.Matsuo Basho

Vn hc c in Nht

No ng su thm ln min Oku nht k hnh trnh

Matsuo Basho

Ths. Phng Hoi Ngcbin dch, ch thch, bnh lun

Ngun : Nh xut bn Tam Tnh ng th im ( BOOKS SANSEIDO) Tokyo, New York, London Oku no Hosomichi The Narrow Road to Oku (Song ng NhtAnh) Bn ting Anh: Donald Keene Minh ho tranh c: Miyata Masayuki

.PHNG HOI NGC BIN DCH

1

.Matsuo Basho

MC LCLi gii thiu (PGS.Ts Lu c Trung) Li ni u bn ting Anh (Donald Keene) No ng su thm ln min Oku Cm nhn mt s bi th Bt Ph lc 1: Nguyn tc Nht ng 11 bi th Basho... Ph lc 2: Tuyn tp 42 bi th haiku ca Basho(trang 3) (trang 5) (trang 9) (trang 49) (trang 56) ( trang 57) (trang 68-80)

.PHNG HOI NGC BIN DCH

2

.Matsuo Basho

LI GII THIU Gii thiu mt tc phm qu ln lao cha ng mt nn vn ho lu i ca t nc Ph Tang ca mt tr tu uyn thm thi s thin s Matsuo Basho (1644 1694) tht khng d dng i vi ti. D sao ti cng c vt qua s hiu bit nng cn ca mnh by t tm lng ngng m i vi thi ho Basho- ngi lm th t cui th k 17 nhng thi mt lung sinh kh mi vo thi ca nhn loi hin i. No ng su thm ln min Oku l mt loi nht k hnh trnh kt hp gia tn vn v th (michi no nikki). Trc Basho cng c Nht k Tosa (Tosa nikki) ca Kino Tsurayuki (868 945). Tc gi k li cuc hnh trnh ca mnh t Kyoto ln Tosa nhn chc Trn th. Cun th hai, Nht k m mi su (Izayoi nikki) ca mt ni c tn l Atbusu, khng r ngy sinh ch bit l mt nm 1283. Cun sch ghi li cuc hnh trnh ca tc gi t Kyoto n Kamakura v tr ng ti y trong bn nm tri. Nht k Tosa gm 57 bi vit theo th on ca (tanka), Nht k m mi su gm 116 bi cng theo th on ca. Hai tc phm ny t li n tng g tht su sc trong lch s vn hc Nht Bn. Sau khi No ng su thm ln min Oku ra i, ti nng ca Basho vt hn hai bc tin bi ca mnh, tc phm ca ng tr thnh mt kit tc trong vn hc c in Nht Bn. Tc phm tri qua bao thi i vn c trn trng gn gi. Ngi Nht xem nh mt bo vt trong nn vn chng ca t nc. C c gi tr ln lao l do Basho a th th haiku do mnh sng to xen ln vo gia nhng on vn xui (haibun) lm cho tc phm tr nn sng ng, giu cht tr tnh thu ht c ngi c thuc nhiu th h. Cun nht k hnh trnh ny c Basho bt u ghi chp t nm 1689 trn ng t Edo (tn c ca th Tokyo) ln min Oku. Oku l min t cn hoang s, b him tn pha ng bc t nc. ng bit con ng chng gai vn dm s em li cho ng bao ni gian trun nguy him, sng cht khn lng, nhng v kht vng cui i mun thc hin trn vn mng lng du nn ng dn thn vo con ng mn nh hp su thm t ai i, t ai n ny. ng i tri nghim, ho nhp vo ci th gii vnh cu, ci th gii mnh mng, v hn , ci th gii m con ngi v vn vt cng sinh sng, cng tn ti. Vi chic gy trong tay, ci b eo bn sn, chic nn trn u, dm i hi c, ng cng mt ca mnh tro o, vt sui, i b lang thang trn mi no ng, va i va ghi chp va lm th. Nhng bi th haiku c sc trong tp nht k ny xut hin trong nhng khonh khc ng nhn thy, nghe thy, ng cm xc mt cnh thin nhin m l, nhng ngi cha c knh, thm u, mt tp lu tranh x xc, mt cnh hoa rc r ven ng, mt nng phu gp trn ng, mt con b di chn... ng u ghi li. Th haiku l mt th th cc ngn, khng qu 17 m tit, n ging nh mt bc tranh thy mc n gin m su lng. Nhng bi th haiku minh ha gn b mt thit cho nhng on vn xui trong tc phm lm sng chi tm hn cao p ca ng trong c cuc hnh trnh. Khi ng bc chn n Matsushima (Tng o: o mc nhiu cy tng) th ng ng ngng trc cnh p m ngi ta truyn tng t lu. Mt cnh p su lng ta nh khun mt ca m nhn. Trc cnh p ng khng cn li no ca ngi ch bit tht ln mt ting Matsushima v lp i lp li mt cch ho hng thnh cu th. Matsushima ya A Matsushima ya Matsushima ya Basho l nh th ca bn ma Xun - H - Thu - ng, ma no cng gi cho ng mt cm xc giao ho. Mt ngy thu, trn ng i ng gh thm tp lu c ca Saito Issen. Ch nhn mi khch vo lu thng thc ci mt m ca gi thu, qun i ci nng cn

.PHNG HOI NGC BIN DCH

3

.Matsuo Basho

rt li trong nhng ngy chm thu. Ch cn mi khch ngi xung t gt ly tri cy thng thc. Trc cnh thu v tnh ngi, Basho ng tc cu th haiku sau : Aki suzushi Tegoto ni muke ya Uri nasubi u thu gi mt m i bn tay gt v C tm v da gang (Lu c Trung dch) Sau chng ng i kh mt nhc c ho mnh vo khng kh mt m ca ma thu v ci m p ca tnh ngi lm cho Basho thm phn chn tip tc cuc hnh trnh. Basho cho rng vn vt trong v tr u c mi tng giao, bnh ng nh nhau, ho hp vi nhau tn ti. Tagore, nh th ln ca n sng sau Basho hng trm nm cng th hin quan nim trong bi th sau y : Trong sn chu v tr Chic l c bnh thng cng ngi chung mt thm vi nh sng mt tri v sao sng trong m (Bi 74 Ngi lm vn) Trn ng n sui nc nng Naruso gp gi bo, Basho gh vo mt trm gc bin phng xin ng tr, ch ng khng thc s yn thn lm, trong m nghe ting nga i, ng lm bi th sau : Gi u nm ng Chy b quy ry Bn ngoi nga i (Lu c Trung dch) Basho cm nhn ng ang tn ti cng vi chy b, cng vi nga i trong m khuya khot . Ch c nh th bit yu qu, trn trng cuc sng mi tht ra c nhng li ni bnh d nh vy. Dch No ng su thm ln min Oku l mt cng vic kh khn, dch gi Donald Keen khi dch tc phm ny ra ting Anh cng by t ci kh khn ca ng. Ngay ngi Nht mun chuyn dch nguyn tc Nht ng c ra ting Nht hin i cng khng phi d dng. Du bit gp nhiu kh khn trong vic dch thut tc phm nhng v lng yu thch vn hc Nht, ngng m Basho, v tinh thn trch nhim vi hc sinh sinh vin, dch gi Phng Hoi Ngc khng qun kh khn nghin cu vn bn dch cho tc phm c thng thot. Ln u tin th haiku c a vo sch gio khoa Ng vn lp 10 trung hc ph thng Vit Nam, hc sinh ca chng ta khng khi b ng. Ti liu ny gip cc bn hc sinh v ng nghip nm vng hn th th c o Nht Bn m ngy nay ang lan rng khp th gii. Nu bn dch c im no khin bn c cha hi lng cng mong c bn c lng th v gp kin cho dch gi. Ti xin trn trng gii thiu tc phm ny vi qu bn c. Tp. H Ch Minh ngy 25 thng 11 nm 2007 Lu c Trung

.PHNG HOI NGC BIN DCH

4

.Matsuo Basho

Li ni u bn ting Anh

The Narrow Road to OkuDonald Keene Matsuo Basho sinh nm 1644 ti th trn Ueno tnh Iga. Gia nh ng thuc tng lp v s samurai, ng cp thp trong gii qu tc nn mt s ngi trong gia nh ng hnh nh chn ngh lm rung kim sng. Dng di samurai cng to iu kin cho Basho t hp vi m con ci ca cc nh qu tc trong vng, thnh vin ca dng h Todo sng trong mt lu i. C th, nh mt s dp th hin ti nng m Basho c con ng dn vo cc mi quan h vi h. Basho kt thn vi Todo Yoshitada (Sengin) cu b ln hn Basho hai tui, cho Bahsho cng tip nhn s hun luyn vn th t ng thy Kitamura Kigin ni ting v thi ca v ph bnh ngh thut. Bi haiku c bit sm nht ca Basho sng tc nm 1662 khi ng 18 tui. Bi th ni v giai on ng dng ci bt danh u tin l Sobo. Nh phn ln vn ngh s k c trit gia thi , Basho c bit qua nhiu bt danh khc nhau trong sut cuc i. Bt danh ni ting nht l Bashopht sinh t mt th cy trong vn nh ng: nm 1861 khi ng di chuyn n mt khu vc u m m m ca thnh ph Edo, ng trng mt cy chui ci thin b mt ca ci vn. Cy basho l mt loi thuc ging chui khng c tri (#) nhng li c ngha c bit i vi nh th: nhng phin l xanh rng ln ca n rt d b gi x rch tm, mt biu tng r nt i vi cm xc ca thi nhn. Du khch bt u cp n a im Basho am (ci lu tu ca Basho c cy chui) m trc kh lu ng ly tn cho mnh. Basho ln u tin n sng Edo (sau ny l Tokyo) nm 1672. Khng r v sao ng chn thnh ph ny. C l ng cm thy mt c hi hnh thnh phong cch mt thnh ph mi tt hn l nhng thnh ph nh Kyoto hoc Osaka- ni c nhng cuc ua tranh ln lao ca nhng nh th chuyn nghip m n khin Basho mt my nm i tm trng phi th haiku ca ring ng. Vic khng nh trng phi th l cn thit khng ch v nhu cu tng thm nh th v gi gn phong cch ngh thut thi ca m cn v ng l mt thy gio, ng s da vo s gip ca cc hc tr v ti chnh v nhng tr gip khc. Ngay phn m u tp vn Oku no Hosomichi, ng nhc n vic chuyn n ngi lng ca Sugiyama Sampu, mt thng gia giu c, ti xc nhn lm mt ngi bo tr ho phng cho Basho khi ng cn tin bc. Nm 1680 Basho xut bn mt tuyn tp th ca mnh vit cho tr em hc sinh, mt du hiu chng t phong cch sng tc ca ng xc lp chc chn. Nm 1684 Basho khi hnh chuyn i, c hi cho tp vn u tin trong b 5 tp. Tp vn ny ng mt ct mc trong ngh nghip ca ng. Mc ch b ngoi ca chuyn i l by t knh trng i vi ngi m m, b cht Ueno nm trc, nhng (v ng khng ng trc) s tri nghim trong chuyn i s khi ngun cm hng cho nhiu bi th. Nhng chuyn i thm nhiu thnh ph th trn khc nhau lm cho trng phi th haiku ca ng tr nn quen thuc hn vi nhiu ngi, v li ko cc nh th haiku trc hi nhp vi nhng trng phi khc.Trong 5 tp nht k hnh trnh miu t nhng chuyn i, tp cui cng l Oku no Hosomichi#

Tng t cy chui cnh (chui king) Vit Nam- ND.PHNG HOI NGC BIN DCH

5

.Matsuo Basho

vit nm 1689 khng ch l tp vn chng hay nht ca ng m cn c coi l tp vn mu mc ca nn vn hc c in Nht. Mi ngi Nht tng hc trung hc u t nht c nhng on trch t tc phm ny, v cn c hn mt trm cun sch c bin son nhm gip ngi c vt qua nhng kh khn hiu c phong cch Basho. C nhng bn dch sang nhiu ngn ng chu u, mt s bn dch trong rt hay, vt qua c s kh khn trong vic khi qut c phm cht c tnh thi ca v vn chng Nht Bn. Hu ht cc tc phm vn chng Nht u rt kh chuyn ng, ngay c vi nhng ngi c kh nng nm vng ngn ng . Xin dn ra hai v d thng xuyn buc ngi dch phi bn b chu ng: ting Nht thiu s phn bit s t v s nhiu, ln ln gia xc nh v khng xc nh, dch gi phi quyt nh xem thc ra tc gi c g. Nu tc gi cn sng, ho may ng ta c th gip c, nhng cng cha chc. C ln ti ang dch cu Midori iro no sutokkingu ca tc gi Abe Kobo, ti hi ng ta cu vn ny l mt hay nhiu ci bt tt mu xanh?, ng ta ch mm ci v bo rng l vic ca ngi dch, khng phi ca ng. Vn kh khn khi dch mt tc phm vn hc c in nh Oku no Hosomichi cn phc tp hn. Vn u tin chng hn l dch ci ta . Cu Oku no Hosomichi xut hin mt ln trong on vn ny kano ezu ni makasete tadoriyukaba, oku no horomichi no yamagiwa nitofu no suge ari. Mt cu dch rt st ngha, chng hn, s l: Khi (chng ti) l bc v pha trc, i theo bc s ni trn, dc theo ra dy ni (ranh gii) con ng hp i Oku-ci ra ni 10 si lau sy. c ting Anh th cu vn trn khng gi ra nhiu cm gic. Nhc n ra ni 10 si lau sy l c bit rc ri bi v lau sy khng mc thnh bi 10 cy (hoc mt con s khc). iu mun ni l ci ra dc theo ra ni l khng ngha; ngi ta mun c bit rng cy lau sy mc ln , hoc l n c gt hi , nhng c khi thm ni dung vo on vn th vn khng r rng cy lau sy y mc ra ni hay dc theo chnh con ng. V nu b qua t ranh gii, tc l n khng xut hin trong vn bn th cc quan h trong ba yu t: ra ni, con ng hp v cy lau sy tr nn m h hn. Sau na, vn bn gc khng xc nh r ch ng ca cu ny- ai ang l bc v pha trc (?). Vn dch Oku no Hosomichi t ting Nht c ra ting Nht hin i hu nh cng kh khn nh vic dch n sang cc ngn ng chu u. y l bn dch sang ting Anh, c th th thin nhiu hn hoc t hn mt cu ting Nht hin i: Khi chng ti i b theo bn s m Kaemon v gip, nhn thy c mt con ng hp gi l Oku no Hosomichi. Dc theo m ni ca con ng, mi si lau ni ting t trong th c ang mc ln. Cu vn dch ny chc hn r rng hn bn dch ting Nht hin i t bn gc, nhng nu ai nhn li bn gc s thy ngay rng s minh bch t c t phi ph hu ci p ca li vn Basho. Chc chn rng nh th khng vit ni ting t trong th c. ng cng tin chc rng c gi (mc d khng phi c gi hm nay) s quen vi vic an dt th thin (10 tm li thnh mt pha) to ra ci ra thng c nhc n trong th c. Nhng hy quay li cu hi ban u: dch ci ta nh th no ? Trc y ti tng t tn tc phm l The Narrow Road of Oku mt cch an ton nhng bn dch vn cha r rng. Basho tt nhin c ni v con ng nhng khng ch con ng (ngha hp) vn rt kh hnh dung trong tc phm. The Narrow Road into.PHNG HOI NGC BIN DCH

