nfxnkfj s/tk -...

50
185 nfXnkfJ S/tK epho pkDh ftZu nkswk s/ gowkswk dk ;zpzX 1H T[gfBPdK nB[;ko nkswk 2H i?B Xow nB[;ko nkswk 3H p[ZX Xow dk nkswk pko/ f;XKs 4H Pqhwd Grtd rhsk nB[;ko nkswk 5H ;qh r[o{ rzqE ;kfjp ftu nkswk dk toDB 6H ib, nrB, jtk fgqEth s/ nekP dh ofjs XkoB eoe/ gqG{ f;woB ehfsnK pko pko iBw BjhA b?Dk g?Adk 7H wB fBozeko dk o{g j? 8H ihT[ fJe j?, ;ko/ ;oho jB, epho th fJ;/ nkswk ftu ofwnk j'fJnk j? 9H wB B/ jh T[bN e/ wB ftu ;wkT[ADk j? 10H fi; gowkswk Bkb gqhs j? T[j ;dk oj/rk 11H njzeko d/ BkP j'D s/ gqG{ s/ w?A fJe jh j' rJ/ jK 12H T[vhefdnK^T[vhefdnK gqG{ fwb frnk 13H wB ƒ ;kfXnk jh f;ZXh gqkgs j[zdh j? 14H gqG{ Bkb w/b j'D s/ wB nBzd ;o{g j' iKdk j? 15H wB fNe ikt/ sK gow ;Zu ƒ gk bkJhdk j? 16H fBozeko dk i; rkT[AD Bkb T[jdh gqkgsh j[zdh j? 17H gowkswk ftu bhB j'J/ iht dh T[;s'A tZyosk BjhA ofj iKdh 18H j'S/ ;[ZyK ƒ SZv e/ gqG{ dh gqkgsh j[zdh j? 19H BkPtkB irs dh n;bhns ikDB tkbk T[; gqG{ ƒ gk b?Adk j?

Upload: ngodung

Post on 19-Jan-2019

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

185

nfXnkfJ S/tK

epho pkDh ftZu nkswk s/ gowkswk dk ;zpzX

1H T[gfBPdK nB[;ko nkswk

2H i?B Xow nB[;ko nkswk

3H p[ZX Xow dk nkswk pko/ f;XKs

4H Pqhwd Grtd rhsk nB[;ko nkswk

5H ;qh r[o{ rzqE ;kfjp ftu nkswk dk toDB

6H ib, nrB, jtk fgqEth s/ nekP dh ofjs XkoB eoe/ gqG{ f;woB

ehfsnK pko pko iBw BjhA b?Dk g?Adk

7H wB fBozeko dk o{g j?

8H ihT[ fJe j?, ;ko/ ;oho jB, epho th fJ;/ nkswk ftu ofwnk

j'fJnk j?

9H wB B/ jh T[bN e/ wB ftu ;wkT[ADk j?

10H fi; gowkswk Bkb gqhs j? T[j ;dk oj/rk

11H njzeko d/ BkP j'D s/ gqG{ s/ w?A fJe jh j' rJ/ jK

12H T[vhefdnK^T[vhefdnK gqG{ fwb frnk

13H wB ƒ ;kfXnk jh f;ZXh gqkgs j[zdh j?

14H gqG{ Bkb w/b j'D s/ wB nBzd ;o{g j' iKdk j?

15H wB fNe ikt/ sK gow ;Zu ƒ gk bkJhdk j?

16H fBozeko dk i; rkT[AD Bkb T[jdh gqkgsh j[zdh j?

17H gowkswk ftu bhB j'J/ iht dh T[;s'A tZyosk BjhA ofj iKdh

18H j'S/ ;[ZyK ƒ SZv e/ gqG{ dh gqkgsh j[zdh j?

19H BkPtkB irs dh n;bhns ikDB tkbk T[; gqG{ ƒ gk b?Adk j?

186

20H n;bh ;[Zy okw o{g nkswk ƒ gotkB eoB Bkb gqkgs j[zdk j?

21H n;uoi dh rZb fe gqkDh jh fPt ;o{g j' frnk

22H ;z;ko ftu yfus fdb ƒ oZp tZb bkt' s/ gqG{ Bkb fJe o{g j' ikt'

23H i' fiT[AfdnK jh ;z;koe pzXB s'V/ T[j ;[yh j' iKdk j?

24H gqG{ gq/w ftu fGzBh nkswk ƒ gowkswk gsh fwb frnk

25H epho i[bkj/ dk gowkswk o{g i[bkj/ Bkb w/b j' frnk

26H gq/w ftu T[; gqG{ fpBK e[M j'o BjhA fd;dk

27H i' ihAtd/ ih woB dh iku ikDd/ jB T[j gow ;[Zy G'rd/ jB

28H nkgD/ nkg ƒ gSkfDnK i's ftu i's fwb rJh

29H sZsK s/ eowK d/ MrfVnK ftu g? e/ Grsh Bk SZv'

30H nkswk nwo j? feT[Afe gqG{ dh nzP j?

31H gqG{ ƒ fgnko eoB tkb/ fe;/ dh ekD BjhA wzBd/

32H okw s/ epho fJZe j' rJ/ jB

33H wB dk G/d ikDB T[gozs iBw woB w[Ze frnk

34H ihAtd/ jh w"s ep{b eo'

35H ;zsK dh ;zrs Bkb epho okw o{g j' frnk

36H nkswk dh y'i eod/ epho fBozeko ƒ ik fwfbnk j?

37H i' iht wB ftu T[; gqG{ ƒ ikD T[; dk eEB eo/ T[j nkg th Uj'

jh j' iKdk j?

38H epho ih d/ ;b'eK ftu nkswk s/ gowkswk dh ftnkfynk

39H SKd'r: T[gfBPd ftu wB ƒ jh nkswk ns/ wB ƒ jh pqjw fejk j?

40H epho th fJ; wB ƒ oft oj/ jB.

41H wB i's ;o{g j?.

42H P[ZX j'fJnk wB jh nkswk dk o{g ns/ nkswk gowkswk dh nzP j?

187

1H T[gfBPdK nB[;ko nkswk

Gkosh nfXnkswtkd dk w{b nkXko T[gfBPd ej/ ik ;ed/ jB. feT[Afe

T[gfBPdK ftZu jh nksw ftfdnk iK pqjw ftfdnk d/ :EkoE o{g dh

ftnkfynk gqkgs j[zdh j?.

;XkoD s"o s/ t/d d/ uko Gkr wzB/ rJ/ jB, fiBQK ƒ ;zfjsk Gkr, pqkjwD

Gkr, nkofDne Gkr s/ T[gfBPd Gkr fejk iKdk j?. ;zfjsk Gkr ftZu wzsoK

dk ;zrqfj gqkgs jz[dk j?, pqkjwD Gkr eow eKv dh ftnkfynk eodk j?,

nkofDne Gkr T[gk;Bk eKv Bkb ;zpzfXs j?, ns/ T[gfBPd Gkr frnkB eKv

dk ftPb/PD eodk j?. fJ; soQK T[gfBPdK ƒ t/dK dk nkyoh iK nzsw Gkr j'D

eoe/ t/dKs fejk iKdk j?. jkbKfe t/dKs doPB T[gfBPdK s'A tZyok gqkgs j[zdk

j?, fco th T[j T[gfBPdK d/ tkeK dh ftnkfynk eodk j? ns/ T[gfBPdK d/

doPB s/ jh nkXkfos j?. T[gfBPd Ppd fJZe nfijh ftZfdnk dh gqshfBXsk

eodk j?, fi; Bkb ftnesh gowrsh ƒ gqkgs eo ;edk j?, ns/ Xow

frnkB dh i'sh dk nkgD/ fuZs ftZu nB[Gt eo ;edk j?.1

Gkosh s/ gZSwh ftdtkBK B/ T[gfBPdK ƒ ftPt dk ;G s'A T[Zuk ;kfjs

wzfBnk j??, feT[Afe fJBQK B/ fpBK fe;/ Xkofwe G/d Gkt s'A wB[Zy ƒ ;Zu/ frnkB

d/ wkor s/ uZbD dh gq/oBk fdZsh j?, ns/ ;z;ko d/ ;ko/ d[ZyK s'A jw/PK bJh

S[Nekok gkT[D dk sohek dZf;nk j?. rhsk tor/ nd[Zsh rzqE ƒ T[gfBPdK dk

jh ;ko fejk iKdk j?. fJ; s'A T[gfBPdK d/ wjZst dk frnkB j' ;edkj?.

Gkos dh ;koh ;zs gozgok ftZu th gqsZy iK go'y o{g Bkb T[gfBPdK d/

nfXnkswtkd d/ jh doPB j[zd/ jB. wjKGkos g[okD s/ ;ko/ Xkofwe rzqE b'e

efbnkD tk;s/ T[gfBPdK d/ f;XKsk dh jh fe;/ Bk fe;/ o{g ftZu ftnkfynk

eod/ jB.2

T[gfBPdk ftZu nksw frnkB dk toDB ;G s'A fIndk gqkgs j[zdk j?.

;ko/ t/dK ftu'A fort/d dk ;EkB ;G s'A gfjbk j? ns/ frnkoK T[gfBPdK ftu'A

e/tb fJZe T[gfBPd jh fort/d dk j?. fort/d dk n?so/: T[gfBPd nksw

sZs dh ft;Eko Bkb ftnkfynk eodk j?. fJ;d/ gfjb/ jh tke ftZu fJj rZb

188

;gZPN ejh rJh j? fe ;G s'A gfjbK e/tb nkswk jh ;h ns/ j'o e[M th BjhA

;h. T[; nkswk B/ b'eK dh ouBk dk ftuko ehsk

U nks[wk tk fJdw/e J/tkr-

nk;hs- BkB-:s- fezuB fwPs-.

; Jhe-Ps b'ekB- B[ f;qik fJfs]ñ]

noeks U] fJj nkswk jh fJZe jh gfjb/ ;h. j'o e[M th BjhA ;h.

T[;B/ ;'funk, “w? b'eK dh ouBk eoK**]ñ]3

n?so/: T[gfBPd d/ shi/ yzv ftZu fieo nkT[Adk j? fe nkswk B/ ;'funk

fe w?A fe; wkor okjhA fJ; ;oho ftZu gqt/P eoK. T[j f;o dh ;hwk ƒ ckV

e/ fJ; wkor s'A jh ;oho ftZu gqt/P eo frnk. fJ; dtko iK wkor dk Bkw

‘ftfdqsh* j?, fijVk iht fJ; wkor dtkok ;oho ftu'A fBeb e/ iKdk j?, T[j

nkBzdo{g pqjw gqkgs eodk j?, fJ; bJh fJ; wkor ƒ ‘BKdB* th fejk iKdk

j?. ;oho ftZu ofjD tkb/ nkswk d/ fszB ;EkBH jB, fszB ;[gB/ iK ;[gB/ ;wkB

jB. gfjbk B/sq ;EkB j?, fJj ikrqs nt;Ek tkbk j?, d{ik ezm ;EkB j?, fJj

;[gBk nt;Ek tkbk j?, shik fjod: ;EkB j?, fJj ;[P[gsh nt;Ek tkbk

j?.]ò]

; J/sw/t ;hwkBz ftdo-:-:'^

s:k d_kok gkgd-:s.

;?Pk ftfd-fso-Bkw d_k;-sd/sB^

BKdBz s;-: s-: nkt;Ek;-sq:L

;_g-Bk n:;kt;E's :wkt;E's

:wkt;E fJfs]ò]4

T[; nkswk B/ ;oho ftZu gqt/P eoB s'A pknd ;ko G{sK ƒ t/y e/ fJj

fejk fe fJ; pko/ j'o eh fejk ik ;edk j?, feT[Afe fJj pqjw dk jh ft;Eko

j?, T[;B/ fJ; g[oy pqjw ƒ ;G EktK s/ c?fbnk j'fJnk t/fynk, ns/ fJj

;funk, “w?A fJ;ƒ t/y u[fenk jK**]ñó]

; iks' G{skB-:fGt-:?y-:s-

189

fefwjkB-:z tktfdPfdfs.

; J/sw/t g[o[Pz pqj-w ssw^

gP-:fddwdo-Pfwsh óq]ñó]5

wKv{fen T[gfBPd ftZu nkswk ƒ jh pqjw fejk frnk j?.

;o-tz j-:/sd- pqjwk:wks-wk pqjw-

;'s :wks-wk us[P-gks-]ò]6

noEks fJj ;Ge[M pqjw j?, fJj nkswk pqjw j?, T[; nkswk d/

ukogkd jB. nkswk d/ u"E/ gkd pko/ fejk frnk j? fe

BKs L gqiRz B pfP-gqi-Rz B'G:s L gqi-Rz

B gqi-tkBxBz B gqi-Rz, Bkgqi-Rw-.

nfdqP-Nwt-:tjko-:wrqkj-:wbe-PD^

wfuzs-:wt-:gd/P-:w/eks-wgqs-::^

;koz gqgzu'gPwz PKsz fPtd_?sz

us[ozE wB:zs/ ; nkswk ; ftiR/:L]÷]7

noEks T[jdk fijVk u"Ek gkd j? T[j B nzsop[ZXh tkbk j? B pkjop[ZXh

tkbk j?, B d'jK p[ZXhnK tkbk j?, Bk gqfrnkBxB j?, Bk gqfrn j?, B ngqfrn

j?. T[j nfdqPN j?, fttjko s'A goQk j?, geV s'A goQK j?, fJe nkswk d/ ftuko

dk ;ko j?, ;ko/ irso{gh gqgzu s'A goQK j? PKs j?, fPt j?, ns/ nd_?t j?, T[jh

nkswk j? ns/ T[j jh ikDB :'r j?]÷]

SKd'r: T[gfBPd ftZu wB ƒ jh nkswk s/ wB ƒ jh pqjw efje/ fJ;dh

T[gk;Bk eoB bJh fejk frnk j?.

wB' tkt tku' G{:' :Ek t? d_/

tkwbe/ d_/ tk e'b/ d_" tke-P" w[P-fN^

oB[Gts-:/tz, tkuz u Bkw u wB'SB[Gtfs

; :dk wB;k wB;-:fs wzsqkB^

Xh:h:/s-:EkXhs/ eo-wkfD e[o-th:/^

s-:E e[o[s/ g[sqKP-u gP{*;-u/u-S/:/^

190

s-:E/u-Ss fJwz u b'eww[ u/u-S/

:/s-:E/u-Ss/ fJwz u b'eww[ u/u-S/

:/s-:E/u-Ss/ wB' j-:ks-wk wB'

fj b'e' wB' fj pqj-w wB

Tgk;-;_/fs]ñ]8

noEks ;Bse[wko B/ fejk, wB tkDh s'A tZvk j?. fit/A d' n'fbnk dk iK

d' p/oK dk iK d' pj/fVnK dk w[Zm ƒ nB[Gt j' iKdk j?, fJ;/ soQK tkDh ns/ Bkw

dk wB nB[Gt eodk j?. id'A e'Jh ftnesh wB d[nkok wBB eodk j?, fe T[j

wzsqK dk nfXn?B eo/, sK T[j T[BQK dk nfXn?B eodk j?, i/ T[j eow eoBk

ukj/, sK T[j eow eodk j? i/ T[j g[ZsqK ns/ gP{nK dh fJZSk eoBk ukj/, sK

T[j fJZSk eodk j?, i/ T[j fJ; b'e ns/ gob'e dh fJZSk eoBk ukj/ sK T[j

fJZSk eodk j?. fJ; soQK wB jh nkswk j?, wB jh b'e j?, wB jh pqjw j?.

fJ; bJh s{z wB dh T[gk;Bk eo]ñ]

SKd'r: T[gfBPd ftZu jh nkswk pko/ j'o ft;Eko Bkb fejk frnk j?L

; tk J/P nks-wk fjqfdL

s;-:?sd/t fBo[e-sz fjqd-::fwfs

s;-wkd-fXqd:wjojo-tk J/tzfts

;_o-rz b'ew/fs]ó]9

noEks fJ; soQK fJj nkekP Ppd dk tkue nkswk fjod/ ftZu ofjzdk

j? ns/ fjodk Ppd dk fBotuB eofdnK j'fJnK fJj fejk iKdk j?, fe T[j

nkswk fjod/ d/ ftZu j?, fJ; bJh T[j fjodk j?, fJ; soQK ikDB tkbk

ftnesh iK ftdtkB jo o'I fJ; ;[tor b'e iK pqjw dh gqkgsh eodk j?.

