HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

THÁI DOÃN VIỆT

¶NH H¦ëNG §¹O §øC NHO GI¸O

§ÕN GI¸O DôC §¹O §øC TRONG GIA §×NH

ë VIÖT NAM HIÖN NAY

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH: CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG

VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ

Mã số: 62 22 03 02

HÀ NỘI - 2017

Công trình được hoàn thành tại

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Trần Nguyên Việt

2. PGS.TS. Lê Văn Lợi

Phản biện 1 .......................................................................................................

Phản biện 2 .......................................................................................................

Phản biện 3 .......................................................................................................

Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án

cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Vào hồi ...... ngày ...... tháng ...... năm 2017

Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc gia

và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Xét về mặt ý thức hệ, Việt Nam từng chịu ảnh hưởng sâu đậm của tư

tưởng phong kiến Trung Quốc mà nền tảng của nó là Nho giáo. Bên cạnh

mặt tiêu cực đã và đang ảnh hưởng không tốt đến đời sống xã hội, Nho

giáo vẫn phát huy được những mặt tích cực nhất định của nó. Ở nhiều

nước phương Đông như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... Nho giáo vẫn

có vị trí nhất định trong đời sống xã hội.

Trải qua nhiều bước thăng trầm, song ảnh hưởng cũng như giá trị và

sức sống của tư tưởng Nho giáo nói chung, đạo đức Nho giáo nói riêng là

điều chúng ta không thể phủ nhận. Tuy ở mức độ khác nhau, nhưng với

hơn 2500 năm tồn tại và phát triển, tư tưởng Nho giáo trong đó có học

thuyết đạo đức của nó đã thấm sâu trong đời sống tinh thần của nhiều

người Việt Nam, thậm chí nó đã trở thành một phần máu thịt của họ.

Đạo đức Nho giáo không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân con người mà

còn ảnh hưởng đến các thiết chế xã hội Việt Nam, trong đó có gia đình -

với tư cách là tế bào của xã hội.

Hiện nay nhiều gia đình Việt Nam vẫn giữ gìn và phát huy được những

giá trị tốt đẹp của đạo đức gia đình truyền thống, trở thành giá đỡ, thành chỗ

dựa tinh thần không thể thiếu trong suốt hành trình của mỗi con người. Một

thực tế không thể phủ nhận là trong những giá trị đó có sự đóng góp nhất

định của đạo đức Nho giáo. Tuy nhiên, dù được lựa chọn, sàng lọc qua quá

trình tiếp biến văn hóa ở nước ta gần hai ngàn năm, cho đến tận ngày ngay,

đạo đức Nho giáo cũng có những mặt hạn chế nhất định và ảnh hưởng không

tốt đối với sự hình thành các giá trị đạo đức mới của gia đình Việt Nam, làm

cho công cuộc đổi mới toàn diện đất nước bị cản trở.

Chính vì vậy, việc kế thừa những giá trị tích cực, khắc phục, hạn chế

mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo trên lập trường đạo đức cách mạng của

chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với thực tiễn của

2

cách mạng nước ta để xây dựng đạo đức gia đình ở Việt Nam nói riêng,

gia đình văn hóa mới nói chung ở nước ta hiện nay là vấn đề mang ý nghĩa

cấp thiết. Đề tài: “Ảnh hưởng Đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức

trong gia đình ở Việt Nam hiện nay” do chúng tôi lựa chọn để làm đề tài

luận án của mình chính là sự định hướng tới mục đích nói trên.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục

đạo đức trong gia đình ở Việt Nam trong lịch sử và những vấn đề đặt ra từ

ảnh hưởng đó đến giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay,

luận án đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm góp phần

phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho

giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình, góp phần vào sự nghiệp xây

dựng gia đình văn hóa mới ở nước ta hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích trên, luận án có các nhiệm vụ nghiên cứu sau:

Thứ nhất: Nghiên cứu nguồn gốc, nội dung đạo đức Nho giáo.

Thứ hai: Đánh giá thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo

dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay và một số vấn đề đặt ra.

Thứ ba: Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm

phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho

giáo đến việc giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.

3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đạo đức Nho giáo và ảnh hưởng đạo đức Nho giáo (cả mặt tích cực

lẫn tiêu cực) đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Luận án tập trung nghiên cứu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến giáo

dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay (nhưng số liệu điều tra,

khảo sát chủ yếu từ khi đổi mới đất nước đến nay).

3

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án dựa trên cơ sở những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện

chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm,

đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề đạo đức, giáo dục đạo

đức gia đình. Đồng thời luận án có kế thừa những thành tựu đạt được của

một số công trình khoa học có liên quan đến đề tài.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa DVBC và chủ

nghĩa DVLS. Luận án kết hợp sử dụng các phương pháp cụ thể: phân tích

tổng hợp, lôgíc - lịch sử, quy nạp và diễn dịch, khái quát hóa, đối chiếu so

sánh, thống kê xã hội học, v.v.

5. Những đóng góp mới về khoa học

- Từ nguồn gốc và nội dung của đạo đức Nho giáo, luận án làm rõ

đạo đức Nho giáo Việt Nam và đạo đức trong gia đình theo quan niện Nho

giáo Việt Nam.

- Làm rõ ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến đạo đức trong gia

đình ở Việt Nam hiện nay.

- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy

mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo

dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn

Luận án góp phần tìm hiểu ảnh hưởng đạo đức Nho giáo đến đạo đức

trong gia đình ở Việt Nam hiện nay. Chỉ ra những khó khăn và thuận lợi

trong việc phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của

đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình, xây dựng

gia đình mới ở Việt Nam hiện nay.

Luận án góp phần cung cấp những luận cứ khoa học cho việc hoạch

định chủ trương, chính sách phát triển văn hóa con người Việt Nam, đặc

4

biệt là việc tiếp thu các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc góp phần

xây dựng gia đình văn hóa mới.

Luận án sẽ là tài liệu tham khảo cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập

môn triết học nói chung và triết học phương Đông nói riêng, cũng như các

môn về khoa học xã hội. Luận án cũng là tài liệu quan trọng cho những ai

quan tâm đến đạo đức, Nho giáo và giáo dục đạo đức gia đình.

7. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, mục

lục, phụ lục, luận án gồm 4 chương, 11 tiết.

