nhung neo duong ha noi (tan van bang son)

7/17/2019 Nhung Neo Duong Ha Noi (Tan Van Bang Son)

http://slidepdf.com/reader/full/nhung-neo-duong-ha-noi-tan-van-bang-son 1/72

NHÛÄNG NEÃO ÀÛÚÂNG HAÂ NÖÅI 1

http://www.ebooks.vdcmedia.com

Muåc luåc

Chûä "haâng" gúåi caãm ..................................................................................2

Baâi thú aáo daâi ............................................................................................8

Hûúng àïm Haâ Nöåi.................................................................................12

Ngoä Haâ Nöåi ..............................................................................................16

Mûa trïn phöë...........................................................................................21

Haâ Nöåi muâ sûúng ....................................................................................25

Cêy xanh neát riïng Haâ Nöåi....................................................................30

Tiïëng hoa .................................................................................................33

Mêëy neão ngoaåi ö ......................................................................................37

Quaâ Haâ Nöåi vaâ ngûúâi Haâ Nöåi ùn quaâ....................................................42

Hoa sûäa....................................................................................................55

Cöëm Voâng.................................................................................................59

Cêy quanh höì Gûúm...............................................................................65





Chûä "haâng" gúåi caãm

Haâ Nöåi ba mûúi saáu phöë phûúâng, möîi phöë laâ möåt phûúâng haymöîi phûúâng laâ möåt phöë? Khöng hùèn thïë. Búãi möîi nghïì coân giûä laåitrïn tïn phöë Haâ Nöåi nay àaä qua bao thay àöíi, coân àïën hún saáu mûúiphöë bùæt àêìu bùçng chûä Haâng nhû Haâng Àaâo, Haâng Tre, Haâng Sùæt,Haâng Maânh, Haâng Buán, Haâng Beâ... trong hún ba trùm saáu mûúi phöë

cuãa Haâ Nöåi hiïån nay.

Haâ Nöåi lúán lïn khöng ngûâng. Gûúng mùåt tûâng phöë ngaây möîi àöíithay vaâ hùèn trong loâng noá, trong loâng möîi phöë, trong loâng möîi cùnnhaâ vaâ möîi con ngûúâi Haâ Nöåi. Cuöåc àúâi laâ möåt doâng söng chaãy ài bêëttêån, mang lúáp lúáp phuâ sa múái böìi àùæp vaâo cuöåc àúâi mònh. Coá nhûängphöë nguyïn coá chûä Haâng nhûng àaä àûúåc mang tïn múái nhû Haâng Coã(Trêìn Hûng Àaåo), Haâng Àêîy (Nguyïîn Thaái Hoåc), Haâng Gioâ (Baâ Triïåuphña trïn), Haâng Loång (Àûúâng Nam Böå röìi Lï Duêín), Haâng Nêu(Trêìn Nhêåt Duêåt), Haâng Keân, (Quang Trung), Haâng Böåt (Tön ÀûácThùæng) v.v...

Trong kyá ûác cuãa nhûäng ngûúâi Haâ Nöåi, möåt cùn nhaâ, möåt goácphöë, möåt göëc cêy, coá khi chó laâ möåt êm thanh, möåt laân hûúng, möåtmaâu sùæc... cuäng hiïån lïn bao hònh aãnh thên yïu, gúåi caãm.

Àûúng nhiïn caái múái phaãi sinh ra, phaãi vûún lïn, caái cuä phaãi

nhûúâng chöî. Mùng thay tre. Con söng tiïëp nhêån nhûäng doâng suöëi.Nhûng cêy mùng chúá quïn buåi tre àaä öm êëp che chúã mònh. Doâng sönghònh thaânh sao àûúåc nïëu khöng coá nhûäng con suöëi cêìn cuâ nùm thaángtrong rûâng sêu im vùæng? Ngûúâi Haâ Nöåi höm nay ài quanh Höì Gûúm,ài voâng Höì Têy, ài thuyïìn trïn höì Thöëng Nhêët, thaã höìn trïn àûúângThanh Niïn coá hoa phûúång hoa ban tñm (coân goåi laâ cêy moáng boâ), vaâo





baão taâng Höì Chñ Minh, ngùæm vûúân höìng àûúâng Bùæc Sún, ra ÀiïånBiïn nhòn laåi Cöåt Cúâ cöí kñnh, voâng vïì chúå Àöìng Xuên, reä ra búâ söngCaái coá cêìu Chûúng Dûúng, bûúác lïn con àï xanh... coá bao giúâ quïnàûúåc nhûäng tïn phöë thên thûúng, gúåi nhúá caã möåt thúâi xa xûa oanh

liïåt vaâ trûä tònh.

Haâ Nöåi coá nhûäng nghïì cöí truyïìn, coá àaám, coá phûúâng, coá nhûängmoán ùn thanh lõch, nhûäng caãnh trñ thú möång vaâ caã nhûäng niïìm vuimöåc maåc giaãn dõ cuãa möåt vuâng quï Bùæc Böå.

Haâng Baâi khöng coân laâ baâi laá, tam cuác, töí töm coá nhûäng cêy xehöìng, tõnh vaâng xuêët hiïån trïn öí rúm nhûäng ngaây tïët êëm cuáng trongbao gia àònh, nhûäng cêy baát saách, cûãu vaån maâ cêu ca dao àaä phaãi

thöët lïn: "Laâm trai biïët àaánh töí töm, uöëng traâ maån haão, xem nömThuáy Kiïìu" laâ ba caái thuá, ba sûå lõch laäm möåt thúâi; nhûäng quên baâi àaäthaânh kyã niïåm in trong kyá ûác bao thïë hïå. Nay úã àêy coá trûúâng Trûng

Vûúng, nhaâ triïín laäm, hiïåu baán saách khoa hoåc, baán bùng nhaåc, coá cûãahaâng baách hoáa lúán nhêët Thuã àö.

Haâng Baåc khöng coân nhûäng cö gaái kiïu kyâ kiïíu cöng chuáa cêëmcung, ùn caái giaá àöî cuäng phaãi ngùæt laâm àöi, caái phöë tûâng saãn xuêët

nhûäng voâng, xuyïën, kiïìng vaâng cho lúáp giaâu sang, saãn xuêët nhûängàöi khuyïn vaâng vaâ tñch baåc cho cö dêu vïì nhaâ chöìng, cho nhûängvuâng xa vïì kinh kyâ keã chúå sùæm cûúái; chó coân raåp Töë Nhû cuä (raåpChuöng Vaâng-Vùn Lang) núi sinh ra Trung àoaân Thuã àö bêët tû ã trongnhûäng ngaây khaáng chiïën oanh liïåt cuãa Liïn khu Möåt nùm 1946.

Nhaâ cö Beá Tyá àaä thay àöíi hoaân toaân, khöng coân ai nhúá àïën nûäa,àònh Haâng Baåc cuäng hoang taân, nhûäng ngûúâi thúå baåc Chêu Khï(Cêím Bònh Haãi Hûng) coá àònh thúâ riïng, nay lang baåt ài àêu, hiïåu

thuöëc cam coá Con Hûúu, coân àêëy, nhûng em beá naâo coân ùn thûá thuöëccam êëy (coá àïën böën nùm hiïåu cuâng coá Con Hûúu, cuäng húi phiïìn).

Haâng Chuöëi tûâng coá nhûäng baäi chuöëi baåt ngaân àïí chùn àaân voicho nhaâ vua phuã chuáa, nay laâ möåt phöë daâi cêy xanh rúåp boáng, nhûängbiïåt thûå yïn lùång nhû vêìng traán trêìm tû trong tõch mõch. Caái maâu





xanh àêët baäi êëy mêët ài chùng? Khöng, noá laåi höìi sinh trong maâu laáhai bïn àûúâng cêy, àïí xuên vïì, oáng aã, tú non, taåo ra caái maái nhaâ xanhcuãa thuã àö rêët Haâ Nöåi. Truå súã Höåi Phuå nûä luác naâo cuäng coá boáng cêydõu maát, caái dõu maát cuãa cêy hay cuãa ngûúâi phuå nûä Viïåt Nam? Baân

tay naâo kheáo leáo, têm höìn naâo giaâu rung àöång, àïí àaä tûâ möåt öëng tre,möåt quaã bêìu khö, möåt miïëng da rùæn... taåo ra cêy nhõ cêy höì nhêët laâcêy àaân bêìu bêët huã.

Haâng Àaân hùèn möåt thúâi naáo nhiïåt nhûäng giai nhên taâi tûã, nghïåsô àïën so dêy, nùæn phñm. Nhûäng traái tim êëy àaä ra ài nhûng taâi hoacoân laåi vúái àêët nûúác nghòn nùm vùn vêåt.

Hùèn hoå cuäng àaä quaá bûúác taåt sang Haâng Quaåt bïn caånh àïí thûãa

caái quaåt thûúác, chiïëc quaåt tñm trang kim, chiïëc quaåt göî àaân hûúngthoaãng gioá thúm, chiïëc quaåt göî trêìm ngaâo ngaåt, khiïën yïu caái quaåtyïu caã ngûúâi cêìm quaåt, noái nhû nûä sô Xuên Hûúng: "Mûúâi bêíy hay laâmûúâi taám àêy Cho ta yïu dêëu chùèng rúâi tay...

... Yïu àïm chûa phó laåi yïu ngaây..." Quaåt taåo ra gioá maát, quaåtcoân che nûãa mùåt hoa cho khoãi raám maá höìng trûa nùæng, laâm duyïncho tao nhên...

Haâng Noán sao laåi khöng tûâng tùång liïìn anh liïìn chõ àêët KinhBùæc nhûäng chiïëc noán thuáng quai thao àïí: "Yïu nhau gûãi noán chonhau Vïì nhaâ döëi meå qua cêìu gioá bay..." Nhûäng chiïëc noán êëy àaä úã laåimaäi maäi vúái cêu ca say àùæm loâng ngûúâi, trûúâng töìn vúái dên töåc taâi hoavaâ tha thiïët.

Haâng Khay coá nhûäng ngûúâi thúå khaãm trûá danh. Tûâ maãnh göîàún sú, tûâ chiïëc voã con trai chùèng giaá trõ gò, hoå àaä taåo ra nhûäng taác

phêím thûåc sûå, oáng aánh, baãy sùæc cêìu vöìng; nhûäng àûúâng neát, phongcaãnh, tûúãng nhû àang hiïín hiïån trûúác mùæt maâ ta àang bûúác vaâo àoátrïn àoaån àûúâng ta àang ài daåo. Bïën söng Nhõ Haâ xûa coân ùn sêu vaâoàêët liïìn hún bêy giúâ nhiïìu. Tûâ rûâng nuái, theo nhûäng con ngûåa thöì,nhûäng chiïëc xe thö sú vaâ caã nhûäng con thuyïìn lúán... nhûäng cuã nêu xuâ





xò nhûng bïìn bó sùæc maâu dên daä quï hûúng àaä vïì àêy àïí nhuöåm chomeå cho chõ nhûäng têëm aáo che möåt nùæng mêëy sûúng.

Doåc Haâng Nêu xuöëng Haâng Chônh, Haâng Mùæm, Haâng Muöëi,

Haâng Tre. Nûúác Mùæm Nghïå, muöëi chúå Cöìn Vùn Lyá, ang chônh ThöíHaâ, tre vêìu rûâng Bùæc... àaä theo nhûäng maãnh buöìm, nhûäng beâ nöíilïnh àïnh vïì vúái kinh kyâ. Öi nhûäng con thuyïìn àaä rong ruöíi bao dùåmtrûúâng soáng nûúác, neo vaâo bïën Cêìu Àêët, gûãi cho Haâ Nöåi nhûäng moánquaâ bïìn chùæc, nöìng mùån àêåm àaâ, àïí maâ nhúá nhau maäi maäi nhû cêuca dao: "Gûâng cay muöëi mùån xin àûâng..."

Ngûúâi Haâ Nöåi taâi hoa, tao nhaä, hiïëu hoåc, Haâng Giêëy, Haâng Buátcoân àoá. Nhûäng khoa thi naâo, anh khoáa, cêåu tuá, baác cûã ài choån giêëy

buát àïí tung hoaânh trïn trûúâng vùn trêån buát. Caái "cöng danh xa maä"êëy tûâng àaä laâm khöí bao ngûúâi, nhûäng anh àöì daâi lûng töën vaãi, nhûängngûúâi phuå nûä ûúác mú voäng anh ài trûúác voäng naâng theo sau, luåi cuåi caãmöåt àúâi cho tuöíi treã tröi qua luác naâo khöng biïët.

Tuy nhiïn chuáng ta cuäng tûå haâo coân lûu laåi àûúåc nhiïìu aáng thúvùn thiïn cöí kyâ taâi, nhûäng tuöíi tïn coân khùæc àêìy trïn hún taám chuåctêëm bia àaá núi Vùn Miïëu kia.

Coân cuöåc àúâi thûúâng cuãa ngûúâi dên lao àöång vúái nhûäng nhu cêìukhöng thïí thiïëu àûúåc thò àaä coá Haâng Gaåo, Haâng Caá, Haâng Àûúâng,Haâng Khoai, Haâng Àêåu, Haâng Dêìu, Haâng Böåt (Tön Àûác Thùæng).Muöën sùæm sûãa thò lïn Haâng Baát Àaân, Baát Sûá, Haâng Àuäa (Ngö SôLiïn).

Cha giaâ meå heáo cêìn möåt cöî aáo thò àaä coá Haâng Suä gêìn kia. Thaángchñn thaáng mûúâi giúã trúâi, àau caã xûúng cöët, moán rûúi cuãa vuâng Haãi

Àöng (Haãi Dûúng Haãi Phoâng ngaây nay) àöí vïì kinh kyâ khöng ñt. Khenai laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä biïët choån voã quyát laâm gia võ cho moán chaã rûúi,quaã laâ taâi tònh, quaã laâ nghïå thuêåt. Caái lûúäi con ngûúâi tinh tïë àïën thïëlaâ cuâng.

Haâng Rûúi cuäng laâ núi hoåp chúå hoa ngaây tïët. Cö gaái ài mua hoa,caânh àaâo hay caânh mêån, nhaánh haãi àûúâng hay böng vaån thoå, cö coá





thïí sùæm thïm gûúng lûúåc maâ àiïím trang cho thïm nhan sùæc, cho àeåpcaã muâa xuên, coá Haâng Lûúåc àoá.

Haâ Nöåi coá möåt caái döëc khaá cao. Àoá laâ Haâng Than. Caái thúâi chûa

coá àiïån, chûa coá than àaá, than quaã baâng, hùèn úã àêy luön luön bêån röånnhûäng haâng baán than hoa àïí thúm lûâng võ chaã nûúáng, àïí êëm nöìngnhûäng löìng êëp, àïí thanh tao nhûäng cheán traâ cuãa caác cuå àöì trongsûúng súám. Sau naây, Haâng Than coân nöíi tiïëng vúái moán baánh cöëmngon laå thûúâng, möåt moán quaâ àùåc biïåt, chó Haâ Nöåi múái coá taâi laâmngon àïën thïë. Cöëm xanh biïëc, nhên àöî xanh vaâng hûúm, cuâi dûâatrùæng tinh, àiïím vaâi viïn haåt sen nhûâ túi; àûúåc goái trong laá chuöëitûúi, laåi möåt maâu xanh oáng chuöët cuãa quï hûúng àöìng baäi, buöåc chùåtbùçng chiïëc laåt àoã caánh sen, gúåi muâa cûúái chan chûáa ên tònh. "Nùçmàêët vúái chõ haâng hûúng"...

Haâng Hûúng cö haâng, ngûúâi thúm tho göî hoaâng àaân, thoaãngmuâi xaå, phaãng phêët hûúng trêìm... Tïët, ngaây giöî maâ khöng coá hûúngsao coân goåi laâ tïët, laâ giöî? Ngöi chuâa cöí Viïåt Nam, ngöi àònh laângtrang nghiïm sao coá thïí thiïëu àûúåc nhûäng neán hûúng àen, nhûängcuöån hûúng voâng, nhûäng cêy hûúng saâo thùæp möåt ngaây chûa hïët, phöëHaâng Hûúng tuy nhoã nhûng thûåc sûå laâ möåt phöë mang laåi caái cêìn

thiïët cho Haâ Nöåi, cho caã vuâng vïì àêy maâ mua maâ cêët, möåt caái duyïnriïng vêåy.

Maâu sùæc oáng aánh trong chiïëc thùæt lûng hoa lyá, hoa àaâo, höì thuãy,thiïn thanh, daãi yïëm àoã, aáo àöíi vai nêu non... cûá phêëp phúái lïn trïnphöë Haâng Àaâo, nhêët laâ nhûäng ngaây phiïn chúå tú. Caác thûá luåa tú tûâBa La Trinh Tiïët cuãa tónh Àú, cuãa Àöìng Tónh Huï Cêìu cuãa tónhBùæc... mang àïën.

Coân Haâng Vaãi thêm laâ núi ài vïì cuãa ngûúâi dên aáo vaãi. Cö gaáiÀònh Baãng, Cêìu Lim mùåc vaáy cûãa voäng caåp àiïìu mang vaãi vïì àêynhuöåm hoùåc traã cho khaách hùèn tûâng laâm xao xuyïën bao chaâng traikinh thaânh.





Trung thu, tiïëng tröëng ïëch röån raâng. Trûúâng hoåc naâo cêìn bûnglaåi mùåt tröëng da trêu àïí kõp khai trûúâng, àònh laâng naâo cêìn möåt chiïëctröëng àeäi àïí vaâo àaám giïng hai, Haâng Tröëng sùén saâng chúâ àoán. Phöënaây àïën nay vêîn coân mêëy nhaâ coá nghïì laâm tröëng cöí truyïìn, dûång

tang tröëng, thuöåc da, lïn mùåt tröëng... àïìu bùçng phûúng phaáp thuãcöng nhûng chiïëc tröëng haâng chuåc nùm vêîn kïu vang, khöng hoãng.

Haâ Nöåi àaä söëng gêìn ngaân nùm dûúái chïë àöå vua quan. Coá bao caáiàeåp vaâ cuäng coá bao caái phaãi mêët ài nhûúâng cho caái múái.

Haâng Loång (phöë Lï Duêín) coá ga Haâng Coã têëp nêåp ngaây àïm,àoán vaâ àûa nhûäng con taâu Nam Bùæc, ra caãng Haãi Phoâng, lïn tónh coácheâ ngon nöíi tiïëng Thaái Nguyïn...

Vúái trïn saáu mûúi phöë mang chûä Haâng, veã xa xûa chûa hïët,Haâng Maânh vêîn laâm maânh. Haâng Hoâm vêîn àoáng hoâm, va li göî, HaângThiïëc laâm thuâng tön, öëng maáng, cùæt kñnh, laâm àöì chúi trung thu chotreã, chó tiïëc àöì chúi ñt thay àöíi, khöng theo kõp sûå phaát triïín cuãa xaähöåi vaâ lúán nhanh cuãa têm lyá thiïëu nhi. Haâng Maä vêîn laâm àeân löìnghoa giêëy. Haâng Böng vêîn coân nhiïìu nhaâ laâm cöët chùn böng. Bïn caånhàoá nhiïìu phöë mang tïn cuä nhûng khöng coân möåt ai laâm nghïì cuä êëy

nûäa: Haâng Gaâ, Haâng Caá, Haâng Gai, Haâng Buán, Haâng Coát, Haâng Böì... Vêîn caãm àöång khi bûúác chên àïën nhûäng khu nhaâ khêëp khïính

nhû tranh Buâi Xuên Phaái: Haâng Cên, Haâng Chó, Haâng Chai, HaângHaânh, Haâng Beâ, Haâng Giêëy, Haâng Vöi, Haâng Chaáo...

Thïë kyã hùm möët sùæp àïën, chûa hònh dung nöíi nhûäng àöíi thay.Nhûäng con ngûúâi vûâa sinh ra trong thêåp kyã cuöëi naây seä laâm chuã àêëtnûúác, laâm chuã Haâ Nöåi. Hoå thêåt laâ haånh phuác. Hoå seä sung sûúáng hún

chuáng ta, vûâa yá àeåp loâng hún chuáng ta cuäng nhû chuáng ta sung sûúánghún cha öng chuáng ta xûa.

Qua nhûäng chûä Haâng, ta caâng yïu Haâ Nöåi hún, yïu nhû yïumaáu thõt meå cha cho, búãi chñnh àoá laâ möåt trong nhûäng khña caånh cuãanïìn vùn ho áa Viïåt Nam tûâ böën nghòn nùm.





Baâi thú aáo daâi

Àaä coá khöng ñt ngûúâi nûúác ngoaâi ngaåc nhiïn àïën sûäng súâ trûúácveã àeåp kyâ diïåu cuãa têëm aáo daâi Viïåt Nam, mùåc duâ úã nûúác hoå, ngûúâiphuå nûä cuäng coá nhûäng böå aáo vaáy dên töåc thïu rua vúái nhiïìu veã àeåp.

Möåt neát duyïn daáng nhû mêy thu mú höì hay caái àeåp löång lêîycuãa ngaây heâ choái chang hoa phûúång coá gioá löång xaâo xaåc ngoån àïì. Khoámaâ noái àûúåc niïìm bay nheâ nheå cuãa taâ aáo tñm bïn höì hay veã lêng lêngcuãa maâu aáo trùæng nhû tung àuâa trong sùæc xanh cêy laá.

Ngay giûäa caái öìn aâo têëp nêåp àua chen, taâ aáo daâi nhû hoa cuängmang laåi sûå thanh thaãn nhû sau möåt tiïëng thúã daâi. Daám àoaán chùæckhöng möåt cö gaái Viïåt Nam naâo laåi khöng sung sûúáng àûúåc mùåc têëm

aáo daâi trong ngaây höåi, ngaây lïî, ngaây tïët vaâ nhêët laâ ngaây bûúác xuöëngchuyïën àoâ haånh phuác, kheä cuái xuöëng nhòn taâ aáo daâi maâ móm cûúâi e lïåvaâ sung sûúáng höìi höåp bïn ngûúâi yïu àaä thaânh chuá rïí ngûúång nguâng.

Vaâ cuäng daám àoaán chùæc rùçng khöng möåt ngûúâi àaân öng naâo duâcûåc taã hay cûåc hûäu, duâ àang yïu hay traái tim àaä raån vúä bao lêìn, laåikhöng ûa thñch taâ aáo daâi, khöng ngùæm caái àeåp àang chêåp chúân phñatrûúác nhû caánh bûúám trong giêëc möång Trang Chu, àïí vïì àïën nhaâ bïnngûúâi vúå thuãy chung vêîn coân baãng laãng boáng hònh cuãa cêu thú bêëtchúåt êëy laâm xao xuyïën.

Têëm aáo daâi Viïåt Nam khöng hùèn höm nay múái coá. Chùèng quanoá bõ boã quïn, bõ àaánh rúi trong dô vaäng. Song thûåc ra noá àûúåc sinh ratûâ dô vaäng àêìy vùn hiïën cuãa dên töåc ta àïën ngaân àúâi, kïí caã nhûäng thïëkyã coá keã muöën àöìng hoáa dên ta bùçng nhûäng têëm "aáo khaách". Cuå





chuáng ta, baâ chuáng ta, meå chuáng ta tûâng chùèng mùåc aáo daâi àoá û? Caáiaáo nùm thên, tûá thên buöng taâ hay thùæt vaåt, caái aáo múá ba, múá baãy àöíivai hoùåc khöng àöíi vai ài cuâng vúái vaáy söìi hoùåc quêìn lônh tña... àaä vaâoca dao, thaânh cêu vñ, nïn hònh aãnh cuãa neát ùn daáng mùåc thanh nhaä,

haâo hoa, nïìn naä.

Coá thûá huên chûúng naâo tùång cho taác giaã caái aáo àöíi vai. Nöëi vainhûng laåi so le, möåt àûúâng gêëp khuác, taåo maãnh hònh khöng àùng àöëinhûng ûa nhòn, giöëng nhû caái rùng khïính trïn khuön mùåt traái xoan,hoùåc möåt bïn luám àöìng tiïìn cuãa cö gaái dêåy thò. Àêu coá phaãi vò ngheâo,vò aáo raách vai súân maâ phaãi àöíi vai, giûä laåi phêìn laânh thay ài phêìnraách, maâ chñnh laâ möåt kiïíu khoe kheáo, caái kheáo tay vïì àûúâng kimmuäi chó, vïì caách choån maâu, vïì sûå caách àiïåu vaâ àoá chñnh laâ taâi hoa, laâsaáng taåo vêåy.

Thúâi gian duâ bao thïë kyã cuäng khöng baâo moân àûúåc tinh hoa dêntöåc. Noá cûá sûâng sûäng thaách thûác cuâng biïën thiïn. Têëm aáo daâi vaãiröìng, möåt thûá vaãi moãng nhû sa, nhû the, saãn phêím cuãa xûá Sún Nam,röìi àûúåc nhuöåm maâu nêu úã cûãa ö Àöìng Lêìm àêët Thùng Long, nïn noáthaânh vaãi Àöìng Lêìm, chiïëc aáo daâi Àöìng Lêìm àaä töìn taåi bao thïë hïå.

Tûâng hònh thaânh nïëp söëng ài ra àûúâng, ài ra khoãi nhaâ laâ khöngthïí khöng mùåc a áo daâi, duâ trùæng hay àen, höì thuãy hay thiïn thanh,nêu non hay cuå giaâ, duâ sang hay heân, giaâ hay treã...

Àêët Thùng Long -Haâ Nöåi, ngay caã cö baán buán chaã rong, chõ cùæpthuáng baán rao quaã bûúãi, baác àöåi chùn böng ài àöíi, baâ haâng xöi chaáobaán trûa, chõ thuyïìn chaâi taåm rúâi con thuyïìn nan lïn böå baán múá caámúái àaánh àûúåc... Cuäng phaãi coá têëm aáo daâi trïn thên, thong thaã thòbuöng chuâng, vöåi vaâng thò thùæt vaåt trûúác, maâ höëi haã hún thò thùæt vaåt

sau lûng maâ chaåy gùçn cho tiïån. Nùæng hay mûa cuäng vêåy. Àêìu nùmhay sùæp tïët cuäng thïë.

Nhûäng nùm ba mûúi cuãa thïë kyã naây, têëm aáo daâi àûúåc caách àiïåuài, khöng thùæt vaåt, khöng àöíi vai maâ thaânh aáo tên thúâi. Chûä tên thúâiàaä mang möåt nghôa múái, cuäng nhû chûä caãi lûúng trong haát caãi lûúng.





aáo nhung, aáo gêëm, aáo mònh khö hoa ûúát, aáo lú-muya, aáo cöí thêëp röìi cöícao, tay thuång hay tay boá, tay daâi hay tay lûãng... àaä nhiïìu thay àöíi,nhiïìu "möët" tuây thñch.

