hyavdes sakuTari Tayvanismcemeli, aseve unda Tavad yvelaze
amay adamians – filosofoss, rom samyaros Tvali yoveli mxridan teleskopiviT misi
qmedebisa da azrovnebisaken iyos mimarTuli.
ucnauri isaa, rom es swored inteleqtis meSveobiTaa SesaZlebeli, im intleqtisa,
romelic mxolod damxmare saSualebad aqvT micemuli uubedures, udelikatures, warma
val arsebebs, raTa isini erTi wuTiT mainc SeaCeros yofierebaSi, saidanac maT amgvari
danamatis gareSe, lesingis vaJiviT1 swafad gaqcevis yovelgvari safuZveli eqnebodaT.
qedmaRloba, romelic Semecnebasa da SegrZnebas ukavSirdeba, damabrmavebeli burusi
viT afenia adamianis Tvalebsa da receptorebs, amitomac cdeba yofierebis SefasebaSi,
roca SemecnebiT Tavad yvelaze metad saamur faseulobas sakuTar TavSi moicavs. misi
ZiriTadi zemoqmedeba Secdenaa2, Tumca calkeuli qmedebebic imave xasiaTisaa.
193
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
inteleqti, rogorc individis SenarCunebis saSualeba, Tavis ZiriTad unarebs
TvalTmaqcobaSi asaxavs. es swored is saSualebaa, romlis meSveobiTac ufro susti,
naklebad gamZle individebi, Tavs inarCuneben, rodesac ufro ZlierebTan arsebobisaT
vis brZolis unars arian moklebulni an am brZolas mtacebeli cxovelis siSlegiT ver
warmarTaven, ramdenadac adamianSi TvalTmaqcobis unari mwvervals aRwevs: esaa Tavg
zis abneva, maamebloba, sicrue, SecdomaSi Seyvana, zurgs ukan laparaki, reprezentulo
ba, nasesxeb brwyinvalebaSi cxovreba, SeniRbuloba, Sefaruloba, msaxioboba _ rogorc
sxvebis, aseve sakuTari Tavis winaSe, mokled, amaoebis alis irgvliv gauTavebeli wriali
imdenadaa wesad da kanonad qceuli, rom TiTqmis gaugebaric kia, rogor iyo SesaZlebe
li adaminebs Soris gaCeniliyo gulwrfeli da wminda swrafva WeSmaritebisadmi. maT im
denad Rrmad aqvT Setopili iluziebsa da zmanebebSi, rom maTi Tvali mxolod nivTebis
zedapirze borZikobs da ̀ formebs~ xedavs; maTi SegrZneba WeSmaritebisaken ki ar miiwevs,
aramed gaxalisebiTa da nivTebis zedapirze erTgvari TiTebis faTuriT kmayofildeba.
amisaTvis, mTeli cxovrebis manZilze, adamiani RamRamobiT sakuTar Tavs sizmrebiT
ityuebs ise, rom mis moralur grZnobas amis Tavidan acileba arasdros ucdia, maSin,
rodesac iseT adamianebsac uarsebiaT, romlebsac TavianTi Zlieri nebiT xvrinva aulag
mavT. ra icis adamianma sakuTari Tavis Sesaxeb?! xelewifeboda ki mas, erTaderTxel mainc
ganaTebul kolbaSi moTavsebiT sakuTari Tavis srulyofili aRqma? xom ar umalavs mas
buneba yvelaze mTavars TviT misi sxeulis Sesaxeb, raTa daxveuli nawlavebis, sisxlis
nakadebis swrafi dinebisa Tu daxlarTuli nervuli qsovilisgan moSorebuli, amay da
oinbazur cnobierebaSi Seityuos da gamoamwyvdios?! bunebam moisrola gasaRebi da vai
im bediswerasatanil cnobismoyvares, visac cnobierebis saknis bzaridan gamoWvretis
unari aqvs da SeiZleba axla ki xvdebodes, rom adamianisTvis Tavisi umecrebis gamo sul
erTia da arafers ambobs daundoblebze, xarbebze, gaumaZRrebze, mkvlelebze, amave
dros ki Tavis zmanebebSi vefxvzea amxedrebuli. aseT konstelaciaSi sad jandabidan
unda modiodes WeSmaritebisaken swrafva?!
rogorc ki individs sxva individebTan mimarTebaSi sakuTari Tavis SenarCunebis sur
vili uCndeba, saganTa bunebriv wesrigSi, igi inteleqts, rogorc wesi, mxolod TvalT
macqobisTvis iyenebs: vinaidan adamians, erTdroulad, gasaWirisa da mowyenilobis ga
moc, sazogadoebrivad da jogurad arseboba surs, mas samSvidobo SeTanxmeba esaWiroeba,
romlis Tanaxmadac hgonia, rom amiT sul cota, yvelaze sastiki _ bellum omnium contra omnes3 _ misi samyarodan gamqraliyos. magram am samSvidobo SeTanxmebas Tan mohyveba is
eTi ram, rac WeSmaritebisaken swrafvis mosapoveblad gadadgmul pirvel nabijs waagavs.