6

.Matsuo Basho

Oku nghe c v kh hn, ng nhm vo ni n ca Basho l Oku- mt ci tn chung ch phn tn cng min Bc ca o Honshu. Oku li c ngha l bn trong, bn trong b n v ngh ny cng rt ph hp, v c hai ngha, v a l th ch ra rng cuc l hnh ca Basho s a ng n phn t su b n bn trong ca t nc, v tu t th gi ra rng hnh trnh ca ng chng phi ch i su vo bn trong th gii (vt cht khch quanND) m c th hiu l i vo th gii ngh thut th haiku. Chng ti chng bao gi bit rng ci no thuc v nhng t Basho ngh; c l ng nhm vo tt c. S kh khn khi dch ci ta l mt v d in hnh. Vch ra nhng kh khn ny, tuy nhin c th gy mt phng hng Bt chp nhng kh khn , Oku no Hosomichi chng nhng c cc hc gi (nhng ngi thch th nhng kin thc thi ca b him) yu thch m cn c nhng ngi c rt bnh thng, thm ch khi h khng hiu ngha 10 si lau sy l g hoc hiu theo cch no . S tn mn cao ca cu vn xui gy ra kh khn khi c nu thiu ngi bnh gii, ti thiu l trong ln c u tin, nhng n cng to cho tc phm s huyn diu ca n d thi ca. Vic dch nhng bi th haiku ri rc khp trong tc phm cn kh hn dch nhng cu vn xui. Bi v bi th haiku rt ngn, ch c 17 m tit k tt c cc t, v cn c s tin cy cao vo nhng gi . Trong nhng cun nht k hnh trnh ca Basho, li vn xui nhiu khi gip ch r ngha ca bi th haiku, tuy nhin cng c s a ngha. Bi th u tin ca Con ng hp i Oku l c bit kh dch: Kusa no to mo Sumikawaru yo zo Hina no ie . Mt bn dch st ngha c th l th ny Mt la tui trong ngi ch cn nh tranh c thay i- mt ngi nh bp b. Khng ai c th on ra ngha t bn dch nh th. Bi th nguyn tc hu nh rt kh hiu, nhng mt khi ngha c gii thch, d mang tnh vn xui th no, ngi ta vn khm phc ci ngn ng tit kim ca Basho. Nh chng ta bit qua vn xui Basho, ng sp sa di khi ni tr ng bnh thng (lu c) ni ng sng qua mt thi gian. Ngi ch mi, khc vi Basho, ng ta c mt gia nh v tnh cht ca cn nh s thay i vi ngi ch mi: Ngy 3 thng Ba ngi nh c trang tr vi mt hng bp b tng cho con gi nhn ngy Hi con gi.. Chng phi tt c th haiku u kh hiu, nhng c bi tht kh m a ra mt li dch thay th thch ng. Mt khc, bi haiku nm trong tp vn Oku no Hosomichi thuc v nhng bi th hay nht ca Basho. Phn ln nhng bi th , khng th ny sinh trong u Basho chnh xc nguyn dng nh chng xut hin trong mt tc phm hon chnh. Vn bn Oku no Hosomichi m chng ti c trong tay khng phi do chnh Basho vit xong 5 nm sau k t khi ng quay tr v t Oku, v chng ti bit c nhiu d bn, c bit i vi nhng bi th haiku (trong tp nht k). ng xem li tc phm nhiu ln mt cch chc chn trc khi n t ti nh vn bn hin nay. Trong mt cun nht k hnh trnh sm nht ca Bahso Hnh trnh i Sarashina c mt cnh hi hc mt nh tr, ni Basho sau mt ngy l hnh ang c gng hin thnh bi haiku. Mt tu s gi tng quan st Basho khi ng au bnh kh nng cho rng ng chu rt nhiu bt hnh v c gng t an i mnh vi nng lc huyn diu ca c Pht A di . Kt qu l, Basho bo chng ti, sc mnh.PHNG HOI NGC BIN DCH

7

.Matsuo Basho

thi ca ca ng b b tc hon ton.Chng trch bao nhiu li rn r km theo s sng tc v nghin ngm trn tr v th haiku bc l trong tp Oku no Hosomichi. S mn m ln lao tp vn ny tu thuc rt nhiu vo s a thch nhng bi th haiku trong , nhng li vn xui cng c ca ngi khng t. Phn m u v cc phn t nhng chuyn thm ca Bahso n Matsushima v Kisakata l nhng on hay c bit ni ting vi ngi c, cn nhiu on khc hu nh u p . Nhng on vn khc mc khim tn hn. Basho khi quan st truyn thng th renga (lin ca) bao gm nhng on m cht th r rng km hn th c hoc mi, dng nh trnh lm kit qu vn bn vi mt lot on vn ngn nh nhng vin ngc khng th p v. nhiu th k tri qua, mt trong nhng nguyn nhn khin ngi Nht i du lch l i ngm nhng bc th php vit th v nhng ni c nhc ti trong th ca v nguyn nhn ny chc cng l l do r rng khin Basho lm nhng chuyn l hnh di. iu ny gii thch v sao i khi ng phi i vng qung ng di ngm c nhng ni m nhiu ngi khc th b qua ci bi cnh cht th ca n bi v h chng thy g th v. Basho ghi chp miu t v nhng ni ng n thm, khng ch nhng ni ng nh v c truyn thuyt hoc bi th c lin quan n chng, iu ny n lt n li li cun c v s ngi Nht (k c ngi nc khc) i du ngon v ngm chng bng chnh mt mnh. Mc d Basho ghi chp rt t v Sora ngi bn ng hnh trong gn sut chuyn i, ng cng khng nhc n tn thc hoc ngh nghip ca mnh hoc l do no khin ng i lang thang, gy cm hng cho ng lm cuc l hnh di lu m thnh thong phi chu ng ni au n trn ng. Tuy vy ng vn gin tip k cho chng ta kh nhiu v bn thn, v r rng bc chn dung t ho ca Basho cng xut hin trong Oku no Hosomichi c th l l do hp dn nht cho s hm m tc phm ny. Tt nhin Bahso c cm gic cao vi v p ca thin nhin nhng ng cn miu t rt nng nhit nhng con ngi ng gp trn ng i, v c nhng con ngi qu vng, khng t hn con ngi hin ti, nhng ngi qu c vn lun lun sng vi ng. Nhng n tng ca ng d c miu t trong th hay vn xui u c kh nng vt thi gian. Mc d nhiu phong cnh trong s cc bc tranh phong cnh c Bahso miu t tht huyn diu b bin dng trong nhng nm gn y th v p ca chng vn sng trong tp vn Oku no Hosomichi v s tip tc khuy ng cc th h tng lai vi ham mun i cng Basho trn cuc l hnh ca ng vo ci su thm ca th gii th.

.PHNG HOI NGC BIN DCH

8

.Matsuo Basho

Matsuo BashoThng v ngy l nhng l khch ca mun i. Nm mi n v i l nhng chuyn i dng dc. Nhng ngi m cuc sng ca h tri ni y trn con thuyn hoc trn lng nga c mi mi du hnh, v ngi nh ca h l bt c ni u h n ngh chn. Rt nhiu ngi gi trong s h cht trn ng i, v ti cng tri nhiu nm qua chu s khuy ng ca nhng m my c n tri dt vi cn gi v nhng suy t lin min rong rui. Nm ngoi ti lang thang dc theo nhng vng duyn hi, n ma thu ti quay li cn nh tranh ca mnh bn b sng v qut sch mng nhn. Dn dn nm ngoi cng ng li. Khi ma xun n v sng m dy c bu tri, ti ngh n vic vt qua ca i Shirakawa tin vo vng Oku ni rng ng bc. Ti dng nh b ch ng bi cc v Thn-lang-thang v h u chim lnh cm xc ca ti. Cc v Thn-bo-v-trn-ng th vy tay gi v ti khng th yn tm vo cng vic g. Ti khu v li nhng chic qun v thay dy buc trn chic nn tre. tng cng sc kho i chn, ti moxa t hai u gi (#). Lc y ti chng ngh g khc hn l mong ngng c ngm vng trng Matsushita. Khi ti bn cn nh tranh v di n nh nh Sampu ch ln ng, ti treo bi th ny ln cy ct trong cn nh c: Kusa no to mo Sumikawaru yo zo Hina no ie Even a thatched hut May change with a new owner into a dolls house *1 Ngay c tp lu c i thay theo ch mi tr thnh ngi nh xinh (Bi 1) y ch l phn u ca bi th tm dng.

*1 Basho hnh nh bn cn nh cho mt ngi n ng c my a con gi nh. Vo dp mng l Hoa o n, nhng con bp b c trng by trong nh, nhng khi Basho mt mnh sng th khng c bp b trng by...PHNG HOI NGC BIN DCH

9

.Matsuo Basho

Ma xun ra iTi khi hnh vo ngy 27 thng 3 *2, bu tri bui sm m sng. T sm, vng trng tt dn nh sng, nhng ci nh nhn ca ni Fuji (Ph s) nhn tht lng ly. Ma hoa anh o ang n r trn cnh cy Ueno v Yanaka khuy ln nhng ngh bun b trong ti khi t hi bao gi mnh c th nhn li chng. Nhng ngi bn thn thit nht ca ti t khp ni ko n nh ti ang vi Sampu t m trc tin bit ti trn thuyn. Khi ti ri khi thuyn mt ci bn gi l Senju, ngh v chuyn i di lm ti xc ng mnh. Ti ng trc ng r chia tay vi ci th gii na thc na h, bt gic tro ra nhng dng l phn ly: Yuku haru ya Tori naki uo no Me wa namida Spring is passing by ! Birds are weeping and the eyes Of fish fill with tears. Ma xun ra i ting chim nc n mt c l y (Bi 2) Ti di chn sau khi vit vn th ny, bi th m u cuc hnh trnh, nhng ti khng th nhn thng pha trc, v c quay li nhn nhng bn hu cn ng trn thuyn, nhn chm chm cho n khi chng ti khng thy bng dng na. Nm nay, nm th nh ca i vua Genroku *3, mt ngh bt ng cht n rng ti s i b sut hnh trnh n Oku xa xi. Cng chng lo chi nu khng may chuyn i qu di lm ti bc tc trn ng, bi ti mun xem tt c nhng ni ti nghe ting t lu m cha bao gi n thm c. N khin ti s vn cm thy hnh phc nu khng th sng m v n qu nh. Trong cuc ra i mong manh hi vng tr v, ti c gng eo ui l trnh n th trn Soka m ti ngh kh t ti trong ngy u ln ng. Ci au kh u tin ti chu ng l sc nng ca ti eo trn i vai gy tr xng. Ti d kin trc khi ln ng khng mang theo vt g ngoi my b qun o nh nh giy che ch khi nhng m lnh. Sau li mang nhng th nh o chong tm, o ma, bt mc v cc linh tinh khc l qu tng ca bn m ti khng th t chi hay qung i. l nhng th phin h nng n trong chuyn i v ti cng chng lm g c vi chng na. Chng ti gh thm n th-khng-ca thuc vng Cauldron. Sora bn ng hnh vi ti k cu chuyn: V thn ca n th ny mnh danh l hong t ca ma hoa n, ng thi l v thn ni Fuji. Ngi n c gi l khng ca k t khi n*2 Tt c cc ngy thng trong nguyn tc u theo m lch, so vi dng lch l ngy 16 thng Nm l ngy Bahso ri khi Edo (tin thn ca Tokyo) ln ng. (#)Moxa: nh kiu thy thuc ng y iu tr: chm hng, h l ngi cu ni u gi- ND *3 Nm dng lch l 1689.PHNG HOI NGC BIN DCH

