nietzsche- tak mówił zaratustra ii

7/22/2019 Nietzsche- Tak mwi Zaratustra II

1/114

Ksika dla wszystkich i dla fkoi


2/114

Tak

m w i Z a r a t u s t r a


3/114


4/114

Wydawnictwo Wadysawa Okrta. Warszawa, 1901.


5/114

,Ho3BoaeEo U,eH3ypoio,

Bapniasa, 5 CeHTapa 1900 r.


6/114

Tak

m w i Za r a t u s t r a

przeoyli

MAEYA CUMFT I ST. PIEKOWSKI.


7/114

Tak

m w i Z a ra tu s t

Cz pierwsza


8/114


9/114

1.

Gdy Zaratustra mia trzydzieci lat, opuci

ojczyzn i jezioro swojej ojczyzny i poszed w g

ry. Tu napawa si duchem swym i samotnoci

i nie znuyo go to przez lat dziesi. Lecz w ko

cu odmienio si jego sercei oto pewmego po

ranku wsta o zorzy porannej , zwrci si do so

ca i tak do rzek:Ty, wielka gwiazdo! "W c obrcioby si

twoje szczcie, gdyby nie miaa tych, dla kt

rych wiecisz!

Dziesi lat wschodzia tu do mej jaskini:

przesyci aby si i wiatem swem i t drog, gdy

by nie by o mnie, mego ora i wa.

Ale mymy czekali ci co rano i czerpali

my z twego nadmiaru i bogosawilimy ci za to .

Patrz! Nadto mam ju mdroci swej, nibypszczoa, ktra zaduo zebraa miodu; trzeba mi

rk wycignitych.

Chciabym rozdawa i rozdziela, a znw na

reszcie mdrzy wrd ludzi uciesz si swej gu

pocie, a biedni swemu bogactwu.


10/114

14

Dlatego zej musz w ot ch a ja k to ty

czynisz wieczorem, gdy zachodzisz za morze, by

wiato zanie jeszcze i podziemiom, o, przebogata

gwiazdo!

Ja rwnie musz zaj, jak to mwi ludzie,

do ktrych zej pragn.

Wi c pobogosaw mnie, ty, spokojne oko,

ktre i na zbyt wielkie szczcie spoglda moeszbez zawici!

Pobogosaw puhar, ktry chce si przechy

li, aby ze woda wypywaa zocicie i zanosia

wszdy odblask twojej sodyczy!

Spjrz! Oto puhar ten znowu pragnie si

oprni, znw Zaratustra chce sta si czowie

kiem."

Tak si rozpocz zachd Zaratustry.

2,

Z gr Zaratustra zeszed sam i nie spotka

nikogo. Lecz gdy wszed w lasy, stan nage przed

nim starzec, ktry opuci swoj wit chat, by

w lesie szuka korzonkw. I starzec w tak przemwi do Zaratustry:

Nie jest mi obcym ten podrny: przecho

dzi on tdy przed wielu laty. Nazywa si Zara

tustra; lecz jake si odmieni.

Niose wtedy swj popi na gry: chcesz-

* e dzi ogie swj zanie w doliny? Czy nie boisz

si kar, jakie gro podpalaczom?


11/114

15

Tak jest, poznaj Zaratustr. Oko jego czy

ste, a wkoo jego ust niemasz ohydy. Czy nie

dlatego idzie on krokiem tancerza?

Odmieni si Zaratustra, Zaratustra sta si

dzieckiem, przebudzi si Zaratustra: czego wic

chcesz od picych?

ye w samotnoci, jak w morzu i morze

ci nosio. Biada, a teraz chcesz wej na ld? Bia

da, chcesz znowu dwiga swoje ciao?"Zaratustra odpowiedzia: Ja kocham ludzi."

Czemu to, rzek wity, uciekem w lasy

i pustkowia? Czy nie dlatego, em zanadto ko

cha ludzi?

Teraz, kocham Boga: ludzi nie kocham. Czo

wiek jest dla mnie rzecz zbyt niedoskona. Za

biaby mnie mio do czowieka."

Zaratustra odpowiedzia: Mniejsza, co m

wiem o mioci! Przynosz ludziom dar."Nie dawaj im nic, rzek wity. Odbierz im

raczej co i no to wraz z nimibdzie to dla

nich najwikszem dobrodziejstwem: oby tylko byo

nim i dla ciebie!

A jeli chcesz im dawa, nie dawaj wicej

nad jamun, a i otb ka im ebra!"

Nie, odpowiedzia Zaratustra, jamuny nie

daj. Na to nie jestem do ubogim."

wity zamia si z Zaratustry i rzek: Zwa,eby skarby twe przyjto! Ludzie nie- ufaj pu

stelnikom i nie wierz, e przychodzimy, aby roz

dawa.

Kroki nasze zbyt samotnie dwicz im po

rd ulic. A jeli noc z ek swych sysz ko-


12/114

16

go idcego wczenie przed wschodem soca, py

taj: dokd poda zodziej?

Nie id do ludzi i zosta w lesie! Id le

piej do zwierzt! Dlaczego nie chcesz by jak ja

niedwiedziem wrd niedwiedzi, ptakiem pord

ptakw?"

,,A co robi wity w lesie?" zapyta Zara

tustra.wity odpowiedzia: Tworz pieni i pie

wam je, a kiedy tworz pieni, miej si, pacz

i mrucz: tak chwal Boga.

piewem, paczem, miechem i mruczeniem

chwal tego, ktry jest moim Bogiem. Jednakja-

ki-to dar nam przynosisz?"

Gdy Zaratustra usysza te sowa, pokoni si

witemu i rzek: Cbym wam mia da! Ale

pucie mnie prdko, ebym wam czego nie zabra!"I tak rozstali si, starzec i m, miejc si,

jak si miej dwaj ch opcy.

A gdy Zaratustra zosta sam, rzek w sobie:

Czy to by moe! Ten s tary wity w lesie swym

nie sysza nic jeszcze o tern, e Bg umar!"

8.

Gdy Zaratustra wszed do najbliszego miasta,

ktre leao na skraju lasw, zasta tam mnstwo

ludu zgromadzonego na rynku: zapowiedziano bo

wiem, e linoskok da widowisko. I tak rzek Za

ratustra do ludu:


13/114

17

Ucz was nadczowieka. Czowiek jest czem,

co naley przezwyciy. Cecie uczynili, aby go

przezwyciy?

Wszystkie dotychczasowe stworzenia wyda

y co wyszego ponad siebie: czy chcecie by

odpywem tego wielkiego przypywu, czy chcecie

wrci raczej do zwierzcia, ni przezwyciy

czowieka?

Czem jest mapa dla czowieka? Pomiewiskiem, lub wstydem bolesnym. Tem samem po

winien by i czowiek dla nadczowieka: pomie

wiskiem, lub wstydem bolesnym.

Macie za sob drog od robaka a do czo

wieka, i wiele jeszcze jest w was z robaka. Byli

cie kiedy mapami, ale czowiek i teraz jeszcze

jest bardziej map, ni jakakolwiek mapa.

A i najmdrszy zpord was jes t tylko roz

terk i mieszacem roliny i widma. Ale czy ka wam sta si widmami, lub rolinami?

Patrzcie, ja ucz was nadczowieka!

Kadczowiek jest treci ziemi. Niech wo

a wasza mwi: nadczowiek niechaj bdzie treci

ziemi.

Zaklinam was, bracia moi, zostacie wierni

ziemi i nie wierzcie tym, ktrzy mwi wam o nad

ziemskich nadziejach! To s trucicielewiadomie

lub nie. ,S to wzgardziciele ycia, obumierajcy i sa

mi zatruci, ktremi ziemia^isi znuya: niech wic

gin!

Niegdy zbrodnia przeciwko Bogu bya naj

wiksz zbrodni; ale Bg umar, a razem z nim


14/114

18

umarli i ci zbrodniarze. Najstraszniejsz rzecz jest

teraz dopuszcza si zbrodni przeciwko ziemi i nad

tre ziemi ceni trzewia Niezbadanego!

Niegdy dusza patrzya na ciao z pogard:

i wwczas pogarda ta bya rzecz najwysz: du

sza chciaa mie ciao chude, brzydkie i zgodnia e.

Sdzia, e w ten sposb wymknie si jemu i ziemi.

Ota dusza sama bya jeszcze chuda, brzydka i zgodniaa: i okruciestwo byo rozkosz tej

duszy.

Ale i wy nawet, bracia moi, powiedzcie mi:

co ciao wasze zwiastuje o waszej duszy? Nie jest

e wasza dusza ubstwem i brudem i zadowole

niem godnem litoci?

Zaprawd, czowiek jest brudnym potokiem.

Trzeba by morzem, eby mdz wchon brudny

potok i zosta mimo to czystym.Patrzcie, oto ucz was nadczowieka: on jest

tem morzeni, w nim zaton moe wasza wielka

pogarda.

C najwikszego jest, czego dozna moe

cie? Jest-to godzina wielkiej pogardyf- Godzina,

w ktrej i szczcie wasze staje si wam ohyd,

i rozum wasz i wasza cnota.

Godzina, w ktrej powiecie: Mniejsza o mo

je szczcie! Jest ono ubstwem i brudem i zadowoleniem godnem litoci. A szczcie moje powin

no byo usprawiedliwi nawet byt!"

Godzina, w ktrej powiecie: Mniejsza o mj

rozum! Czy aknie on wiedzy, jak lew poywienia.1

Jest on ubstwem i brudem i zadowolen iem godnem

litoci!"


15/114

19


j cnot! Nie doprowadzia mnie ona jeszcze do

szalestwa. Jake znuony jes tem moim dobrem

.i moim zem! Wszystko to jes t ubstwem i bru

dem i zadowoleniem godnem litoci!"


j sprawiedliwo! Nie widz, ebym by arem i w

glem. A sprawiedliwy jest wszak arem i wglem!"

Godzina, w ktrej powiecie: Mniejsza o moj lito! Czy to nie lito jest krzyem, na kt

rym przybija si Tego, co ukocha ludzi? A lito

moja nie jest ukrzyowaniem."

Czycie ju tak mwili? Czycie ju tak krzy

czeli? Ogdybym ju usysza to z waszych ust

woanie!

Nie wasz grzech ale umiarkowanie wasze

woa do nieba, samo skpstwo waszego grzechu

woa do nieba!Gdzie, jednak jest piorun, ktryby lizn was

swym jzykiem? Gdzie obd, ktry naleaoby

wam zaszczepi?

Pat rzc ie, oto ucz was nadcz owieka: on jes t

tym piorunem, on jest tym obdem!

Gdy Zaratustra powiedzia to, kto z tumu za

woa : Syszelimy ju dosy o linoskoku; teraz

pozwlcie nam go zobaczy!" I cay lud mia si

z Zaratustry. A linoskok, sdzc, e to o nim bya mowa, zabra si do swego dziea.

i.

Zaratu str a patrzy na tum i dziwi si. A po

tem rzek:


16/114

20 Czowiek jest lin wycignit midzy zwie

rzciem a nadczowiekiemlin ponad przepaci^

Niebezpiecznym skokiem, niebezpiecznem przej

ciem, niebezpiecznem spojrzeniem wstecz, niebez

piecznym dreszczem i postojem.

To jest wielkie w czowieku, e jest on mos-

stem, a nie celem; to jedynie mona kocha

w czowieku, e jest on przejciem i upadkiem,

Kocham tych, ktrzy nie umiej y ina

czej, jak tylko ginc; albowiem ci przechodz.

Kocham tych wielkich wzgardzicieli, albowiem

'' oni s wielkimi czcicielami i strzaami tsknoty do

tamtego brzegu.

^ Kocham nie tych, ktrzy dopiero za gwiaz

dami szukaj przyczyny, by zgin i sta si ofiar:"

ale tych, ktrzy si powicaj ziemi, by ziemia

naleaa kiedy do nadczowieka.

Kochani tego, kto yje, aby poznawa i kto

chce poznawa, aeby kiedy y nadczowiek.

Albowiem pragnie on swego upadku.

Kocham tego, kto pracuje i robi wynalazki ,

aby zbudowa dom dla nadczowieka i przygotowa

dla ziemi, zwierzta i roliny: albowiem pragnie

on swego upadku.

Kocham tego, k to cnot swoj ukocha: al

bowiem cnota jest chci upadku i strza tsknoty.Kocham tego, kto niezatrzymuje dla siebie

ani jednej kropli ducha, lecz chce by cay duchem

swojej cnoty: a przeto kroczy on jako duch przez

most.

Kocham tego, kto z cnoty czyni sobie na

mitno i los zowrogi: pragnie on przeto y jesz

cze gwoli swej cnoty i wicej y niechce.