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN

ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN NHO GIÁO VÀ ĐẠO ĐỨC

NHO GIÁO

1.1.1. Những nghiên cứu của các tác giả nước ngoài

Vấn đề đạo đức nói chung và đạo đức Nho giáo nói riêng luôn được

giới nghiên cứu quan tâm và từ lâu đã thu hút sự quan tâm của nhiều học

giả, với nhiều cách tiếp cận khác nhau trên thế giới. với những nội dung

chính sau đây:

Thứ nhất, nghiên cứu về kinh điển Nho giáo. Thứ hai, nghiên cứu tư

tưởng chính trị, kinh tế của Nho giáo; Thứ ba, những nghiên cứu tư tưởng

giáo dục, luân lý đạo đức của Nho giáo; Thứ tư, những nghiên cứu Nho giáo

trong tương quan của trục quan hệ so sánh; Thứ năm, những nghiên cứu về

văn hoá trong Nho giáo; Thứ sáu, nghiên cứu Nho giáo như là một thành tố

chính trong “Giá trị châu Á” tác động tới sự thành công của các nước Đông

Á trong việc tổ chức quản lý đời sống xã hội và phát triển kinh tế.

Bên cạnh những nghiên cức trên còn có nhiều công trình nghiên cứu

về ý nghĩa của Nho giáo đối với xã hội hiện đại.

5

Như vậy, có thể nói cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập

đến hầu hết các lĩnh vực tư tưởng của Nho giáo và ảnh hưởng của nó đến đời

sống con người phương Đông trong lịch sử cũng như hiện tại. Đồng thời nó

phản ánh tính thời sự khoa học cấp bách mà ở mỗi nước đồng văn Trung Hoa

ngày nay phải tính đến trên con đường hội nhập và phát triển của mình.

1.1.2. Những nghiên cứu của các tác giả trong nước

Vấn đề đạo đức Nho giáo được bàn rất nhiều qua các lăng kính khác

nhau: các công trình đã tập trung trình bày và phân tích những tư tưởng cơ

bản của Nho giáo trong quá trình hình thành và phát triển. Đặc biệt nêu

cao những giá trị tích cực của Nho giáo trong việc đào tạo con người và ổn

định trật tự xã hội. Bên cạnh đó cũng có những tác giả trình bày một số

phạm trù, nguyên lý cơ bản của Nho giáo, lịch sử phát triển của Nho

giáo…. Hay đề cập đến các phạm trù đạo đức cơ bản của Nho giáo qua

một số phạm trù đạo đức như: nhân, trí, dũng, lễ, nghĩa, v.v.

Bên cạnh đó, một số công trình đề cập đến đạo đức Nho giáo, vấn đề

con người trong Nho giáo và ảnh hưởng của nó đối với Việt Nam. Các tác

giả đều tập trung bàn về vấn đề con người với tư cách là đối tượng của một

học thuyết với mục đích làm rõ cách thức thực hiện mục tiêu chính trị

bằng đạo đức, tức là lấy đạo đức để cảm hóa con người trong việc thiết lập

và duy trì trật tự xã hội.

Ngoài ra có rất nhiều các bài viết, bài báo đăng tải trên các tạp chí,

sách, đã đề cập sâu và rộng về Nho giáo chủ yếu trên bình diện chính trị,

đạo đức, xã hội, triết lý...

1.2. NHỮNG NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN GIA ĐÌNH VÀ ĐẠO ĐỨC

GIA ĐÌNH

Đây là mảng đề tài hết sức quan trọng trong đời sống xã hội nói chung

và mỗi cá nhân nói riêng được đề cập dưới nhiều góc độ nghiên cứu liên

ngành và chuyên ngành như: Triết học, xã hội học, tâm lý học, giáo dục

học... Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường hiện nay thì chủ đề này

được nhiều tác giả đặc biệt quan tâm nghiên cứu.

6

Các công trình nghiên cứu đã chỉ rõ vai trò, vị trí của gia đình trong xã

hội và đối với mỗi cá nhân, đặc biệt là mặt đạo đức. Từ việc phân tích giá

trị to lớn của gia đình các tác giả đã đi đến khẳng định vai trò của gia đình

trong việc hình thành nhân cách đạo đức của con người.

Một số công trình đã khẳng định gia đình là tế bào của xã hội, nơi

ươm mầm của một đời người, chính vì vậy dù bất luận trong trường hợp

nào thì việc phát huy những mặt tích cực và hạn chế tiêu cực là hết sức cần

thiết đối với việc giáo dục thế hệ trẻ ngay từ trong môi trường gia đình.

Bên cạnh đó một số tác giả đi sâu nghiên cứu từ góc nhìn văn hóa, qua tìm

hiểu văn hóa truyền thống, các tác giả đã phân tích làm rõ gia đình và đạo

đức gia đình trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay.

1.3. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐẠO ĐỨC NHO

GIÁO VỚI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM

Một số công trình nghiên cứu của các tác giả đề cập đến lịch sử phát

triển gia đình Việt Nam trên cơ sở đó các tác giả phân tích nguồn gốc ảnh

hưởng của Nho giáo đối với Việt Nam và khẳng định Nho giáo tuy đến sau

nhưng sớm thành nền tảng của hệ tư tưởng chính thống.

Bên cạnh đó các tác giả đã bàn nhiều đến vấn đề về gia đình, đặc biệt

là gia đình truyền thống ở Việt Nam. Từ đó khẳng định ảnh hưởng của đạo

đức Nho giáo đến gia đình Việt có nhiều mặt, ngoài ảnh hưởng tiêu cực nó

còn ảnh hưởng tích cực, góp phần thúc đẩy xã hội phát triển.

1.4. KHÁI LƯỢC NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC TỪ CÁC CÔNG

TRÌNH KHẢO CỨU Ở TRÊN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN CẦN TIẾP

TỤC GIẢI QUYẾT

Từ tổng quan những nội dung và kết quả chính của các công trình

nghiên cứu liên quan đến luận án chúng tôi rút ra một số nhận định khái

quát sau:

Thứ nhất, Nho giáo ra đời ở Trung Quốc cho đến nay đã hơn 2500

năm với những bước thăng trầm của lịch sử, bản thân nó lúc thì được tâng

bốc thái quá, lúc thì bị mạt sát thậm tệ, dẫn đến tình trạng "phần thư khanh

7

nho" thời Tần Thủy Hoàng, "phê Lâm, phê Khổng" thời cách mạng văn

hóa, song điều chắc chắn không thể phủ nhận, đó là những mặt tích cực

của nó đã, đang và sẽ ảnh hưởng không chỉ ở Trung Quốc mà còn cả các

nước khác trong đó có Việt Nam.

Thứ hai, nghiên cứu Nho giáo và đạo đức Nho giáo ở Việt Nam đã

được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm rất nhiều. Thông qua

việc tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án chúng tôi

nhận thấy rằng, các nhà nghiên cứu nhìn chung đã có những nhận định

đánh giá về Nho giáo và đạo đức Nho giáo ở hai mặt tích cực và tiêu cực

cũng như ảnh hưởng của nó đến đời sống tinh thần của nước ta, đặc biệt là

đến đạo đức và lối sống gia đình của con người Việt Nam.