10

.Matsuo Basho

thn bc v trong t nht mnh, sau sinh ra cng cha nh la trong ngn la b thp ln chng minh lng trung thc ca mnh. iu ny gii thch v sao cc bi th v n ny hay nhc ti ln khi *4. Ni y c tc l cm n mt loi c tn l konoshiro *5. n ngy 30 thng Ba, chng ti dng li di chn ni Nikko. Ngi ch qun tr ni vi cho chng ti: Tn ti l Pht Gozaemon. Dn chng gi ti l pht bi v ti trung thc trong mi vic ti lm n mc nu bn cn ngh ngi mt m xin mi thoi mi, t nhin nh nh. T m thy mt v Pht xut hin trong th gii hn lon v mc nt ny che ch cho k hnh hng kht thc, ti quan st thi i x ca ng ch, v thy rng mc d anh y v t vng v nhng qu thc anh y chn thc, nh li Khng t l kho mnh, gin d v ni chm nh mt con ngi sp thnh bc thnh. Tri tim trong sch ca anh ta tht ng ngi ca. Trong ngy u ca thng th 4 chng ti lm l cng ngn ni linh thing.Thi xa tn ca ngn ni ny l vit l Nikko, nhng khi i s Kukai pht hin ra ngi n y th t tn l n Nikko hoc nh mt tri. Ti bn khon rng c phi ngi c th nhn sut ngn nm sau. Gi y ngi n c nh sng linh thing chiu khp t nc, v nhng li cu nguyn chy trn khp nhng gc ho lnh xa xi nht. Bn giai cp tng lp dn sng trong ho bnh v an ninh. Nhng y vi lng ngng m ti cn phi h bt*6 vit: Ara toto Aoba wakaba no Hi no hikari How awe-inspiring! On the green leaves, the young leaves The light of the sun ng cm phc lm sao Trn nhng l xanh non t nh sng mt tri (Bi 3) nh ni Kurokami-yama (cn gi l Ni tc en) n hin trong sng m v tuyt vn trng phau. Sora vit bi th sau:

*4 V n thn Konohana Sakuya Hime, tr thnh phu nhn ca Ninigi no Mikota, t tin ca h thng quc. B c thai sau khi hai ngi vi nhau c mt mThy vy Ninigi ni cn nghi ng. B b buc phi d cuc th thch bng la thiu vi li nguyn: nu a b sinh ra kho mnh khng b chy th n khng phi con ngi n ng khc. B an ton, sinh ra ba v thn, mt v l Hohodemi (ngha l nh la), chuyn ny c Basho nhc n. *5 Mt loi c trch, khi nng ln bay mi ging nh tht ngi b chy kht (lc ho thiu) *6 Basho ni n lng m tng qun Tokugawa Nikko v biu l lng bit n su sc ca ng v ho bnh v hng thnh m gia nh ny mang li cho t nc Nht Bn. Trong bi th sau, nh nng mt tri gi li nguyn cu bt ngun t dn chng Nikko..PHNG HOI NGC BIN DCH

11

.Matsuo Basho

Sorisutete Kurokamiyama ni koromogae I shaved off my hair, And now at Black Hair Mountain Its time to change clothes

Ti co trc u V by gi ni Tc en n lc thay y phc *7 Dng h ca Sora l Kawai, tn thc l Sogoro. Anh ta lm mt cn nh cnh nh ti di nhng tu l chui *8, v gip kim ci, ly nc cho ci bp ca ti. Chuyn i ny anh vui v hng th i cng ti ngm cnh Matsushima v Kisakata, mt khc anh cng c chia s kh khn ca chuyn i vi ti. Bui sm hm khi hnh, anh co tri tc v thay b en. Anh cng thay i tnh cch bng s i tn nh mt ng o Pht. l l do to sao anh vit bi th v Ni-tc-en. Ti cho rng t thay trang phc c bit c hiu qu. Chng ti leo tro chng mt dm ln ngn ni, n mt ci thc nc cao khong trm thc o t qua nhng phin hng ngn lp nh mi nh chy xung mt ci h nc sc lu li. Ti lch mnh vo thch ng v c th nhn thy cnh thc nc t ng sau nn ci thc ny c mang tn Thc nhn t sau: Shibaraku wa Taki ni komoru ya Ge no hajime For a little while Ill shut myself inside the fallsSummer retreat has begun Trong mt lc ti s khp mnh vo trong thc Ma h n dt ra hot ng * 9 (Bi 4)

*7 y l tc l Nht thay trang phc ma h vo ngy 1 thng 4, ngy u ma h theo lch m. Cu ny c hai ngha: Sora co u tr thnh tu s o Pht v cng b trang phc thng dn, mc o tu s. *8 Basho l tn mt loi cy chui khng c tri. L chui rt d b gi thi rch, do n c coi l tng trng cho nh th nhy cm. C mt cy chui basho trong vn ca Matsuo v nhn ng ly lm bt hiu ca mnh. *9 Khong thi gian 90 ngy (bt u 16 thng 4), gii tu s t nht mnh trong mt cn phng nh, chp li bi thuyt php ca c Pht v thc hin nhng hot ng tu hnh khc. Basho khi m u cuc l hnh c l cm thy nh l s rt lui khi th gii trn tc vy..PHNG HOI NGC BIN DCH

12

.Matsuo Basho

Ti c mt ngi quen vng Kurobane (cnh en) thuc Nasu v ngh rng c th i tt qua nhng cnh ng m n c Nikko. Tri bt u ma v ti dn khi chng ti li b, mt chng ti di v mt ci lng l m t xa. Chng ti thu mt cn phng tr ca mt nng dn. Khi tri sng dn, chng ti li ln ng i qua nhng cnh ng. Chng ti thy mt con nga ang th c trn ng v xin mt ngi nng dn ang ct c gip . Anh ta l mt nng dn th rp qu ma nhng chng phi thiu tnh cm. Anh ni ti tnh, xem cch no tt nht cho cc ng. Nhng cnh ng ny i ti c nhiu li. Cc ng du khch khng bit ng, d b lc lm. Ti lo chuyn y... Thi c ci nga i, n khi n dng li th th n t quay v. Anh y cho chng ti thu con nga. Hai a tr chy theo sau nga. Mt a con gi c tn Kasane (c ngha l i, kp). Ci tn k l m duyn dng khin Sora c ln bi th ny: Kasane to wa Yaenadeshiko no Na naru beshi Double that must be The name somebody gave to A double- petalled pink*10 Kp- chc hn l tn ai t cho mu hng hoa cm chng i mt hi lu ti mt ci lng, ti th con nga quay li vi mt t tin buc vo yn nga.

Con chim chin chinChng ti gh thm ngi nh ng Joboji, ph th lnh lu i vng Kurobane. ng ch rt vui mng v cuc thm ving bt ng, v chng ti tr chuyn rt nhiu sut ngy m. Em trai ng y tn Tosui, thng n thm hi chng ti v cn mi chng ti n nh ring . Chng ti cn c mi n thm my nh b con ca anh na. Nhiu ngy nh th tri qua. Mt hm chng ti i do ngoi th trn, ngm cnh v tm xem du tch ni sn ch ngy xa. Chng ti chui qua rng tre Nasu, v ving ngi m c ca tiu th Tamamo. T chng ti i l n th Hachiman. Ti c bit cm ng khi bit rng n th ny rt linh thing ni m Yoichi cu nguyn c bit vi Sho Hachiman v thn bo h cho x s chng ti trc khi ng bn mi tn trng vo cy qut*11. Tri ti ri, chng ti quay tr v nh Tosui. C mt ngi cha tu kh hnh ca amabushi, cn gi l Kommyoji gn . Ti c mi vo, dng l a snh ca cc s tng:*10 Ph n tr Nht c v nh hoa cm chng (yaenadeshiko)- loi hoa c v trm lng khim tn m rt d thng, c bit hp dn khi mc kp. *11 Basho nhc li mt on vn trong chng 11 ca Truyn k dng h Heike. Nasu no Yoichi c l phong l ngi bn cung ti gii. c yu cu bn trng chic nn trn mt con thuyn ang bi cch xa 250 thc. Anh cu nguyn cha Hachiman, th rng nu mi tn ca anh bn trt, anh s t st. Nhng mi tn ca anh trng gia ch..PHNG HOI NGC BIN DCH

13

.Matsuo Basho

Natsuyama ni Ashida wo ogamu Kadode kana In summer mountains I bow before his high clogsMy journeys just begun Trong dy ni ma h Ti ci ly trc i giy g ca ni Cuc hnh trnh mi bt u.*12 (Bi 5) Du tch cn li ca cn lu trong thin s Butcho*13 tng sng trong ni ng sau ngi cha Ungan thuc x ny. Tate yoko no Goshaku ni taranu Kusa no io Musubu mo kuyashi Ame nakariseba. It was a nuisance Even to tie together This little grass hut. Not five feet long or wide If only it never rained ! Tht kh khn Ngay c bc cht c an thnh tp lu nhn quanh cha y hai thc gi nh tri ng ma. (Bi 6) Butcho c ln bo ti rng ng vit bi th trn vi mnh than cy thng chy trn mt tng .Ti ngh ti nn i xem nhng g cn li trong cn lu ca ng v i, mt tay chng gy hng v pha n Ungan. My ngi ng dn ng cho ti. Phn ln h cn tr i thnh on vui v lm, trc khi chng ti nhn thy ngn ni th thy mnh n chn ni ri. Dy ni ko di xa ht tm nhn hin ra. Dc theo ng thung lng dn chng ti vo mt khong rng, ru ph y t nhng cy thng v cy tuyt tng. Bu tri mc d ma h nhng vn lnh. Khi chng ti vt qua mi cnh quan ni

*12 Basho cu nguyn trc bc tng Enno Gyoji, (nh tu th k 17 ngi i gn khp t nc) cu i chn kho mnh i ti min vin Bc. En no Gyoja ui theo nhiu ngi khc theo sau nh tu li khc kh shugendo, khi cch tu ny ca ng c mi ngi bit. *13 Mt v thin s (1643 ?-1715), thy hc ca Basho.PHNG HOI NGC BIN DCH

14

.Matsuo Basho

ting th i qua mt ci cu v bc vo cng n. Ngn ng khng bit du tch ca thin s Butcho u, ti loay hoay tro ln ni ng sau n, v ti nhn thy trn nh mt tng , thy mt ci miu nh xy ta vo mt ci hang . Dng nh ti ang nhn thy hai ch Ca i cht ca Myo hoc ngi cha ca Houn hoshi *14 Kitsusuki mo Io wa yaburazu Natsu kodachi Even woodpeckers Do not harm this little hut Perched in summer trees.

Ngay n chim g kin khng lm hi cn lu nh u trn cy ma h. (Bi 7) Ti li bi th tc cnh ny trn ct lu. T y chng ti ln ng i thm Nhng hn ot sinh mng Ti c i bng xe nga do quan ph th lnh b tr. Ngi n ng ci nga nh ti vit cho anh ta mt bi th. Chng bit vit ci g tao nh hp mun anh ta ti ngh ngi, v vit: No wo yoko ni Uma hikimuke yo hototogisu Lead the horses side ways Across the meadows- I hear A nightingale i theo con ng nga vt qua m c snh ly - ti nghe mt con chim chin chin (Bi 8) Nhng hn ot sinh mng nm trn vng t cao, gn ni mt ging nc nng phun tro. Hi kh chy ra t nhng hn vn khng tan mt cht c ca n. V th nhiu con ong, con bm cht v nhiu th cn trng cng cht, xc cht thnh ng n ni ti khng th ni mu ca ct l g. Cy liu ni c dng nc trong nh kim cng*15 ng trn mt con ng nh xuyn qua cnh ng la gn lng Ashino.V s hon ho ca huyn ny,*14Basho nhc n ngi nh n ca hai thy tu ngi Trung Hoa. Genmyo (tn Trung Quc l Yuan-mao) trong cn lu ca ng 15 nm, chn ch mi cha mun ri b ngi lu cho n lc cht. Cn Houn (tn Trung Quc l Fa-yun) sng cn nh ng xy k bn mt tng ln *15 Nhng li ny xut hin trong mt bi waka (th th thun phong cch Nht, cha chu nh hng th Trung Quc) do Saigyo nh tu (cng l nh th ni ting) vn c Basho rt.PHNG HOI NGC BIN DCH

15

.Matsuo Basho

mt th k no thng ni anh ta mun ch cho ti cy liu v ti cng tng t m cy liu u by gi. Hm nay ti ng ngay di bng mt chnh cy liu y. Ta ichi mai Uete tachisaru Yanagi kana They sowed a whole field And only then did I leave Saigyos willow tree. H gieo m trn khp cnh ng v lc ti ri khi cy liu ca Saigyo. (Bi 9) Ngy li ngy tri qua trong s bt n m h, nhng khi chng ti tin gn n ca i Shirakawa ti cm thy mnh n nh vi tinh thn l khch. By gi ti hiu v sao cc nh th tng i tm kim ci gi l ni vi ai kinh cm gic ca h khi vt qua ca i ny*16. Shikarawa l mt trong ba ca i ni ting i vo x bc, ni thu ht tm tr bao ngi.Ti cm thy mnh nghe c nhng cn gi ma thu v nhn thy nhng chic l phong thng c nhc n trong nhng bi th ca h v iu ny cn cho ta cm xc trc nhng v p hn nhng chic l xanh non trn nhng cnh cy trc mt ti. Mn la trng l cy roi nga ho ln m hoa hng di ang n khin ti cm gic mnh ang vt qua ca i trong tuyt trng. T lu mt s ngi c ln by t lng ngng m vi ca i ny bng cch i ngay ngn chic m tng nim v thay trang phc hp nghi thc hoc tng t - nhng iu c ghi li vi ngi bt ca Kiyosuke *17. Unohana wo Kazashi ni seki no Haregi kana