SKd'r: T[gfBPd ftu jh nkswk pko/ j'o ft;Eko Bkb fejk frnk j?L^

nD E J/P ;qgqdkd's;-wku-^

Sohoks- ;w[s-:kE goz i:'fso[g^

;zgd-: ;_/B o{g/DkfGfBP-gd-:s

J/P nks-w/fs j'tku?^

191

sdfwqswG:w/sd-pqj-w/fs s;-:

j tk J/s;-: pqj-wD' Bkw ;s-:fwfs]ô]

skfB j tk J/skfB sqhD-:^

e-PokfD ;fs:fwfs sd-:s-;s-^

sdfwqswE :s-fs sB-wo-s-:wE

:d-:z s/B'G/ :u-Sfs :dB/B'G/

:u-Sfs s;-wkd-:wjojo-tk

J/tzfts- ;_o-rz b'e;/fs]þ]10

noEks fJ; soQK fJj nkgd/ nkg ftZu gq;zB g[oy iK ftdtkB fJ;

;oho s'A pkjo fBeb e/ gow i'sh ƒ gqkgs eoe/ nkgD/ jh ;o{g ƒ gqkgs

eodk j?. fJ; soQK r[o{ iK nkukohnk nkgD/ u/fbnK ƒ efjzdk j? fe fJj

nkgDk ;o{g jh nkswk j?, fJj nzfwqs j?, fJj fBoG? j?, fJj pqjw j?, fJ; o{g

tkb/ fJ; pqjw dk Bkw ‘;Zfs:z* j?]þ]

fJ; ;Zfs:z Ppd ftZu fszB nZyo jB fJ; ftZu fijVk ‘;s* Gkr j?,

T[j nzfwqs j? fijVk fs Gkr j?, T[j woD o{g tkbk j? fijVk :z Gkr j?, T[;

Bkb T[j nzfwqs s/ fwos{ d'jK s/ ekp{ gkT[Adk j?, feT[Afe ftdtkB fJBQK d'jK s/

ekp{ gkT[Adk j?, fJ; bJh fJ;ƒ :z fejk iKdk j?, fJ; soQK ikDB tkbk ftdtkB

jo o'I fJ; ;tor b'e iK pqjw dh gqkgsh eodk j?]þ]

fpqjdkofDne T[gfBPd ftZu nkswk ƒ jh ;G s'A fgnkok fejk frnk

j?.

sd/ss- gq/:L g[sqks-

gq/:' ftZsks- g'q:'sB-:w-;-wks- ;o_;-wk^

dzsosoz :d:wks-wk. ; :'s^

B-:wks-wBL fgq:z pq[tkDz pq{:ks-

fgq:z o's-;-:shshP_o' j sE?t

;-:kdks-wkBw't fgq:w[gk;hs.

; : nks-wkBw't fgq:w[gk;s/

192

B jk;-: fgq:z gqwk:e[z Gtfs]ø]11

noEks fJj nkswk g[Zso s'A th fInkdk fgnkok j?, XzB d"bs s'A

fInkdk fgnkok j? ns/ pkeh ;ko/ gdkoEK s'A th fInkdk fgnkok j? ns/ fJj

;G d/ nzdo j?. fijVk ftnesh nkswk s'A fJbktk fe;/ j'o uhI ƒ fgnkok

efjzdk j?, sK T[;ƒ ej', fe id'A T[j ftZSV ikt/rk, sK s{z T[ƒ o't/rk, go fJj

nkswk sK ;G dk JhPto j?, fJ; eoe/ fJ; fgnko/ nkswk dh T[gk;Bk eo.

fijVk ftnesh nkswk ƒ jh fgnkok ;wMe/ fJ;dh T[gk;Bk eodk j?, T[;d/

fe;/ th fgnko/ ftnesh dh w"s BjhA j[zdh]ø]

SKd'r: T[gfBPd ftZu T[dkjoD d/ e/ dZf;nk frnk j? fe iht pqjw

pzXB tkbk jh j?.

; eEk Pe[fB L ;{s-/D gqEZw' fdPz

fdPz gfss_kB-:sqk:sBwbp-X_k pzXB^

w/t'gPq:s J/tw/t yb[ ;'w-: sB-wB'

fdPz fdPz gfss_kB-:sqk:sBwbp-X_k

gqkDw/t'gP-:s/ gqkDp'gBz fe ;'w-:

wB fJfs]ò]12

noEks fJ;d/ pko/ T[dkjoD fdzd/ j'J/ fejk iKdk j?, fe fit/A Xkr/ Bkb

pzfBQnk j'fJnk gzSh eJh fdPktK ftZu T[Zvd/ T[Zvd/ fes/ th ;EkB gqkgs Bk

eod/ j'J/ nkgD/ pzXB tkb/ ;EkB s/ tkg; nk iKdk j?, fJ;/ soQK j/ fgnko/.

wB[Zy dk wB ;kohnK fdPktK ftZu GZi d"V eoe/ j'o fes/ ;EkB gqkgs Bk

eod/ j'J/ gqkD ftu jh nk;ok b?Adk j?. j/ fgnko/ wB gqkD pzXB tkbk jh j?, iK

iht pqjw pzXB tkbk jh j?.]ò]

fpqjdkofDne T[gfBPd ftZu fejk frnk j? fe fPqPNh s'A gfjb' g[oy d/

nkeko tkbk e/tb fJeZbk nkswk jh ;h.

nks-w?t/dwr- nk;hs- g[o[PftXL

;'sB[the-P-: BkB-:dks-wB'sgP-:s-

;'sjw;-whs-:rq/ t-:kjos- ss'sjzBkwk^

193

Gts- s;-wkdg-:/so-j-:kwzfsqs'sjw^

:fws-:/trq T[e-s_ksEkB-:B-Bkw gqp{qs/

:d;-: Gtfs ; :s-X{o_'s;-wks-

;o_;wks ;o_kB- gkg-wB n"Ps-

s;-wks- g[o[PL. UPfs j t? ; sz

:'s;-wk g{o_' p[G{Pfs : J/tz t/d]ñ]13

noEks fPqPNh s'A gfjb'A g[oy d/ nkeko tkbk e/tb fJeZbk nkswk jh

;h. T[;B/ ;G gk;/ t/fynk, go nkgD/ s'A fJbktk T[;ƒ e[M j'o BjhA fdf;nk.

fco T[;B/ njz n;wh iK w?A jK, fJe tke dk T[ukoD ehsk. fJ; eoe/ T[;dk

Bkw njz iK w?A j' frnk. fJjh ekoD j?, fe jo ftnesh id'A p[bkfJnk iKdk

j? sK T[j gfjbK w?A efj e/ fco nkgDk d{ik Bkw p'bdk j?. fijVk th T[;dk

wkfgnK B/ iK fe;/ j'o B/ oZfynk j[zdk j?. T[j nkswk fJ; ;G s'A gfjbK j[zdk

j?, ns/ ;ko/ gkgK ƒ BPN eo fdzdk j?, fJ; bJh T[;ƒ g[oP iK g[oy fejk

iKdk j?. fijVk ftnesh nkswk d/ fJ; ojZ; ƒ ikD iKdk j? ns/ i/ T[j th

;G s'A gfjbK j'D tkbk nkswk j'Dk ukj[zdk j?, sK T[j th gkgK ƒ BPN iK G;w

eo fdzdk j?.

P_/skP_so^T[gfBPd ftZu iht ƒ nzr{m/ d/ ;wkB d;fdnK T[;ƒ tkb d/

;"t/A Gkr fizBK pohe, ;{yw fejk frnk j?.

nzrP-mwksq' ofts[b-:o{gL

;zeb-gkjzeko;wfB_s' :L.

p[ZX/o-r[D/Bks-wr[D/B u?t

nkokrqwksq' j-:go'sfg fdP-N L]ø]14

noEks nzr{m/ d/ T[j ;wkB j?,

fco th ;{oi d/ ;wkB j?,

;zebg :[es T[jh g[oy j?

njzeko d/ Bkb :[es j/.

p[ZXh d/ r[D T[j Xko/ j?

194

d/jh d/ r[D th Xko/ j?.

nko/ dk i' fsyk eD j?

T[;/ pokpo fJj fd;dk j?]ø]

ns/

tkbkrqPsGkr;-:

PsXk eb-fgs;-: u.

Gkr' ihtL ; fti-t/: L

; ukBzs-:k: eb-gs/]ù]15

noEks Gkr tkb dk i' ;"tK j?.

T[;dk fjZ;k i' ;"tK j?.

T[;/ pokpo iht fejk j?.

nBzs fco th T[j j[zdk j?]ù]

P/_skP_so^T[gfBPd ftu jh pqjwsZs ƒ nksw sZs fejk frnk j?.

;_ot-:kfgBwks-wkBz

e-Pho/ ;o-fgfotko-fgsw-.

nks-wftd-:ksg'w{bz

sd- pqj/w'gfBPs- gow-.

sd- pqj/w'gfBPs- gow-]ñö]16

noEks ;op ftnkge nksw t/y/

fit/A fxT[ ƒ d[X ftu t/y/

nksw ftfdnk dk ekoD j?

;ko/ sg dk th ekoD j?.

pqjw sZs jh fJj nksw j?

T[gfBPdk dk fJjh ;ko j?,

pqjw sZs jh gow^sZs j?

T[gfBPdk dk fJjh ;ko j?]ö]

195

fJ;/ T[gfBPd ftu nZr/ fbfynk j? fe wB ftu T[uh Grsh j'D Bks/ T[;

pqjw gow ƒ gSkfDnk ik ;edk j?.

:;-: d/t/ gok Ge-fso-^

:Ek d/t/ sEk r[o".

s;-:?s/ efEsk j-:o-EkL

gqekPzs/ wjs-wBL.

gqekPzs/ wjks-wBL]òó]17

noEks T[Zuh Grsh fi; wB ftu j?

gow^d/t dh ;Zu^o{g j?

r[o{ dh Grsh fi; wB ftu j?

fit/A JhPto dh Grsh j?.

T[;d/ wB ftu gorN j[zd/

;Zu noE i' fJE/ fd;d/

T[j wjkswk fJj ;G ikD/

pqjw gow ƒ T[jh gSkD/]òó]

2H i?B Xow nB[;ko nkswk

i?B Xow B/ nkswk dh j'Ad ƒ wzfBnk j?. nkswk u/sBk j?, eosk j? ns/

G'rsk j?. jo fJZe nkswk fJZe nbZr sZs j?, nfBs: j?, nBPto j?,

nkfdqP: j?. fJj fJZe g{oB nB[Gt eosk j?, ;[szso j? ns/ fdqPNk j?. fJ;ƒ

nzsjhB ns/ nzs ofjs wzfBnk frnk j?. nkswk fJZe rshPhb sZs j?. T[j

eow dk eosk ns/ cb dk G'rsk j?. nkswk dh d{;oh ftP/Psk T[;dk ;t?

gqekP sZs j?. T[j fi; ;oho ftZu j[zdk j? T[;ƒ gqekfPs eodk j?. nkswk dh

;G s'A tZvh ftP/Psk j? frnkB. nukoKr ;{so ftZu fejk frnk j? fe nkswk

frnksk j? ns/ frnksk nkswk j?. ftnesh fi; d/ d[nkok fJj ikDdk j? fe

nkswk frnksk j? ns/ frnksk nkswk j?. fJ; Bkb nkswk dh j'Ad dk f;XKs

f;ZX j[zdk j?. fJj fJZe nkswtkdh f;XKs j?.18

196

i?B Xow ftZu nkswk dk g[Bo iBw f;XKs th w[Zy j?. g[BoiBw d/ ws

ftu n;hA t/yd// jK fe eow d/ nB[;ko jh ;[Zy^d[Zy fwbd/ jB. nukoKr ;{so

ftZu nkswk ftZu ftPtkP eoB tkb/ ƒ ftPt ftZu ftPtkP eoB tkbk, eow

ftZu ftPtkP eoB tkbk ns/ ezw ftZu ftPtkP eoB tkbk fejk j?. eJh i?B

rzqEK ftZu nkswk d/ fszB o{g fwbd/ jB. pfjokswB, nzsonkswB,

gowkswB. gowkswB ƒ nkswk dh ;otT[Zu nt;Ek wzfBnk frnk j?. i'

g{oB j?, ftP[X j? ns/ ;t? gqekP j?. fJ; nkswk ƒ f;ZX fejk frnk j?. T[j

;otfrnk ns/ ftekoK dh fti/sk j?.

3H p[ZX Xow dk nkswk pko/ f;XKs

p[ZX Xow dk nkswk dk f;XKs j'o Gkosh doPBK s'A tZy j? T[;dk w[Zy

f;XKs jh nBkswtkd j?. p[ZX Xow d/ nB[;ko nkswk d/ o{g ftZu e'Jh fBs:

gdkoE j? jh BjhA. nkswk dh j'Ad ftZu ftPtkP eoBk p[ZX Xow ftZu fwZE dk

gqshe j?. p[ZX s'A b? e/ PKs ofSs (8thA ;dh) sZe ;ko/ p[ZX dkoPfBeK B/

nkswtkd dk yzvB ehsk j?. go ftP/P fXnkB tkbh rZb fJj j? fe p[ZX Xow

ftZu fJZe tk;shg[sohn ns/ g[drbtkdh ;zgodktK ;B i' g[drb ns/ nkswk

dh j'Ad ftu ftPtk; eodhnK ;B. T[jBK d/ nB[;ko nkswk Bk sK ;ezX d/

;wkB jB s/ BK jh tZy.19

p[ZX Xow d/ fInkdkso ;zgodktK B/ fJ; f;XKs ƒ p[ZX s'A pknd d/ ws

dk f;XKs fejk j? feT[Afe fJ;dh ftukoXkok p[ZX Xow d/ w[Zy f;XKs s'A tZy

j?. p[ZX Xow d/ nkswk ;zpzXh f;XKsK ƒ n;hA wjK:kBh nkukoh: Bkrknoi[B

ns/ uzdoehosh d/ ftukoK ƒ t/y ;ed/ jK. Bkrknoi[B B/ fJZe gd ftZu fejk

j? fe p[ZX B/ nkswB ns/ nBkswB ƒ f;ykfJnk j? Bkb fJj th f;ykfJnk j?

fe Bk nkswk j? ns/ Bk nBkswk j?.20

fJ;dh ftnkfynk uzdoehosh ih eod/ j'J/ efjzd/ jB fe fijV/ b'e fJ;

b'e ftZu ftPtkP BjhA eod/ ns// Bk jh gob'e ftZu ns/ Bk jh eowtkd ftZu

e'Jh ftPtkP eod/ jB T[jBK ƒ nkswk dh j'Ad pko/ dZf;nk j?. fijV/ nkswk

dh j'Ad ƒ ;theko eod/ j'J/ iBw woB dh gozgok s'A w[es BjhA j' gkJ/ fJj'

197

fij/ ftneshnK ƒ nBkswtkd d/ f;XKs pko/ dZf;nk j? sK fe T[jBK d/ nzdo

fBotkD gqkgsh dh nfGbkPk ikr ;e/.