Riïng chó hai caái taâ nhû hai caánh bûúám, nhû hai daãi liïîu bay,nhû hai laá thû tònh, nhû hai nöîi aám aãnh têm höìn nam giúái, nhû linhhöìn cuãa chiïëc aáo vaâ cuãa ngûúâi mùåc... laâ vêîn àûúåc trên troång giûänguyïn. Noá vêîn giûä chiïìu daâi gêìn saát goát àïí coá àaâ tung bay, coá khinhêëp nhö nhû soáng lûúån, àïí coá àaâ vêîy goåi nhûäng con mùæt doäi theo. aáodaâi nhung àoã ài vúái kiïìng vaâng, aáo daâi nhung àen coá chuöîi haåt traisaáng lêëp laánh, aáo daâi trùæng coá maái toác àen huyïìn thaã buöng lûãng saulûng aáo, aáo tñm haâng Vên coá chiïëc noán baâi thú ngaâ trùæng... àoá laâ sûåtuyïåt àónh haâi hoâa hay löång lêîy khön cuâng, cuäng tûåa nhû têëm aáoÀöìng Lêìm coá thùæt lûng höì thuãy hay hoa àaâo cuäng vêåy.

Nhûäng ai nay coân soát laåi cuãa thïë hïå nûä sinh trûúâng ÀöìngKhaánh Trûng Vûúng, chiïìu höì Gûúm khoan thai nhõp bûúác, cùæp cùåptrûúác ngûåc, toác àung àûa sau lûng, coân hai taâ aáo daâi cûá nhû trïu cúåt,nhû àuâa nö, nhû vö tònh maâ nghi ngúâ, maâ nhùæn nhuã maâ xa xöi... vúáibao maâu sùæc tûâ àêåm àïën nhaåt, nhû cung bêåc cêy àaân tûâ thêëp àïën cao,gêìn xa buöng bùæt. Taâ aáo daâi gêìn chêëm goát nhûäng ngaây êëy àuã sûác

chuyïån troâ cuâng gioá. Mïìm maåi, uyïín chuyïín, run rêíy, lung linh...hònh nhû àaä lan truyïìn sang caã soáng höì nïn höì cûá lùn tùn, lan truyïìncaã vaâo têìng laá nïn cêy laá cûá rò rêìm, lay àöång.

Coá phaãi luác naây laâ luác höìn Haâ Nöåi àaä mú maâng nhû baát rûúåunïëp saáng muâng nùm thaáng nùm àöëi vúái cö thiïëu nûä chûa quen menrûúåu, laâ luác cung àaân àaä têëu lïn vúái traái tim nhaåc sô, "toan" àaä cùngtrïn giaá veä trûúác nhaâ taåo hònh, naâng thú àaä öëp möåt caách bñ hiïím vaâonhaâ thú, vaâ muâa maâng chñn röå laâm raåo rûåc ngûúâi gieo cêëy...

Ai göî àaá àïí coá thïí dûãng dûng àûúåc trûúác neát thanh tên àêìy malûåc cuãa taâ aáo daâi cûá laã lûúát nhû soáng caån maâ bùæt mêët höìn ngûúâi êëy,búãi noá vûâa ngêåp ngûâng laåi vûâa thaách thûác. Mûúi nùm trúã laåi àêy, taâaáo daâi Haâ Nöåi bõ ngùæn ài, chó coân trïn àêìu göëi. Noá khöng coân àuã sûác





bay, coá luác chïët cûáng trïn nûãa thên ngûúâi, nhû con bûúám bõ chùåt cuåtböå caánh rûåc rúä.

Thêåt tiïëc. Taâ aáo daâi vúái chiïìu daâi cêìn thiïët, laâ sûå truyïìn caãm

cuãa àûúâng kim khêu tay, cuãa neát eo thùæt àaáy, cuãa sûå múã röång cuãa h aitaâ xoâe ra böën phña. Ruát ngùæn phêìn bay lûúån xoâe röång êëy khaác naâo cùætài caái tûúãng tûúång vaâ aão tûúãng cuãa nhaâ thú.

Phuå nûä mùåc aáo daâi chó àeåp thïm. Nam giúái cuäng àûúåc thúm lêy.Cuöåc àúâi rûåc rúä laâ àiïìu hùèn ai cuäng mong muöën, coá phaãi khöng húäibaâi thú aáo daâi?





Hûúng àïm Haâ Nöåi

Coá nhûäng ngûúâi thñch ài nguã súám àïí dêåy súám thò cuäng coánhûäng ngûúâi coá thoái quen ngûúåc laåi: thñch thûác khuya nïn thûúângdêåy muöån.

Saáng súám, Haâ Nöåi coá nhûäng neát àeåp, veã nïn thú thò àïm khuya,Haâ Nöåi cuäng coá nhûäng àiïìu dïî laâm say loâng ngûúâi, nhûäng àiïìu nhûtrong mú vaâ àöi khi coân nhû mú trong mú nûäa. Nhiïìu ngûúâi coá nhêånxeát Haâ Nöåi laâ thaânh phöë xinh àeåp, duyïn daáng. Coá nhûäng khu vûåctrêìm lùång, cöí kñnh, àêìy veã thanh bònh tinh khiïët. Àiïìu nhêån xeát naâylaâ thûåc tïë vò noá àaä gêy àûúåc êën tûúång töët àeåp vúái nhûäng conngûúâi khöng mêëy ûa öìn aâo, ö nhiïîm, xö böì. Neát xinh àeåp duyïn daángêëy coân àûúåc bònh phûúng lïn trong àïm.

Haâ Nöåi vïì àïm mang maâu aáo khaác, húi thúã khaác, hònh daángkhaác. Nhêët laâ khi coá nhûäng laân hûúng àêìy kyâ aão khiïën Haâ Nöåi nhûmang möåt têm höìn khaác, àêìy veã trûä tònh thú möång. Nhûäng maái nhaâtrùm nùm àaä tûåa vai nhau, ruã nhau vaâo giêëc nguã chêåp chúân trûúáckhi gùåp nhûäng giêëc mú hiïån vïì tûâ thúâi con röìng vaâng bay lïn àoán LyáCöng Uêín, tûâ thúâi con ruâa vaâng nöíi lïn chaâo Lï Lúåi, tûâ thúâi tiïëngchuöng höì Têy vang khiïën con trêu vaâng tûâ phûúng Bùæc phaãi löìngsang àoán con ngheá oå... Nhûäng con àûúâng nhû cuäng àûúåc thû giaän gên

cöët sau möåt ngaây phaãi göìng lïn toaân böå sûác lûåc dûúái guöìng xe höëi haã.Nhûäng têìng cêy ban ngaây xanh biïëc àaä chuyïín sang maâu thêîm nhûnhuöåm aánh àïm. Hoa khöng cêìn khoe sùæc àïí goåi bûúám ong, àïí goåimùæt ngûúâi maâ àaä laâm möåt viïåc khaác mú maâng hún: toãa hûúngvaâo bêìu trúâi thanh saåch.





Muâa naâo Haâ Nöåi cuäng coá riïng möåt thûá hûúng àïm, giöëng nhûngûúâi phuå nûä biïët àiïím trang, möîi thúâi àiïím biïët duâng möåt loaåi phêënson riïng àïí aánh nùæng àïí gioá maát... haâi hoâa cuâng maâu sùæc, nêng nhansùæc lïn gêëp nhiïìu lêìn.

Cuäng khöng hiïíu muâa taåo ra hûúng hay hûúng goåi muâa vïì, húäiHaâ Nöåi mïën yïu úi. Muâa thu laâ muâa Haâ Nöåi mang trïn mònh nhûängneát yïu kiïìu diïîm aão nhêët chùng? Cö gaái àaä bûúác qua tuöíi thiïëu nûächûa phaát triïín hïët, bûúác vaâo tuöíi thanh niïn rûåc rúä nhûng húi àaángsúå, vaâ cö gaái cuäng chûa bûúác vaâo tuöíi thiïëu phuå úã döëc àöìi bïn kia thêëpthoaáng aánh taâ. öi, sùæc àeåp cuãa tuöíi vûâa àuã àöå chñn cuãa mùån maâ,àùçm thùæm, nêy troân nhû quaã chñn cêy. Haâ Nöåi muâa thu laâ thïë chùng?Nhaâ Haâ Nöåi hoåc coân maãi ài tòm möåt vùn bia, möåt viïn àaá laát, möåtcuöën gia phaã. Coân ngûúâi thú ài tòm gò àoá húäi thi nhên?

Muâa thu khöng bõ êím ûúát cuãa mûa phuân, khöng bõ nùæng xeám caãlaá cêy. Cuäng khöng bõ gioá muâa àöng bùæc laâm tï taái. Lêîn trong laá bayvaâng röåm mùåt àûúâng, lêîn trong sûúng lam mú höì trïn mùåt soáng...thúâi tiïët cûá dòu dõu nhû tú chùng, loåc gioá cho maát vai ngûúâi, cho deãobûúác chên. Lêîn vaâo nhûäng niïìm mï man êëy laâ nhûäng laân hûúng tûâàêu àoá lan toãa vaâo khöng gian nhû tûâng súåi êm thanh cuãa cêy vô cêìm

vö hònh maâ rêët thûåc.

Nhûäng laân hûúng cûá reáo rùæt qua voâm laá gêìn xa, qua têìng cêythûác nguã, qua nhûäng cöng trònh kiïën truác, nhûäng con àûúâng, nhûängngaä tû àêìy haâo hoa thanh lõch. Hoa daå húåp nöìng naân trùæng muöët, vûâatónh khoãi möåt cún möång nöìng naân, khi nhûäng ngoån àeân àûúâng sùæpthûác dêåy.

Chùèng dïî gò tòm thêëy cêy nûãa thùèng nûãa leo êëy, thêëy nhûäng

caânh mïìm cho böën caánh hoa mêåp maåp, cong nhû moáng con röìngthiïng bñ mêåt. Chó caãm thêëy àêu àêy núã böng hoa nhû sûå coámùåt cuãa ngûúâi vö hònh, ngûúâi thñch troâ uá tim êín hiïån, ngûúâi heån hoâvúái ta nhûng coân nêëp vaâo chöî naâo àïí ta phaãi höìi höåp kiïëm tòm. Khuvûúân biïåt thûå naâo trïn àûúâng Phan Àònh Phuâng àêìy bñ êín kia cûá xoâebaân tay coá nùm ngoán tay xanh mïìm maåi àïí tung ra nhûäng con soáng





hûúng hoaâng lan thoaãng nheå, vaâ hûúng ngoåc lan nhû ngoán tay thaápbuát, trùæng muöët, sùæc saão hún, khiïu khñch hún. Ngoä Tûác Maåc, CungThiïëu nhi vaâ nhûäng núi naâo, cêy hoaâng lan mêëy trùm nùm coân bïìnloâng xûác nûúác hoa cho Haâ Nöåi.

Xin nhûäng àöi ngûúâi haäy thuãy chung àïën baåc àêìu nïëu möåt lêìnàaä soáng bûúác dûúái àûúâng thúm hoa sûäa phöë Trêìn Hûng Àaåo, NguyïînDu. Hùèn coá ngûúâi khoá nguã nïëu bïn cûãa söí coá xo âa möåt caânh sûäa muâathu.

Coá leä sûúng thu àaä lêën aát, àaä bùæt hûúng sûäa chó àûúåc bayngang, hoùåc saâ xuöëng thêëp, sûúng thu chiïëm phêìn chiïìu cao? Vò vêåymaâ hûúng sûäa cûá ûúát àêîm toác nhûäng àöi ngûúâi. Àaä coá nhûäng ngûúâi

taâi hoa cuãa Haâ Nöåi ngúåi ca hoa sûäa bùçng kõch thú, bùçng thú vaâ bùçngnhaåc. Àaä coá nhûäng em beá ra àúâi sau àïm hoa sûäa cuãa ngûúâi yïu nhausay àùæm vaâ trong saåch. öi, biïët bao têm höìn àaä thao thûác khùæc khoaãikhi nhúá vïì Haâ Nöåi coá hoa sûäa àïm thu, coá hoaâng lan, ngoåc lan manmaác.

Duâ úã phûúng trúâi naâo, hûúng êëy chùèng mêët ài, chùèng tanra, maâ noá cûá àoång laåi, àêåm laåi nhû khöëi ngoåc Trûúng Chi. Coá ngûúâi

nhúá vïì hoa sûäa, hoa hoaâng lan, ngoåc lan àïí tûúãng niïåm tuöíi hoa niïncuãa mònh, tûúãng niïåm thúâi hoåc troâ, tuöíi yïu àûúng, nhûäng thaáng nùmmú möång...

Thûåc sûå coá àöi ngûúâi àaä coá chaáu nöåi chaáu ngoaåi nùm naâo hoåcuäng phaãi möåt lêìn dùæt tay nhau ài trong àïm sûúng thu àêìy hoa sûäa.Luác êëy hoå noái gò vúái nhau, hoå nghô gò bïn nhau, hoå nghô gò vïì Haâ Nöåi,húäi muâa thu ài qua maâ chùèng bao giúâ mêët.

Haâ Nöåi àêu phaãi chó coá hoaâng lan, ngoåc lan, hoa sûäa, daå húåp... Vûúân Chñ Linh coá mêëy khoám daå lan hûúng, àïm heâ hoa núã nhû nñuchên ngûúâi qua laåi àïí têm sûå àiïìu gò. Doåc bao phöë cêy xum xuï troânboáng, nhûäng haâng sêëu cöí thuå cûá thaáng ba laåi khiïm töën toãa möåtthûá hûúng ra xung quanh.





Khöng thúm ngaát, khöng tònh tûá, chó thoaãng nheå nhû khöng coá,chúåt hiïån röìi chúåt biïën, khi nhûäng böng hoa nhû caái chuöng nhoã xñutrùæng ngaâ rúi nheå khöng möåt êm vang. Caã hûúng vaâ hoa cûá bay cûárúi, coân mang mang nhû liïîu bïn höì, khöng àïí yá coá khi ngûúâi vö tònh

khöng thêëy.

Ài trong àïm, nhêët laâ khuya Haâ Nöåi, maâu àïm àaä loåc ài nhûängêm thanh öìn aä, nhû loåc ài nhûäng taåp chêët, àïí coân laåi trong höìn ta sûåtinh khiïët, thanh tao, cho ta caãm nhêån àûúåc hoaân toaân chêët thiïnnhiïn tinh khöi trong hûúng thúm hoa laá. Àöi khi hiïëm hoibùæt gùåp tûâ ban cöng chuöìng chim nhaâ ai möåt chuát hûúng nhaâi khïugúåi maâ kñn àaáo, laã lúi maâ thùæc thoãm, khöng àuã sûác bay xa hoùåc quamöåt ngoä nhaâ coá ngöi chuâa cöí kñnh trùm nùm, möåt göëc bûúãi cùçn naâo àoáböîng toãa laân hûúng möåc maåc àöìng quï, gúåi nhúá àïën àôa baánh tröibaánh chay thaáng ba coá höåi laâng röån raä, vaâ coá nhûäng laân mûa lêy phêylaâm duyïn cho caánh àöìng, cêy coã...

Hûúng àïm Haâ Nöåi khöng phaãi laâ nûúác thúm nhên taåo, maâ laâmoán quaâ thanh saåch cuãa thiïn nhiïn, trúâi àêët gûãi cho ngûúâi. Caái löìngnan ngûåc thiïëu dûúäng khñ thûúâng xuyïn kia àûúåc no nï nhûäng laânhûúng naây seä tûúi laåi doâng maáu, maát dõu laåi caãm giaác, treã trung laåi

têm höìn, say àùæm laåi tònh ngûúâi...

Yïu biïët bao nhiïu laâ nhûäng laân hûúng êëy vaâ cuäng laâ khönguöíng phñ, nïëu phaãi thûác nhûäng àïm daâi àïí ài daåo trïn nhûäng conàûúâng ngan ngaát cuãa Haâ Nöåi thanh lõch.





Ngoä Haâ Nöåi

Ngûúâi úã caác núi vïì Haâ Nöåi thïë naâo cuäng phaãi àïën hai núi: Búâ Höìva â chúå Àöìng Xuên. Coá thïë múái laâ hoaân thaânh chuyïën "ài Haâ Nöåi".

Nûúác xanh cêìu àoã, thaáp nhoån àeân thiïng, hoa tûúi cöí thuå... nhûthïu nhû dïåt, nhû múâi nhû àoán. Phöìn hoa têëp nêåp àêëy maâ lêng lêngthoaát tuåc cuäng ngay àêëy. Giûäa nhûäng àua chen maâ coá núi trêìm lùængtõch liïu. Bêåt ra khoãi bao chêåt chöåi laâ mêy bay soáng àuöíi thoaángàaäng... Höì Gûúm àaä thaânh niïìm ao ûúác, say mï, lûu niïåm cuãa baongûúâi.

Àöìng Xuên laåi khaác - êëy laâ noái caái chúå chûa xêy laåi - thiïëu möåtvêåt cêìn duâng, ngûúâi naây dùån, keã kia nhúâ, cûá àïën Àöìng Xuên laâ

coá, laâ xong. Núi têåp húåp moåi taâi hoa, àuã thúâi trên, ngöìn ngöån saãn vêåtböën phûúng tuå höåi, tûâ hoa quaã àïën con caá laá rau, quñ hiïëm traái muâacuäng coá, tûâ haâng cao cêëp lêëp laánh àïën caái têìm thûúâng reã tiïìn cho contreã nhû túâ giêëy thêëm, caái ngoâi buát, con giöëng bùçng böåt nùån hay ngöichuâa beá bùçng ngoán tay àïí öng giaâ gùæn lïn non böå...

Àöìng Xuên àaä thaânh niïìm hoâ heån, chöî ài vïì, núi thoãa maän nhucêìu cho trùm miïìn àêët nûúác. Ai úã xa vïì chùèng phaãi àûa chên àïën àoá.

Vúái ngûúâi Haâ Nöåi thò hai núi êëy àaä thaânh quen thuöåc, quen nhû neátmùåt vúå hiïìn lêëy nhau tûâ thuúã àöi mûúi nay toác àaä ngaã maâu sûúngkhoái, quen nhû têëm aáo suöët böën muâa mûa gioá nùæng nöi, quen nhûchñnh tiïëng noái, chñnh húi thúã, chñnh da thõt mònh.

Coá möåt nöîi nhúá khaác, möåt niïìm vui khaác. Khi loâng ngöín ngang,khi trñ khöng yïn öín, cêìn möåt núi tônh lùång maâ trêìm tû, suy lùæng, maâ





höìi tûúãng hay kiïëm tòm vúái loâng mònh... coá ngoä Traâng An kia. Caái ngoämang tïn rêët xa xöi nhû thúâi gian, nhû hoaâi niïåm cuãa ngöi chuâa cöígêìn nhû bõ laäng quïn giûäa phöë phûúâng. Noá hiïån hûäu àêëy. Traâng Ankhöng coân laâ kinh àö, laâ thaânh àö, nhûng ngoä Traâng An vêîn gúåi trong

loâng bao vang boáng.

Ngoä Traâng An hiïån diïån nhû möåt nöîi bêët ngúâ ngay giûäa phöëHuïë laâm nhiïìu ngûúâi phaãi ngaåc nhiïn khi gùåp ngoä. Ngöi chuâa cöí vúáiba chûä àeäi tûå Traâng An Tûå, co á göëc ba tiïu, coá cêy àeäi cöí thuå, coá khoámhoa möåc, thoaãng möåt húi mú höì ngêu chñn, coá thên cau nhû ngoån övêîy xoám thön gêìn laåi.

Phöë Huïë, chúå Höm vöåi vaâng chen chuác ngay gêìn àêëy, nhûng chó

mêëy bûúác chên, ta àaä úã möåt khöng gian khaác, möåt thïë giúái riïng. Ngoätûúãng laâ cuåt böîng múã ra möåt ngaä ba, chúåt ngoùåt möåt àûúâng thùèng.Phaãi chùng ngoä laâ möåt cêy dûúng cêìm chûáa àêìy bñ mêåt, hay möåt súåiàaân bêìu, caâng chaåm àïën caâng hûáng khúãi laå kyâ. Muâi nhang thúm,tûúång Phêåt vaâng son lêëp laánh, nhûäng têëm hònh àaä phai nûúác aãnhtrong hûúng khoái thúâi gian. Ngûúâi thên cuãa ai àoá? Ngûúâi àang vöåi vaäthiïët kïë cho tûúng lai chùèng nïn vaâo àêy, búãi möåt chuát hoaâi niïåm seänñu chên ta, möåt hûúng hoa cau laâm ta nhúá nhung day dûát möåt

maái toác xa xûa naâo, möåt tiïëng mûa trïn taâu chuöëi laâm àïm vïì khoánguã. Cöí sú àïën caã ngoån coã ven tûúâng, giaân nho hoang daä.

Ngoä Traâng An nhû möåt ngûúâi giaâ kyá tïn mònh vaâo lùång im tõchmõch. Bêìu trúâi úã àêy thu heåp mêëy vuöng sên xanh lú vaâ trùæng àuåctheo muâa laâm bêng khuêng caã tiïëng chuöng tiïëng moä, cêu kinh tûângkhiïm cung nheâ nheå nhû súå àûác Phêåt cuäng giêåt mònh, súå tûúâng nhaâxao xuyïën.

Laâng quï naâo àoá nhó, lûng àöìi àêu chùèng coá àöi búâ lau, ngö mñaxaåc xaâo vaâ doâng söng lûäng lúâ xuöi vïì àêu chùèng biïët. Khöng. Àoá chó laâaão giaác do tiïëng chuöng tiïëng moä döåi trong ta. Vaâo àêy, loâng trêìn cuãangûúâi phöìn hoa cuãa àêët bon chen cuäng nguöi ngoai ài phên nûãa. Haäyàuâa chúi ài em beá thú ngêy, chó coá gioá dïåt mêy trïn giaân nho vaâ önùæng mùåt heâ, khöng xe cöå naâo àe doåa àûúåc. Haâ Nöåi khöng thïí coá ngoä





thûá hai nhû Traâng An àêu, duâ sau naây lúán lïn, em phaãi nhiïìu cöng àitòm ài khaão.

Hònh nhû linh höìn ngûúâi àaä khuêët chùèng muöën rúâi ngoä, cûá nhúá

thûúng maâ taãn maån bay vïì, lêín khuêët àêu àêy trong êëm cuáng khoáinhang trong mú höì siïu thoaát. Bûúác haâi thïu, neát giaây nhung khuaàöång khöng gian thêëp thoaáng sau caánh cûãa ú húâ chïính maãng, khiïënmònh tûúãng sùæp coá möåt kyâ nûä trong Liïu Trai Chñ Dõ bûúác ra. Khöngcoá höì nûúác maâ tim ta soáng saánh. Thaãng hoùåc möåt muâi ngö nûúángkhoai luâi thoaáng bay tûâ àêìu ngoä phña phöë Huïë laâm ta chúåt tónh vúáiàúâi thûúâng.

Nïëu ngoä Traâng An laâ möåt khöng gian kheáp kñn àêìy bêët ngúâ thò

ngoä Phêët Löåc laåi coá neát khaác rêët riïng. Töi tûâng coá möåt baâ chõ nuöisöëng trong ngoä Phêët Löåc. Chõ hún töi gêìn chuåc tuöíi, ngûúâi chùèng àeåp,giûäa thõ thaânh maâ chõ vêîn êm thêìm leã loi nïn chõ thûúâng döìn êu yïëmcho töi. Chõ úã trong ngöi nhaâ cöí, thêëp, quaá giang, cêu àêìu aám khoái,tûúâng vöi long lúã. Ngoä cöí hay ngûúâi cöí maâ chõ lêy chêët êm thêìm, húãchõ Quyâ cuãa em?

Ngoä Phêët Löåc ùn thöng tûâ Haâng Mùæm sang phöë Nguyïîn Hûäu

Huên - phöë Bùæc Ninh cuä - thïm möåt nhaánh ùn thöng Lûúng NgoåcQuaáïën. aång giaám sinh hoå Buâi laâng Phêët Löåc huyïån Àöng Quan ThaáiBònh lïn àêy dûång lïìu troå hoåc. Röìi thaânh xoám thaânh laâng, thaânh tïnngoä àaä mêëy àúâi, chó coân àïìn thúâ vaâ ngöi chuâa cöí nhûng hoang phïënûãa phêìn.

Khaáng chiïën chöëng Phaáp, Phêët Löåc laâ trung têm cuãa Khu Möåt,tûâng àoán hoa àaâo Nhêåt Tên vaâo ùn tïët, tûâng uöëng lêîn caã Uaátki,Canhkina con Meâo vúái nûúác giïëng, laâ thûá giaãi khaát cuãa chiïën sô

Trung àoaân Thuã àö. Dên taãn cû coân àeo kiïìng vaâng, hoa höåt nhûngnguã trïn caánh cûãa bûác baân ngaã ra, göëi àêìu bùçng tay naãi.

Khöng trêìm tû khöng u uêín. Àúâi thûúâng àaä xêm nhêåp khaánhiïìu vaâo Phêët Löåc. Nhaâ àaá rûãa, ban cöng bïn naây sùæp chaåm bancöng bïn kia. Àêìu ngoä àuã haâng quaâ: baánh cuöën, caâ phï, buán moåc, phúã





gaâ, chaáo tim gan... caã cheâ cheán "nûúác mûa"... Tiïëng xe lïn xuöëng cêìuChûúng Dûúng rêët roä.

Phêët Löåc khöng coân im lùång hoaâi niïåm nhû thúâi chõ töi úã àoá. Taåt

vaâo àêy xuyïn qua ngoä chûä chi, nhaâ hai bïn nhû vûâa quen vûâa laå,phöë chêåt ngûúâi àöng hoâa cuâng rïu phong cöí kñnh.

Phêët Löåc coá vaâo tranh Buâi Xuên Phaái khöng nhó? Ngoä söëng maäinhúâ hoåa sô hay hoåa sô seä bêët tûã nhúâ vaâo neát riïng biïåt àöåc àaáo cuãangoä? Truå cöåt trïn noác nhaâ, tûúâng khêëp khïính nhêëp nhö, nhaâ thoâ rathuåt vaâo, àûúâng ài lùæt leáo, caái nêåm rûúåu cûãa chuâa bùçng xi mùng àùæpbeåt tröng thùèng thò àêìy rûúåu, tröng nghiïng chó laâ maãnh bòa... àaäthaânh möåt maãng têm höìn Haâ Nöåi haâo hoa maâ anh duäng, lam luä maâ

kiïn cûúâng, àùæm say maâ dûä döåi...