17/114

21

Kocham tego, kto nie pragnie zbyt wielu cnt.

Jedna cnota jest wicej cnot, ni dwie, gdy wi

cej jest wzem, na ktrym zowrogi zawisa los.

Kocham tego, czyja dusza roz rzu tna , kt o nie

da wdzicznoci i nie oddaje: albowiem rozdaje

on zawsze i nie chce si oszczdza.

Kocham tego, kto si wstydzi, gdy kostki

szczcia na jego padaj stron i kto si wwczas

py ta : czy jes tem faszywym graczem?-albowiempragnie zgin.

Kocham tego, kto zote sowa rozrzuca przed

czynami i dotrzymuje zawsze wicej, ni obiecuje:

albowiem ten pragnie swej zguby.

Kocham tego, kto usprawiedliwia ludzi przy

szoci i zbawia ludzi przeszoci: albowiem pragnie

on zgin przez teraniejszych.

Kocham tego, kto choszcze swego boga, po

niewa kocha go: albowiem zgin musi z gniewuswego boga.

Kocham tego, czyja dusza gboka nawet w zra

nieniu i kto z maego moe zgin wypadku: tak

wic przechodzi on chtnie przez most.

Kocham tego, czyja dusza jest przepeniona,

i e sam o sobie zapomina i wszys tko skupia si

w nim: a przeto wszystko staje si jego upadkiem.

Kocham tego, kto wolny duchem i sercem:

nawczas gowa jest tylko strzewem jego serca,

a serce gna go do upadku.

Kocham tych wszystkich, co s ja k cikie

krople padajce pojedynczo z ciemnej chmury, kt

ra zwisa nad czowiekiem: one zwiastuj przyjcie

piorunu i gin jako zwias tuny .


18/114

22

Patrzcie, ja jestem zwiastunem piorunu i ci--

k kropl z chmury: a piorun ten nazywa si: nad-

Gdy Zaratustra wyrzek te sowa, patrzy zno

wu na lud i milcza. Oto stoj tu, mwi sam w so

bie, i miej si: oni nie rozumiej mnie; nie jestemustami dla tych uszu.

Trzeba im uszy rozdziera, eby si nauczyli

sucha oczami? Trzeba brzcze na podobiestwo-

cymbaw i kaznodziejw pokuty? Albo czy wie

rz oni tylko bekotaniu?

Maj oni co, z czego s dumni. Jake nazy

waj to, co ich tak w dum wbija? Nazywaj to

wyksztaceniem; to ich odrnia od pastuchw kz.

Dlatego te niechtnie sysz o sobie wyraz-pogarda.'" Wic do ich dumy przemwi.

Wic bd mwi o tern, co zasuguje na naj

wysz pogard: a tern jest czowiek ostatni.

I tak rzek Zaratustra do ludu:

Czas ju, by czowiek wytkn sobie cel. Czas

ju, by czowiek posia ziarna najwyszej swej

nadziei.

Gleba jego jes t jeszcze potemu dosy bogata.

Le cz gleba ta stanie si kiedy biedn i ujarzmio

n i adne wysokie drzewo nie bdzie mogo z niej

wyrosn.

Biada! Nadchodzi czas, fgdy czowiek nie b

dzie ju ciska strzay tsknoty swej ponad czo

wieka i gdy ciciwa jego uku przestanie wiszcze.


19/114

23

Powiadam wam: t rzeba mie w sobie chaos,

by mdz urodzi wirujc gwiazd. Powiadam wam:

wy macie jeszcze w sobie chaos.

Biada! Nadchodzi czas, gdy czowiek adnej

nie zrodzi ju gwiazdy. Biada! Nadchodzi czas czo

wieka najbardziej godnego pogardy, ktry sam so

b ju nie bdzie mg pogardza.

Patrzcie! Uka wam czowieka ostatniego.

C to jest mio? Stworzenie? Tsknota?

Gwiazda?''tak pyta czowiek ostatni i mruy oczy.I ziemia staje si ma, a po niej skacze czo

wiek osta tni, ktry wszystko czyni maem. Jego

rd niewyniszczalny, jak pcha ziemna; ostatni czo

wiek yje najduej.

Wynalelimy szczcie''mwi ostatni lu

dzie i mru oczy.

Opucili strony, gdzie ycie byo twarde: albo

wiem trzeba ciepa. Kocha si jeszcze ssiada Tczo-

cha si o niego: albowiem trzeba ciepa.Zachorowa i nie mie zaufania uwaa si za

grzech: chodzi si ostronie. Gupiec tylko potyka

si o kamienie i ludzi!

Nieco truc izny tu i tam: to daje mie sny.

A przy kocu duo trucizny dla przyjemnej mierci .

Pracuje- si jeszcze, bo praca jes t rozrywk.

Lecz dba si o to, eby rozrywka nie nuya.

Nie jes t si ani bogatym, ani biednym: jedno i dru

gie jest zbyt uciliwe. Kt jeszcze zechce panowa? Kto sucha? Jedno i drugie jes t zbyt uciliwe.

adnego pasterza i jedno stado! Kady chce

rwnoci, wszyscy s rwni: kto czuje inaczej, idzie

dobrowolnie do domu obkanych.


20/114

24

Niegdy cay wiat by obkany"powiadaj

najwytworniejsi i mru oczy.

Jest si rozumnym i wie si wszystko, co byo:

nie zna si granic w szyderstwie. Prowadzi si je

szcze spory, ale szybko dy si do zgody, ina

czejpsuje to odek.

Ma si przyjemnostki dnia i przyjemnostki no

cy: ale powaa si zdrowie.

Wynalelimy szczcie"powiadaj ostatni

ludzie i mru oczy.

Na tem skoczya si pierwsza mowa Zaratus

try, ktr nazywaj take przedmow": gdy w tem

miejscu przerwa mu krzyk rozradowanego tumu,

Daj nam tego czowieka ostatniego, o Zaratustro

woa tumzrb nas tym ostatnim czowiekiem!

A tobie darujemy nadczowieka!" I wszystek lud

radowa si i mlaska jzykiem. A Zaratus tra po

smutnia i rzek sam w sobie:

Nie rozumiej mnie: nie jestem ustami dla

tych uszu.

Tak wic zadugo yem w grach, zadugo

si wsuchiwaem w szmery potokw i drzew: teraz

mwi do nich jak do pastuchw kz.

Dusza moja spokojna jest i jasna, jak gry

przed poudniem. A oni sdz, e jestem zimnym

i szyderc w strasznych artach.

I oto patrz na mnie i miej si: i w miechunienawidz mnie jeszcze. Ld jest w ich miechu."

6.

Tu zdarzyo si co, na co oniemiay wszys

tkie usta i wszystkie oczyr zbielay. Linoskok wa-


21/114

nie rozpocz ju swoje sztuki: wszed przez mae

drzwi i stpa po linie, rozcignitej midzy dwie

ma wieami nad rynkiem i tumem. Gdy by po

rodku drogi, otworzyy si mae drzwi po raz dru

gi i bazen w pstrem ubraniu wyskoczy z nich i po

dy szybko za linoskokiem. Daleje kute rnogo,

woa strasznym gosem, daleje leniwcze, kuglarzu

0 bladej twarzy! Obym ci nie poechta pit! Co

tu robisz pomidzy wieami? Twoje miejsce w tejwiey, zamkn ci trzeba, lepszemu od siebie za

gradzasz drog!"I za kadym sowem podchodzi

bliej i bliej: a gdy go ju tylko jeden krok dzie

li, stao si co okropnego, na co oniemiay wszys

tkie usta i wszystkie oczy zbielay. Krzykn ja k

czart i skoczy przez tego, co mu zawadza. A ten,

widzc zwyciztwo rywala, straci gow i lin, rzu

ci erd i spad w przepa, tworzc wir z ramion

1 ng. Rynek i lud podobne byy do morza podczas burzy: wszyscy rozpychal i si i toczyli, tam

zwaszcza, gdzie ciao musiao upa.

Zaratustra sta w miejscu, a wanie koo nie

go upado ciao, zmiadone i poamane, ale jeszcze

nie martwe. Po chwili wrcia zmiadonemu przy

tomno i zobaczy Zaratustr klczcego obok sie

bie. Co tu robisz? rzek wreszcie, wiedziaem da

wno, e mi dyabe podstawi nog. Teraz wlecze

mnie do pieka: czy chcesz mu zabroni?"

Na honor , przyjacielu, odpowiedzia Zara tus

tra , niema tego wszystkiego, o czem mwisz: niema

dyaba, ani pieka. Dusza twoja prdzej jeszcze

umrze, ni ciao: nie bj si wic niczego!"


22/114

26

Czowiek spojrza z niedowierzaniem. Jeeli

mwisz prawd, rzek wkocu , nie trac nic wraz

z yciem. Nie wiele wicej jestem ni zwierz, kt

re nauczono taczy z pomoc uderze i skpych

"kskw."

Nie, odpowiedzia Zara tust ra, ty uczyni so

bie zawd z niebezpieczestwa, tem nie mona po

gardza. Teraz giniesz ze swego zawodu: za to

pogrzebi ci wasnemi rkami."Umierajcy nie odrzek mu ju nic, ale poru

szy rk, jakby, dzikujc, szuka rki Zaratu stry.

7.

Tymczasem nadszed wieczr i rynek pok ry

si ciemnoci: tum rozszed si, gdy nawet cie

kawo i strach si nu. Zaratustra siedzia na

ziemi przy umarym i pogbiony by w mylach:i tak zapomnia o czasie. Wreszc ie zapada noc

i zimny wiatr powia nad samotnym. Wi c Zara

tustra wsta i rzek sam w sobie:

Zaprawd, Zaratustra mia dzi pikny pow!

Nie zowi adnego czowieka, ale za to trupa.

Pene zgrozy jest istnienie ludzkie i zawsze

jeszcze bez treci: bazen moe si sta dla losem

zowrogim.

Chc uczy udzi treci ich istnienia: a trecit jest nadczowiek, piorun z ciemnej chmury

czowieka.

Lecz jestem jeszcze od nich daleki i tre mo

ja nie przemawia do ich zmysw. Jestem dla lu

dzi porodku midzy baznem a trupem.


23/114

Noc jest ciemna, ciemne s drogi Zaratustry .. .

Chod, zimny i zdrtwia y towarzyszu! Zanios ci

tam, gdzie ci wasnemi pogrzebi rkami ."

8.

Rzekszy to, Zaratustra woy trupa na plecy

i ruszy w drog. Nie uszed jeszcze stu krokw,gdy zbliy si do ukradkiem jaki czowiek i sze

pn mu do uchai oto!by to w bazen z wie

y. Opu to miasto, o Zaratustro, powiedzia;

zbyt wielu ci tu nienawidz i. Nienawidz ci do

brzy i sprawiedliwi i nazywaj ciebie wrogiem swym

i wzgardzicieem; nienawidz ci wyznawcy wiary -

prawdziwej i nazywaj ciebie niebezpieczestwem

tumu. Twoje szczcie, e ci wymiano: i zapraw

d, mwie, jak bazen. Twoje szczcie, e sistowarzyszy z tym psem nieywym; poniajc si

tak, uratowae si na dzi. Ale id z tego miasta

albo jutro przeskocz przez ciebie, ywy przez

umarego." I rzekszy to, znik; a Zaratust ra po

szed dalej ciemnemi ulicami.

Przy bramie miasta spotkali go grabarze: owie

cili mu twarz pochodni, poznali Zaratustr i drwili

z niego. Zaratustra wynosi psa nieywego: dobrze,.

Zaratustra sta si grabarzem! Nasze rce zbytczyste na t piecze. Zaratustra dyabu chce ukra

ks? Piknie! Smacznego! Oby tylko dyabe nie

by lepszym od Zaratust ry zodziejem! ukra

dnie i zje ich obydwu!" I mieli si i przysuwali^

gowy.


24/114

28 -

Zaratustra nie odrzek ani sowa i szed swo

j drog. W cigu dwch godzin idc przez lasy

i moczary, nasucha si zbyt wiele godnego wycia

wilkw i sam nareszcie poczu gd. Stan wic

przed samotnym domem, w ktrym palio si wiato.

'Gd mnie napada, rzek Zaratustra, jak zbj.

Wrd lasw i moczarw napada na mnie gd,

i wrd gbokiej nocy.

Dziwnie zmienny jest mj gd. Czsto nawiedza mnie dopiero po jedzeniu , a dzi nie czuem

go cay dzie: gdzie wic si podziewa?"

