ระบบยอยอาหาร

และระบบขบถาย

ปสสาวะ

ดร.รภทร เอกนธเศรษฐ

eknithiset@yahoo.com

ระบบขบถายของ

เสยคออะไร

คออวยวะทขบถายของเสยออกจากรางกาย

เมอคนเรารบประทานอาหารเขาไป อวยวะทมหนาท

ยอยอาหารจะท าการยอยอาหาร และน าสวนทเปนประโยชน

ไปเลยงรางกาย ชวยสรางหรอซอมแซมสวนตางๆ ของ

รางกาย สวนกากกจะถกขบออกมาเปนอจจาระ สวนทเปน

น ากเปนปสสาวะหรอเหงอควนหรอกาซกออกมาเปนลม

หายใจหรอลมเสย

ปรมาณของเสยทรางกาย

ขบออกมา

ปสสาวะถกขบออกมาวนละประมาณ 1 ½ - 2 ลตร

เหงอถกขบออกมาวนละประมาณ ½ ลตร

ขบน าออกมากบอจจาระวนละประมาณ ¼ ลตร

สวนทเปนกาซออกมากบลมหายใจเลกนอย

อวยวะทใชในการขบถาย ม

ดงน

1) ผวหนง 3)

ไต

2) ปอด 4)

ล าไส

1. ผวหนง

หนาทของผวหนง ผวหนงเปนเยอผวบาง

ๆ ทปกคลมรางกาย มความละเอยดออนและไวตอ

ความรสก บางคร งผวหนงชวยบอกไดวาภายใน

รางกายมการเปลยนแปลง เชน ผวหนงมความรอน

สงขนกวาปกตเมอเปนไข ผวหนงยงชวยปองกนฝน

ละอองหรอสงแปลกปลอมเขาไปในรางกาย สามารถ

ชวยดดซมและท าลายพษของสาร เชน ไอพษได

เลกนอย นอกจากนนผวหนงยงแสดงใหเหนถง

สขภาพดวย ผทมสขภาพดผวหนงจะเปลงปลง

แจมใส

ตามธรรมดาเมอเรากนอาหาร สารอาหารกจะ

ถกดดซมไปกบเสนเลอดเขาไปเลยงเซลลของผวหนง

และตอมตาง ๆ ในเวลาเดยวกนกเกบของเสยในเซลล

เหลานนออกมากบเลอดดวย

ผวหนงจงจ าเปนตองไดรบอาหารทมประโยชน

อาหารทจะชวยบ ารงผวหนง เชน มะละกอสก

ฟกทอง อาหารเหลานจะใหวตามนเอไปบ ารงเซลล

ท าใหผวหนงสดชน

นอกจากนนผวหนงจะขบเหงอออกมาทางรขม

ขนดวย เหงอทถกขบออกมาจะมไขมนปนอย

เ ลกนอย ซ งจะชวยใหผวหนงมความชมช นอย

ตลอดเวลา

เซลลของผวหนงช นบนสดจะมการเปลยนแปลงอย

ตลอดเวลา เมอช นบนสดหลดไปทเราเรยกวา ขไคล เซลล

ช นลางจะเลอนขนมาแทนท ดงนนจงควรอาบน าท าความ

สะอาดทกวน เพอช าระลางรางกายใหสะอาด และชวยก าจดสง

หมกหมมของรางกายเชน ฝนละอองทลอยมาในอากาศ เหงอ

ไคล และน ามนจากตอมไขมนดวย

2. ไต

หนาทของไต ไตมหนาทขบของเสยออกจากเลอด

และมหนาทชวยกกสารในเลอดใหอยในระดบปกต เชน ใน

เลอดมน าตาลมากเกนกวาทรางกายตองการ และถาไตดไตจะ

ขบสวนทเหลอใชทงออกมากบปสสาวะ

ในทางตรงขาม คนททองเดนมาก ๆ เสยน าออกไปจาก

รางกายมาก จะเกดอาการแหง ผวหนงเหยวยน ตาลกโบ