Haâ Nöåi coá bao nhiïu ngoä nhû Traâng An, Phêët Löåc? Coân ai laângûúâi sûãng söët khi gùåp ngoä nhû gùåp hoa laå giûäa rûâng, gùåp ngûúâi yïuxa lêu àuáng luác mònh khöng chúâ àúåi? Ngoä Tûác Maåc coá cêy hoaâng lancöí thuå thúm suöët àïm thu. Ngoä Huïë khöng coá gò àùåc biïåt lùæm, bõ Myäneám bom túi taã. Ngoä chúå Khêm Thiïn lêìy löåi chêåt heåp vêët vaã lemluöëc. Ngoä Vùn Chûúng ngoùæt ngoeáo chùçng chõt. Ngoä Sêìm Cöng öìn aâo

naáo nhiïåt bao nhiïu vúái muâi xaâo nêëu moán ùn têìu thò ngoä Liïn Trò laåithanh vùæng àaåm baåc bêëy nhiïu, suöët ngaây nhû nguã mïåt mï.

Ngûúâi Haâ Nöåi coá luác naâo nhaân taãn, taåm quïn dùçn vùåt lo êu cuãaàúâi thûúâng laåm phaát choáng mùåt, quïn nhûäng cún söët giaá gaåo, giaádêìu, giaá àiïån... tûå cho mònh thaã höìn vaâo caái ngoä àïí lùæng cuâng höìnkinh kyâ xûa cuä, cuâng höìn àêët nûúác trûúâng töìn, cuãa quï hûúng ngaânnùm vùn vêåt... hùèn seä thêëy mònh giaâu thïm caãm xuác, thûúng yïuthïm, nhên aái thïm, say àùæm thïm... Höì Têy baát ngaát quaá. Lùng Baác

thiïng liïng vaâ laånh leäo nûäa. Búâ söng röång daâi quaá. Cêìu Thùng Longxa vaâ cao quaá. Viïån baão taâng trang nghiïm quaá...

Ngoä Haâ Nöåi thên thûúng hún nhiïìu, nhoã heåp maâ yïn vui, cöí xûamaâ àêìm êëm, khuêët khuác maâ chùèng hûäng húâ... Xin möåt lêìn gheá thùmàïí àûâng quïn laâ Haâ Nöåi vêîn coân nhiïìu ngoä nhoã rêët riïng Haâ Nöåi, nhû





têm höìn ta vêîn coân nhûäng khoaãng sêu lùæng àöi khi múái coá dõplêìn giúã àïën... vaâo möåt höm naâo trúã gioá...

Mong sao nhûäng ngoä nhoã êëy, nhûäng goác sêu trong têm höìn êëy

àûâng bõ nhûäng aâo aåt cuãa xêy dûång phaá phaách, xêm lùng mêët. Cêìnbaão töìn lùæm.





Mûa trïn phöë

Nhòn mûa dïî sinh buöìn. Nhûäng súåi mûa uïí oaãi mang niïìm hoaâivoång cho traái tim thi sô, nhûäng haåt mûa khöng coá hònh haâi àûa têmtraång con ngûúâi vaâo nöîi nhúá nhung vö cúá.

Haâ Nöåi coá nhûäng ngaây mûa khiïën àöi ngûúâi baån phaãi bêåt cûãaàöåi mûa àïí tòm nhau. Luác êëy, mûa laâ tiïëng goåi khöng coá êm thanh, laâlúâi thêìm thò rêët mú höì nhû mêy àang tûå hoáa thên thaânh möåt baãn thïíkhaác. Taách caâ phï toãa khoái thúm, phaã húi noáng vaâo àöi baân tay vûâadêìm trong mûa laånh giaá. Nhûäng gioåt caâ phï lùång leä roã vaâo loâng taáchtrùæng, noá coá maâu höí phaách, coá võ àùæng ngoåt ngaâo, coá hûúng mï hoùåc...coân ngoaâi kia mûa àang thaãng thöët raâo raâo, àang êm thêìm thaánhthoát hay àang mú höì lú àaäng bay lûúát khöng gian... Àoá laâ trêån mûa

"tri kyã", trêån mûa lay phay, khöng ra möåt trêån, cûá ró raã keáo daâi, cûá àïmï trêìm lùæng nhû cung àaân tên hön vúái tiïët têëu laå luâng chó riïngmûa coá.

Giïng hai, mûa buåi phuã trùæng nhûäng böng cuác muöån, chùæc mûanaây laâ höìi quang, laâ àiïåp khuác cuãa trêån mûa àöng laâm múâ aão nhaânhmai trûúác tiïët àeäi haân. Hònh nhû tranh phöë Phaái khöng coá mûa hoùåcrêët ñt mûa.

Phaãi chùng mûa bay nhû phêën thöng êëy laâ neát nhoâe taâi hoa cuãabûác tranh luåa laâm böng hoa àaä thaânh caánh bûúám, ngoån thaáp rïuphong cuäng khoaác aáo choaâng voan; khöng nhû neát cûáng caáp dûátkhoaát cuãa sún khùæc, neát thö nhaáp quùçn queäi cuãa sún dêìu, neát vaângson loáe saáng cuãa sún maâi cöí àiïín.





Thaáng baãy, nöîi mûa Ngêu coân xa caách nhúá thûúng laâm röån loângngûúâi àïën bao giúâ? Con söng trúâi söng àêët cûá duïình lïn vò möëi tònhthuãy chung maâ oan khuêët cuãa Ngûu Lang Chûác Nûä tûâ nghòn thuúãtrûúác àïën sau naây nghòn thuúã. Nöîi caách xa vò öng trúâi àöåc aác khiïën

àaân chim aå Thûúác phaãi àöång loâng trùæc êín bùæc cêìu cho gioåt lïå àúä rúi,cho mûa ngûâng nghó. Vaâ nöîi caách xa khùæc khoaãi laâm ngûúâi hoáa àaáhaäy coân kia, vaâ bao nöîi xa caách khaác nûäa maâ nïëu àong lïn hùèn phaãiàêìy traân con söng Caái Ngên Haâ, nöîi caách xa êëy àêu àaä hïët, mûa àêuàaä rûãa hïët cho ngûúâi.

Nghïå sô thñch mûa. Nhaâ doanh nghiïåp laåi chùèng ûa mûa, búãimûa thò vùæng khaách, lúåi nhuêån cuäng vùæng theo. Phaãi nùæng. Nùængphaãi quùæt queo caã da thõt thò kem múái nhiïìu ngûúâi ùn, quaåt àiïån múáinhiïìu ngûúâi sùæm, khaách saån vaâ xe du lõch múái àöng ngûúâi duâng, caácquaán bia boåt múái dêåp dòu khaách nhêåu, thêåm chñ cúm buåi múái lùæmkhaách ùn...

Giûäa muâa heâ choái chang, coã cêy nùång trôu caânh vò buåi, böîng möåttrêån mûa aâo aâo nhû vöåi vaä, xöëi xaã nhû möëi tònh muöån maâng cuãa tuöíiquaá niïn, laâm treã con uâa ra àûúâng maâ hoâ heát lùn löån, maâ teá nûúác mûanûúác uáng vaâo nhau giûäa àûúâng phöë bò boäm.

Tuöíi thú, tuöíi reo haát cuâng mûa, reo haát cuâng moåi caái àuángcuäng nhû sai, reo haát cuâng nhûäng àiïìu ngûúâi lúán khöng thïí naâo hiïíunöíi. Àêëy. Mûa uáng khöí bao ngûúâi. Cöng taá thoaát nûúác àiïn àêìu,nhûng treã con bêët cêìn, cûá reo haát. Coá ngûúâi haâi hûúác, dñ doãm noái àuâa:Trêån mûa naây laâ mûa ra treã con àêy... Khöëi anh vúä kïë hoaåch vò trúâimûa maát meã...

Coá nhûäng àïm mûa, nùçm maäi khöng nguã àûúåc vò tiïëng mûa thò

thaâo trïn haâng cêy maái phöë. Tiïëng gò xa vùæng thïë? Tiïëng gò nhû húithúã daâi to dêìn lïn, xoeåt qua tai röìi laåi nhoã dêìn ài vaâ mêët huát vaâomûa? Chiïëc xe naâo ài vöåi trong mûa, baánh xe xiïët vaâo laân nûúác, tûúãngnhû nhòn thêëy hai laân nûúác hònh deã quaåt toáe s ang hai bïn trong aánhàeân vaâng choáe.





Saáng mai, trêån mûa laâm àûúâng phöë saáng lïn, cêy cöëi tinh khiïëtsaåch seä, tûúi tùæn nhû gaái dêåy thò. Buåi bùåm àaä tan ài trong mûa, chócoân laåi bùng trinh vaâ noän löåc. Baân tay cuãa trúâi thaânh pheáp laå. Vaâ HöìGûúm àêìy lïn, chan chûáa, nhû röång ra, mïnh möng hún, ñt xanh hún

nhûng luâa caái maát laånh lïn àûúâng cho aáo mònh nhû moãng ài trongthöng thoaáng. Coá thïí àûáng trïn búâ khoãa baân chên xuöëng nûúác höì tûúiroái nûúác mûa, cho caái la ånh thêëm têån gan baân chên, chúåt nghô rùçngmònh laâ ngûúâi thûá bao nhiïu triïåu àûúåc hûúãng caái niïìm vui sûúángnaây. Bònh rûúåu trïn noác thaáp Hoâa Phong kia coá àêìy lïn thûá rûúåu trúâikhöng nhó? Nûúác mûa giûäa trúâi trong vùæt, ngoåt laânh, chaåm vaâo àêìulûúäi àaä ruâng mònh, coá laâm ngêy ngêët nhûäng linh höìn àang chêåp chúânbay trïn thaânh phöë quï hûúng, duâ úã thïë giúái bïn kia cuäng khöng thïí

naâo tûâ boã nhûäng con àûúâng quen thuöåc, núi coá bao nhiïu yïu thûúngkyã niïåm, núi coá nhûäng trêån mûa nao loâng...

Àêët Bùæc Haâ laâ thïë, con ngûúâi Bùæc Haâ laâ thïë. Nhûäng cún mûavui, mûa saåch, nhûäng cún mûa thêëm àêîm loâng mònh tûåa tònh baånthêm giao, nhû tònh yïu viïn maän, nhû chõ bïn em, nhû meå cho con,nhû nöîi thûác tónh sau cún möång àeåp khiïën ngûúâi baâng hoaâng. Muâagiöng töë, sau cún baäo nùång nïì taân baåo, laâ nhûäng trêån mûa ró rñch traânàêìy, laânh laånh. Mûa àïìn cêy àêëy. Khöí thên nhûäng göëc cöí thuå úã ngaä

ba ngaä tû naâo, thên muåc röîng tûâ luác naâo khöng biïët, nay àaânh guåcngaä trûúác phong ba. Thûúng cho cêy non chûa cûáng caáp, coân chûa àuãrïî, àaä gêîy caânh ruång laá trûúác gioá dêåp mûa vuâi.

Trûúác caãnh êëy trúâi cuäng phaãi xoát thûúng, cho mûa vïì àïìn àaáp,cho nûúác maát tûúái nhuêìn, cho mûa hiu hiu dòu dõu. Sûå taân aác naâo, duâlaâ cuãa trúâi àêët cuäng phaãi coá thûâa trûâ. Tûåa nhû sau cún luä taân phaá,phuâ sa àoång laåi cho muâa sau tûúi töët. Coân con ngûúâi thò sao? Thaáng

mûúâi trúâi maâu baåc, ngûúâi laånh hai vai. Con rûúi sùæp trúã vïì, goåi voãquyát thòa laâ àïí thúm tûâ bïëp nhaâ naây sang goác phöë khaác. Caái aáo lencêët ài tûâ thaáng giïng hai, coân thúm muâi bùng phiïën trong tuã, ta àitrïn phöë chùèng súå coá möì höi nïn khöng cêìn möåt thûá nûúác hoa naâotrïn aáo. Chúåt möåt trûa naâo, trúâi nhû chuyïín mònh, ngûúâi naây ngûúâinoå kïu àau xûúng cöët, mêy khöng tûúi saáng cuäng khöng êm u, maâ cûá





rêåp rònh nhûäng àaám mêy khöng ra daây khöng ra moãng cho lùæc rùæcchuát mûa trïu ngûúi. Mûa rûúi àêëy. Con rûúi nhoã tñ maâ àuã sûác laâmbêìu trúâi chuyïín àöång theo mònh. Kyâ laå thïë laâ con rûúi cho trúâi coá mûarûúi.

Coá anh chaâng naâo húi tuåc tûã möåt chuát böîng àöång loâng, khöngphaãi àöång loâng höì haãi böën phûúng nhû Tûâ Haãi, maâ chó àöång loâng nhúá moán möåc töìn. Mûa rûúi coá goåi laâ mûa thu àûúåc khöng. Nhûäng àïmmûa thu buöìn phiïìn raã rñch trïn maái laá, têìu tiïu. Nïëu mûa phuân laâhiïìn dõu, mûa raâo laâ dûä döåi thò mûa thu ra sao nhó? Mûa trïn maáingoái coá êm thanh riïng. Mûa tr ïn maái tön thêåt phuä phaâng. Mûa thuhònh nhû khöng coá tiïëng, vêåy maâ noá coá thïí laâm naát gaåch, muãn tûúângvaâ khöën khöí cho nhûäng ai thiïëu möåt maái êëm gia àònh maâ nûúng tûåa.Hoåa chùng chó coá àöi ngûúâi àang say nhau, àang mú trong nhau, sùénsaâng choaâng chung möåt têëm vaãi mûa maâ ài, coá thïí ài àïën cuâng trúâicuöëi àêët, mùåc kïå àêìu ûúát suäng, vai nùång trõch (nùång vò mûa hay nùångvò tûåa vaâo nhau), chên laånh buöët... Mûa thu trïn têìng nùm khaác mûathu trïn têìng trïåt, cuäng khaác mûa thu trïn nhûäng àeäi löå toaân biïåtthûå, caâng khaác hùèn trïn nhûäng ngoä heåp quanh co lêìy löåi.

Thêm Têm coá cêu thú: Cuöëi thu mûa naát loâng dêu biïín... àïí taã

caái dai dùèng vaâ quaái aác naây, nhêët laâ khi muâa thu baân giao khönggian cho muâa àöng thò nhûäng súåi mûa àaä biïën thaânh nhûäng con daovö hònh nhûng rêët thûåc, cùæt vaâo da thõt ngûúâi. Quêìn aáo moãng, maâucuäng moãng phaãi nhûúâng chöî cho len daå, khùn quaâng maâu sêîm, nùångnïì àöi chuát.

Mûa trïn thaânh phöë, trïn têìng nhaâ, trïn maái cêy laâ taác phêímcuãa thiïn nhiïn àiïím xuyïët cho caãnh vêåt, laâ tùång phêím cuãa vuä truåcho con ngûúâi. Haäy cûá àïí mûa söëng cuöåc àúâi mûa gioá cuãa mònh, duâ

mûa àoá laâ cuãa thi nhên àêìy caãm hûáng, hay caái haáo hûác cuãa chaângnghiïån rûúåu cêìn nhêåu nheåt àïí mûa coá thïm nghôa lyá, duâ mûa àoá vaâomuâa naâo, vaâo luác naâo...





Haâ Nöåi muâ sûúng

Nïëu muâa xuên rûåc rúä caác loaâi hoa coá mûa bay êím toác... muâa heâchoái chang nùæng loáa, nguát lûãa trïn caânh phûúång, tñm huy hoaâng trïnngoån bùçng lùng nûúác, muâa thu coá gioá heo may nheå nhû nöîi nhúá... thò

muâa àöng tuy khùæc nghiïåt vêîn coá sùæc thaái riïng laâm loâng ngûúâi nhûmuöën xñch laåi gêìn nhau cho thïm êëm aáp.

Vaâo nhûäng ngaây reát ngoåt hanh khö, ài qua phöë Traâng Thi,tûúãng nhû nghe thêëy tiïëng söåt soaåt cuãa tûâng trang saách múã ra, trongkhi trïn àûúâng rùång baâng tung nhûäng túâ laá àoã, nhû têëm thû trúâi gûãicho ngûúâi baáo hiïåu muâa àöng sùæp hïët, maâ àêy laâ nhûäng aánh nùængcuöëi cuâng. Haâng phûúång vô àûúâng Thanh Niïn àaä tùæt hïët àeân chó coânlaåi nhûäng quaã khö nhû nhûäng súåi bêëc àen chûáa àûång trong àoá caái haåt

nêu vên vên, àûång lûãa cho muâa sau.

Haâng cúm nguöåi phöë Lyá Thûúâng Kiïåt hònh nhû mêîn caãm vúáisûúng àöng trûúác hïët. Chuáng chó coân trú la åi nhûäng caânh trong baângbaåc maâu trúâi. Nhûng àûâng tûúãng nhêìm, chñnh chuáng laåi bêåt mêìmàoán muâa xuên trûúác nhêët, maâ coá leä roä nhêët laâ mêëy cêy úã trûúác cûãa truåsúã uãy ban Nhên dên thaânh phöë, maâ xûa kia goåi laâ Toâa Thõ chñnh.

Caái vûúân hoa beá tñ teåo nhûng xinh xùæn vö cuâng úã Cûãa Nam kiamúái laå luâng sao. Chó vaâi bûúác chên àaä hïët. Nhûng thûã tûúãng tûúångnïëu khöng coá noá, thaânh phöë seä tröëng traãi biïët bao. Vaâi nùm trûúác khinhûäng tú sûúng bùæt àêìu giùng mùæc trïn thaânh phöë, múái giûäa muâaàöng, mêëy cêy mêån trùæng àaä theån thuâng phö ra dùm àoáa hoa gêìymoãng manh trùæng muöët. öi nhûäng böng hoa mêån cöët caách chùèng keámgò hoa mai êëy, bêy giúâ úã àêu, höìn hoa úã àêu, coá nhêåp vaâo cuöën truyïån





Truyïìn Kyâ Maån Luåc cuãa Nguyïîn Dûä khöng? Coá thïí naâo khöng nhùæcàïën Höì Gûúm, Cêìu Thï Huác, Àïìn Ngoåc Sún.

Thaáp Ruâa luác naâo cuäng múâ aão trong sûúng nhû neát nhoâe trong

bûác tranh luåa kiïåt taác cuãa ngûúâi hoåa sô taâi hoa. Tûâng àúåt gioá chúi troâàuöíi nhau, tûâ phña àaão Ngoåc vïì Haâng Khay, laâm cö gaái naâo phaãi kñnàaáo keáo nghiïm taâ aáo vò caái laånh trïu ngûúi.

Thiïëu nûä Haâ Nöåi vêîn phaát huy truyïìn thöëng vùn hiïën, biïëttrang àiïím giûä gòn vaâ phö trûúng veã àeåp möåt caách thanh lõch bùngtrinh. Nhêët laâ nhûäng ngaây sûúng laånh àuã caác maâu aáo àûúåc choaânglïn vai troân, tûâ hoaâng yïën, tñm hoa caâ, àoã rûåc rúä àïën xanh luåc thêîm,vaâ haâng trùm cung bêåc cuãa maâu nhû êm thanh cuãa cêy àaân diïåu kyâ,

maâ nöët thùng nöët giaáng cuäng múâ ài khöng coân phên biïåt. Tônh lùång laânhûäng àïm àöng khi gioá cûá möåt mònh löìng lïn tòm baån trïn noác cêylong naäo, xaâ cûâ. Sao maâ nhúá ngûúâi baån àaä ài xa, khöng coân àûúåchûúãng nhûäng tiïëng thò thêìm êëy khi sûúng vaâ gioá la âm múâ thûåc taåi xöböì. Phaãi chùng lúâi baån voång vïì trong gioá êëy baån úi.

Haâ Nöåi vêîn mang daáng veã trêìm tû duyïn daáng, gêìn nhû hoangsú trong nhûäng àûúâng ngoä quanh co múâ toã cuãa mònh.

Ngoä Traâng An coá ngöi chuâa nhû möåt laâng xa. Ngoä Phêët Löåc coáhònh chûä chi. Ngoä Tûác Maåc coá cêy hoaâng lan cöí thuå. Ngoä Haâ Nöåithoùæt êín thoùæt hiïån vúái nhûäng ngöi nhaâ nhû khöng bao giúâ coá ai totiïëng. Röìi ngoä Taåm Thûúng, ngoä Liïn Trò nhoã beá, röìi àïìn QuaánThaánh coá nhûäng cêy muöîm giaâ trùm tuöíi, thaã laá khö xuöëng sên àïìnkhöng möåt tiïëng vang, laâm sûúng àöng cuäng khöng thïí giêåt mònh.

Phaãi chùng höìn Thùng Long vêîn coân êín hiïån trong laân sûúng

moãng maâu lam kia? Àaä qua muâa hoa sûäa. Cêy sûäa bêy giúâ treo maânhbùçng nhûäng chuâm quaã, thónh thoaãng laåi rùæc caái haåt àêìy löng nêu ratûá phña, coá luác mònh tûúãng nhêìm laâ con sêu, hoáa chó laâ caái haåt cêy,chùæc muöën àêåu vaâo vai ngûúâi tòm húi ê ëm.

Coá nhiïìu loaâi cêy vêîn tûúi xanh trong sûúng àöng, thaãn nhiïnmùåc cho caái gioá àuâa chúi vêåt vaä. Nhûäng tin gioá muâa àöng bùæc liïn tiïëp





nhû höìi tröëng baáo àöång, cêy vêîn thaách thûác bùçng maâu xanh hêìu nhûsuöët caã böën muâa.

Haâng Da àûúâng Àiïån Biïn, nhûäng cêy sao àen phöë Loâ Àuác,

nhûäng cêy choâ xanh tûâ àïìn Huâng àûúåc di vïì gêìn núi Baác Höì yïnnghó, haâng long naäo laá troân vaâ thúm nheâ nheå úã phöë Lï Vùn Hûu xinhxùæn... Maâu xanh êëy chñnh laâ cuöåc àúâi, laâ sûå söëng, daám vûúåt moåi phiïìntoaái cuãa vuä truå.

Möåt buöíi töëi naâo ta khoaác tay ngûúâi baån thên ài daåo trïn phöëHaâ Nöåi cöí. Beã cao cöí aáo lïn, caãm thêëy caã húi êëm baån beâ bïn vai mònh,röìi tûâ möåt ngaä tû chêåp chúân naâo, möåt cöåt àeân naâo nhoâa trong sûúngcoá aánh saáng múâ aão trong sûúng... Möåt muâi thúm êëm noáng bay lïn.

Muâi thúm àaä trúã nïn hûäu tònh. Ta gùåp aánh than höìng lêåp loâe theo taycö gaái coá húi veã ngheâo, vúái chiïëc quaåt nan cuä. Mùåt ngûúâi cuäng luácsaáng luác töëi cuäng nhû lúâi ai luác noái luác ngûâng, nhû trong giêëc mú saángmai khöng thïí nhúá laåi àûúåc. Xin möåt phuát àûúåc ngöìi laåi bïn chêåuthan hoa höìng rûåc, trong muâi thúm chúâ àúåi àïën thùæc thoãm, chó súåchûa àïën phêìn mònh khi cö gaái lêåt giúã bùæp ngö vûâa chñn túái sang möåtgoác, bùæp ngö vaâng oáng gêìn nhû trong suöët maâ phêìn ngoaâi àaä lêëm têëmàen vò húi lûãa. Ngö àaä chñn àêëy. Cêìm caái bùæp ngö êëy laåi àûáng lïn ài

tiïëp àoaån àûúâng sûúng, vûâa ài vûâa tóa tûâng haåt maâ ùn. Muâi thúmquêën quyát vúái ta, húi êëm lan truyïìn tûâ gên tay vaâo khùæp àûúâng gênthúá thõt.

Hònh nhû moán ngö nûúáng sinh ra khöng phaãi àïí cho muâa khaác,cuäng khöng phaãi àïí cho luác khaác. Trong húi sûúng, trong gioá reát,trong bûúác ài thû thaã cuãa möåt àïm àang vïì, ngö nûúáng laâ möåt phêìncuãa àïm sûúng êëy. Coá leä Tûã Kyâ cêìn möåt Baá Nha thò ngö nûúáng trïnàûúâng sûúng Haâ Nöåi cuäng cêìn coá nhûäng têëm loâng, nhûäng baân tay...

biïët thûúãng thûác noá vaâo àuáng luác naây chùng? Caái bùæp ngö manghûúng àöìng gioá baäi êëy àaä hoáa thên thaânh niïìm vui nöîi êëm cho ngûúâiHaâ Nöåi vaâo khuya, àïí maâ yïu thïm caái thaânh phöë khöng to nhûng laåiàêìy ngaä ba ngaä tû cho ta ài tûâ phöë naây sang phöë khaác vúái caãm giaác vaâ suy nghô àûúåc thay àöíi luön nhû hònh trïn maân aãnh.





Mêëy chuåc nùm trûúác ngûúâi Haâ Nöåi coân ruã nhau ài ùn khuyamoán baánh cuöën baâ Hai Têìu phöë Huïë. Nay khöng coân nûäa. Nhûng vêîncoân nhûäng gaánh luåc taâo xaá, nhûäng gaánh mña hêëp rao ngên nga úã möåtngoä vùæng naâo.

Nhûäng moán quaâ vûâa ngoåt vûâa laânh, nhû têëm loâng thúm thaãocuãa àêët quï cho ta, chùèng töën bao nhiïu tiïìn maâ chùèng thûá cao lûúngmyä võ naâo lêën aát àûúåc.

Nhûäng buöíi saáng Haâ Nöåi choaâng têëm aáo sûúng laâm thaânh phöëàöíi khaác hùèn nhû cö gaái ngaây thûúâng lam luä, höm nay choaâng têëmvoan cûúái lïn àêìu trúã thaânh cö dêu diïîm lïå, bêët ngúâ cho têët caã moåingûúâi duâ quen duâ laå. Búâ coã búâ Höì Gûúm àêu àoá coân vûúng vêën nhûäng

viïn ngoåc li ti. Àïm qua coá ai laâm tung toáe nhûäng haåt ngoåc trai vêåynhó. Hay laâ súåi dêy chuyïìn tûâ cöí cö gaái thanh tên àûát ra, vò quaá vöåivïì trúâi khöng kõp nhùåt, maâ ngûúâi trêìn gian chuáng ta cuäng khöng thïínêng lïn, vò cö àaä yïím pheáp tiïn noá sùén saâng tan ra cuâng trúâi àêët.

Haâ Nöåi àaä boác ài gêìn hïët àûúâng taâu àiïån cöí xûa. Xe cöå dêåp dòuhún trûúác. Maâu sùæc lêëp laánh hún xûa. Cuöåc söëng múái coá veã têëp nêåpvöåi vaâng, nhêët laâ nhûäng ngaây gioá laånh hun huát naây, mêëy ai ài hûáng

caái laånh leäo vaâo mònh. Rau xanh, thò laåi khaác, vêîn phaãi vûúåt quasûúng gioá àïí vaâo thaânh phöë. Su haâo xanh mûúát, caãi bùæp cuöån troân.Caãi beå mún múãn. Caâ röët tûúi non. Caâ chua àoã moång. Àêåu vaâng, àêåuxanh moång nûúác...