I z temi sowy zapuka Zaratust ra do bramy

domu.. Wn et ukaza si starzec, trzymajc wiec

w rku i zapyta: Kto tu przychodzi do mnie i do

mojego zego snu?"

ywy i umary, rzek Zaratust ra. Dajcie mi

je i pi, zapomniaem w dzie o tern. Kto kar

mi akncego, pokrzepia wasn dusz: tak mwi

mdro."

Starzec poszed, wrci natychmiast i ofiarowa

Zaratustrze chleba i wina. Za tu okolica dla

godnych, powiedzia, dlatego te tu mieszkam.

Zwierz i czowiek przychodz do mnie, do pustel

nika. Ale ka-e i towarzyszowi swemu je i pi,

on wicej, ni ty, zmczony." Zaratustra odpowie

dzia: Nieywy jest mj towarzysz , trudno go nato namwi." Nic mi do tego, odrzek starzec

zgryliwie, kto puka do mego domu, musi przyj

to , co mu ofiaruj. Jedzcie i bywajcie zdrowi!"

Potem znowu szed Zaratustra jeszcze przez


25/114

29

i lubi spoglda w twarz wszystkiemu, co pi.

O wicie znalaz si Zara tust ra w gbi lasu i nie

widzia ju dalej adnej drogi. Tu woy umare

go w drzewo sprchniae ponad sobgdy chcia

uchroni go przed wilkamia sam pooy si na

ziemi, na mchu. I wkr tce zasn, zmczony cia

em, ale z niewzruszon dusz.

9.

Dugo spa Zara tus tra i nietylko zorza poran

na, ale i przedpoudnie przeszy nad jego obliczem.

Wkocu otworzy oczy: zdziwiony patrzy Zara

tustra w las i cisz, zdziwiony pat rzy sam w sie

bie. Potem zerwa si szybko, jak eglarz, k t ry

nagle zobaczy ld i uradowa si: gdy ujrza no

w prawd. A potem tak rzek w sobie:

Weszo we mnie wiato: po trzeba mi towarzyszy i to ywych, nie martwych towarzyszy, ani

trupw, ktre nosz ze sob dokd chc.

Trzeba mi ywych towarzyszy, kt rzy pjd,

za mn dlatego, e chc i za sobi tam, dokd

ja chc.

wiato we mnie weszo: nie do tumu bdzie

przemawia Zaratustra, lecz do towarzyszy! Zara

tustra nie bdzie pasterzem ani psem stada.

Wywabi wielu ze stadaoto po co przyszedem. Bd mi urgay tum i stado: zbjem chce

si nazywa Zaratustra u pasterzy.

Mwipasterze, lecz oni nazywaj si do-

bremi i sprawiedliwemi. Mwipasterze: lecz oni

nazywaj si wyznawcami wiary prawdziwej.


26/114

30

Spjrz na tych dobrych i sprawiedliwych! Ko-:go nienawidz oni najwicej? Tego, kto amie ich

tablice wartoci, burzyciela, przestpcy:lecz ten

jest twrc.

Spjrz na wyznawcw wszystkich wiar! Kogo nie

nawidz oni najwicej? Tego , kto amie ich tablice

wartoci, burzyciela, przestpcy:lecz ten jest twrc.

Tw r ca , szuka towarzyszy, a nie trupw, ani

stad i wyznawcw. Wsp twrcw szuka twrca,tych, co nowe wartoci na nowych pisz tablicach.

Towarzyszy szuka twrca i wspniwiarzy:

albowiem wszystko u niego dojrzao do niw. Lecz

brak mu owych stu sierpw: wic wyrywa kosy

i gniewa si.

Towarzyszy szuka twrca i to takich, ktrzy

umiej ostrzy swoje sierpy. Bd ich nazywali

burzycielami i wzgardzicielami dobra i za. Lecz

to s niwiarze i witujcy.

Wsptwrcw szuka Zaratustra; wsplniwia"

rzy i wspwitujcych szuka Zaratustra: c on

ma wsplnego ze stadami i pasterzami i trupami!

I ty, pierwszy mj towarzyszu, egnaj mi! Do

brze ci pogrzebaem w pustem twem drzewie, do

brze ci uchroni em przed wilkami.

Odchodz od ciebie, min czas. Pomidzy

witem a witem przysza mi nowa prawda.Nie bd pasterzem, ani grabarzem. Nie bd

ju nigdy przemawia do tumu, po raz os tatni m

wiem do umarego.

Stowarzysz si z twrcami, niwiarzami i wi

tuj cemi: uka im tcz i wszystkie stopnie nad-

czowieka.


27/114

Pustelnikom bd piewa moj pie i samo-

wtrym, a szczciem swem zasmuc tego, kto

jeszcze ma uszy dla rzeczy niesychanych.

D do swego celu, id swoj drog; przez

wahajcych si i opieszaych pszeskocz. Ta k oto

pochd mj niech bdzie ich zachodem!

Gdy Zaratustr a mwi to. soce stao w po

udniu: a wtem spojrza w gr pytajco, gdy

usysza nad sob ostry krzyk ptaka. I oto w po

wietrzu szerokiemi koami lecia orze , a na nim

wisia w, ktry zdawa si by przyjacielem ra

czej, ni zdobycz: gdy by zwinity dokoa jego

szyi.

To moje zwierzta!" rzek Zara tust ra i ucieszy si z serca.

Najdumniejsze zwierz pod socem i najrozu-

mniejsze zwierz pod socem wyszy na zwiady.

Chc si dowiedzie czy Zaratustra jeszcze

yje. Zaprawd, czy ja yj jeszcze?

Przekonaem si, e niebezpieczniej jes t mi

dzy ludmi, ni pord zwierzt; niebezpiecznemi

drogami chodzi Zaratustra. Niechaj mnie moje zwie

rzta prowadz!"Rzekszy to, wspomnia Zara tustr a sowa wi

tego w lesie, westchn i tak powiedzia sam

w sobie:

Obym by rozumniejszy! Obym by z gruntu

rozumny tak, jak mj w!


28/114

32 -

Ale prosz o rzecz niemoliw: prosz wic

dum swoj, eby zawsze bya w zgodzie z moj

mdroci.

A gdy mnie kiedy mdro opuci:ach, ona

tak lubi ulatywa!niech duma leci wwczas z mo

j gupot! j * A j - ^ * > ,rsvjr,.-i-t* iAs{r%*>n^&

Tak si rozpocz zachd Zaratustry.


29/114

Mowy Zaratustry

3


30/114

O trzech przemianach

Wymieniam wam trzy przemiany ducha: ja k

duch staje si wielbdem, wielbd lwem, a wko-

-cu lew dzieckiem.

Wiele rzeczy cikich istnieje dla ducha, dla

silnego, wytrzymaego ducha, w ktrym zamieszkuj e cze: cikich i najciszych rzeczy poda je

go sia.

Co jest cikie? pyta duch wytrzymay i kl-

k:a jak wielbd i chce by dobrze objuczonym.

Co jest najcisze o bohaterzy? pyta duch wy

trzymay, aebym wzi to na siebie i radowa si

swojej sile.

Czy nie jest-to: poniy si, by zrani swojpych? Pozwoli wieci swej gupocie, aeby szy

dzi ze swej mdroci?

Czy jest-to: opuci spraw swoj w chwili,

gdy ona wici zwyciztwo? Wznie si na gry

wysokie, aeby kusi kusiciela?


31/114

86

Czy jest-to: ywi si oldmi i traw pozna

nia i gwoli prawdy cierpie gd duszy?

Czy jes t-to : w chorobie odprawia pocieszy

cieli i zawiera przyja z guchemi, kt rzy nigdy

nie sysz, czego si pragnie?

Czy jest-to: wej w brudn wod, jeeli to

jest woda prawdy i nie odtrca od siebie ab zi

mnych i gorcych ropuch?

Czy jest-to: kocha tych, ktrzy gardz na

mi i podawa rek upiorowi, gdy ten nas chce

straszy?

Wszy st ko to najcisza bierze duch wytrzy

may na siebie: i jak wielbd, k try objuczony

pospiesza na pustyni, spieszy do swojej pustyn i.

A w najsamotniejszej pustyni dokonywa si

druga przemiana: tu duch staje si lwem, chce sobie zdoby wolno i by panem we wasnej pu

styni.

Tu szuka on sobie ostatniego pana: chce sta

si wrogiem jego i ostatniego swego boga, chce

0 zwyciztwo walczy z wielkim smokiem.

' C jest tym wielkim smokiem, ktrego duch

nie chce ju nazywa panem i bogiem? Powinie

ne" nazywa si ten wielki smok. Ale duch lwa.

powiada ja chc."

Powiniene" ley mu na drodze , lnicy z o

tem uskowiec, a na kadej usce byszczy zocicie

Powiniene".

Tysicletnie wartoci byszcz na tych uskach^

1 tak mwi najpotniejszy ze smokw: wsz ech-

warto rzeczy byszczy na mnie."


32/114

Wszystka warto zostaa ju stworzona,

a wszystka stworzona wartoto ja. Zaprawd,

nie bdzie ju wicej adnego Ja chc!" Tak m

wi smok.

Bracia moi, na co potrzeba lwa w duchu? Do

czego nie wystarcza zwierz juczne, ktre sobie

odmawia i jest pene czci?

Stwarza nowe wartocitego jeszcze nie zdo

a i lew: ae stworzy sobie wolno do nowejtwrczocitemu potga Iwa podoa.

Aby stworzy sobie wolno i wite^ Nie wo

bec obowizkuna to, bracia moi, potrzeba lwa.

Zdobycie sobie prawa do nowych wartoci

to najstraszniejsza zdobycz dla ducha wytrzymaego

i penego czci. Zaprawd, wydaje mu si to gra

bie i dzieem drapienego zwierzcia.

Jako rzecz najwitsz kocha on niegdy owoPowiniene": teraz musi jeszcze i w najwitszem

znale sza i samowol, aby wolno wydrze swej

mioci: potrzeba lwa do tej grabiey.

Powiedzcie, bracia moi, czemu podoa moe

dziecko, czego i lew nie zdoa? Czemu drapieny

iew musi sta si dzieckiem?

Niewinnoci jest dziecko i zapomnieniem, roz

poczciem, gr, z siebie toczcem si koem, pier-

Tak jest, do gry twrczoci, bracia moi, po

trzeba witego Tak: swej wasnej woli chce teraz

wszym ruchem, witem; Tak.'


33/114

38

Wymieniem wam trzy przemiany ducha: j akduch sta si wielbdem, wielbd lwem, a wko-cu lew dzieckiem.

Tak mwi Zaratustra. A przebywa on ww

czas w mies'cie, kt r e nazywaj: Pstra Krowa.


34/114

T

;Nie pragn wielu zaszczytw, ani wielkich skar

bw: sprowadza to zapalenie ledziony. Ale le

si pi bez dobrego imienia i maego skarbu.

Mae towarzystwo jest mi podasze, ni ze:

lecz ma ono w por rozchodzi si i przychodzi.

Tak to zgadza si z dobrym snem.


36/114

41

Bardzo te podobaj mi si ubodzy w duchu:sprzyjaj oni snowi. Bogosawieni, s oni, zwasz- .

cza. gdy im si stale suszno przyznaje. :-l/--^-^---t~j

Tak schodzi dzie cnot liwemu. A za nadej

ciem nocy bacznie wystrzegam si przywoywania

snu! Sen, kt ry jes t panem cnt, nie chce,,by go, .

przywoywano. .-n,-^ 5 -^ *< ^

Ale rozmylam, co w cigu dnia zrobiem

i przemylaem. Pytam si, przeuwajc cierpliwie,

jak krowa: gdzie byy twoje dziesicioro przezwycie?

I gdzie byy owe dziesicioro pogodze i dzie

sicioro prawd i dziesicioro miechw, ktremi

serce moje si cieszyo?

Takkoysany czterdziestoma mylamigdy je

rozwaam, napada na mnie odrazu sen, niewoany,

pan cnt.

Sen puka mi do oka: i oko staje si cikie. , ,

Sen do tyka mi ust: i usta zostaj otwar te. "-t-A. ^y^cZaprawd, na mikkich podeszwach przycho- J

dzi najmilszy ze zodziejw i kradnie mi moje my

li: i stoj oto gupi, jak ta ka tedr a. . /

Ale nie dugo ju wtedy stoj: ja oto ju le. fi^-t f-)s*i

Gdy Zaratustra wysucha mdrca, umiechn

si do siebie: gdy weszo we przytem wiato.

I tak rzek sam w sobie:

Gupcem jest dla mnie ten mdrzec ze swemi-czterdziestoma mylami: lecz sdz, e dobrze zna

si na spaniu.