4H Pqhwd Grtd rhsk nB[;ko nkswk

Pqhwd Grtd rhsk d/ d{i/ nfXnkfJ ftZu fIeo nkT[Adk j? fe ihtkswk

dk ed/ BkP BjhA jz[dk. ;oho BkPtkB j?.

nBstBs Jhw/ d/jk fBs:;:'eskj PohfoDj.

nBkfPB': gqw/:;: w;wkX[d:;t Gkos]ø]21

T[j b'e i' nkswk ƒ wkoB tkbk ;wMd/ jB ns/ T[j b'e i' nkswk ƒ

woB tkbk ;wMd/ jB d't/A nfrnkBh jB feT[Afe nkswk Bk sK fe;/ ƒ wkodk

j? Bk e'Jh T[;ƒ wko ;edk j?.

: J/Bz p/fBs fJBsko :Pu?Bz ;B:s/ jsw-.

T[G' s' B fpikBhs' Bk:z jBs B jB:s/]ù]22

nkswk ƒ PkPso eZN BjhA ;edk nrB ibk BjhA ;edh ib T[;ƒ

frZbk BjhA eo ;edk ns/ jtk T[;ƒ ;[ek BjhA ;edh.

B?Bz fBdzs Pk;sokD B?Bz djs gkpej.

B u?Bz eb/d:Bs:kg' B P'P:fs wko{sj]òó]23

5H ;qh r[o{ rzqE ;kfjp ftu nkswk dk toDB

;qh r[o{ rzqE ;kfjp ftZu fejk frnk j? fe

wB s{z i'fs ;o{g[ j? nkgDk w{b[ gSkD[]

wB jfo ih s/o? Bkfb j? r[owsh ozr[ wkD[]24

noEks j/ wB s{z oZph B{o dk ;o{g j?A, nkgDk n;bk gSkD j/ wB` gqG{

ih s/o/ Bkb j? (s{z) r[o{ dh wfs d[nkok (T[; i'fs dk) nBzd wkD .

ns/

nksw d/T[ d/T[ j? nksw[ of; bkr? g{i eohi?]25

noEks gowkswk jh ;kfonK dk nksw d/t j? (fijVk gowkswk d/ Bkw)

o; ftZu bZrdk j? (n;b ftZu T[j) g{ik eodk j?.

nksw d/T[ g{ihn? r[o e? ;ji ;[GkfJ]

198

nksw/ B' nksw/ dh gqshfs j'fJ sk xo jh gouk gkfJ]26

noEks r[o{ d/ py;/ j'J/ frnkB d[nkok ;[Gkte jh gowkswk ƒ g{iDk

ukjhdk j? (fJ; gqeko dk ihtB ihT[D Bkb id'A iht d/) nksw/ ƒ (;op

ftnkge gow) nksw/ dh goshfs j' iKdh j? sK fjod/ nzdo jh (gqG{ Bkb)

fgnko g? iKdk j?.

ns/

gzu ss[ fwfb ekfJnk ehBh] fs; wfj okw osB[ b? uhBh]

nksw okw[ okw j? nksw] jfo gkJhn? ;pfd ftukok j/]27

noEks (j/ GkJh` gowkswk B/) gzi sZs fwbk e/ (wB[Zyk) d/jh pDkJh s/

T[; (d/jh) ftZu Bkw osB y'i e/ bZG bt'. nkswk gow/Pto o{g j? ns/

gow/Pto ihtkswk ftZu j?. (fJj' fijk) joh Ppd d[nkok thuko e/ jh gkJhdk

j?.

nuoi eEk wjk nB{g] gqkswk gkopqjw ek o{g[]ojkT[]

Bk fJj[ p{Yk Bk fJj[ pkbk]

Bk fJ;[ d{y[ Bjh iw ikbk]

Bk fJj[ fpB;? Bk fJj[ ikfJ]

nkfd i[rkdh ofjnk ;wkfJ]ñ]

Bk fJ;[ T[;B[ Bjh fJ;[ ;hs[]

Bk fJ;[ d[;wB[ B fJ;[ whs[]

Bk fJ;[ d;wB[ Bk fJ;[ whs[]

Bk fJ;[ joy[ Bjh fJ;[ ;'r[]

;G[ feS[ fJ; ek fJj[ eoB? i'r[]ò]

Bk fJ;[ pkg[ BjhA fJ;[ wkfJnk]

fJj[ ngozgo[ j'sk nkfJnk]

gkg g[zB ek fJ;[ b/g[ B bkr?]

xN xN nzsfo ;d jh ikr?]ó]28

199

noEks (j/ GkJh` s[;h) j?okB eoB tkbh eEk (;[D' i') tZvh nB{gw

(nd[Zsh) j?. (T[j fJj fe) ihtkswk (T[;) gow/Po dk jh o{g j?. Bk fJj fpqX

j? Bk fJj pkbe j?. Bk fJ;ƒ (e'Jh) d[Zy (g'j ;edk j?), Bk jh iw d/ ikb

ftZu c; ;edk j?, Bk fJj wodk j?. B fJj izwdk j? (fJj sK) w[ZY s'A i[rK d/

nkfd s'A jh (;G ftZu i'fs o{g j'e/) ;wkn fojk j?. (j/ GkJh) Bk fJ;ƒ rowh

(brdh j?) Bk fJ;ƒ mzY (bZrdh j?) Bk fJ; (dk e'Jh) t?oh j? Bk fJ; (dk

e'Jh) fwZso j?. Bk fJ;ƒ (e'Jh) y[Ph j?, Bk fJ;ƒ (e'Jh) rwh j?. ;G e[M

fJ;dk (nkgDk j? ns/) fJj (nkg ;G e[M) eoB d/ ;woZE j?. j/ GkJh Bk

fJ; (dk e'Jh) fgT[ j? Bk fJ; (dh e'Jh) wK j?. fJj go/ s'A go/ (p/nzs) j'Adk

nkfJnk j?. g[zB gkg dk fJ;ƒ (e'Jh) b/g BjhA bZrdk. (fJj gowkswk dk o{g

;G) ;ohoK nzdo ;dk jh ikrdk (Gkt u/szB j?)

ns/

mzvh sksh fwNh ykJh] Uj[ B pkbk p{Yk GkJh]29

noEks (fJj d/jh i') ib, nrBh, Xosh (nkfd sZsK s'A pDh j?, fJ;ƒ

w"s) yk iKdh jJ? (go j/ GkJh`) T[j (ihtkswk) Bk pkbe j?, (Bk) fpqX j?

(Gkt gowkswk dh nzP j'D eoe/ nwo j?.

ns/

nksw wfj okw[ okw wfj nksw[ uhBf; r[o phukok]30

noEks (j/ GkJh`) ihtkswk ftZu gowkswk ns/ gowkswk ftZu

ihtnkswk Gkt d'jK dh go;go nG/dsk j? go fJ; rZb ƒ e'Jh T[sw

ifrnk;{ jh r[o{ d/ (Ppd) thuko d[nkok ;wM ;edk j?.

ns/

nkswk gowkswk J/e' eo?] nzso eh d[fpXk nzsfo wo?]31

noEks (T[j nkgDh) nkswk s/ d{finK dh nkswk ƒ fJe fwe eo b?Adk

j? (Gkt T[;d/ nzdo'A Gow G/N fwN iKdk j?). (T[;d/) nzdo dh d[fpXk (T[;d/

wB) nzdo jh wo iKdh j?.

nkswk pk;[d/tf; i/ i' ikD? G/T[]

200

BkBe sk ek dk;[ j? ;'Jh fBoziB d/T[]32

noEks nkswk jh gowkswk j? i/ e'Jh fJ; (fBor[D s/ ;or[D dh

nG/dsk ƒ) ;wM bt/ BkBe T[;dk ;/te j? ns/ T[jh tkfjr[o{ dk ;o{g j?.

ns/

Broh BkfJe[ BtsB' pkbe bhb nB{g]

Bkfo B g[oy B gzyD{ ;kuT[ us[o[ ;o{g[]33

noEks (j/ GkJh` T[j gowkswk ;oho o{gh) ;oho dk wkbe j? T[j

pkbe tKr ;z[do s/ n;uoi y/vK eoB tkbk j?. Bk T[j fJ;sqh j? Bk g[oP j?

Bk gzSh j? (T[j) us[o ;o{g (ndG[s ;o{g ftZu ;G rZbK s'A fBokbk) j?.

r[o{ okwdk; ih, nksw sZs gqG{ ƒ nzdo pkjo r[gs gqrN o{g, ;ko/

yzvK pqjwzvK ftZu tosdk ns/ c/o ;G s'A fBob/g j'D dh ftnkfynk eod/ jBL

nkg/ ;G xN nzdo/ nkg/ jh pkjfo]

nkg/ r[gs[ tosdk nkg/ jh ikjfo]

i[r Sshj r[pko[ efo tofsnk ;z[Bkjfo]

UE? t/d g[okB B ;k;sk nkg/ jfo Bojfo]

p?mk skVh bkfJ nkfg ;G d{ jh pkjfo]

nkgDh fwfs nkfg ikDdk nkg/ jh rT[jo[]ñø]34

noEks gqG{ nkg jh nksw sZs j' e/ ;ko/ ;ohoK ftZu j? ns/ nkg jh

;G d/ gkg g[zB dh Xkok s'A tZyok j? iK nkg ;ko/ ;ohoK ftZu nksw o{g ns/

pkjo (;z;ko ftZu) gowkswk o{g j' e/ ftnkge j?. nkg jh (;G ftZu fBor[D

;o{g r[gs j?, nkg/ jh ;or[D ;o{g gqsZy fd; fojk j?, gqG{ nkg jh SZshj

i[r (p/nzs ;wK) eJh :[r x[g jB/ok eoe/ (;[zB) nc[o nt;Ek ftZu tosdk

j?, T[; ;z[B nt;Ek t/b/ ihtK dk wkbe gqG{ nkg jh nkg j[zdk j?. t/d g[okD

Pk;sq nkfde e'Jh th Xow g[;se sd'A BjhA j[zdh. (ihtK ƒ ou e/) ;G s'A

tZyok th gqG{ ;wkXh bk e/ p?mk j'fJnk j?. Gkt wkfJnk dh ouBk ou e/ th

wkfJnk d/ gqGkt s'A nkg tZyok j?. gqG{ nkg jh (wkB') v{zxk ;w[zdo j? T[j

fezBk tZvk j? fJj rZb T[j nkg jh ikDdk j?.

201

nkswk fBo^gqshfpzps Mhb j?, T[; ftZu e'Jh gqshfpzp BjhA pDdk

nkswk ƒ ikDB eoe/ jh gow;[y dh gqkgsh j?, fJ; ;zpzX ftZu r[o{ noiB

;kfjp ih d/ puB jBL

iB BkBe eT[ jfo do; fdykfJnk]

nksw uhfB- gow ;[y gkfJnk]35

noEks j/ dk; BkBe` (fi; iht ƒ) gowkswk B/ doPB fdZsk T[;B/

nkgD/ nkswe ihtB ƒ gVskb e/ ;G s'A T[uk nkswe^nkBzd gqkgs eo

fbnk.

r[o{ BkBe d/t ih nkyd/ jB i' wB[Zy joh d/ r[D rkT[Adk j?, T[;dk

;oho (ftekoK tZb'A pue/) gftZso ofjzdk j? nkgD/ nkg ƒ (nkgD/ n;b/ ƒ)

gSkD e/ T[j ;dk gqG{ uoBK ftZu ;[ofs i'Vh oZydk j?. T[j wB[Zy T[; gqG{ dk

o{g j' iKdk j? i' ;G dk w[ZY j? i' p/nzs j?, i' go/ s'A go/ j? i' jho/ ;wkB

nw'be j? T[;dk T[j wB i' gfjbK wwsk dk fPeko ;h, bkb ;wkB nw'be^gqG{

d/ fgnko ftZu ozfrnk iKdk j? s/ mozQw/ tkbk j' iKdk j?.

;{uh ekfJnk jfo r[D rkfJnk]

nksw[ uhfB oj? fbt bkfJnk]

nkfd ngko[ ngozgo[ jhok]

bkfb osk w/ok wB[ Xhok]ó]36

fijVk wB[Zy r[o{ d/ Ppd ƒ nkgD/ ;'u wzvb ftZu fNekT[Adk j? T[j

nzdob/ nkswe y/V/ d/ fJeo; j' oj/ rhs ƒ ;[D ;[D e/ (T[; ftZu) frZM iKdk

j?, nkgD/ nkg/ ƒ y'i e/ gowkswk o{g j' iKdk j?.

r[ow[fy okr ;[nkd nB fsnkr/]

r[ow[fy fJj[ wB[ Grsh ikr/]

nBjd ;[fD wkfBnk ;pd[ thukoh]

nksw[ uhfB- GJ/ fBozekoh]÷]37

;Zu sK fJj j? fe T[j Bk d{o j? Bk B/V/ j?, T[j sK ;kfonK d/ nzdo j?L

B/o? Bkjh d{fo] fBi nksw? ofjnk Gog{fo]38

202

noEks gowkswk Bk B/V/, Bk d{o j? ^nkgDk nkg j'D eoe/ T[j

gowkswk w/o/ nkgD/ (nksw/) wB ftZu Gog{o j' fojk j?.

T[; nkswk, gowkswk dh nG/dsk o{g gqkgsh s'A i' nBzd gqkgs j[zdk j?