Sprigs of verbena Thrust in my cap- such will be My fancy attire. Sora Nhng cnh hoa hng di nh b nh ra trong nn ti- chng s l b thch th ca tikhm phc. C l l Basho dn thn vo cuc l hnh i min Bc nm1689 sau khi Saigyo cht cch 500 nm *16 Cu ny ca nh th Taira no Kanemori (cht nm 990). Bi th xut hin di dng cu hi trong tuyn tp vn Shui Shu do hong bo tr xut bn. *17 Nhng chuyn hi hc xut hin trong Fukurozoshi, mt tuyn tp truyn hi do Fujiwara no Kiyosuke (1104-1177) bin son..PHNG HOI NGC BIN DCH

16

.Matsuo Basho

Hn o nn maSau khi i ngang qua ca i Shirakawa vi cch ny, chng ti li vt qua sng Abukuma. Hng v ni Aizune bn tri, i v bn phi l lnh a Iwaki, Soma v Miharu. Mt dy ni to ra ng bin gii gia cc tnh Hitachi v Simotsuke. Hm nay khi chng ti i qua khu m -ly- gng-soi, bu tri nhiu my v chng c nh phn chiu no trn m gng. Chng ti gh thm mt ngi tn Tokyu trong th trn Sukagawa, v anh y gi chng ti nh anh khong bn nm ngy. iu u tin anh ta hi l n tng ca cc anh khi vt qua ca i Shirakawa l g ?. Ni vt v kh khn ca chuyn i di ht kit sc ti c th xc ln tm thn, v ti b chim lnh bi nhng cnh quan nhn thy, bi th s xc ng su xa vi nhng hi c qu kh thc dy n ni ti c th hnh thnh nhng tng mi. Nhng khi ti nhc li vi Tokyu, iu tht ng tic nu ti cho php mnh b qua khng ghi vo lu nim. Ti vit ra bi th ny: Furyu no Hajime ya Oku no Taue uta The true beginnings Of poetry- an Oku Rice- planting song Ni bt u thc s ca thi ca- mt vng ng bc nhng bi ca trng la. (Bi 10) Vn th th hai v ba ghi su trong ti, v thm ch ti sng tc c ba cun th lin hon khc na. Khng xa th trn ny c mt nh s quay lng vi th gian ang sng di bng mt cy ht d ln. S lng l thanh tnh ca cnh vt lm ti bn khon, cu th Saigyo ni su thm ni ti hi ht d c ging nh th ny khng, v ti vi v ghi nhanh nhng ting ny vo t giy c: Ch ht d c vit bng hai phn ty v cy (mc) ng thin ng pha Ty *18. Ngi ta ni rng c B Tt Gyogi sut i dng g cy ht d lm gy chng v lm ct nh . Yo no hito no Mitsukenu hana ya Noki no kuri

Blossoms unnoticed By people of this world Chestnuts by eaves*18 Thin ng ca Pht A di , thng gi Ty trc,Ty phng..PHNG HOI NGC BIN DCH

17

.Matsuo Basho

Nhng ngi ca th gii ny khng ai bit c mt ma hoa cy ht d bn nhng mi hin (Bi 11) Ri khi ngi nh ca Tokyu chng ti i tip hn 10 dm. Mt ln chng ti i qua Hiwada, nhn thy ni Asaka bn phi trc mt ti, gn ng l. c nhiu bi m ly vng xung quanh. V sp n ma hoa la yn mch nc c thu hoch, ti hi thm nhiu ngi cy no l hoa la yn mch nc nhng chng ai bit c.*19. Ti ngng m nhng m ly v nhiu ln hi thm dn chng v cy la mch nc, lc ny thy mt tri chm ti ra ni. n Nihonmatsu, chng ti i tt sang bn phi v sau khi xem xt s qua hang ng i en, li tip tc hng v Fukushima v ngh m . Sng hm sau chng ti thng hng n lng Shinobu v tm kim Phin- -xoa. Hn ngp mt na trong t trong mt lng nh di bng rm ca mt dy ni khng xa. Tr em trong lng chy n, bo chng ti Ngy xa hn tn trn nh ni, nhng c nhng ngi dn mun xoa ch hoa vn trn , x y tng ln xung rung la. Vic khin nhng ngi nng dn ni gin nn h y phin xung thung lng ny, bi vy b mt ln xung. Chuyn y cng c th xy ra thi. Sanae toru Temoto ya mukashi shinobuzuri Deft hands that now pluck Seedlings, once you used to press Patterns from the stones Nhng bn tay kho lo nay nh m gieo ht, tng dng n xoa nhng hoa vn t phin (Bi 12) Chng ti vt qua sng bn ph Moon Wheel (Bnh xe trng) v n c th trn Se Noue. Nhng di tch c xa t th Sato Shoji cch khong ba dm pha tay tri, bn ra ni. Ti nghe ni rng nhng di tch y thuc Sabano trong lng Iizuka, v i loanh quanh hi thm dn xem n ch no. Cui cng ti c ch dn ti ni gi l Maruyama. Ni y nhng chng tch c dn thi Sato Shoji cn ng . Ti khng cm c nc mt khi nghe dn chng ni nhng g cn li ny c tm thy chn ni. Trong mt ngi n c gn my bia m ca ton b gia nh vn c gi gn bo v. Trong s hai ngi m ca hai ngi ph n chn chung vi*19 S thch th ca Basho vi cy la yn mch nc hn tng to ra bi bi th khuyt danh trong tp C kim tp (nm 677): Tnh yu ca ti sng mi bi mt ngi ti rt t khi gp, t khi xut hin trong cnh cy la yn mch nc m ly x Michinoku. Cy la yn nc thng b ln ln vi ging c din v..PHNG HOI NGC BIN DCH

18

.Matsuo Basho

gia nh Sato, h vn l hai nng du ca dng h vin tng ti ba ny. H l ph n nhng ni ting anh hng bit bao ! Ti ly tay o gt l m suy t v h. Ngi ta khng cn phi sang ti Trung Quc tm tm bia chy nc mt. Ti i vo trong n hi xin nc tr, chng ti bit rng thanh kim ca Yoshitsune v ci trp eo ca Benkei cn c gi nh bu vt ca ngi n. Oi mo tachi mo Satsuki ni kazare kaminobori Sword and altar both Display on Boys Day in May When paper banners fly Kim v trp c hai trng by trong l Hi con trai thng Nm khi l c giy tung bay *20 (Bi 13) Bi th ny vit trong ngy 1 thng Nm. m chng ti ngh li Iizuka. Chng ti tm sui nc nng ni y v sau thu mt phng qun tr. Nh tr ti tn vi chiu rm tri trn mt sn d dy. Ni y thm ch chng c c mt ngn n lng, bi vy chng ti thu xp ch ng trong nh sng bp ci l si v nm xung. m sm st gm r v ma rt xung khng ngh, dt ngay ch chng ti nm. Ti cn khng ng c v m rp v mui cn rt lm cho tnh trng cng t hn. Ti li b mt cn bnh thng k ti pht cn st, cng lc cng nng hn n ni ti gn nh ngt i. Bu tri m ma h ngn ngi ch loe loe sng, v chng ti li tip tc chuyn i. Hu qu ca m trc cn ng li v ti ch c cht nim vui nho nh trong chuyn i. Chng ti thu nga i v phng ti th trn Koori. Ti rt kh khn mi vt qua c cn bnh, mong mi mau ti ch, li t nh thm rng trc khi ln ng n nhng vng xa xi ca t nc, ti thc rng c th mc tai nn ri ro. Thm ch ti c th cht trn ng th cng l Tri. Nhng bn khon lo lng ny ln qut trong u ti v by gi th bc i qu quyt hn, ti vt qua cng ln ca thnh Date. Chng ti b li sau lng Abumisuri v Lu i trng, sau i vo huyn Kasashima- hn o Nn ma. Khi ti hi thm mt ngi n ng u l ngi m trung tng Sanekata *21, ng tr li Nhng lng ng s nhn thy chn ni pha xa i v bn phi l Bnh xe o ma (Minowa) v o nn ma (Kasajima). ng s thy mt ngi n th v thn Bo v khch qua ng v Nhng m c lau ng nh c nhc trong bi th *22. Con ng th rt ti t v nhng cn ma, v*20 Nhng l c phn ln lm hnh con c chp, thng c trng by ngy 5 thng Nm bn ngoi ngi nh khi ch nh sinh con trai. *21 Fujiwara no Sanekata (cht nm 998) l nh th thi k Bnh An (Hei an). ng tr nn thuyn trng gia k nm 985. Mt cuc ci ln gia ng v Fujiwara no Yukinari (9721027) khin ng b lu y n Oku, sau cht . *22 Mt bi th di dng cu hi ca Saigyo, bi s 798 trong tp Tn c kim tp. Trong li ni u v vic Saigyo miu t nh th no trong khi i hnh hng v Michinoku, ng.PHNG HOI NGC BIN DCH

19

.Matsuo Basho

ti cng rt mt mi ri; do vy ti ct bc m mt di pha trc tm Minowa v Kasajima- nhng ci tn t rt thch hp vi nhng cn ma ma h n sm, ti ngm ngh: Kasajima wa Izuko satsuki no Nukari michi Rainhat IslandWhere did you say it was ? Muddy roads in May . Hn o nn ma bn ni n ch no ? Nhng no ng ngp bn thng Nm (Bi 14) Chng ti ngh m Iwanuma. Cy tng Takekuma c v p l lng. R cy chia thnh hai nhnh ngay st gc, chng t rng chng khng mt i hnh dng thu xa. ngh u tin ca ti hng v v trng tu Noin. Nhiu nm trc c mt nh qu tc t th i xung vng ny lm quan trn th Mutsu, ng ta h cy tng Takekuma ly g lm cc chng cy cu bc qua sng Natori. l nguyn nhn ra i bi th ca v trng tu Natori c cu Cn u du vt cy tng *23. Ti c nghe k rng, qua nhiu th h sau, mi khi cy tng b cht i th mt cy tng khc li c trng ngay ng ch c. C l l cy tng ngy nay ly li c y nh ngy xa vy.

Cy tng sinh iNgy ti tip tc ln ng, Kyohaku tng ti bi th chia tay nh sau: Takekuma no Matsu mise mose Osozakura Let him see at least The pine of Takekuma, Late-blooming cherry Hoa o tn ri Hy cho anh ta xem t nht Cy tng Takekuma Bi th y gi hng ti vit bi th ny:

vt qua mt g t m khng bit l mt nm m, sau mi bit rng l m ca Sanekata. *23 Bi th ca Noin s1043 trong tp Go Shui Shu, ni rng khi i thm ving cy tng Takekuma ln th 2 th n bin mt hon ton. ng cho rng n cht sau khi sng th mt ngn nm v bn khon rng c l ng cng th chng y tui (!).PHNG HOI NGC BIN DCH

20

.Matsuo Basho

Sakura yori Matsu wa futaki wo mitsukigoshi Since cherry- blossom time Ive pined; now I see a twin pine Three months afterwards K t lc hoa anh o n Ti bm cht cuc hnh trnh nay thy cy tng sinh i ba thng tri qua. (Bi 15) Chng ti vt qua sng Natori v i vo x Sendai. Hm ng ngy l tr ma qu. Chng ti tm c mt nh tr, bn nm ngy. Mt ho s tn Kaemon sng ni y. Nghe ni anh l ngi c mt phong cch ngh s c o nn ti mun quen bit anh. Anh tm s rng nhiu nm theo ui nghin cu nhng x s c t trong cc bi th nhng trc gi vn cha xc nh r. Anh b c ngy ch dn chng ti i coi nhng cnh vt y. Nhng cnh ng vng Miyagi dy c loi cy c ba l mi nhnh, loi cy c di ma thu Nht Bn n hoa mu hng hnh bu dc, nhng gi y ti tng tng ra cnh ma thu chng s p bit chng no ! By gi n ma hoa andromeda (asebi) n khp Tamada, Yokono v trn ngn i Azalea Chng ti i su vo mt cnh rng tng bch ni cnh l mc rm n ni hu nh chng c tia nng mt tri ri qua c. H gi khu rng ny l Np bng tng. Ngy xa chc hn sng mc u m bu tri nng n ti mc nh th vit: Ny anh v s samurai, anh hy mang theo chic d cho ng ch *24. Chng ti n cng l ti i snh n th c Pht cha tr, n th Tenjin v nhng ni linh thing khc. Kaemon li gii thiu chng ti my bc trnh k ho ca anh v Matsushima, Shiogama v nhng ni ni ting khc trn l trnh, v khi chia tay anh tng mn qu l mt i dp rm quai an nhm mu xanh xm. Nhn mn qu ti bit anh l ngi phong lu thanh nh. ayame kusa ashi ni musuban waraji no o I will bind iris Blossoms round my feetCords for my sandals ! Ti s buc cy din v ma hoa quanh bn chn mnh lm dy buc dp. (Bi 16)*24 Trch t bi th khuyt danh s 1091 trong tp C kim tp..PHNG HOI NGC BIN DCH