Szczliwy ju, kto mieszka w blizkoci tego

mdrca! Taki sen zaraa, zaraa nawet przez gru

b cian.


37/114

42

Czar zamieszkuje nawet w jego katedrze . Nie

naprno te siedzieli modziecy przed kaznodzie

j cnoty .

Jego mdro kae: czuwa, aeby dobrze spa.

I zaprawd, gdyby ycie nie miao sensu i gdybym

musia wybra bezsens, byoby to bezsensem naj

bardziej godnym wyboru.

Ter az jasno rozumiem, czego przedewszystkiem

szukano, gdy szukano nauczycielw cnoty. Szukano sobie dobrego snu wraz z makowemi cnotami!

Dla wszystkich owych chwalonych katedral

nych mdrcw mdro bya snem bez marze: nie

znali lepszej treci y^cia.

A i dzi jeszcze .istniej tacy, jak ten kazno

dzieja cnoty, a nie zawsze tak uczciwi: ale czas ich

min. I nie dugo ju bd stali: oto ju le.

Bogosawieni ci senni: albowiem wkrtce

zasn.

Tak mwi Zaratustra.

^ue^l 'n*" // / a


38/114

C zawiatowych

Niegdy i Zaratustra rzuca swj sza poza

czowieka, podobnie do wszystkich zawiatowych.

Dzieem cierpicego, umczonego boga wydawa mi

si wtedy wiat.

Snem wydawa mi si wiat i poematem boga;

barwnym dymem przed oczami bosko niezadowolonego. ?

Dobro i zo i rado i cierpienie i Ta i Ty

wszystko to zdawao mi si dymem barwnym"przed

twrczemi oczami. Twrca chcia wyjrze z sie

biei oto stworzy wiat.

Upojeniem radoci jest dla cierpicego wyj

rze poza swoje cierpienia i zatraci si. Upoje

niem radoci i zatraceniem siebie wydawa mi si

ongi wiat.

Ten wiat, wiecznie ni edoskona y , odbicie

wiecznej sprzecznoci i niedoskonae odbicieupo

jeniem radoci dla jego niedoskonaego twrcy: ta-

^im wydawa mi si ongi wiat.


39/114

44

Wic i ja rzuciem swj sza poza czowieka,podobnie do zawiatowych. Czy istotnie poza czowieka?

O, bracia nioi, ten bg, ktrego ja s tworzyem,

by dzieem i obdem ludzkim, jak i wszyscy bo

gowie!

By on czowiekiem i tylko biedn czstk

czowieka i mnie: widmo to powstao mi z wasnego mego popiou i aru, i zaprawd!nie przyszo

mi z zawiata!

I c si sta o, bracia moi? Przezwyciyem

siebiecierpicego, zaniosem wasny popi w g

ry, wynalazem sobie janiejszy pomie. I oto

widmo odstpio mnie!

Byoby teraz cierpieniem i mk dla mnie

uzdrowionego wierzy w takie widma: cierpieniem

byoby to dla mnie teraz i ponieniem. Tak wic

mwi do zawiatowych.

Cierpienie i niemoc stworzyy zawiaty; i tenkrtki obd szczcia, ktrego doznaje tylko najbardziej cierpicy. ')

Znuenie, ktre chce jednym skokiem dosi

gn ostatecznocijednym, miertelnym skokiem,

biedne, niewiadome znuenie, ktre nie chce na

wet ju chcieono to stworzyo bogw i zawiaty.Wierzc ie mi, bracia moi! To ciao zrozpa -

czyo nad ciaem, ono to na ostatnich cianach

wyczuwao palcami oszoomionego ducha.

Wierzcie mi, bracia moi! To ciao zrozpaczyo

nad ziemi,ono to suchao, jak przemawia do

siebie brzuch bytu.

i l'

o ' - ' * r . -r , . .r ^e. ,e/*', a/


40/114

45

I chciao gow i nietylko gowprzebi , -y

ostatnie ciany i dorwa si tamtego wiata." J f ^ L * ^ ^ j ' / ^ h ^ a

Lecz tamten wiat" dobrze jest ukryty przed ~

czowiekiem, ten odczowieczony, nie5ludzki wiat,

ktry jes t niebiaskiem Nic; a brzuch bytu nie prze

mawia wcale do czowieka, chyba jako czowiek.

Zaprawd, trudno jest dowie wszechbytu

i trudno doprowadzi go do mwienia. Powiedzcie

mi, o bracia, czy najdziwniejsza z wszechrzeczy n iejest jeszcze najlepiej dowiedziona?

Tak , to Ja i sprzeczno i niead owego Ja

przemawia jeszcze najuczciwiej o swem istnieniu; .

to twrcze, chcce, nadajce warto Ja, ktre jest

miar i wartoci wszechrzeczy.

I ten byt najuczciwszy, to Jamwi o ciele,

chce jeszcze ciaa, nawet gdy poetyzuje i marzy

i buja na skrzydach poamanych.

Coraz uczciwiej uczy si mwiowo Ja: a imwicej si uczyr, tern wicej znajduje sw i czcL , dla ciaa i ziemi. o ^ - < - , ^ / w w * ^ ' -

Nowej dumy nauczyo mnie moje Ja, tej ucz

ludzi: nie ka wicej gowy w piasek rzeczy nie

bieskich, ale nosi j swobodnie , t gow ziemsk,

ktra stwarza tre ziemi.

Nowej woli ucz ludzi: chcie tej drogi, ktr

czowiek szed naolep, nazywa j dobr i nie.

usuwa si na bok, jak chorzy i obumierajcy.

Ch orzy- to i obumierajcy wzgardzili ciaem^ - , :

i ziemi i wynaleli niebo i zbawcze krople kr wi :( '-C-^vr~a^-j' i

ale nawet owe sodkie i ponure jady wzili ont j

z ciaa i ziemi!


41/114

Chcieli uciec od ndzy swej, a gwiazdy byy

dla nich zadaleko. Westchnli wic: ,,0gdyby

istniay drogi niebieskie, eby si zakra w inny

byt i szczcie!"i wynaleli sobie swoje manowce

i krwawe napoje!

Mieli si za usunitych od ciaa swego i tej

ziemi, ci niewdziczni. Lecz komu zawdziczali?kon-

wusye i sodycz swego odsunicia! Swemu ciau

i tej ziemi. ^\

Zaratustra agodny jest dla chorych. Zaprawd,

nie gniewa si on za ich sposoby pociechy i nie

wdzicznoci. Oby wyzdrowieli i stali si przezwy-

cizcami i oby stworzyli sobie wysze ciao.

Zaratustra nie gniewa si rwnie na zdro-

wieca, gdy ten spoglda czule na swj sza i za

krada si o pnocy na grb swego boga: ale i zy

jego s mi jeszcze chorob i chorem ciaem.

Byo zawsze duo chorobliwego tumu wrd

tych, ktrzy poetyzuj i podaj boga: wciekle

nienawidz oni poznajcego i najmodszej z cnt,

ktra si zowie: uczciwo.

Za siebie spogldaj zawsze w ciemne czasy:

wwczas istotnie sza i wiara byy czem innem; sza

lestwo rozumu byo podobiestwem boga, a wt

pieniegrzechem.

Zbyt dobrze znam ja tych podobnych do boga: chc, eby w nich wierzono i eby wtpienie

byo grzechem. Zbyt dobrze wiem te w co oni

sami najbardziej wierz.

Zaprawd, nie w zawiaty i zbawcze krople

krwi: lecz i oni w ciao wierz najbardziej, a wasne

ich ciao jest dla nich rzecz sam w sobie.

-A^Jj- /AWWIS JIMM-*^^ {yO1

IJpAhWM, s'


42/114

Lecz jest ono dla nich rzecz chorobliw:

i chtnie wyskoczyliby ze skry . Dlatego te na

suchuj kaznodziejw mierci i sami gosz za

wiaty.

Suchajcie lepiej, bracia moi, gosu uzdrowio

nego ciaa: to jest uczciwszy i czystszy gos.

Uczciwiej i czyciej mwi zdrowe ciao, do

skonae i prostoktne : a mwi ono o treci ziemi.

Tak mwi Zaratustra,


43/114

O wzgardzicielach ciaa

Chce sowo swe powiedzie wzgardzicielom

ciaa. Niechaj mi ani sami si, ani innych nie prze-

uczaj, ale niech tylko poegnaj si z wasnem

ciaemi tak niech oniemiej.

Jestem ciaem i dusz"tak mwi dziecko.I dlaczeg nie naleaoby mwi, jak dzieci?

Ale przebudzony-, wiadomy mwi: jestem cia

em cakowicie i niczem poza tem; a dusza jest tyl

ko wyrazem dla czego w ciele.

Ciao jes t wielkim rozumem, mnogoci o je

dnej treci, wojn i pokojem, stadem i paste rzem.

Narzdziem twego ciaa, bracie mj, jest te

twj may rozum, ktry nazywasz duchem,"maem

narzdziem i zabawk twego wielkiego rozumu.,,Ja"powiadasz i jes te dumny z tego sowa.

Ale wikszem jestw co niechcesz wierzy ciao

twoje i jego wielki rozum: on nie mwi Ja, ale Ja

czyni.

Co zmys odczuwa, co duch poznaje, to nie

ma nigdy swego koca w sobie. Lecz zmys i duch


44/114

_ 49

chciayby si przekona, e s kresem wszechrze

czy: tak dalece s prne.

Narzdziem i zabawk s zmys i duch: poza

nimi ley jeszcze Samo. Samo szuka take oczami

zmysw, nasuchuje take uszami ducha.

Zawsze nasuchuje Samo i szuka: porwnywa,

poskramia, zdobywa, burzy. Panuje i jest wadc

naszego Ja.

Poza mylami twoimi i uczuciami, bracie mj,stoi mocarz potny, mdrzec nieznanya nazywa

si on: Samo. W twoim ciele mieszka on, jest on

twoim ciaem.

Wicej jest rozumu w ciele twoim, anieli

w najlepszej twej mdroci. I kt wie do czego

mianowicie ciao twoje potrzebuje twej najlepszej

mdroci?

Twoje Samo mieje si z twego Ja i jego du

mnych skokw. ,,Czem s dla mnie te skoki i wzloty myli? mwi do siebie. Manowcem do mego ce

lu. Jestem smycz owego Ja i natchnieniem jego

poj."

Samo powiada do Ja: tu czuj bl!" I ono cier

pi i rozmyla, jakby cierpienie usuni w tym

wanie celu powinno ono myle.

Samo powiada do Ja: tu czuj rozkosz!" I ono

raduje si i rozmyla, jakby czciej radowa si

i w tym wanie celu powinno ono myle.Chc powiedzie sowo wzgardzicielom ciaa.

Pogarda ich daje im powaanie . Co stworzyo po

waanie i pogard i warto i wol?

Twrcze Samo stworzyo sobie powaanie i po

gard, stworzyo sobie rozkosz i bole. Twr-

4


45/114

50

cze ciao stworzyo sobie ducha, jako rk swej

woli.

Nawet w gupocie waszej i pogardzie, o wzgar-

dziciele ciaa, suycie waszemu Samo. Powiadam

wam: wasze Samo samo chce umrze i odwraca si

od ycia.

Nie podoa ju temu, czego najbardziej chce:

tworzeniu ponad siebie. Tego poda ono najbardziej, to jest ca jego arliwoci.

Lecz na to ju teraz zapno: wic wasze Sa

mo chce zgin, o wzgarclziciele ciaa.

Zgin chce wasze Samo i dlatego stalicie si

wzgardzicielami ciaa. Gdy nie jestecie w stanie

tworzy ponad siebie.

I dlatego gniewacie si teraz na ycie i na

ziemi. Niewiadoma zawi tkwi w ukonym wzro

ku waszej pogardy.Nie pjd wasz drog, o wzgardziciele ciaa!

Nie jes tecie dla mnie mostem do nadczowieka!

Tak mwi Zaratustra.


46/114

O radociach i namitnociach

Bracie mj, jeeli posiadasz cnot i jeeli tojest twoja cnota, to posiadania je j nie dzieliszz nikim.

Istotnie, chcesz j nazwa poimieniu i po-

pieci; chcesz j potarga za ucho i zaartowa

z niej.I spjrz! Oto ju imi jej sta o si wasno

ci tumu i stae si tumem i stadem z twojcnot!

Uczyniby lepiej, mwic: niewymawialne

i bezimienne jest to, co stanowi mk i sodycz mo

jej duszy i gd moich trzewi."

Cnota twoja niech bdzie zawysoka dla po

ufaoci nazw: a jeeli musisz o niej mwi, to nie

wstyd si o niej zabekota.Mw wic i bekocz: To jest moje dobro, to

kocham, tak mi si to zupenie podoba, tak jedy

nie ja chc dobra.