T[;dk toDB r[o{ noiB d/t ih fJT[A eod/ jBL

r[B[ ntrB[ w/o' eS[ B phuko']

Bj d/fyU o{g ozr ;hrko']

ui nuko feS[ fpfX Bjh ikBh]

pkj gefo fgqn ;/i? nkBh]ñ]

;[fBp' ;yh ezfs jwko' ehnb' y;wkBk]

eo[ w;sfe Xkfo okfyU efo ng[Bk fenk ikB? fJj[ b'e[

nikBk]ñ]ojkT[]

;[jkr[ jwko' np j[fD ;'fjU]

ezs[ fwfbU w/o' ;G[ d[y[ i'fjU]

nKrfB w/o? ;'Gk uzd]

fBf; pk;[o fgqn ;zfr nBzd]ò]

p;sq jwko/ ozfr ub{b]

;rb nkGoD ;'Gk ezfm c{b]

fgqn g/yh fdq;fN gkJ/ ;rb fBXkB]

d[;N d{s eh u{eh ekfB]ó]

;d y[;hnk ;dk ozr wkD/]

BT[ fBfX Bkw[ frqj wfj fsqgskB/]

ej[ BkBe iT[ fgofj ;hrkoh]

fEo[ ;'jkrfB ;zfr Gskoh]ô]÷]39

go r[o{ rzqE ;kfjp ftu Bhu nkswk T[s/ Xowoki dh je{ws dk toDB

th nkfJnk j?.

d{i/ GkfJ d[;N[ nkswk Uj[ s/oh ;oeko.40

203

epho ih sK nkg jh gqPB eod/ jB fe i' g[oP Ppd d[nkok wkfJnk s'A

gko j' frnk s/ ;dk ofjD tkbk okw ftZu bZfrnk j'fJnk j?, T[;d/ ;oho d/

fpB; ikD s/ T[;dk nkswk fe; nt;Ek ƒ gqkgs j[zdk j?<

fJ; d/ T[Zso ftZu epho ih nkyd/ jB fe T[; xo ƒ T[BQK jh gSkfDnK

j? fiBQK ƒ okw dk frnkB j' frnk j?, fit/A r{zrK PZeo yk e/ nBzd b?Adk j?, go

w{j'A ;tkd dZ; BjhA ;edk T[jBK dk wB th nBzd b? ofjnk j?. (go p'bh ftZu

T[; nt;Ek ƒ BjhA dZ; ;ed/) n?;k (T[; nt;Ek) dk frnkB e/tb fBozeko

jh dZ; ;edk j? noEks fBozeko dh fwjo Bkb i' T[E/ g[Zi ikt/ T[j' jh T[;

jkbs ƒ ikD ;edk j?, rZbK pksK Bkb e[M BjhA gsk bZrdk. (go jK i/ T[;

nt;Ek dk nBzd b?Dk j't/ sK ftT[As fJj j? i') j/ wB` ;tk; ƒ ;[ywBk BkVh

ftZu o'eD dh wPe eo. (T[; jkbs ƒ g[ZiD bJh) T[j r[o{ XkoB eo' i' fco

r[o{ XkoB dh b'V Bk oj/ (noEks g{o/ r[o{ dh PoB bt'), T[; gd ftZu ow' i'

fco j'o nrkjK otD dh b'V Bk oj/, T[; fXnkB ƒ gZek eo' i' fco fXnkB

XoB dh b'V Bk oj/, fJ; soQK wo' (iBw fpsk e/ nzs ƒ gqkgs j't/) i' fco w[V

woBk Bk j't/, iBw woB eZfNnk ikt/.

;tk; T[bNk e/ rzrk s/ iwBk dk (;[ywBk) ftZu w/b eo', fJBK d'jK dk

;zrw i' ;[ywBk j?, j/ wB` T[jd/ ftZu fpBK ib fJPBkB eo'. noeks b'eh

fsqp/Dh (gqkr) i' rzrk, iwBk s/ ;[o;sh dk ;zrw j?, d/ ib ftZu fJPBkB eod/

jB, s[;hA fJBK BkVhnK ftZu wB ƒ o'e e/ fJekrosk ftZu jh fJPBkB eo'.

ib s'A fpBK jh fJE/ wB dh w?b eZNh ikt/rh. (fpT[jko eh j't//<) fpT[jko fJj

j't/, ;G ƒ fJZe BIo Bkb t/yDk, (fJj) sZs ftuko e/ j'o ftuko eh jB<

6H ib, nrB, jtk fgqEth s/ nekP dh ofjs XkoB eoe/ gqG{ f;woB

ehfsnK pko pko iBw BjhA b?Dk g?Adk

joh Bkb i[V/ j'J/ (jfo gk;) s[;hA ib, nrB, jtk, fgqEth s/ nekP dh

ofjs XkoB eo' noeks ib ;hsbsk dk dksk j? s/ w?b X' fdzdk j?, nrB ftZu

i' uhI gkU T[;dk y'N ;kV ;[ZNdh j?, jtk ;w fdqPNh j?, oki/ s/ ezrkb ;G ƒ

fJZe' fijk ;[Zy fdzdh j?. fgqEth dk r[D Xhoi j? s/ nekP dk r[D nb/gsk j?,

204

;G EK ftnkge j?, go fco nZv jh ofjzdk j?, fJj ;ko/ r[D s[;hA XkoB eo'.

epho ih efjzd/ jB, fBozeko dk GiB eo' s/ T[; xo ƒ gqkgs eo' fiE'A w[V

c/ok Bk eoBk gJ/.

fgzfv w{n? ihT[ fej xfo iksk]

;pfd nshfs nBkjfd oksk]

fifB okw[ ikfBnk fsBfj gSkfBnk]

fiT[ r{zr/ ;keo wB[ wkfBnk]ñ]

n?;k frnkB[ eE? pBtkoh]

wB o/ gtB fdqV ;[ywB Bkoh]ñ]ojkT[]

;' r[o[ eoj[ fi pj[fo B eoBk]

;' gd[ otj[ fi pj[fo B otBk]

;' fXnkB[ Xoj[ fi pj[fo B XoBk]

n?;/ woj[ fi pj[fo B woBk]ò]

T[bNh rzrk iw[B fwbktT[]

fpB[ ib ;zrw wB wfj B-ktT[]

b'uk ;w;fo fJj[ fpT[jkok]

ss[ phukfo fenk ntfo phukok]ó]

ng[ s/i[ pkfJ fgqEwh nkek;k]

n?;h ojs ojT[ jfo gk;k]

ej? epho fBoziB fXnktT[]

fss[ xfo ikT[ fi pj[fo B nktT[]ô]ñø]41

7H wB fBozeko dk o{g j?

epho ih nkyd/ jB wB dk ;[GkT[ (;zebg ftebg) wB ftZu ftnkg

ofjnk j?, wB dk Bk; eoe/ s[;K fejVh f;ZXh wzBh j?< T[j w[Bh fejVk j?

fi;B/ wB dk nGkt ehsk j?< wB dk Bk; eoe/ T[j sko/rk fe;ƒ< noEks

b'eK ƒ T[gd/P fet/A eo/rk< nkgDh jkbs fet/A gqrN eo/rk< i/ fJj Bk eo

;fenk fco T[j fezBQK ƒ sko/rk< fizBk ;kvk p'bDk j? fJj wB ftu j?. noEks

205

wB Bk j't/ sK p'bDk BjhA j' BjhA ;edk. (i'rh B/ fejk s[;hA th wB wkoB dk

T[gd/P eod/ j', T[j efjD bZr/ j[D th nkyd/ jK) i[ fpBK wB wko/ Grsh BjhA

jz[dh, (go ;kvk Gkt wB dk ;o{g eoe/ nGkt BjhA, T[jdk fBozeko ftZu brk

e/ T[jd/ e'b'A j'o ;zebg ftebg S[Vk d/Dk j?.) epho ih efjzd/ jB, i' fJ;

G/d ƒ ikDdk j? (T[jdk) wB fBozeko o{g j?, T[j fszBK b'eK dk (g{i:) d/tsk

j?.

wB ek ;[GkT[ wBfj fpnkgh]

wBfj wkfo etB f;fX Ekgh]ñ]

etB[ ;[ w[fB i' wB[ wko?]

wB eT[ wkfo ejj[ fe;[ sko?]ñ]ojkT[]

wB nzsfo p'b? ;G[ e'Jh]

wB wko/ fpB[ Grfs B j'Jh]ò]

ej[ epho i' ikB? G/T[]

wB[ wX[;{dB[ fsqGtD d/T[]ó]òø]42

8H ihT[ fJe j?, ;ko/ ;oho jB, epho th fJ;/ nkswk ftu ofwnk

j'fJnk j?

epho ih efjzd/ jB fe ;oho d/ wro gfJnK d[Zy jh d[Zy j?, ;[Zy

nkswk ftZu bZfrnK jh j'T{. T[j fpnkB eod/ jB fe T[j ;[Zy wzrDk ;kƒ

uzrk BjhA bZrdk, fi; ;[Zy d/ wzrfdnK nZr'A d[Zy fwb//. nZi sZe ftfPnK

ftZu fXnkB j? s/ (ftP/) ;[Zy dh jh nk; bZrh j'Jh j?, gqekP o{g okw dk wB

ftZu fet/A fBtk; j't/<

fJ; ;[y s'A fPtih s/ pqjwk vod/ ;B, T[j ;[y n;K ;Zu eoe/ wzB

fbnk j?. ;BekfdeK, Bkod w[Bh s/ P/PBkr B/ Gh sB ftZu wB BjhA d/fynk. j/

Gokt'` e'Jh fJ; wB dh Y{zv eo' id'A fJj ;oho (gqkDK Bkb'A) S[ZN iKdk j?.

Gkt ;oho d/ Bk; j'D s/ wB feZXo ;wkT[Adk j?<

r[o{ dh feogk eoe/ i? d/T[ s/ Bkw/ fJBQK jh fJ; rZb ƒ ;wfMnk j?, (eh

;wfMnk j?<)

206

Grsh Bkb gq/w ehfsnK fJ; nkswk dk nktD ikD BjhA ofjzdk, fiBQK dk

Gow u[e frnk j?. T[BQK ;Zu gSkfDnk j?.

fJ; nkswk dk e'Jh fujB iK Peb BjhA, j[ew s'A fJj j'Ad ftZu

nkfJnk j? j[ew ƒ id fJj p[ZM bJ/rk (fco fBozeko ftZu) ;wk ikJ/rk. pZ;

ihtB dk gq:'iB J/j' jh j? fe g[oP fJ; nkswk dk G/d ikD bt/, fJ;/ nkswk

ftZu jh ;[ed/t ;[nk;h ih bhB j'J/ ;B.

ihT[ fJZe j?, ;ko/ ;oho jB, epho Gh fJ;/ nkswk ftZu ofwnk j'fJnk

j?. noEks nZv nZv fd;d/ iht n;b ftZu nZv nZv BjhA, ;oho sK nZv

nZv jB, go T[BQK ftZu ihtB dksk fJZe' jh j?.

;[y[ wKrs d[y[ nkr? nkt?]

;' ;[y[ jwj[ B wKfrnk Gkt?]ñ]

fpfynk nij[ ;[ofs ;[y nk;k]

e?;/ j'Jh j? okik okw fBtk;k]ñ]ojkT[]

fJ;[ ;[y s/ f;t pqjw vokBk]

;' ;[y[ jwj[ ;ku[ efo ikBk]ò]

;Bekfde Bkod w[fB ;/yk]

fsB Gh sB wfj wB[ Bjh g/yk]ó]

fJ;[ wB eT[ e'Jh y'ij[ GkJh]

sB S{N/ wB[ ejk ;wkJh]ô]

r[o go;kdh i?d/T[ BkwK]

Grfs e? gq/fw fJB jh j? ikBK]õ]

fJ;[ wB eT[ Bjh nktB ikBk]

fi; ek Gow[ rfJnk fsfB ;ku[ gSkBk]ö]

fJ;[ wB eT[ o{g[ B o/fynk ekJh]

j[ew/ j'fJnk j[ew[ p{fM ;wkJh]÷]

fJ; wB ek e'Jh ikB? G/T[]

fJj wfB bhD GJ/ ;[yd/T[]ø]

207

ihT[ J/e[ no[ ;rb ;ohok]

fJ;[ wB eT[ oft oj/ ephok]ù]ñóö]43

9H wB B/ jh T[bN e/ wB ftu ;wkT[ADk j?

epho ih efjzd/ jB fe (j/mK iKdh) tk:{ ƒ T[bNk (T[skjK uVQk) Sh

uZeoK ƒ ftzfBnk. fbt ƒ pqjw dk gqhstkB ehsk. j/ t?okrh` s{z th T[;ƒ y'i,

i' Bk nkT[Adk j? Bk iKdk j? Bk izwdk j? Bk wodk j?.

j/ w/o/ wB` s{z T[bN e/ wB ftZu jh ;wkT[ADk j?, noEks nZr/ wB pkjo

d"Vdk fcodk ;h, pkobhnK t;sK ƒ SZV e/ T[;B/ nkg ftu jh bhB j'Dk j?.

r[o{ dh dfJnk Bkb p[ZXh pdb rJh, BjhA sK w?A p/neb ;K.

fiBQK B/ fij' fijk fBozeko j? (T[j' fijk) wzB fbnk j?, T[BQK ƒ i'

(;z;ko) B/V/ ;h T[j d{o j' frnk j? s/ i' (fBozeko) d{o ;h Tj B/V/ j' frnk j?.

fwPoh dk fit/A Pops j' ikt/ i' ghAdk j? T[j' jh ;tkd ikDdk j?. s/oh fBor[D

nt;Ek dhnK rZbK fejd/ Bkb eohJ/< e'Jh jh nfijk ftukotkB j?. epho ih

efjzd/ jB fiBQK gbhsk bkfJnk Mbe th T[BQK jh d/yh. noEks ;kXBk tkb/ ƒ

jh gqkgsh th j'Jh.

T[bNs gtB ueq yN[ G/d/ ;[ofs ;[zB nB[okrh]

nkt? B ikfJ wo? B iht? sk;[ y'i[ p?okrh]ñ]

w/o/ wB wB jh T[bfN ;wkBk]

r[o go;kfd nefb GJh nto? Bkso[ Ek p/rkBk]ñ]ojkT[]

fBto? d{fo d{fo c[fB fBto? fifB i?;k efo wkfBnk]

nbT[sh ek i?;/ GfJnk po/vk fifB ghnk fsfB ikfBnk]ò]

s/oh fBor[B eEk ekfJ f;T[ ejhn? n?;k e'fJ fpp/eh]

ej[ epho fifB dhnk gbhsk fsfB s?;h Mb d/yh ]ó]ó]ô÷]44

10H fi; gowkswk Bkb gqhs j? T[j ;dk oj/rk

epho ih nkyd/ jB fiE/ e[M fd;dk ;h T[E/ j[D e[M BjhA. T[E/ gzi sZs

Gh BjhA jB. fiBQK gqkDK ƒ fJVk, fgzrbk s/ ;[ywBk ftZu pzd eodk ;h, T[j

(gqkB) nkgD/ ;kEhnK (gziK sZsK) Bkb'A fByVe/ feZE/ ikd/ jB< ;tk;K d/ pzd

208

j'D s/ d;w dtko sK BkP j' frnk, s/o/ ftZu p'bD tkbh u/sB ;Zsk feZE/ ik

bhB j'Jh, fJj Gow w?ƒ fBZs g?dk j[zdk j? e'Jh y'bQ e/ BjhA dZ;dk.

fiZE/ pqjwzv j? T[E/ j[D ;oho j? BjhA. Bk jh T[E/ wB j?. (;oho s/ wB)

d/ i'VB tkbk (pqjw ;d fBob/g j?). fJj (wB s/ gqkD j[D) fejd/ ftZu

nkyhJ/<

(i/ ej' fJj gqkfeqsh dk y/b ;h) sK id s'Vh fJj iVQ wzBh iKdh j?,

fJjdh i[Vh i[Vdh BjhA, Bk (wro') fJjdh s'Vh N[ZN ;edh j?. (Bkb/) fco

mke[o fejdk s/ ;/te fejdk< e"D fejd/ ikT{<

epho ih efjzd/ jB. ;kvh gqhs sK T[; gd ftZu bZrh j'Jh j? fiZE/

fBozeko fdB/ oks t;dk j?. T[jdk G/d (ouBk dk) T[j uzrh soQK ikDdk j?.