21

.Matsuo Basho

Chng ti tip tc l trnh, i theo s anh ho s Kaemon v cho. chn ni bin gii ca x ng bc ng nh kh i, ni c loi c To ni ting ang mc. Nghe ni ngay n by gi ngi dn vng ny vn an chiu, dt thm bng loi c ny tng quan trn th a phng. Bia k nim Tsubo ng lu i Taga *25 trong lng Ichimura. Bia cao hai thc v rng khong mt thc, ti on vy. Khi ti co i nhng m ru ph trn mt , mt hng ch khc hin ra di t khin ti chong ngp, n ghi du khong cch xa vi ti mi gc khut ca t nc. Ti c ln: Lu i ny c xy dng ln trong nm u tin ca triu i Jinki (nm 724) bi i tng qun Ono Azumabito, thanh tra chnh ph, v c sa cha trng tu nm th 6 triu i Tempyohoji (nm 762) bi tng qun Emi no asomi Asaka, i tng ch huy vng ng hi, qun ng sn v thng ch Ono. Khc ngy 1 thng 12 Rt nhiu a danh c gn gi trong thi ca t thi xa xa nhng v cnh ni l sng lp, nhng con ng c nhng ch cho ng mi, nhng phin b chn vi v bin mt tch trong lng t, cy ci gi li v nhng ch cho cy non. Thi gian tri qua v th gii thay i. Du tch qu kh c bao ph trong nhng ci khng chc chn, bt nh V tuy vy ni y, trc mt ti l mt bia khng t chi qu kh nghn nm. Ti cm thy nh th ti ang nhn su vo tinh thn tr c ca nhng con ngi qu kh y. Ch ny ti ngh l mt trong nhng nim vui du ngon v l mt phn cuc sng ti ang ln ln, ang trng thnh. Ti qun ht c nhng mt mi dc hnh trnh m xc ng ri nc mt v vui qu. Chng ti tip tc i thm dng sng Tama x Noda v Nhng mm trn b bin- nhng ni tng c miu t trong thi ca. Trn dy ni c gi l Cy tng cht cng c mt ngi n cng tn *26 . Khi ti nhn ra rng gia nhng gc cy tng y nhng nm m th ti b cm gic bun b trn ngp vi ngh rng nhng li th hn thu chng gn b mi mi ca nhng i v chng yu nhau ri cng phi kt thc di ba tc t. Ri ti i v pha vnh Shiogama, ti nghe ting chung gi c kinh chiu gi i bc thng ip bo s tn phai. Bu tri gim bt t my u m. Di nh trng chiu ngy ngt, hn o Magaki trn mt nc nh gn li trong tm tay. My con thuyn cu c nh b ang cho vo b, v ti nghe ting ni ca my ngi dn chi ang chia c. Ti thm ngh vi nim vui by gi t ra ti hiu ti sao nh th vit th ny: Michinoku wa Izuku wa aredo Shiogama no Ura kogu fune no Tsunade kanashimo

*25 T tsubo c ngha ci bnh hay ci chn, nhng bia (cn tn ti) li khng ging ci bnh; c th tsubo l tn lng ni tm bia c dng lc u. *26 Qu ni tn gi Sue no Matsu Yama, v ngi n Masshoji. Nhng th ny trng khng ging, nhng tn trc l ting Nht, cn tn sau l ting Nht gc Hn vit cng kiu vn t..PHNG HOI NGC BIN DCH

22

.Matsuo Basho

In Michinoku Every place has its charm But Shiogama, When rowboats are pulled to shore Is most wonderful of all. Michinoku ni u cng duyn dng nhng Shiogama khi nhng con thuyn c ko v b p tuyt vi hn tt c*27 (Bi 17) m ti lng nghe mt thy php m gy n t b nhng bi ca bun nh vng nng thn min Bc. N hon ton khc vi nhng cu chuyn chin tranh v nhng bi nhc m cho nhy ma *28. m thanh thn bt ln cao ca anh nghe st bn tai ti vi cm gic u su, nhng li cho ti cm gic tho mn ngh rng nhng th v truyn thng ca bi ca bun nh khng b lng qun gc t nc ho lnh ny. Sm hm sau chng ti i ving thm n th Myojin Shiogama. Ngi n c ng ch tnh xy dng, c nhng ci ct uy nghi ng b, nhng rui trn sn sng long v nhng ci bc bay bng ln. Mt tri bui sm to nh nng lp lnh trn nhng ci hng ro sn mu rc. Ti cm thy t ho xc ng ngh rng y l ni tiu biu cho min qu t nc, cho s biu hin k diu ca Thng xut hin mt ni xa xi n th, gc tn cng th gii. Trc ca ngi n l mt cy n lng c k. Cnh ca bng kim loi mang dng ch: Knh dng bi Izumi Saburo trong nm th 3 triu i Bunji (nm 1187). Tht l lng nhng li ny v cnh vt nm trm nm trc hin ln r rt. Izumi tng l chin s qu tc dng cm m tn tui ng cn vang mi n by gi; chng c ai m khng lu gi ng trong lng knh trng ca mnh. Thc l c th ni rng mt con ngi c th hnh ng theo cch no v gi c s chnh trc ca mnh. S ni ting s tu thuc vo vic *29. Tri tra ri. Chng ti thu mt ci thuyn v cho ti Matsusima. Sau nm dm trn bin chng ti n b hn o Ojima. D ngi ta ni nhiu hay t, nhng s tht l cnh vt Matsusima phi ni l p nht t nc Nht Bn ta, khng cn gi t bng h ng nh hay Ty H x Trung Hoa. Dng nc bin t pha ng nam chy vo to ra mt ci vnh rng 7 dm, v khi nc thu triu xut hin to ln o t, ging nh tnh Trit Giang*27 y l bi th khuyt danh s 1088 trong tp C kim tp. *28 Basho nhc n n vic ngm th cc chng trong tp Heike Monogatari (Truyn Heike) trong phn m n t b, v vi iu nhy kowaka din km khi ngm vn bn miu t hnh ng anh hng. *29 Basho ang trch dn theo Hn D (768-824)- nh nho, thi nhn, nh t tng Khng gio thi ng Trung Quc. C th ngun gc ca n l t tuyn tp Kobun Shimpo Koshu, mt bn tm tt vn chng v vn bn trit hc Trung Quc thng dng Nht. # Triu u ni sng ng ng/ Hi ra mi bit rng sng Tin ng (Truyn KiuNguyn Du) - ND.PHNG HOI NGC BIN DCH

23

.Matsuo Basho

(Trung Quc) #. C v s hn o. Mt s nhp nh tr ln tri cao, mt s khc li b trn trong sng bin. C nhng hn o chng cht gp i hoc thm ch gp ba o khc. Nhn v pha bn tri, thy nhng hn o ng tch ra c lp, pha bn phi mt s o li dnh lin vi nhau. Mt s o trng nh th ang cng hn o con trn lng. Mt s hn o trng nh bng o con trn cnh tay, gi ra tnh m con u ym. Mu xanh ca nhng cy tng l mu xm tuyt vi v nhng cnh nhnh ca n u n un cong rp rn di ln gi bin, chng t nhng khc cnh cy un cong dng nh chnh l bn cht ca cy tng. Cnh vt c khun mt duyn dng b n ca mt ngi ph n. Ti bn khon ngh phi chng Matsushima do Thn ni to ra t thi i ca cc thn tr v trn tri t ny ? Ngi no c th bt gn k quan kit tc thin nhin vo mt bc tranh hay mt bi th ? Ojima, mt hn o ni lin vi lc a nh b nm ra bin l nhng du tch cn lu ca thin s bc thy Ungo v tng trn ng ngi to thin. Ti bt c mt tng bao trm y, di nhng gc tng ca cc thin s t b th gian n tu. H sng lng l trong nhng cn lu c m t bc ln nhng ngn khi t l tng hnh kim v qu tng (khi cy ng c t la nu n). Ti khng hiu c cch sng ca h th no, nhng cm thy b thu ht v h. Khi do bc trn ng i ca h, ti nhn thy nh trng soi trn mt bin, cnh tng Matsushima khc hn vi nhng cnh ti thy ban ngy. Ti quay li bi bin v ly mt cn phng trong qun tr, ngi nh hai tng ca s m hng ra vnh. Khi ng lng ng trong ci lnh gi v di nhng m my, ti nm tri mt nim vui k l. Matsushima ya Tsuru ni m i wo kare hototogisu At Matsushima Borrow your plumes from the crane O nightingales ! Matsushima mn nhng ci lng chim su ka sn ca ! So ra Ti nm xung, khng th lm th nhng rt cm hng m ng. Ti nh li khi ri khi cn lu c ti c Sodo tng mt bi th ch Hn ca anh vit v Matsushima v mt bi th tanka ca Hara Anteki ni v hn o Matsushima. Ti m y hnh l ly my bi th kt bn vi qua m. Cn c bi hokku ca Sampu v Jokushi na.

Gic m di mVo ngy th 11, chng ti n thm Zuigan. Cch y nhiu nm, ba mi hai th h i trc v trng tu hin nay, Makabe no Heishiro c phong Pht danh n Trung Quc du hc v sau khi tr v nc Nht thnh lp ngi cha ny. V sau, by ngi snh ng ca cha c xy dng nh kt qu ca nhng c gng

.PHNG HOI NGC BIN DCH

24

.Matsuo Basho

ln lao ca thin s Ungo. By gi ngi cha tr nn mt snh ng v i, nhng bc tng dt vng lp lnh xng ng vi thin ng c Pht. Ti thc mc khng bit ngi cha ca Kembutsu thing ling ni u. Vo ngy 12 chng ti khi hnh i Hiraizumi theo con ng cy tng Anewa v qua cu Odae, nhng ci tn rt quen thuc trong thi ca. Rt him gp ngi i con ng vn ch l ng lui ti ca th sn v tiu phu. Khng th hnh dung mnh ang ch no, chng ti cui cng lc ng v xut hin cng tn l Ishinomaki. i xa trn bin, chng ti nhn thy ni Kinka ni bng n nhng bng hoa vng*30. Hng trm tu bun ca thng nhn ri rc khp vnh bin. Trong th trn, nhng con nga tranh nhau ch ngh chn v khi bc ln lin min t nhng l si. Ti thm ngh mnh chng bao gi c mun i n ni u nh th ny na.Chng ti tm mt ni ngh qua m, ti ch no cng b ngi ta t chi. Cui cng chng ti m c mt ci lu tranh ti tn v ngh mt m. Sm hm sau chng ti li i mt con ng l,vu v, chng bit hng v u.khi ang i trn mt con di thm thm, chng ti nhn xa thy Ng t tay o, Cnh ng c nga, Cnh ng nho ca Mano v nhng ni khc tng c in du trong thi ca.*31. Chng ti i vng quanh m ly di, mt ni bun chn. Chng ti dng li ngh m mt th trn tn Toima, v sau i tip n Hiraizumi. i c hn 50 dm, ti tin chc vy. Ba th h ca chin thng Fujiwara Hiraizumi mt tm ni y nh mt gic m. Du tch ca Cnh cng v i ca h cch lu i ny hai dm. Ni tng l lu i trang tri ca Hidechira th nay ch l nhng cnh ng, ch l dy ni G trng non vng- qu i nhn to do ngi Hidechira xy dng cn gi li b mt c k ca n. Trc ht chng ti tro ln Cung in trn cao ni t c th nhn thy Kitagam- mt con sng ln chy xui xung vng Nambu. Dng sng Koroma ln vng quanh lu i ca Izumi Saburo, sau chy vo con sng ln pha di Cung in trn cao. Du tch ca thi i Yashuhira nm pha bn kia ca ca i Koromo, dng nh bo v cnh ca Nambu khi s xm lc ca Ainu. Chnh ni Cung in trn cao ny m Yoshitsune v nhng tn binh cn t tp c ca ng t phng th, nhng chin thng ca ng chng my lu m bin thnh m c di. t nc c th sp nhng nhng dng sng v ni i vn tn ti; khi ma xun n trn nhng lu i nt, c vn xanh theo*32. Nhng dng th ny vang vng trong u khi ti ngi xung mt t, ci nn tre nm soi bn ti. Ni ti ngi khc, chng bit chi n thi gian tri qua. Natsukusaya Tsuwamono domo ga Yumeno ato*30 Trch theo bi th s 4097 trong tp Manyoshu ca Otomo no Yakamochi. c sng tc nm 749 khi tc gi ca bi th lm c s em i d l mng x Michinoku tm thy m vng. *31 Sodeno Watashi, Obuchi no Maki v Mano no Kayahara vn c nhc trong Truyn Ise- nhng a im thng c nhc ti trong thi ca (uta-makura) *32 th ly t bi th Ph (712-770) thi nh ng, Trung Quc, xut hin trong bn dch ting Nht nh mt tc ng phng ngn..PHNG HOI NGC BIN DCH

25

.Matsuo Basho

The summer grassesOf brave soldiers dreams The aftermath Nhng m c ma htrn ngi m nhng chin binh dng cm ang m. Mi v sau. (Bi 18) Unohana ni Kanefusa miyuru Shiraga kana In the verbena I seem to see KanefusaBehold his white hairSora

Trong m c roi nga Hnh nh ti nhn thy Kanefusaang ngm nhn mi tc bc ca mnh.*33 Hai snh ng ca ngi cha Chuson l nhng k quan ti tng nghe v thn phc, u m ca. Snh ng Sutra trong c ba bc tng tng lnh ca Hitaizumi ; Snh ng vng c nhng quan ti cha hi ct ba v tng v ba ngi Pht (Quan m, Di v Th Ch). By vt qu (#) b tht lc v h hng, cnh ca chm ngc cng b gi mi qut v hng v nhng cy ct dt vng b bong ra v sng v tuyt. Ngi n chc hn phi nt hon ton v nhng ch cho hoang di trng rng nu nh gn y khng c gia c xung quanh v mi ngi chu ng c gi ma. Mt tm bia t ngn nm c dng ln lu gi c lu hn. Samidareno Furinokoshita ya Hikari- do Have the rainsof spring Spared you from their onslaught, Shining hall of Gold ? Nhng cn ma ma xun gi cho bn khi nhng cuc tn ph d di, snh ng thng lung linh. (Bi 19)*33 Kanefusa l tn tng dng ca Yoshitsune. ng ny sau khi git v v con chm la t nh gm c nhng xc cht, cch ny nhm nh la k th v du tch ca h. # Tht bo (by vt qu) theo quan nim phng ng gm vng, bc, ngc lu li, x c, ngc m no, san h, h phch, ngc trai v pha l. By th ny a c trang tr trong nhng nh quyn qu, giu sang. Ban ngy sp thp hai bn. Gia ging tht bo ngi trn mt b (cn phng ca Hon b, m ca Hon Th- Truyn Kiu, Nguyn Du)- ND.PHNG HOI NGC BIN DCH