axla dafiqsirdeba kerZod is, rasac dReidan “WeSmariteba” unda ewodos. es ki imas niS
navs, rom nivTebs Tanabrad misadagebul da xelmisawvdom gansazRvrebebs gamougoneben
da enis kanonmdeblobac WeSmaritebis pirvel kanons gamoscems: aqve pirvelad Cndeba
194
fridrix nicSe
WeSmaritebisa da sicruis pirveli kontrasti: matyuara misadagebul gansazRvrebebsa
da sityvebs iyenebs, raTa aranamdvili namdvilad gaasaRos; magaliTad, is acxadebs, rom
mdidaria, maSin, rodesac misi mdgomareobis swori gansazRvreba `Raribi~ ufro iqne
boda. saxelebis TviTneburi gadanacvlebiT an gaukuRmarTebiT igi borotad iyenebs
myar konvenciebs. Tuki igi amas angarebiT an sxvaTa sazianod akeTebs, maSin sazogadoeba
aRar daujerebs da gariyavs. AamasTanave adamianebi ara imdenad motyuebas gaurbian, ram
denadac motyuebis Sedegad dazaralebas. am safexurze maT ara TviT Secdena sZulT,
aramed Secdenis garkveul saxeobaTa avi, mtruli Sedegebi. aseTive SezRuduli azriT
nebavs adamians mxolod da mxolod WeSmariteba; igi WeSmaritebis mxolod sasiamovno,
cxovrebisaTvis sasargeblo Sedegebs eswrafvis; wminda, arasaxeiro Semecnebis mimarT
igi gulgrilia, xolo iseT WeSmaritebas, romelic saziano da damangrevelic SeiZleba
iyos, emtereba kidevac. garda amisa, ras warmoadgens enis konvenciebi? arian ki isini
Semecnebisa da WeSmaritebis sazrisis nayofi, romlebic gansazRvrebebsa da sagnebs See
satyvisebian? aris ki ena realobis adekvaturi gamoxatuleba?
mxolod gulmaviwyobis madliT SeuZlia adamians imis akviateba, TiTqos igi am xaris
xis WeSmaritebas flobdes. Tu is WeSmaritebis tavtologiuri formiT anu carieli mas
riT ar kmayofildeba, maSin iluziebis safasurad WeSmaritebaTa SeZena mouwevs. ra aris
sityva? aRgznebuli nervebis anarekli bgerebSi. nervuli aRgznebis Cvens gareT myof
mizezTan dakavSireba ki ukve aris safuZvlis kanonis mcdari da aramarTebuli gamoy
enebis Sedegi. Tuki davuSvebT, rom enis dasabamSi mxolod WeSmariteba iyo gansazRvre
baTa damajereblobis aTvlis wertili, rogorRa SegviZlia vTqvaT, rom `qva magaria~,
TiTqos `magari~ CvenTvis kidev sxvagvarad iyos cnobili da ara mxolod Cveni subi
eqturi aRgznebiT. Cven vyofT nivTebs sqesis mixedviT: xes mamrobiT sqess vaniWebT,
mcenares mdedrobiTs4, raoden TviTneburia aseTi gadabralebebi! ramdenad davSor
diT damajereblobis kanons. Cven vlaparakobT gvelze, misi gansazRvreba ki sxva arafe
ria, garda imisa, rom igi iklakneba, rac aseve matlsac miesadageba. raoden TviTneburia
aseTi SezRudvebi, raoden calmxrivad xdeba nivTis calkeuli Tvisebebis amorCeva. sxva
dasxva enis erTmaneTTan SepirispirebiT Cans, rom sityvebs araferi ara aqvTs saerTo
arc WeSmaritebasTan da arc adekvatur SesatyvisobasTan. `TavisTavadi nivTi~5 (esec
usargeblo WeSmaritebis nimuSad gamodgeboda) sruliad gaugebari da arafrad Rire
bulia enis SemoqmedisaTvis, romelic mxolod adamianebTan nivTebis urTierTkavSirs
aRniSnavs da maT gamosaxatavad sakmaod gabedul metaforebs iSveliebs. Tavdapirve
lad nervuli aRgzneba gardaiqmneba xatad, _ esaa pirveli metafora! Semdeg xati gada
formdeba bgeraSi, rac meore metaforaa! da yovel jerze saxezea sferoebis sruli aR
reva, erTis naxevridan meoreze, sruliad axalze gadaxtoma. SeiZleba iseTi adamianis
warmodgena, romelic sruliad yrua da xmisa da musikis SegrZneba arasdros ganucdia:
195
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
rogorc qviSaSi qladnis xmovani figurebi6, ise icqireba igi gancvifrebuli da JReris
mizezs simebis daWimulobaSi xedavs da darwmunebiT SeuZlia imis mtkiceba, rom zustad
icis, ras uwodeben adamianebi xmovanebas, _ swored aseTia yoveli CvenTaganis damokide
buleba enis mimarT. Cvenc ase gvgonia, rom nivTebis azrze varT, rodesac xeebze, fereb
ze, Tovlsa da yvavilebze vsaubrobT da sinamdvileSi ki mxolod nivTebis metaforebi
gvaqvs, romlebic maT Tavdapirvel arss aranairad ar Seesatyviseba. ra principiTac xma
qviSis figuris formas iRebs, aseve TavisTavadi nivTis romeliRac gamoucnobi X _ jer
nervul aRgznebad, Semdeg xatebad, bolos ki bgerad warmoisaxeba. ase rom, enis warmo
Soba aranairad logikurad ar mimdinareobs da mTeli is masala, roelzedac da romli
Tac mogvianebiT WeSmaritebis maZiebeli adamiani, mecnieri Tu filosofosi muSaobs da
aSenebs, Rrublebidan Tu ara, yovel SemTxvevaSi nivTebis arsidanac ar momdinareobs.
