saqarTvelos sazogadoebriv saqmeTa instituti

GIPA

saxelmwifo mmarTvelobis skola

adgilobrivi TviTmmarTvelobis samagistro programis student nino lolaZis

referati

`riyis ubnis paradoqsebida Tbilisis urbanuli politika~

2009 weli

Sesavali

Tbilisis istoriuli nawilis erT-erTi sakvanZo ubani, riye, TiTqmis 37 welia, Tavis saxes ver poulobs. adgili, romelic Zveli Tbilisis TiTqmis yvela ubnidan moCans, qalaqis urbanuli qsovilidan sruliad mowyvetilia. dRes es carieli adgili erTgvari vakuumia, Zveli Tbilisis tanSi arabunebrivad gaCenili udabno. es maSin, roca TbilisisTvis srulfasovani saqalaqo mniSvnelobis sazogadoebrivi sivrcis dificiti sasicocxlo mniSvnelobis problemaa. riye ki erT-erTi is bolo rezervia, romelsac am sakiTxis mogvareba SeuZlia.

riye sabWoTa saqarTveloSi ZiriTadad masStaburi RonisZiebebis mowyobis adgili iyo da es ubani mxolod SemodgomobiT, Tbilisobaze, cocxldeboda. damoukideblobis mopovebis Semdeg riyem restornebis ubnis statusi SeiZina. Tumca, fsevdo-nacionaluri arqiteqturis Senobebi revoluciuri xelisuflebis politikas maleve Seewira. riye kupe-kupe restornebisgan gaiwminda, magram axali funqciuri datvirTva mainc ver SeiZina. karga xans, riye mxolod manqanebis saval magistrals warmoadgenda, adamiani am garemodan saerTod mowyvetili iyo. Tumca am ubnis siCumes xan Sakiras simRera da xanac opozicionerTa SeZaxilebi arRvevda. dRes ki riyeze didi reabilitacia daiwyo.

cidan danaxuli riye

ras gulisxmobs riyis reabilitacia

qalaqis xelisuflebam riyisTvisac moicala da is Zveli Tbilisis reabilitaciis programaSi Casva. ambiciuri gegmis Tanaxmad, erT weliwadSi riye dedaqalaqis yvelaze gamwvanebuli adgili unda gaxdes. dasasvenebeli parki holandiurma kompaniam daaproeqta. rogorc amboben, riyeze amfiTeatri, kafeebi da sabavSvo-gasarTobi centri moewyoba. aseve gakeTdeba safexmavlo xidi mtkvarze, romelic riyes marjvena sanapirosTan daakavSirebs.

erTi SexedviT, es gegma nebismier Tbilisels STambeWdavad moeCveneba. evrostandartebis dasasvenebeli parki da gasarTobi centri marTlac kargad JRers. Tumca vidre am ideis maRal qulas davuwerdeT, unda

gaviazroT, ras niSnavs riye qalaqis urbanuli struqturisTvis, ra datvirTva aqvs am sakmaod originalur sivrces da rogor unda wyvetdes qalaqis xelisuflebam aseTi mniSvnelovani teritoriebis beds.

dRes Tanamedrove qalaqebisTvis sazogadoebrivi sivrceebi umniSvnelovanesi elementia. kulturuli Serwymis safuZvelze iqmneba erTgvari `samuzeumo ubnebi~, romelic globaluri qalaqis prestiJs warmoadgens. aseTi sivrceebis mosawyobad ki saerTaSoriso konkursebi cxaddeba, romelSi monawileobasac msoflio saxelis mqone arqiteqtorebi iReben. Tumca vidre arqiteqturuli qsovili Seiqmneba, pirvel rigSi, ki aseTi sivrceebis ganviTarebis koncefciebi muSavdeba.

Tbilisis riyes Tavisi mdebareobiTa da mowyobiT seriozuli resursi gaaCnia imisaTvis, rom `samuzeumo ubani~ gaxdes. mTavaria, rogori iqneba qalaqis urbanuli politika.