T[j sK ;dk BkP ofjs j?. noEks fJj fBPuk ;kƒ gogZe j?. ouBk feZe[o

j'Jh< feZXo ikT{< fJj ;'uDk efmB j? ;kvk ezw pfDnk gfJnk j?. fijd/

Bkb ;kvh gqhsh j? T[j BjhA woB bZrk. epho ih dk eEB j?L

ij eS[ njk sjk feS[ Bkjh gzu ss[ sj Bkjh]

fJVk fgzr[bk ;[ywB pzd/ J/ ntrB es ikjh]ñ]

skrk s{Nk rrB[ fpBf; rfJnk s/ok p'bs[ ejk ;wkJh]

J/j ;z;k w' eT[ nBfdB[ fpnkg? w' eT[ e' B ej? ;wMkJh]ñ]ojkT[]

ij poGzv[ fgzv[ sj Bkjh ouBjko[ sj Bkjh]

i'VBjko' ;dk nshsk fJj ejhn? fe;[ wkjh]ò]

i'Vh i[V? B s'Vh s{N/ ip br[ j'fJ fpBk;h]

ek e' mke[o[ ek e' ;/te[ e' ekj{ e? ik;h]ó]

ej[ epho fbt bkfr ojh j? ijk p;/ fdB oksh]

T[nk ek wow[ Ujh go[ ikB? Uj[ sT[ ;dk nfpBk;h]ô]ñ]õò]45

11H njzeko d/ BkP j'D s/ gqG{ s/ w?A fJe jh j' rJ/ jK

epho ih nkyd/ jB fe j/ goekP o{g fBozeko` s{z nfijk fBoGT[ j?A.

j/ ;op d/ wkfbe okw` s{z nfijk soB skoB (pukT[AD tkbk) j?. (fej' fijk<)

id'A ;kv/ ftZu njzeko ;h, s/ok tk;k BjhA ;h, j[D s/ok tk;k j' frnk j?, sK

209

w/ok njzeko BkP j' frnk j?. j[D s{z w?A fJZe' j' rJ/ jK. fwbkg d/y e/ wB

gshi frnk j?. id'A neb ;h, pb e/jk noEks id nkgDh nbg p[ZX tosd/

;K vod/ jh ofjzd/ ;K. j[D id nkgDh p[ZX w[Ze rJh j? pb nk frnk j?.

epho ih efjzd/ jB, fBozeko B/ w/oh (nrbh) p[ZX u[ok bJh j?. id'A dh p[ZX

pdbh j? noEks wB[Zy dh EK d?th j'Jh j?. n;K f;ZXh gkqgs eo bJh j?.

epho ih dk eEB j?L

okik okw s{z n?;k fBoGT[ soB skoB okw okfJnk ]ñ]ojkT[]

ip jw j's/ sp s[w Bkjh np s[w jj[ jw Bkjh]

np jw s[w J/e GJ/ jfj J/e? d/ys wB[ gshnkjh]ñ]

ip p[fX j'sh sp pb[ e?;k np p[fX pb[ B yNkJh]

efj epho p[fX jfo bJh w/ok p[fX pdbh f;fX gkJh]ò]òñ]÷ò]46

12H T[vhefdnK^T[vhefdnK gqG{ fwb frnk

epho ih BB/ (d[nkok efjzd/ jB) fdB oks (GrsK dh) sZefdnK jh

bzxdh j?, (okj) sZefdnK sZefdnK nZyK bkb j' rJhnK jB. T[vhefdnK

T[vhefdnK id'A fwb fgnk sd'A sZeD tkb/ ƒ b? e/ fijVk okj sZedk ;h T[jB/

nkgD/ ftZu fwbk fbnk.

BzBk fBf; fdB[ fBoys ikJh]

fBoys B?B oj/ ostkJh]

fBoys fBoys ip ikfJ gktk]

sp b/ fBoyfj fBoy fwbktk]òö]47

13H wB ƒ ;kfXnK jh f;ZXh gqkgs j[zdh j?

epho ih ww/ (d[nkok efjzd/ jB) ;kvk wsbp wB Bkb jh j?, wB ƒ

;kX e/ jh f;ZXh gqkgs j[zdh j?. epho ih efjzd/ jB fe , “wB Bkb jh** ;kvk

go:'iB j?, wB tork j'o e'Jh Bk fwfbnk. noEks wB jh nw'b t;s{ j?,

fJjd/ torh j'o e'Jh BjhA.

wwk wB f;T[ eki[ j? wB ;kX/ f;fX j'fJ]

wB jh wB f;T[ ej? ephok wB ;k fwfbnk B e'fJ]óò]48

210

14H gqG{ Bkb w/b j'D s/ wB nBzd ;o{g j' iKdk j?

epho ih nkyd/ jB fe id'A fJ; wB dk wkfJnk Bkb w/b j[zdk j? sK

fJj wkfJnk o{g j' iKdk j?. id'A fJ; wB dk gqG{ Bkb w/b j[zdk j? sK fJj

nBzd ;o{g j' iKdk j?. fJj wB gziK ssK Bkb fwbe/ iht ejkT[Adk j?. id'A

wB[y fJ; wB ƒ t; eoe/ s[ohnk gd Gkt fyVkT[ ftu ofjzdk j? sK fszBK b'eK

dhnK rZbK ;[DkT[Adk j?. Gkt fJ;ƒ ;ko/ ;z;ko dh ;'Mh j' iKdh j?.

fJj[ wB[ ;esh fJj[ wB[ ;hT[]

fJj[ wB[ gzu ss e' ihT[]

fJj[ wB[ b/ iT[ T[BwfB oj?]

sT[ shfB b'e eh pks? ej?]óó]49

15H wB fNe ikt/ sK gow ;Zu ƒ gk bkJhdk j?

epho ih bb/ (d[nkok efjzd/ jB) wB ftu nfijh sko pzB'Q i' wB j'o

feXo/ Bk ikJ/ sK gow ;Zu ƒ gkJhdk j?. fco i' T[; gq/w ftu fynkb pzBQdk j?

T[j nZbj ƒ ikD e/ T[jd/ uoBk ftu ;wk iKdk j?.

bbk n?;/ fbt wB[ bkt?]

nBs B ikfJ gow ;u[ gkt?]

no[ iT[ sjk gq/w fbt bkt?]

sT[ nbj bj? bfj uoB ;wkt?]óö]50

16H fBozeko dk i; rkT[AD Bkb T[jdh gqkgsh j[zdh j?

epho ih tt/ (d[nkok efjzd/ jB) jodw fBozeko ƒ :kd eo, oZp ƒ

:kd eoB tkbk fco jko BjhA yKdk. w?A pfbjko jK T[jBK ;zsK d/ i' fBozeko

dk i; rkT[Ad/ jB s/ fBozeko ƒ fwbe/ ;koh n;bhns ƒ bZG b?Ad/ jB.

ttk pko pko fp;B ;wQkfo]

fp;B ;zwQkfo B nkt? jkfo]

pfb pfb i/ fp;BsBk i;[ rkt?]

ft;B fwb/ ;G jh ;u[ gkt?]ó÷]51

211

17H gowkswk ftu bhB j'J/ iht dh T[;s'A tZyosk BjhA ofj iKdh

epho ih tt/ (d[nkok efjzd/ jB) T[;ƒ jh ikDBk ukjhdk j?, T[;ƒ

ikDB ftu jh fJjdh (iht dh) j'Ad j? (n?t/ BkP j?), id fJj T[jd/ ftu bhB

j' iKdk j? sK bhB j'J/ j'J/ e'Jh gSkD BjhA ;edk noEks fJjd/ s/ T[jd/ ftu

coe e'Jh BjhA ofjzdk.

tktk tkjh ikBhn? tk ikB/ fJj[ j'fJ]

fJj[ no[ Uj[ ip fwb? sp fwbs B ikB? e'fJ]óø]52

18H j'S/ ;[ZyK ƒ SZv e/ gqG{ dh gqkgsh j[zdh j?

epho ih ;;/ (d[nkok efjzd/ jB) T[j gsh jh nkg jh ;/i (;kv/

nzsjeoB o{gh) ƒ ;ztkodk j?, ;ky:ks j' e/ ;z;k d{o eodk j?. id'A j'S/ ;[ZyK

ƒ SZv e/ tZvk ;[Zy bZG fbnk, fJjdk BK gsBh s/ T[jdk BK gsh j'fJnk.

;;k ;' ;j ;/i ;tko?]

;'Jh ;jh ;zd/j fBtko?]

nbg ;[y Skfv gow ;[y gktk]

sp fJj sqhn U[j[ ezs[ ejktk]ôñ]53

19H BkPtkB irs dh n;bhns ikDB tkbk T[; gqG{ ƒ gk b?Adk j?

epho ih yy/ (d[nkok efjzd/ jB) Bk; jz[d/ s/ ygd/ fezB/ jh nr/ N[o

rJ/, ygdk Bk; j[zdk ni/ Gh g[oP oZp ƒ BjhA u/sdk. j[D irs dh n;bhns

ikD e/ i' jNfenk ofjzdk j? (fJjd/ Bkb gqhsh BjhA eodk) T[j fijd/ Bkb'A

ftSfVnk j? T[jd/ ftu ekfJw j' e/ T[;ƒ by b?Adk j?.

yyk fyos ygs rJ/ e/s/]

fyos ygs nij{z Bj u/s/]

np ir[ ikfB iT[ wBk oj?]

ij ek fpS[ok sj fEo[ bj?]ôô]54

212

20H n;bh ;[Zy okw o{g nkswk ƒ gotkB eoB Bkb gqkgs j[zdk j?

epho ih efjzd/ jB fe, ;Zswh^pkDh ƒ ;Zu wzB. okw ƒ, i' nkswk o{g

j?, gotkB eo. s/oh Gow dh rzY y[bQ ikJ/rh s/ s/o/ ;G d[Zy fwZN ikDr/.

pqjw o{gh ;o'to dk ;[Zy s?ƒ bZG gJ/rk.

;ks?A ;fs efo pkuk ikfD]

nksw okw[ b/j[ gotkfD]

S{N? ;z;k fwfN ikfj d[y]

;z[B ;o'tfo gktj[ ;[y]ø]55

21H n;uoi dh rZb fe gqkDh jh fPt ;o{g j' frnk

epho ih efjzd/ jB^dtkd;h^id'A fszBK b'eK dk fgnkok t/fynk (wkB')

pkoK ;{oi uVQ rJ/. oks fdB fpBK pikJ/ pki/ pZiD bZr gJ/. n;uoi dh

rZb iht s'A gqkDh fPt (efbnkD) ;o{g j' frnk.

pkof; pkoj T[rt? ;{o]

nfjfBf; pki/ nBjd s{o]

d/fynk fsj{z b'e ek ghT[]

nuoi[ GfJnk iht s/ ;hT[]ñó]56

22H ;z;ko ftu yfus fdb ƒ oZp tZb bkt' s/ gqG{ Bkb fJe o{g j' ikt'

epho ih efjzd/ jB p[ZXtko (nkgD/ nzdo) p[Xh dk ukBD eo/, fod/ o{gh

ewb ftu joh ƒ t;kt/. r[oK ƒ fwb e/ d'jK (nkswk s/ gowkswk) ƒ fJe'

fijk eo/ noEks nfijh f;fynk f;y/ fi; d[nkok j[ew ftu bhB j' gowkswk

Bkb fJe o{g j' ikJ/. T[bN/ (fod/) ewb ƒ (f;fynk) b? e/ f;ZXk eo/ noEks

;z;ko ftu yfus fdb ƒ oZp tZb bkt/.

p[Xtkfo p[fX eo? gqrk;]

fjod? ewb wfj jfo ek pk;]

r[o fwfb d'T{ J/e ;w Xo?]

T[oX gze b? ;{Xk eo?]ô]57

213

23H i' fiT[AfdnK jh ;z;koe pzXB s'V/ T[j ;[yh j' iKdk j?

epho ih nkgD/ fwZso gowjz; i'rh ƒ fwbD rJ/ nZr/ T[;ƒ ekbtk;

j'fJnk t/y e/ nkyd/ jB fe s/o/ d;w d[nko ftu'A j[D fJe p{zd Gh nzfwqs dh

BjhA u"Adh. T[j (nBjs) Bkd fi; ftu s/oh ;[os i[Vdh ;h feXo (frnk)<

“gkopqjw** “gow/;o** “wkX'** gow jz; ƒ b? e/ s[o frnk. j/ pkpk i' iht

s[jkv/ ftu p'bdk ;h T[j feZXo frnk< i' d/j ftu ofjzdk ;h ;[os ftu Bku

BZfunk eodk noEks ;[os ftu fgnko/ nZr/ Bku dk nBzd b?Ad/ ;h ns/ (b'eK

ƒ) eEk tkosk ;[DkT[Adk ;h.

fi; nkswk B/ fJj wzdo ;kfink ;h T[j fJjdk pikT[D jkok (gq/oe)

feXo frnk< j[D fJjd/ ftu'A Bk e'Jh ;kyh fBebdh j?, Bk Ppd, Bk jh ;[os

j?. gq/oe B/ nkgDk ;kok s/i fyZu fbnk j?.

s/o/ ezB Pesh jhB j' rJ/ jB, Bkb jh j'oBK frnkB fJzdqhnK dk pb jh

ofj frnk j?. g?o ofj rJ/ jB, jZE bwe gJ/ jB. w{zj'A rZb BjhA fBebdh.

gzi d{s i' u'o ;B (ekw, eo'X, b'G, w'j, njzeko) T[j th EZe e/

nkgD/ nkgD/ oNB s'A ofj rJ/ jB. wB o{gh jkEh EZe frnk, fodk Gh i' gqpzX

eosk (nkswk) d/ s/i Bkb jh s[odk ;h ofj frnk.

id'A wo rJ/, gqkBk o{g d;/ pzX S[Ve rJ/, fwZso s/ Gok th S'V fdZs/.

epho ih efjzd/ jB i' joh dk fXnkB eodk j? T[j ihtfdnK jh fJBQK pzXBK ƒ

s'V ;[ZNdk j? T[j ;[Zyh j' iKdk j?. epho dk eEB j?L

rrB Brfo fJe p{zd B poy? Bkd[ ejk i[ ;wkBk]

gkopqjw gow/;[o wkX' gow jz;[ b/ f;XkBk]ñ]

pkpk p'bs/ s/ ejk rJ/ d/jh e/ ;zfr ojs/]

;[ofs wkfj i' fBos/ eos/ eEk pkosk ejs/]ñ]ojkT[]

piktBjko' ejk rfJU fifB fJj[ wzdo[ ehB-k]

;kyh ;pd[ ;[ofs Bjh T[gi? fyzfu s/i[ ;G[ bhB-k]ò]

;qtBB fpeb GJ/ ;zfr s/o/ fJzdqh ek pb[ Ekek]

uoB oj/ eo Yofe go/ j? w[yj[ B fBe;? pksk]ó]

214

Eke/ gzu d{s ;G s;eo nkg nkgD? Gqws/]

Ekek wB[ e[zuo T[o[ Ekek s/i[ ;{s[ Xfo ows/]ô]

fwose GJ/ d;? pzd S{N/ fwqs GkJh ;G S'o/]

ejs ephok i' jfo fXnkt? ihts pzXB s'o/]õ]õ]ñø]58

24H gqG{ gq/w ftu fGzBh nkswk ƒ gowkswk gsh fwb frnk

epho ih nkyd/ jB fe w?A sB ƒ wN pDk fco wB ƒ T[jd/ ftu ozr gzi

d?th r[DK ƒ poksh pDkfJnk, T[jd/ gq/w ftu fGzBh j'Jh w?A j[D fBi ;o{g ftu

okwokfJ Bkb bktK b?D bZrh jK. j/ ;zs o{g nZr/ goBhU j'JhU fJ;sqhU j[D

wzrb d/ rhs rkt' Io{o rkt'. okik okw o{g gsh w/o/ xo nk rJ/ jB.