Thứ ba, vấn đề giáo dục đạo đức nhằm nâng cao ý thức trách nhiệm

của con người, trước hết là đối với những người thân trong gia đình, sau

đó mở rộng ra cộng đồng và toàn bộ xã hội mà nó thuộc về là cách tiếp cận

từ cái riêng đến cái chung và cuối cùng, là tìm ra hạt nhân hợp lý của văn

hóa ứng xử ở cấp độ khái quát. Với sự phát triển của xã hội trong nền kinh

tế thị trường thì những vấn đề về lệch chuẩn đạo đức như lãnh cảm, thờ ơ,

vô trách nhiệm đến suy thoái đạo đức đã đẩy xã hội đến với những hệ lụy

mà việc giải quyết chúng trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.

Thứ tư, nghiên cứu đạo đức Nho giáo, trong đó có giáo dục đạo đức

gia đình cũng đã được tiếp cận ở các mức độ khác nhau. Trên cơ sở kế

thừa những thành quả của các công trình đi trước, chúng tôi tiếp tục đi sâu

vào phạm trù Ảnh hưởng của đạo đức nho giáo đến giáo dục đạo đức

trong gia đình từ cách tiếp cận triết học mang tính khách quan, toàn diện.

Trên tinh thần đó luận án cần tiếp tục làm rõ một số nội dung sau:

Một là, nghiên cứu nguồn gốc, nội dung đạo đức Nho giáo và tiếp tục

làm sáng tỏ một số khái niệm, phạm trù có liên quan đến đề tài luận án

như: đạo đức Nho giáo, gia đình, đạo đức gia đình...

Hai là, nghiên cứu thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến

đạo đức gia đình ở Việt Nam hiện nay từ đó chỉ ra những yếu tố cần tiếp

8

tục kế thừa và phát huy thì cho đến nay thì chưa có một công trình nào giải

quyết một cách đầy đủ. Đây chính là vấn đề chủ yếu mà luận án cần chú

trọng giải quyết.

Ba là, từ thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo

đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay, chúng tôi đề xuất phương hướng

và những giải pháp chủ yếu nhằm phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế

ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức

trong gia đình ở Việt Nam hiện nay.

Chương 2

QUAN NIỆM CỦA NHO GIÁO VỀ ĐẠO ĐỨC

VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI LĨNH VỰC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC

GIA ĐÌNH VIỆT NAM TRONG LỊCH SỬ

2.1. QUAN NIỆM CỦA NHO GIÁO VỀ ĐẠO ĐỨC VÀ ĐẠO ĐỨC

TRONG GIA ĐÌNH

2.1.1. Vài nét khái quát về Nho giáo và quan niệm của Nho giáo về

đạo đức

Luận án khái quát và làm rõ sự ra đời của Nho giáo và đạo đức Nho

giáo trên các các phương diện kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội. Từ

đó chứng minh rằng các học thuyết triết học, chính trị - xã hội và đạo

đức ra đời do nhu cầu của thời đại. Trong bối cảnh xã hội Trung Hoa cổ

đại loạn lạc, mỗi một học thuyết lại tìm cho mình một chủ trương riêng.

Trước hết là thiết lập trật tự xã hội hữu đạo, sau đó duy trì quyền lực của

tầng lớp thống trị và làm cho đất nước không ngừng phát triển. Ra đời

trong bối cảnh xã hội loạn lạc ở Trung Quốc cổ đại thời Xuân Thu -

Chiến Quốc, Nho giáo được hình thành từ tâm thế của Khổng Tử, một

con người vừa có tài trí, thông minh, vừa có chí hướng chính trị muốn đi

tìm một phương án tốt nhất để có thể sau ba năm thiết lập được trật tự xã

9

hội, đưa đất nước và con người từ chỗ vô đạo trở nên hữu đạo. Từ đó

luận án tập trung phân tích và làm rõ các thời kỳ phát triển của Nho giáo

qua các giai đoạn lịch sử.

- Thời kỳ thứ nhất: Nho giáo sơ kỳ hay còn gọi là Nho giáo nguyên thủy.

- Thời kỳ thứ hai: Hán Nho.

- Thời kỳ thứ ba: Tống nho, Minh nho.

- Thời kỳ thứ tư: Minh Nho và Thanh Nho.

2.1.2. Quan niệm của Nho giáo về đạo đức

Với tư cách là học thuyết chính trị - đạo đức, Nho coi đạo đức là

phương tiện để thực hiện mục đích chính trị. Nói cách khác, các nhà

sáng lập Nho giáo đề cao đạo đức trong việc thiết lập trật tự xã hội và

tiến tới xây dựng mô hình xã hội lý tưởng. Về thực chất, mục đích xây

dựng mô hình xã hội lý tưởng theo tinh thần Nho giáo không phải từ tổ

chức xã hội cấp thấp lên cấp cao hơn, mà là “khôi phục” mô hình xã hội

được xác nhận [theo truyền thuyết] là xã hội thời Nghiêu Thuấn. Mô

hình đó được xây dựng và vận hành theo nguyên tắc đạo đức thông suốt

từ vua tới thường dân, theo đó vua coi dân như con, mọi người trong xã

hội đó coi nhau như anh em trong một nhà, của cải trong xã hội đều là

của chung; kẻ dưới phục tùng, kính trọng người trên, người trên làm

mẫu mực về mọi mặt cho kẻ dưới.

Để thực hiện mục đích đó, Nho giáo tập trung xây dựng các chuẩn

mực đạo đức trên nền tảng năm mối quan hệ nhân luân mà Mạnh Tử

gọi đó là ngũ luân, trong đó lấy các mối quan hệ giữa các thành viên

trong gia đình làm điểm xuất phát. Năm mối quan hệ cơ bản của con

người trong xã hội (Ngũ luân) gồm: Vua - tôi, cha - con, chồng - vợ,

anh - em, bạn - bè. Trong đó có 3 mối quan hệ gia đình và 2 mối quan

hệ xã hội. Đến Đổng Trọng Thư, năm mối quan hệ đó được qui về ba

mối cơ bản, gọi là Tam cương (gồm vua - tôi, cha - con, chồng - vợ).

Dù là ngũ luân hay tam cương thì các mối quan hệ gia đình vẫn áp đảo

và làm nền tảng.

10

Đường lối trị nước của Nho giáo cũng chính là đường lối trị nước của

người đứng đầu một triều đại phong kiến, là đức trị dựa trên ba phạm trù

đạo đức cơ bản là Nhân, Lễ và Chính danh.

Bên cạnh đó luận án cũng làm rõ các phạm trù đạo đức của Nho giáo

như: Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín, Chính danh và các mỗi quan hệ: vua tôi, cha

con, chồng vợ, anh em.

Trong quan niệm Nho giáo gia đình là xã hội thu nhỏ, còn xã hội là

một gia đình lớn, ở đó vua quan là phụ mẫu của dân, bè bạn coi nhau như

anh em (tứ hải giai huynh đệ). Thông qua các phạm trù đạo đức tương ứng

với các mối quan hệ người của Nho giáo, chúng ta dễ dàng xác định được

rằng, Nho giáo là học thuyết triết học xã hội mang đặc thù riêng của triết

học phương Đông.