Caã nhûäng boá rau cêìn heån möåt bûäa ùn thêåt hêëp dêîn laâm sao. êëylaâ chûa kïí àïën huáng Laáng, rau muâi, thòa laâ, cêìn têy... laâm bûäa ùnnhû àûúåc ûúáp hûúng thúm cuãa ngoaåi thaânh xanh ngaát. Röìi möåt hömnaâo, nhû chúåt tónh ra, ta thêëy mêëy caái quaán dûång lïn. Chúå hoa sùæp

hoåp. Muâa sûúng sùæp hïët. Xuên àang àúåi thêåp thoâ úã ngoaâi thïìm HaâNöåi... Haâng bia tiïën sô trong Vùn Miïëu sùæp hïët nhûäng ngaây tùæmsûúng giaá buöët. Bao nhiïu cêy àang laâm nhûåa dûúái göëc kia àïí chúâxuên, tung maâu xanh vaâo àúâi, tiïîn möåt muâa sûúng giaá ra ài.





Vaâ Haâ Nöåi laåi àeåp caách khaác. Haâ Nöåi vêîn cûá àeåp, nhû chûatûâng bao giúâ thua thúâi gian möåt keo naâo.





Cêy xanh - neát riïng Haâ Nöåi

Caâng ngaây ngûúâi thaânh phöë múái caâng thêëy cêy xanh cêìn thiïëtcho con ngûúâi biïët chûâng naâo. Caâng chêåt cöåi, cêy xanh caâng quyá giaá,noá nhû caãnh vúå chöìng ngheâo caâng biïët thûúng yïu hún, nhû cö gaái

quaá thò àûúåc yïu caâng nöìng naân mï àùæm hún...Coá hai loaåi cêy xanh thûúâng gùåp. Möåt laâ cêy xanh trïn vóa heâ

cöng cöång. Hai laâ cêy xanh trïn heâ trïn thïìm trong sên möîi gia àònh.Trong nhûäng cùn nhaâ cöí Haâ Nöåi cuä, thûúâng lúáp nhaâ trïn caách lúáp nhaâdûúái khoaãng sên con. ÚÃ àoá thûúâng coá non böå, möåt vaâi chêåu cêy caãnhnhû möåt chêåu àõa lan, maåc lan, haåc àñnh lan, möåt khoám soái, khoámhöìng, gioâ cuác. Coá khi laâ möåt göëc àinh lùng xanh biïëc lùn tùn (luác ùngoãi caá khoãi phaãi ài kiïëm), cuäng coá thïí laâ möåt cêy xûúng röìng, möåt cêy

cuác möëc, möåt göëc chi mai, möåt khoám liïn àaâi (hoa àaá)...

Dùm chuåc nùm trûúác, hoa giêëy (tïn chñnh laâ hoa moác diïìu) coânhiïëm, chó möåt maâu tñm thûúâng cho leo trïn haâng raâo sùæt vaâi biïåt thûå.Nay hoa giêëy thaânh phöí biïën, àuã maâu: tñm, trùæng, caánh sen, caávaâng... coá khi coân laâ cêy thïë, coá hai ba maâu hoa gheáp. Tûâ trong nhaâ àira, bûúác xuöëng bêåc tam cêëp laâ gùåp ngay cêy xanh tûúi maát, böí khuyïëtcho caái chêåt chöåi tûác mùæt êm u cuãa maâu nêu àöì göî, maâu àen cuãa cêu

àöëi hoaânh phi, maâu xón cuãa gaåch laá nem, vaâng cuãa tûúâng vöi, xaámcuãa rui meâ trïn noác... Cêy xanh thaânh nöët nhaåc phaá ài caái trêìm lùångcuãa khöng gian tõch mõch, noá coân thoaãng nheå möåt muâi hûúng chothanh thoaát têm höìn àöi chuát...

Cuöåc söëng phaát triïín, nhaâ höåp, àaá öëp, àaá rûãa, nhûäng àûúângthùèng song song nùçm ngang hay thùèng àûáng cûáng àú, thûúâng àún





àiïåu, nïn nhiïìu ngûúâi àaä phaãi phöí chuát cêy xanh vaâo cho àúä tröënglaånh bùçng cêy àa laá àoã, cêy cö toâng, trùæc baách diïåp, cêy vaån niïnthanh thùèng àûáng maâ laá coá nhûäng chêëm trùæng li ti nhû sao moåc trúâiàïm.

Nhûäng chuã nhên cuãa thïë kyã trûúác thûúâng aáo the quêìn öëng súátûúái cêy chùm soác caái mêìm xanh nhû ngûúâi tri kyã, lêëy caã nûúác rûãamùåt tûúái cêy, duâng nûúác àiïëu tuöët muöåi cho laá lan quen eão laã, chúâtûâng caái nuå quyânh múái nhuá bùçng àêìu tùm... Coân bêy giúâ öng chuã baâchuã söëng theo töëc àöå xe maáy, quêìn boâ vaáy möëc, möìm àoã mùæt xanh, coicêy laâ thûá phuåc vuå, laâ möåt thûá laâm sang cho mònh, chûá khöng phaãi laângûúâi an uãi mònh, nïn àöëi vúái cêy khaá phuä phaâng.

Khöng traách àûúåc hoå, búãi hoå söëng trong caái guöìng keáo ài khöngthïí àïí lûâ àûâ, àêån àaâ maâ àûúåc. Coân loaåi cêy trïn vóa heâ cöng cöångthaânh phöë thò sao? Cöng taá cöng viïn coá àöåi boáng maát àïí chùm chocêy, naâo tröìng dùåm, böí sung, haå nhûäng cêy sêu muåc, tóa caânh muâabaäo (chó tiïëc coá khi anh em quaá tay, caái cêy coân khöën khöí hún gùåpbaäo).

Haâ Nöåi coá nhûäng haâng cêy àeåp laå luâng, laâ nöîi nhúá cuãa ngûúâi ài

xa, laâ niïìm yïu cuãa ngûúâi úã gêìn, laâ bêng khuêng cho tònh aái, laâ...nhiïìu lùæm. Loâ Àuác coá sao àen thùèng vuát. Nguyïîn Du coá hoa sûäa.Trêìn Hûng Àaåo coá caã hoa sûäa, caã sêëu um tuâm. Phan Àònh Phuâng coáhoaâng lan. Ngö Quaáïìn coân soát laåi mûúi cêy me cöí thuå. Àiïån Biïn Phuãcoá hún böën chuåc cêy àa cûá oùçn mònh maâ xanh biïëc böën muâa. ThúåNhuöåm coá bùçng lùng nûúác, àûúâng Thanh Niïn coá xoan têy.

Xung quanh búâ Höì coá bao cêy àùåc biïåt: cêy moä thên thùèng caânhxoâa röång, cêy löåc vûâng nhû cêy thïë khöíng löì, laåi coá cêy löåc vûâng chñn

göëc, cêy göî tïëch thùèng vuát, baäi vöng hoa àoã rûåc luác chúám heâ, göëc gaåogoåi chim vïì rñu rñt cuâng hoa khi cuöëi xuên, nhûäng cêy vaâng anh rûåcrúä nhûäng chuâm hoa da cam àùçm thùæm, cêy coå nhû chöëng àúä trúâixanh, mêëy cêy àa haâo phoáng boáng maát vaâ buáp cho con treã àuâa chúi...





Àöi vûúân hoa biïåt thûå thêëp thoaáng möåt vaâi göëc tre àùçng ngaâthên vaâng oáng nhû maå vaâng, keáo nhûäng laâng quï gêìn laåi. Lêu nayHaâng Dêìu coá cêy sûa, muâa xuên hoa núã trùæng nhû tuyïët phuã. HaângBeâ, Haâng Àaâo coá dêu da xoan laâ loaåi cêy dïî tröìng dïî söëng, toãa boáng

maát rûúåi, hoa thúm thoaãng xa duâ húi phaâm tuåc.

Cêy xaâ cûâ àaä khaá quen thuöåc vúái Haâ Nöåi, cêy cao boáng caã, chótiïëc to xaác nhûng ñt chõu àûúåc baäo to gioá lúán vò rïî ùn ngang, khöngdeão dai nhû cêy sêëu, göëc coá veâ coá baånh, laá thûúâng xanh böën muâa, hoaruång trùæng thaáng ba, treã nhùåt chúi àêìy kyã niïåm.

Thûã tûúãng tûúång nïëu Haâ Nöåi khöng coá cêy xanh. Àoá laâ cö thiïëunûä àeåp nhûng laåi caåo troåc àêìu, khöng kïí chuáng ta seä ngaåt thúã khoái

nhaâ maáy do caác thûá cuãa con ngûúâi thaãi vaâo khöng khñ. Haâ Nöåi àeåpmöåt phêìn chñnh vò cêy xanh, cêy laâm thaânh phöë mang yá võ cuãa thaânhphöë xinh xùæn trêìm mùåc cöí kñnh, maát meã, àêìy nhên tònh lûu luyïën, laânöîi khùæc khoaãi cuãa ngûúâi xa thaânh phöë quï hûúng, laâ niïìm êu yïëmcuãa ngûúâi haâng ngaây phaãi coá mùåt trïn àûúâng phöë. Tiïëc coá luác coánhûäng göëc cêy bõ xêy boá laåi laâm chöî baán haâng, baán nûúác, hoùåc coá khibõ taân phaá nhû àïm giao thûâa, ngûúâi ta haái löåc.

Ngûúâi Haâ Nöåi thïë hïå naây tiïëp thïë hïå khaác khöng thïí naâo quïnbao kyã niïåm gùæn àúâi mònh vúái nhûäng haâng cêy quen thuöåc. Hoa tñmbùçng lùng nûúác trïn àûúâng Thúå Nhuöåm, hoa phûúng àoã choái trïnàûúâng Thanh Niïn, hoa sêëu trïn nhiïìu con àûúâng um tuâm rúåp boáng,hoa löåc vûâng choái àoã rêåp rúân trïn mùåt höì thu... caã àïën cêy mñt trongchuâa ngoä Traâng An, cêy muöîn trong Quaán Thaánh, cêy muöîm àún àöåcmoåc giûäa heâ trïn phöë Trêìn Hûng Àaåo (chöî cûãa sûá quaán I-rùæc). Cêyxanh àaä thaânh neát, nïëu khöng noái laâ chuã àaåo thò cuäng laâ möåt neátmaâu quan troång cuãa bûác tranh Haâ Nöåi sùæp bûúác vaâo nghòn tuöíi.





Tiïëng hoa

Tiïëng muâa xuên àaä rò rêìm trong maåch àêët. Nùæng hanh vaâ mûabuåi. Trùng laånh vaâ súám mai höìng. Gioá nöìm vaâ mêy phiïu baåt... Höìnhoa thu nhêån tiïëng khöng gian êëy àïí hoáa thaânh tinh khöi àoáa cuác,

khi phai taân coân lïn lúâi trong cheán rûúåu hoaâng hoa, thaânh böng thûúåcdûúåc rûåc rúä nhû thiïëu phuå àuã àêìy chan chûáa, thaânh caánh haãi àûúângloáe lûãa trong keä diïåp luåc xanh ngaâ, thaânh böng hoa maãnh nhû tú,nhû luåa, cûá tûúi roái lïn trong hûúng xuên raåo rûåc.

Muâa xuên, muâa àeåp nhêët möåt nùm. Tuöíi xuên, tuöíi àeåp nhêëtmöåt àúâi vaâ hoa xuên... thiïëu hoa xuên thò xuên trúã thaânh goáa buåa, caáiàeåp muön loâng chúâ àúåi kia chó coân laâ nöîi vêåt vúâ, khùæc khoaãi, chia xa,lúä laâng, hiu quaånh... Chiïìu lêng lêng hoa lyá. Àïm baát ngaát hûúng

quyânh. Ngêu àoá vö cúá maâ bûát rûát. Hoa möåc úi thúm vïì àêu maâ kñnnhû lúâi gaái quï khöng ngoã, khaác hùèn daå lan hûúng rúån lïn tûâng àúåttrïu àuâa nhû cö gaái àa tònh vaáy tung bay trong gioá löång... Àûúâng trûaboáng treã ven laâng, nheå bêîng laân sen. Con thuyïìn thuáng loãng laãnh taysaâo, chòm khuêët trong nhûäng chiïëc ö xanh àïí ngûúåc maâu xanh baåc,cûá thaã nhûäng con bûúám vö hònh mang àêìy hûúng trïn caánh àêåu vaâomaá vaâo ngûåc ta maâ noái nhûäng lúâi àöìng quï röång loâng múã àoán, àêåu caãsêu thùèm loâng ta thûá hûúng thûá lúâi maâ thaânh phöë xö böì laâm sao coá

àûúåc. Coá lúâi thu vûâa ài qua, duâng dùçng núi cûãa söí, bùæt ta hoáa thên doäitòm. Ngoåc lan nhû ngoån buát maâu ngaâ, mûåc laâ gò nhó hay chó laâ nöîilïnh laáng têm tû, khiïën hoa cûá bay, caánh cûá ruång maâ viïët maäi chùèngthaânh khuác àiïåu. Hoaâng lan giú ngoán tay eão laã vêîy theo ta, röìi vuåtbiïën ài, chó coân àïí laåi möåt höì laá mïìm nhû toác àïm sêu vùæng veã. Ngûúâiàaä xa nghòn truâng. Ngûúâi àaä thaânh dô vaäng, vêåy maâ hoa sûäa nhû muâi





quaã doi chñn moång àêìu möi, nhû muâi möång mõ... laåi vïì tûâ luác chaångvaång àïën khi aánh àeân múâ àuåc phöë khuya. Hoa bay ài àêu, vïì têån neãonaâo coá mang ài nöîi ngoã cuãa ta khöng thïí noái cuâng ai. Àûâng, àûâng vöåithïë ngûúâi úi maâ vêëp vaâo gioá àêëy, ngaä trong gioá thò ai àúä nöíi. Hoa sûäa

laâm chöî tûåa û, nhûng hoa sûäa cuäng ngaä theo röìi. Sûác nùång cuãa maáiàêìu ngaã bïn vai ta coân nùång hún traái àêët, nhûäng laân toác buâ tung kialaâ mêy lêët phêët xoaáy vaâo da thõt àï mï. Naâo ta ài bïn nhau, suöëtmuâa hoa, suöët muâa àúâi, suöët muâa tònh aái. Trûa naâo àöìng quaånhchang chang, hoa suáng noái gò trong caánh tñm, nhoån sùæc nhû lúâi ai oaán,coân hoa trang trùæng tinh laåi nhoã li ti, khiïm töën nhû têëm loâng thúmthaão, chó biïët cho maâ khöng cêìn nhêån, chó biïët vò keã khaác maâ chaãnghô àïën mònh, caái mònh nhoã nhoi töåi nghiïåp...

Àûâng bùæt ta nguã, àïm hoa bûúãi nheá. Búâ giïëng hay rùång duöëiàêìu thön, tiïëng sûúng hay tiïëng loác boác roã tûâ chiïëc gêìu thuãng àaáyxuöëng loâng sêu mùåt giïëng, coá leä chó laâ tiïëng hoa bûúãi hiïån nguyïnhònh taâ aáo trùæng caánh hoa, chuát nhõ vaâng nhû caái choaáng vaáng cuãacheán rûúåu mêåt ong quaá liïìu daåi döåt.

Qua àöng reát mûúát, muâa àaä chuyïín sang nöìm, khöng gian êëmnhû baân tay, mïìm nhû sûå nhêån lúâi trong caái gêåt àêìu röìi uá teá chaåy.

Buöìn úi, khöng àaânh ài. Haäy àùåt caái vöåi vaâng xuöëng heâ àûúâng, àïí möåtlêìn mùåc niïåm nhûäng voâng hoa àang chêåm raäi ra ài. Lúâi hoa thaânhmaâu àen trïn daãi vaãi vùæt ngang cuöåc söëng hònh troân hay bêìu duåcthaânh tiïëng keân giaâ laâm nûác núã vaâ tiïëng tröëng cúm naäo nuâng àûalinh àem caã nhûäng voâng hoa tûúi kia vaâo heáo hùæt, möîi böng hoa coânchûáa caã linh höìn nuöëi tiïëc êëm ïm àúâi söëng trêìn gian.

Àïm nay, ngûúâi coá trúã laåi àûúâng naây, tòm theo dêëu vïët nhûänglúâi hûúng vang voång duâ maâu sùæc cuãa hoa àaä tan loaäng thaânh àen, àïí

vïì vúái cùn phoâng vui aánh àeân àoaân tuå. Chùæc ngûúâi khöng àaânh möåt àilaâ maäi maäi boãi khuön hònh cuãa cuöën phim àúâi vêîn lïn tiïëng goåi thiïëttha, búãi nhûäng nöët nhaåc trïn cêy àaân àaä múã nùæp chúâ tay ngûúâi bêëmphñm.





Caâng aám aãnh hún, caâng xoát thûúng hún, khi àoá laâ voâng hoatrùæng. Naâo huïå naâo cuác trùæng, naâo baåch dûúng, naâo loa keân... hoa coânngêåm sêu nhûäng lúâi êëp uáng chûa hïì ngoã, coân phong kñn möåt têm höìnnhû chiïëc bêìu àaân chûa coá baân tay rung ngoán. Xin àûúåc khuêy khoãa

àïí ài haái möåt böng àöìng thaão, nhoã nhoi, khiïm töën, moåc lêîn vaâo trongcoã, khiïm töën àïën nöîi ngûúâi qua khöng ngoaái laåi àïën àöå tïn cuäng bõlaäng quïn, khöng coân ai goåi laâ viöleát maâ cûá nhêìm vúái Chên chim múânhaåt, coá sùæc tñm maâ chùèng coá lúâi hûúng. Àöìng thaão úi, viöleát úi, pha caãtrúâi xanh vaâo sùæc tñm naây, hoâa caã aánh höìng pha lam vaâo caánh moãng,thïë maâ vêîn cûá le loái chuát lûãa vaâng, nhû möåt chiïëc löng con chimhoaâng yïën khiïën ta nghe laãnh loát, lúâi hoát nhoã nhû tiïëng sûúng chûaàoång gioåt luác vaâo àïm. Phong lan söëng bùçng gioá. Àõa lan dûåa vaâo àêët.

Dung dõ maâ cuäng cao sang, khiïën àöi khi ta thêëy mònh chó laâchaâng trai xêëu söë, xêëu ngûúâi Trûúng Chi gûãi lêìm tònh yïu vaâo naânghoa vûúng giaã Myå Nûúng. Àêu daám saâm súä, cuäng chùèng daám thökïåch cuâng hoa, nhûäng lúâi cûá nhû bûác maânh veán nûãa trïn lêìu, coân talaâ ngoån coã búâ söng. Nhûng ta coá thïí àam mï böng höìng nhung haâmtiïëu, kiïu sa vêîn gêìn kïì coá thïí nghe nhûäng tia mùåt trúâi toãa êëm trongböng hoa àöìng tiïìn àoã rûåc, hay têm sûå cuâng khoám pùng-xï mún múãn,luác naâo cuäng nhû àaân bûúám sùæp bay ra, saâ vaâo loâng ta àêìy tñm vaâ

nhûäng lúâi lûu luyïën cuäng tñm nhû mú. Àöi khi ta ngaã mònh trïn baäicoã àöìng xa, chaåm tay vaâo cêy trinh nûä, cêy liïìn vöåi kheáp laá mi nhûngböng hoa maâu sen vêîn rung rinh nhû böng hoa tai cuãa ai vûâa boãquïn trûúác ta giêy phuát, cûá hûäng húâ mùåc ngûúâi trïu cúåt. Cuäng coá khita gùåp àaám hoa mua luáp xuáp ven àûúâng, hoa lïn tiïëng múâi ta ngùæmnghña cho quïn mïåt nhoåc àûúâng daâi, maâ têån hûúãng caái hoang daätrong sùæc tñm chùèng àûúåc ai nêng niu chùm soác.

Bao àïm möåt mònh, ta thaã höìn ta lang thang vaâo gioá, höìn gioácuäng dùng nhûäng taâ aáo moãng manh dïåt thaânh caánh voäng coá lúâi rusiïu thoaát, dêîn ta àïën khu vûúân maâ ban ngaây chùèng thïí coá trïn trêìn,hoa noái cuâng ta lúâi mïåt mï cuãa ngûúâi ài tòm tri êm bõ àûát àoaån thuúãnaâo.





Ta nghe, hoa úi. Ta öm lúâi hoa vaâo da thõt cho bêåt ra cung àiïåumaâ ngûúâi con gaái àöåc nhêët trïn àúâi naây àaä cho ta, cho ta tûâ phuátchúám run rêíy àêìu tiïn cho túái vö cuâng...





Mêëy neão ngoaåi ö

Àaä coá möåt thúâi chûa xa, Höì Gûúm mïnh möng trong mùæt, coânnöåi thaânh laåi tên hoeãn nhûäng àûúâng heåp ngoä nhoã quanh co. Tûâ thaápHoâa Phong trêìm lùång, tûâ göëc cêy gaåo giaâ cûãa àïìn Ngoåc Sún xuâ nhûäng

trùm bûúáu thúâi gian... ta hûúáng ra caác neão ngoaåi ö maâ thêëy xa huátnhûäng àûúâng trûúâng moãi ngûåa.

Ngaây nay, Höì Gûúm hònh nhû thu mònh laåi, heåp ài, khöng chûáahïët àûúåc boáng nhûäng ngöi nhaâ cao têìng soi xuöëng. Coân nhûäng neãongoaåi ö sao maâ gêìn thïë.

Giûäa àûúâng phöë Huïë, xuöi chúå Höm mêëy bûúác chên maâ àaä phaãicoá caái quaán Trung Àöì tûác "quaán giûäa àûúâng" àïí ngûúâi dûâng chên,

ngûåa taåm nghó khi àûa cöî linh cûäu vïì coäi vônh hùçng muâ mõt. Nay, chöîêëy laâ söë nhaâ 260, möåt trong nhûäng trung têm thaânh phöë, coân nghôatrang Quyânh Löi cuäng chùèng xa gò, thaânh khu nhaâ úã, thaânh nhaâ maáydïåt vaãi, dïåt khùn mùåt khùn tay, thaânh con àûúâng mang tïn ngûúâi nûäliïåt sô Minh Khai chó huy cuöåc khúãi nghôa Nam Kyâ.

Ài thïm chuát nûäa, ta gùåp hoa höìng Vônh Tuy thay cho Ngoåc Haâ,Quaãng Baá laâng hoa nghòn tuöíi, vaâ nïëu dêën "ga" thïm chuát ñt, ta gùåplaâng Thanh Trò baánh cuöën luåa moãng maát mïìm truyïìn thöëng quaângon Haâ Nöåi.

Àuöi Caá laâ àêu, hònh nhû nguát ngaân tñt tùæp, caái ngaä ba coá conàûúâng cheáo taåo ra chiïëc àuöi con ngûúâi caá cheáp, caá rö Àêìm Seát, coânphaãng phêët ngöi chuâa Seát xêy gaåch Baát Traâng vaâ àêìm ao dêåp dïìnhbeâo ong beâo Nhêåt Baãn, sùén saâng cho nghó àöi chên ngûúâi trïn àûúâng





thiïn lyá vïì Nam. Trûúác nùm 1940, àûúâng sùæt quaäng êëy goåi laâ CêìuTiïn, möåt lêìn chuyïën taâu Vùn Àiïín àêm vaâo chuyïën töëc haânh SaâiGoân, hún hai trùm ngûúâi tûã naån laâm caã nûúác xön xao lo lùæng, khùngoái quaã mûúáp ài tòm ngûúâi thên, nhûng röìi "öng Sïëp ga" ngûúâi Têy

chó bõ phaåt Möåt àöìng baåc Àöng Dûúng danh dûå. (?) Nay ga Giaáp Baátlaâ ga lêåp taâu, noá chûa ngoaåi ö, noá àêìy têëp nêåp, noá thuöåc quêån nöåithaânh Hai Baâ Trûng àöng àuác.

Phña Têy thaânh phöë, ngaä tû Haâng Loång, Khêm Thiïn àaä êm ule loái ngoån àeân dêìu, chó loáe saáng Mùng Söng chaát tom son phêën chenvaâo aáo vaá chên trêìn khi nhûäng Chu Thõ Böën, Chu Thõ Nùm, MöångHoaân sïnh phaách cêìm ca. Trêìn Huyïìn Trên, nhaâ thú taâi hoa Ngoä Trùæng giûäa phöë maâ nhû laåc loaâi xa la å vúái phöìn hoa öìn aä caách xa chódùm trùm thûúác, nïn öng thúã than: Töi úã lïìu gianh Cöíng Trùæng naâyChaånh niïìm caá nhaãy vúái chim bay Àïm àïm keäo keåt ngû baâ thûácGiùng phaãi höìn töi möåt lûúái àêìy...

Khêm Thiïn bêy giúâ la â phöë thúå may, daâi gêìn hai nghòn thûúác,baåt ngaân quêìn aáo bònh dên, ka ki coã uáa, boâ maâi boâ möëc, duâ nùæng àimöåt voâng cung tûâ àöng sang têy tûâ súám àïën chiïìu, maâ taán baâng cûánon tú, khöng aát ài maâu nhiïåt àúái, caã sau trêån bom B.52 hún 250

ngûúâi ra ài cho Haâ Nöåi àûáng thùèng laâm ngûúâi.

Chúå Dûâa laâ möåt cûãa ö giaâ hún bêët cûá ai giaâ nhêët Haâ Nöåi. Àûúânghai chiïìu nhûåa phùèng ap-phan, chúáp mùæt àaä àïën Ngaä Tû Súã tûâng heohuát chia tay hai taâi nùng lúán Taãn Àaâ vaâ Vuä Troång Phuång, liïìn söë nhaânhau, nay khöng coân dêëu vïët. Trung têm thûúng maåi nùçm kïì bïn búâcon söng Tö Lõch möåt thuúã trûä tònh, con söng nghe mú höì nöîi nhúánhung nhû khöng hïì coá thûåc, nay ai vöåi phoáng xe hùèn khöng kõpnhêån ra Cêìu Múái bùæc ngang, búãi cêu Kiïìu taã àuáng: Ngûåa xe nhû nûúác

aáo quêìn nhû nïm Nghôa trang Quaãng Thiïån -Thanh Xuên laâ àêu, khimuâa xuên ta ài thùæp nhang trïn möå ngûúâi chõ gaái toác daâi Haâ Nöåi.Nay ta ài tòm nhaâ baån khu Thanh Xuên Nam vaâ Bùæc, nhaâ dûåa vainhaâ. Tónh Àú tûác thõ xaä Haâ Àöng coá laâng dïåt luåa hònh nhû àaä tûå dichuyïín cho gêìn kïì Haâ Nöåi, búãi sao maâ gêìn thïë. Vûâa ài khoãi nhaâ thúâHaâng Böåt (Sú ng-toan), núi tûâng dung naåp nhûäng cö gaái daåi döåt àïën





àêy maän nguyïåt khai hoa cho kñn àaáo dûúái baân tay àêìy nhên àaåonhûäng baâ Sú muä höì böåt trùæng tinh nhûng traái tim suöët möåt àúâi àoãthùæm. Vûâa qua àêy, nay khöng nhêån ra thaáp chuöng nhaâ thúâ, maâ àaäàïën thõ xaä.