Nie chc tego jako przykazania boskiego, nie

chc tego jako ludzkiej ustawy i koniecznoci


47/114

52

niech mi to nie bdzie drogowskazem do nadzie-

mi i rajw.

Ziemska jes t cnota, kt r kocham: mao jes t

w niej mdroci, a najmniej rozumu wszystkich.

Ale ptak ten zbudowa sobie u mnie gniazdo,

dlatego kocham go i pieszcza teraz siedzi u mnie

na zotych swych jajach.'"'

Tak masz bekota i chwali swoj cnot.

Niegdy miae namitnoci i nazywae je ze-

mi. Lecz teraz masz tylko jeszcze cnoty: one wy

rosy z twoich namitnoci.

Pooye najwyszy swj cel na sercu tym

namitnociom: wic stay si cnotami twemi i ra

dociami.

Chociaby by z rodu gwatownych, albo lu

bienych, albo zagorza lcw wiary, albo mciwych;Wkocu wszystkie twoje namitnoci staj

si cnotami i wszystkie twoje dyabyanioami.

Miae niegdy psy dzikie w swojej piwnicy:

lecz wkocu zamieniy si one w ptaki i mie

piewaczki.

Z jadw twoich zwarzye sobie balsam; doie

swoj krow niedola teraz pijesz sodkie mleko

jej wymion.

I nic ju zego nadal nie wyras ta z ciebie,chyba zo, ktre wyrasta z walki twoich cnt.

Bracie mj, jeeli masz szczcie, to masz je

dn cnot, a nie wicej: tak atwiej przechodzisz

przez most.

Wyrniajco jes t mie duo cnt, ale ciki

to los; i niejeden poszed na pustyni i zabi si,

gdy zmczyo go by bitw i bojowiskiem cnt.


48/114

53

Bracie mj, czy wojna i bitwa s zem? Ale

to zo jest koniecznoci, koniecznoci jest zawi

i nieufno i oszczerstwo wrd twoich cnt.

Patrz, jak kada z twoich cnt poda rzeczy

najwyszej: kada chce caego twego ducha, aby

by jej zwiastunem, poda caej twej siy w gnie

wie, nienawici i mioci.

Zazdrosna jest kada cnota o inn, a straszn

rzecz jest zazdro. Nawet cnoty mog ginz zazdroci.

Ten, kogo otacza pomie zazdroci, przeciw

ko sobie obraca wkocu do zatrute, jak nie

dwiadek.

Ach, bracie mj, czy nie widziae nigdy jesz

cze cnoty, ktra .oczernia i zabija sam siebie?

Czowiek jest czem, co naley przezwyciy:

i dlatego powiniene kocha swoje cnoty: albowiem

przez nie zginiesz.

Tak mwi Zaratustra.


49/114

O bladym zbrodniarzu

Nie chcecie zabija, o sdziowie i ofiarnicy,

zanim zwierz gow pochyli? Patrzcie, blady prze

stpca pochyli gow: z jego oka mwi wielka po

garda.Moje Ja jest czem, co naley przezwyciy:

moje Ja jest mi wielk pogard czowieka": tak m

wi te oczy.

Najwysz jego chwil byo to, e sam siebie

osdzi: nie puszczajcie wznios ego z powrotem do

jego nizin!

Niema zbawienia dla tego, kto tak nad sob

cierpi, chyba mier prdka.

Wasze zabjstwo, o sdziowie, powinno by

litoci, nie zemst. A zabijajc, zwacie, eby

usprawiedliwi ycie.

Nie do, e si pogodzicie z tym, ktrego za

bijacie. Smutek wasz niech bdzie mioci do nad-

czowieka: to jedynie usprawiedliwi wasze wasne

ycie.


50/114

r

55

i Wrg" powinnicie mwi, a nie zoczy-\ ca"; chory" powinnicie mwi, a nie otr' ;,, gu-

j piec" powinnicie mwi, a nie grzesznik."

Gdyby ty sam, czerwony sdzio, zechcia po

wiedzie gono wszystko, co ju uczyni w my-

: ach, kadyby zawoa : Precz z tym plugastwem

i jadowitym robakiem!"

Ale co innego jes t myl, a co innego czyn,

a co innego jeszcze obraz czynu. Kolo przyczynowe nie obraca si midzy nimi.

Obraz spowodowa blado tego bladego czo

wieka. By on rwny swemu czynowi, gdy go do

konywa . Lecz nie znis jego obrazu, gdy czynu

dokona.

t Wci odtd uwaa siebie za wykonawc je

dnego tylko czynu. .Nazywam to obdem: wyjtek

obrci mu si w tryb.

Kreska ujarzmia kwok: uczynek, ktrego sidopuci, ujarzmi jego biedny rozumnazywam to

obdem po czynie.

Suchajcie, sdziowie! Jest jeszcze inny obd:

jest-to obd przed czynem. Ach, nie wpezlicie

mi do gboko w t dusz!

'? Czerwony sdzia mwi: ,,w jakim wic celu

zamordowa ten zbrodniarz? Chcia ograbi." Lecz

' ja powiadam wam: dusza jego chciaa krwi, nie gra

biey: on akn szczcia noa!

(

l Biedny jego rozum nie obj tego obdu i na

mwi go: mniejsza o krew! powiada rozum; czy

nie zechcesz przynajmniej ograbi przytem? Doko

na zemsty?"


51/114


52/114

57

Zaprawd, chciabym, eby ich obd nazywa

si prawd, albo wiernoci, albo sprawiedliwoci:

ale oni maj swoj cnot, eby y dugo i to w za

dowoleniu godnem litoci.

Jes tem porcz nad potokiem, niech mnie obej

mie, kto mnie obj moe! Ale nie jestem waszemi

kulami.

Tak mwi Zaratustra.


53/114

O czytaniu i pisaniu

Zpord wszystkiego, co pisz, kocham to

tylko, co jest pisane wasn krwi. Pisz krwi:

a przekonasz si, e krew jes t duchem.

Nie atwo-to zrozumie cudz krew: nienawidz czytajcych prniakw.

Kto zna czytelnika, ten nic ju nie zrobi dla

czytelnika. Jedno jeszcze stulecie czytelnikw, a sam

duch bdzie cuchn.

To, e kademu wolno czyta, psuje z cza

sem nietylko pisanie, ale i mylenie.

Niegdy duch by bogiem, potem sta si czo

wiekiem, a teraz staje si ju nawet pospls twem.

Kto pisze krwi i przypowieciaminie chce,by go czytano, lecz, aby si uczono go na pami.

Najblisza droga w grach jest ze szczytu na

szczyt: ale na to trzeba mie dugie nogi.

Przypowieci maj by szczytami: a ci, do

ktrych si mwi, maj by wielcy i wysokiego

wzrostu.


54/114

59

Powietrze rzadk ie i czyste, niebezpieczestwoblizkie i duch peen radosnej zoci: to sobie na

wzajem dobrze odpowiada.

Chc mie chochlikw koo siebie, gdy jestem

odwany. Odwaga, kt ra odpdza upiory, stwarza

sobie chochlikwodwaga chce si mia.

Nie odczuwam ju z wami: chmura, ktr wi

dz pod sob, ta czarno i ciar, z ktrych si

miejto wanie jest wasza chmura burzowa.

Pat rzycie wgr, gdy dacie wzniesienia si.

j a patrz nad, gdy jestem wzniesiony.

Kto z was moe jednoczenie mia si i by

wzniesionym?

Kto wchodzi na najwysz gr, mieje si ze

wszystkich smutnych widowisk i smutnych rzeczy

wistoci.

Odwanie, bez troski, szyderczo, gwatownie

tak chce mdro: ona jest kobiet i kocha jedynie

wojownika.

Powiadacie mi: ciko jest znosi ycie." Lecz

nac mielibycie swoj dum przed poudniem,

a poddanie si wieczorem?

Ciko jest znosi ycie: lecz nie bdcie mi

tak czuli. Wszyscy jestemy piknemi jucznemi

osami i olicami.

C mamy wsplnego z pczkiem ry, ktry

dry, gdy mu kropla rosy ciy na ciele?Prawda: kochamy ycie nie dlatego, e je

stemy przyzwyczajeni do ycia, lecz do mi

oci.

Zawsze jes t t roch obdu w mioci. Lecz

jest te zawsze troch rozumu w obdzie.


55/114

I nawet mnie, ktry sprzyjam yciu, zdaje si,

i motyle i baki mydlane i co jes t z tego rodzaju

wrd ludzinajwicej wiedz o szczciu.

Widok bujania tych lekkich, gupich, zrcznych,

ruchliwych duszyczek doprowadza Zaratustr do ez

i do pieni.

Wierzybym tylko w boga, kt ryby umiataczy.

A gdym zobaczy swego dyaba, spostrzegem,

e jes t powany, g runtowny, gboki, uroczysty: by

to duch cikociprzez niego ginie wszystko.

Zabija si nie gniewem, ale miechem. Dalej

ezabijmy^ ducha cikoci!

Nauczyem si chodzi: odtd sam si rozp

dzam. Nauczyem si lata: odtd dla poruszenia

si z miejsca nie chc by popychanym.Teraz jestem lekki, teraz lec, widz si teraz

pod sob, teraz bg taczy przeeranie!

Tak mwi Zaratustra.


56/114

O drzewie na grze

Oko Zaratustry spostrzego, e pewien mo

dzieniec unika go. A gdy pewnego wieczoru szed

przez gry, otaczajce mias to , ktre nazywaj

Pstr krow", ujrza nagle owego modzieca, jak

siedzia oparty o drzewo i patrzy wzrokiem znuo

nym w dolin. Zaratust ra obj drzewo, przy kt-

rem siedzia modzieniec i tak rzek:

Gdybym chcia potrzsn to drzewo swoimi

rkami, nie podoabym temu.

Lecz wiatr , kt rego nie widzimy, drczy je

i ugina, jak chce. Najbardziej uginaj i drcz nas

rce niewidzialne."

Modzieniec podnis si przeraony i rzek:

sysz Zaratustr, a tylko-co o nim mylaem."

Zaratustra odpowiedzia:

Czemu si wic przestraszasz?A i z czo

wiekiem dzieje si, jak z drzewem.

Im wicej chce on wgr i w jasno, tern

silniej korzen ie jego d ku ziemi, wd, w cie

mno, w gbdo za."


57/114

Takdo za! zawoa modzieniec, ja ke to

moliwe, e odkry moj dusz?"

Zaratustra umiechn si i rzek: S dusze,

ktrych si nigdy nie odkrywa, chybatrzeba je

wprzd wynale."

Tak, do zla! zawoa modzieniec powtrnie.

Powiedziae prawd, Zaratustro. Nie ufam ju

sobie, odkd chc wgr; i nikt ju mi nie ufaczem si to dzieje?

Przemieniam si zbyt prdko : moje Dzi obala

moje Wcz oraj . Czsto przeskakuj stopnie , wcho

dzc,tego mi aden stopie nie przebacza.

Na grze znajduj si zawsze sam. Nikt ze

mn nie mwi, mrz samotnoci przejmuje mnie

dreszczem. Czego wic chc na wyynie?

Pogarda moja i moja tsknota rosn rwnole

ge: im wyej si wznosz, tern wicej pogardzam

tym, ktry si wznosi. Czego wic chce on na

wyynie?

Jake si wstydz swego wznoszenia si i po

tykania! Jake szydz zc swego silnego parskania!

Jake nienawidz leccego! Jake znuony jestem

na wyynie!"

Tu zamilk modzieniec. A Zaratustra patrzy

na drzewo, przy ktrem stali i rzek:

To drzewo stoi tu samotnie w grach: wyro

so wysoko ponad czowieka i zwierz.

I gdyby zechciao przemwi, nie znalazoby

nikogo , ktoby je zrozumia: tak wysoko wyroso .

Teraz czeka i czekana co te ono czeka?

Mieszka zbyt blizko siedziby chmur: czeka zapewne

na pierwszy piorun?5'


58/114

63

Gdy Zaratustra powiedzia to, modzieniec zawoa z ruchom gwatownym: Tak, Zaratus tro , m

wisz prawd. Podaem swej zguby, gdym dy

na wyyn, a ty jeste piorunem, na kt r y czeka

em! Spjrz, czem jeszcze jestem, odkd ty si

nam objawi? Zawi do ciebie zniszczya mnie!"

Tak rzek- modzieniec i zapaka gor zko . A Zara

tus tra obj go ramieniem i poprowadzi ze sob.