1) ขบของเสยทเปนน าออกมาในปสสาวะ

2) ท าลายพษจากสารทมไนโตรเจนซงเปนสวนประกอบของ

อาหารทเรากนเขาไปแลว กลายเปนของเสยซงรางกาย

ใชไมไดแลว

3) ถาสารพษสะสมในรางกายนาน ไตจะไมสามารถท าลายพษ

ได กจะท าใหของเสยไหลกลบเขาเสนเลอดท าอนตรายกบ

รางกายทละนอยจนตาย

วธบ ารงรกษาสขภาพของไต

- ดมน าวนละประมาณ 2 ขวด

- ยน นง เดน ใหตวตรงไวเสมอ

- อยาปลอยใหสารพษเขารางกาย

- อยาปลอยใหเช อโรคเขารางกาย ดงนนจงตอง

รบประทานอาหารและดมน าทสะอาด

- รกษาเหงอกและฟนใหสะอาด

- พกผอนใหเพยงพอ

3. ปอด

หนาทของปอด คอ หายใจเอาออกซเจนเขา

ไป ขบของเสยคอคารบอนไดออกไซดออกมา ปอด

ประกอบดวยถงลมเลก ๆ ซ งผนงดานในของถงลม

เหลานมเสนเลอดฝอยโผลขนมารบอากาศทหายใจเขา

ไป สวนปลายของเสนเลอดฝอยจะรบเอาออกซเจน

เขาไว แลวปลอยคารบอนไดออกไซดออกมา พรอม

ทงไอน าเลกนอย

ตามปกตการหายใจของคนเรานน ถงลมในปอด

ไมไดพองทกอน บางอนยงแฟบอย ตอเมอใดทเรา

ท างานหนกหรอออกก าลงกาย ซ งท าใหหายใจแรง

ถงลมทกอนจงจะพองขยายตวเตมท

วธรกษาสขภาพของปอด คอ ไมหายใจ

เอาแกสพษเขาไป เชน การสบบหร และแกสพษอน

ๆ ควนเสยทกชนดจะน าเอาคารบอนไดออกไซดเขา

ปอดมากกวาออกซเจน จะท าใหเลอดไมไดรบการ

ฟอกใหบรสทธ เลอดจะเสย ในทสดกจะกลายเปนโรค

โลหตจาง

4. ล าไสใหญ

คนทมสขภาพด และอายยนนนจะตองมการขบถาย

สม าเสมอ

คนทมระบบยอยอาหารดจะท าใหมการขบถายดดวย ถาทางเดน

อาหารของทานเกยจครานไมขบถาย กหมายความวาตวทานเกยจ

ครานดวย ซ งจะท าใหมอาการทองผกเปนประจ า

ถายอจจาระเกดไดอยางไรและเหตใดจงทองผก การ

ถายอจจาระเร มเมอกากอาหารในล าไสใหญเตม กจะมแรงกดดนท

ปลายประสาทของล าไสใหญ ท าใหเกดความรสกอยากถายอจจาระ

และกจะขบถายออก ถาเรากลนไวไมถายออกมาแรงกดดนทปลาย

ประสาทนจะเสยไป ภายหลงกเกดอาการทองผก เมอมการขบถายก

ไมเปนไปตามธรรมชาตและเกดอาการทองผกขนมาแลว อจจาระท

คางอยกจะไปท าความระคายเคองใหกบล าไสใหญ และตอไปถาเกด

อาการอยากถายกจะตองเบง เพราะอจจาระคางอยในรางกายนาน

นนจะแขงและแหงเนองจากถกล าไสใหญดดน ากลบเขารางกาย

ล าไสใหญกจะไมสามารถบบตวไดตามปกตตองเบงมากหรดทวาร

หนกกจะบวม อจจาระผานล าบาก เปนชองทางใหเกดโรครดสดวง

ทวารหนกได !!