2.1.3. Quan niệm của Nho giáo về đạo đức trong gia đình

Trong học thuyết chính trị - đạo đức, thì giáo dục đạo đức trong gia

đình là một trong những nội dung quan trọng của đạo đức Nho giáo. Điều

này có thể hiểu được khi Nho giáo lấy mối quan hệ gia đình làm nền tảng.

Đạo đức xuất phát từ gia đình và từ sự giáo dục của gia đình. Khổng Tử đề

cao hiếu, coi hiếu là gốc của nhân. Trong đạo đức học Nho giáo, giáo dục

đạo đức gia đình chi phối và quy định đạo đức xã hội. Điều này ta có thể

thấy được từ những phạm trù, chuẩn mực đạo đức trong “tam cương”, ở đó

có hai mối quan hệ nói đến gia đình, còn trong “ngũ luân” có ba mối quan

hệ gia đình. Giáo dục đạo đức trong gia đình được xoay trục quanh ba mối

quan hệ: Cha-Con, Chồng-Vợ, Anh-Em.

Hệ thống các phạm trù đạo đức được thể hiện qua các mối quan hệ gia

đình như vậy đã tạo nền tảng cho việc “tề gia” của người quân tử trong quá

trình tu thân để tiến thân, tức là tiếp tục thực hiện sứ mệnh của mình trong

“gia đình lớn”, tức xã hội, góp phần thiết lập ổn định trật tự xã hội thông

qua cách ứng xử đạo đức của con người. Việc giáo dục đạo đức trong gia

đình là vô cùng quan trọng, đồng thời cũng là cái cốt lõi của học thuyết

chính trị - đạo đức.

11 2.2. ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO VỚI TƯ CÁCH NHÂN TỐ CHỦ ĐẠO CỦA

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC GIA ĐÌNH VIỆT NAM TRONG LỊCH SỬ

2.2.1. Gia đình và đạo đức gia đình

Gia đình là một đơn vị xã hội, một thiết chế xã hội có lịch sử lâu đời

nhất nhưng lại bền vững nhất. Nguồn gốc của gia đình bắt nguồn từ mối

quan hệ nam nữ, từ việc sinh con đẻ cái nối dõi tông đường và từ nhu cầu

nuôi dưỡng, giáo dục rất tự nhiên. Mặc dù xuất phát từ nhu cầu tự nhiên,

nhưng gia đình lại là một thiết chế xã hội, chịu sự quy định bởi những thiết

chế trong xã hội và trình độ phát triển của xã hội đương thời. Từ đó Luận

án tập trung làm rõ các khái niện gia đình và đạo đức gia đình .

2.2.2. Những nhân tố chủ yếu góp phần hình thành đạo đức gia

đình trong Nho giáo ở Việt Nam

Thứ nhất, đó là sự chi phối của cái bản địa đối với Nho giáo trong sự

du nhập, tiếp biến văn hóa.

Thứ hai, xu hướng xây dựng và củng cố mô hình nhà nước phong kiến

trung ương tập quyền đã tạo đà cho sự tăng trưởng của Nho giáo ở Việt

Nam từ thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XV.

Thứ ba, sự độc tôn Nho giáo trong lĩnh vực chính trường từ thế kỷ XV

là điều kiện tốt nhất để học thuyết này chi phối một cách mạnh mẽ nhất

đến đạo đức gia đình và xã hội ở nước ta.

Thứ ba, sự độc tôn Nho giáo trong lĩnh vực chính trường từ thế kỷ XV

là điều kiện tốt nhất để học thuyết này chi phối một cách mạnh mẽ nhất

đến đạo đức gia đình và xã hội ở nước ta.

Thứ tư, giới trí thức Nho học Việt Nam.

2.2.3. Một số nội dung và phương pháp cơ bản trong giáo dục đạo

đức gia đình Việt Nam thời phong kiến

2.2.3.1. Các chuẩn mực đạo đức trong gia đình Việt Nam

Mặc dù đạo đức Nho giáo ăn sâu vào tiềm thức ở mỗi gia đình Việt,

nhưng những giá trị truyền thống của gia đình bản địa vẫn tồn tại và được duy

trì. Điều đó xuất phát từ đặc điểm riêng có của xã hội Việt Nam. Tính cố kết

12

cộng đồng hình thành nên yếu tố đoàn kết, yêu nước, yêu thương, đùm bọc,

bảo ban, hiếu thuận… trong mỗi gia đình Việt, tạo nên bản sắc văn hóa của

con người Việt Nam.

Do tính đặc thù của nhiều yếu tố như kinh tế, chính trị, xã hội, con

người qui định, cho nên nó được Việt hóa và trở thành nhân tố của nền văn

hóa Việt Nam. Những yếu tố hạn chế như bất bình đẳng trong quan hệ gia

đình của Nho giáo cũng được Việt hóa và mang bản chất văn hóa của

người Việt. Những phạm trù để giáo dục đạo đức gia đình Việt Nam nó có

tính dân chủ và nhân đạo hơn, bớt đi tính hà khắc một chiều của hệ tư

tưởng Nho giáo chính thống. Nguyên tắc đạo đức “cha từ, con hiếu” phản

ánh tính hai chiều, con phải phục tùng cha vô điều kiện, nhưng người Việt

lại muốn con tiến bộ hơn cha, rằng “con hơn cha là nhà có phúc”. Trong

quan hệ Vợ chồng, người Việt luôn đề cao tính bình đẳng, sự tôn trọng.

2.2.3.2. Phương pháp giáo dục đạo đức gia đình Việt Nam trong lịch sử

Giáo dục đạo đức gia đình Việt Nam trong lịch sử, có thể nói, là bước đi

đầu tiên giúp con người có đủ hành trang để bước ra xã hội với những mối

quan hệ rộng hơn và phức tạp hơn. Gia đình là nơi thử thách phẩm chất đạo

đức của con người với điều kiện đơn giản nhất, đó là ứng xử đạo đức với

người thân của mình, tức là những người cần ở con người tình thương yêu

ruột thịt mà Nho giáo coi đó là nền tảng. Do đó, giáo dục đạo đức gia đình

trong lịch sử phải tìm đến những phương pháp thích hợp để truyền tải những

nguyên tắc phổ biến trong ứng xử đạo đức giữa con người với con người, cụ

thể là thông qua giáo dục các chuẩn mực đạo đức bất di bất dịch mà Nho

giáo đúc kết cho con người, thông qua luật pháp để điều chỉnh các mối quan

hệ giữa các thành viên trong xã hội và cuối cùng, bằng các hình thức phụ trợ

nhưng không kém phần hiệu quả, đó là các gia huấn do các nhà nho sáng tác,

và cuối cùng, là hình thức tự tu để “tề gia”.

