Ngh thu t múa Chăm ệ ậ

Đa ph n các đi u múa c a ng i Chăm đ u g n li n v i l h i mà h th ng l h i c a ng iầ ệ ủ ườ ề ắ ề ớ ễ ộ ệ ố ễ ộ ủ ườ Chăm thì vô cùng phong phú. M i đi u múa ch a đ ng nh ng n i dung khác nhau, nh ng đ uỗ ệ ứ ự ữ ộ ư ề ph n ánh c v ng c a ng i Chăm tr c th n linh, thân t c, thiên nhiên và c ng đ ng. Hả ướ ọ ủ ườ ướ ầ ộ ộ ồ ọ mong sao cho m a thu n gió hoà, mùa màng đ c b i thu, cây c i t i t t, con cháu m noư ậ ượ ộ ố ươ ố ấ kho m nh, h nh phúc, đ c s ng yên n làm ăn và th ph ng t tiên. Không ch g n bó v i lẻ ạ ạ ượ ố ổ ờ ụ ổ ỉ ắ ớ ễ h i, múa dân gian Chăm còn g n li n v i nh ng d p tr ng đ i c a gia đình nh c i xin, khánhộ ắ ề ớ ữ ị ọ ạ ủ ư ướ thành nhà... Đi u đ c bi t là múa dân gian Chăm h u h t là múa có đ o c nh khăn, roi, tr ng,ề ặ ệ ầ ế ạ ụ ư ố qu t... và d a vào đ o c mà g i tên cho t ng đi u múa. ạ ự ạ ụ ọ ừ ệ

Trong sinh ho t lao đ ng th ng ngày c a ng i Chăm, đ u là ph ng ti n chuy n t i lâu đ iạ ộ ườ ủ ườ ầ ươ ệ ể ả ờ r t thu n ti n. Có khi ta b t g p h đ i nh ng bao lúa trên đ u t ru ng v làng, ho c nh ngấ ậ ệ ắ ặ ọ ộ ữ ầ ừ ộ ề ặ ữ món đ khá n ng. Bóng dáng các cô gái đ i p đi l y n c chính là nh ng hình nh lao đ ngồ ặ ộ ụ ấ ướ ữ ả ộ truy n th ng c a đ ng bào Chăm đ c tái t o b ng hình t ng ngh thu t, đó là múa Đoa p .ề ố ủ ồ ượ ạ ằ ượ ệ ậ ụ Múa khăn cũng là đi u múa dân gian lâu đ i c a dân t c Chăm có m t trong h u kh p các sinhệ ờ ủ ộ ặ ầ ắ ho t v n hoá. Nh ng chi c khăn đ i đ u th ng ngày c a ph n đ c đ a vào đi u múa v iạ ǎ ữ ế ộ ầ ườ ủ ụ ữ ượ ư ệ ớ nh ng bi n hoá phong phú. Các ngh sĩ th ng s d ng c tay đ b t hai đ u kh n gây nữ ế ệ ườ ử ụ ổ ể ậ ầ ǎ ấ t ng r n ràng, n hi n. ượ ộ ẩ ệ

N u nh múa Đoa p v i tính ch t d u dàng, sâu l ng, t nh thì múa qu t l i r n ràng, vui t i,ế ư ụ ớ ấ ị ắ ế ị ạ ạ ộ ươ sôi đ ng. Chi c qu t nh ti ng nói thân tình, khi vui qu t rung lên, khi bu n thì úp xu ng, lúc yêuộ ế ạ ư ế ạ ồ ố đ ng l i duyên dáng đ y đ a, khi nghĩa tình qu t sóng đôi bay l n... ươ ạ ẩ ư ạ ượ

Múa roi là múa c a nam gi i, nó bi u hi n s kho kho n, lòng qu t c ng có th chi n th ngủ ớ ể ệ ự ẻ ắ ậ ườ ể ế ắ m i chông gai th thách. Đôi khi đ o c trong múa roi đ c thay th b ng cây mía nh ng n iọ ử ạ ụ ượ ế ằ ư ộ dung ý nghĩa c a đi u múa không có s thay đ i, nó v n bi u hi n s đ u tranh kiên c ng,ủ ệ ự ổ ẫ ể ệ ự ấ ườ chi n th ng tà ma qu quái đ dành l i cu c s ng thanh bình. ế ắ ỷ ể ạ ộ ố