A gdy szli tak ju chwil, Zaratustra pocz

mwi:

Serce mi si rozdziera. Lep iej od sw m

wi mi oczy twoje o caem twem niebezpieczestwie.

Nie jeste jeszcze wolny, szukasz jeszcze wol

noci. Nadnocnym zrobi o ci twoje szukanie i nad-

czujnym.

Chcesz na swobodn wyyn, dusza twoja a

knie gwiazd. Ale i ze twoje skonnoci akn

wolnoci,

Twoje psy dzikie chc na swobod; szczekaj

z radoci w piwnicy swej, gdy duch twj dyr do

rozbicia wszystkich wizie.

Jes te mi jeszcze winiem, ktry obmyla so

bie wolno: ach, dusza takich winiw staje si

mdr, ale te przebieg i z.

I o swobodzony duchem musi si jeszcze oczy

ci. Pozost ao w nim duo wizienia i prchna:

je szcze oko jego musi si oczyci.Tak, znam twoje' niebezpieczestwo. Ale za

klinam ci na mio moj i nadziej: nie odrzucaj

mioci swej i nadziei!

Czujesz si jeszcze szlachetnym, szlachetnym

czuj ci te i inni, ktr zy ci niecierpi i l


59/114

64

ci ze spojrzenia. Wiedz , e szlachetny zawadza

wszystkim.

Dobrym rwnie zawadza szlachetny: a nawet

nazywajc go dobrym, chc go tern samem na bok

usun.

Co nowego chce stwarza szlachetny, i now

cnot. Starego chce dobry i chce, by stare si

utrzymao.Lecz nie to jes t niebezpieczestwem szlachetne

go, e moe sta si dobrym, alezuchwaym, szy

derc i niszczycielem.

Ach, znaem szlachetnych, ktrzy zatracili naj

wysz swoj nadziej. Odtd spotwarzali wszystkie

wysokie nadzieje.

Odtd yli zuchwale , w krtkich podaniach

i zaledwie stawiali sobie cele ponad dzie.

I duch jest lubieny"mwili. Zamay si

skrzyda ich duchowi: odtd peza on i gryzc

brudz i.

Myleli niegdy, e zostan boha te rami: obec

nie s to lubienicy. Bohate r jes t dla nich zgry

zot i zgroz.

Ale zaklinam ci na mio moj i nadziej:

nie odrzucaj w swej duszy bohatera. Trzymaj wi

cie najwysz swoj nadziej!

Tak mwi Zaratustra.


60/114

O kaznodziejach mierci

Istniej kaznodzieje mierci: ziemia jest pena

takich, ktrym naley gosi odraz do ycia.

Pena jest ziemia zbytecznych, a ycie przez

zbyt ju wielu znieprawiane. Niechaj ich y

wotem wiecznym" wywabi z tego ycia!

t emi" nazywaj kaznodziejw mierci, al

bo czarnemi". A ja wam ich poka jeszcze w in

nych barwach.

S tam okropni, ktrzy nosz w sobie zwierz

drapiene i nie maj wyboru prcz dz, lub sa-

morozszarpa. A dze ich s rwnie samoroz-

szarpaniem.

Ci okropni nie stali si jeszcze nawet ludmi;

niech gosz odraz do ycia i niech gin!

S tam suchotnicy duszy: zaledwie si urodzil i,ju zaczynaj umiera i tskni do nauk znuenia

i zrzeczenia si.

Chcieliby umrze i mybymy powinni zgodzi

si z ich wol! Strzemy si budzi tych umar

ych i uszkadza te trumny ywe!5


61/114

66

Gdy spotkaj chorego, albo starca, albo tru

pa, powiadaj zaraz: ycie jest obalone!"

Ale to oni sami jedynie s obaleni i oko ich,

ktre widzi tylko jedn twarz bytu.

Otuleni grub melancholi i dni maych zda

rze, ktre przynosz mierczekaj i zaciskaj

zby.Albo: chwytaj sodycze i szydz przytem ze

swego dziecistwa: wisz na somce ycia i szydz

z tego, e jeszcze wisz na somce.

Ich mdro brzmi: gupiec, kto pozostaje^przy

yciu, lecz my tak bardzo jes temy gupcami! I to

wanie jest najgupsze w yciu!"

ycie jest tylko cierpieniem" mwi inni

i nie kami: starajcie si wic sami zgin! Sta

rajcie si wic, eby ustao ycie, ktre jest tylko

cierpieniem!

I niech nauka waszej cnoty brzmi: zabijaj si

sam! Wykrad aj sam siebie!"

Rozkosz jest grzechemmwi jedni, kt rzy

gosz mierodejdmy na bok i nie wydawajmy

na wiat dzieci!"

Uciliwie jest rodzimwi drudzypoc

jeszcze rodzi? Rodzimy ty lko nieszczliwych!"I ci take s kaznodziejami mierci.

Trzeba litocimwi trzeci. Wecie sobie

co mam! Wecie sobie to, czem jestem. Tem mniej

bdzie mnie wizao ycie!"

Gdyby ci byli z gruntu litociwemi, sprzykrzy

liby bliniemu ycie. By zymbyoby prawdziw

dobroci.


62/114

67

Lecz oni chc si oswobodzi od ycia: c

im do tego, e innych jeszcze mocniej wi swe-

mi kajdanami i podarkami!

A i wy rwnie, dla ktrych ycie jest prac

dzik i niepokojem: czy nie znuenicie bardzo y

ciem? Czy nie dojrzelicie bardzo do kaza mierci?

Wy wszyscy, ktrzy kochaci e prac dzik

i popiech, nowo, niezwykowy sami ledwie

si znosicie; pilno wasza ucieczk jest i chci

zapomnienia samego siebie.

Gdybycie wicej wierzyli w ycie, mniejbycie

si oddawali chwili. Ale nie macie dosy treci

w sobie do czekania, ani nawet do lenistwa!

Wszdzie rozbrzmiewa gos tych, ktrzy'mier

gosz: i ziemia pena jest t akich, ktrym naley

gosi mier.

Albo ywot wieczny": to ma dla mnie jedna-' k wartoo ile tylko prdko zgin!

Tak mwi Zaratustra.


63/114

O wojnie i wojownikach

Nie chcemy, by oszczdzali nas najlepsi nasi

wrogowie, ani ci, kt rych z serca kochamy. Po

zwlcie wic, e powiem wam prawd!

Bracia moi w wojnie! Kocham was z serca,

jestem i byem jednym z waszych. Jestem te naj

lepszym waszym wrogiem. Pozwlcie wic, e po

wiem wam prawd!

Znam nienawi i zawi waszego serca. Nie

jestecie dosy wielcy, aeby niezna nienawici

i zawici. Bdcie wic do wielkimi, eby si te

go nie wstydzi!

T jeeli nie moecie by witymi poznania,bdcie mi przynajmniej jego wojownikami . To s

sprzymierzecy i przodownicy takiej witoci.

Widz wielu onierzy: obym ujrza wielu wo

jownikw! Jedno-form" nazywa si to, co oni

nosz: oby nie byo jedn form to , co si pod

ni kryje!

Macie mi by takimi, ktrych oko szuka zaw-


64/114

69 -

sze wrogawaszego wroga. A niekt rzy zpordwas nienawidz na pierwszy rzut oka.

Swego wroga powinnicie szuka, swoj wojn

prowadzi i dla swoich myli! A jeli wasza myl

polegnie , to niech jeszcze uczciwo wasza obwoa

z tego powodu zwyciztwo.

Macie kocha spokj jako rodek do nowych

wojen. Kr tki za spokj bardziej, anieli dugi.

Nie doradzam wam pracy, lecz walk. Nie do

radzam wam pokoju, lecz zwyciztwo. Niech pracawasza bdzie walk, a pokjzwyciztwem.

Mona milcze i cicho siedzie jedynie ww

czas, gdy si posiada strza i uk: inaczejpapla

si i kci. Pokj wasz niech bdzie zwyciztwem.

Mwicie, e dobra sprawa uwica nawet woj-,

n? A ja powiadam wam: dobra wojna uwica

kad spraw.

Wojna, i odwaga dokonaa wicej wielkich

rzeczy, ni mio bliniego. Nie wasze wspczucie, lecz mztwo ratowao dotd gincych.

Co jes t dobre? pytacie. Dobrze jest by wa

lecznym Pozwlcie mwi maym dziewczynkom:

dobre jest to, co jest zarazem pikne i wzru

szajce."

Nazywaj wasbez serca: ale serce wasze jest

prawdziwem sercem, kocham wstydliwo waszej ser

decznoci. Wstydzicie si swego przypywu, a in

ni wstydz si swego odpywu.Jestecie brzydcy? A wic, bracia moi! Odziej

cie si wzniosoci, tym paszczem brzydoty.

A kiedy dusza wasza staje si wielk, staje

si te wynios, a we wzniosoci waszej tkwi zo.

Znam ja was.


65/114

70

A w zoci spotykaj si wyniosy ze sabym.

Lecz nie rozumiej si wzajem. Znam ja was.

Wolno wam mie takich tylko wrogw, kt

rych mona nienawidzi, a nie takich, ktrymi nale

y pogardza. Winnicie by dumni ze swego wro

ga: wwczas powodzenia wroga waszego s i wa-

szemi powodzeniami.

Bunt jest dostojestwem niewoln ika. Waszymdostojestwem niech bdzie posuszestwo. Nawet

rozkazy wasze niech bd posuszestwem.

Dla dobrego wojownika powiniene" brzmi

przyjemniej, ni ja chc." A wszys tko , co mie

wam, powinnicie wprzd jeszcze da sobie rozkaza.

Niech mi o wasza do ycia bdzie mioci

do waszej najwyszej nadziei: a najwysz wasz

nadziej niech bdzie najwysza myl ycia!

Lecz pozwlcie, e rozka wam najwyszmylbrzmi ona: czowiek jest czem, co naley

przezwyciy.

Tak wic yjcie swojem yciem posuszeiistwa

i wojny. Mniejsza o dugie ycie! Ktry wojo

wnik chce, by go oszczdzano!

Nie oszczdzam was, kocham was z serca, bra

cia moi w wojnie!

Tak mwi Zaratustra.


66/114

O nowym boku

Istniej jeszcze gdzieniegdzie narody i stada ,

ale nie u nas, bracia moi: tu s pastwa.

Pastwo? Co to jest? Heje! Otwrzcie uszy,

gdy teraz powiem wam sowo o mierci narodw.

Pastwem nazywa si najzimniejszy zpord

zimnych potworw. Kamie te ozible: i takie

kamstwo wypeza z jego ust: Ja, pastwo, jestemnarodem."

To kamstwo! Twrcy stworzyli narody i roz

wiesili nad nimi wiar i mio: a przeto suyli yciu.

Niszczyciele za stawiaj puapki dla wielu i na

zywaj je pastwem: oni-to zawieszaj miecz i sto

dz nad nimi.

Gdzie jeszcze istnieje nard, nie rozumie on

i nienawidzi pastwa, jako zego spojrzenia i grze

chu w obyczajach i prawach.Daj wam ten znak: kady nard mwi swo

im jzykiem dobra i za: jzyka tego ssiad nie

rozumie. Wynalaz wasn mow w obyczajach

i prawach.


67/114

Ale pas two kamie we wszystkich jzykachdobra i za; cokolwiek powiekamie, cokolwiek

posiadaskrado.

Wszystko w nim jest faszem; ksa kradzione

mu zbami zgryliwe. Faszem s nawet jego

trzewia.

Pomieszanie jzykw dobra i za: ten znak

daj wam, jako znak pas twa. Zaprawd, znak tenwskazuje na ch mierci. Zaprawd, przywouje

on kaznodziejw mierci!

A-nazbyt-wielu si rodzi: dla zbytecznych

wynaleziono pastwo!

Patrzcie mi, jak pastwo przyciga owych a-

nazbyt-wielu! Jak ono ich pochania, uje i przeuwa!

Niema na ziemi nic wikszego odemnie: jes

tem porzdkujcym palcem boga"tak ryczy ten

potwr. I nie tylko dugousi i krtkowidze pada

j na kolana!

Achi w was, o dusze wielkie, syczy ono po

nure swoje kamstwa! Ach!zgaduje ono serca bo

gate, kt r e chtnie si przelewaj!

Tak, zgaduje ono i waszwycizcy starego

boga! Znuylicie si w walce, a teraz znuenie

wasze suy jeszcze nowemu bokowi!

Bohat er w i ludzi dostojnych chciaby doko asiebie postawiten nowy boek. Chtnie grzaby

si w sonecznem wietle dobrych sumieten po

twr zimny!