gansakuTrebiT imaze davfiqrdeT, rogor xdeba cnebebis Sedgena. yoveli sityva
imis meSveobiT gadaiqceva cnebad, rom igi Seesabameba ara rogorc mxolod da mxolod
gaindividualurebul gancdas, romelsac gaCenas umadlis da gasaxsenebladac un
da ixmarebodes, aramed imiT, rom igi erTdroulad uTvalav, metnaklebad msgavs,
anu, mkacrad rom vTqvad, arasdros igiveobriv, amdenad araidentur SemTxvevebs
unda Seesabamos. yoveli cneba warmoiqmneba araigiveobrivis gaigivebiT. iseTive ueW
velobiT, rogoriTac erTi foToli zustad iseTive araa, rogorc sxva, aseve aris
foTlis cneba Sedgenili nebismier individualur mravalferovnebaze uaris TqmiTa
da gansxvavebulobaTa daviwyebiT da axla ukve iseT warmodgenas aRviZebs, TiTqos
bunebaSi garda foTlebisa, kidev foTlis pirveladi nimuSi arsebuliyos, romlis
mixedviTac yvela foToli moiqsova, moixaza, Semoifargla, gaferadda, daixva, moixata,
oRond daudevari xelebiT, ise, rom arcerTi egzemplari pirveladi nimuSis swori da
sandod zusti anarekli ar gamosuliyo. Cven adamians vuwodebT `patiosans~ da vsvamT
kiTxvas: ratom moiqca dRes patiosnad? Cveni pasuxia: Tavisi patiosnebidan gamomdinare.
patiosneba _ es isev imas niSnavs, rom foToli aris foTlebis mizezi. Cven xom araferi
viciT im arsobrivi xarisxis Sesaxeb, romelsac `patiosneba~ daerqmeoda, magram, sa
magierod, uamravi gaindividualurebuli da, amdenad, araigiveobrivi qmedebiT, rom
lebsac Cven araigiveobaTa gamotovebiT vaigivebT da exla ki patiosan saqcielad
vacxadebT, sabolood maTgan vayalibebT erTgvar qualitas occulta 7s, romelsac saxelad
`patiosneba~ hqvia. individualurisa da cxadis gamotoveba gvaZlevs cnebas, iseve, ro
gorc formas. amis sawinaaRmdegod ki buneba arc formebs da arc cnebebs, maSasadame,
arc saxeobebs ar icnobs, aramed mxolod CvenTvis miuwvdomel da ganusazRvrel Xs. is,
rac individisa da saxeobis sapirispirod migvaCnia, aris anTropomorfuli da nivTebis
arsidan ar gamomdinareobs, ramdenadac ar unda gviWirdes imis aRiareba, rom igi mas ar
Seesatyviseba: es xom dogmaturi gancxadeba iqneboda da amdenad, iseve SeuZlebelia imis
damtkiceba, rogorc misi sapirispiro mtkicebisa.
196
fridrix nicSe
maSasadame, ra aris WeSmariteba? metaforebis, metonimiebis, anTropomorfizmebis
moZravi jari, mokled, adamianis relaciaTa Sejameba, romlis poeturad da ritoriku
lad aRzeveba, proeqcia, mokazmva moxda da xalxis mier xangrZlivi xmarebis gamo Tavs mya
rad, kanonikurad da savaldebulodac ki warmoaCens: WeSmariteba iluziebia, romelTa
raobac, aris is, rom isini gacveTil da azrobivad uZlur metaforebad qceuli, anda
monetebia, romlebzec gamosaxuleba waSlilia da axla ara monetad, aramed mxolod
liTonad aRiqmeba.