Khaái niïåm àõa dû vúái nùm cûãa ö thêìn thaánh khöng coân chñnhxaác. Ta lêîn löån hay Haâ Nöåi vûún vai öng Gioáng? Con àûúâng Giaãng Voähoang vu, àï cao coã rêåm, nhaâ nguyïån tïn quan nùm Phaáp HenriRivieâre àaä chòm vaâo quaá khûá. Haâng xaâ cûâ àaä cöí thuå che rúåp nghònnhaâ baán tuã saách, giûúâng têy mö-àeác, tuã gûúng choaáng löån. Bïn kiaàûúâng laâ Cêìu Giêëy ài tûâ Kim Maä "Con ngûåa vaâng" àaä löìng voá phinûúác àeäi cho nhûäng laân xe dêîn àïën cêìu Thùng Long, sên bay vaâ SúnTêy xûá Àoaâi mêy trùæng coá nhaâ thú Quang Duäng, Nguyïîn Haâ, DoaänTrang, Taãn Àaâ yïn nghó.

Con höí naâo gêìm, con voi naâo huá, con caá sêëu naâo quêîy àuöi núivûúân Thuã Lïå, tûâng coá rûâng truác lao xao, rùång öi quùçn queäi soi nûúác höìtrêìm mùåc lùång túâ nhû tûâ mêëy nghòn nùm. Rùång muöîng hoa vaâng vaâhaâng cêy bùçng lùng hoa tñm cûá rúâ rúä àoán khaách tûâ Höì Gûúm àïën àêythû giaän, vaâ bao lêu nûäa, laâng Dõch Voång coá moán cöëm Voâng seä laâ möåtphûúâng nöåi thõ nhû laâng Laáng rau thúm, laâng hoa Phuá Thûúång?

Traåm Tröi, phöë Nhöín, thõ trêën Phuâng, trùng xûá Àoaâi vùçng vùåc, gioácaánh àöìng thúm hûúng... cûá nhû haâng xoám nhaâ ta, thoùæt ài thoùætàïën... chó gang têëc àaä kïì bïn, chó laát giêy àaä haân huyïn coá thïí ùnmoán nem Phuâng thúm nûác vaâ nhai ngoån rau muöëng Sún Têy xanhrúân gioân tan nhû phaáo.

Söng Höìng bao lêìn àöíi doâng tûâ cêìu phao Tön Sô Nghõ vúä toang,àïën cêìu Long Biïn trùm tuöíi, cêìu Chûúng Dûúng thùèng tùæp, cêìuThùng Long chïnh vïnh... Gia Lêm, Böì Àïì, Thûúång Caát, Cöí Bi, Dêu

Keo, chúå Suãi... luä lûúåt rau xanh thaânh doâng söng maát rûúåi bûäa cúmhaâng ngaây, cûá kòn kòn àöí vaâo Haâ Nöåi, khöng coân chó laâ quang gaánh,maâ àaä xe thöì, xe maáy, ö tö cho tûúi non àúåm tûâng gioåt sûúng maithúm thaão.





Con àûúâng söë 5 tñnh tûâ àêu nhó? Tûâ trung têm Bûu àiïån Búâ Höìhay tûâ cêìu Chui àaä àûúåc nêng cao? Sên bay Gia Lêm nghe xa nhûlõch sûã àaä coá maáy bay lïn thùèng àoán khaách rong chúi ra Haå Long, TraâCöí trong nhaáy mùæt. Khöng ai coân nhúá vïët thûúng ró maáu ngaây dên

Gia Lêm, Àöng Dû, Thöí Khöëi ... nhöí luáa tröìng àay vaâ sau àoá nhöí àayàïí múã röång baäi têìu bay cho Nhêåt.

Ngay nhaâ ga xe lûãa Gia Lêm cuäng khuêët chòm vaâo khu nhaâgiûäa phöë, nhûäng con taâu ngûúåc Àöìng Àùng, Yïn Baái... keáo coâi chùènglaâm thú beá giêåt mònh. Noá cûá ài, nöëi àoaån àûúâng gêìn vúái Haâ Nöåi thïnhthang.

Nhûäng neão àûúâng vûúåt caác cûãa ö xûa ra ngoaåi thaânh hêìu nhû

khöng coân ranh giúái. Nhûäng Têy Long (hay Têy Luöng), Haâng Mùæm,Trûâng Thanh, Yïn Hoa, Thöí Khöëi, Thaåch Tên, Àöìng Lêìm, Àöëng Maác,Trung Hiïìn, Cêìu Giïìn àaä mõt múâ tiïìm thûác chùèng coá biïín àïí nhùæcnhúá. Chó coá nhûäng con àûúâng vûún daâi, vûún maäi, vûún xa cho trungtêm Haâ Nöåi núã bûâng nhû haåt ngö núã ra böng hoa mai xoâe röång.

Höì Gûúm chêåt chöåi, àûúng nhiïn. Ngoaåi ö khöng hiïån hònh cûãaö cuå thïí, ngoaåi trûâ chiïëc cöíng xêy gaåch Baát Traâng coá lïånh quan Töíng

àöëc Hoaâng Diïåu nhùæc quên quan khöng àûúåc nhuäng nhiïîu dên laânh:aå Quan Chûúãng, laâ chûáng nhên duy nhêët, núi baâ Thõ Löå tûâ Têy Höìxuöëng àêy baán chiïëu, gùåp ngûúâi tònh muön kiïëp laâ ngöi sao saáng ûácTrai.

Ngûúâi Haâ Nöåi höm nay, ai coân quï quaán nhûäng neão àûúâng ài raböën phña, àïí ngaây "ra ài" laâ ngaây trúã laåi quï nhaâ? Baánh gai NinhGiang, baánh daây Quaán Gaánh, vaãi Thanh Haâ, Luåc Ngaån, nhaän Hûng

Yïn, rau sùæng Chuâa Hûúng, höìng Haåc Trò, na Àöìng Moã, chuöëi Phuá

Thoå... àaä ïm ru nhû nùçm nöi maâ vaâo nöåi thaânh Haâ Nöåi. Möåt ngaâybònh thûúâng, coá ai ài hïët àûúåc nhûäng dùåm ngoaåi ö àaä hònh thaânh vaâcoân àang quaá hoaåch? Tûâ nhûäng caái cöíng tre phïn coá anh tuêìn àinhcanh gaác möåt thúâi xa thïë kyã àïën böën laân àûúâng, saáu laân àûúâng xechaåy...





Haâ Nöåi àang laâ vêån àöång viïn àiïìn kinh thi töëc àöå dung naåpngûúâi ài böå ba nghòn bûúác chên quanh Höì Gûúm, cho àïën ngûúâi laáimaáy bay vaâo thaânh phöë Höì Chñ Minh, lïn Àiïån Biïn, ra Caát Baâ... hayxuöi ngûúåc söng Höìng trïn taâu du lõch gheá bïën Cheâm hay lïn baäi

Tiïn Dung àïí tûå mònh ào Haâ Nöåi bùçng caái thûúác ào tònh yïu Haâ Nöåi...Ta böîng cuäng muöën laâm cuöåc àùng trònh, ra cuâng caác neão ngoaåi ökhoaáng àaåt muön truâng nhû thïë.





Quaâ Haâ Nöåi vaâ ngûúâi Haâ Nöåi ùn quaâ

Loaåi trûâ möåt vaâi trûúâng húåp nhû quaâ Tïët, quaâ biïëu, quaâ cûúái...quaâ mang möåt nghôa khaác, coân thöng thûúâng quaâ nghôa laâ möåt moánùn phuå, ùn cho vui, cho ngon, cho thñch... chûá khöng phaãi moán ùn cho

no nhû hai bûäa chñnh möîi ngaây.Nhûäng thaânh phöë caâng lúán thò caâng coá nhiïìu haâng quaâ. Nhûäng

núi caâng thanh lõch thò caâng coá nhiïìu moán quaâ ngon, àêìy hêëp dêîn, coákhi vûúåt ra caã möåt àõa phûúng maâ trúã thaânh nöíi tiïëng trong caã nûúác,tûúång trûng cho caã möåt vuâng. Töi chûa àûúåc ùn nhiïìu moán quaâ cuãaHuïë, thaânh phöë Höì Chñ Minh vaâ caác vuâng khaác, nghe noái coá nhiïìumoán rêët ngon rêët laå. Riïng quaâ Haâ Nöåi thò töi àaä àûúåc thûúãng thûáctaåm goåi laâ nhiïìu.

Tûâ lêu röìi, Haâ Nöåi vêîn nöíi tiïëng laâ coá nhiïìu quaâ ngon, ñt núisaánh kõp. Khöng phaãi vò quaá yïu thaânh phöë cuãa mònh maâ töi thiïnlïåch, àõa phûúng chuã nghôa, nhûng tûâ lêu, dû luêån chung vaâ caác taácphêím vùn chûúng, baáo chñ àaä cöng nhêån àiïìu àoá. Àûúng nhiïn, Huïëcuäng nhû thaânh phöë Höì Chñ Minh cuâng nhiïìu núi khaác àïìu coá quaângon cuãa mònh nhû baánh böåt loåc bao töm, baánh beâo Huïë, chaã gioâ SaâiGoân (moán naây ra àïën Haâ Nöåi laåi mang tïn Nem Raán, àûúåc ghi vaâo tûâ

àiïín Larousse), thõt boâ baãy moán, mò Quaãng, baánh canh Àaâ Nùéng,baánh àêåu xanh Haãi Dûúng, baánh cuöën Laång Sún v.v...

Nhûäng Nguyïîn Tuên, Thaåch Lam, Vuä Bùçng... àaä coá nhûängtrang saách chan chûáa yïu mïën vaâ têm höìn say àùæm vïì nhiïìu moánquaâ Haâ Nöåi nhû neát vùn hoáa àaáng chên troång, baão tö ìn, nhû gioâ luåa,phúã, buán chaã, buán bung, buán öëc, rûúi, baánh daây baánh gioâ v.v... noái àïën





Haâ Nöåi ngûúâi ta liïn tûúãng àïën hoa àaâo ngaây Tïët, thiïëu nûä bïn HöìGûúm, àöìng thúâi nghô ngay àïën baánh cuöën Thanh Trò, cöëm Voâng,mûát sen trêìn... Nhû nhúá möåt loaâi hoa laâ nhúá ngay àïën maâu sùæc vaâhûúng thúm cuãa noá. Vuä Bùçng viïët "thûúng nhúá mûúâi hai" bùçng nûúác

mùæt, öng goåi haåt rûúåu nïëp laâ con rïåp, con caâ cuöëng laâ con rêån röìng...tinh tïë àïën mûác khoá tñnh maâ trñch àûúåc ra möåt cêu cho loån nghôa.Thaåch Lam viïët vïì buán öëc nhû sau:

-"Coá ai buöíi trûa vùæng hay buöíi chiïìu, àïm khuya, ài qua caácnhaâ cö àaâo vaâ caác chõ em thanh lêu, thêëy hoå ùn caái quaâ êëy möåt caáchchùm chuá vaâ tha thiïët àïën àêu khöng? Nûúác öëc chua laâm nhùn caácneát mùåt taân phêën vaâ mïåt laã, miïëng úát cay laâm xuyát xoa nhûäng cùåpmöi heáo hùæt, vaâ khiïën àöi khi gioã nhûäng gioåt lïå thêåt thaâ hún caãnhûäng gioåt lïå tònh..." (Haâ Nöåi bùm saáu phöë phûúâng -Thaåch Lam).

Sinh thúâi, Thaåch Lam chï phúã gaâ laâ nhaåt nheäo, vaâ öng coân chorùçng phúã thïm hûúng caâ cuöëng vêîn ngon, öng viïët "Rau thúm tûúi, höìtiïu bùæc, gioåt chanh cöëm ngaát laåi àiïím thïm möåt chuát caâ cuöëngthoaãng nheå nhû möåt nghi ngúâ..." (Saách àaä dêîn). Cêu vùn êëy àïën nayhêìu nhû chûa ai vûúåt àûúåc öng vïì nghïå thuêåt êím thûåc vaâ taâi hoa. Duârùçng ngaây nay phúã gaâ àöi khi lêën aát phúã boâ.

Nguyïîn Tuên sinh thúâi cuäng gheát phúã gaâ, vaâ khöng bao giúâ öngNguyïîn chõu ùn phúã taái, maâ chó laâ phúã thõt chñn coá maâu nêu, buâi,thúm, mïìm... Cho àïën thúâi àiïím naây, nhiïìu ngûúâi Haâ Nöåi vêîn khöngchõu chêëp nhêån phúã taái, phúã chùåt tuá huå, phúã trûáng...

Lúáp ngûúâi sau caác öng, coân thñch thuá möåt moán quaâ àùåc biïåt. Coálêìn nhaâ vùn Tö Hoaâi viïët möåt baâi vïì Haâ Nöåi cho rùçng phöë Mai XuênThûúãng gêìn àûúâng Cöí Ngû laâ ngùæn nhêët: 56 meát. Vaâ öng àöë xem ai

tòm ra möåt phöë ngùæn hún. Vöën laâ möåt hoåc sinh Haâ Nöåi, quen thuöåcvúái moán quaâ cûåc reã nhûng cûåc hêëp dêîn, ùn maâ chaãy nûúác mùæt, maânöìng naân, caái lûúäi àïën haâng giúâ laâ moán thõt boâ khö cuãa mêëy chuá HoaKiïìu baán úã möåt caái phöë ngùæn nhêët Haâ Nöåi: Phöë Höì Hoaân Kiïëm, chódaâi 52 meát, tûác khoaãng möåt cöåt àeân. Noá laâ caái ngaách ngang tûâ höìHoaân Kiïëm sang phöë Cêìu Göî, ñt ai àïí yá àïën duâ Búâ Höì quen thuöåc àïën





thïë. Moán thõt boâ khö baán úã àêy thaânh neát àùåc biïåt cuãa Búâ Höì, coá leäkhöng möåt hoåc sinh Haâ Nöåi naâo, khöng möåt ngûúâi Haâ Nöåi treã naâo laåikhöng gheá vaâo ùn moán quaâ chua cay mùån chaát ngoåt buâi êëy. Nhaâ vùnTö Hoaâi àaä cûúâi xoâa, cöng nhêån phöë êëy laâ ngùæn nhêët vaâ moán quaâ êëy

laâ àùåc biïåt, khöng möåt chöî naâo ngon bùçng.

Quaâ laâ moán ùn mang àêìy chêët vùn hoáa, vêåy thò noá cuäng khönglaâ caái gò bêët biïën, trêìm troång. Noá luön thay àöíi, coá thûá mêët ài, coá thûásinh ra, coá thûá thuåt luâi, coá thûá tiïën böå. Nhûäng nùm cuöëi thêåp kyã naây,quaâ nùçm trong quaá luêåt êëy. Tuy nhiïn, töi xin pheáp àûúåc àiïím quamöåt vaâi moán àaä coá mùåt tûâ lêu, vûúåt qua nùm thaáng, vûúåt phaåm vi HaâNöåi, noá hêëp dêîn nhû möåt giai àiïåu trûä tònh, nhû baâi thú àûúåc thúâigian saâng loåc, nhû nöîi àam mï cuãa tònh trai gaái, nhû bûác tranh súndêìu noáng boãng caãm giaác.

Trûúác hïët xin noái vïì Phúã laâ moán quaâ núi naâo cuäng coá. Dïî chïëbiïën, dïî ùn, ùn luác naâo cuäng àûúåc. Nhûng phúã Haâ Nöåi coá caái duyïnriïng, tûåa nhû ngûúâi con gaái ta yïu, thïë gian coá triïåu ngûúâi con gaáinhûng chó coá möåt mònh naâng laâ naâng trong sûå huyïìn diïåu, naângmang laåi cho riïng ta, ta chó nhêån thêëy úã riïng naâng. Chaã thïë maânhiïìu àõa phûúng laâm moán phúã, cûá phaãi trûúng caái biïín lïn laâ: "Phúã

Bùæc", Phúã Haâ Nöåi"... múái àöng khaách.

Coá leä noá cuäng nhû moán baánh beâo Huïë, huã tiïëu Saâi Goân chùng?Phúã laâ Haâ Nöåi. Tûâ àêìu thïë kyã naây, phúã coân baán rong goåi laâ phúã gaánhthò noá àaä coá têm höìn vaâ khuön mùåt riïng. Múái xuêët hiïån úã Haâ Nöåi,àûúåc cöng nhêån nhû anh khoáa rúâi laâng ài thi, àöî liïìn möåt luác mêëykhoa, nhû cö gaái chùèng cêìn qua voâng loaåi cuäng àûúåc cöng nhêån hoakhöi, hoa hêåu tûác thò. Baánh phúã traáng khöng moãng khöng daây. Thõtboâ luöåc trong thuâng nûúác duâng, vúát ra àïí nguöåi coá maâu nêu, àûúåc thaái

ngang thúá, moãng gêìn nhû túâ giêëy púlure, noá ngoåt, ngêåy, buâi, thúm,mïìm, khöng dai, khöng naát. Baát phúã phaãi àêìy àuã gia võ, haânh laá thaáinhoã lêîn vúái rau muâi ta, rau huáng Laáng (thûá rau chó laâng Laáng múáitröìng àûúåc) haânh chêìn taái, haåt tiïu, úát tûúi. Noá khöng chêëp nhêån muâitoãi, rau huáng doãi hay coân goåi laâ huáng quïë hay huáng choá, caâng khöngthïí coá giaá söëng tröån lêîn.





Linh höìn cuãa Phúã laâ "nûúác duâng" xûúng boâ, xûúng lúån ninh tûâhöm trûúác, sau khi söi suâng suåc thò nhoã lûãa àïí chó lùn tùn, möåt ngûúâiàûáng caånh, liïn tuåc húát hïët boåt, àïí nûúác duâng seä trong vùæt nhû nûúácmûa, nhû möåt thûá traâ loaäng, ngaâ ngaâ vaâng vò trong àoá coá nûúác mùæm

ngon, loaåi haão haång. Nûúác duâng khöng thïí thiïëu vaâi xêu töm he khö,hoùåc saá suâng, nhêët laâ möåt caái àuöi boâ. Muâi hûúng cuãa nûúác duâng laâlúâi múâi goåi tûâ rêët xa, laâm nön nao con ngûúâi, khoá laãng traánh noá àûúåc.Àoá laâ möåt chuát quïë chi, möåt chuát thaão quaã (coân goåi laâ quaã toâ ho)nûúáng chñn.

Mêëy taãng gûâng giaâ àaä nûúáng, möåt vöëc haânh taái cuäng nûúáng qua,thaã vaâo nöìi nûúác duâng êm yã söi àïën hïët möåt ngaây, hïët àïën baát cuöëicuâng, àïën luác vïì khuya, mêëy àöì àïå Lûu Linh tòm phöë phûúâng neát àeåpàïm thaânh phöë, ngöìi laåi àïí nhaâ haâng nghiïng caái thuâng, döëc toaân böåsöë xûúng àaä mïìm túi caã caái àuöi boâ chùæc àaä quêîy àïën mïåt moãi trongàoá, vaâ hoå ùn, hoå muát, hoå uöëng, hoå khaâ, hoå rung àuâi, nhùæm mùæt. Moánkhuya êëy, goåi laâ moán "Böëc maã", thûúng chó coá caánh àaân öng thñch thuá.Coân mêëy baâ khuï caác chùèng àoaái hoaâi.

Möîi giai àoaån dùm baãy nùm, Haâ Nöåi laåi nöíi lïn möåt vaâi haângphúã nöíi tiïëng, nhûäng Trûúãng Ca haâng Baåc, Phúã Giaãng vaâ Àöng Myä

phöë Cêìu Göî, phúã Tònh, phúã Thòn phöë Búâ Höì, phúã Tû Luân phöë NgöQuyïìn, phúã taâu bay phöë Baâ Triïåu v.v... Nhiïìu haâng trong söë naây treocaã nûãa hoùåc möåt phêìn tû con boâ ngay ngoaâi cûãa, khaách àûúåc choånmiïëng thõt naâo tuây thñch. Chuã haâng huú dao nhû traáng sô Lûúng SúnBaåc, con dao phay chûä nhêåt, phùm phùm, röìi miïët möåt caái cho mïìm,tröån chuát gûâng àaä thaái chó, àùåt lïn baát, chan nûúác duâng cho thaânhthûá thõt taái húi möåt chuát höìng höìng, nùçm bïn miïëng gioâ, (thûá thõt boâ caã múä caã naåc, àem hêëp chñn) miïëng gêìu miïëng naåm... Vaâ nûúác beáo

nûúác trong, tuây yá khaách. Cûá àûáng maâ ùn, öng Phaán súã cöng, cêåu kyá súãtû, anh nhaâ baáo, chuã xe haâng, chuã hiïåu buön... nöëi àuöi nhau maâthûúãng thûác thûá quaâ vûâa noáng ran ngûúâi, vûâa tï àêìu lûúäi, vûâa ngoåt cöí hoång, vûâa thúm àiïëc muäi maâ giaá caã chùèng àaáng bao nhiïu.

Nhiïìu nhaâ vùn, nhaâ thú ruã nhau ài ùn phúã, khöng goåi laâ ùn phúã,maâ baão nhau laâ "ài laâm hoãng caái lûúäi", búãi àûáng ùn xong möåt baát phúã





nhû thïë, caái lûúäi mang caãm giaác khaác hùèn, khöng coân nhaân nhaåt cuãasaáng súám múái dêåy, khöng hùæc muâi kem rùng, vaâ cuäng nhêët àõnhkhöng àûúåc traáng miïång bùçng thûá nûúác traâ nhaåt thïëch cuãa hiïåu phúãcho ngûúâi dïî tñnh suác miïång.

Ài loanh quanh àêu àoá khoaãng nûãa giúâ, võ phúã àaä tan ài nhûngcaái lûúäi coân dû võ múái "ngaä" vaâo möåt quaán caâ phï naâo àoá, nhêm nhichêët nûúác maâu nêu àoã, saánh àùåc baám vaâo thaânh taách sûá, vaâ möåt khoáithuöëc thúm "àaä àúâi".

Àaä nhiïìu thúâi gian, ngûúâi Haâ Nöåi khöng duâng thòa àïí ùn phúã.Chó möåt àöi àuäa, naâo vaâ, naâo huáp, naâo mïìm maåi giûäa hai haâm rùng,naâo ûâng ûåc... khöng phaãi laâ tuåc tûã phaâm phu hay bêët lõch sûå, maâ laâ

àïí thûúãng thûác àïën cuöëi cuâng caái ngon ngoåt. Nay coá ngûúâi cêìm àuäasïu súåi baánh phúã lïn thòa röìi cêìm thòa àûa lïn miïång, miïëng phúã àaänguöåi ài quaá nhiïìu. Thêåt chùèng khaác naâo ùn quaã chuöëi tiïu trûángcuöëc muâa thu maâ chó ùn caái voã coân thõt chuöëi thúm lûâng võ thu mêygioá laåi núä boã ài.

Haâ Nöåi hiïån nay coá rêët nhiïìu haâng phúã. Phúã trong cûãa haâng,bïn quêìy nhoã, phúã choäng vóa heâ, phúã gaánh baán rong... Phúã boâ, phúã gaâ,

phúã ngan, phúã võt, phúã chùåt, phúã trûáng... Coá ngûúâi ùn cho no chûákhöng phaãi ùn cho ngon. Phúã àûúåc chiïu bùçng mêëy cheán rûúåu trùæng,vúái vaâi veäi bia cùng bao tûã... Biïët noái thïë naâo, vò àoá laâ súã thñch, laâkhêíu võ, laâ tuái tiïìn... Ngûúâi Haâ Nöåi àaânh thúã daâi.

Phúã laâ möåt moán quaâ mùån, phöí thöng, húåp vúái khêíu võ têët caã moåingûúâi. n phúã luác naâo cuäng àûúåc. Àiïím têm buöíi saáng, lúä bûäa buöíitrûa, thay quaâ xïë chiïìu, buöíi töëi rong chúi, àïm khuya cho êëm buånghoùåc múâi baån tónh xa vïì, ùn trong chúå hay ngoaâi cûãa ga, núi bïën xe

khaách hay trong ngoä nhoã...

Nhûng hiïån nay, nïëu töi khöng lêìm thò Haâ Nöåi coá rêët nhiïìuhaâng phúã nhûng khöng coá möåt haâng naâo ngon nöíi bêåt lïn, vûúåt xa caáchaâng khaác. Noá giöëng nhû ca nhaåc vaâ thú hiïån nay, cûá saân saân bùçngnhau, coá nïìn maâ khöng coá àónh, cûá na naá giöëng nhau. Phúã Thòn coá





àïën nùm baãy haâng. Phúã phöë Lyá Quöëc Sû, phöë Nguyïîn Hûäu Huên,taåm àûúåc. Phúã gaâ phöë Lï Vùn hûu tûâng nöíi tiïëng nhûng hònh nhûngûúâi ta àïën àêy àïí khoe giaâu chûá khöng phaãi àïí ùn möåt baát phúãngon ra phúã anh Chñ chuyïn laâm phúã gaâ phöë Trêìn Huyïìn Trên àaä

khöng coân anh Giaãng úã phöë Cêìu Göî baán phúã mêëy nùm àaä têåu àûúåcnhaâ cuäng àaä ra ài... phúã Sinh Tûâ àêìy maâ nhaåt...

Ngoaâi phúã, Haâ Nöåi coân rêët nhiïìu moán quaâ khaác nhû buán thang,buán bung, baánh cuöën Thanh Trò, baánh daây baánh gioâ, xöi luáa xöi laåpsûúâng cho àïën chaã caá Laä Voång, baánh töm Höì Têy, suãi caão phöë MaiHùæc Àïë, gaâ têìn thuöëc bùæc phöë Töëng Duy Tên, caác quaán öëc hêëp thuöëcbùæc vaâ caá vuâng Quaãng Baá Nghi Taâm, thõt choá Nhêåt Tên, chên gaânûúáng phña Trung Tûå, chên choá hêìm ngoä Lï Vùn Hûu, khöng kïínhûäng moán ùn vúái bia nhû nem chua, nöåm v.v...