SeiZleba iTqvas, rom riye wlebi ganmavlobaSi is adgili iyo, romlis Sexebasac veravin bedavda. riyis sivrciTi mowyobis ara erT xmauriani konkursi Catarda, Tumca uSedegod.

qalaqis axlandelma xelisuflebam ki `gariska~ da 2009 wlis gazafxulze riyeze sareabilitacio samuSaoebi yovelgvari xmaurisa da konkursebis gareSe daiwyo.

gvirabis samSeneblo samuSaoebi

riyeze samuSaoebi ukve daiwyo. axla avlabris gvirabis mimarTulebis Secvlaaze muSaoben. proeqtis mixedviT, gvirabi baraTaSvilis xidamde gagrZeldeba da ordoniani iqneba. rogorc cnobilia, am gzis safaris mowyoba Sps `aqsisma~ daaproeqta. jer kidev 2009 wlis 24 marts gamoqveyebul tenderebSi gamarjvebulTa nusxaSi aRniSnulia, rom riyis saavtomobilo trasis gadaxurvis saproeqto dokumentaciis Sedgenas Sps `aqsisi~ uzrunvelyofs. `aqsisis~ mier daproeqtebuli gvirabis mSeneblobaze kompania `emsisi~ muSaobs.

sagulisxmoa, rom erT-erTi mTavari moTxovaa, rom nebismieri samSeneblo samuSaobis mimdinareobis dros iqve miTiTebuli unda iyos, Tu ra proeqtia. visi dakveTiT mimdinareobs samuSaoebi, aRniSnuli unda iyos dawyebisa da dasrulebis vadebi. es moTxovnebi riyeze sruliad

ugulebelyofilia. marTalia, saremonto samuSaoebi usafrTxoebis RobiT aris Semofargluli, Tumca versad naxavT miniSnebasac ki vin muSaobs da damkveTi vin aris. mxolod aRniSnulia, rom riyis reabilitaciis proeqtia. Tavad proeqti ramdenime kuTxiT aris warmoCenili, Tumca arc erT am dokumentze saxelmwifo enaze ar aris miniSneba gakeTebuli, informacia mxolod inglisur enaze aris datanili. rigiTi Tbiliseli, romelmac inglisuri ar icis, ver mixvdeba, es proeqtebi ras gulisxmobs.

riyis proeqti

aRsaniSnavia, rom es samuSaoebi mTlianad Tbilisis biujetidan finansdeba. Tumca isic unda iTqvas, rom 2009 wlis biujeti ise iqna miRebuli, aRniSnuli proeqti saerTod ar yofila gaTvaliswinebuli. sakrebulom cvlileba dedaqalaqis biujetSi 2009 wlis 27 marts Seitana. anu, 3 dRis Semdeg, rac `aqsisi~ riyis trasis gadaxurvis saproeqto dokumentaciis Semdgenlad gamocxadda. anu, riyis reabilitaciisTvis saWiro RonisZiebebi ise daigegma, rom am miznisTvis Tanxebi qalaqis biujetiT ar iyo gaTvaliswinebuli.

sxvaTa Soris, am cvlilebis Setanis Semdeg Tbilisis biujeti 15 milioni lariT gaizarda. kidev erTi mniSvnelovani detali, Tbilisis biujetSi riyis reabilitaciisTvis saWiro Tanxa prezidentis fondidan gamoyofili finansebiT Seivso.

daviT narmania, ekonomikuri eqsperti: `prezidentis fondidan Tbilisis biujetisTvis Zveli qalaqis reabilitaciisTvis Tanxebis gamoyofa pirdapir ewinaaRmdegeba `sabiujeto sistemis Sesaxeb~ saqarTvelos kanons, kerZod, misi me-13 muxlis me-2 punqtis, sadac gawerilia, Tu ra RonisZiebebis dafinansebas unda moxmardes prezidentis fondidan gamoyofili Tanxebi. anu, Tbilisis biujetisTvis riyis keTilmowyobaze xarji arc sagangebo xarjia da arc gauTvaliswinebeli saxelmwifo xarji~.

`sabiujeto sistemis Sesaxeb~ kanonis me-13 muxlis me-2 punqtis Tanaxmad: `saqarTvelos prezidentis da saqarTvelos mTavrobis sarezervo fondebidan saxsrebi gamoiyofa saxelmwifoebrivi mniSvnelobis iseTi sagangebo SemTxvevebisaTvis, rogorebicaa bunebrivi da sxva saxis katastrofebi, agreTve sxva gauTvaliswinebeli saxelmwifo gadasaxdelebis dasafinanseblad. saqarTvelos saxelmwifo biujetis sarezervo fondebis xarjebis mimarTulebebs gansazRvraven Sesabamisad saqarTvelos

prezidenti da saqarTvelos mTavroba, wliuri sabiujeto kanoniT gansazRvruli moculobebisa da pirobebis Sesabamisad~.