Một là giáo dục thông qua trường lớp. Đây là hình thức giáo dục

mang tính chính qui, cao nhất là ở Quốc Tử Giám, nơi đào tạo những

người có nguồn gốc từ các gia đình quí tộc và hoàng gia. Từ thời Lê sơ,

13

đối tượng đi học ở đây được mở rộng thông qua xét tuyển tới một số tầng

lớp khác trong xã hội nhưng rất hạn chế. Phần lớn việc giáo dục đạo đức

gia đình ở các cấp địa phương và đặc biệt là vai trò của những ông đồ làng

và những người chủ gia đình.

Hai là bằng việc ban bố và thi hành luật pháp. Trong lịch sử chế độ

phong kiến Việt Nam, đặc biệt là từ thế kỷ XI, khi Nho học nhận được sự

quan tâm của các triều đại thì việc ban hành các văn bản luật pháp (Hình luật,

Hình thư, Quốc triều hình luật, Hoàng triều luật lệ) với nội dung về cơ bản, là

luật pháp hóa các chuẩn mực đạo đức để trừng phạt các hành vi vi phạm đạo

đức gia đình, vi phạm các nguyên tắc hoạt động của nhà nước, v.v.

Ba là các gia huấn. Ngoài việc tham gia vào lĩnh vực giáo dục ở các

cấp độ khác nhau, các nhà nho Việt Nam trong lịch sử còn là những người

trước tác ra những tác phẩm có ý nghĩa giáo dục đạo đức cho con người từ

trong gia đình ra ngoài xã hội. Trong số các trước tác đó, phải kể đến các

loại hình gia huấn trong lịch sử, tức là những tác phẩm liên quan đến huấn

đạo trong gia đình nhằm giáo dục cách ứng xử giữa người với người theo

tinh thần Nho giáo và ở mức độ nhất định, có sự bổ sung cần thiết từ các

học thuyết khác đang hiện diện ở Việt Nam.

Chương 3

ẢNH HƯỞNG ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐẾN GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC

TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC TRẠNG

VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA

3.1. NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẠO ĐỨC

NHO GIÁO TRONG GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT

NAM HIỆN NAY VÀ PHƯƠNG THỨC ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ

3.1.1. Những nhân tố tác động đến ảnh hưởng của đạo đức Nho

giáo về giáo dục đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo tới giáo dục đạo đức con

người không thể tách rời vấn đề tồn tại xã hội của đất nước.

14

Thứ hai, so với các nước đồng văn trong khu vực, đặc biệt là những nước

được mệnh danh là con rồng châu Á, Nho giáo ở nước ta trải qua một đợt tiếp

biến văn hóa mới khác biệt, đó là chúng ta lấy chủ nghĩa Mác-Lênin làm hệ tư

tưởng, làm kim chỉ nam cho mỗi hành động của con người Việt Nam.

Thứ ba, từ khi Đảng ta chủ trương đổi mới tư duy và đặc biệt là sau

những sự kiện hội nhập vào khu vực và thế giới, quan điểm của Đảng ta đã

có những bước đột phá quan trọng, tạo đà cho cách nhìn nhận các giá trị

truyền thống, đặc biệt là giá trị truyền thống đạo đức mà Nho giáo góp

phần hình thành nên nó được sáng rõ hơn.

Thứ tư, nền kinh tế thị trường.

Thứ năm, Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng gia đình văn hóa

mà ở đó, các tiêu chí đạo đức ứng xử giữa các thành viên trong gia đình

với nhau, giữa con người với xã hội được đề cập rất cụ thể.

3.1.2. Về phương thức ảnh hưởng

Một là, các giá trị truyền thống đạo đức và lối sống của con người

Việt Nam, trong đó có yếu tố đạo đức Nho giáo với tư cách là những yếu

tố không thể tách rời lĩnh vực giáo dục đạo đức gia đình.

Hai là, sự sa sút về đạo đức xã hội đang có xu hướng gia tăng hiện

nay rất cần đến các hình thức giáo dục, giáo huấn đạo đức của Nho giáo.

Phương thức truyền tải các nội dung giáo huấn Nho giáo có hiệu quả

thường thông qua ca dao, tục ngữ, truyền thuyết, v.v.

Ba là, chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về xây dựng gia

đình văn hóa mới được thực hiện bằng sự kế thừa biện chứng các giá trị

đạo đức gia đình trong Nho giáo.

3.2. THỰC TRẠNG ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐẾN

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

3.2.1. Những ảnh hưởng có ý nghĩa tích cực của đạo đức Nho giáo

đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, đạo đức Nho giáo góp phần nhất định trong việc giáo dục kỷ

cương, nề nếp gia đình và củng cố tinh thần trách nhiệm đối với gia đình,

làng- xã.

15

Thứ hai, đạo đức Nho giáo góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm

của cha, mẹ, của những người lớn tuổi, trở thành tấm gương cho con cháu

noi theo.

3.2.2. Những ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến giáo

dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, mặt bảo thủ, lạc hậu của đạo đức Nho giáo là một trong

những rào cản tạo nên sự bất bình đẳng giới trong việc phân công lao động

và hưởng thụ các quyền lợi trong gia đình và xã hội.

Thứ hai, mặt bảo thủ, lạc hậu của đạo đức Nho giáo là một trong

những rào cản trong quá trình xây dựng gia đình văn hoá mới.

Thứ ba, lề giáo của đạo Nho ăn sâu vào đạo đức gia đình nhiều khi

gây nên sự lãng phí, phiền toái trong đời sống gia đình, xã hội.

3.3. MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA TỪ ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẠO ĐỨC NHO

GIÁO ĐẾN GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Thứ nhất, mâu thuẫn giữa yêu cầu ngày càng cao về mặt đạo đức trong

việc xây dựng gia đình văn hoá mới với những ảnh hưởng có tính tiêu cực

của đạo đức Nho giáo đến giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam

hiện nay.

Hai là, mâu thuẫn giữa lối sống duy tình, duy cảm, “dĩ hòa vi quý”

trong quan hệ đạo đức gia đình theo tinh thần của Nho giáo với ý thức

pháp luật, tinh thần thượng tôn pháp luật trong điều kiện xây dựng và hoàn

thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay.

Ba là, mâu thuẫn giữa yêu cầu về xây dựng con người mới có đủ các

phẩm chất thể lực, trí lực và tâm lực với tính bảo thủ, ích kỷ trong đạo đức

Nho giáo.