การฝกนสยขบถายเพอปองกนโรคทองผก เรา

อาจท าใหล าไสใหญท างานใหเปนปกตได โดยฝกท าใหเปน

ประจ าทกวนและตรงเวลา ในเวลาตนนอนเชาหรอเมอล าไส

ใหญเตม อาจเปนหลงอาการมอใดมอหนงกได แตถาสามารถ

ท าไดเวลาเชากจะเปนทางด เพอจะไดหมดความกงวลใจ ไม

ตองเสยเวลาหาสถานทถายอจจาระ ถาตองการใหถายอจจาระเปนปกต ท าไดดงน เมอ

ตนนอนเชา ดมน าอนทผสมเกลอแกงสก 1 หยบมอ (ประมาณ

¼ ชอนเลก ๆ ทใชคนกาแฟ) ใชน าอน 1 ถวยแกว แลวดม

น าอนตามลงไปอก 1 แกว น าจะไปกระตนกระเพาะใหตนตว

และกระตนประสาทของระบบทางเดนอาหารทกสวน เกลอทกน

เขาไปจะไปดดน าทล าไสใหญมาไวในล าไสใหญแลวขบออกมา

ถาทานท าดงนไดทกเชาหรอวนเวนวน ล าไสของทานกจะ

ท างานไดอยางเตมทและสม าเสมอ คอ มการถายอจจาระทกวน

ถาทานไมสามารถท าไดทกวนกควรจะดมน า เวลาเชาหลงแปรง

ฟนวนละ 2 แกว

ผลเสยของทองผก การททองผกเปนสาเหต

หนงทท าใหทานไมเจรญอาหาร อาหารทกระตนใหล าไส

ใหญท างานเปนอาหารทมกากมาก ไดแก ผกตาง ๆ

ผลไม หนอไม สบปะรด วน ทท าจากสาหรายทะเล

ขาวโพด อาหารเหลานท าใหทานถายอจจาระสะดวก

ขน แตถากนอาหารละเอยดและเปนอาหารทไมมกาก

เลย เชน พวกแปง มนตม จะไมกระตนใหล าไสใหญ

ท างาน ท าใหทองผก การถายอจจาระวนละ 1 หรอ 2

คร งนนถอเปนเร องปกต

การกนยาถายเพอรกษาโรคทองผก

การกนยาถายเพอรกษาโรคทองผก ควรจะกน

เมอเวลาจ าเปนจรง ๆ เทานน การกนน ามนเพอใหถาย

อจจาระ ท าใหล าไสหลอลน ถายคลองกจรง แตท าให

วตามนหลายชนดไมไดใชประโยชนในรางกาย เพราะ

รางกายจะขบถายออก

ยาถายทเหมาะทสดคอสมนไพรทหาไดไมยาก

ไดแกดอกชมเหด ใบขเหลก มะละกอสก สบปะรด

มะยม สะเดา มะขาม เหลานเปนยาระบายทด กลวย

น าวาสกงอมเปนยาระบายออน ๆ และหลอลนล าไสท า

ใหอจจาระเหลว สวนยาถายทมขายตามทองตลาดก

ใชได แตมราคาแพงเกนไป ดงนนจงควรเอาชนะ

ทองผกดวยการเลอกรบประทานอาหารใหถกตอง และ

บรหารรางกายเปนประจ า

1. ดมน าสะอาดมาก ๆ อยางนอยวนละ 6-8 แกว

จะชวยใหระบบขบถายปสสาวะดขน

2. ควรปองกนการเปนนวในระบบทางเดนปสสาวะ

โดยหลกเลยงการรบประทานผกทมสารออกซาเลตสง

เพราะผกพวกนจะท าใหเกดการสะสมสารแคลเซยม

ออกซาเลตในไตและกระเพาะปสสาวะได แตควร

รบประทานอาหารประเภทเนอสตว นม ไข ถ วตาง ๆ

จะชวยลดอตราของการเกดนวในระบบทางเดนปสสาวะ

ได

การเสรมสรางและด ารง

ประสทธภาพ

การท างานของระบบขบถาย

ปสสาวะ

3. ไมควรกลนปสสาวะไวนานจนเกนไป เพราะ

อาจท าเกดการตดเช อในระบบทางเดนปสสาวะได

4. เมอมอาการผดปกตเกยวกบระบบทางเดน

ปสสาวะควรรบปรกษาแพทย

( Digestive system )