isev ar viciT, saidan Cndeba WeSmaritebisaken swrafva, ramdenadac aqamde mxolod
im valdebulebaze vsaubrobdiT, romelsac sazogadoeba awesebs, raTa iarsebos. es
niSnavs, rom mas namdvilad arsebobisaTvis gamoyenebiTi metaforebi esaWiroeba anu
moralurad Tu CamovayalibebT _ valdebulebiT myari konvenciebis mixedviT cruoba,
joguri principiT yvelasaTvis savaldebulo stilSi. adamiani, raRa Tqma unda, iviwyebs
Tavis aseT mdgomareobas; amgvarad igi aracnobierad da mravalsaukunovani miCvevidan
gamomdinare, ityueba da swored am aracnobierebisa da daviwyebis meSveobiT eufleba
WeSmaritebis grZnoba. am grZnobis niadagze, is, rac sakuTar Tavs avaldebulebs, erT
nivTs wiTlad, meorec civad, mesames ki munjad acxadebs, iRviZebs WeSmaritebaze da
fuZnebuli moraluri foriaqi: matyuarasgan gansxvavebiT, visac aravin endoba da yve
la zurgs aqcevs, adamiani axdens WeSmaritebis Rirseulobis, sandoobisa da sasargeb
loobis demonstrirebas. is rogorc `gonieri~ arseba, Tavis qmedebebs abstraqciebs
uqvemdebarebs; mas sulac aRar awuxebs uecari STabeWdilebebiTa Tu SexedulebebiT
garToba, is Tavis am STabeWdilebebs mxolod uferul da civ cnebebad ganazogadebs,
raTa maT sakuTari cxovrebisa da qmedebis lokomotivi miabas. yovelive is, rac adami
ans cxovelisgan ganasxvavebs, damokidebulia im unarze, rom SexedulebiTi metaforebi
sqemad gadaaqcios anu xatidan cneba miiRos. yovelgvari sqematurobis sferoSi iseTi
ram aris SesaZlebeli, rasac SexedulebiTi pirveli STabeWdilebebis qveS moqceva aras
dros ar surs: kastebisa da xarisxis mixedviT piramiduli wesrigis ageba, kanonebis,
privilegiebis, daqvemdebarebulobis, sazRvrebis axali samyaros Seqmna, romelic Se
xedulebiTi pirveli STabeWdilebebis samyaros upirispirdeba, rogorc ufro myari da
sazogado, ufro nacnobi, adamianuri da, amdenad, maregulirebeli da ganmkargulebe
li. Tuki yoveli Sexedulebis metafora individualuri da ubadloa da amitomac yvela
nairi rubrikisagan gaqceva sCvevia, cnebebis didi mSenebloba romauli kolumbariumis8
myar Tanmimdevrulobas aCvenebs da iseTi mkacri da civi logikiT sunTqavs, rogoric
maTematikisTvisaa damaxasiaTebeli. visac es civi amonasunTqi Seexeba, gauWirdeba imis
dajereba, rom Tavad cnebac kamaTeliviT Zvlisganaa damzadebuli, rvawveroiania da misi
gadagdebac SeiZleba, erTaderTi ki, rac metaforis naSTad rCeba, aris is, rom nervuli
aRgznebis SemoqmedebiTi gardasaxva xatad, cnebis deda Tu ara, dedinacvali maincaa.
197
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
cnebebiT aseTi saxis koWis TamaSis farglebSi `WeSmariteba~ yoveli kamaTlis iseT gam
oyenebas niSnavs, rogoradac igia gansazRvruli _ zusti gamoTvliT, swori rubrikebis
SedgeniT ise, rom arasdros kasturobisa da klasobrivi rangebis Tanmimdevruloba ar
dairRvas. rogorc romaelebi Tu etruskebi cas Zlieri maTmatikuri xazebiT aquc
macebdnen da am masStabiT samlocvelos SemosazRvrul sivrceSi erTerT RvTaebas aT
avsebdnen, aseve yovel ers Tavs zemoT aqvs maTematikurad danawevrebuli cnebebis zeca
da TiToeuli gaRmerTebuli cnebis mis sferoSi Zebna WeSmaritebis moTxovna hgonia. aq
adamiani, rogorc uzomod genialuri mSenebeli, mxolod gaocebas Tu iwvevs, romelic
moZrav safuZvelsa da mdinare wyalze usasrulod CaxlarTul cnebaTa taZris aRmarT
vas axerxebs. Tumca aseT fundamentze dasayrdeni rom ipovos, es nageboba obobas qseli
viT unda iyos _ erTdroulad nazi, raTa talRam Tan waiRos da Tanac iseTi Zlieri, rom
qariSxalma ar gaglijos. SenebaSi genialurobis masStabebiT adamiani TviT futkarsac
ki aRemateba: futkari aSenebs cvilisagan, romelsac igi bunebaSi moipovebs, adamiani ki
_ cnebaTa bevrad ufro nazi masalisgan, romelic man Tavad unda daamzados. igi marT
lac rom did gancvifrebas iwvevs, magram ara nivTebis wminda SemecnebisaTvis misi WeS
maritebisken swrafvis gamo. Tuki vinme nivTs buCqSi malavs, mere ki iqve eZebs da Tanac
poulobs, amgvari Zebna da povna arafriT gamorCeuli da gasaocari araa, magram swored
ase xdeba gonebis wiaRSi `WeSmaritebis~ Zebnac da povnac. Tuki ZuTumwovari cxovelis
gansazRvreba Semomaqvs, Semdeg aqlems rom vnaxav da ganmartebas viZlevi: SexedeT, ai,
esaa ZuZumwovara cxoveli, amiT WeSmariteba ki gacxaddeba, magram misi mniSvneloba sak
maod SezRudulia; amiT imis Tqma minda, rom igi isev da isev anTropomorfulia da, ada
mianidan gamomdinare, ar Seicavs arc erT wertils, romelic `TavisTavad WeSmariti~,
namdvili da sayovelTao iqneboda. mkvlevari, romelic aseT WeSmaritebebs ikvlevs,
principSi adamianebSi mxolod samyaros metamorfozebs eZebs; mas samyaros, rogorc
adamianismagvari nivTis gageba anaRvlebs da, ukeTes SemTxvevaSi, asimilaciis grZnobis
aRqmisaTvis ibrZvis. astrologis msgavsad, romelic varskvlavebs adamianebis samsax
urSi ayenebs da maT bednierebasa da wuxilTan akavSirebs, mkvlevaric mTel samyaros
adamianebze mibmulad ganixilavs, rogorc adamianis pirveli simReris usasrulod
dawyvetil kvlavaJRerebas da adamianis pirvelxatis mravalwaxnagovan anarekls. misi
Ziebis meTodia yvela nivTis sazomad adamianis miCneva, magram amasTanave, Secdomas uS
vebs, rodesac darwmunebulia, rom igi uSualod nivTebs xedavs. amgvarad mas aviwydeba,
rom originaluri Sexedulebrivi metaforebi mxolod metaforebia, mas ki isini Tavad
nivTebi hgonia.