saqarTvelos prezidentis fondidan Tanxebis aramiznobrivi gaxarjva axali Tema namdvilad ar aris, Tumca garkveulwilad siaxlea is, rom axla am fondidan Tanxebi ukve adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetSi wavida. rogorc ukve aRvniSneT, Tbilisis biujeti Zveli qalaqis reabilitaciisTvis 15 milioni lariT gaizarda. am Tanxidan 13 milioni lari avlabris gvirabis mSeneblobisTvis aris gansazRvruli.

gvirabis dasrulebis Semdeg parkis mowyobaze daiwyeba zrunva. jer proeqti ar dasrulebula. sagulisxmoa, rom proeqtis Sedgena holandiur kompanias pirdapir daevala da konkursi ar gamocxadebula.

sergo qavTaraZe, Zveli qalaqis reabilitaciisa da ganviTarebis fondis xelmZRvaneli: `holandiuri kompaniis mier parkis proeqtireba 2 kviraSi dasruldeba da amis Semdeg gamocxaddeba konkursi, Tu vin unda Seasrulos parkis mowyobis samuSaoebi~.

riyis paradoqsebi

da mainc, ratom daiwyo ase moulodnelad riyis reabilitacia? SeiZleba iTqvas, rom es yvelaferi arc ise moulodneli iyo, rogorc erTi SexedviT Cans. saerTod, riyis Taobaze bevri ucnauri ram xdeba.

pirvel rigSi ki paradoqsia is, rom dRes riyeze rekreaciuli zona ewyoba, maSin roca qalaqis miwaTsargeblobis axali generaluri gegmiT, romelic sakrebulom 8 ivniss daamtkica, riyes sazogadoebriv-saqmiani zonis statusi aqvs miniWebuli.

rogorc gengegmaze momuSave jgufis xelmZRvanelma pavle ZinZibaZem CvenTan saubrisas ganacxada, is saqmis kursSi ar iyo, riyeze ra keTdeboda da ra gegmebi hqonda xelisuflebas. arqiteqtorma informacia mxolod riyeze sareabilitacio samuSaobi daiwyebis Semdeg miiRo, isic Tavad mivida riyeze da mxolod aq gamokruli proeqtebidan gaigo, rom teritoria rekreciuli zonad iyo gamocxadebuli. paradoqsia, magram faqtia.

erTi sityviT, riyis funqciuri statusi dRes winaaRmdegobaSia gengegmasTan, romelic qalaqis erTgvari konstituciaa da miwaTsargeblobis yvela dokumentze maRla dgas.

sergo qavTaraZe: `marTalia, gengegmaSi riyes sazogadoebriv-saqmiani zonis statusi aqvs, magram qalaqma gadawyvita, rom am teritoriaze umjobesia dasasvenebeli parki gakeTdes, amitom cxadia, riyes rekreaciuli zonis statusi unda mieces. amjerad muSaoba mimdinareobs, rom es samarTlebrivi xarvezi gaswordes da riye rekreaciul zonad gamocxaddes~.

kidev ufro didi paradoqsia is, rom riye 2008 wlis Semodgomamde swored rom rekreaciuli zona iyo. sul ramdenime Tvis win Tbilisis meriis moTxovniT sakrebulom riyes rekreaciuli zonis statusi mouxsna da mas sazogadoebrivi sivrcis statusi mianiWa. swored am cvlilebis gaTvaliswinebiT moxda gengegmaSi riyis statusiis gansazRvrac. Tumca gazafxulze yvelaferi isev moulodnelad Seicvla.

Tavis droze, 2008 wels riyes sazogadoebriv-saqmiani zonis statusi im motiviT mieniWa, rom arsebobda investori, romelic aq saqmiani zonis mowyobas apirebda.

kidev erTi paradoqsia is, rom riye 2006 wels gaiyida da maSin, jer kidev rekreaciul zonaSi myidvels ufleba mieca, gaekeTebina teritoriis imgvari ganaSenianebis proeqti, romelsac ukve komerciuli daniSnuleba eqneboda. myidveli ki im droisTvis sruliad ucnobi kompania `axali riye~ iyo.