เมอรบประทานอาหารเขาสรางกายทางระบบยอยอาหาร จะท าใหอาหาร

มโครงสรางอยางงาย และกลายเปนโมเลกลเลกๆทสามารถละลายน าได

สารทมโครงสรางอยางงายจะถกดดซมเขาสเสนเลอดและล าเลยงไปใหเซลล

ทวรางกาย ซงจะน ามาสรางพลงงานใหแกรางกาย และน ามาใชในการสราง

เนอเยอใหมในการเจรญเตบโต

1) การยอยทางกายภาพ ท าใหอาหารเปลยนรปรางแตไมเปลยนสมบตทางเคม

2) การยอยทางเคม โดยใชน ายอยเปลยนสมบตของสารอาหาร เชน

น ายอยในปาก คอ น าลาย ยอยอาหารประเภทคารโบไฮเดรต

น ายอยในกระเพาะอาหาร ยอยอาหารประเภทโปรตน

น ายอยในล าไสเลก ยอยอาหารประเภทคารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน

การยอยม 2 แบบ

การยอยคออะไร

ตารางสรปกระบวนการยอยอาหารทางเคมใน

ทางเดนอาหารของคน ต าแหนง

ทมการ

ยอย

การยอย

คารโบไฮเดรต

การยอยโปรตน การยอยไขมน

ปาก อะไมเลสในน าลาย

แปง

มอลโทส

กระเพาะ

อาหาร

เพปซน

โปรตน พอลเพป

ไดท

ทมขนาด

ส นลง

ล าไสเลก

อะไมเลสจากตบ

ออน

แปง

มอลโทส

แลกเทส

ซเครส

มอลเทส

น าตาล

น าตาล

โมเลกลค

โมเลกลเดยว

ทรปซน

ไคโมทรปซน

พอลเพปไทด พอล

เพปไทด

ทมขนาดส นลง

อะมโนเพปทเดส

คารบอกซเพปทเดส

พอลเพปไทดส นๆ

กรดอะมโน

หรอ

ไอเพปไทด > ไดเพปทเดส >

กรดอะมโน

ไตรเพปไทด > ไตรเพปทเดส >

กรดอะมโน

ลเพส

ไขมน กรเซ

อรอล

กรด

ไขมน

โครงสรางระบบยอย

อาหาร

โรคทพบบอยในระบบยอย

อาหาร โรคกระเพาะอาหาร (Peptic Ulcer) มกเปนกบคนทงานยงจด อารมณเครยดกนขาวไมเปนเวลา คนทชอบ

กนยาแกปวดหว ปวดขอ หรอดมเหลาเปนประจ า จงพบไดในคนทกชนช นอาชพ

สวนใหญจะเปน ๆ หาย ๆ เปนคร งคราว

สาเหต :: เกดจากกนขาวไมเปนเวลา กนเหลา อารมณตงเครยด หรอการกนยา

แกปวดมากเกนไป ท าใหมการสรางกรดมากเกนไปหรอมการระคายเคองตอผว

บกระเพาะ ท าใหเปนแผลทกระเพาะ หรอแผลทล าไสเลกสวนตน (มกพบในคนหนมสาวทมงานเครงเครยด)

อาการ :: ปวดแสบหรอจกแนนใตลนป กอนอาหาร หรอหลงอาหาร หรอเวลา

หวจด อาจปวดมากเวลาดกๆ หรอตอนเชามด อาจมคลนไส อาเจยน เรอเปรยว

บางคร งกนอาหารดมนมหรอยาธาตน าแดงแลวดขน ในรายทเปนมากๆ

อาจปวดราวไปทหลงหรอถายอจจาระด า

การรกษา :: ถาปวดไมมาก ใหกนยาลดกรด เชน อะล มมลค เกลซล

ชนดเมดเชน เกลซล อลมเนยมฮยดรอกไซด แอคตาล ฯลฯ

ขนาดรบประทานผใหญกนคร งละ 1 – 2 ชอนโตะ(เมด)

เดกกนคร งละ ครง – 1 ชอนโตะ (เมด) หลงอาหาร 1 ช วโมง และกอนนอน

ถาเปนมากใหกนทก 2 – 4 ช วโมง (ชนดเมดควรเคยวใหละเอยดกอนกลน)

ขอควรระวงในการใชยา !!