Wszystko chce da wam, o ile tylko wy go

uwielbia bdziecie: tak okupuje sobie blask wa

szej cnoty i spojrzenie waszych dumnych oczu.


68/114


69/114

74

Unikajcie tego zego zapachu! Idcie precz od

tego bawochwalstwa zbytecznych!

Unikajcie tego zego zapachu! Idcie precz

od oparu tych ofiar ludzkich!

Otworem stoi jeszcze ziemia dla dusz wielkich.

Dla samotnikw i samowtrych jest jeszcze duo

miejsc pustych, wokoo k trych wieje zapach ci

chych mrz.Otworem stoi jeszcze ycie swobodne dla dusz

wielkich. Zaprawd, im kto mniej posiada, tern

mniej te bdzie posiadany: niech bdzie po ch wa

lona maa bieda!

Tam dopiero, gdzie ustaje pas two, zaczyna

si czowiek, ktry nie jest zbyteczny: tam rozp o

czyna si pie niezbdnego, meodya jednokrotna

i niczem niezastpiona.

Spjrzcie mi, bracia moi, tam, gdzie pastwo

ustaje! Czy nie widzicie tczy i mostw nadczo-

wieka?

Tak mwi Zaratustra.


70/114

O muchach jarmarcznych

Uciekaj, przyjacielu mj, do swej samotnoci!

Widz, e odurzony wrzaw wielkich mw i po

ksany dami maych.

Lasy i skay godnie umiej z tob milcze.

Bd znw podobny do drzewa, ktre kochasz,

do rozoystego: cicho i nasuchujco zwisa ono

nad morzem.

Gdzie ustaje samotno, zaczyna si j armark;

a gdzie zaczyna si jarmark, zaczyna si wrzawa

wielkich aktorw i brzk much jadowitych.

W wiecie i najlepsze rzeczy nic nie s warte

bez tego, kto je wystawia: wielkimi ludmi nazywa

tum tych wystawcw.

Mao rozumie tum to, co wielkie, to jest:

twrczo. Ale ma zmys do wystawcw i akto rw rzeczy wielkich.

Dokoa wynalazcw nowych wartoci obra

ca si wiat: obraca si niewidzialnie. A ko o

aktorw obraca si tum i sawa: taki jest bieg

wiata."


71/114

Aktor ma ducha, lecz mao sumienia ducha.

Wier zy on zawsze w to, czem najsilniej wpaja wia

rwiar w siebie!

Jutro ma on now wiar, a pojutrze jeszcze

nowsz. Ma umys ywy, podobnie do tumu i zmien

ne usposobienia.

Obaliznaczy u niego: udowodni. Dopro

wadzi do wciekociznaczy: przekona. A krew

jest dla najlepsz z podstaw.

Prawd, ktra si wkrada tylko w uszy wy

tworne, nazywa kamstwem i niczem. Zaprawd,

wierzy on jedynie w bogw, ktre w wiecie robi

wielk wrzaw.

Jarmark przepeniony jest wrzaskliwemi baz

nami, a tum chwali si swoimi wielkimi ludmi! S

to dla niego panowie godziny.A godzina ich nagli; wic i oni nagl ciebie.

I od ciebie daj te twojego Tak lub Nie. Bia

da, chcesz-e krzeso swoje postawi pomidzy Za

i Przeciw?

Z powodu tych bezwzgldnych i naglcych

bd bez zazdroci, o mioniku prawdy! Nigdy jesz

cze prawda nie zawisa na ramieniu bezwzgldnego.

Z powodu tych nagych powracaj do swej

pewnoci: tylko na jarmarku jest si napadanymprzez Tak? lub Nie?

Powolnie przeywaj studnie gbokie : dugo

musz czeka, zanim dowiedz si, co wpado w ich

gbi.

Wszys tko, co wielkie stroni od jarmarku i sa

wy: zdaa od jarmarku i sawy mieszkali od wie

kw wynalazcy nowych wartoci.


72/114

77

Uciekaj, przyjacielu mj, do swej samotnoci:

widz, e poksany przez muchy jadowite . Ucie

kaj tam, gdzie wieje surowe, silne powietrze!

Uciekaj do swej samotnoci! ye zbyt blizko

maych i godnych poli towania. Uciekaj przed ich

niewidzialn zemst! Dla ciebie nie s oni niczem,

prcz zemsty.

Nie podno wicej na nich rki! Niezliczona

ich moc, a nie twj-to los by ogank na muchy.Niezliczeni s ci mali i godni poli towania; a ju

niejedn dumn budowl doprowadziy do upadku

krople deszczu i zielsko.

Nie jeste gazem, a ju ci mnogie wydryy

krople . Zamiesz mi si jeszcze i rozpadniesz od

wielu kropel.

Widzznuony jeste z powodu much jado

witych, krwawo pocity w stu miejscach; a duma

twoja nie chce nawet si gniewa.Krwi chcieliby od ciebie w caej niewinnoci,

krwi daj ich dusze bezkrwiste i dlatego te ku

j w caej niewinnoci.

Lecz tygbokizbyt gboko i z maych

ran cierpisz; a zanim sie wyleczysz, ju taki sam ro

bak jadowity azi ci po rku.

Zanadto dumny, eby zabija tych akomcw.

Ale strze si, eby nie stao si twoim losem zo

wrogim znosi wszystkie ich krzywdy jadowite.Brzcz wokoo ciebie take i swoj pochwa

: nat rctwem s ich pochway. Oni chc blizko-

ci twojej skry i krwi.

Pochlebiaj ci ja k bogu, lub dyabu, skoml

przed tob, ja k przed bogiem, lub dyabem. C

ztd! To s pochlebcy i skomlcy i nic wicej.


73/114

78

Okazuj ci te czsto swoj uprzejmo. Ale

to zawsze byo rozumem tchrzw. Tak , tchrze

s rozumni!

Rozmylaj duo o tobie ciasn sw dusz

jeste dla nich zawsze podej rzany. Wszystko, o czem

si bardzo rozmyla, staje si podejrzanem.

Karz ciebie za cnoty. Przebaczaj ci z sercatylkobdy.

Poniewa jeste agodny i prawego umysu,

wic powiadasz: oni niewinni maego swego by tu /'

Ale ciasna ich dusza myli: przewinieniem jest ka

dy byt wielki."

A jeli jest e dla nich agodny, czuj si po

gardzani przez ciebie i oddaj ci twoje dobrodziej

stwo z krzywd ukryt.

Twoja duma bezsowna zawsze jest im wstrtna; raduj si, gdy zdarzy ci si by o tyle skrom

nym, eby by prnym.

To, co poznajemy w czowieku, zapalamy te

w nim. Strze si wic maych.

Wobec ciebie czuj si maymi i nizko ich

tli si i arzy przeciwko tobie w niewidzialnej

zemcie.

Czy nie zauway , jak czsto niemiej, gdy

si do nich przybliasz i jak z nich sia ich ucho

dzi, niby dym z gasncego ogniska?

Tak, przyjacielu mj, jeste zem sumieniem

dla blinich swoich: gdy oni niegodni ciebie. Wi c

nienawidz ci i chcieliby ssa krew twoj.

Blini twoi bd zawsze jadowitemi muchami.

Nawet to, co w tobie jest wielkiemusi uczyni


74/114

ich bardziej jadowitemi i coraz bardziej podobne-

mi do much.

Uciekaj, przyjacielu mj, do swej samotnoci,

i tam, gdzie wieje surowe, silne powiet rze. Nie

twj-to los by ogank na muchy.

Tak mwi Zaratustra.


75/114

O czystoci

Kocham las. W miastach le y: nazbyt tam

duo rozpasania.

Czy nie lepiej wpa w rce mordercy, ni

w sny rozpasanej kobiety?

Spjrzcie mi na tych mczyzn: oko ich m

wi, e nie znaj nic, lepszego na ziemi, nileeprzy kobiecie.

Bo to jest na dnie ich duszy: a biada, jeeli

boto ich ma jeszcze ducha!

Gdybycie przynajmniej jako zwierzta byli

doskonali! Ale cech zwierzcia jest niewinno.

Czy doradzam wam zabi zmysy? Doradzam

wam niewinno zmysw.

Czy doradzam wam czysto? Czysto u nie

ktrych jest cnot, ale u wieluprawie wystpkiem.Ci wprawdzie powstrzymuj si: ale suka

zmysowo wyglda z zawici ze wszystkiego, co

czyni.

Nawet na wyyny ich cnoty idzie, a do zim

nego ducha wnika to zwierz ze swym niepokojem.

A jak grzecznie umie suka zmysowo ebra

o kawaek ducha, gdy si odmawia jej kawaka misa!


76/114


77/114


78/114

83

Jeeli si chce mie przyjaciela, trzeba chcie

walczy dla niego: aeby za walczy, trzeba mdz

by wrogiem.

W przyjacielu naley szanowa jeszcze wroga.

Czy moesz przystpi do przyjaciela, nie przecho

dzc na jego stron?

W przyjacielu naley mie najlepszego wroga.

Powiniene mu by najbliszy sercem, gdy mu przeciwdziaasz.

Nie chcesz nosi sukni wobec przyjaciela? Po

winno by zaszczytem dla twego przyjaciela, e mu

si dajesz, jakim jeste? Lecz on ci za to posya

do dyaba!

Kto si nie ukrywaoburza: tak wielk macie

przyczyn do obawiania si nagoci! Tak, gdyby

cie byli bogami, wolnoby wam byo wstydzi siodziey!

Nie moesz do piknie wyst roi si dla przy

jaciela: albowiem masz by mu strza i tsknot

do nadczowieka.

Czy widziae ju przyjaciela swego pice

go, aeby si dowiedzie, ja k wyglda? Czem-e

jeszcze jest twarz twego przyjaciela? Jest -to twoja

wasna twarz w szorstk iem i niedoskona em zwier

ciadle.Widzia e ju swego przyjacie la we nie? Czy

nie przestraszy si, e twj przyjaciel tak wyglda?

Oprzyjacielu mj, czowiek jes t czem, co naley

przezwyciy.

Przyjaciel powinien by mistrzem w odgady

waniu i milczeniu: nie powiniene chcie widzie


79/114

wszystkiego. Sen powinien ci zdradzi, co twj

przyjaciel czyni na jawie.

Odgadywaniem niech bdzie twoje wspczu

cie: aeby wiedzia wprzd, czy twj przyjaciel

chce wspczucia. Moe kocha on w tobie oko

niezmcone i wzrok wiecznoci.

Niechaj wspczucie dla przyjaciela skryje sipod tward skorup, na nim powiniene sobie wy

kruszy zb. Bdzie to miao swoj wytworno

i sodycz.

Czy jeste dla przyjaciela swego czystem po

wietrzem i samotnoci i chlebem i lekarstwem?

Niejeden nie moe rozwiza wasnych acuchw,

a jedna k zbawc jest dla przyjaciela.

Jeste niewolnikiem? Wic nie moesz byprzyjacielem. Jeste tyranem? Wic nie moesz

mie przyjaci.

Zbyt dugo ukrywa si w kobiecie niewolnik

i tyran. Dlatego kobieta nie jes t jeszcze zdolna

do przyjani: ona zna tylko mio.

W mioci kobiety jest niesprawiedliwo

i lepota wzgldem wszystkiego, czego nie ko

cha. Take w wiadomej mioci kobiety zawsze

jeszcze jest napad i piorun i noc obok wiata .

Jeszcze nie zdolna jes t kobieta do przyjani:

kobiety s to zawsze jeszcze kotki i ptaszki. Albo,

w najlepszym raziekrowy.

Jeszcze kobie ta niezdolna do przyjani. Lecz

powiedzcie mi, o mczyni, kt zpord was jest

zdolny do przyjani?


80/114

85

Obiada waszej ndzymczyni, i waszemu

skpstwu duszy! Ile wy dajecie przyjacielowi, tyle

ja dam jeszcze swemu wrogowi i nie stan si przez

to biedniejszym.

Istnieje koleestwo: oby istniaa przyja!

Tak mwi Zaratustra


81/114

O tysicu i jednym celu

Wiele krajw widzia Zaratustra i wiele naro

dw: tak odkry on dobro i zo wielu narodw.

Nie znalaz Zaratustra na ziemi potgi wikszej od

dobra i za.

aden nard nie mgby y, gdyby wpierw nieocenia; ale jeeli pragnie si osta, nie wolno mu

ocenia tak, jak ssiad ocenia.

Wie le z tego, co dla jednego naro du nazy

wao si dobrem, dla innego byo urgowiskiem

i hab: tak ja to znalazem. Wiele z teg o, co tu

nazywano zem, tam znalazem wystrojone w pur

pury i zaszczyty.