16

Chương 4

PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM

PHÁT HUY ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC, HẠN CHẾ ẢNH HƯỞNG

TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO TRONG GIÁO DỤC ĐẠO

ĐỨC GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

4.1. PHƯƠNG HƯỚNG CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY MẶT TÍCH CỰC,

HẠN CHẾ MẶT TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐỐI VỚI VIỆC

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

4.1.1. Quán triệt quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta

về giáo dục đạo đức gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới

Gia đình có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của xã hội, là

nhân tố quy định sự tồn tại và phát triển của xã hội. Không có gia đình thì

không thể tái tạo ra con người, theo đó xã hội không tồn tại và phát triển

được. Bản chất con người mang tính sinh học xã hội, do đó nó không thể

tách rời tổ chức xã hội đầu tiên mà từ đó nó được sinh ra trên nền tảng của

cái sinh học. Chính vì vậy, muốn xã hội tốt thì trước hết phải xây dựng các

mối quan hệ gia đình tốt.

Do đó, chỉ có thông qua giáo dục gia đình thế hệ trẻ mới được tiếp thu

những điều tối thiểu trong văn hóa ứng xử tốt đẹp, từ đó mới hình thành

nhân cách, lối sống, ứng xử với mọi người xung quanh với xã hội. Những

chuẩn mực giá trị tốt đẹp như lòng yêu nước, tình yêu quê hương đất nước,

đức tính thủy chung, cần cù sáng tạo trong lao động; bất khuất, kiên cường

vượt qua mọi khó khăn, thử thách… đều được hình thành, giữ gìn, vun đắp

và phát huy trong mỗi gia đình Việt Nam. Môi trường đó trước hết là từ mỗi

gia đình, tức là từ mỗi tế bào của xã hội. Các gia đình chịu trách nhiệm trước

xã hội về sản phẩm của gia đình mình, phải có trách nhiệm nuôi dưỡng và

giáo dục con cái, cung cấp cho xã hội những công dân có ích.

Việc xây dựng gia đình trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế

hiện nay, Đảng, Nhà nước, toàn xã hội và mỗi cá nhân cần tập trung hành

động cụ thể, thiết thực:

17

Thứ nhất, tăng cường công tác tuyên truyền thông qua các phương

tiện truyền thông và hoạt động giáo dục để nâng cao nhận thức của mỗi cá

nhân về vị trí, vai trò của gia đình đối với sự tồn tại, phát triển của xã hội.

Thứ hai, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà

nước, chính quyền các cấp đối với công tác gia đình; từ đó nâng cao nhận

thức cho các thành viên trong gia đình trong việc thực hiện chủ trương,

đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Thứ ba, nâng cao trình độ dân trí của người dân, góp phần thực hiện

quyền bình đẳng, thắt chặt tình yêu thương và tinh thần trách nhiệm trong

gia đình; tạo cơ sở cho việc xây dựng một gia đình hòa thuận, hạnh phúc,

đặc biệt trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.

Thứ tư, xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách và pháp luật

Thứ năm, thực hiện các chính sách về giải phóng phụ nữ.

Thứ sáu: xây dựng gia đình văn hóa

4.1.2. Bảo đảm sự thống nhất giữa kế thừa và đổi mới trong việc phát

huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của đạo đức Nho giáo đến giáo

dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam

hiện nay

Gia đình phát triển bền vững là điểm tựa cho mỗi thành viên của nó

cũng như góp phần giữ gìn sự phát triển lành mạnh, an toàn của xã hội và

sự ổn định của quốc gia. Chính vì vậy, một trong những định hướng quan

trọng trong xây dựng gia đình văn hóa mới là bảo đảm sự thống nhất giữa

kế thừa và đổi mới trong việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực

của đạo đức Nho giáo đối với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt

Nam hiện nay.

Một là, cần phải thực hiện chủ trương xây dựng gia đình văn hóa mới

theo các tiêu chí đạo đức đã được Đảng và Nhà nước ta xác định trong các

văn kiện mang tính chiến lược trước mắt cũng như lâu dài, trong đó hiếu

đạo của con cái đối với cha mẹ, tình nghĩa thủy chung vợ chồng, sự

18

nhường nhịn của anh em, lòng biết ơn ông bà, tổ tiên,... được nhấn mạnh,

trở thành phương châm cho mọi đối tượng trong xã hội.

Hai là, giáo dục lòng hiếu thảo, hiếu đễ của con cái đối với cha mẹ, sự

nhường nhịn giữa anh em trong một nhà, đặc biệt sự kính trọng và biết ơn

ông bà, tổ tiên cần phải được đặt lên hàng đầu.

Ba là, cần tổ chức cuộc sống gia đình có nề nếp, trật tự kỷ cương đây

là điều kiện để giúp các thành viên sống với nhau hòa thuận, ấm êm, mọi

người tôn trọng nếp sống chung của cả gia đình.

Bốn là, đảm bảo quyền tự do dân chủ của cá nhân. Đây là điểm chúng

ta cần hướng tới để xây dựng gia đình văn hóa.

4.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM PHÁT HUY MẶT TÍCH

CỰC, HẠN CHẾ MẶT TIÊU CỰC CỦA ĐẠO ĐỨC NHO GIÁO ĐỐI VỚI

VIỆC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG GIA ĐÌNH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

4.2.1. Đẩy mạnh việc phát triển kinh tế gia đình, kết hợp chặt chẽ

giữa gia đình với xã hội trong việc khôi phục ảnh hưởng tích cực của

đạo đức Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình để xây

dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay

Lịch sử tồn tại và phát triển của nhân loại đã chứng minh rằng: loài

người tồn tại, phát triển là do ba loại sản xuất quy định: Sản xuất ra con

người, sản xuất của cải vật chất, sản xuất đời sống tinh thần. Trong đó sản

xuất của cải vật chất là quan trọng nhất và mang tính quyết định. Chính vì

vậy sản xuất vật chất và hoạt động kinh tế của mỗi một gia đình là chức

năng tự nhiên trong mọi thời đại. Gia đình muốn tồn tại và phát triển bền

vững trước hết phải phát triển kinh tế đây là cơ sở cho việc ổn định và xây

dựng phát triển đạo đức gia đình.

Kinh tế đầy đủ chính là yếu tố đảm bảo cho một gia đình ổn định, phát

triển và hạnh phúc. Nếu gia đình mà kinh tế không đầy đủ chưa đáp ứng được

những điều kiện về vật chất và tinh thần thì nó cũng không thể đảm bảo thực

hiện được đầy đủ các chức năng cơ bản của gia đình và hạnh phúc của mỗi

một thành viên.

19

Để đảm bảo các mục tiêu trên Đảng và Nhà nước phải có các giải

pháp đồng bộ, nhằm hỗ trợ, giúp đỡ các gia đình có khả năng tự vươn lên

và phát triển. Có chính sách năng động và cụ thể hướng vào việc phát triển

kinh tế gia đình, nâng cao mức sống cho gia đình.