26

.Matsuo Basho

i tr li nhn theo con ng tri di v pha xa Nambu pha Bc, chng ti ngh m lng Iwade. Chng ti i ngang Ogurozaki v Mizu no Ojima, v t nhng dng sui nc nng Narugo hng thng v pha Shitomae Barrier, d nh vt su vo tnh Dewa. Rt him hoi du khch i trn con ng ny, bi vy chng ti b my ngi lnh bo v nghi ng tra xet ti ca khu Cng phi kh khn gii by chng ti mi c i qua. Khi leo ln c qu ni th mt tri mc. Nhn thy nhng cn nh ca lnh gc ca i, chng ti c h mi ngh qua m . Mt ba ngy na v mt cn bo t gh s ni ln v chng ti chng lm g khc c ngoi vic tr ng dy ni thn thit . Nomi shirami Umano shito suru Makura moto Plagued by fleas and lice, I hear the horses staling Right by my pillow B chy rn quy ry Ti nghe ting nga i ngay bn gi nm. (Bi 20) Ngi ch nh bo chng ti ng i t y ti Dewa cn phi qua nhng ni cao, ng rt kh i nn tt nht cc ng phi tm thu ngi dn ng... Ti p tt lm v thu c mt ngi thanh nin cao ln kho mnh, anh ta mang mt li kim cong bn sn v chng cy gy si. Anh i trc chng ti, v ngh rng hm nay chng ti ang i vo ch nguy him, chng ti bm st theo anh. Con ng, ng nh ng ch nh miu t, xuyn qua nhng cy ci dy c um tm khp ni cao, ni y chng h c ting chim ku. Tri ti di nhng bng cy, ti n mc nh i trong m. C cm gic nh th nhng m ma bi ri xung t ven nhng di my trn tri*34, chng ti phi chui u vo nhng rng tre v c lc, li qua nhng con sui v vp ng v nhng cc . Cui cng chng ti n c th trn Mogami, thn th tm trong m hi lnh gi. Khi chia tay, ngi dn ng ni vui v Nhng vic kh chu thng xy ra trn ng ny. Ti tht may mn c th dn cc v n y an ton. Nghe nhng li y, ngay c sau khi n ni an ton, tim ti vn ny ln hi hp. Obanazawa ti gh thm Seifu mt ngi c tm hn cao qu cho d anh ta giu c. Anh thng xuyn i thm Kyoto v hiu bit cm xc ca l khch. Anh lu gi chng ti vi ngy, si ni quan tm chia s nhng ni vt v m chng ti tri qua trn cuc hnh trnh di v i ng th chng ti cn. Suzushisa wo Wa ga yado ni shite nemaru

*34 : Mt on trch th Ph.PHNG HOI NGC BIN DCH

27

.Matsuo Basho

Making the coolness My abode, here I lie Completely at ease Ly s mt m to ngi nh mnh, ni y ti nm hon ton trong d chu. (Bi 21) Haiide yo kaiya gashita no hiki no koe

Come out, come crawling outUnderneath the silkworm hut The voice of toad. Vo y, b vo y di cn nh nui tm ting cc ku (Bi 22) Mayu haki wo omokage ni shite beni no hana They make me recall A ladys powder puffThese saffron blossoms H lm ti nh li Sp trang im ca ph n nhng mu vng ngh n hoa (Bi 23) Kogai suru hito wa kodai no sugata kana The people who tend The silkworm maintain their Ancient appearance Sora Nhng ngi chm sc nhng con tm, gi li hnh dng h c xa ..PHNG HOI NGC BIN DCH

28

.Matsuo Basho

Ting d chch su vo C mt ngi n trn ni trong lnh a caYamagata gi l Ryushaku-ji. n c i s Jikaku xy dng, l ni ghi du bi s thanh tnh th thi. Ngi ta khuyn chng ti i n d ch lic nhn mt cht, v chng ti quay li Obanazawa i tip mt an ng chng mi lm dm. Khi n ni, tri hy cn sng. Sau khi ngh ch dnh cho khch hnh hng di chn ni, chng ti tro ln ngi n ni nh cao nht. Nhng tng mn chng cht ln nhau to ra qu ni ny, nhng cy tng v cy tuyt tng trn nhng con dc nghing gi. Mt t v nham nh v bp bnh, trn tut vi ru mc. Trn nh cht vt, nhng cnh ca ca cc ngi n u ng kn, chng nghe thy mt ting ng no. i vng quanh nhng vch v b trn qua nhng tng chng ti n c ngi n chnh. Trong khung cnh huy hong v trong lng l, ti cm thy mt s yn k diu bao quanh tri tim mnh. Shizukasa ya Iwa ni shimiiru Semi no koe How still it is hereStinging into the stones, The locusts trill.

i s lng l ni y Chch su vo ting ht ca con d. (Bi 24) Chng ti ch i cho thi tit quang ng mt ni gi l Oishida, d nh cho thuyn xung sng Mogami. Ngi ta bo chng ti rng ht ging th haikai c gieo tn ni y t lu, v ngi dn vn nhc nh luyn tic nhng vinh quang t lu lm khng th qun lng; nhng nt nhc mc mc ca nhng cy so sy mang giai iu n tn tri tim h. Chng ti s song m mm tm ng, khng bit chc dn n u, ng c hay ng mi, nhng khng c ai ch dn chng ti sut dc ng-h ni, v ti chng c cch g hn l cng lm vi h mt cun th (#). Bi th lm trn ng l hnh ny t ti c mt ni nh th. Dng sng Mogami bt ngun t Michinoku, vng thng ngun ca n thuc a phn Yamagata. Hai bn cng ng s trn l trnh ny l Bn bn c v Bn chim ct. Dng sng chy t pha Bc vng ni Itajiki v cui cng nc vo bin c Sakata. Nhng dy ni nh treo nh ra hai bn b sng v nhng con thuyn chy xui dng xuyn qua nhng m cnh l um tm. C l cc nh th ngy xa gi nhng con thuyn ca chng ti ngy y l nhng con thuyn la go 35 * . Xuyn qua nhng vm l xanh, chng ti c th nhn thy nhng ci Thc si*35 th ly t bi s 1092 trong C kim tp (bin son khong 905-920), ni v loi thuyn mang tn thuyn la. #- Bi th lin hon, nhiu ngi ni nhau lm- ND..PHNG HOI NGC BIN DCH

29

.Matsuo Basho

ch trng. n th Sennin ng i din vi b sng. Dng sng y trn v con thuyn ca chng ti i trong nguy cp. Samidare Atsumete hayashi Mogamigawa Gathering seawards The summer rains, how swift it is ! Mogami River Khp ni dn v bin ma ma h, sao chy nhanh l ! Dng sng Mogami (Bi 25) Vo ngy 3 thng Su chng ti leo ni Haguro. Chng ti ving thm mt ngi tn Zushu Sakichi v tip kin thng to Egaku ngi qun l n ni y. Nh tu cao cp mi chng ti li mt cha nh trong Thung lng pha Nam v nng nhit chiu i chng ti. Sang ngy mng 4 c bui t hp lm th haikai ti trai phng ca nh s. Arigataya Yuki wo kaorasu minamidani So holy a placeThe snow itself is scented At Southern Valley Thing ling thay ni y tuyt trng t to hng t thung lng pha Nam (Bi 26) Ngy mng 5 chng ti vo l n th c Pht. Ti khng bit c n th ny c xy dng vo i no, ch bit i s Nojo tng sng ni y. Trong sch Engishiki *36 ni rng c n th Shinto (Thn o- o bn a ca nc Nht) vng Satoyama thuc tnh Dewa. Ti t hi phi chng khi cun sch y c chp li, ngi ta chp nhm ch kuro thnh ch sato v yama. C l tng t vy, Haguroyama l kt hp ca hai ch Ushu Kuroyama*37. R rng ci tn Dewa (qu tng lng chim) nguyn l phong tc tp qun ca vng ny ly nhng lng chim lm cng vt, nh trong sch t in a l ghi.Haguro cng vi Yudono v ni Nguyt hp li thnh lpBa qu ni Dewa. Ngi n ni y l b phn nh ca n th ng Hiei Edo. nh sng trng ca gio l Pht n Tendai ri sng bn trong lp lnh, nhng bi ging tr nn hon ho ngay lp tc vi bng*36 Mt tuyn tp vn hnh l, cu nguyn, hng dn c bin son nm 927. *37 Cu ny v cu trc ni v nhng suy lun ca Basho v tn gi Haguro..PHNG HOI NGC BIN DCH

30

.Matsuo Basho

chng l ngn n chy sng lung linh. Nhng cn phng ca cc nh tu k nhau san st, cc nh tu ni y ang thc hnh o theo li khc kh cung nhit. Nhng du hiu ca sc mnh k diu ni linh thing ny khuy ln lng tn knh v gic ng. S b ch tht l trng tn ni ngn ni l k .

Cho thuyn trn cnh hoa oNgy mng 8 chng ti tro ln ni Gassan (Nguyt sn). Chng ti qung qua c mt si dy giy, vng quanh thn mnh, v qun ln u mt ci m min thing ling*38. Mt ngi khun vc kho mnh hng dn chng ti i 15 dm trong my m, sng dy c trong kh ni, li qua nhng m tuyt chng bao gi tan. Ti ng ngc, c l chng ti sp bc n ci ca my ni ng i ca mt tri v mt trng gp nhau ? Hi th ca ti tr nn ngn li, thn mnh thy cng t lnh but. Khi chng ti va n nh cao nht th mt tri ln ri v trng ang xut hin thay ch trn bu tri. Chng ti tri chic chiu tre v ly chic ng tre lm gi ng ri nm xung ch tri sngKhi mt tri mc ra t nhng m my ang tan tc, chng ti i xung Yudono. Dc theo ven b thung lng l ni trc y c nhng tp lu ca nhng ngi th rn. Th rn ca tnh ny dng nc linh thing t trong ni tm gi bn thn c trong sch v ti luyn cho nhng li kim tr nn thanh khit Gn y nht h khc tn Ni trng trn nhng li kim tng c lm gii thng mi ni. Ngi Trung Quc ti luyn li kim ca h trong nhng Dng sui rng. c nguyn ca nhng th rn ngi Nht l thu c li kim t cht lng nh thanh kim Can Tng v Mc Da *39 thi c i by t s cng hin ti nng su sc ca h. Khi ngi ngh mt lc trn tng , ti nhn ra mt cy hoa o ch cao khong mt thc, chi non mi m. Ngh rng ngay c khi chng b chn vi di nhng m tuyt tri th nhng ma hoa o vn khng qun ma xun m n mun. Ti p bit bao nhng bng hoa o. Tng nh thy hng thm ca mu hoa mn trong mt ngy nng h thiu t. Ti nh thi vi s cm ng do dt trong bi th ca v tr tr Gyoson *40 nhng ti ngh rng ci cy ny thm ch cn gy xc cm hn ht . Mt qui nh ca cc nh tu ni y l khng ai c mang nhng chi tit ca ngn ni ny i truyn cho ngi khc bit... Bi vy ti s gc bt khng vit na. Khi ti tr li n th, theo yu cu ca thy chng l, ti vit ln tp giy nh my bi th ti sng tc khi hnh hng ln Ba qu ni. Suzushisa ya Hono mikazuki no Haguro san How cool it is hereA cresent moon faintly hovers Over Mount Haguro*38 Si dy qun bng giy v chic m min to nn mt phn trang phc ca ngi hnh hng (v t Pht) *39 Tn ca hai thanh kim ni ting thi c i Trung Hoa; l tn ca hai v chng th rn kim. *40 Gyoson (1057-1135) thy tu cao cp dng Tendai l mt thi s ni ting. Bi th Bahso nhc n l trong tp th Kinyoshu (nm 1125). Cm xc ch o trong bi th l Hi hoa anh o ni. Chia s vi ta cm xc; tr khi ma hoa ca ngi chng c ngi xem..PHNG HOI NGC BIN DCH

31

.Matsuo Basho

Ni y mt m sao mt vng trng li lim chong ngi bay ln trn ni Haguro. (Bi 27) Kumo no mine Ikutsu kuzurete Tsuki no yama The peaks of clouds Have crumbled intofragmentsThe moolit mountain !

Nhng nh my va v dn thnh mnh vn nh trng soi u ni. (Bi 28) Katararenu Yudono ni nurasu Tamoto kana

I cannot speak of Yudono, but see how wet My sleeve is with tears Ti khng th ni g v Yudono, ch thy thm t tay o ti m nc mt. (Bi 29) Yudono san Zeni fumu michi no Namida kana Yudono MountainAs I tread on pilgrims coins behold these my tears Sora Dy ni YudonoKhi ti dm ln nhng ng tin ca khch hnh hng ti ngm nhn h, ri nc mt.