BkGh etb ftu p/dh rZv e/ pqjw frnkB w{zj'A T[ukfonk (fJj wzsq gVQ/)

;kv/ nfij/ tZv/ Gkr jB i' okwokfJ tork d{bQk fwb frnk j?.

d/ts/, wB[Zy, w[Bh iB swkPk t/yD nkJ/. s/sh e'qV d/tfsnK ƒ gsk bZr

frnk. epho ih efjzd/ jB, GrtkB ih i' fJe' jh g[oy jB w?ƒ ftnkj e/ b?

ub/ jB.

sB[ o?Bh wB[ g[B ofg efo jT[ gkuT[ ss poksh]

okw okfJ f;T[ Gktfo b?jT[ nksw fsj ozr oksh]ñ]

rkT[ rkT[ oh d[bjBh wzrbukok]

w/o/ frqj nkJ/ okik okw Gskok]ñ]ojkT[]

BkfG ewb wfj p/dh ofu b/ pqjw frnkB T[ukok]

okw okfJ ;' d{bj[ gkfJU n; pvGkr jwkok]ò]

;[fo Bo w[fB iB eT[se nkJ/ e'fN s/sh; T[ikBK]

efj epho w'fj fpnkfj ub/ j? g[oy J/e GrtkBk]ó]ò]òô]59

epho ih efjzd/ jB gowkswk o{g jho/ B/ id'A nkswk (jho/) ƒ ftzBQ

fdZsk, gtB tKr uzub wB ;ji nt;Ek ftu ;wk frnk. fJ; jho/ dh ftzBh

j'Jh j'Jh w?A i' jK w? ;fsr[o d/ puBK d[nkok ;rb i's (;kfonK ftu i' t;dh

i's j? T[j) gk bJh j?. joh dh eEk nBkjd (Bk Bk; j'D tkbh) pkDh j?, (fJ;

eEk o{g ;o'to dk i') jz; j't/ T[j joh o{g jho/ ƒ gSkD b?Adk j?. epho ih

215

efjzd/ jB, n;K n?;k jhok d/fynk j? i' ;ko/ irs ftu ;wk fojk j?. b[fenk

j'fJnk jhok gqrN j'fJnk j?, id'A r[o{ ftu rzwsk j'Jh Gkt r[o{ d/ Gkt ƒ ;wM

fbnk T[BQK ftyk fdZsk.

jho? jhok p/fX gtB wB[ ;ji/ ofjnk ;wkJh]

;rb i'fs fJfB jho? p/Xh ;fsr[o puBh w? gkJh]ñ]

jfo eh eEk nBkjd pkBh]

jz;[ j[fJ jhok b/fJ gSkBh]ñ]ojkT[]

efj epho jhok n; d/fyU ir wj ojk ;wkJh]

r[gsk jhok gqrN GfJU ip r[o rw dhnk fdykJh]ò]ñ]óñ]60

25H epho i[bkj/ dk gowkswk o{g i[bkj/ Bkb w/b j' frnk

epho ih efjzd/ jB (fBozeko) i[bkj/ dk G/d fe;/ B/ Bk ;wfMnk. fi;

i[bkj/ B/ ;rb irs o{g skDk nkD sfDnk j?.

(gqPB s?ƒ fet/A gsk j?<)

T[Zso id'A s[jkv/ e'b'A p/d *s/ g[okD ;[D bJ/, sd'A ;kƒ fJzBK e[ gsk bZrk

i' fBozeko B/ fJj skDk sfDnk j?. Xosh s/ nekP dh yZvh pDkJh, uzd s/

;{oi d' BkbK trkJhnK. fJe j[ew ;ki fdZsk. fJj j[ew T[; i[bkj/ d/ g?oK

dk I'o j?. noEks fijd/ Bkb yZvh T[skjK j/mK j' e/ skDh T[Dhdh gJh j?.

(;ohoe njzeko o{g) s'V ;[ZNh j?. j[D sK T[; i[bkj/ d/ ;{s (nkswk) Bkb

fJj i[bkjk nkgDk ;{s (nkswk) fwbk ofjnk j?.

e'oh e' ekj{ wow[ B ikBK]

;G[ ir[ nkfB sBkfJU skBK]ñ]ojkT[]

ip s[w ;[fB b/ p/d g[okBK]

sp jw fJsBe[ g;foU skBK]ñ]

XofB nek; eh eorj pBkJh]

uzd[ ;{oi[ d[fJ ;kE ubkJh]ò]

gkJh i'fo pks fJe ehBh sj sKsh wB[ wkBK]

i'bkj/ xo[ ngBk uhB-K xN jh okw[ gSkBK]ó]

216

ejs[ epho[ ekorj s'oh]

;{s? ;{s fwbkJ/ e'oh]ô]ó]óö]61

26H gq/w ftu T[; gqG{ fpBK e[M j'o BjhA fd;dk

epho ih nkyd/ jB fe w?A d'jK nZyK Bkb d/ydk jK, go joh fpBK e[M

j'o BjhA fd;dk. nZyK B/ gq/w bk fbnk j?, j[D j'o rZb nkyh BjhA iKdh. id

okw Bkw Bkb ;kvk fuZs bZr frnk, ;kvk Gow d{o j' frnk s/ vo BZm

frnk. wdkoh B/ vzek tikfJnk, ;kok b'e swkPk d/yD nk i[fVnk. pkihro B/

swkPk ;w/N fbnk, fco fJeZbk nkgD/ ozr ftu jh w;s j?. rZbK eoe/ Gow

BjhA ikDk, rZbK sK ;kok irs jh eodk j?. fi;s/ r[o{ feogk eod/ jB, T[jd/

fdb ftu fBozeko fBtk; eodk j?. r[o{ B/ E'VQh fijh feogk ehsh. ;kok ;oho,

wB s/ d/j b? bJ/ epho ih efjzd/ jB, j[D dk; gq/w ftu w;s j?. w?ƒ irs ƒ

ihtD d/D tkbk fwb frnk j?.

d[fJ d[fJ b'uB g/yk]

jT[ jfo fpB[ nT[o[ B d/yk]

B?B oj/ ozr[ bkJh]

np p/ rb ejB[ B ikJh]ñ]

jwok Gow[ rfJnk GT[ Gkrk]

ip okw Bkw fus[ bkrk]ñ]ojkT[]

pkihro vze pikJh]

;G ybe swk;/ nkJh]

pkihro ;_Kr ;e/bk]

ngB/ ozr ot? ne/bk]ò]

eEBh efj Gow[ B ikJh]

;G efE efE ojh b[ekJh]

ik eT[ r[ow[fy nkfg p[MkJh]

sk e/ fjod? ofjnk ;wkJh]ó]

r[o fezus feogk ehBh]

217

;G[ sB[ wB[ d/j jfo bhBh]

efj epho ozfr oksk]

fwfbU irihtB dksk]ô]ô]62

27H i' ihAtd/ ih woB dh iku ikDd/ jB T[j gow ;[Zy G'rd/ jB

epho ih nkyd/ jB fe fi; fBozeko d/ fpBK ihtDk BjhA j' ;edk, i'

fwb gt/ sK g{oh g?Adh j? fijd/ fwfbnK ;dk dk ihtB bZG g?Adk j? s/ b'e uzrk

nkyd/ jB, T[j fBozekoh ihtB fpBK (wB d/) woB d/ BjhA bZGdk. j[D j'o

frnkB dh ftuko eh eohJ/. nkgD/ n;bh ;o{g ƒ nB[Gt eoe/ pkjobk

ftjko ysw j' frnk j?.

fit/A e/;o x; e/ uzdB ftu rkb fdsk iKdk j?, (fJT[A nkswk fBozeko

Bkb fwb rJh j?) irs (j'o gk;/ brk j'fJnk) nzBQk fd;dk j?. iht B/ frnkB

o{g g[Zso T[sgzB ehsk. fi; ƒ e'Jh EK BjhA ;h T[;ƒ Pfjo ftu tk;k fwb

frnk. wzrs/ ƒ dksk fwb fgnk, fJzBk e[ dkB d/ fdsk i' yk jh BjhA j[zdk. Bk

T[j dkB nr/ fdfsnK w[edk j?. j'oBk gk; NZeoK wkoBhnK j[D w[Ze rJhnK

jB.

i' ihAtd/ ih woB dh iku ikDd/ jB, T[j gow;[Zy G'r oj/ jB. epho

ih ƒ T[j XB fwb fgnk j?. joh d/ fwbfdnK jh nkgDk nkg Bk; eo fdZsk

j?.

fij pkM[ B ihnk ikJh]

iT[ fwb? s xkb nxkJh]

;d ihtB[ Gb' ejKjh]

w{J/ fpB[ ihtB[ Bkjh]ñ]

np fenk eEhn? frnkB[ phukok]

fBi fBoys rs fpT[jkok]ñ]ojkT[]

xf; ez[ew uzdB[ rkfonk]

fpB[ B?Bj[ irs[ fBjkfonk]

g{fs fgsk fJe[ ikfJnk]

218

fpB[ mkjo Bro[ p;kfJnk]ò]

ikue iB dksk gkfJnk]

;' dhnk B ikJh ykfJnk]

S'fvnk ikfJ B w{ek]

nT[oB gfj ikBk u{ek]ó]

i' ihtB woBk ikB?] ;' gzu ;?b ;[y wkB?]

epho? ;' XB[ gkfJnk]

jfo G/Ns nkg[ fwNkfJnk]ô]ö]63

28H nkgD/ nkg ƒ gSkfDnK i's ftu i's fwb rJh

epho ih nkyd/ jB fe iBw woB dk Gow T[Zv frnk j?. r'fpzd ftu

w/oh gqhsh bZrD s/ ihAtd/ ih pqjw ftu bhB j' rJ/ jK. r[o{ dk dZf;nk T[gd/P

;kfynks j'fJnk j?. e?Aj ftu'A nktkI fBebe/ e?Aj ftu jh ;wk iKdh j?. id

e?Aj N[N iKdh j?, gzfvs fco nktkI feE/ ;wkT[Adh j?<

i' fBozeko xN xN ftu y/b fojk j? T[;dk doPB w?A frnksk frnkB

r/: d/ fJe j'D dh jkbs ftu t/fynk j? i' jo xN ftu ;[u/s j? (ikrdk j?)

j[D n?;h p[X gqrN j' rJh j?, i' w?A ;oho ftu j[zd/ jh fsnkrh j' frnk jK.

id'A nkgD/ nkg ƒ w?A nkg gSksk, i's ftu i's fwb rJh. epho ih

efjzd/ jB id'A j[D r'fpzd Bkb wB br frnk j? n;K T[jƒ ikD fbnk j?.

iBw woB ek Gqw rfJnk r'fpzd fbtkbrh

ihts ;z[B ;wkfBnk r[o ;kyh ikrh]ñ]ojkT[]

ek;h s/ X[zB T{gi? X[fB ek;h ikJh]

ek;h c{Nh gzfvsk X[fB ejk ;wkJh]ñ]

fsqe[Nh ;zfX w? g/fynk xNj{ xN ikrh]

n?;h p[fX ;wkuoh xN wkfj fsnkrh]ò]

nkg nkg s/ ikfBnk s/i s/i[ ;wkBk]

ej[ epho np ikfBnk r'fpzd[ wB[ wkBk]ó]ñ]64

219

29H sZsK s/ eowK d/ MrfVnK ftu g? e/ Grsh Bk SZv'

epho ih efjzd/ jB skok wzvb (nkek;) ftu rrB j?. gkskb ftu

rrB j?. uj[ sochA rrB fEo j?. xVk fpB; ikJ/ sK T[; ftubk rrB (;op

ftnkgh rrB Bkb ob iKdk j?) Bk; BjhA jz[dk. fJ;/ soQK ;dk jh nBzd o{g

goy'sw fBozeko ;ohoK d/ fpB; ikD s/ Bk; BjhA jz[dk. w?ƒ fJj ikDB dh

vkYh ukj bZrh j? ‘fJj iht nk e/ frnk feZXo<* gzi sZs obke/ ;oho

pDkfJnk, go sZs feZE'A pD/< iht sK eowK dk pZXk j?, go eow ƒ fe; iht

pyfPnk< (eow fe; g?dk ehs/<)

fBozeko ftu fJj sB j?, sB ftu T[j fBozeko j?. ;kfonk ftu T[j

fJe o; Gog{o j?. w?A okw dk Bkw BjhA SZvKrk. nkg jh i' j'Dk j? j' ikJ/rk.

noEks sZsK s/ eowK d/ MrfVnK ftu g? e/ Grsh Bk SZv'.

nkekf; rrB[ gkskfb rrB[ j? uj[ fdf; rrB[ ojkfJb/]

nkBd w{b[ ;dk g[oy'sw[ xN[ fpB;? rrB[ B ikfJb/]ñ]

w'fj p?okr[ GfJU] fJj[ ihT[ nkfJ ejk rfJU]ñ]ojkT[]

gzu ss[ fwfb ekfJnk ehBQh ss[ ejk s/ ehB[ o/]

eow pX s[w ihT[ ejs j" eowfj fefB ihT[ dhB[ o/]ò]

jfo wfj sB[ j? sB wfj jfo j? ;op fBozsfo ;'fJ o/]

efj epho okw Bkw[ B S'vT[ ;ji/ j'fJ ;[ j'fJ o/]ó]ó]65

30H nkswk nwo j? feT[Afe gqG{ dh nzP j?

epho ih efjzd/ jB Bk fJj (nkswk) wB[Zy j? Bk d/tsk j?, Bk fJj ish

j? Bk fPt dk T[gk;e nyKdk j?. Bk fJj i'rh j?, Bk ntX{s, Bk fJj dh e'Jh

wK j? Bk fJj fe;/ dk g[Zs j?. fJ; wzdo (;oho) ftu e"D tZ;dk j?< T[;dk

nzs fe;/ BjhA gkfJnk. Bk fJj frqfj;sh j?, Bk T[dk;h. Bk fJj okik Bk fGy

wzrk. Bk fJjdk ;oho j? Bk bj{ dh oZsh. Bk fJj pqkjwD Bk P{do. Bk fJj

sgk Bk fJj ;/y nyKdk j?. Bk fJj izwdk j? Bk wodk fd;dk j?. i/ e'Jh fJ;

eoe/, i[ fJj wo frnk j?, o'Adk j? T[j o'tD tkbk nkgdh jh gZs rtKdk j?.

r[o{ dh feogk Bkb o;sk bZGk j?. iBw woB d't/A fwN rJ/ jB. epho ih

220

efjzd/ jB, fJj nkswk okw dh nzP j?. fi; soQK ekrI g[o f;nkjh (Bkb

fbfynk) p[Mdk BjhA Gkt fJ;d/ r[D ;dht ofjD tkb/ jB (fJ; soQK fJj nwo

j?)