mxolod primitiul metaforaTa samyaros daviwyebiT, mxolod adamianis fantaziis
uZvelesi unaridan mduRare siTxed modinebul xatebaTa masis gamyarebagaqvavebiT, mxo
lod im uZleveli rwmeniT, rom es mze, es fanjara, es magida _ TavisTavadi WeSmarite
198
fridrix nicSe
bebia, mokled, mxolod imiT, rom adamiani sakuTar Tavs rogorc subieqts, kerZod ki
Semoqmed xelovan subieqts daiviwyebs, maSin SeZlebs mSvid, usafrTxo da Tanamim
devrul cxovrebas; mas rom am rwmenis sapyrobiles kedlebidan erTi wamiT gadmoxedva
mainc SeeZlos, maSinve dasruldeboda misi `TviTcnobiereba~. imisi aRiarebac ki did
jafad uRirs, rom mweri an frinveli samyaros adamianisagan gansxvavebulad aRiqvams
da kiTxvis dasma, samyaros romeli aRqmaa ufro swori, sruliad uazroa, ramdenadac aq
swori aRqmis masStabiT anu ararsebuli sazomiT unda gagvezoma. saerTodac, swori aR
qma, rasac subieqtSi obieqtis adekvaturi asaxva ewodeboda, winaaRmdegobebiT aRsavse
sibriyved mimaCnia, radganac or iseT sruliad gansxvavebul sferos Soris, rogoricaa
subieqti da obieqti, aranairi kauzaluroba, aranairi marTebuloba, aranairi gamoxat
va ar arsebobs, bevribevri esTetikuri mimarTeba arsebobdes, vgulisxmob miniSnebad
gadatanas, mimsgavsebul Targmnas sxva enaze, risTvisac yvela variantSi Tavisuflad
Txzvis, gamomgoneblobiTi sferosa da Zalis saSualebaa saWiro. sityva `gamovlineba~
mraval cdunebas Seicavs, ris gamoc Sevecdebi mas Tavi avarido, ramdenadac aramarTe
bulia, rom nivTebis arsi empiriul samyaroSi vlindebodes. mxatvari, romelsac xele
bi ara aqvs da Tavisi warmosaxuli suraTis simReriT gadmocema surs, sferoTa aseTi
gadanacvlebiT ufro metis Tqmas SeZlebda, vidre empiriuli samyaro nivTebis arss
gvimxels. TviT nervuli aRgznebis gamomsaxvel suraTebTan mimarTeba TavisTavad ar
aris aucileblobiT nakarnaxevi; maSin, rodesac igive suraTi, milionjeraa gamosaxuli
da adamianTa mraval Taobebs memkvidreobiT aqvs gadacemuli, mTel kacobriobas yovel
jerze erTi da imave sababiT evlineba, sabolood ki iseTi mniSvneloba eniWeba, TiTqos
da erTaderTi da aucilebeli xateba yofiliyos da Tavdapirveli nervuli aRgznebis
yoveli mimarTeba am gamoxatulebis mkacri kauzalurobiT nakarnaxevi iyos: rogorc
sizmari, romelic yovelTvis meordeba da amis gamo realobad ganicdeba da fasdeba. mag
ram metaforis gamyareba da qvad qceva aranairad araa Tavdebi am metaforis saWiroe
bisa da uflebamosilebisaTvis.
yovel adamians, vinc ase msjelobs, raRa Tqma unda, Rrma eWvi Sehparvia aseT ide
alizmSi, ramdenjerac sruli sicxadiT darwmunebula bunebis kanonTa konsekventuro
baSi, marad aqtualurobasa da SeucdomlobaSi. aqedan ki aseTi daskvna gamoitana: rac
ufro miviwevT samyaros teleskopuri simaRleebisa da mikroskopuli siRrmeebisaken,
vxedavT, rom aq yvelaferi sandod, usasrulod, kanonzomierad da unaklodaa agebuli;
mecniereba am maRaroebs SeZlebs yovelTvis warmatebulad CauRrmavdes da yvelaferi,
rasac ipovis, ara urTierTgamomricxavi, aramed erTmaneTTan Sexmatkbilebuli iqneba.
ra mcired waagavs es fantaziis nayofs: es rom ase yofiliyo, maSin xom sadme moCvene
biToba da ararealuroba unda gamoemJRavnebina. amis sawinaaRmdegod ki erTxelac
unda iTqvas: TiToeul Cvengans sxvadasxvagvari SegrZnebis unari rom gvqonoda, maSin
199
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
Cvenc xan frinvelis, xan matlis, xan mcenarisnairi aRqma SegveZleboda an erTsa da imave
gaRizianebas erTerTi CvenTagani wiTlad dainaxavda, meore lurjad, mesame ki xmad
aRiqvamda, aseT SemTxvevaSi ki aRaravin ilaparakebda bunebis aseT kanonzomierebaze,
mas mxolod erTob subieqtur warmonaqmnad miiCnevdnen. maS raRaa CvenTvis bolos da
bolos bunebis es kanoni? igi CvenTvis araa TavisTavadoba, mxolod misi qmedebebidanaa
cnobili anu bunebis sxva kanonebTan misi urTierTmimarTebiT, romlebsac aseve mxolod
urTierTmimarTebebad vicnobT. maSasadame, yvela es relacia erTmaneTs eyrdnoba da
CvenTvis maTi arsi sul ufro da ufro gaugebari rCeba. mxolod is, rasac masSi vdebT,
dro, sivrce, anu sugcesiuri urTierTobebi da ricxvebia CvenTvis realurad cnobili.