.PHNG HOI NGC BIN DCH

32

.Matsuo Basho

Gi t Haguro v tip tc ln ng i n th trn lu di Tsurugaoka ni chng ti c lm khch ca mt v s samurai tn l Nagayama Shigayuki. Chng ti lm nhng bi th lin hon ni nhau nh anh y. Sakichi i theo chng ti sut on ng ny. Chng ti ln mt chic thuyn sng v bi xung cng Sakata. Chng ti ngh li ngi nh ca mt thy thuc tn l Enan Fugyoku. Atsumi yama ya Fukuura kakete Yusuzumi From hot springs Mountain All the way to BlowingBayThe cool of evening T dy ni nc sui nng sut ng n Vnh Blowing mt m c bui chiu (Bi 30) Atsuki hi wo Umi ni iretari Mogamigawa The burning sun It has washed into the seaMogami River. Mt tri thiu t tm trong bin c dng sng Mogami (Bi 31) Sau khi thng thc rt nhiu cnh tng k v trn t v trn bin, ti ch cn bit ngh v Kisakata. Chng ti du hnh n vng ng bc t cng Sakata, tro qua bao nhiu qu i, i dc theo bi bin, l bc qua nhng bi ct, mt khong ng chng hai chc dm tt c. Di nh mt tri lung linh, cn lnh gi t bin c khuy ng c bi ct, sng m nh ma bt u xung, lm m mt ni Chokai. Chng ti m mm i ln pha trc trong bng ti. Ti c cm gic chc chn l nu Kisakata p trong ma th khi tri quang my tnh n s cn tuyt vi hn. Chng ti chui vo cn lu c ca ngi nh c, nm ch ma tnh. Sng hm sau thi tit quang ng tht p. Khi mt tri mc ln th cnh tng tr nn huy hong lng ly, chng ti ly mt chic thuyn cho v pha vng ph Kisakata. Trc ht chng ti gh thm o Noin, ving thm cn lu du tch xa ca mt nh s tu hnh mt mnh sut ba nm. Trn bi bin i din ni chng ti cp b, nhn thy mt cy o xa ng nh mt k vt ca Saigyo, ngi vit dng th khc gn trn thn cy:

.PHNG HOI NGC BIN DCH

33

.Matsuo Basho

Kisakata Sakura wa nami ni Uzumorete Hana no ue kogu Ama no tsuribune At Kisakata A cherry tree is covered At times by the waves Fishermen must row their boats Above the cherry blossoms Kisakata mt cy anh o b che ph thnh thong bi nhng con sng nhng ngi nh c phi cho thuyn trn nhng cnh hoa o (Saigyo) Gn b nc c mt ngi m, ngi ta ni l m hong hu Jinggu, v mt ci n th nm k bn gi l Ebb and Flow- Pearl (Nhng ht ngc trai khi nc triu ln) *41. Trc y ti cha tng nghe ni hong hu n y, chng bit thc h th no Ngi trong cn phng ca thy tr tr, ti cun tm rm tre ln th cnh tng Kisakata hin ra ton b trc mt. V pha Nam, ni Chokai l m, vt cao nh ly ci tri, hnh nh ca n in du trn mt nc. V pha Ty, ta c th nhn thy ca i Muyamuya pha xa xa; v pha ng, con ng trn mt di dn ti Akita. Bin c nm phi Bc. Ni b nhng con sng cun lm vo gi l Vt qua thu triu (Tide Crossing). Kisakata di rng khong chng hai dm. Kisakata kh ging vi Matsushima nhng c mt s im khc. Matsushima dng nh ang ci, cn Kisakata mang mt b mt bun ru xt xa. C mt ni bun ho ln vi s bnh thn, hnh nh y lm xao xuyn tm hn. Kisakata ya Ame ni Seishi ga Nebu no hana KisakataSeishi sleeping in the rain, Wet mimosa blossoms. Kisakata Ty Thi ang ng trong ma *42 Ma hoa mimosa t m (Bi 32)*41 Tn ca ngi n (Kanmanju-ji) nhc n truyn thuyt hong hu Jingu vi nhng vin ngc trai c kh nng kim ch thu triu t li th trong cuc hnh qun chng li qun Triu Tin *42 Ty Thi- mt m nhn Trung Hoa c ca tng, c bit khi v mt nng bun ru. C mt cch chi ch ng m trn t ng(nebu) v hoa mimosa (nebu).PHNG HOI NGC BIN DCH

34

.Matsuo Basho

Shiogoshi ya Tsuru hagi nurete Umi suzushi Tide-CrossingThe cranes long leg are wetted How cool the sea is !

Ni vt qua thu triu con hc chn di ngp t Nc bin mt m sao ! (Bi 33) Ngy hi *43 : Kisakata ya Riori nani kuu Kami matsuri

KisakataWhat special food do they eat At the festival ? Kisakata h n mn g vo nhng ngy l hi ? Sora *44 Ama no ya ya Toita wo shikite Yusuzumi A fishermans hutLaying out their doors, they enjoy The cool of evening Trong tp lu ca ngi nh c nm di trn tm cnh ca, h thng thc ci mt m ban m Teiji *45*43 Ting sairei chc l ta ca bi th haiku theo sau. *44 Sora rt tm c tc l c xa vng ny, anh ch ngc nhin khng bit ngi dn n mn g vo dp l ny. *45 Mt thng nhn x Gifu khi lm th mn tn Teiji lm bt danh. y l bi th duy nht trong tp ny khng phi ca Basho. (Dch gi Donald Keene nhm ln, thc ra trong tp ny cn c mt bi th ca Saigyo v 9 bi ca Sora- ND).PHNG HOI NGC BIN DCH

35

.Matsuo Basho

Trong khi ngm nhn mt ci t chim bin trn phin . Nami koenu Chigiri arite ya Misago no su Did they wow never To part till waves topped their rock ? The nest of the ospreys Sora Phi chng chng khng nh chng bao gi xa ri nhng tng m ngn sng g ti nhng ci t chim bin Ti cm thy rt kh m ri khi Sakata n ni nhng ngy lu li c chng cht ln, nhng gi y ti quay u nhn li nhg m my xa xi ca vng Hokuriku. ngh v mt chuyn i di tip theo khin ti lo lng bun phin. Ti c nghe rng khong cch i Kanazawa th ph tnh Kaga cn hn 300 dm na. Mt ln i qua ca i Nezu, chng ti tnh Echigo. Chng ti c i nhanh cho n ca i Ichifuri thuc vng Etchu. Trong chn ngy i ng ti rch tm ra v cm thy kh chu v ci nng nng v ma di. Ti ng bnh mt trn ngn v chng vit c g. Fumizuki ya Muika mo tsune no Yo ni wa nizu The seventh monthEven the sixth does not seem, Like a usual night Thng By thm ch ngy mng Su dng khng l vn nh m bnh thng.*46 (Bi 34)

Araumi ya Sado ni yokotau Ama no kawa Turbulent the seaAcross to Sado stretches The Milky Way*46 m mng 7 thng 7 gi l Tanabata, ngy hi ca hai ngi sao ch c gp nhau mt ln trong nm. Vy m ngy mng 6 chng c khng kh c bit g.(Trung Quc v Vit Nam gi l ngy Tht tch, chng Ngu lang (anh chn tru) v Chc n (c dt vi) gp nhau trn cu thc sng Ngn h)..PHNG HOI NGC BIN DCH

36

.Matsuo Basho

Bin ng d di vt qua o Sado tri di sng Ngn h. (Bi 35)

Gp g hai du nHm nay chng ti i xuyn qua nhng ni nguy him nht min Bc, ngi ta hong s n mc gi l ni Cha-m-cng-qun-con, Con-ci-cngqun-cha-m, Ch-phi-quay-u v Nga-phi-quay-u*47. Ti kit sc ti ni phi rt ngay ci gi bn mnh m nm xung ngay khi d n c mt qun tr. Ti cht nghe ting ni ca nhng ph n tr, c l l hai ngi, ang tr chuyn ttrong mt cn phng cch chng ti v pha trc ngi nh tr. Mt ting ni n ng ln tui cng i lc tham gia chuyn tr. Qua nhng iu h ni th ti bit ra h l nhng ngi du n (gi im) t Niigata tnh Echino. H ang trn ng i l Ise v ngi n ng gip a h ti y, d nh a ti ca i Ichifuri. Nhng h nh s tin chn ng kia quay v Niigata vo ngy hm sau, v h ang trao cho ng ta th t va vit v nhng li nhn gi lt vt khc mang v qu. Chng ti lang thang qua nhng b bin, tm gi nh b t thng chu nhng con sng bc. Cng nh nhng ngi n b dn chi, chng ti ln xung tn y su ca th gian ny. Chng bit ci kip trc ca mnh khng khip th no to ra ci cuc i min cng bt thng ca chng ti, nhng ti li hng ngy m chng ti phi can d ? Chng ti khn kh xu xa qu ri.... Nghe n y ti sa vo gic ng.. Sng hm sau, khi thy tr ti chun b khi hnh th hai ngi ph n tin n trc mt ni: Chng ti cm thy lo s ngh n nhng kh khn ang ch i mnh trn ng xa l nn ch em ti mun c i sau cc ng, i cch qung xa cng c. Hy gia n cho chng ti, cc ng mang trang phc nh tu hnh xin hy gip ch em ti i theo con ng ca c Pht. Ni ri h tro nc mt. Ti tr li:Ti rt i ngi cho hon cnh hai c, nhng chng ti s phi dng li rt nhiu ni. Tt hn ht hai c hy i vi nhng ngi du khch bnh thng khc. Cc c i di s bo h ca thng . Ti tin chc chng c tai ho no n vi cc c u. Nhng li ni y cng nh li chia tay ca ti mi lu sau m ti vn khng th xo c ni thng xt hai ngi ph n ng thng. Hitotsu ya ni Yujo mo netari Hagi to tsuki Under the same roof Prostitutes were sleepingThe moon and clover

*47 y l nhng ni ven b bin c sng d di bt ng vi lp ng l, khin cho cha m hong s n ni b c con ci m chy, sc vt phi quay u b chy.

.PHNG HOI NGC BIN DCH

37

.Matsuo Basho

Di cng mt mi nh nhng du n ang ng nh trng v c bn 1 (Bi 36. Du n) Ti nhc li my cu ti ngh cho Sora v bo anh ghi li. Dn chng thng ni v 48 ni nc cn Kurobe(#), v chng ti thc s vt qua nhiu dng sui trc khi n c hn o nh Nako. Lc ny khng phi ma xun m nhng lp sng hoa t ng Tako ang tng bng n, v ngi dn khuyn chng ti nn thng thc ci hng v cm ng d thng ca loi hoa u ma thu ni y. Ti hi mt ngi n ng v ng i, v anh p: Nu cc ng i theo b bin khong mi dm, s thy Tako pha sau dy ni ng kia ka. chng c g ngoi nhng tp lu c khn kh ca dn chi. Ti khng dm chc c ai cho cc ng c ch no ngh qua m. Hong s nghe li nhn nh ca anh ta, chng ti tip tc i pha Kaga. Wase no ka ya Wakeiru migi wa Ariso umi Sweet-smelling rice field ! To our right as we push through, The Ariso Sea Nhng cnh ng la thm ngt v bn phi, chng ti nhm i pha Bin Ariso (Bi 37. ng la)

Sui nc nng cng thmSau khi vt qua ni Hoa roi nga(verbena) v thung lng Kurikara, chng ti tin ti Kanazawa vo ngy 15 thng By. Chng ti cng thu cng nh tr vi mt thng nhn tn l Kasho t x Ozama n. Ti nghe thy ting tm mt ngi tn Issho rt say m ngh thut, ngi c tn tui; nhng anh ta cht khi cn tr trong mu ng nm trc. Nhn dp l tng nim anh y do ngi anh trai lo liu, ti vit: Tsuka mo ugoke Wa ga naku koe wa Aki no kaze Shake your tomb, reply ! My voice that weeps for you Is the autumn wind. Rung ln nm m anh m tr li i ! ting ni ca ti ri l cho anh l cn gi ma thu. (Bi 38. Cn gi ri l)#

Nc cn: ch ca sng, t ct lng xung nhiu hn ch khc nn cng gi ca sng l ni nc cn- ND.PHNG HOI NGC BIN DCH

38

.Matsuo Basho

Khi thy tr ti c mi vo mt cn lu c : Aki syzushi Tegoto ni muke ya Uri nasubi The cool of autumnEvery hand start peeling Melons and eggplants ! Hi mt m ma thu mi bn tay bt u gt v da hu v c tm ! (Bi 39. Da hu v c tm) Trn ng i : Aka, aka to Hi wa tsurenaku mo Aki no kaze Redly, redly The sun shines heartlessly, but The wind is autumnal Rt , rt thm ti Nng tri chiu v t gi vn ma thu (Bi 40) mt ni gi l Cy tng nh Komatsu : Shiorashiki Na ya komatsu fuku Hagi susuki What a charming name ! The wind blows through little pines Clover and susuki i ci tn duyn dng Gi thi xuyn qua m cy tng nh Cy bn l v lau (Bi 41)

.PHNG HOI NGC BIN DCH

39

.Matsuo Basho

Chng ti i l ti n th Tada Komatsu. M st v nhng mnh khn nhiu ca ng cn c gi gn y. Cch y rt lu khi ng ang phc v tng Minamoto, ng gi nhng mn qu tng t Yoritomo. Thc ra, nhng vt ny l vt s hu khng tm thng ca nhng v s samurai. Chic m c khm vi tm thp v vng chm hnh hoa cc bo v nhng ci sng trn u rng. Ti thu thp d liu bit rng Kiso Yoshinaka sau khi git cht Sanemori trong trn nh bn dng chic m cng cho n th vi li nguyn cu chin thng. S kin Higuchi no Jiro thay mt Yoshinaka n cng v dng l vt c miu t sinh ng rnh mch trong cun s ca n th. Muzan ya na Kabuto noshita no kirigirisu Alas for mortality ! Underneath the helmet A grasshopper . Cu nguyn cho nm m ! di chic nn st chin binh con chu chu (Bi 42) Khi i theo con ng n nhng sui nc nng Yamanaka, chng ti ngc nhn thy nh chp ca ni Shirane. Pha bn tri di chn ni c mt ngi n th Quan m (Kanon). Ngy xa, sau khi thi thng hong Kazan hon thnh cuc hnh hng n ba ngi n th Quan m, ng cho xy dng ni y mt bc tng Pht i t i bi (yu thng v tha th tt c ) v ban cho n ci tn NATA, phi hp hai ch, Na (Nachi) v Ta (Tanigumi)*48. Mt hng cy tng c xa mc trn nhng tng k l vi nhng hnh dng khc nhau, li c mt ngi in nh lp l ng trn nh chp ni. y thc l mt ni mang v p k diu. Ishiyama no Ishi yorishiroshi Aki nokaze Whiter, whiter than The stones of Stone MountainThe autumnal wind. Mu trng, trng hn c nhng tng trn ni gi ma thu *49 (Bi 43. Gi thu mu trng)*48 Vua Kazan gp hai tn ngi cha quan trng i vi ng: Seigando-ji Nachi v Kegonji Tanigumi *49 Bi th ni chung gii thch rng nhng hn Nata trng hn Ishiyamadera gn h T b. Tuy nhin nhng hn ny mu en, nn hu nh cc cha khc hn l trng hn Ishiyama dera. Cn gii thch thm. Trng l mu ca ma Thu theo ti liu ca o Lo..PHNG HOI NGC BIN DCH

40

.Matsuo Basho

Hai ngi tm sui nc nng, dng sui ni ting c xp hng nh ch ng sau sui Arima. Yamanaka ya Kiku wa taoranu Yu nonioi At Yamanaka No need to pick chrysanthemumsThe scent of hot springs Yamanaka khng cn hi hoa cc sui nc nng vn thm *50 (Bi 44) Ch nh tr tn Kunenosuke ch l mt cu b. Cha ca cu rt thch th haikai v c ln cch y lu, khi Teishitsu *51 cn tr t Kyoto n y b nhc nh bi kin thc siu vit v ngh thut th ca ngi cha cu b. Khi quay tr li Kyoto, Teishitsu xin theo hc thy Teitoku v sau t c s cng nhn l nh th. H cn ni rng ngay c sau khi tr nn ni ting ng vn sa cha th min ph cho nhiu ngi trong lng. Ngy nay nhng vic thnh chuyn c tch.