4.2.2. Đẩy mạnh việc cải tạo phong tục, tập quán, truyền thống lạc

hậu của đạo đức Nho giáo ảnh hưởng tiêu cực đến giáo dục đạo đức

trong gia đình ở Việt Nam hiện nay

Nho giáo ra đời cách đây hơn 2500 năm và tồn tại trên nền kinh tế

phong kiến. Mặc dù trong giai đoạn hiện nay đất nước ta đang thực hiện

công cuộc đổi mới được 30 năm với phương thức sản xuất theo hướng

hiện đại nhưng tàn dư của xã hội cũ vẫn còn tồn tại và sinh ra nhiều vấn đề

như: phong tục cổ hủ, tập quán lạc hậu của đạo đức Nho giáo ảnh hướng

đến đạo đức gia đình ở nước ta hiện nay. Bởi Nho giáo và đạo đức Nho

giáo đã đi sâu vào lối sống, tác phong, tư tưởng của con người Việt Nam

nó trở thành một phần trong đạo đức truyền thống của dân tộc. Chính vì

vậy xây dựng đạo đức gia đình mới chúng ta phải kế thừa những giá trị

tích cực của Nho giáo, đồng thời cũng phải khắc phục những tác động tiêu

cực của nó đối với đạo đức gia đình.

Chúng ta chưa xây dựng được những chuẩn mực thống nhất cho việc

lượng hóa những mặt tích cực của đạo đức truyền thống cũng như mặt hạn

chế của gia đình truyền thống trên cơ sở đòi hỏi của nhu cầu thực tiễn.

Điều đó dẫn đến hai quan điểm:

Thứ nhất: Việc mở cửa đón nhận những giá trị tốt đẹp của tinh hoa

văn hóa văn hóa nhân loại thì lại e ngại với những giá trị truyền thống,

xem đây là những rào cản của sự tiến bộ và phát triển. Họ chỉ hướng tới

việc tiếp thu cái mới, cái tiến bộ của gia đình văn hóa tiên tiến áp dụng

với việc nuôi dạy trẻ và gạt bỏ, thậm chí phủ nhận sạch trơn những giá trị

của văn hóa gia đình truyền thống, xem đây là cổ hủ, lỗi thời và hết sức

lạc hậu.

20

Thứ hai: Người ta lại cổ vũ cho những giá trị truyền thống một cách cực

đoan, thái quá. Họ dùng văn hóa truyền thống để ngăn chặn những yếu tố

văn hóa ngoại lai đang tràn từ bên ngoài vào thông qua nền kinh tế thị

trường. Chính vì vậy, những người theo quan điểm thứ hai này cho rằng phải

giáo dục nền nếp, gia phong, đạo đức trong gia đình trước khi giáo dục kiến

thức văn hóa.

4.2.3. Hoàn thiện hệ thống pháp luật tạo cơ sở pháp lý cho việc khắc

phục những ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc giáo

dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam

hiện nay

Đạo đức và pháp luật có mối quan hệ mật thiết với nhau. Đạo đức và

pháp luật đều hướng mọi người tự kìm hãm ham muốn cá nhân để tuân

theo trật tự, quy luật chung của xã hội. Đạo đức và pháp luật đều điều

chỉnh hành vi của con người trong xã hội. Tuy nhiên chức năng điều chỉnh

hành vi của pháp luật là cưỡng chế, bắt buộc. Còn chức năng điều chỉnh

hành vi của đạo đức là bằng dư luận xã hội, bằng tự vấn lương tâm. Chính

vì vậy giáo dục đạo đức không thể tách rời giáo dục sự hiểu biết về pháp

luật. Pháp luật sẽ giúp đạo đức ngăn chặn những hành vi trái đạo đức,

đồng thời biểu dương khích lệ những hành vi đạo đức tốt đẹp, bảo vệ

những nhân tố đạo đức mới đang được hình thành và tránh được những

ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo.

Chính vì vậy trong giai đoạn hiện nay cần tăng cường vai trò điều tiết

của pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật tạo cơ sở pháp lý cho việc

khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối với việc

xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay.

Để làm được điều đó trước hết chúng ta phải hoàn thiện hệ thống

chính sách, pháp luật để xây dựng gia đình văn hóa là mục tiêu của Đảng

và Nhà nước. Bên cạnh đó cần tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, phải

nâng cao trình độ dân trí, trình độ hiểu biết pháp luật và ý thức tuân thủ pháp

21

luật của nhân dân. Đặc biệt chúng ta phải tuyên truyền để nhân dân hiểu về

pháp luật và thực hiện sống làm việc theo hiến pháp và pháp luật

Có làm được như vậy thì việc khắc phục những ảnh hưởng tiêu cực

của đạo đức Nho giáo đối với việc xây dựng gia đình văn hoá mới ở Việt

Nam hiện nay mới được thực hiện một cách triệt để.

4.2.4. Nâng cao vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong việc

phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của đạo đức

Nho giáo đối với việc giáo dục đạo đức trong gia đình để xây dựng gia

đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay

Xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc là nội dung

cơ bản, trực tiếp của xây dựng gia đình ở Việt Nam hiện nay. Đây chính là

mục tiêu, là chuẩn mực cơ bản mà chúng ta cần xây dựng, là đích hướng

tới của mỗi gia đình ở nước ta hiện nay.

Bên cạnh sự quản lý Nhà nước về gia đình thì vai trò của các tổ chức

chính trị xã hội trong việc khắc phục tiêu cực của đạo đức Nho giáo đối

với việc xây dựng gia đình văn hoá mới là vấn đề vô cùng quan trọng.

Công tác quản lý gia đình chỉ có thể thực hiện tốt nếu chúng ta xây dựng

được một cơ chế phối hợp một cách thống nhất, phải có sự phân công trách

nhiệm của các tổ chức: Đảng, chính quyền, đoàn thể… vào hoạt động

quản lý gia đình. Phải tạo mọi điều kiện để các tổ chức chính trị xã hội:

Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên

hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh, Hội Người

cao tuổi… tùy theo đặc điểm chức năng nhiệm vụ của mình để tham gia

quản lý gia đình với mục tiêu: Gia đình hạnh phúc không chỉ là no ấm,

dân chủ, bình đẳng, tiến bộ, mà còn là tổng thể những nét đẹp trong đời

sống văn hoá tinh thần mỗi gia đình, trong quan hệ cộng đồng, quan hệ

xã hội, quan hệ giữa các thành viên trong từng gia đình.

22

KẾT LUẬN

Nho giáo là học thuyết chính trị - đạo đức do Khổng Tử sáng lập hơn

2500 năm, có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn trong tất cả lĩnh vực của đời

sống kinh tế - xã hội - chính trị - văn hóa - gia đình của các nước phương

Đông đồng văn với Trung Hoa.