Nigdy jeden ssiad nie rozumia drugiego: du

sza jego stale dziwia si szaowi i zoci ssiada .

Tablica dbr wisi nad kadym narodem. Spjrz

jest-to tabl ica jego przezwycie; jest-to gos jego

woli potgi.

Chwalebne jest to, co mu si wydaje tru-

dnem; nieodzowne i trudne nazywa on dobrem;

a to niepospolite i najtrudniejsze, co oswobadza


82/114

nawet od najwyszej niedoliwysawia on jako

wite.

To, co przyczynia si do jego panowania, zwy-

ciztwa i byszczenia na pos trach i zawi ssiada,

uchodzi u niego za rzecz wysok, najpierwsz, za

miar i tre wszechrzeczy.

Zaprawd, bracie mj, jeeli poznae potrzeby

i kraj i niebo i ssiada pewnego narodu, odgadniesz

snadnie prawo jego przezwycie i przyczyn, dla

ktrej wznosi si po tej drabinie do swojej nadziei.

Masz by zawsze pierwszym i growa nad

innemi: zazdrosna twoja dusza nikogo nie bdzie

kochaa prcz przyjaciela"to przejmowao dresz

czem dusz greka; z tern szed on swoj ciek

wielkoci.

Mwi prawd i dobrze wada ukiem i strza

"to wydawao si zarazem miem i cikiem temu narodowi, z ktrego pochodzi moje imiimi,

ktre jest ir.i zarazem mie i cikie.

Czci ojca i matk i ulega ich woli a do

rdzenia duszy": t tablic przezwycienia zawiesi

nad sob inny nard i sta si przez to potnym

i wiecznym.

By wiernym i gwoli wiernoci naraa cze

i krew nawet w zych i niebezpiecznych rzeczach":

tak uczc siebie, przezwycia si inny nard i tak

przezwyciajc si, sta si brzemiennym i cikim

wielkimi nadziejami.

Zaprawd, ludzie-to dali sobie wszystko swoje

dobro i zo. Zaprawd, nie wzili tego, ani zna

leli, ani nie spado im to jako gos z nieba.


83/114

88

Czowiek dopiero woy warto w rzeczy,,

aeby si osta, on dopiero stworzy rzeczom tre,

tre ludzk! Dlatego nazywa on siebie czowiek",

to jest: oceniajcy.

Ocenia znaczy tworzy: suchajcie, o twrcy!

Ocena jest skarbem i klejnotem rzeczy ocenianych.

Dopiero przez ocen powstaje warto: bez

oceny orzech istnienia byby pusty. Suchajcie,i- twrcy!

Zmiana wartoci jest zmian twrcw. Kto

ma by twrcniszczy zawsze.

Twrcy byli pierwej narodami, a pniej do

piero jednostkami; zaprawd, jednostka jest jeszcze

tworem najmodszym.

Narody zawiesiy niegdy nad sob tablic d o

bra. Mio, ktra chce panowa i mio, ktra

chce sucha, stworzyy sobie razem takie tabl ice.

Starsze jest zamiowanie do stada, ni do Ja:,

dopki dobre sumienie nazywa si stadem, dopty

ze tylko sumienie mwi: Ja.

Zaprawd, przebiege Ja, bez mioci, ktre

w korzyci wielu chce mie wasn korzy: nie

jest-to pocztek stada, lecz jego upadek.

Kochajcy-to i twrcy tworzyli stale dobro i zo.

Ogie mioci arzy si w nazwie wszystkich cn ti ogie gniewu.

Wiele krajw widzia Zaratus tra i wiele na

rodw: nie znalaz Zaratustra na ziemi potgi

wikszej od dzie kochajcych: imi ich: dobrze"

i le."

Zaprawd, potworem jest potga tej pochway

i nagany. Powiedzcie , kto mi go zwyciy, obra-


84/114

89

cia? Powiedzcie, kto rzuci temu zwierzciu ok ow

ponad tysic karkw?

Tysic celw istniao dotd, gdy byo tysic

narodw. Brakuje tylko jeszcze okowy tysicom

karkw, brak jednego celu. Jeszcze ludzko nie

ma celu.

Lecz, powiedzcie mi, bracia moi, jeeli ludzko

ci brak jeszcze celu, to czy nie brak i jej samej?

Tak mwi Zaratustra.


85/114

O mioci bliniego

Toczycie si koo bliniego i macie na to

pikne sowa. Lecz ja powiadam wam: mio wa

sza do bliniego jest wasz z mioci do samych

siebie.

Uciekacie do bliniego przed samemi sob

i chcielibycie z tego zrobi sobie cnot: lecz ja

przenikam wasze niesamoubstwo."

,,Ty" starsze jest od ,Ja"; Tyjest uwicone,

lecz Janie jeszcze: tak wic czowiek toczy si

do bliniego.

Czy doradzam wam mio bliniego? Dora

dzam wam raczej ucieczk przed blinim i mio

najdalszego!Wyej ni mio bliniego stoi mio ku naj

dalszemu i przyszemu; wyej jeszcze, ni mio do

ludzi stawiam mio do rzeczy i widm.

To widmo, ktre biegnie przed tob, bracie

mj, pikniejsze jest od ciebie; dlaczego nie dajesz

mu ciaa swego i koci? Ale ty si boisz i ucie

kasz do bliniego.


86/114

Nie moecie znosi samych siebie i nie do

si kochac ie : wic chcecie skusi bliniego do mi

oci i pozoci si jego bdem.

Chciabym, ebycie znosi nie mogli wszel

kich blinich i ich ssiadw; musielibycie z samych

siebie stworzy sobie przyjaciela i jego serce prze-

lewne.

Zapraszacie wiadka, gdy chcecie dobrze mwi o sobie; a kiedycie go zwiedli tak, eby do

brze o was myla, wwczas i sami dobrze myli

cie o sobie.

Nie ten jedynie kamie, kto mwi wbrew swo

jej wiedzy, ale przedewszy rstkiem ten, kto mwi

wbrew swej niewiedzy. Tak wic obcujc mwi

cie o sobie i okamujecie sob ssiada.

Gupiec tak mwi: obcowanie z ludmi psuje

charakter, zwaszcza gdy nie ma si adnego."Jeden idzie do bliniego, bo szuka siebie, in

ny, bo chciaby si zatraci. Za wasza mio ku

sobie samym czyni wam z samotnoci wizienie.

Dalsi-to opacaj wasz mio bliniego; a ju

gdy jestecie w piciu, szsty musi umrze.

Nie lubi te waszych wit: znalazem przy

tern zaduo aktorw, a i widzowie zachowywali si

czsto jak aktorzy.

Nie bliniego nauczam was, lecz przyjaciela.

Niech przyjaciel bdz ie dla was witem ziemi i*prze-

czuciem nadczowieka.

Nauczam was przyjaciela i jego przepenego

serca. Ale trzeba umie by gbk, jeli si chce

by kochanym przez serca przepene.


87/114

92

Nauczam was przyjaciela, w ktrym wiat stoi

gotowy, czar dobratwrczego przyjaciela, ktry

ma zawsze do rozdania gotowy wiat.

I tak jak mu si wiat rozwin, zwija mu si

znowu w piercienie, jako powstawanie dobra przez

zo, jako powstawanie celw z przypadku.

Przyszo i rzeczy najdalsze niech ci bd

przyczyn, twojego dzisiaj: w przyjacielu powinie

ne kocha nadczowieka, jako swoj przyczyn.

Bracia moi, nie doradzam wam mioci bli

niego: doradzani wam mio najdalszego.

Tak mwi Zaratustra.


88/114

O drodze twrcy

Chcesz, bracie mj, i w osamotnienie? Chcesz

szuka drogi do samego siebie? Zaczekaj chwil,

jeszcze i pos uchaj mnie.

Kto szuka, ginie atwo sam. Kade osamot

nienie jest win": tak mwi stado. A ty dugo

nalea do stada.

Gos stada bdzie jeszcze i w tobie dwicza.

A kiedy powiesz nie mam ju Jednego z wami su

mienia", bdzie to skarg i boleci.

Spjrz, nawet t bole zrodzio owo Jedno

sumienie: i ostatni blask tego sumienia arzy si

jeszcze na twej niedoli.

Ale ty chcesz i drog twojej niedoli, to jestdrog do samego siebie? po ka mi wic swoje na

to prawo i si!

Czy jeste now si i nowem prawem? Pier

wszym ruchem? Z siebie toczcem si koem? Czy

moesz i gwiazdy zmusi, eby si ko o ciebie

obracay?


89/114

Ach, istnieje tyle dz do wyyn! Istnieje ty

le konwulsyj ambitnych! Poka mi, e nie jeste

adnym z tych podliwych i ambitnych!

Ach, istnieje tyle wielkich myli, ktre nie

wicej czyni od miecha: wydymaj i robi jeszcze

pustszymi.

Nazywasz si wolnym? Chc panujc twoj

myl usysze, a nie to, e uciek od jarzma.

Czy jeste takim, ktremu wolno byo uciec

zpod jarzma? Istniej tacy, ktrzy odrzucili ostat

ni swoj warto, gdy odrzucili sualczo.

Wolny od czego? Co to obchodz i Zaratustr?

Lecz jasno powinno mi zwiastowa oko twoje: wol

ny do czego?

Czy moesz sam sobie da dobro i zo, i wol

sw zawiesi nad sob jak zakon? Czy moesz samsobie by sdzi i mcicielem wasnego zakonu?

Straszne jest owo sam na sam z sdzi i mci

cielem wasnego zakonu. Tak wyrzuca si gwiazd

w przestrze pustynn i w lodowaty oddech tego

sam na sam.

Dzi jeszcze cierpisz nad wieloma, ty jeden:

dzi jeszcze cakowicie posiadasz odwag sw i na

dzieje.

Ale samotno znuy ci kiedy, duma twoja

si zegnie i zgrzyta bdzie twoja odwaga. Krzy

cze bdziesz kiedy: ,,jestem sam!"

Nie ujrzysz ju wicej wyyn swych i bdziesz

zbyt blizki swoich nizin; sama wznioso twoja

przerazi ci jak upir. Krzycze bdziesz kiedy:

wszystko jest faszem!"


90/114

95 .

Istniej uczucia, ktre chc zabi samotnika;

jeeli im si to nie uda, musz umrze! Ale czy

zdoasz by morderc?

Znasz ju, bracie mj, wyraz pogarda"? I m

czarni twojej sprawiedliwociby sprawiedliwym

dla tych, co gardz tob?

Zmuszasz wielu, eby zmieniali o tobie sd;

surowo ci to policz. Zbliye si do nich, a je

dnak mine ich: tego ci nie przebacz nigdy.

Wznosisz si ponad nich: ale im wyej si

wznosisz, tem mniejszym widzi ci oko zawici.

Najbardziej za nienawidzony jes t leccy.

W jaki-to sposb chcielibycie by dla mnie

sprawiedliwemumasz mwiniesprawiedliwo wa

sz wybieram sobie, jako cz dla mnie wymierzon.

Obrzucaj niesprawiedl iwoci i botem samot

nika: lecz, bracie mj, jeeli chcesz by gwiazd,musisz im przeto niemniej wieci!

A strze si dobrych i sprawiedliwych! Chtnie

krzyuj oni tych, ktrzy wynajduj sobie wasn

cnot,oni nienawidz samotnika.

Strze si te witej naiwnoci! Wszy st ko

dla niej niewite, co nie naiwne; chtnie te igra

ona z ogniemstosw.

Strze si te napaci swej mioci! Zbyt prd

ko samotny wyciga rk ku temu, kogo spotyka.Niektrym ludziom nie wolno ci podawa rki,

lecz ap: a chc przytem, eby apa twoja miaa

szpony.

Ale najgorszym wrogiem, jakiego moesz spot

ka, bdziesz zawsze ty sam dla siebie; ty sam czy-

chasz na siebie w norach i lasach.


91/114

Samotny, kroc zysz drog do sam ego siebie!

A ko o ciebie samego prowadzi twoja droga i koo

twoich siedmiu dyabw!

Kacerzem sam emu sobie bdziesz i czarowni

c, wrbit i gupcem i wtpicym i niewitym

i z oczyc.

Trzeba chcie spali si we wasnym po mie niu: ja keb y chcia si odnowi, n ie stawszy si

wprzd popioem!

Samotny, kro cz ys z drog twrcy: boga chcesz

sobie s tworzy ze swoich siedmiu d ya b w!

Samotny, kro czy sz drog miujcego: ko ch as z

samego siebie i dlatego pogardzasz sob, j a k tylko

miujcy pogardzaj.

Two

nietzsche- tak mówił zaratustra ii

Documents