Xin àïì cêåp àïën möåt moán quaâ khaác cuäng khaá àùåc biïåt Haâ Nöåi:Buán Chaã. Nguyïn tûâ nhûäng thïë kyã trûúác, con caá hay miïëng thõt lúånàem nûúáng, nhùæm vúái rûúåu, goåi laâ moán Khoaái Traá. Coá leä vò khi ùn noá,ngûúâi ta coá caãm giaác rêët khoaái traá chùng? Lêu dêìn, Traá àoåc chïåch rathaânh Chaã. Chaã trong buán chaã khöng phaãi laâ chaã laâm bùçng thõt lúånnaåc giaä nhuyïîn, hêëp röìi raán trong moán Cúm Taám Gioâ Chaã. Chaã naây

laâ thõt ba chó cuãa con lúån nhoã vûâa phaãi, khöí múä khöng daây, hoùåc thõtvai, thõt möng sêën, lêîn naåc vaâ múä bùm nhoã. Àoá laâ chaã miïëng vaâ chaãbùm, cùåp vaâo vó sùæt hoùåc xêu tre, nûúáng trïn than höìng, thûá thanhoa, than hêìm xûa duâng cho löìng aáp sûúãi chên quyá töåc, chûá nhêëtthiïët khöng àûúåc duâng than àaá hay loaåi than naâo khaác.

Than àûång trong chiïëc höåp hay chiïëc chêåu nhöm nhoã, cûá phûângphûâng aánh àoã theo tay quaåt nan, (nay coá thïí laâ quaåt àiïån -maâ úã phöëNguyïîn Khuyïën, ngûúâi ta caånh tranh nhau bùçng caách nhaâ naây quaåt

khoái sang nhaâ kia, nhaâ kia quaåt maånh hún, nhaâ naây quaåt maånh húnnûäa...) ùn buán chaã hònh nhû ngûúâi ta coân ùn caã kyã niïåm, vò trong laânkhoái moãng maâu lam kia, thûác dêåy caã nhûäng gò nùçm im lêu nay, bêygiúâ noá àaánh thûác lïn, noá goåi höìn ngûúâi múã cûãa. ñt thò thêåt dïî chõu.Nhûng nhiïìu thò sùåc suåa. Vúå giaáo sû Nguyïîn Têën Gi Troång vò sùåckhoái buán chaã tûâ têìng dûúái xöng lïn, baâ goáp yá, thïë laâ caäi nhau vúái





ngûúâi thuï nhaâ têìng dûúái, tûác quaá, baâ àûát maåch maáu naäo. Kïët quaãcuãa bûäa buán chaã àoá.

Tûâng coá thúâi kyâ buán chaã baán rong. Cö haâng buán chaã mùåc aáo daâi

nêu Àöìng Lêìm, chên ài àêët, toác boã àuöi gaâ, tûâ ngoaåi thaânh vaâo HaâNöåi luác xïë trûa, chó möåt loaáng àaä hïët gaánh haâng. Cö rao khöng bùçnglúâi maâ bùçng laân khoái xanh laäng àaäng mï túi kia. Möåt neåp (hay meåt)buán chaã cö bûng vaâo nhaâ cho khaách göìm coá möåt baát con lûng lûãng thûánûúác chêëm àaä pha bùçng nûúác mùæm thêåt ngon, thïm nûúác loåc, dêëm,àûúâng, àu àuã xanh vuöng vùæn, miïëng úát àoã boã hïët haåt nhû chiïëc thoihöìng röîng ruöåt, haåt tiïu àen múâ chòm lêîn dûúái àaáy. Rêåp rúân chòm nöíitrong nûúác chêëm êëy laâ mêëy miïëng chaã miïëng, chaã bùm àaä chaáy caånh,maâu caánh giaán, vûâa chñn túái, thúm phûác. Caånh noá laâ löìng khöìng ñtrau söëng göìm rau muöëng Sún Têy xanh laá maå, cheã nhoã, xoùn tñt nhûnöîi loâng àêìy têm sûå, chen vaâo àêëy laâ tña tö tñm thêîm, kinh giúái nuöåtnaâ, ngöí ba laá àêìy hûúng àöìng nöåi, rau muâi ta loùn xoùn, rau huángLaáng thúm dõu, àöi khi coân coá laá muâi taâu caånh rùng cûa thúm maånh.Àûúng nhiïn phaãi coá buán.

Àoá laâ nhûäng àöìng baåc hoa xoâe, laâ nhûäng böng cuác trùæng ngêìn,thûá buán gaåo taám àûúåc thûãa riïng cho moán naây. Noá cuöån troân, khöng

túi ra trong baát nûúác chêëm, noá khöng laâ buán con cuäng khöng laâ buánröëi. Laát sau cö quay laåi lêëy meåt lêëy tiïìn, ngûúâi baán ngûúâi mua, àaäquen nhau tûâ àöå naâo khöng roä, giöëng nhû chiïëc meåt nhoã bùçng caáikhay, àaä lïn nûúác nêu nêu, nheå tïnh maâ hêëp dêîn...

Lêu röìi, nhûäng cö haâng buán chaã rong àaä giaâ chùng, àaä ài lêëychöìng hïët röìi chùng, àaä sang ngang àïí laåi bïën söng niïìm ngú ngêínnhúá chùng? May sao, àaä coá nhiïìu cûãa hiïåu baán buán chaã, maâ nöíi tiïënglaâ buán chaã Haâng Maânh, cuäng coá nhiïìu caái choäng con baây ngay ra trïn

goác phöë, vóa heâ moán quaâ ngon naây, vaâ chêët lûúång àïìu àûúåc àaánh giaátûâ trung bònh trúã lïn, coá thïí ùn chúi, ùn cho vui, ùn thay möåt bûäa cúmbuåi buöíi trûa cuäng àûúåc. Buán cha ã thûúâng àûúåc ùn vaâo khoaãng tûâ trûaàïën böën giúâ chiïìu. ñt ai ùn saáng vaâ caâng khöng phaãi laâ moán ùn àïmhay ùn khuya.





Sau khi giúái thiïåu vaâi moán quaâ mùån, bêy giúâ töi xin pheáp múâiquyá võ nïëm thûã möåt vaâi moán quaâ ngoåt cuãa Haâ Nöåi cuäng rêët àaáng àûúåcnhùæc túái. Quaâ ngoåt coá nhiïìu thûá, coá suöët ngaây tûâ saáng àïën khuya, coásuöët muâa tûâ xuên sang haå, qua thu àïën muâa àöng. Coá thûá laâ do núi

khaác àem àïën, coá thûá do ngûúâi Haâ Nöåi tûå laâm. Baánh gai Ninh Giang,baánh àêåu xanh Haãi Dûúng, baánh xu xï Àònh Baãng, baánh gio cuãangoaåi thaânh, baánh dêìy Quaán Gaánh, luåc taâo xaá cuãa Hoa Kiïìu... vaânhûäng thûá naây àïìu khaá phöí biïën úã caác àõa phûúng.

Coá möåt moán quaâ chó riïng Haâ Nöåi, vaâ cuäng chó möåt laâng ngoaåi öHaâ Nöåi laâm àûúåc: Àoá laâ cöëm, cöëm laâng Voâng. Haâ Nöåi coá muâa thu àêìyxao xuyïën, möåt thûá thu laâm kinh dõ höìn thú khi laân gioá heo may thöíigiaåt soáng Höì Gûúm tûâ Haâng Àaâo vïì phña Haâng Khay, dêåp dïình hoalöåc vûâng àoã laâm ta tûúãng mònh àang söëng trong khöng khñ Truyïìn KyâMaån Luåc cuãa Nguyïîn Dûä. Sen àaä bùæt àêìu taân, tiïìn sen àaä raách, chócoân lêëp loá nhûäng gûúng sen àuâa trong nùæng hanh maát laânh rûúâi rûúåi.

Vai aáo moãng muâa heâ khiïën ta tï tï caãm giaác vúái chiïìu àoã hoaâng hönvaâ bay bay liïîu ruã.

Hoa sûäa phöë Nguyïîn Du chûa thûác giêëc àïí möång mõ chuyïåntònh yïu. Àoá laâ luác muâa cöëm bùæt àêìu. Laâng Kim Luä tïn nöm laâ laâng

Luã cuäng coá nghïì laâm cöëm: Cöëm Luã. Nhûng quï hûúng cuãa NguyïînSiïu tûác thêìn Siïu baån thaánh Quaát chó laâm àûúåc thûá cöëm giaâ, cöëmkhö, laåo xaåo, daây mònh, baåc trùæng.

Chó coá laâng Dõch Voång tïn nöm laâ laâng Voâng úã phña cûãa ö CêìuGiêëy tûác ö Têy Dûúng múái coá mêëy trùm nùm nghïì cöëm taâi hoa.Nhûäng ruöång luáa nïëp caái àaä buöng cêu, nhûng vêîn nguyïn maâu xanhlaá maå, gieo cêëy riïng àïí cho cöng viïåc naây, àûúåc cùæt tûâng böng, tûânglûúåm, nheå nhaâng xe gaánh vïì laâng. Àïm trùng, möåt khuác nhaåc böîng

tûng bûâng röån raä, tûâ giai àiïåu àïën tiïët têëu, vang qua con àûúâng laânglaát gaåch, qua làaá tre cöí sú, qua rùång söìi biïëc laá. Àoá laâ aánh lûãa rangthoác, laâ nhõp chaây giaä cöëm thêu àïm. Rang tûâng meã thoác, bao nhiïulêìn rang laâ bêëy nhiïu lêìn giaä, bêëy nhiïu lêìn saâng saãy. Tiïëng cûúâi noáirêm ran, tiïëng gioá thu thò thêìm, aánh maá höìng naâng gaái, bùæp tay cuöìn





cuöån chaâng trai, nhõp quay troân chiïëc giêìn chiïëc saâng, ïm ïm nhû húithúã ngûúâi tònh...

Haåt thoác non ngêåm sûäa, qua nhiïìu àau àúán êëy seä hoáa thên

thaânh haåt ngoåc lûu laá, xanh oáng, xanh rúân, mõn maâng vaâ mïìm maåi,thúm xa nhû hûúng àöìng gioá nöåi ngoaâi kia... Haåt cöëm mang caã boánglaâng quï, mang caã neát taâi tònh, mang caã khöng khñ muâa thu àïí súámmai ài vaâo Haâ Nöåi.

Cöëm àêìu nia, cöëm doát laâ thûá cöëm ngon. Tûâng meã cöëm ñt möåtàûúåc nùçm mú maâng giûäa chùn àïåm laâ taâu laá sen giaâ coân giûä laåi chuátdû hûúng, laâ chiïëc laá raáy to nhû caái baãng pha maâu cuãa hoåa sô, oángaánh xanh nhû möåt thûá xa tanh múâ maát lõm.

Mûúi lúáp nhû thïë, chuáng cuâng nhau nùçm vaâo chiïëc thuáng àaä lêungaây, thúá tre àan cuäng aão múâ nùm thaáng. Chiïëc àoân gaánh gaác trïngaác bïëp hay trong goác buöìng àûúåc àem ra. Àêëy laâ möåt göëc tre coânnguyïn caã göåc, àaâo lïn, cheã àöi, thaânh chiïëc àoân gaánh cong möåt àêìu,àúâi baâ truyïìn cho meå, meå truyïìn laåi cho con dêu... Noá chó cong möåtàêìu nhû chiïëc thuyïìn röìng, nhû con thuyïìn àuöi eán. Lêu nay chiïëcàoân gaánh cong êëy àaä mai möåt dêìn nïn coá hoåa sô treã minh hoåa laåi veä

noá thaânh cong hai àêìu nhû caánh voäng, khaá buöìn cûúâi. Ai tuöët luáa,rang, giaä cûá laâm. Ai bïån chöíi cûá bïån. Coân ai baán cöëm thò chuêín bõ maâài baán. Chuyïën taâu àiïån àêìu tiïn Cêìu Giêëy -Búâ Höì seä àoán gaánh cöëmlïn toa. Bïën xuöëng tuây yá. Haâng Böng, Haâng Gai, Cûãa Nam hay BúâHöì, cö haâng cöëm toãa vaâo Haâ Nöåi khöng bùçng lúâi rao maâ bùçng hònhaãnh chiïëc àoân gaánh cong möåt àêìu nhû thïë, trïn àêìu quang tre coábuöåc thïm vaâi caái chöíi múái bïån bùçng rúm múái, xanh taái chûá chûavaâng, àöìng maâu vúái boá rúm laâm laåt, oáng aã vaâ thúm xa. Coá gia àònhthïë naâo cuäng phaãi mua cöëm keâm theo chiïëc chöíi êëy treo lïn cho thúm

thoaãng caánh àöìng hûúng luáa. Gaánh cöëm chó dùm baãy cên, ài mêëy phöë quen laâ hïët. Goái cöëm löìng khöìng hïåt nhû goái hoa cuáng cuãa cö gaáihaâng hoa laâng Ngoåc Haâ, àûúåc buöåc nheå nhaâng bùçng súåi rúm tûúi nhûchiïëc thùæt lûng bao xanh trïn nïìn xanh quan luåc cuãa laá sen laá raáymõn chêët quï laâng. Goái cöëm àûúåc giúã ra, vêîn nùçm nguyïn trong laá,àùåt trïn àôa, àïí lïn baân thúâ thùæp hûúng öng baâ tiïn töí, dêng thûá thúâi





trên, thûá quaâ àêìu muâa möîi nùm chó coá möåt lêìn... röìi múái nhoán haingoán tay, nhuám lêëy mêëy haåt cöëm thaã vaâo àêìu lûúäi, nghe võ thanhthanh, nghe maâu xanh mûúát, nghe caái ngoåt thúm thêëm vaâo cú thïítrong húi thu man maác.

Khöng ai ùn cöëm bùçng àuäa hay bùçng thòa. Cuäng khöng ai vaâcöëm bùçng baát ö tö. Cöëm khöng phaãi laâ thûá ùn nhiïìu hay ùn trong luácvöåi vaâng hêëp têëp, luác àoái ngêëu, luác no cùng, luác say bñ tó... Coá ngûúâiùn cöëm vúái höìng ngoåc àoã, vúái chuöëi tiïu trûáng cuöëc.

Nhûng nhiïìu ngûúâi Haâ Nöåi khaác laåi coá thoái quen chó ùn riïngcöëm maâ khöng keâm vúái bêët cûá thûá gò, coá thïë múái thûúãng thûác hïët àûúåcnhûäng hûúng võ tûâ ngoåt ngaâo àïën thanh maát, tûâ maâu sùæc àïën caái

mïìm caái thúm cuãa cöëm. Noá chó laâ noá maâ khöng cêìn gò böí trúå, nhû cögaái àeåp chaã cêìn àïën nhûäng thûá trang sûác baåc vaâng naâo.

Cuäng tûâ cöëm laâm nguyïn liïåu, ngûúâi Haâ Nöåi chïë biïën ra nhûängmoán khaác: baánh cöëm Haâng Than, goái trong laá chuöëi xanh, buöåc laåtcaánh sen, laâ thûá quaâ Haâ Nöåi gûãi vïì quï biïëu öng baâ chuá baác rêët àûúåcquyá troång. Nhêët laâ àaám ùn hoãi, àaám sïu, hay tïët... Noá vûâa laâ quaângon vûâa mang yá nghôa lïî höåi vaâ cuäng coân laâ maâu sùæc êëm nöìng, hoâa

àiïåu. Moán cheâ cöëm thò coá khaác, àoá laâ thûá cheâ àûúâng, àang leä laâ àöîxanh vúä àöi, thöíi chñn, lûäng lúâ trong cheán cheâ, thò úã àêy laâ nhûäng haåtcöëm àûúåc núã bung nhû möåt loaâi hoa mai chiïëu thuãy. Cöëm xaâo laâ cöëmngaâo àûúâng, àïí trïn àôa nhû möåt thûá cheâ con ong, ngoåt sùæc, chó coá thïíùn vaâi miïëng àaä chaán.

Coân möåt moán khaác nûäa laâ cha ã cöëm. Chaã thõt lúån, trûúác khi àemhêëp àûúåc tröån möåt ñt cöëm xanh, khi ùn, miïëng chaã cöëm coân vûúng möåtchuát hûúng thúm vaâ àùåc biïåt laâ rêët deão. Coá ngûúâi cho rùçng noá khöng

húåp vúái võ mùån moâi, maâ nïn àïí cöëm giûä nguyïn àûúåc chêët cöëm thanhtao..

Àûúåc ùn möåt nhuám cöëm Voâng trong hûúng thu Haâ Nöåi, tronggioá heo may, trong laân nùæng nhû tú giùng múái thêëy hïët àûúåc caáithanh caái quyá, caái taâi tònh, caái hûúng võ cuãa moán quaâ quï hûúng,





söëng vûúåt thúâi gian, vaâ noá cuäng àaä vûúåt caã khöng gian ra vúái nhiïìunúi. Chùèng khaác naâo tiïëng àaân bêìu phaãi vang trong àïm trùng thanhvùæng. Cêu ca truâ phaãi coá nhõp phaách döìn dêåp. Baâi thú hay phaãi àûúåcngêm lïn bùçng thanh àúái cuãa con chim hoåa mi laãnh lo át, khiïën caã quyã

caã thêìn cuäng phaãi gêåt guâ nghiïng ngaã.

Quaâ Haâ Nöåi coá haâng trùm moán, khöng thïí kïí xiïët. Töi cuängkhöng daám laåm baân vïì kyä thuêåt chïë biïën, búãi àaä coá nhiïìu nghïå nhên,nhiïìu chuyïn gia bêåc thêìy vïì lônh vûåc naây. Muáa ròu qua mùæt thúå laâàùæc töåi. Töi chó daám nhùæc àïën neát vùn hoáa êím thûåc, tûác möåt vaâi caáchthûúãng thûác moán quaâ maâ ngûúâi naây àöìng tònh nhûng cuäng coá thïí coángûúâi khaác phaãn baác. Töi cuäng khöng daám chuã quan cho quaâ Haâ Nöåilaâ nhêët, laâ khöng àêu bùçng, maâ chó noái àïën möåt vaâi àùåc àiïím cuãa noá,qua kinh nghiïåm chuã quan cuãa gia àònh mònh vaâ baãn thên mònh. Noáiàïën quaâ, khöng thïí khöng nhùæc àïën caách ùn quaâ cuãa ngûúâi Haâ Nöåi.

Do àúâi söëng kinh tïë khaá giaã, do nïëp söëng thanh lõch lêu ngaây àaäthaânh phong tuåc, lïì thoái, nïn ngûúâi Haâ Nöåi ùn quaâ coá khaác nhiïìu núikhaác. Àoá laâ sûå kyä ca âng, tinh khiïët, ùn cho ngon chûá khöng phaãi ùncho no. n lê ëy thñch lêëy vui chûá khöng phaãi cho àêìy buång, ùn àïí caãmûáng mònh vúái trúâi àêët thiïn nhiïn, mûa nùæng, àïm ngaây chûá khöng

phaãi ùn thûá gò vaâo luác naâo cuäng àûúåc. Tûâ nguyïn liïåu chïë biïën àïëncaách goái múã trònh baây, xïëp àùåt àïìu àûúåc con mùæt tinh saânh chuá yá.

Baánh gioâ phaãi laâm bùçng böåt loåc, laåt baánh cöëm phaãi laâ maâu caánhsen. Àaám cûúái hoãi coá xöi gêëc coân àaám tang coá xöi hoa cau. Chiïëc baánhnûúáng baánh deão cùæt ra àûúåc àùåt trúã laåi nguyïn hònh, hoùåc xïëp thaânhböng hoa chûá khöng àïí lö ån thaânh möåt àöëng tuá huå. Xöi voâ, cheâ àûúângkhöng bao giúâ baây ra nhiïìu vò noá laâ moán nûúác, chó àïí thûúãng thûác...Muâa naâo thûác nêëy. Chó tiïët thanh minh, thaáng ba múái ùn baánh tröi,

baánh chay, khi vûúng vêën chuát hûúng hoa bûúãi vûâa qua muâa, ùn noátrong laân nùæng múái chûa oi nöìng cuäng khöng coân laånh giaá. Muângnùm thaáng nùm, tïët Àoan Ngoå ùn rûúåu nïëp, maâ phaãi ùn bùçng caái baát(coân goåi laâ cheán) beá xñu, cuâng àöi àuäa cuäng beá xñu nhû möåt thûá àöìchúi. Trung thu múái ùn baánh nûúáng baánh deão. Muâa àöng ùn ngönûúáng bïn vóa heâ hay laåc rang (coân goåi laâ phaá xang) baán bïn Búâ Höì





Hoaân Kiïëm. Muâa heâ lïn àûúâng Cöí Ngû ùn baánh töm Höì Têy nghe gioáhöì Truác Baåch thöíi löång ngûåc mònh... Muâa heâ ùn chuöëi ta, thûá chuöëiquaã mêåp nhû cöí tay con treã, muâa thu múái ùn chuöëi tiïu trûáng cuöëc vòmuâa naây chuöëi múái àûúåc nhuöåm maâu thu, ngoåt thúm nhû möåt loaâi

hoa, gêìn vúái moáng röìng, daå húåp... Tïët phêìn lúán ùn mûát bñ, mûát sentrêìn ñt duâng keåo hay baánh quaá, baánh ga tö...

Coân trong möåt ngaây, ngûúâi Haâ Nöåi cuäng khöng xö böì gùåp gò ùnnêëy. Xöi luáa laâ moán ùn buöíi saáng, khöng ai ùn buöíi trûa hay chiïìu.Nhûng saáng laåi khöng phaãi laâ cuãa moán buán chaã. Buán öëc buán bungkhöng ùn buöíi töëi, maâ töëi laâ cuãa chaáo, cuãa mò, cuãa luåc taâo xaá, chñ maphuâ. Khuya coá thïí ùn xöi laåp xûúâng tûác löì mai phaân... hoùåc mò vùçnthùæn tûác moán xûåc tùæc maâ khöng ùn baánh myâ ba-tï nùång buång...

Nhòn möåt ngûúâi ùn quaâ, nhai nhoã nheå hay nhöìm nhoaâm, vaâ luâahay thanh caãnh, nhai toáp teáp hay ngêåm miïång, ngûúâi ta coá thïí àoaánngûúâi àoá thuöåc thaânh phêìn naâo, coá phaãi laâ ngûúâi Haâ Nöåi göëc haykhöng? Vaâ ùn moán quaâ naâo vaâo luác naâo, ngûúâi ta cuäng coá thïí biïët àoálaâ ngûúâi saânh ùn, coá vùn hoáa hay tuåc tùçn thö löî. Àûúng nhiïn caái gòcuäng chó tûúng àöëi.

Ngaây nay, ngûúâi Haâ Nöåi daä pha taåp ài nhiïìu, moán quaâ thay àöíi,caách ùn cuäng tuây theo tñnh caách möîi ngûúâi, nïn àöi khi khoá phênbiïåt, khöng xaác àõnh àûúåc chên giaá trõ. Vaâ hònh nhû vò phaãi söëng theomöåt nïëp söëng hònh thaânh tûâ lêu röìi, nïn nhiïìu haâng quaâ, laâm quaâ vaâbaán quaâ cuäng phaãi theo quaá luêåt êëy. Moán saáng, moán trûa, moán töëi,moán khuya... àïìu coá nhûäng haâng chuyïn baán riïng. Muâa cuäng vêåy, coángûúâi chó baán baánh tröi baánh chay ñt ngaây thaáng ba, coân muâa khaáclaåi baán thûá khaác. Coá nhaâ saãn xuêët möîi nùm chó hoaåt àöång vaâi thaáng,laâ laâm baánh Trung Thu vaâ mûát Tïët. Thúâi gian khaác chuyïín nghïì.

Nhû trïn àaä trònh baây, Haâ Nöåi cuäng nhû toaân quöëc àang àöíithay nhanh choáng, keáo theo noá laâ nïëp söëng vùn hoáa cuäng àöíi haytheo, thò chuyïån êím thûåc, chuyïån ùn quaâ khöng coân nhû xûa laâ àiïìudïî hiï íu vaâ phaãi chêëp nhêån úã möåt mûác àöå naâo àoá. Vñ duå nhiïìu ngûúâiùn xöi, ùn chaáo vúái caã tûúng úát (laåp chñ chûúng) maâ quïn haåt tiïu ùn





phúã vúái giaá söëng ùn öëc luác àïm khuya... riïng moán baánh àêåu xanhHaãi Dûúng àaä coá túái trïn baãy chuåc nhaâ saãn xuêët, nïn Haâ Nöåi khönglaâm ra nûäa. Maâ baánh àêåu khöng coá hai loaåi: Khö vaâ ûúát, chó möåt loaåikhöng ra khö chùèng ra ûúát...

Haâ Nöåi cho àïën nay vêîn àûúåc cöng nhêån laâ möåt trong nhûäng núicoá nhiïìu moán quaâ ngon, coá suöët ngaây, coá quanh nùm, àaáp ûáng têët caãmoåi khêíu võ khaác nhau nhû mùåt biïín coá thïí chêëp nhêån moåi loaåi taâuthuyïìn. Töi, chó laâ möåt con thuyïìn nhoã beá trong söë àoá, nïn àeäi diïåncho nhiïìu ngûúâi. Vò vêåy, maâ nïëu coá sai soát, nhêìm lêîn hoùåc chuã quan,khiïng cûúäng, cuäng xin àûúåc tha thûá hoùåc trao àöíi thïm.





Hoa sûäa

ÚÃ búâ Höì Hoaân Kiïëm coá hai cêy löåc vûâng. Möåt cêy quùçn quaåi vúáicaái thïë vûún lïn traánh boáng cúám cuãa cêy "moä". Coân cêy kia cûá ngaã laàaâ chñn göëc soi xuöëng mùåt soáng höì vaâ xuên thu hai kyâ, thaã hoa àoã

xuöëng mùåt nûúác maâ chúi. Àoá laâ hai cêy quñ hiïëm cuãa Haâ Nöåi.Muâa sûúng, thaânh phöë gêìn nghòn nùm coân möåt loaâi hoa khaác

khaá àùåc biïåt, noá lêëy hûúng cuãa mònh khùæc vaâo höìn ngûúâi nhû vïëtkhùæc khöng phai múâ. Vûâa laå maâ cuäng laâ thöng thûúâng, coá ngûúâi nhûbõ dõ ûáng, khöng chõu àûúåc muâi hûúng êëy nïn gheát cay, gheát àùæng,möîi muâa hoa núã chó mong cho thu choáng taân àïí rúâi xa noá. Nhûngphêìn lúán ngûúâi Haâ Nöåi laåi say noá nhû möëi tònh àêìy chúâ àúåi, àúåi cûásang thu àûúåc àùæm mònh vaâo möåt thûá hûúng tònh khöng núi naâo coá

àûúåc. Coá ngûúâi cûá thùæc thoãm tûâ khi con trùng àêìu thaáng thu sú,nhêím tñnh xem bao giúâ hoa sûäa núã nhû höm naâo coá cöëm Voâng, chimngoái. Coá ngûúâi àùåt tïn noá laâ Hûúng tònh yïu, laâ Hoa Haâ Nöåi. Ngûúâikhaác nûäa cho noá laâ höìn, laâ möång cuãa sum hoåp, chia laá, gêìn thò bêngkhuêng, xa thò day dûát.