2006 wlis aprilSi Tbilisis miwis marTvisa da gankargvis komisiam gamoacxada konkursi riyis teritoriis gankargvaze sakuTrebaSi gadacemis mizniT. gasasxvisebeli teritoria 43 350 kvadratuli metri iyo. sul mTlianad riyis teritoria 65 aTasi kvadratuli metria.

sakonkurso pirobebis Tanaxmad, gasasxvisebel miwis nakveTze Senobebis moculobebis simaRleebis gansazRvra baraTaSvilis aRmarTis TaRebis profilis simaRleebis gaTvaliswinebiT unda momxdariyo. pirobebSi aseve Caido, rom gasasxvisebeli miwis nakveTis aranakleb 20 procentisa gamwvanebis teritorias unda daTmoboda da safexmavlo gzebi mowyobiliyo. aseve riyis axal mflobels unda uzrunveleyo riyis teritoriaze arsebuli satransporto magistralis gadatana siRrmeSi.

teritoriis sawyisi fasi Svidi milioni amerikuli dolari iyo. konkursSi monawileobas ori kompania iRebda: franguli `jorjian properti~ da qarTuli Sps `axali riye~. upiratesoba swored am ukanasknels mieniWa. franguli kompaniisTvis uaris Tqmis mizezi gaxda is, rom maTi proeqti riyeze sacxovrebeli saxlebis mSeneblobas iTvaliswinebda.

kompania `axal riyeSi~ gamarjvebis Semdeg acxadebdnen, rom 60-dan 80 milion laramde investiciis Cadebas gegmavdnen, xolo 2010 wlisTvis proeqti srulad iqneboda ganxorcielebuli. gegmis Tanaxmad, riyeze Tanamedrove donis dasasvenebeli adgili gakeTdeboda, mtkvris sanapiroze ki gasarTobi, turistuli da biznescentrebi moewyoboda. aseve rogorc

CvenTvis gaxda cnobili, kompania am teritoriaze sacxovrebeli saxlebis aSenebasac gegmavda.

`axali riyis~ damfuZnebeli `ji-em-si holdingi~ gaxldaT. kompaniaSi Tavidanve acxadebdnen, rom riyis proeqtze saerTaSoriso arqiteqturul konkurss gamoacxadebdnen, romelSic monawileobas 5 saerTaSoriso donis saproeqto kompania miiRebda. am konkursis Semdeg gairkveoda, Tu vin moaxdenda riyis reabilitacias. Tumca arc konkursi Catarebula da riyeze araferi Secvlila.

orwliani umoqmedobis Semdegac ki Tbilisis meriam kompania `axal riyes~ riyeze komerciuli saqmianobis ufleba 2008 wlis noemberSi oficialurad mianiWa. kompaniasa da qalaqis mTavrobas Soris gaformebuli xelSekrulebis mixedviT, `axal riyes~ teritoriis ganaSenianebaSi 1 miliardi aSS dolaris investicia unda Caedo.

swored am proeqtis realizaciis mizniT moexsna riyes sarekreacio zonis statusic. Tumca ramdenime TveSi 2009 wlis Tebervlis dasawyisSi Tbilisis meriam kompanias `axali riye" riyeze sazogadoebrivi sivrcis mowyobis ufleba moulodnelad CamoarTva. maSin vice-merma mamuka axvledianma ganacxada, qalaqis mTavrobam gadawyvetileba miiRo, rom riyes kvlav rekreaciuli zonis statusi daubrundes da es teritoria Tbilisis sakuTrebaSi darCes.

sergo qavTaraZe: `riyesTan dakavSirebiT yovelTvis arsebobda azra sxvadasxvaoba. ara erTi konkursi Catarda, Tu rogor unda ganviTarebuliyo riye. marTalia, es teritoria gaiyida, magram Semdeg qalaqma gadawyvita, rom riye TbiliselebisTvis dasasvenebeli adgili unda iyos. cxadia, investori aseT proeqtSi fuls ar Cadebda, radgan es misTvis momgebiani ar iqneboda. amitom `axal riyesTan~ SeTanxmebiT qalaqma es teritoria ukan gamoisyida. ase rom, `axali riyisTvis~ am miwis CamorTmeva ar momxdara, yvelaferi urTierTSeTanxmebis safuZvelze gadawyda~.

sxvaTa Soris, `axali riye~ didad aravis dauCagravs, radgan, rogorc amboben, Tavis droze es kompania meriis Zalian maRali rangis Cinovnikebis lobirebiT gavida da mis ukan swored am Cinovnikebis ojaxis interesebi idga. ase rom, SesaZloa, krizisis pirobebSi `axal riyes~ axali Tavis tkivili ar sWirdeboda da riye umtkivneulod daTmo. Tumca mTavari problemaa is, rom qalaqis xelisufleba ase moulodnelad icvlis gadawyvetilebebs. es kidev erTxel mianiSnebs, rom TviTmmarTvelobas ar gaaCnia grZelvadiani xedva da misi urbanuli politika myifea. guSin teritoria zar-zeimiT gayides, dRes ukan daibrunes, xval ki ras moifiqreben, vin icis?