yovelive is ki, rac bunebis kanonebSi gvikvirs, rac Cvengan axsnaganmartebas moiTxovs
da idealizmisadmi Cveni daeWvebiT cduneba SeuZlia, mxolod da mxolod maTematikur
simkacresa da droisa da sivrcis warmodgenis sandoobaSi aisaxeba. amas TviTon war
movqmniT sakuTar TavSi da mere iseTive saWiroebiT gamogvaqvs gareT, rogorc oboba
Tavis qsels abams. Tuki iZulebulni varT, rom yoveli nivTi aseTi formiT moviazroT,
maSin gasakviri aRaraa, rom yovel nivTSi mxolod aseT formebs viazrebT, radganac isi
ni valdebuli arian sakuTar TavSi ricxvebis kanoni asaxon. nivTebSi ki swored ricx
vebia gasaocari. yoveli kanonzomiereba, romelic varskvlavTa moZraobasa Tu qimiur
procesSi ase gvxiblavs, principSi im Tvisebebs emTxveva, romlebsac TviTonve vdebT
nivTebSi, ise, rom amiTi Cvenive Tavi movxibloT. amas ki Sedegad yovelTvis is moaqvs,
rom metaforaTa warmoqmna, romliTac CvenSi nebismieri SegrZneba iwyeba, sakuTar TavSi
ukve yvela im formas moicavs, romelTa ganxorcielebac unda moxdes; mxolod am pirve
ladi formebis zewoliT aixsneba is SesaZlebloba, rogor unda xerxdebodes Tavad
metaforebidan cnebebis ageba. es ki, saxeldobr, metaforebSive mimdinare drois, sivr
cisa da ricxvebis urTierTmimarTebaTa mibaZviT xdeba.
Tavi meore
rogorc ukve davinaxeT, Tavdapirvelad cnebaTa agebaze ena muSaobs, mogvianebiT
ki _ mecniereba. rogorc futkari fiWas aSenebs da amavdroulad TafliT avsebs, ase
Seuferxeblad muSaobs mecniereba cnebaTa uzarmazar kolumbariumze – msoflmxedv
elobis am samarxze _ agebs sul ufro maRal sarTulebs, icavs, asufTavebs, aaxlebs Zvel
saknebs da, upirveles yovlisa, mowadinebulia yvelaferi erT uSvelebel, yovlismom
cvel saxelmZRvaneloSi moaTavsos da mere mTeli empiriuli samyaro, romelic mxolod
anTropomorfulia, mas miusadagos. Tuki moRvawe adamiani sakuTar cxovrebas gonebasa
200
fridrix nicSe
da gonebis cnebebze abams, raTa wyalma ar waiRos da sakuTari Tavi ar dakargos, aseve
mkvlevaric Tavis qoxs mecnierebis godolTan axlos aSenebs, raTa misi moSvelieba Se
Zlos da TavSesafaric mis cixesimagreSi ipovos. dacva ki namdvilad esaWiroeba iseTi
Semzaravi Zalebisgan, romlebic gamudmebiT misken miiweven da mecnieruli WeSmaritebis
sruliad Tavisebur `WeSmaritebebs~ sxvadasxvagvar abjars upirispireben.
metaforebis Seqmnisaken mimarTuli yoveli swrafva, adamianis fundamenturi swraf
vaa, romlis gamotoveba arc erTi wuTiT ar SeiZleba, radganac amiT Tavad adamiani ga
mogvrCeboda, imis meSveobiT, rom misi gauCinarebuli warmonaqmnebis _ cnebebisagan,
regularuli da uZravi samyaro misi sambrZaneblo gaxdeboda, sinamdvileSi sruliad
mouTokavi da TiTqmis gauxednavia. igi Tavisi qmedebis axal sferosa da kalapots eZebs
da mas miTossa da, sazogadod, xelovnebaSi poulobs. igi ganuwyvetliv urevs cnebebis
rubrikebsa da adgils, imis meSveobiT, rom mas axali gadatanebi, metaforebi, metoni
miebi Seaqvs; igi ganuwyvetliv imis survils amJRavnebs, rom fxizeli adamianis xelmi
sawvdomi samyaro ise Wrelad da mouwesrigeblad, uSedegod da urTierTkavSiris gar
eSed, mimzidvelad da mudam axleburad gamoisaxos, rogorc sizmris samyaroa. fxizeli
adamiani Tavis mxriv imis meSveobiT ganicdis sakuTar sifxizles, rom mudam cnebebis
gamogonebiTaa dakavebuli da Tuki am saqmianobas xelovneba daurRvevs, mas Tavi ukve
sizmarSi hgonia. paskali marTebulad aRniSnavda, rom mudam erTsa da imave sizmars rom
vxedavdeT, misiT iseTive dasaqmebuli viqnebodiT, rogorc im sagnebiT, romlebsac
dRisiT vxedavT: `xelosans yovel Rame rom esizmrebodes, rom mTeli Tormeti saaTis
ganmavlobaSi mefea, maSin, darwmunebuli var,~ – ambobs paskali, _ `rom igi iseTive bed
nieri iqneboda, rogorc mefe, romelsac yovel Rame Tormeti saaTis ganmavlobaSi Tavi
xelosnad esizmreba.~9 Zveli berZnebis msgavsad, miTosur zmanebaSi myofi xalxis fxi
zeli dRe, Tavisi usasrulo saswaulmoqmedebiT anu rogorc mas miTosi esmis, sinamd
vileSi mecnierulobiT gamofxizlebuli moazrovnis sizmars ufro waagavs, vidre mis
cxads. Tuki yoveli xe erTxelac nimfasaviT dailaparakebs an xaris garegnobaSi SeniR
bul RmerTs qalwulebis motaceba SeuZlia, etliT moseirne qalRmerT aTenas ki pisis
trates TanxlebiT aTenis bazrebSi xedaven, _ aseTi ramis ki yvela patiosan aTenels
sjeroda, _ maSin cxadSic yvelaferi isevea SesaZlebeli, rogorc sizmarSi da mTeli
buneba adamianebis garTobaSia, TiTqosda igi RmerTebis maskaradi yofiliyos, romle
bic mxolod oxunjoben da yvela sagans adamianebis Sesacdenad iyenebdnen.