Bk fJj[ wkB;[ Bk fJj[ d/T[] Bk fJj[ ish ejkt? ;/T[]

Bk fJj[ i'rh Bk ntX{sk] Bk fJ;[ wkfJ B ekj{ g{sk]ñ]

fJnk wzdo wfj e"B p;kJh] sk ek nzs[ B e'T{ gkJh]ñ]ojkT[]

Bk fJj[ frojh Bk Udk;h] Bk fJj[ oki B Ghy wzrk;h]

Bk fJ;[ fgzv[ B oes{ oksh] Bk fJj[ pqjwB[ Bk fJj[ yksh]ò]

Bk fJj[ sgk ejkt? ;/y[] Bk fJj[ iht? B wosk d/y[]

fJ;[ wos/ eT[ i/ e'T{ o't?] i' o't? ;'Jh gfs y't?]ó]

r[o gq;kfd w? vro' gkfJnk] ihtB woB[ d'T{ fwNtkfJnk]

ej[ epho fJj[ okw eh nz;[] i; ekrd go fwN? B wz;[]ô]ò]õ]66

31H gqG{ ƒ fgnko eoB tkb/ fe;/ dh ekD BjhA wzBd/

epho ih efjzd/ jB j/ ;tkwh s{z w/ok fPo'wDh gops j?A, w?A s/oh UN

cVh j?. B s[;hA v'bd/ j', Bk n;hA fvrd/ jK. j/ gqG{ s[;K w/oh bki oZy bJh

j?. j[D, id'A (Gkt jo ;w/A) s{z jh j?A, s/oh feogk Bkb ;kƒ ;dk ;[y j?.

s/o/ Go';/ w?A wrjo iK tZf;nk, s[;K T[E/ jh w/oh ;oho dh sg; d{o

ehsh. gfjb/ sK s[jkvk goekP wrjo ftu jh j'fJnk, wro'A n;hA eKPh nk

tZ;/.

wrjo s/ eKPh fJe' fijh ;wMh j?, (s/oh feogk Bk jz[dh) sK ;kv/ tor/

ezrkb fJj XB gk e/ r[wkB Bkb jh c[N wod/. go i' r[wkB eod/ jB, T[BQK ƒ

;dk ezv/ u[ZGd/ jB. T[j ezv/ e'Jh eZYD tkbk BjhA, ni/ th T[; u'G Bkb

fpbfpbk oj/ jB s/ x'o BoeK ftu ;VBr/.

Boe fejVk s/ ;[or fejVk ftukfonk j? (ebkfgnk j?)< ;zsK B/ d't/A

oZd/ jB noEks ;zsK ƒ Bk ;[or dh fJfSnk Bk Boe dk vo. T[j Bkw ftu

w;s jB. nkgD/ ;fsr[oK Bkb j[D n;hA fe;/ dh Gh ekD BjhA Xod/.

221

32H okw s/ epho fJZe j' rJ/ jB

j[D sK fBozeko Bkb w/b j' frnk, s/ n;hA sys s/ ik uVQ/ jK. okw s/

epho fJe o{g j' rJ/ jB, e'Jh d'jK ftu gSkD BjhA eo ;edk.

s{z w/o' w/o[ gops[ ;[nkwh UN rjh w? s/oh]

Bk s[w v'bj[ Bk jw fros/ ofy bhBh jfo w/oh]ñ]

np sp ip ep s[jh s[jh]

jw s[n go;kfd ;[yh ;d jh]ñ]ojkT[]

s'o/ Go';/ wrjo pf;U w/o/ sB eh sgfs p[MkJh]

gfjb/ do;B[ wrjo gkfJU c[fB ek;h p;/ nkJh]ò]

i?;k wrjo[ s?;h ek;h jw J/e? efo ikBh]

jw fBoXB fiT[ fJj[ XB[ gkfJnk wos/ c{fN r[wkBh]ó]

eo? r[wkB[ u[Gfj fs;[ ;{bk e' ekYB eT[ Bkjh]

ni? ;[ u'G eT[ fpbb fpbks/ Boe/ x'o gukjh]ô]

etB[ Boe[ fenk ;[or[ fpukok ;zsB d'T{ okd/]

jw ekj{ eh ekfD B eYs/ ngB/ r[o go;kd/]õ]

np sT[ ikfJ uY/ f;zxk;fB fwb/ j? ;kfozrgkBh]

okw ephok J/e GJ/ j? e'fJ B ;e? gSkBh]ö]ó]67

33H wB dk G/d ikDB T[gozs iBw woB w[Ze frnk

epho ih nkyd/ jB fe pzBQD gkD tkbh (wkfJnk) B/ pzBQD gkfJnk ;h,

go w[es j'J/ r[oK B/ nZr p[Mk fdZsh. id'A f;o s'A BtQK sZe wB dk G/d ikD

fbnk sK nzdo (;o{g ftu) fJPBkB ehsk. nkswk dk tk;k mhe s[ohnk ftu j'

frnk, T[E/ Bk w"s, Bk iBw s/ Bk p[Y/gk j?.

gqkBK ƒ T[bNk e[zvbBh ftu ;jkfonk (o'fenk), fco d;w d[nko ftu

ik tV/, G[nzrw BkVh tkb/ uZeq ƒ ftzfBnk, fB;zr j' e/ gqekP o{g ƒ fwb/.

w'j o{g nk;K u[Ze rJhnK, uzdqwK B/ ;{oi dk BkP eo fdZsk. id gqkDK

tkb/ ƒ o'e ;op ftnkge ftu bhB j'J/ sK nBjd tki/ tZi/.

222

efjD tkb/ efj e/ fJj Ppd ;[DkfJnk, ;[DB tkb/ ;[D e/ wB ftu

t;kfJnk, go eoB tkbk nwb eoe/ jh gko T[so/rk. epho ih n;b rb

efjzd/ jB.

pzXfu pzXB[ gkfJnk] w[es? r[fo nBb[ p[MkfJnk]

ip By f;y fJj[ wB[ uhBQk] sp nzsfo wiB[ ehBQk]ñ]

gtBgfs T[BwfB ojB[ yok] Bjh fwos[ B iBw[ iok]ñ]ojkT[]

T[bNh b/ ;efs ;jkoz] g?;hb/ rrB wMkoz]

p/Xhnb/ ueq G[nzrk] G/Nhnb/ okfJ fB;zrk]ò]

u{ehnb/ w'j wfJnk;k] ;f; ehB' ;{o frok;k]

ip e[zGe[ Gfog[fo bhDk] sj pki/ nBjd phDk]ó]

pes? pfe ;pd[ ;[BkfJnk] ;[Bs? ;[fB wzfB p;kfJnk]

efo eosk T[sof; gkoz] ej? ephok ;koz]ô]ñ]ñú]68

34H ihAtd/ jh w"s ep{b eo' fJT[A woe/ fco fizdk j't/, w[V fco iBw

BjhA j't/rk

epho ih nkyd/ jB fe n;hA (fBoziB dh i's ftu) fJT[A ;wk iktKr/

fit/A ;w[zdo d/ gkDh ftu d{ik gkDh Bdh d/ ftu bfjo. id'A nkswk pqjw ftu

bhB j' frnk, gtB tKr n;hA ;wdo;h s'A iktKr/. fco n;K ekjƒ izwDk j?<

fJj iBw woB sK T[jdk j[ew j?. j[ew ƒ gSkD e/ n;hA T[jd/ ftu jh ;wk

iktKr/. nfijk Gow Bk; eoKr/ fe gziK sZsK dk pfDnk ;z;ko ;Zuk BjhA

fd;/rk. fJjdh j'Ad w[e ikt/rh. G/y SZv ;G ƒ fJe BIo Bkb t/yD tkb/ j'

fJe Bkw dk jh f;woB eoKr/. fiXo ;kƒ fBozeko bkJ/, T[Xo jh br g?Dk,

fJj' ezw eoKr/. joh B/ id'A nkgDh feogk ehsh r[oK d/ T[gd/P ftu bhB j'

iktKr/.

ihAtd/ jh w"s ep{b eo', fJT[A woe/ fco fizdk j't'. w[V fco iBw BjhA

j't/rk. epho ih efjzd/ jB, i' Bkw ftu bhB j'J/ jB, T[BQK dh fbt fBozeko

ftu bZrh j'Jh j?.

T[de ;w[zd ;bb eh ;kfynk Bdh sozr ;wktfjr/]

223

;[zBfj ;z[B[ fwfbnk ;wdo;h gtB o{g j'fJ iktfjr/]ñ]

pj[fo jw ekj/ nktfjr/]

nktB ikBk j[ew[ fs;? ek j[ew? p[fM ;wktfjr/]ñ]ojkT[]

ip u{e? gzu Xks[ eh ouBk n?;/ Gow[ u[ektfjr/]

do;B[ S'fv GJ/ ;wdo;h J/e' Bkw[ fXnktfjr/]ò]

fis jw bkJ/ fss jh bkr/ s?;/ eow ewktfjr/]

jfo ih feqgk eo/ iT[ ngBh s" r[o e/ ;pfd ;wktfjr/]ó]

ihts woj[ woj[ c[fB ihtj[ g[Bofg iBw[ B j'Jh]

ej[ epho i' Bkfw ;wkB/ ;z[B ofjnk fbt ;'Jh]ô]ô]69

35H ;zsK dh ;zrs Bkb epho okw o{g j' frnk

epho ih ƒ fejk frnk s{z fe dhB d[Bh SZv ftrV frnk j?A, efjD bZr/

fe ftrV sK frnk jK go J/j' fijk fit/A Bdh rzrk Bkb ob e/ ftrVh s/ nzs

T[j Bdh rzrk dk o{g j' e/ ojh. okw dh ;j[z, epho ftrV frnk j?, ;Zu dk

o{g j' e/ j[D feXo/ BjhA iKdk.

uzdB Bkb ob e/ o[Zy ftrfVnk j?, go T[j o[Zy nzs uzdB j' frnk.

gko; Bkb ob sKpk ftrV frnk go T[j sKpk nzs ;'Bk j' frnk.

;zsK Bkb ob epho ftrV frnk, T[j epho nzs okw dk o{g j' frnk.

rzrk e? ;zfr ;fbsk fproh]

;' ;fbsk rzrk j'fJ fBpoh]ñ]

fprfoU ephok okw d[jkJh]

;ku[ GfJU nB esfj B ikJh]ñ] ojkT[]

uzdB e? ;zfr soto[ fprfoU]

;' soto[ uzdB[ j'fJ fBpfoU]ò]

gko; e? ;zfr sKpk fprfoU]

;' sKpk ezuB[ j'fJ fBpfoU]ó]

;zsB ;zfr ephok fprfoU]

;' epho[ okw? j'fJ fBpfoU]ô]õ]70

224

36H nkswk dh y'i eod/ epho fBozeko ƒ ik fwfbnk

epho ih nkyd/ jB fe iks Gh pdb fdZsh s/ e[bK Gh d't/A jh G[bk

fdZshnK, j[D nc[o s[ohnK nt;Ek ftu n;hA skDh p[Dd/ jK. ;kvk e'Jh MrVk

BjhA ofjnk, gzfvs s/ w[ZbK d't/A SZv fdZs/. nkg p[D p[De/ nkgD/ nkg ƒ jh

gtKdk jK, fiE/ nkgk Gkt BjhA T[E/ g[Zi r[D rkT[Adk jK.

i' e[M gzfvs s/ w[ZbK d/ b/y jB Uj n;hA SZv e/ s[o/ jK, n;K T[jBK

ftu'A e[M BjhA fbnk.

fdb ftu ;Zuk g/qw j? sK ;odko (fBozeko) d/ doPB eo b?, epho

nkswk dh y'i eod/ T[jƒ ik fwfbnk j?.

T[bfN ikfs e[b d'T{ fp;koh]

;z[B ;ji wfj p[Bs jwkoh]ñ]

jwok Mrok ojk B e'T{]

gzfvs w[bK Skv/ d'T{]ñ]ojkT[

p[fB p[fB nkg nkg[ gfjoktT[]

ij Bjh nkg[ sjk j'fJ rktT[]ò]

gzfvs w[bK i' fbfy dhnk]

Skfv ub/ jw eS{ B bhnk]ó]

fod? fJybk;[ fBofy b/ whok]

nkg[ y'fi y'fi fwb/ ephok]ô]÷]71

37H i' iht wB ftu T[; gqG{ ƒ ikD T[; dk eEB eo/ T[j nkg th Uj'

jh j' iKdk j?

epho ih nkyd/ jB fiE/ fBozeko dh i's dk tk; s/ ukBD j?, T[j febQk

T[jB/ d[orw pDkfJnk j?. fi; doi/ ftu w/o/ pkb r'fpzd gqG{ dk tk; j?, T[E/

fpibh tKC uweK g?AdhnK s/ nkBzd jz[dk j?. i/ fJ; iht ƒ okw Bkw dk ns[N

gq/w bZr ikt/, fJjdk p[Y/g/ s/ w"s s'A S[Nekok j' ikt/ s/ fJjdk Gow BZm ikt/.

fiBQK d/ wB dk gq/w uzr/ wzd/ toB Bkb j?, T[j jT{w? d/ rktD s/ rhs rk

oj/ jB. fi; ;EkB ftu fgqEth dh gkbBk eoB tkb/ gqG{ dk tk; j?, T[E/

225

nBjd Ppd dh o[DM[D bZrh j'Jh j?. fijB/ r'b wzvb d/ Gkr s/ ;kok r'b

wzvb ;kfink j?, fszB nt;Ek (ikrqs, ;[gB, ;y'gs) fszB r[D fszB b'e g?dk

ehs/ jB T[j nrw s/ nr'uo nkg fdb d/ ftu tZf;nk. T[; fgqEth ƒ XkoB

tkb/ d/ wzstK dk e'Jh nzs BjhA gk ;edk. fijdk ukBD e/b/ d/ c[ZbK s/ X[Zg

ftu j?, fi; B/ ewb c[Zb dh X[zBh ftu v//ok ehsk j'fJnk j??, fi; ;EkB ftu

bSwh d/ gsh dk tk; j?, T[jdk wzsq pkoK gZsqK tkb/ fod/ ewb ftu j?. fi; d/

(gq/w dk) fgnkbk j/mK T[skjK (;G ihtK d/) w{zj ƒ bZrk j'fJnk j?, T[j nkc[o

wzvb ftu th ukBD eoB tkbk j?. T[E/ Bk ;{oi j? Bk uzdowK, go wkfJnk s'A

ofjs s/ ;G dk nkfd fBozeko T[E/ e/b eo ofjnk j?. T[j' jh ;ko/ pqfjwzv

ftu j?, T[;ƒ jh ;oho ;wM. T[; fBozeko o{gh wkB;o'to ftu nPBkB eo,

fijd/ igD dk wzso “;'jz** j? s/ fijƒ fe;/ g[zB iK gkg dk b/g BjhA. i'

fBozeko toBk s'A ntoB (ofjs) j? s/ fijdh X[Zg (ukBD) ftu ;kJ/ ƒ fes/ EK

BjhA (Gkt goekP fJe o; j?) T[j fpBK r[oK dh PoD d/ j'o fes/ BjhA bZGdk,

(i' r[oK dh PoD b?Adk j?) T[jdh gqhs jNkJh jNdh BjhA. Bk T[j izwdk j?, Bk

wodk j? nc[o s/ s[ohnK nt;Ek ftu T[j bhB ofjzdk j?.