uSedego konkursebi

riyisTvis saxis micema verasdros xerxdeboda. am teritoriis funqciur-gegmarebiT gadawyvetaze ramdenime arqiteqturuli konkursi Catarda. sabWoTa xelisuflebis dros aseTi sami konkursi gaimarTa, gamarjvebulebic

gamovlindnen, Tumca gagrZeleba ar mohyolia. saqarTvelos damoukideblobis mopovebis Semdeg riyesTan dakavSirebiT arsebuli konkursebis tradicia kvlav gagrZelda. gansakuTrebuli masStaburobiT 1997 wels mowyobili Ria konkursi gamoirCeoda. `qalaq TbilisSi riyis ubnis teritoriis qalaqgegmarebiTi koncefciis~ konkursSi 35 jgufma, sul 70 arqiteqtorma miiRo monawileoba. konkursis ZiriTadi mizani iyo, riyis ubnis iseTi urbanisturi koncefcia SerCeuliyo, romelic dedaqalaqisa da mis centris ganviTarebas Seesabameboda. xolo axali riye Tbiliss funqciuri da arqiteqturul-mxatvruli TvalsazrisiT gaamdidrebda. am konkursis Catarebis Semdeg ideebis banki unda Seqmniliyo da qalaqis xelmZRvaneloba riyesTan dakavSirebiT gadawyvetilebis miRebisas swored am ideebs unda dayrdnoboda. Tumca, es ar gakeTda.

konkursSi marTlac bevri saintereso idea iyo gamotanili. arqiteqtorTa jgufebi sxvadasxvagvarad xedavdnen riyis momavals. nawili mxars uWerda riyis Zveli saxiT aRdgenas, anu im tipis ganaSenianebis mowyobas, rogoric 1972 wlis wyaldidobamde iyo. arqiteqtorTa nawili riyisTvis axali saxis micemis iniciativiT gamodioda. urbanistTa erTi jgufi emxroboda riyeze landSafturi arqiteqturis Zeglis gakeTebas. aseve iyo idea riyeze musikaluri Sadrevnebisa da auzebis mowyobis. erT-erTi ideis Tanaxmad, riyeze unda Seqmniliyo erTi xelovnuri done, esplanada, romelzedac ganTavsdeboda mravalfunqciuri sakonferencio centri. Seiqneboda qveda sivrce, sadac moewyobda sasawyobo meurneoba, kegelbanebi, kinoTeatrebi, avtoparkingi da sxva. gaakeTdeboda rkina-betonis planSeti, romelic xmaurisgan daicavda am zonas da moewyoboda mtkvarze gasasvleli aivani.

konkursi Catarda, Tumca amis Semdeg riyeze mainc araferi Secvlila. xolo restornebi ki kvlavac Zveleburi saxiT darCa.

2003 wlis 6 noembers prezidentma SevardnaZem gamosca #1420 gankarguleba, romelic riyis teritoriaze qarTuli vazisa da Rvinis sasaxle-muzeumis dafuZnebas iTvliswinebda. riyis teritoriaze garkveuli teritoria daviT sarajiSvilis saerTaSoriso fonds pirdapiri gankargvis wesiT unda gadascemoda. eduardD SevardnaZis gadawyvetilebis sisruleSi moyvana mainc ver moxerxda, ramdenime dReSi `vardebis revolucia~ moxda. xolo prezidentma mixeil saakaSvilma 2004 wlis 29 Tebervals gamosca #184 gankarguleba da winamorbedis mier miRebuli gadawyvetileba baTilad gamoacxada.

sxvaTa Soris, axali xelisuflebis mosvlis Semdeg kvlav ganaxlda fiqri imaze, Tu ra unda gakeTebuliyo riyeze. 2005 wlis Tbilisobaze sagamofeno cent `qarvaslaSi~ riyis ganviTarebis koncefciis amsaxveli slaidebi gamoifina, Tumca, gamofenaze damswre arqiteqtorTa nawilma am namuSevrebs mkacri Sefaseba misca, radgan proeqtis Tanaxmad riye sakarmidamo nakveTebad unda danawilebuliyo. es proeqti qalaqis xelmZRvanelobam maSinve gadado. rogorc cnobilia, am dros gamoifina

iaponeli arqiteqtori Sin takamacus proeqtiT, romelsac kritikis niaRvari daatyda da maleve proeqti saguldagulod gadamales.