Một trong những vấn đề mà Khổng Tử quan tâm trong việc xây dựng

học thuyết chính trị - đạo đức của mình là làm thế nào để đạo đức đóng vai

trò chủ đạo trong việc thực hiện mục đích chính trị. Đạo đức được thể hiện

qua các mối quan hệ người, tức là sự phản ánh ứng xử đạo đức giữa người

với người mà cơ sở đầu tiên là các mối quan hệ gia đình. Theo Nho giáo,

gia đình là tế bào của xã hội, là cơ sở để hình thành đạo đức xã hội, còn xã

hội là một gia đình lớn. Gia đình cũng là trường học đầu tiên để con người

rèn luyện và trưởng thành. Đây là nơi có vai trò đặc biệt quan trọng trong

việc gìn giữ, phát triển và truyền thụ những giá trị văn hoá tinh thần cao

quý từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Từ việc nghiên cứu nội dung đạo đức cơ bản của Nho giáo, đặc biệt là

đạo đức trong các mối quan hệ gia đình, trên cơ sở đó làm rõ ảnh hưởng của

nó đến gia đình Việt Nam trong lịch sử cũng như hiện tại, luận án rút ra một

số kết luận sau đây:

1. Đạo đức học là nội dung quan trọng của Nho giáo, trong đó có đạo

đức gia đình với tư cách là nền tảng đạo đức xã hội dựa trên các mối quan hệ

giữa các thành viên trong gia đình với các chuẩn mực đạo đức bất di bất dịch

mà con người phải tuân thủ. Tuy nhiên, đạo đức Nho giáo nói chung, đạo

đức gia đình nói riêng, khi vào Việt Nam, trải qua quá trình lịch sử hơn hai

ngàn năm đã có những biến đổi do sự tiếp biến giữa Nho giáo với các yếu tố

bản địa và với các học thuyết khác được du nhập và tồn tại song hành với nó

trong lịch sử dân tộc. Những biến đổi đó hoàn toàn do tồn tại xã hội Việt

Nam qua từng giai đoạn lịch sử cụ thể qui định, do đó những chuẩn mực,

23

nguyên tắc ứng xử đạo đức cứng nhắc, thậm chí cực đoan của Nho giáo

Trung Quốc được “mềm hóa”.

2. Mặc dù vai trò của Nho giáo trong hệ tư tưởng của chế độ phong kiến

Việt Nam đã chấm dứt từ lâu, song những giá trị đạo đức truyền thống do

con người Việt Nam gây dựng luôn hàm chứa những yếu tố tích cực của Nho

giáo, đặc biệt là trong các mối quan hệ gia đình vẫn cần được bảo tồn và phát

huy. Với cách nhìn biện chứng và kế thừa có chọn lọc, chúng tôi khẳng định

rằng, đặc điểm và cơ chế tác động, qui định ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo

đến đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện nay được biểu hiện bởi đất nước

chúng ta có một quá trình phát triển đất nước lên chủ nghĩa xã hội trên lập

trường của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con

người mới, gia đình văn hóa mới.

3. Từ sau thời kỳ đổi mới đất nước, nền kinh tế từ chỗ tập trung, quan

liêu bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,

các mối quan hệ đạo đức gia đình vốn chịu ảnh hưởng của Nho giáo lại có

những biến đổi, đòi hỏi chúng ta trên cơ sở khoa học phải làm rõ thực trạng

các mối quan hệ đạo đức trong gia đình Việt Nam hiện đại, từ đó chỉ ra

những yếu tố tích cực cũng như hạn chế do sự ảnh hưởng của đạo đức Nho

đem lại để đưa ra những giải pháp phù hợp cho việc lành mạnh hóa các mối

quan hệ đó.

Trong dòng chảy của cơ chế thị trường với những mặt trái của nó, chúng

ta cũng phải thấy được những giá trị tích cực của Nho giáo đặc biệt là ý

nghĩa của nó đối với việc giáo dục đạo đức gia đình ở Việt Nam hiện nay

như: giáo dục kỷ cương, nề nếp gia đình nêu cao tinh thần trách nhiệm của

cha, mẹ, của những người lớn tuổi, trở thành tấm gương cho con cháu noi

theo cúng như củng cố tinh thần trách nhiệm của cá nhân đối với gia đình, và

xã hội.

Tuy nhiên Nho giáo cũng có những ảnh hưởng tiêu cực đến việc giáo

dục đạo đức gia đình ở Việt Nam. Một số tư tưởng như: bảo thủ, lạc hậu tạo

24

nên sự bất bình đẳng giới trong việc phân chia và hưởng thụ các quyền lợi

trong gia đình và xã hội trong quá trình xây dựng gia đình văn hoá mới và

gây nên sự lãng phí, phiền toái trong đời sống gia đình, xã hội. Chính vì vậy

chúng ta cũng cần phải giải quyết các mâu thuẫn để thúc đẩy và xây dựng gia

đình văn hoá mới ở Việt Nam hiện nay.

4. Trên cơ sở phân tích thực trạng ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đến

giáo dục đạo đức trong gia đình ở Việt Nam hiện nay tác giả đã nêu ra hai

phương hướng và bốn giải pháp cơ bản nhằm phát huy những yếu tố tích cực

và hạn chế những mặt tiêu cực do ảnh hưởng của đạo đức Nho giáo đối với

gia đình Việt Nam hiện nay vì mục tiêu xây dựng gia đình văn hóa và xã hội

hài hòa.

Mặc dù học thuyết của Khổng Tử không còn đóng vai trò hệ tư tưởng

của đất nước ta hiện nay, song từ kinh nghiệm thực tiễn của đất nước cũng

như từ các nước thuộc nhóm những con rồng châu Á, chúng tôi khẳng định

một cách chắc chắn rằng, những yếu tố tích cực của Nho giáo trong ứng xử

đạo đức giữa các thành viên gia đình cần được tiếp tục phát huy, đồng thời

đấu tranh loại bỏ những yếu tố bảo thủ, lạc hậu đang cản trở sự hội nhập và

phát triển đất nước là hết sức cần thiết và lâu dài.

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ

ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI CỦA LUẬN ÁN

1. Thái Doãn Việt (2013), "Phương Pháp giáo dục của Khổng Tử", Tạp chí

Giáo dục lý luận, (198), tr.74-77.

2. Thái Doãn Việt (2013), "Mâu thuẫn trong quan niệm về đối tượng giáo

dục của Khổng Tử", Tạp chí Giáo dục lý luận, (201), tr.74-76.

3. Thái Doãn Việt (2016), "Đạo đức Nho giáo trong giáo dục đạo đức gia

đình ở Việt Nam hiện nay", Tạp chí Sinh hoạt lý luận, (4), tr.41-

44; 57.

4. Thái Doãn Việt (2016), "Vấn đề giáo dục đạo đức trong gia đình ở nước

ta hiện nay", Tạp chí Giáo dục lý luận, (247), tr.76-77; 81.

5. Thái Doãn Việt (2016), "Quan điểm của Khổng Tử về đạo đức gia đình

và ý nghĩa hiện thời của nó", Tạp chí Triết học, (303), tr.79-84.