i/ e'Jh wB ftu T[jƒ ikD bt/, s/ T[jdk eEB eo/, T[j nkg jh Uj' j'

iKdk j?. i' T[jdh i's T[jdk wzsq wB ftu fNekT[Adk j? epho ih efjzd/ jB T[j

gqkDh so iKdk j?.

nrw dq[rw rfV ofuU pk;]

ik wfj i'fs eo/ gork;]

fpi[bh uwe? j'fJ nBzd[]

fij gT[V-/ gqG pkb r'fpzd]ñ]

fJj[ ihT[ okw Bkw fbt bkr?]

iok woB[ S{N? Gqw[ Gkr?]ñ]ojkT[]

npoB poB f;T[ wB jh gqhfs]

jT[w? rktfB rktfj rhs]

nBjd ;pd j's M[Beko]

226

fij gT[V-/ gqG ;qh r'gkb]ò]

yzvb wzvb wzvb wzvk]

fsqn n;EkB shfB fsqn yzvk]

nrw nr'uo[ ofjnk nG nzs]

gko[ B gkt? e' XoBhXo wzs]ó]

edbh g[jg X{g gork;]

oi gzei wfj bhU fBtk;]

d[nkd; db nG nzsfo wzs]

ij gT[V/ ;qh ewbk ezs]ô]

noX T[oX w[fy bkr' ek;[]

;z[B wzvb wfj efo gork;[]

T{jK ;{oi Bkjh uzd]

nkfd fBoziB[ eo? nBzd]õ]

;' pqjwzfv fgzfv ;' ikB[]

wkB ;o'tfo efo fJ;BkB[]

;'jz ;' ik eT[ j? ikg]

ik eT[ fbgs B j'fJ g[zB no[ gkg]ö]

npoB poB xkw Bjh Skw]

nto B gkJhn? r[o eh ;kw]

Nkoh Bk No? nkt? B ikfJ]

;z[B ;ji wfj ofjU ;wkfJ]÷]

wB wX/ ikB? i/ e'fJ]

i' p'b? ;' nkg? j'fJ]

i'fs wzfsq wfB n;fEo[ eo?]

efj epho ;' gqkBh so?]ø]ñ]72

227

38H epho ih d/ ;b'eK ftu nkswk s/ gowkswk dh ftnkfynk

epho ih nkyd/ jB fi; fdB s'A w/ok njzeko wo frnk j? T[; fdB d/

wro' nBzd j' frnk j?. w?ƒ nkgDk ;[nkwh fwb frnk j? s/ ;s;zrh Gh Bkw d/

ikg ftu bZr gJ/ jB.

epho ik fdB jT[ w{nk gkS? GfJnk nBzd[]

w'fj fwfbU gqG[ nkgBk ;zrh Gifj r'[fpzd[]ö]73

epho ih efjzd/ jB fe fi; w"s s'A irs vodk j?, T[jƒ t/y e/ w?A y[P

j[zdk jK, feT[A i' g{oB gowkBzd sK woe/ jh bZGdk j?.

epho fi;[ woB/ s/ ir[ vo? w/o/ wfB nkBzd[]

woB/ jh s/ gkJhn? g{oB[ gowkBzd[]òò]73

epho ih efjzd/ jB fe wodk wodk ;kok irs wo frnk, go woB dh

iku fe;/ ƒ Bk nkJh, fe nfijh woBh wodk i' fco woBk pkeh Bk ofjzdk

Gkt ihAd/ ih woe/ nwo gdth gqkgs eo b?Adk.

epho wosk wosk ir[ w{nk wfo Gh B ikfBnk e'fJ]

n?;/ woB/ i' wo? pj[fo B woBk j'fJ]òù]75

epho ih efjzd/ jB fe god/;h (iht) d/ xZxo/ ;oho ƒ u[c/foU nZr

bZrh gJh j? noEks w"s B/ jo gkf;T[ nk x/ok gkfJnk j?. r'dVh (;oho) sK

;Ve/ e'fJbk j' rJh, go nkswk o{g Xkr/ ƒ ;/e BjhA bZrk.

epho god/;h e? xkxo? uj[ fdf; bkrh nkfr]

fyzEk ifb e'fJbk GJh skr/ nKu B bkr]ô÷]76

epho ih efjzd/ jB fe id'A rzrk ib tKr wB fBowb j' frnk, joh

‘epho* ‘epho* eodk (nktkiK wkodk) wro fgnk GkT[Adk j?.

epho wB[ fBowb[ GfJnk i?;k rzrk Bho[]

gkS? bkr' jfo fco? ejs epho epho]õõ]77

epho ih efjzd/ jB fe fi; ƒ Y{zvd/ ;K T[j EK jh fwb fgnk. fi; ƒ

s{z j'o nkydk ;h s{z gos e/ T[j' jh j' frnk j?A.

epho i' jw izs[ pikts/ N{fN rJh ;G sko]

228

izs[ fpukok fenk eo? ub/ piktBjko]ñúó]78

epho ih efjzd/ jB fe i' ;oho o{g pkik n;hA pikT[Ad/ ;K, T[jdhnK

;kohnK skoK N[ZN rJhnK jB. ftukok tkik eh eo/< tikT[AD tkbk s[o fgnk

j?.

epho i' jw izs[ pikts/ N{fN rJh ;G sko]

izs{ fpukok fenk eo? ub/ piktBjko]ñúó]79

epho ih efjzd/ jB fe ;fsr[oK dh fwjo Bkb ;[or s/ Boe s'A pu

frnk jK, j[D ;dk w?A uoBK ewbK dh w"i ftu ojKrk.

epho ;[or Boe s/ w? ofjU ;fsr[o e/ go;kfd]

uoB ewb eh wT[i wfj ojT[ nzfs no[ nkfd]ñòú]80

epho ih efjzd/ jB fe uoBK ewbK dh w"i dk e'Jh wkg dZ;'< GkJh

efjDk ;'Gk BjhA gkT[Adk, t/fynK jh mhe gsk brdk j?.

epho uoB ewb eh wT[i e' efj e?;/ T[BwkB]

efjp/ eT[ ;'Gk Bjh d/yk jh gotkB[]ñòñ]81

epho ih nkyd/ jB ;[Zsk j'fJnk eh fgnk eodk j?< ikr s/ p?mk oj[.

fi; i'fs Bkb'A ftS[fVnk j?A T[jd/ Bkb jh i[V.

epho ;{sk fenk eofj p?mk oj[ no[ ikr[

ik e/ ;zr s/ phSok skjhe/ ;zfr bkr[]ñòù]82

epho ih nkyd/ jB fe nzp cbD bZr/ jB s/ cb gZeD bZr/ jB. i/

ftu e'Jh ftxB Bk g? frnk, T[j wkbe sZe ik g[ZiDr/.

epho cb bkr/ cbfB gkefB bkr/ nKp]

ikfJ gj{ufj y;w eT[ iT[ phfu B ykjh eKp]ñóô]83

epho ih efjzd/ jB fe epho (tZvk Gkt okw) e;s{oh j' frnk s/ ;ko/

dk; G"o/ j' rJ/ fiT[A fiT[A T[; epho (okw) dh Grsh (eod/ jB) fsT[A fsT[A

okw dk fBtk; T[BQK ftu j[zdk j?.

epho[ e;s{oh GfJnk Gto GJ/ ;G dk;]

fiT[ fiT[ Grfs epho eh fsT[ fsT[ okw fBtk;]ñôñ]84

229

epho ih efjzd/ jB fe id'A w'j s/ fszB/ skg ;oho s'A d{o j' ikD sd'A

ikD' i' r[o{ B/ n;o ehsk j?. sd'A joy s/ ;'r nk e/ d[Zy BjhA d/Dr/, sd'A joh

dk nkgDk nkg jh j't/rk.

epho r[o[ bkrk sp ikBhn? fwN? w'j[ sB skg]

joy ;'y dkM? Bjh sp jfo nkgfj nkfg]ñøù]85

epho ih efjzd/ jB fe uzrk j'fJnk i' G? T[gi fgnk s/ ;koh ;[ZX p[ZX

G[Zb rJh. Ubk rbe/ w[V ib j' frnk s/ tKr e/ c/o Bdh ftu ik fwfbnk.

noEks fBi ;o{g nfrnkB dtkok Ub/ tKr nZv wb{w j[zdk ;h T[j rbe/ gkDh

pD fco fBozeko o{g Bdh ftu ik fwfbnk.

epho Gbh GJh i' GT[ gfonk fd;k rJh ;G G{fb]

Uok rfo gkBh GfJnk ikfJ fwfbU Yfb e{fb]ñ÷÷]86

epho ih nkyd/ jB fe fiE/ ;ky:ks frnkB j? T[E/ vo BjhA, fiE/ ni/

vo j? T[E/ ni/ joh dk gqekP BjhA j'fJnk. epho ftuko e/ p/Bsh eod/ jB j/

;zs s[;hA wB bk e/ ;[D'.

ij nBGT[ sj G? Bjh ij GT[ sj jfo Bkfj]

efjU epho fpukfo e? ;zs ;[Bj[ wB wkfj]ñøú]87

epho ih efjzd/ jB fe epho s{z s{z eodk “s{ jh j' frnk, w/o/ ftu “w?

jK** ojh jh Bk. id'A “fJj nkgDk j?**, “fJj gokfJnk j?** fJj fynkb fwN

frnk T[d'A fiXo d/ydk jK, s{z jh s{z j?A.

epho s{z s{z eosk s{ j{nk w[M wfj ojk B j{z]

ip nkgk go ek fwfN rfJnk is d/yT[ ss s{]òúô]88

epho ih nkyd/ jB j/ ;yh fgnko/ ftu ihT[ t;dk j?. iK ihn ftu

fgnkok< j[D ihn s/ fgnkok gSkD/ BjhA iKd/, i' dZ;K fe w/o/ nzdo ihT[ j? iK

fgnkok.

;[B[ ;yh ghn wfj ihT[ p;? ihn wfj p;? fe ghT[]

ihT[ ghT[ p{MT[ Bjh xN wfj ihT[ fe ghT[]òóö]89

230

39H SKd'r: T[gfBPd ftu wB ƒ jh nkswk ns/ wB ƒ jh pqjw fejk j?

SKd'r: T[gfBPd ftZu wB ƒ jh nkswk ns/ wB ƒ jh pqjw efj e/

fJ; dh T[gk;Bk eoB bJh fejk frnk j?.

40H epho th fJ; wB ƒ oft oj/ jB.

epho ih nkyd/ jB fe “fJ; wB eT[ oft oj/ ephok**.

41H wB i's ;o{g j?

r[opkDh ftZu “wB s{z i'fs ;o{g[ j?A** fejk j?.

42H P[ZX j'fJnk wB jh nkswk dk o{g ns/ nkswk gowkswk dh nzP j?

P[ZX j'fJnk wB jh nkswk dk o{g ns/ nkswk gowkswk dh nzP j?.

“ej[ epho fJj[ okw eh nzP**.

231

fNZgDhnK ns/ jtkb/

ñ gqXkB T[gfBPd okwdk; fBokekoh, gzikph GkPk ftek; ftGkr gzikph

:{Bhtof;Nh gfNnkbk, gzBk ñ

ò T[jh, ó

ó T[jh, ñ÷ú^ñ÷ñ

ô T[jh, ñ÷ö^ñ÷÷

õ T[jh, ñ÷ö^ñ÷÷

ö T[jh, ñóò^ñóó

÷ T[jh, ñóò^ñóó

ø T[jh, óòø^óòù

ù T[jh, óõö^óõ÷

ñú T[jh, óõø^óõù

ññ T[jh, ôúò^ôúó

ñò T[jh, óñô^óñõ

ñó T[jh, óùö^óù÷

ñô T[jh, öôö^öô÷

ñõ T[jh, öôø^öôù

ñö T[jh, öñô^öñõ

ñ÷ T[jh, ööò^ööó

ñø nkukokr ;{so Gkr 1,2, nkukoh: nkswk okw ih, wH;kH nukohn, ;qh

nkswk okw i?B gqekPB ;fwsh, b[fXnkDk, gzBk õú

ñù ss;zrqfj nkc PKs ofSs dtkoekdk; Pk;sqh gqekPB p[X Gkosh

tkokB;h, 1968, gzB/ óóö^ôôù

òú wXfwek Pk;so L uzdo ehosh ghHn?bHt?dl p[fX;N ;z;feqs N?e;N BzH

10 doGzrk 1960, gzBk ñø

òñ ;qhwd Grtd rhsk, ò$ø

òò T[jh, ò$ù

232

òó T[jh, ò$òó

òô ;qh r[o{ rzqE ;kfjp ih, ôôñ

òõ T[jh, óòõ

òö T[jh, ù÷

ò÷ T[jh, ñúóú

òø T[jh, øöø

òù T[jh, ó÷ø

óú T[jh, ññõó

óñ T[jh, ööñ

óò T[jh, ôöù

óó T[jh, ñúñú

óô T[jh, õõõ

óõ T[jh, ó÷õ

óö T[jh, óõô

ó÷ T[jh, ôñõ

óø T[jh, öõ÷

óù T[jh, ó÷ò

ôú T[jh, óø

ôñ T[jh, óò÷

ôò T[jh, óòù

ôó T[jh, óóú

ôô T[jh, óóó

ôõ T[jh, óóô

ôö T[jh, óóù

ô÷ T[jh, óôñ

ôø T[jh, óôò

ôù T[jh, óôò

233

õú T[jh, óôñ

õñ T[jh, óôò

õò T[jh, óôò

õó T[jh, óôò

õô T[jh, óôò^óôó

õõ T[jh, óôó

õö T[jh, óôô

õ÷ T[jh, óôô

õø T[jh, ôøú

õù T[jh, ôøò

öú T[jh, ôøó

öñ T[jh, ôøô

öò T[jh, öõõ

öó T[jh, öõõ

öô T[jh, øõ÷

öõ T[jh, ø÷ú

öö T[jh, ø÷ñ

ö÷ T[jh, ùöù

öø T[jh, ù÷ñ

öù T[jh, ññúó

÷ú T[jh, ññõø

÷ñ T[jh, ññõù

÷ò T[jh, ññöò

÷ó T[jh, ñóöô

÷ô T[jh, ñóöõ

÷õ T[jh, ñóöõ^öö

÷ö T[jh, ñóöö

234

÷÷ T[jh, ñóö÷

÷ø T[jh, ñóöù

÷ù T[jh, ñóöù

øú T[jh, ñó÷ú

øñ T[jh, ñó÷ú

øò T[jh, ñó÷ñ

øó T[jh, ñó÷ñ

øô T[jh, ñó÷ñ^÷ò

øõ T[jh, ñó÷ô

øö T[jh, ñó÷ó^÷ô

ø÷ T[jh, ñó÷ô

øø T[jh, ñó÷õ

øù T[jh, ñó÷÷