2005 wlis 19 dekembers Tbilisis miwis marTvisa da gankargvis komisiam gamoacxada konkursi riyis teritoriis gankargvaze sakuTrebaSi gadacemis mizniT. konkursSi monawileoba orma kompaniam miiRo: Sps `jorjian frop-1~-ma da Sps `sainvesticio kompaniam~. Tumca, gamarjvebulis gamosavlenad Catarebuli sajaro ganxilvis Semdeg konkursi CaSlilad gamocxadda, radgan pretendentebis proeqtebi aradamakmayofileblad Sefasda. 2006 wels ki, rogorc ukve aRvniSneT, konkursi kvlav moewyo da gamarjvebulad `axali riye~ gamocxadda. Tumca arc es gegma mivida bolomde. dRes ki Tbilisis xelisufleba riyeze dasasvenebel parks awyobs.

riyis ubnis istoria

istoriulad riye xan Semodioda Tbilisis farglebSi, xan mis miRma iyo. es ZiriTadad damokidebuli iyo imaze, Tu ramdenad Tavdacvisunariani iyo qalaqi. erT-erTi yvelaze Zveli cnoba riyis Sesaxeb meCvidmete saukunisaa. am cnobis Tanaxmad qarTlis mefe vaxtang mexuTe Sah navazi daeswro samkvdro sasicocxlo orTabrZolas Tavadebs TumaniSvilsa da baraTaSvils Soris da es Serkineba riyeze gamarTula.

vaxuSti batoniSvilis wyaroebSi, 1735 wlis Tbilisis gengegmaSi riye ar aris ganaSenianebuli, carieli adgilia, radgan yovelTvis itboreboda.

mogvianebiT lekebis TareSis gamo Tbilisis SemogarenSi mdebare soflebi kukia, CuRureTi, vere, soRanluRi, aseve riyis, avlabris da navTluRis teritoria xSirad darbeuli da dausaxlebeli iyo. viTareba Seicvala mecxramete saukunidan, aRmsavleT saqarTvelos ruseTis mier aneqsiis Semdeg.

lekebis orsaukunovani Tavdasxmebi Sewyda da Tbilisma da misma Semogarenma ganaSenianeba daiwyo. me-19 saukunis 40-ian wlebamde riye aris bunebrivi kunZuli mtkvirs moZrav kalapotSi. xolo amis Semdeg iwyeba xelovnul miwayrilze aRmocenebuli, rusuli imperiis sagubernio qalaqebisTvis damaxasiaTebeli ganaSenianeba.

TandaTan riyeze sameurneo nagebobebi Sendeba. sionis eklesiis gadaswvriv bzis moedani gaCnda, sadac ZiriTadad TiviT vaWrobdnen. riyeze ludxanebi, savaWroebi da sastumroebi gaxsnes viutenbergidan Camosaxlebulma germanelebma. aqve iyo marTlmadidebluri e.w. misioneruli eklesiac. riyis mTavari Tavsatexi wyaldidoba iyo. aleqsandre roinaSvilis, dimitri ermakovisa, Tu sxva Tbiliseli fotografebis fotoebze araerTxel aris aRbeWdili mtkvris wyliT datborili riye.

me-19 saukunis bolosTvis ki teritoriam mniSvnelovani qalaqmSeneblobiTi datvirTva miiRo. am ubnaSi gaCnda sacxovrebeli saxlebi da vaWar-xelosanTa rigebi. am ubans rusuli saxeli `peski~ erqva. riyeze iyo

wisqvilebi, romelic mtkvarze gadioda. xis boZebiT iyo mibmuli da wylis donisda mixedviT zeviT-qveviT iweoda.

Zveli riye

riyis teritoriis saxe 1972 wlamde TiTqmis ar Secvlila. Tumca, 72 welSi adidebulma mtkvarma mTlianad datbora da daangria am ubanSi arsebuli Senobebi. imisaTvis, rom SemdgomSi wyaldidobas es teritoria kvlav ar daetbora, riyeze miwis donis xelovnurad aweva moxda. sagulisxmoa, rom arqiteqtorTa nawili momxrea, riyeze kvlav Zveli ganaSenianeba aRdges.