magram sakuTari Tavis motyuebinebisaken Tavad adamiania midrekili da aRtacebulia,
rodesac rafsodi epikur zRaprebs ise uyveba, TiTqos WeSmariteba yofiliyos an msaxio
bi mefes ufro mefurad ganasaxierebdes, vidre is sinamdvileSia. inteleqti, TvalTmaq
cobis es ostati, Tavisi Cveulebisamebr imdenadaa monuri samsaxurisagan Tavisufali,
ramdenadac SeuZlia uzianod Secdena da maSin zeimobs igi Tavis saturnaliebs. arasdro
201
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
saa igi ufro met fufunebaSi, ufro mdidari, amayi, gamWriaxi da gambedavi: Semoqmedebi
Ti kmayofilebiT afrqvevs igi metaforebs da Tavdayira ayenebs abstraqciis sazRvrebs
ise, rom, magaliTad, dinebas gansazRvravs rogorc moZrav gzas, romelsac adamianebi
iqiT mihyavs, saiTkenac TviTon midis. axla ki man msaxuris niSani moicila: Cveulebriv,
gulCaTxrobili saqmianobiT mowadinebuli, raTa arsebobas mowyurebul sabralo indi
vids gza da xelsawyoebi aCvenos da rogorc msaxuri Tavisi batonisaTvis datacebasa da
nadavlze dageSili, amJamad Tavad iqca batonad da ufleba aqvs gaWirvebis gamometvele
ba saxidan moiSoros. yvelafers, rasac is amJamad akeTebs, Tavis uwindel namoqmedarTan
SedarebiT TvalTmaqcobis niSani adevs, iseve rogorc Tavad uwindeli gayalbebisas. igi
adamianis cxovrebis kopirebas axdens, rac mas karg saqmed miaCnia da, rogorc Cans, ami
Ti Tavadac kmayofilia. cnebaTa uSvelebeli kedeli da tixari, romelsac gaWirvebuli
adamiani ebRauWeba da ase unda cxovrebas Tavi gaarTvas, gaTavisuflebuli inteleqti
saTvis mxolod ConCxia da mxolod saTamaSo Tavisi fokusebisaTvis. da Tuki mas daang
revs, mimofantavs, xelaxla aawyobs, mxolod ironiulad uucxoesebis dawyvilebiTa da
uaxloesebis daSorebiT. amiT igi amtkicebs, rom araviTari gasaWirisagan Tavis daxsna
ar esaWiroeba da igi ara cnebebiT, aramed intuiciiT xelmZRvanelobs. am intuiciebi
dan arcerTi mudmivi gza ar midis moCvenebiTi sqemebisa da abstraqciebis qveynisaken:
sityva maTTvis ar Seqmnila, adamiani munjddeba, rodesac igi maT xedavs, an laparakobs
araerTi akrZaluli metaforiTa da cnebaTa abdaubda xmarebiT, raTa cnebebis Zveli
farglebis damsxvreviTa da abuCad agdebiT yovlisSemZle aqtualuri intuiciis STabeW
dilebas SemoqmedebiTad Seesatyvisebodes.