Ngoài múa roi, múa chèo thuy n có l là đi u múa lâu đ i nh t trong kho tàng ngh thu t múaề ẽ ệ ờ ấ ệ ậ Chăm. Múa chèo thuy n là m t tác ph m ph n ánh sinh ho t lao đ ng vùng bi n c a ng iề ộ ẩ ả ạ ộ ể ủ ườ Chăm v i n i dung đ y tính nhân văn. Nó không ch miêu t quá trình lao đ ng trên bi n c a cớ ộ ầ ỉ ả ộ ể ủ ư dân, mà còn đ cao đ c đ con ng i, đ ng th i kh ng đ nh ý chí con ng i có th chi n th ngề ứ ộ ườ ồ ờ ẳ ị ườ ể ế ắ m i gian nan th thách. ọ ử

Múa dân gian Chăm d a trên b n đ ng tác c b n nh : múa con công, múa con gà tây, múa quíự ố ộ ơ ả ư phái và múa hoàng t . Các ngh nhân đã phát tri n, bi n hoá, k t h p l i t o thành nh ng đ ngử ệ ể ế ế ợ ạ ạ ữ ộ tác múa hoàn ch nh. Có th xuyên su t bài múa ch có b n đ ng tác chính mang tính ch t quiỉ ể ố ỉ ố ộ ấ n p, ch đ o nh ng v n t o đ c n t ng đ c đáo, cu n hút ng i xem vào không khí linhạ ủ ạ ư ẫ ạ ượ ấ ượ ộ ố ườ thiêng, sâu th m nh ng ch a đ y n v ng. Đ ng tác tay có b n đ ng tác, còn đ ng tác chânẳ ư ứ ầ ẩ ọ ộ ố ộ ộ trong múa Chăm truy n th ng ch có m t b c nhún nh ng không th thi u, đây là y u t quanề ố ỉ ộ ướ ư ể ế ế ố tr ng t o nên s m m m i, uy n chuy n c a các đi u múa Chăm. Đ ng tác nhún êm d u, b ngọ ạ ự ề ạ ể ể ủ ệ ộ ị ồ b nh nh nh ng đ t sóng nh trên m t bi n mênh mông. Trong đ ng tác chân có nh ng nétề ư ữ ợ ẹ ặ ể ộ ữ ph tô đi m cho nh ng nh p chính gây c m giác l th ng. ụ ể ữ ị ả ạ ườ

Nh c c chính trong múa Chăm g m b ba tr ng baran ng, kèn saranai và tr ng ghinăng. Âmạ ụ ồ ộ ố ư ố nh c góp ph n t o không khí vui t i, sôi đ ng và làm cho b c chân, đi u múa c a các chàngạ ầ ạ ươ ộ ướ ệ ủ trai, cô gái thêm th t tha, y u đi u. Múa bao gi cũng d a trên c s ti t t u c a âm nh c,ướ ể ệ ờ ự ơ ở ế ấ ủ ạ múa và nh c luôn đ ng đi u v i nhau gi a đ ng tác và nh p tr ng, m i đi u múa l i hoà quy nạ ồ ệ ớ ữ ộ ị ố ỗ ệ ạ ệ cùng m t ti t t u riêng, mang âm h ng riêng. Âm nh c cùng nh ng đi u múa đã n sâu vàoộ ế ấ ưở ạ ữ ệ ǎ trong tâm h n m i ng i dân và góp ph n không nh t o nên nét đ c s c c a múa truy n th ngồ ỗ ườ ầ ỏ ạ ặ ắ ủ ề ố Chăm, mang đ m phong cách văn hoá c a c ng đ ng ng i Ch m. ậ ủ ộ ồ ườ ǎ