Khöng ai lêëy cêy xaâ cûâ, cêy nhöåi, cêy àa... laâm cêy Haâ Nöåi, kïícaã bùçng lùng tñm rûåc trúâi hay hoa phûúång chaáy àoã muâa heâ. Cûá phaãi laâ

khùæc khoaãi möåt muâi hûúng hoa sûäa. Haâng cêy cao vuát, thên coá veã coábaånh, caânh àêm ngang thûa thúát, laá moåc thaânh chuâm thaânh tia nhûhoa thõ biïëc xanh. Tûâ loâng hoa thõ êëy, khi sûúng lam baãng laãng, laåibuâng ra nhûäng ngoån lûãa xanh maâu laá maå non, thaã laân hûúng vö hònhnhû "hûäu xaå" vaâo àïm phûúâng phöë cho ngûúâi phaãi tòm nhau, cho aiduâng dùçng bûúác chên, cho ngêåp ngûâng baánh xe quay, cho giêëc nguã





thao thûác àêìy möång mõ nhû úã àêu àêy quanh quêët möåt taâ aáo múâ xanhcuãa höìn ma, höìn tiïn khi söëng thò mang caái xaác laâ hoa, khi tan taáchònh haâi thò vûúng vêën cúåt trïu ngûúâi àa tònh cuãa àêët ngaân nùm vùnhiïën...

Muâa thu thûúâng khöng coá hoaâng hön maâ chó coá nhûäng buöíichiïìu trùæng àuåc. Àeân àûúâng coân àûáng sûäng, im lòm, nhùæm mùæt. Àoá laâluác hoa sûäa nhû möåt nhaâ thú, ngöìi trêìm tû tòm yá thú coân möng lungchûa àõnh, nhû cö gaái coân maãi àiïím trang chûa vöåi àïën chöî heån hoâ,nhû bûäa cöî cûúái múái kï baân ghïë maâ baát àuäa coân nùçm trong röí. Àêëy laâluác nhûäng "beá em" hoa sûäa cuäng àang sûãa soaån haânh trang tûâ trongsêu thùèm loâng hoa àïí chuêín bõ lïn àûúâng, àûång àêìy hûúng trong taâaáo dïåt bùçng caánh hoa vaâ sûúng moãng se se caãm giaác, möåt lêìn naây ài,seä khöng bao giúâ trúã laåi loâng hoa, nïn hûúng chùèng vöåi vaâng. Laát nûäathöi, nhûäng ngoån coã ven höì chûa kõp êím ûúát húi thu, laá cêy vaâng anhàaä kheáp reâm mi, ngûúâi thúå vûâa vaâo ca àïm, quaán rûúåu thuöëc, öëc luöåcnoáng bùæt àêìu ngaã ghïë ra bïn heâ... laâ luác hûúng sûäa àan tay, chõ bïnem, thaã goát, àu taâ aáo daâi nheå tïnh cuãa mònh vaâo àöi vai thêìm thò têmsûå vaâ coân dû sûác, thò lang thang daåo àêy àoá mú höì.

Doåc con phöë to röång Trêìn Hûng Àaåo, mûúát maát taán sêëu troân

xoe, theo àûúâng Nguyïîn Du bïn höì Thuyïìn Quang ïm aã, lao xao soánghöì, giûäa phöë Baâ Triïåu vaâ leã teã dùm ba núi khaác... nhûäng haâng cêy sûäathùèng vuát, tuöíi khoaãng gêìn trùm àaä thaânh kho nûúác hoa vö têån xûáccho Haâ Nöåi.

Coá lêìn giûäa Trûúâng Sún bom àaån, àöìng hûúng gùåp nhau, saukhi ùn no nhûäng moán tûúãng tûúång, naâo thõt boâ kho cay chua, mùånngoåt, naâo laåc rang huáng lòu thúm nûác, naâo ngö nûúáng àêìu ngoä Traâng

An, caâ phï Haâng Vöi, baánh gioâ Àúâ Mùng, ngûúâi ta öm nhau maâ hoãi

xem hûúng gò laâ hûúng Haâ Nöåi. Têët caã àaä oâa lïn tiïëng nûá núã khi àïìunoái chung tïn möåt loaâi hoa phú phêët gioá: Hoa sûäa.

Nïëu àûúâng Phan Àònh Phuâng vaâ cuöëi phöë Àiïån Biïn Phuã cûángan ngaát hoaâng lan suöët àïm thu nhû thûá nûúác hoa Charnel quñphaái, thò hoa sûäa phaâm trêìn hoan, thïë tuåc hún, àêåm àùåc hún, thûác goåi





hún. Hoaâng lan laâ cö gaái cêëm cung húi eão laã voác mai gêìy. Coân hoa sûäalaåi laâ thiïëu phuå "tröng moân con mùæt", mêåp maåp, maá au lïn sûác söëngtraân cùng bûâng bûâng, àoâi hoãi möåt àiïìu gò dûä döåi hún, mï àùæm hún. Aihay ài nguã súám chùæc nheå tònh cuâng hoa sûäa. Coân maái àêìu naâo thñch

chung àeân thi vúái àïm thêu, hùèn khi thaânh phöë lïn àeân coân goä bûúácchên nhûäng ngaä ba, ngaä tû cho vai aáo mònh löí àöí boáng thïu, cho toácmònh ngaåt ngaâo loaâi hûúng tònh aái êëy. Khöng thïí àïëm hïët àaä coá baonhiïu baâi thú tònh chûáa höìn hoa cuâng tinh chêët thûá nhúá thûúng, thûákyã niïåm, nhû möåt thúâi cuãa möîi àúâi ngûúâi êëy.

Nhûäng ai tûâng kïì vai ài trong àïm hûúng sûäa cuãa thu Haâ Nöåichùæc khöng ai cêìn biïët àïën caái tïn La tinh rêët khoá thuöåc cuãa noá laâ:alatonia acholaria (LR.Br) maâ hoå cûá àùåt tïn cho noá laâ cêy che chúã, laâhoa àöìng tònh... búãi cêy sûäa nhû chiïëc duâ che, coân hûúng hoa nhûgiuåc hoå haäy gheá saát àêìu vaâo nhau hún nûäa keão mai ngaây seä nuöëi tiïëckhön nguöi. Àïm daâi àïën àêu röìi cuäng phaãi qua. Hoa sûäa mïåt moãikhi ngaây múái laåi bùæt àêìu. Nhû kiïëp con phuâ du ngùæn nguãi, quanh göëccêy, hoa ruång thaânh têëm thaãm li ti daây àùåc. Hònh nhû höìn hoa àaätan vaâo thinh khöng, coân xaác hoa nùçm laåi cûá noái khöng thaânh êmthanh: "Àûâng phuä phaâng, àûâng núä giêîm lïn hoa ngûúâi húäi..." seä laåiàïën buöíi chiïìu xaám baåc, àaân em nhoã khaác sinh ra, laåi lang thang, laåi

lïnh àïnh tòm ngûúâi maâ chúã che, maâ phuå hoåa...

Muâa àöng röìi cuäng àïën, vûúân höìng Lùng Baác seä röå muâa hoa.Nhûäng göëc àaâo vöåi vaä núã súám möåt sùæc höìng trûúác xuên, coân cö gaáinhaâ ai maãi mï tòm kiïëm aáo múái dêìy hún, êëm hún nhûng khöng laâmthên hònh cö thö kïåch. Muâa àöng giaâ dêìn tûâng ngaây. Nhûäng cêy hoasûäa buöìn trong gio á muâa àöng bùæc hùæt hiu. Noá àem nhûäng caái maânhtûå dïåt bùçng hoa ra treo suöët caânh cao, caânh thêëp, nhû àïí che búát laân

gioá buöët, che búát nöîi buöìn cö àún vùæng húi ngûúâi dûúái göëc.Nhûäng àöi ngûúâi êëy àaä êëm aáp trong töí uyïn ûúng hay chia tay

hai phûúng trúâi thûúng nhúá, hoa sûäa cuäng àïìu seã chia vúi àêìychuyïëch choaáng möåt muâa qua. 125 126 Prev Page 4 Next Cuöëi àöng,ngûúâi Haâ Nöåi ài trïn àûúâng, coá luác muöën giú tay ra bùæt lêëy caái böngxuâ hay möåt con gò lú lûãng trïu àuâa trûúác mùåt. Quaã sûäa àêëy, noá lang





thang vö àõnh, chûa biïët gûãi thên mònh vaâo àêu; nhû söë phêån naângKiïìu coá luác daåt tröi nhû thïë. Cêy sûäa chöìn chên trong thaáng cuöëinùm, chùèng ghen vúái Nhêåt Tên, Quaãng Baá rêåm rõch chúâ xuên, cûá imlùång luâi vaâo hêåu trûúâng cuöåc àúâi nhû kyã niïåm möîi traái tim Haâ Nöåi.

Hoa sûäa àaä haát xong khuác haát coá giai àiïåu laäng du àêìy quyïënruä. Hûúng sûäa àaä khùæc xong nhûäng àûúâng khùæc vaâo höìn ngûúâi, úã laåiàêy maäi maäi, duâ ngûúâi àang úã àêy hay àaä biïìn biïåt cuöëi chên trúâi.Loaâi hûúng ngaâo ngaåt êëy hònh nhû àaä thaânh möåt maãnh nhoã cuãa höìnHaâ Nöåi, àaä kïët tinh thaânh chêët àùæm say trong ngûúâi trai, ngûúâi gaáitûå bao giúâ... vaâ coân àïën chûa biïët têån bao giúâ...





Cöëm Voâng

Nhûäng ai tûâng úã Haâ Nöåi, nay ài xa, khi thu vïì coá möåt luác naâo àïíloâng mònh hoaâi nhúá vïì núi coá muâa thu kyâ laå khöng nhó? Àúâi thûúângdên daä, khöng quan caách giaâu sang, cuäng àïìu caãm nhêån àûúåc nhûäng

laân gioá heo may traân ngêåp höìn mònh khi liïîu buöng reâm xanh ngaátbïn Höì Gûúm, khi coá nhûäng ngûúâi tûâ àêu khöng biïët, ài rong khùæpphöë phûúâng baán tûâng löìng chim ngoái, loaâi chim chó xuêët hiïån vúái muâathu.

Muâa trúâi cao lïn, àêët khö ài, cêy tûå nhuöåm mònh cho laá mangmaâu vaâng maâu àoã, loâng ngûúâi nhúá thûúng nhau, tòm àïën tri êm tri kyãthanh tao thò uöëng möåt taách caâ phï, dung tuåc thò àïën quaán möåc töìn...êëy laâ luác coá moán quaâ àùåc biïåt chó coá Haâ Nöåi coá, vaâ chó co á muâa thu Haâ

Nöåi noá múái àûúåc ngon àïën thïë. Cöëm úi, cöëm mang caã niïìm truyïìnthöëng dên töåc, kheáo leáo taâi hoa, cêìn cuâ saáng taåo, vaâ caã caái ngheâo chóbiïët tröng vaâo haåt luáa.. àïí maâ taái sinh vaâo moán ngon khöng thïí sosaánh vúái möåt thûá gò khaác trïn thïë gian naây.

Cuäng chó laâ haåt thoác nïëp maâ thöi, giêìm chên rïî vaâo buân nûúáccuãa mùåt ruöång àöìng quï, uöëng nùæng vaâ thúã gioá bao la trúâi Viïåt maâthöi... vêåy maâ khi cêy luáa laâm àoâng, ngêåm sûäa non, àöng àùåc laåi

thaânh sûäa giaâ, thaânh haåt ngoåc lûu xanh maâu lûu laá mïìm maåi, oángchuöët... nhûäng böng luáa chûa coá maâu chñn vaâng cuãa caánh àöìng muâavaâo vuå gùåt, ngûúâi ta haái tûâng böng, gùåt tûâng lûúåm àem vïì, taåo rathaânh sinh vêåt múái: cöëm. Khùæp àêët nûúác, àêu chaã coá caánh àöìng luáachñn. Ta laâ nöng nghiïåp ngaân àúâi. Sao thïë nhó, chó coá möåt laâng úãhuyïån Tûâ Liïm, möåt vuâng àêët cöí, quaá cûãa ö Cêìu Giêëy chûâng vaâi





nghòn thûúác caái laâng Dõch Voång, tïn dên daä nöm na laâ laâng Voâng,múái coá thûá cöëm voâng nhû thïë.

Ngay caách àêëy ñt laâng, coân coá laâng Kim Luä, goåi laâ laâng Luã, cuäng

laâm cöëm, nhûng cöëm Luã chó coá thïí laâm boãng cho treã em ùn, caách xamöåt trúâi möåt vûåc vúái cöëm Voâng. Hònh nhû laâ möåt bñ quaáïët thiïngliïng, möåt thûá "gien di truyïìn" trong maáu nhûäng ngûúâi dên cöëm, nïncon dêu vïì àêy biïët nghïì, coân con gaái úã àêy ài lêëy chöìng núi khaác,àaânh chõu khöng biïët gò vïì cöëm.

Haäy noái àïën ùn cöëm xong röìi múái kïí vïì la âm cöëm. Cöëm laâ quaâ,chûá khöng hïì laâ moán ùn cho no. n cöëm laâ ùn muâa thu vaâo loâng, vaâotêm khaãm. Muâa thu Haâ Nöåi àùåc biïåt úã chöî noá trong veo nhû têm höìn

thiïëu nûä, noá thanh saåch maát dõu nhû àûúåc loåc hïët buåi trêìn cuãa möåtlêìn con caá cheáp vûúåt Vuä Mön... Nhûäng ngaây thu nhû thïë, saáng húisûúng, chiïìu dòu dõu, töëi ïm àïìm... thò nhûäng ngaây nhû thïë, khoaãnggiûäa buöíi saáng, tûâ cûãa ö Cêìu Giêëy vaâo thaânh phöë, trïn nhûäng toa taâuàiïån leng keng, coá nhûäng baâ nhûäng chõ haâng cöëm bûúác xuöëng taâu,möîi ngûúâi möåt löëi quen, ài toãa ra khùæp phöë phûúâng Haâ Nöåi. ñt ngûúâicêìn rao haâng. Ai cuäng coá möåt söë khaách haâng quen cuãa mònh, coá khiquen àaä haâng chuåc nùm vïì trûúác.

Nïëu laâ khaách laå, thò cûá nhòn caái àoân gaánh cong möåt àêìu, phênbiïåt hoaân toaân vúái nhûäng moán quaâ khaác. Chiïëc àoân gaánh laâ möåt göëccêy tre, nguyïn göåc, àaâo lïn cheã àöi, nïn noá cong möåt àêìu nhû dêëuhoãi, hoãi lïn trúâi, nhû caái cêu liïm, moác vaâo trúâi l êëy muâa thu xuöëng, uãvaâo thuáng cöëm, duâ rùçng cöëm àaä àûúåc uã thaânh tûâng lúáp moãng trong laásen giaâ, trong laá khoai raáy non àïí nguyïn caái mïìm caái deão, caái thúm,caái ngoåt trong loâng cöëm vaâ caã ngoaâi thên cöëm. n möåt duám cöëm nhûthïë seä caãm nhêån àûúåc húi gioá heo may, laân hûúng cuãa àêìm sen toãa

ngaát...

Chiïëc àoân gaánh cong möåt àêìu, nhêët thiïët khöng phaãi laâ thûá àoângaánh thùèng àïí gaánh nhûäng thûá khaác, hoùåc cong caã hai àêìu nhû coáhoåa sô sinh ra sau naây, chûa hònh dung àûúåc aãnh hònh cö baán cöëm.Chiïëc àoân gaánh laâ cuãa reã tiïìn vaâo bêåc nhêët, nhûng noá laåi laâ cuãa gia





baão, quñ baáu bùçng bêåc nhêët, àúâi baâ truyïìn cho meå, meå truyïìn cho con,vaâ bêy giúâ noá àang lêng lêng ài trïn àûúâng phöë, daám thaách thûác vúáicaác thûá cao lûúng myä võ, baánh traái têy taâu nhêåp ngoaåi. Noá àûúåc gaáctrïn gaác bïëp, möîi nùm chó coá dõp naây bûúác xuöëng, ài vaâo phöë cuâng vai

aáo àöìng lêìm àöíi vai maâu nêu non, nêng nhûäng lúáp cöëm non vaâo tayngûúâi yïu Haâ Nöåi, biïët nhai thong thaã, nheå nhaâng tûâng haåt, nhû súåcöëm àau cöëm tuãi ùn cöëm chó duám lêëy ñt haåt thaã vaâo loâng baân tay, tûâàêëy maâ laåi thaã noá vaâo miïång, vûâa nhai vûâa ngêîm nghô vúái muâa thu.

Tûâng haåt ngoåc lûu laá xanh oáng, mïìm nhû luåa, maát nhû da trinhnûä, ngoåt nhû... khöng nhû gò caã maâ chó nhû cöëm... Khöng ai ùn cöëmbùçng caách xúái cöëm vaâo baát röìi duâng àuäa vaâ luâa nhû ùn buán, ùn baánhàuác riïu. Coá thïí chó ùn cöëm khöng thöi, riïng noá thöi, möåt mònh noáthöi, múái thêëy caái saáng taåo taâi hoa cuãa ngûúâi nghô ra caách biïën haåtluáa non kia thaânh moán tuyïåt vúâi. Hûúng àöìng gioá nöåi, muâi thúmàûúâng laâng ngaây muâa ngêåp àêìy rúm raå, maâu xanh caánh àöìng luáa rêåprúân, sùæc àêìm sen thoaãng kñn núi naâo... têët caã àaä nùçm trong tûâng haåtmoãng, thanh, thúm, deão...

Coá ngûúâi thñch ùn cöëm vúái höìng chñn àoã, loaåi höìng ngoåc, hoùåcchuöëi tiïu trûáng cuöëc, maâ caã hai loaåi quaã quñ naây, cuäng chó muâa thu

múái coá. (Nùm 94 naây, Haâ Nöåi coá loaåi chuöëi tiïu vaâng rêët àeåp, nhûnglaåi rêët chua, nhaåt, vò ngûúâi ta rêëm chuöëi rêët kheáo, rêët "laâm haâng", chócoá caái maä, maâ caái loâng thò hoãng, phuâ húåp vúái viïåc lïn chuâa cuáng baái,chûá àaä mêët ài möåt thûá quaã ngon). Cuäng coá thïí nêëu thaânh cheâ cöëm,cöëm xaâo, baánh cöëm, chaã cöëm... Trûúác àêy (vaâ nay múái phuåc höìi) coámêëy nhaâ laâm baánh cöëm úã Haâng Than, Haâng Giêëy, nöíi tiïëng: Baánhcöëm Nguyïn Ninh úã Haâng Than tûâng lûâng danh khùæp nûúác vaâ ra caãnûúác ngoaâi.

Hiïån nhaåc sô Duy Quang laâ ngûúâi cuãa gia àònh naây, anh viïëtnhaåc cho caác em, rêët thaânh cöng. Goái baánh cöëm xanh mûúát maâu laáchuöëi tûúi, buöåc chûä thêåp bùçng súåi la åt dang nhuöåm caánh sen höìng,tûúi thùæm nhû möëi tònh son sùæt, coá phaãi vò thïë maâ ngûúâi ta duângbaánh cöëm laâm àöì sïu tïët, dêîn cûúái? Chung quaá cöëm chó laâ noá, múáinguyïn laânh laâ cöëm. Caái duyïn cuãa cöëm khöng cêìn sûå àiïím trang





thaái quaá, khöng cêìn phaãi thïm sûå àiïåu àaâng hay nõnh búå. Cöëm laâthanh cao, noá chó laâ noá, coá thïí vñ noá vúái ngûúâi cao thûúång àûúåc khöngnhó, khi noá coi thûúâng nhûäng sûå àùæp vaâo noá tûâ bïn ngoaâi... Cö haângcöëm cûá àûúâng quen nùm trûúác maâ ài, cûá nhaâ quen maâ àïën. Hïët gaánh

cöëm luác naâo khöng biïët. Vaâ chuyïën taâu àiïån chiïìu àang àúåi cö úã ga BúâHöì kia röìi, hai caái thuáng chöìng vaâo nhau, chiïëc àoân gaánh cong àêìuquaâng möåt bïn nhû chiïëc gêåy thêìn, maâ saáng nay, noá nêng cöëm lïn,noá coân àeâo thïm mêëy caái chöíi rúm múái, nhûäng thên rúm thên raå,nhûäng chöî dûåa cuãa haåt thoác mïìm, nay noá vaâo thaânh phöë àïí tiïîn chênhaåt cöëm laâm cuöëi cuâng, khöng bao giúâ coân gùåp nhau nûäa. Caã súåi rúm,duâng thay laåt àïí goái cöëm cuäng thúm muâi luáa chñn, cuäng ngaã maâu laámaå, noá quaâng goái cöëm löìng khöìng, nhû caác baâ kheáo tay Ngoåc Haâ goái

hoa cuáng cho ngaây rùçm muâng möåt, àùåt lïn baân thúâ tûúãng nhúá töí tiïn.Nhû thïë, cöëm cuäng linh thiïng, noá khöng coân laâ moán ùn thöng

thûúâng, noá àaä trúã thaânh neát vùn hoáa chó coá möåt vuâng àêët nûúác, möåtmuâa àêët nûúác àûúåc saãn sinh ra. Vaâ tûâ àêëy, noá tûâng bûúác ài maáy bayra nûúác ngoaâi, vaâo tñt têån cuâng miïìn Nam, àïí cöëm àïën vúái nhên gianxa laå, vêîn tûúi nguyïn, thúm laânh, ngoåt thanh, deão mïìm niïìm êuyïëm cuãa têm höìn dên töåc.

Ngûúâi xa Haâ Nöåi úi, cöëm coá gúåi nhúá vïì, coá nhùæc kyã niïåm trongnhau, coá laâ möëi tònh möåt thúâi treã trung ta àaä hún möåt lêìn ùn cöëmcuâng nhau trong gioá thu Haâ Nöåi? Cöëm laåi vïì röìi àêëy, ngûúâi úi. Hònhnhû bêy giúâ cöëm laåi coá mùåt vúái Saâi Goân nhû nhiïìu nùm trûúác.

Cöëm mang hûúng thu cuãa Haâ Nöåi vaâo cho ngûúâi tri kyã úã vuângnhiïìu nùæng, cho maát loâng nhau, cho vùn hoáa vaâ truyïìn thöëng möîingaây thïm thùæm thïm nöìng, bêët chêëp nuái ngùn söng caách. Coânchuyïån laâm cöëm thò sao? Khöng cêìn hiïíu vaâ nhúá nhiïìu laâm gò nhûäng

caái röëi tinh kyä thuêåt. Hònh nhû khöng thïí àem maáy gùåt àêåp liïnhoaân ra àöìng gùåt luáa nïëp vïì laâm cöëm. Cuäng khöng thïí duâng maáy tuöëtluáa hay nöìi suáp de maâ chïë biïën cöëm. Khi nhûäng böng luáa nïëp uöëncêu, chûa vaâo àöå chñn vaâng, àaä àûúåc tuöët mang vïì.





Laâng Dõch Voång xûa nay xanh tre, tûúi truác, àêìy traân aánhnùæng, ngêåp mïnh möng gioá maát, àiïín hònh cho laâng quï Viïåt Namnhû trong ca dao, nhû trong cöí tñch. Trong trùng thanh gioá maát êëy,thoác àûúåc tuöët, röìi àem rang tûâng meã, ñt möåt, röìi àem giaä, röìi giêìn

saâng, röìi laåi giaä, röìi laåi giêìn saâng... Nhiïìu lûúåt nhû thïë, haåt sûäa kiamoãng ra, nhûng vêîn mïìm, vêîn ngoåt. Noá coân àûúåc höì thïm möåt chuátlaá cêy àïí giûä nguyïn maâu xanh ngoåc, àûúåc uã ngay vaâo laá sen laá raáycho hûúng khöng vöåi bay vïì àöìng, bay vaâo trong tre truác, bay vaâo gioávaâo trùng...

Muâa trùng thaáng taám, qua laâng Voâng, seä nghe tiïëng chaây giaäcöëm thêu àïm. Treã giaâ trai gaái möîi ngûúâi möåt viïåc, khöng ngûâng taymaâ vui nhû höåi, naâo lûãa nöìi rang, naâo tiïëng thò thêìm cuãa trêëu quaytrïn mùåt giêìn, naâo rúm kïu loaåt xoaåt, naâo caã em beá hoåc bïån lêëy caáichöíi tñ hon cuãa mònh bùçng rúm múái...

Cöëm khöng thïí ùn nhiïìu. Cö haâng cöëm vaâo thaânh phöë cuängkhöng gaánh nhiïìu àïën nöîi lùåc leâ nhû gaánh gaåo, gaánh rau. Vaâ laâmcöëm cuäng khöng coá thïí laâm nhiïìu, kiïíu àeäi traâ, saãn xuêët haâng loaåtnhû nhaâ maáy saãn xuêët bia höåp hay baánh bñch qui. Coá leä neát àaángtrên troång cuãa cöëm coân nùçm trong neát êëy nûäa. Tûâ haåt luáa nïëp cöëm

àûúåc höìi sinh thaânh möåt kiïëp khaác.

Àoá chñnh laâ taâi hoa dên töåc, saáng taåo dên gian. Cuäng vò ngheâonûäa, chó coá bïn mònh laâ haåt luáa quen thuöåc thöi, nïn múái coá baánhdaây, baánh chûng, xöi neán... Nhûng cöëm laâ àöåc àaáo tûâ mùåt nguyïnthuãy àïën mùåt trûúâng töìn. Möåt thúâi cöëm Voâng tûúãng bõ tuyïåt diïåt.May, nay laåi coá mùåt vúái muâa thu Haâ Nöåi, muâa thu àêët nûúác, laâm chocon ngûúâi thúã daâi sung sûúáng vò gùåp laåi cöëm nhû gùåp laåi möëi tònh xûasau nhiïìu nùm nhúá nhung xa caách, khuêët mùåt maâ chùèng xa loâng...

Ngûúâi baån úã möåt phûúng trúâi caách trúã, muâa thu naây, baån daäàûúåc thûúãng thûác cöëm Voâng chûa, thïm möåt lêìn cho Haâ Nöåi söëngàöång trong têm linh, trong caãm giaác, trong têm höìn, trong cú thïí...Ngûúâi Haâ Nöåi coân coá thoái quen: muâa cöëm, múá cöëm àêìu tiïn, bao giúâbaâ, hay meå, cuäng trên troång àùåt goái cöëm lïn baân thúâ tiïn töí, trûúác khi





múâi caã nhaâ thûúãng thûác muâa thu, thò àaä coá hûúng höìn ngûúâi xûa biïëttúái...





Cêy quanh höì Gûúm

Ñt lêu nay xung quanh Höì Gûúm àûúåc chùm soác, sûãa sang khaáàeåp, laát àûúâng, cêëy coã, tröìng thïm cêy, àùåt thïm ghïë àaá, mùæc thïmàeân... Àoá laâ àiïìu àaáng khen, nhû cö gaái àeåp àûúåc trang àiïím thïm

chuát phêën son, hêëp dêîn nhiïìu chaâng trai ûa nhan sùæc.Höì Gûúm àêu coân chó laâ cuãa Haâ Nöåi, noá àaä trúã thaânh gia taâi vö

giaá cuãa caã nûúác, laâ viïn ngoåc lûu laá, laâ niïìm tûå haâo cuãa àêët nûúác,àöìng thúâi coân laâ niïìm say cho bao du khaách khùæp nùm chêu böënbiïín...