1. อาจท าใหทองผก

2. ไมควรใหกนพรอมกบยาบ ารงโลหต

เชนเฟอรรสซลเฟต หรอเตตราซยคลน

เพราะจะท าใหยาเหลานดดซมไดนอยลง

1. ทานอาหารใหตรงเวลา

2. หามทานอาหารรสจด

3. ทานอาหารทยอยงาย

4. เวลาทองวางใหทานนมจด น าเตาห น าขาว (หามชา กาแฟ น าอดลม)

5. อยาปลอยใหทองวางนานเกน 4 ชวโมง

6. งดเร องกงวล เครยดทกชนด

7. ยาแกปวดทกชนดโดยเฉพาะปวดกระดก ตองทานตามแพทยส ง

8. งดเหลา เบยร เคร องดมมนเมาทกชนด

9. ควรงดของหมกดอง อาหารสกๆ ดบๆ

10. พกผอนใหเปนเวลา และออกก าลงกายอยางสม าเสมอ

บญญต 10 ประการส าหรบการปองกนโรค

กระเพาะอาหาร

โรคกรดไหล

ยอน คอ ภาวะทกรดไหลยอนจากกระเพาะอาหารไป

ยงหลอดอาหาร ท าใหเกดอาการเจบแนนหนาอก หรอ

แสบหนาอก บางคร งอาจจะรสกรสเปรยว

สาเหตของโรคกรดไหลยอน

- ดมสรา

- อวน

- รบประทานอาหารแลวนอน

อาการของโรคกรดไหลยอน

- จกแนนหนาอก

- รสกแสบรอนชองคอ

วธรกษา

- ใชยา proton pump inhibitor ซงเปนยาท

ลดกรดไดเปนอยางดอาจจะใชเวลารกษา 1 - 3 เดอน

1. รบประทานอาหารทยอยงาย รสไมเผดเกนไป ไมเปร ยวเกนไป

ตลอดจนอาหารทไมสะอาด

2. รบประทานอาหารใหเปนเวลา เพราะถาไมเปนเวลากรดใน

กระเพาะอาหารจะหล งออกมาเมอไดเวลา ผนงดานในของกระเพาะอาหารก

จะถกกรดกดไปดวย และจะท าใหเปนแผลในกระเพาะอาหารได

3. เคยวอาหารใหละเอยดกอนกลน เพอชวยลดภาระในการยอยอาหาร

ของอวยวะอน ๆ

4. แปรงฟนอยางนอยวนละ 2 คร ง เขาและหลงอาหารเยน ควรไปพบ

ทนตแพทยอยางนอยปละ 1 คร ง

5. ถายอจจาระใหเปนเวลา ควรเปนชวงเวลาเชาทกเชา อยาใหทองผก

จะท าใหเปนโรครดสดวงทวารได

การสรางเสรมและด ารง

ประสทธภาพ

การท างานของระบบยอยอาหาร

6. พยายามอยาใหมความเครยดเกดขน เพราะความเครยดจะท าใหกรด

ในกระเพาะอาหารหลงออกมากดกระเพาะอาหาร

7. ออกก าลงกายอยเสมอ จะท าใหระบบขบถายท างานไดดขน

8. งดชา กาแฟ และเครองดมแอลกอฮอล เพราะชา กาแฟจะไปกระตน

การหลงของกรดในกระเพาะอาหาร สวนเครองดมแอลกอฮอลจะท าใหหลอด

อาหารและกระเพาะอาหารเกดการระคายเคอง

9. ดมน าสะอาดวนละมาก ๆ จะชวยใหระบบการท างานของรางกายดขน

10. เมอเกดปญหาเกยวกบระบบยอยอาหารควรรบไปพบแพทย