Dân t c Chăm r t t hào v n n ki n trúc, điêu kh c c a mình, nó là s th hi n tài năng xâyộ ấ ự ề ề ế ắ ủ ự ể ệ d ng v i nh ng k thu t đ c đáo, tinh t và tính th m m cao. Nh ng b c phù điêu đ c đáo trênự ớ ữ ỹ ậ ộ ế ẩ ỹ ữ ứ ộ các tháp c nh tháp Hoà Lai, tháp M S n, tháp M n... cùng nh ng đi u múa dân gian Ch mổ ư ỹ ơ ẫ ữ ệ ǎ đã t o ngu n c m h ng cho bi t bao ngh sĩ, t đó, nh ng đi u múa mang ch đ "khát v ng",ạ ồ ả ứ ế ệ ừ ữ ệ ủ ề ọ "b n n c tình yêu", "lên tháp"... c a các biên đ o múa Đ ng Hùng, Ng c Canh, D ng T nế ướ ủ ạ ặ ọ ươ ấ Đ c, Nguy n Th Hi n l n l t đ c ra đ i. Các tác ph m điêu kh c đã cung c p không ít cứ ễ ị ể ầ ượ ượ ờ ẩ ắ ấ ứ li u dù b ng đá mà nh có da, có th t. B ng s tĩnh l ng c a đá mà nh đang v n đ ng, s cệ ằ ư ị ằ ự ặ ủ ư ậ ộ ứ s ng c a nó không ch cho ta s sao chép, s u t m đ n gi n mà mang ý nghĩa khái quát tố ủ ỉ ự ư ầ ơ ả ư t ng, tr u t ng hoá khách quan. Đó chính là v đ p huy n di u t chính cái đ p c a conưở ừ ượ ẻ ẹ ề ệ ừ ẹ ủ ng i, h p nh t gi a c m và hi n th c đ ti n t i m t t ng lai t i sáng. ườ ợ ấ ữ ướ ơ ệ ự ể ế ớ ộ ươ ươ

Nh ng tác ph m múa Chăm c a các nhà biên đ o múa đ c xây d ng d a trên nh ng chu nữ ẩ ủ ạ ượ ự ự ữ ẩ m c và đ c thù riêng. T các đ c đi m mang tính quy t c, t nhi u t th hoàn ch nh c a cácự ặ ừ ặ ể ắ ừ ề ư ế ỉ ủ t ng múa trong ki n trúc điêu kh c Chăm, Ngh sĩ Nhân dân Đ ng Hùng đã t ng h p l i đ cượ ế ắ ệ ặ ổ ợ ạ ượ 8 th tay và 4 th chân. Ng i Chăm quan ni m s ng ph i có âm, có d ng nên k t c u ngônế ế ườ ệ ố ả ươ ế ấ ng c a t ng đ ng tác múa ph i theo qui t c cân đ i, th ng h âm d ng t ng đ ng. S cânữ ủ ừ ộ ả ắ ố ượ ạ ươ ươ ồ ự đ i không ch n m trong không gian mà cân đ i trong t ng chi ti t đ ng tác. N u m t bên tayố ỉ ằ ố ừ ế ộ ế ộ th ng thì ph i có m t bên chân h , hay t th bên d i g i khuỳnh ra thì bên trên tay cũngượ ả ộ ạ ư ế ướ ố ph i khuỳnh ra, tay trên ng a thì tay d i úp... Gi ng nh trong múa dân gian, âm nh c trongả ử ướ ố ư ạ múa cung đình Chăm gi m t vai trò quan tr ng. Múa cung đình đ c các nh c sĩ sáng tác d aữ ộ ọ ượ ạ ự trên nh ng vũ đi u c a các nhà biên đ o, có khi là b n nh c tr m hùng sâu l ng, nh ng có lúcữ ệ ủ ạ ả ạ ầ ắ ư l i nh nhàng thi t tha mà tác đ ng m nh m đ n tâm h n c a ng i ngh sĩ. ạ ẹ ế ộ ạ ẽ ế ồ ủ ườ ệ

Nh ng đi u múa dân gian Chăm cũng nh nh ng đi u múa cung đình đã ph n nào th hi nữ ệ ư ữ ệ ầ ể ệ đ c s sáng t o, tâm h n, tình c m c a m i ng i dân trong c ng đ ng ng i Chăm. ượ ự ạ ồ ả ủ ỗ ườ ộ ồ ườ