Sinh thúâi, nhaâ vùn Nguyïîn Tuên laâ ngûúâi khoá tñnh, tyã myã, tûângàïëm xem cêìu Hiïìn Lûúng coá bao nhiïu têëm vaán... vêåy maâ chûa thêëy

öng àûa vaâo baâi viïët naâo cuãa mònh xem xung quanh Höì Gûúm coá baonhiïu loaâi cêy, vaâ möîi loaâi cêy coá bao nhiïu caá thïí cêy. Cuäng khönghiïíu höì sú lûu trûä cuãa Traåi ûúm cêy, nay laâ Cöng taá Cöng viïn vaâ cêyxanh coá ghi laåi àûúåc xem trïn àoaån àûúâng daâi gêìn hai nghòn meátxung quanh höì, cuå thïí coá bao nhiïu loaâi cêy, cêy naâo cao tuöíi nhêët,cêy naâo àang àûúåc tröìng thïm, nhûäng cêy naâo bõ gioá baäo phuä phaângquaåt ngaä, cêy naâo chõu thua nhûäng con sêu con moåt...

Rùång liïîu hún mûúâi cêy tröìng úã phña Haâng Khay, àùçng sau chöîtrûúác àêy laâ quaán hoa, àang xanh töët thò baäo beã gêîy gêìn hïët, baäokhöng thûúng caã phêån "liïîu yïëu àaâo tú", nay múái tröìng laåi, bùæt àêìubuöng maânh xanh. Noái nhû möåt nhaâ thú trûúác taã cêy liïîu hay taãngûúâi con gaái àaâi trang: Liïîu xinh xinh thon daáng Liïîu cong àöi neátmaây... Mong sao haâng cêy lêìn naây, göìm mêëy chuåc cêy khöng gùåp baäo,khöng bõ nhûäng baân tay "thiïëu vùn hoáa" laâm thui chöåt. Cuäng khoaãng





quaán hoa cuä naây, coá vaâi cêy hoa ban trùæng, loaâi hoa cuãa Têy Bùæc, vêîncoá thïí vui trong Haâ Nöåi. Àêy khöng phaãi laâ loaâi hoa ban tñm nhû úãàûúâng Thanh Niïn.

Nhaâ vùn Vuä Ngoåc Phan tûâng rêët ngaåc nhiïn vïì thûá cêy laå mùætnaây anh goåi noá laâ cêy "Moáng boâ" vò hai caái laá giöëng nhû moáng chêncon boâ, rêët cên àöëi, nïëu uáp laåi, chöìng khñt lïn nhau. Möåt lêìn vuichuyïån, nhaâ vùn Tö Hoaâi, ngûúâi hiïíu biïët sêu sùæc vïì Haâ Nöåi coá noáiöng rêët sung sûúáng vaâ ngaåc nhiïn àïën vui thñch vò phaát hiïån ra búâ HöìGûúm coá cêy ö möi, thûá cêy chó coá mùåt úã miïìn Nam àêët nûúác, hoa núãtûng bûâng choái àoã, coân hún caã hoa phûúång, hoa àaâo, hoa gaåo...

Tiïëc sao, àïën nay, töi vêîn chûa tòm thêëy cêy ö möi êëy, khöng

biïët noá moåc úã quaäng naâo, mùåc duâ caã böën muâa töi àïìu coá yá tòm maâuhoa àoã êëy, caã nhûäng buöíi saáng, buöíi trûa, buöíi chiïìu, vò súå nhúä noánhû hoa phuâ dung, möîi luác möåt maâu chùng?

Xin àûúåc múã möåt àûúâng voâng, möåt voâng nhû "voâng phêënCaucase" trong vúã kõch cuãa taác giaã Àûác Berton Bretch, laâ chó noái àïëndeão àêët quanh Höì Gûúm, loaåi trûâ vóa heâ phña bïn kia cuãa caác phöëxung quanh. Nhûäng heâ phöë êëy xin taåm goåi laâ khaách, cêy cöëi cuäng laâ

ngûúâi àïën chúi. Ga cho con taâu chên töi xuêët phaát laâ Cûãa àïìn NgoåcSún, ngöi àïìn tûâng coá hai bûác tûúâng rêët cao, taåo thaânh möåt löëi ài sêuhun huát, caách biïåt hùèn chöën phöìn hoa àö höåi vúái niïìm u tõch lùång leäthiïng liïng cuãa tiïíu böìng lai.

Nùm 1952, cêìu Thï Huác bõ guåc gêîy àïm giao thûâa, tûúâng vêîncoân, vêîn che boáng cho haâng chuåc caái choäng tre cuãa nhûäng öng thaâyboái aáo lûúng khùn xïëp vaâ nhûäng baâ haâng hoa cuáng, ngûúâi cuãa NgoåcHaâ àïën baán cho khaách haânh hûúng. Khoaãng àêìu nhûäng nùm saáu

mûúi, thúâi nhaâ viïët kõch Nguyïîn Bùæc laâm giaám àöëc Súã Vùn hoáa, öngàaä cho phaá bûác tûúâng êëy ài, thay bùçng bûác tûúâng thêëp, maâ treã em coáthïí nhaãy lïn, treâo qua nhû hiïån nay. Cöng viïåc chó laâm trong möåtàïm. Coá leä öng súå dû luêån phaãn àöëi chùng, nhû tûâng phaãn àöëi queátvöi trùæng cho Thaáp Ruâa vaâ tröìng böën cêy liïîu böën chên thaáp. May maâviïåc xêy tûúâng "caãi tiïën" naây, hònh nhû khöng ai phaãn àöëi. Bùæt àêìu





chuyïån cêy cöëi bùçng cêy sung. Búâ Höì coá hai cêy sung. Möåt cêy moåcngay chên hoân nuái àaá giaã, chên Thaáp Buát. Coá leä vò àaá xanh cûáng quaá,nïn cêy sung cùçn cöîi, mêëy chuåc nùm khöng thaânh cöí thuå. Möåt cêysung nûäa úã quaá phña dûúái möåt chuát, gêìn löëi ài, tröng sang nhaâ Àeân.

Nhiïìu khi quaã sung tûâng chuâm xanh xanh àoã àoã, rúi löåp böåp nhûngkhöng ai buöìn nhùåt, duâ quaã sung ùn àûúåc, chó phaãi àuöíi hïët àaân muöîichui vaâo ruöåt quaã tûâ bao giúâ. Laá sung coá thïí ùn goãi caá, nem chuacuäng ngon, nhûng möîi caái nem chua Àònh Baãng hay Àan Phûúångcuäng àaä coá sùén möåt chiïëc laá sung röìi, nïn cêy sung naây vêîn an toaân.

Cöíng àïìn Ngoåc Sún coá cêy hoa gaåo. Chùæc noá mang söë tuöíi maâkhöng möåt ngûúâi Haâ Nöåi höm nay naâo coá, coá khi tûâ thúâi chöî Àaâi phunnûúác tûác quaãng trûúâng Àöng Kinh Nghôa Thuåc coân mang tïn BaäiGaáo, laâ chöî Têy cheám àêìu nhûäng ngûúâi nöíi dêåy chöëng laåi chuáng. Cêygaåo àûáng àoá, xuâ ra trùm con mùæt, chúáp vaâo àêëy bao biïën thiïn HaâNöåi, àoång laåi thaânh thúá göî, muâa xuên laåi àoã möåt trúâi hoa.

Quanh höì cuäng chó coá hai cêy gaåo. Möåt laâ noá, cêy thûá hai úã xamöåt chuát, tröng sang vûúân hoa Gùng Ài, cuäng cao to, caânh àêmngang, hoa mêåp maåp. Hoa cuãa cêy gaåo thûá hai naây hònh nhû sungsûúáng hún vò möîi khi ruång, noá àûúåc lùn mònh trïn coã xanh, nguåp lùån

vaâo nûúác höì, maát meã, vui tûúi nhû caác thïë hïå cha öng xûa, khöng bõnghiïën naát nhû nhûäng böng hoa ruång trûúác cöíng àïìn, rúi trïn nïìn ximùng laånh cûáng.

Caånh cêy gaåo thûá hai naây, Búâ Höì coá möåt cêy dûâa dêìu duy nhêët,vûún cao nhû möåt cêy cau khöíng löì. Àûáng úã phña búâ bïn kia, thêëy noánöíi bêåt lïn trïn nïìn taán laá caác cêy khaác. Baäi Vöng laâ tïn nhiïìu ngûúâiàùåt cho chöî gêìn Thaáp Buát. Traãi ra möåt quaäng röång, coá 7 göëc vöngàang thaânh cöí thuå, möîi göëc àang tûå vùån mònh maâ vûún lïn cho treã

trung hún. Nhûäng caái laá vöng mêåp maåp muáp mñp, xanh oáng maâuquan luåc, toãa maát dõu möåt vuâng boáng rêm dïî chõu. Sau khi hoa gaåoruång hïët thò hoa vöng núã àoán muâa heâ. Möåt böng hoa vöng khöng àeåp,nhûng nhòn möåt cêy vöng àoán muâa heâ thò khoá coá gò so saánh àûúåc àöårûåc rúä êëy. Chó möåt cêy leã loi, cêy thûá 8, moåc caånh nhaâ Thuãy Taå, chöî





ngûúâi ta àun bïëp, laâm baánh, nhiïìu khi cuäng àaä thêëy tûng bûâng nhûhöåi.

Nhûäng taán laá vöng hònh cêy baâi chuöìn, coá thïí voâ ra laâm thuöëc

an thêìn cho ngûúâi mêët nguã, nïn c oá luác thêëy treã em haái laá vöng khöngthûúng tiïëc, haái thuï cho ai àoá.

Vûúåt qua baäi Vöng möåt chuát, ta gùåp cêy löåc vûâng chñn göëc. Caãchñn göëc, choaäi chên vaâo àêët búâ höì, àïí la caâ caânh thêëp caânh cao trïnmùåt nûúác. Cêy àaä àûúåc vaâo nhiïìu tranh nhiïìu aãnh, vaâ laâ möåt caãnh"Bonsai" to lúán khaác thûúâng.

Coân möåt cêy löåc vûâng àún leã nûäa, àoá laâ cêy úã quaá caái "lêu àaâi"

tuy mêët myä quan nhûng laåi rêët cêìn thiïët cho nhûäng ai cêìn thiïët khicêìn thiïët. Cêy löåc vûâng naây quùçn quaåi nhû möåt cêy thïë trong chêåucaãnh, vûún lïn khoá nhoåc, möîi nùm hai lêìn, buöng nhûäng chuâm hoaàoã nhû súåi phaáo, lêëp loá trong laá xanh. Gùåp muâa thu, hoa ruång túi búâi,gioá giaåt vïì phña Haâng Khay nhû möåt têëm thaãm àoã trong chuyïån höìtinh. Nhûäng ai möåt thúâi treã tuöíi, coá nhúá möåt lêìn nùæm tay nhau dûúáiboáng löåc vûâng naây. Cêy vêîn coân àoá. Tònh vêîn sêu nùång hay àaä phöipha? Gùåp kyâ hoa núã, nhiïìu nhaâ thú nhaâ hoåa heån nhau ài ngùæm löåc

vûâng, möåt àiïìu kyâ thuá cuãa Höì Gûúm maâ nhiïìu ngûúâi khöng chuá yá.Gêìn khoaãng naây coá mêëy cêy cöí thuå, hún hai ngûúâi öm, thên rêët

thùèng, laá rêët to, nhûng hoa laåi rêët beá, chùèng coá hûúng thúm, tuy vêåyàêy laâ loaåi göî quñ. Böën cêy göî tïëch àêëy. Göî tïëch coá thïí baán theo ki lömaâ khöng baán cêy baán têëm. Àaä coá lêìn töi vaâ nhaâ thú Nguyïîn Haâ àiquanh Höì Gûúm möåt àïm àïí chia tay nhau. Anh mang Haâ Nöåi ra ài,töi mang Haâ Nöåi chêët vaâo loâng. Chuáng töi ngöìi trïn nhûäng "cêy rïî"cuãa göëc àa coá hònh chûä N hoa, möåt cêy àa buáp, nhûäng caái buáp àoã cho

treã nhùåt chúi. Cêy àa àaä bõ àöí baäo àïm 9-6-1991. Nay, àuáng chöî êëy,àaä tröìng möåt cuåm àa thay thïë. Cuäng àa. Hay lùæm. Nhûng mêëy nùmröìi, nhûäng súåi rïî boâ ngöín ngang trïn mùåt coã àaä luåi taân, cêy àa múáicuäng chó bùçng bùæp chên. Thò ra coá àûúåc möåt cêy, thêåt khoá, phaãi mêëthaâng trùm nùm, chûá phaá ài, chùåt ài möåt cên, chó cêìn möåt luác. Coá àûúåcnhûäng haâng cêy nhû nay àêu phaãi khöng tûã cöng phu, ngûúâi nhó?





Cêìu cho linh höìn cêy àa kia siïu sinh tõnh àöå trïn thiïn àaâng caác loaâicêy, cêy tuy mêët ài khoãi mùåt àêët, nhûng àaä söëng trong loâng ngûúâi. Àabuáp, àa löng, coá khaá nhiïìu. Nhiïìu cêy coá voác daáng cuãa ngûúâi lûåc sô,giaâ laâng. Cuäng coá cêy laâm xiïëc, soi boáng xuöëng höì, laâm thaânh caái cêìu

nhaãy cho treã tinh nghõch, tûâ àêy nhaãy xuöëng höì maâ búi. Xem búichaãi, lûúát vaán maâ treâo ra caânh, rung rung, ngöìi trong taán laá, thêåt hêëpdêîn vúái tuöíi thú. Laå möåt àiïìu, nhûäng cêy àa xoaâi xuöëng mùåt höì luönluön coá noän múái, xanh mûúát maâu rau xaâ laách, ngon laânh, maát rûúåi.

Phña búâ têy, mêëy cêy àa sûâng sûäng, coá luác coân tinh nghõch thaãlaá vaâng xuöëng cöëc kem caånh ki öët, nhûng khaách khöng coi laâ mêët vïåsinh, maâ chó coi nhû baân tay cuãa cö gioá, chõ trúâi, naâng trinh nûä cöë yátrïu mònh chuát àónh. Nhöåi coá khaá nhiïìu.

Sêëu cuäng vêåy. Phña búâ àöng, chuáng moåc thaânh hai haâng nhûàoaân quên danh dûå, chaâo möîi ngûúâi Haâ Nöåi qua àêy. Cêy nhöåi khiïmtöën, khöng coá gò àùåc biïåt. Cêy sêëu quen thuöåc hún nhiïìu, tûâ thaánghai thay laá, thaáng ba li ti hoa trùæng, àêìu muâa heâ, quaã sêëu non, giûäamuâa thu quaã sêëu giaâ... àïìu laâ àùåc saãn cuãa Haâ Nöåi.

Caånh thaáp Hoâa Phong coá mêëy cêy öi lu å khuå, luác naâo cuäng rung

rêu, phêën chêën. Thaáp hûáng rûúåu trúâi vaâo be trïn noác, coân öi hûáng gioávaâo rêu, coá luác cuäng ngaã nghiïng, ngûúâi ta phaãi duâng dêy caáp theáp àïícûáu cho cêy khoãi àöí, nhû cêy öi trong àïìn Ngoåc Sún àaä àûúåc cûáu söëngnhû thïë.

Quaã laâ ngûúâi khöng phuå cêy thò cêy chùèng phuå ngûúâi. Cêy öi laánhoã nhûng chi chñt nhûäng con mùæt xanh, cûá nhòn ta maát meã. Tûúngphaãn àïí hoâa húåp. Gêìn mêëy cuå öi giaâ laâ lúáp thiïëu nûä non tú êín tronghöìn cêy liïîu. Àêy laâ loaåi cêy tröìng laåi lêìn thûá hai, àaä bùæt àêìu buöng

maânh nhû thùæt lûng hoa lyá cuãa caác naâng trinh nûä, chûá noá khöngbuöìn nhû thú Xuên Diïåu "Toác buöìn buöng xuöëng lïå ngaân haâng" möåtthúâi nao. Nhòn haâng liïîu töët tûúi maâ húãi daå, nhû thêëy caái chuám cautrïn ngûåc tuöíi dêåy thò. Vaâ cuäng tiïëc, coá nhûäng cêy bõ beã caã caânh, truåicaã löåc. Sao coá ngûúâi taân aác thïë?





Doåc Haâng Khay, thay vaâo àûúâng phöë mang söë chùén thöng lïå, thòúã àêy laâ cêy, laâ gioá höì, soáng höì... rêët nhiïìu cêy xaâ cûâ àaä trûúãng thaânh,hiïn ngang rúåp boáng. Xaâ cûâ vaâ sêëu vêîn chen vai nhau, laác àaác coân coámöåt vaâi cêy hoa sûäa cuäng chen vaâo.

Caã sêëu vaâ sûäa àïìu khöng xanh töët hoùåc àöng vui, troân taán nhûúã phöë Trêìn Hûng Àaåo hoùåc phöë Nguyïîn Du. Sûäa núã hoa êm thêìm,treo maânh êm thêìm khi thu vïì, àöng túái. Chöî trûúác cûãa Trung têmphûúng phaáp Cêu Laåc Böå, xaâ cûâ kheáp taán, luác naâo cuäng maát rûúåi, laâchöî ài daåo, ngöìi àaánh cúâ lyá tûúãng cho caác laäo giaâ Haâ Nöåi.

Coá leä xaâ cûâ, sêëu vaâ nhöåi chiïëm ûu thïë quanh höì, nhûng vaâi bachuåc nùm nay, khöng aát ài àûúåc maâu baâng lang nûúác, maâ khöng hiïíu

sao laåi thaânh bùçng lùng. Muâa heâ hoa tñm núã röå baåt ngaân trïn phöë Thúå Nhuöåm thò úã Búâ Höì, cûá quaäng quaäng laåi bùæt gùåp möåt chuát tñm bênglêng xao xuyïën, hoâa sùæc vaâo maâu hoa phûúång quaá noáng bûác, rêët húåpvúái tuöíi hoåc troâ. Thûåc ra phaãi goåi loaâi hoa àoã maâu xöi gêëc naây laâ hoasoan têy múái àuáng, àïí phên biïåt vúái loaâi kim phûúång, cêy nhoã hún,hoa cuäng thùæm hún. öi, thoái quen, thay àöíi möåt caách goåi, caách noái,àêu coá dïî. Bùçng lùng nûúác quen moåc thùèng. Coân soan têy nhiïìu khilaåi cûá thoâ caã nhûäng ngoán tay laá xuöëng mùåt nûúác maâ àuâa chúi, nhûäng

chiïëc laá xanh nhû cöëm maâ nhoã nhû cöëm. Trûúác àoá, cuöëi xuên, laác àaácàêu àoá, maâu hoa vaâng cuãa cêy vaâng anh cuäng röå lïn, tûâng chuâm,trong khi laá cuäng tûâng chuâm daây àùåc vaâ möîi chiïìu vïì laá vaâng anhcuäng biïët kheáp mùæt ài vaâo giêëc nguã.

Phaãi chùng Haâ Nöåi taâi hoa nïn cêy bïn Höì Gûúm cuäng taâi hoanhû thïë, khoe nhiïìu maâu sùæc àêåm nhaåt, thêëp cao, nhû thïë? Coá aibêng khuêng trûúác möåt cêy coå cao vuát nhûng àaä cuåt ngoån. Cêy àangthaânh möåt Tûâ Haãi chïët àûáng, ai laâ ngûúâi xoát xa, gûãi cho noá möåt caái

hön gioá naäo nuâng nhû tiïîn biïåt möåt ngûúâi baån ra ài khöng bao giúâ trúãlaåi? Búâ Höì ngoaâi cêy coå chïët; àaä chùåt ài êëy, coân 11 cêy coå àang söëngvaâ möåt cêy cuäng múái chïët. Chuáng thûúâng àûáng caånh meáp nûúác, chenvai vaâo trúâi xanh, thên thùèng vuát, khöng töën àêët, cuäng khöng chencaânh chen laá vúái ai. Chuáng laâ ngûúâi quên tûã chùng, mùåc cho gieâmpha, nñu aáo. Cûá theo mònh, chó nghe mònh.





Phña búâ têy coá loaâi cêy tïn xêëu nhûng daáng àeåp. Cêy daái ngûåa,nhiïìu ngûúâi muöën thanh lõch, àoåc chïåch ài laâ traái ngûåa. Cêy cho möåtthûá quaã giöëng nhû thïë, maâu nhû quaã höìng xiïm. Laá cêy xanh oáng,thên nûát neã, gêìn giöëng nhû cêy sao àen phöë Loâ Àuác. Khöng hiïíu noá

thay laá chñnh xaác vaâo muâa naâo maâ hònh nhû thûúâng xanh. Löåc noänmoãng nhû luåa, àoã nhû laá baâng lang, khi giaâ múái chuyïín thaânh xanh.

Cêy muöìng vaâng thûa thúát chöî naây, chöî khaác. Maâu hoa vaângchanh, va âng hoa mûúáp, nhoã maâ rûåc rúä trong nùæng, trïn ngoån laá möåtsùæc xanh rúân. Mêëy nùm trûúác, trûúác cûãa raåp chiïëu boáng Hoâa Bònh coâncoá möåt cêy muöìng àaâo. Muâa xuên hoa núã maâu àaâo maâu àoã, chen caãchuát trùæng trinh baåch. Hoa tûâng chuâm gioáng nhû quaã caâ phï chñnchûa kõp haái. Tiïëc, cêy muöìng àaâo naây àaä biïën mêët. Nay àûáng tûâ raåpMuáa Röëi, khöng coân nhòn thêëy noá nûäa.

Chöî gêìn Àaâi phun nûúác, coá möåt cêy àïì àöåc nhêët, cuäng àaä gêìntrùm tuöíi. Kiïëm möåt ngûúâi thñch ùn thõt choá khaá dïî. Nhûng tòm möåtngûúâi yïu mïën vaâ àöìng caãm vúái caác loaâi cêy khöng dïî chuát naâo. BúâHöì chó coá möåt cêy muöìng àaâo nhû thïë. Noá chïët ài, vùæng caã nöîi loâng.

Chöî bïën xe àiïån, nay laâ núi tröng giûä ötö, haâng cêy múái tröìng

nhiïìu loaåi: sa mu, tïëch... sao noá coâi coåc, maäi khöng lúán lïn àûúåc. Vòhúi xùng, húi ma duát chùng? Khöng biïët. Giöëng nhû mêëy cêy chaâ laâ(khöng phaãi loaåi cêy chaâ laâ aã Rêåp cho quaã ngoåt) laá nhoån nhû kim, coáthïí àêm chaãy maáu àêìu ngoán tay, vaâ rùång phi lao bõ xeán cuåt ngoån, àïíche cho caái nhaâ "cêìn thiïët" kia, cuäng khöng lúán àûúåc.

Con àûúâng àöi úã búâ phña têy, laâ viïåc laâm coân laåi cuãa dûúåc sôThêím Hoaâng Tñn khi öng naây laâm Thõ trûúãng Haâ Nöåi, chuã yïëu laâ loaâicêy sêëu, cuäng laâ möåt con àûúâng àeåp hiïån nay laâm Höì Gûúm úã chöî naây

àûúåc thû daän chuát ñt.

Thûã tûúãng tûúång nïëu Búâ Höì khöng coá cêy, hoùåc qua möåt àïm,coá ai àoá àiïn röì, chùåt hïët cêy ài (êëy laâ noái daåi nhû thïë) thò Búâ Höì seä rasao? Noá coá giöëng nhû möåt baâ hoaâng hêåu xiïm y löång lêîy, àuã lïå böå maâlaåi coá caái àêìu troåc löëc?? Noá coá giöëng nhû cö gaái thi hoa hêåu, maâ laåi coá




möîi möåt con mùæt nùçm doåc trïn traán? Thêåt khöng thïí tûúãng tûúångàûúåc, nhû vêåy caâng thêëy cêy àaä àoáng vai troâ quan troång nhû thïë naâo,nhêët laâ xung quanh Búâ Höì Gûúm.

Vaâi nùm nay, Búâ Höì luön àûúåc tu böí, coân coá cêy trong chêåu,tûâng khoám dùåt trong khung göî, thay àöíi chöî, vaâ thay cêy luön chotûúi laâ viïåc laâm töët, trong àoá coá caác loaåi hoa, coá cêy àa laá àoã, cêy coâtoâng (tûác àuöi lûún), cau chêu Phi, coå non v.v... Cuäng khen möåt böìncêy múái coá nuái non, nhûäng phiïën àaá luäa do thúå trúâi phaãi taåc bùçngmûa gioá triïåu nùm, àùåt möåt caách mêët trêåt tûå cöë yá, cho haâi hoâa vúái cêyvaån tuïë cao thêëp non giaâ khaác nhau. Àeåp. Quanh höì, chó tiïëc ñt loaâicêy toãa hûúng, trûâ hoa sûäa vaâ mêëy khoám daå lan hûúng bïn vûúân ChñLinh. Coá thïí töi kïí chûa hïët nhûäng loaâi cêy quanh Höì Gûúm.Khoá maâ thöëng kï chñnh xaác, vò coá thïí coá cêy àöí do mûa, coá cêy àûúåctröìng múái höm naâo...

Biïën thiïn laâ leä thûúâng tònh. Quan troång laâ coá noá vaâ coá ngûúâihiïíu noá, yïu noá. Cêy gaåo, cêy àa, cêy öi, cêy sung, cêy vöng, cêy tïëch,cêy sêëu, cêy löåc vûâng, cêy moä, cêy xoan têy, cêy baâng lang nûúác, cêytraái ngûåa, cêy coå, cêy sûäa, cêy liïîu, cêy vaâng anh, cêy muöìng àaâo,muöìng vaâng, cêy chaâ laâ, cêy phi lao, cêy cúm nguöåi, cêy baâng, cêy sa

mu, cêy hoa ban, cêy muöîm, cêy vaån tuïë, cêy trùæc baách diïåp, cêy rêmbuåt, cêy nhöåi...

Töi khöng thïí chñnh xaác vaâ cuäng khöng muöën chñnh xaác nhûmöåt caái maáy vi tñnh. Cêy quanh höì àaä söëng cho Haâ Nöåi, àaä söëng trongloâng nhiïìu ngûúâi Haâ Nöåi, trong loâng töi, vaâ mong sao, coá ngûúâi cuängyïu Haâ Nöåi, yïu cêy quanh höì nhû thïë.

nhung neo duong ha noi (tan van bang son)

Documents