arsebobs iseTi epoqebi, romlebSic rogorc gonieri, aseve intuiciuri adamian
ebi erTmaneTis gverdze dganan, pirvels intuiciis eSinia, meore ki abstraqcias das
cinis; es ukanaskneli iseTive ugunuria, rogorc pirveli araSemoqmedebiTi. orives
cxovrebaze mbrZanebloba surs: erTs _ TavdaWerilobis, siWkvianis, kanonzomierebis
meSveobiT umTavresi saWiroebebis codnaSia darwmunebuli, meore ki, imis gamo, rom
igi rogorc `metismetad moxaruli gmiri~ veranair saWiroebas ver xedavs da mxolod
fiqciad da silamazed moCvenebuli cxovreba sinamdvile hgonia. magaliTad, rogorc,
Zvel saberZneTSi, sadac intuiciuri adamiani Tavis iaraRs ufro Zlierad da warmate
biT xmarobs, vidre misi konkurenti, ukeTes SemTxvevaSi SeuZlia kulturas iseTi saxe
misces, sadac xelovneba cxovrebas ganagebs: aseTi cxovrebis yvelanair gamoxatulebas
ki sxvadasxvagvari TvalTmaqcoba, gasaWiris uaryofa, metaforuli Wvretis brwyinva
leba da saerTod, motyuebis arauSualoeba axlavs Tan. arc saxli, arc nabiji, arc sa
moseli, arc Tixis kaTxa ar ityvis imas, rom isini saWiroebam gamoigona: yvelaferi ise
Cans, TiTqos yovel maTganSi amaRlebuli bedniereba da olimpiuri uRrublo ca, amas
Tanave, seriozulobasTan TamaSi isaxebodes. am dros ki adamiani, romelic cnebebiTa
202
fridrix nicSe
da abstraqciebiT xelmZRvanelobs da maTi meSveobiT ubedurebas Tavidan iridebs ise,
rom sakuTar Tavs abstraqciebidan bedniereba ar aiZulos, maSin, rodesac tkivilebi
sagan SesaZlo Tavisufvlebisaken miiswrafvis, am dros kulturis centrSi mdgomi in
tuiciuri adamiani, ukeTurebisgan daucvelad usasrulod modinebul gansxivosnebas,
lxenas, xsnas sakuTari intuiciis nayofad imkis. Tumca Tu itanjeba, misi tanjva ufro
sastikia: diax, igi xSirad itanjeba, radganac gamocdilebidan verafers swavlobs da
mudam imave ormoSi vardeba, sadac erTxel ukve Cavardnila. vaebaSi iseTive ugunuria,
rogorc bednierebaSi, igi xmamaRla yviris da ver poulobs nugeSs. ramdenad sxvanairad
dgas aseTsave ubedurebaSi stoikuri, gamocdilebiT Wkuanaswavli, cnebebiT sakuTari
Tavis flobis unaris mqone adamianic! is, Tuki Cveulebisamebr mxolod gulwrfelobas,
WeSmaritebas, simcdarisagan Tavisuflebasa da momxibvleli Tavdasxmebisagan TavSesa
fars eZebs, axla ubedurebaSi Cavardnili TvalTmaqcobis iseTive Sedevrs abarebs, ro
gorc sxva bednierebaSi; mas adamianurad metyveli da moZravi saxe ki ara aqvs, aramed
TiTqos SeniRbulia gawonasworebulobiT, araTu ar yviris, aramed sakuTar xmasac ki
ar icvlis: mis Tavze mTeli Rrubeli rom gadmoiRvaros, labadas wamoifarebs da neli
nabijiT TavsxmaSi gzas gauyveba.
fridrix nicSes winamdebare narkvevi Ueber Wahrheit und Lüge im aussermoralischen Sinne
mis erTerT umniSvnelovanes da saprogramo teqstad miiCneva. masSi gamoTqmul mosaz
rebebs nicSe Tavisi Semoqmedebis gviandel periodSi (XIX saukunis 80ian wlebSi) isev
daubrunda, Tumca ki 1872 wels dawyebuli da erTi wlis Semdeg 1873 zafxulSi dasrule
buli es teqsti Tavad avtors arasodes gamouqveynebia. iTargmna jorjo kolisa da maZi
no montinaris redaqciiT gamosuli wignidan – Friedrich Nietzsche, Sämtliche Werke. Kritische Studienausgabe, I tomi, gv. 875890.
203
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb moralis gareSe azriT
1. igulisxmeba germanel mweral gothold efraim lesingis (17291781) axalSobili bavSvi, ro
melic dabadebidan 24 saaTis Semdeg gardaicvala, ris Sesaxebac lesingi erT pirad werilSi
werda, rom misma Svilma samyaroSi darCenis veranairi safuZveli ver naxa.
2. germanuli sityva Täuschung i, romelic winamdebare teqstis erTerTi uxSiresi terminTa
gania, qarTulad „gacruebad`, „simulaciad~, „SecdomaSi Seyvanad~, „Secdenad~ SeiZleba
iTargmnos. Cven am ukanasknelze SevCerdiT.
3. laT. „yvelas omi yvelas winaaRmdeg~ an „yvela erTmaneTis winaaRmdeg~
4. germanul enaSi „xe~_ der Baum, mamr. sqesisaa, xolo „mcenare` – die Pflanze ki mdedrobiTis.
5. DDing an sich _ „nivTi TavisTavad~, _ imanuel kantis filosofiis erTerTi mTavari cneba.
6. „qladnis xmovani figurebi`_ igulisxmeba fizikos ernst florens fridrix qladnis (Chlad-ni) mier gamogonili figurebi, romlebic qviSamoyrili firfitis violinos xemTan xaxuniT
warmoiqmneba. qladnis mixedviT, amgvarad bgera grafikul saxes iZens. (mTargmnelis Se
niSvna).
7. laT. „saidumlo Tviseba~.
8. kolumbariumi _ nagebobebi Zvel romSi, sadac inaxeboda urnebi gardacvlilTa neStiT
(ferfliT).
9. blez paskali, azrebi (PPensées) VI, 386.
* * *