Cn li mt mnhSora mc bnh au bao t, phi i trc n Nagashima thuc tnh Ise ni anh c b con h hng. Anh li vn th cho ti: Yuki yukite Tao refusu tomo Hagi no hara On, on I travel ; Though I fall and die, let it be In fields of clover Tip tc ti i l hnh cho d ti ng xung cht, hy ti nm trn cnh ng hoa bn l ma thu Ni thng xt ngi i trc, nim tic nui ngi cn i sau- chng ti nh hai con vt hoang chia tay v lc ng trong nhng m my. Ti cng vit mt vn :

*50 C mt tn ngng Trung Quc (Nht Bn cng chu nh hng) l mi hng hoa cc c hiu qu cha bnh. *51Yasuhara Teishishu (1610-1673) hc th haikai vi Matsunaga Teitoku (1571-1653) v tr nn mt trong nhng nh th hng u sm nht ca th loi haikai..PHNG HOI NGC BIN DCH

41

.Matsuo Basho

Kyo yori ya Kakitsuke kesan Kasano tsuyu Today I shall wipe out The words written in my hat With the dew of tears. Hm nay ti chi i nhng li vit trong chic nn vi nhng git nc mt sng.*52 (Bi 45) Ti ngh ngi n th Zensho-ji bn ngoi thnh lu Daishoji. Ni y vn thuc a phn tnh Kaga. Sora m trc cng ngi n ny v li cho ti bi th sau: Yo mo sugara Akikaze kiku ya Ura no yana All through the night I listened to the autumn wind In the hills behind Sut m trng Ti lng nghe gi thu trong nhng ngn i sau lng

Ti s qut vnDu ch mi mt m chng ti xa nhau, nghe nh th cch xa nhau ngn dm. m hm ti cng nm lng nghe gi thu, trn trc khng ng c trong cn phng chung ca cc nh tu. Khi rng ng n, ti nghe ting tng kinh rt r rng. Hm nay ti phi i Echizen. Ti c cm tng nh ti ang vi vng i xung thang gc, sn sng ln ng. Ngay lc y cc thy tu tr tay cm bt v giy chy theo ti v pha ca . Nhn cy liu trong vn ang rng l, th l ti vit: Niwa hakite Idebaya tera ni Chiru yanagi Ill sweep the garden before I leave- in the temple The willow-leaves fall.

*52 l mt tc l ca nhng ngi hnh hng tp th vit nhng cu, chng hn nh Hai ngi trn thin ng v trn mt t mt trong chic nn; nhng nay Sora khng cn i cng vi ng na nn Basho chi b my ch ny..PHNG HOI NGC BIN DCH

42

.Matsuo Basho

Ti s qut vn trc khi ra i- trong cha l liu rng ri (Bi 46) Ti vi vit ra cu th ngu hng ri x i dp l hnh v ln ng. Con thuyn ca ti vt qua hn o nh Yoshizaki. Ranh gii tnh Echizen. Ti ving thm cy tng Vt qua thu triu. Yo mo sugara Arashi ni nami wo Hakobasete Tsuki wo taretaru Shiogoshi nomatsuAll through the night The waves were driven by a storm That brought them shoreward ; The moon shone suspended from The pines of Shiogoshi

Sut m nhng con sng b bo y a vo tn b. Vng trng chiu sng rc trn cy tng Shiogoshi. (Bi 47) Trong bi th ny, Saiyo ni ht nhng g ng ni v phong cnh a dng ni y. Nu c ai c gng th thm mt t ng vo y, iu ng ngn chng khc no lp thm mt ngn tay vo bn tay bnh thng ca con ngi. n Maruoka ti thm ving v tr tr ngi n Tenryu l ngi quen c. Li cn anh Hokushi t Kanazawa i theo tin ti mt qung ngn nhng anh li thp tng ti sut n y. Anh chng b qua cnh vt no trn hnh trnh m khng ghi nhn, li vit nhng vn th v nhng cnh tng th v v nhng chuyn chng ti gp trn ng. Khi chng ti chia tay nhau, ti vit: Mono kakite Ogi hikisaku Nagori kana I scribbled something, Planning to tear up my fanBut parting was sad ! Ti vit vi t dng, nh x rch chic qutnhng pht chia tay bun hiu.*53 (Bi 48)

*53 Basho sp sa qung b chic nn, lc ny ma h ht, cao hng vit vi t ch ln nn, nhng gi li bn khon cha mun qung b nn. S min cng chia tay chic nn ng rng ng min cng di khi Hokushi..PHNG HOI NGC BIN DCH

43

.Matsuo Basho

Ti li i chng ba, bn dm su vo trong vng ni lm l ngi n Eihei-ji. y l ngi n ca thin s Dogen. Ti tng nghe rng ng rt t ho ri b cuc sng kinh , vt xa ngn dm n xy ngi n trong dy ni ny. Fukui cch y chng 7 dm, n ung ba ti xong ti mi ra i, li b m mm dc theo con ng m ti. Fukui l ni thin s Tosai sng rt lu nh mt ngi n s. C ln, khng nh r nm no, thin s n Edo vo thm ti.. C th hn mi nm ri. Ti kh tng tng ng gi yu hom hem n mc no, cn sng hay khng, c th qua i. Ti tm hi thm v ng, v c bit ng vn cn sng v ngi nh ng nh th ny th nCn nh nh p p ti tn ca ng chm su trong gc th trn. Hoa tri b v mp mc th treo lng lng khp vch tng, nhng loi cy c hoa mo g, cy l chi mc cao n mc gn che lp ca vo. y ng l ni y ri ti thm ngh v g ca. Mt ngi n b n mc v ngho nn xut hin v hi Tha ngi tn knh t u n hnh hng ? ng ch i thm mt qu ng vng ln cn. Nu ngi c vic cn, xin n tm ng y . Ti nghe ni nn bit b ny l phu nhn ca thin s. Ti ngh Cnh ny ging nh mt cnh trong cun tiu thuyt c *54 v quay i tm Tosai. Ti tm thy ng khng my kh khn v li nh ng hai m. Sau ti i thng ngon ma trng sng nht vnh Tsuruga. Tosai mun i theo tin ti, xn tay o kimono ln trong iu b bun ci :Ti s dn ng cho ng, ng tuyn b hm h nhit tnh. Ni Shirane dn dn m khut khi tm mt, ti thy thay vo l nh ni Hina. Ti vt qua cu Asamutsu, v n Tamae nhn nhng cy lau ang tr bng kt ht. i ngang qua ca i Nhng con chim ht v vt qua con ng hm Yuno, chng ti i n lu i Hiuchi. ni Kaeru ti nghe ting ku ca nhng con ngng tri u tin ca ma thu. Vo ngy 14, ti tm ch tr cng Tsuruga. nh trng m y c bit sng rc r. Ti hi ch nh tr Trng m mai c sng nh m nay khng ? ng ta p: Rt kh on c thi tit m sau vng Koshiji, chng bit ma hay tnh. Sau khi nhn ci bt tay ca ngi ch nh tr, ti i v pha ngi n Kei d l cng ban m. Ngi n cha ng nm m ca hong Chuai. Khun vin mang v thing ling thnh thin, nh trng xuyn qua nhng cy tng ti m ct trng trc sn chu trng nh th chng c ph mt ln sng. ng ch nh tr k ti nghe Mt ln, lu lm ri, mt thy tu s i th hai nguyn cu mt n hu ln lao ca thng . ng t i ct c, ch t v lm cho kh ro nhng ch ly li trong khun vin. ng lm cho mi tn n cng l cm thy d dng thoi mi*55. Tc l ny khng b qun lng. Cc nh tu hnh v sau vn tip tc ch ct sch p ri nh trc, gi l tc l tu s gnh ct. Tsuki kiyoshi Yugyo no moteru Suna no ue How pure the moonlight On the sand before the shrine Brought by Pilgrim- Priests.*54 Chc chn y l gi t mt cnh trong chng Yugao ca Truyn Genji trong Genji gh thm Yugao. *55 Hnh ng ca nh tu hnh hng vi mun lm hi lng thn linh lc y sn lng ban n hu theo yu cu ca nh tu..PHNG HOI NGC BIN DCH

44

.Matsuo Basho

nh trng thanh khit lm sao trn ct trng pha trc do cc nh tu mang n (Bi 49) Vo ngy 15, ng nh ng ch nh tr d on, tri ma. Meigetsu ya Hokkoku hiyori Sadame naki

Night of the full moon ! The weather in the northland Is so uncertain m nay Rm thi tit vng t Bc tht kh lng (Bi 50) Sang ngy 16 bu tri li quang ng v ti i thuyn n bi bin Iro thu lm nhng con s masuo nh b. T y n chng 15 dm. Ngi ch nh ca ti tn l Tenya, chun b tht t m vt dng cho ti, n nh v nhng ci ng tre y ru sake (#) v c rt ng gia nhn i theo thuyn ang ch chng ti. Mt trn gi tt lnh thi chng ti chng my chc n ni. Trn b bin c my tp lu ng dn v mt ngi cha c tch c k, y chng ti ngi ung tr v ru sake nng. S c n chm trong bi bm bao ph khp. Sabishisa ya Suma ni kachitaru Hama no aki How lonely it is ! Even lonelier than Suma Autumn at this beach C tch lm sao ! thm ch c n hn c Suma Ma thu trn bi bin ny. (Bi 51) Namino ma ya Kogai ni majiru Hagi no chiri(#) Sake: ru la, trng c nh cm ruu Vit Nam nhng nng hn, mn ung thng dng Nht. Tng t ru Vit Nam- ND.PHNG HOI NGC BIN DCH

45

.Matsuo Basho

What do the waves bring ? Mixed in with little shells. Bits of clover blooms Mang n g y hi nhng con sng ? trn ln vi nhng mnh v s nh b mt t hoa bn l . (Bi 52) Ti bo Tosai vit tm tt li nhng chuyn xy ra trong ngy v ct vo trong cha. Rotsu ln li mt mch n Tsuruga n n mng ti v, ri chng ti cng du hnh n tnh Mino. Hnh trnh by gi tin li hn nh c nga ci. Khi chng ti n tri p Ogaki th gp g c c Sora va t Ise ti. Etsujin cng vi v ci nga n y, v chng ti on t ngi nh ca Jokp. Sut ngy v m , nhng ngi bn thn thit nh Zensenshi, Keiko v m con trai ca anh, v nhng ngi khc na ln lt n thm ti. Trng h phn khi v quan tm lo lng dng nh h i n mt ngi t ci cht tr v. Trc khi ly li sc sau cuc du hnh mt l, ngy 6 thng Chn, ti li i chim bi ngi cha ln mi trng tu tnh Ise. Khi li bc ln mt con thuyn, ti vit: Hamaguri no Futami ni wakare Yuku aki zo Dividing like clam And shell, I leave for FutamiAutumn is passing by. Chia tch con s v v, ti ri i Futami ma thu ang i qua. *56 (Bi 53)

*56 Cu th ny nhc li vn m u cuc hnh trnh i v by gi li i. Ni sp n l Futami c ngi chu Ln, thuc tnh Ise. Basho chi ch: chia tay kh nh tch v s khi thn n. Futami cng cha ng hai ch: futa l v, mi l rut (ND ch thch b sung).PHNG HOI NGC BIN DCH

46

.Matsuo Basho

Cm nhn mt s bi th BashoThng v ngy l nhng l khch ca mun i ... Cu vn m u ca nht k hnh trnh ny chc hn da theo th L Bch trong bi Xun d yn o l vin(m xun n tic vn o mn) c hai cu: Ph thin a gi vn vt chi nghch l. Quang m gi bch i chi qu khch. Gio s Vnh Snh dch: Thin i tri ni l qun tr ca vn vt. Thng ngy tri qua l nhng khch qua ng (Li ln min Oku, Nh xut bn Th Gii 1999). L Bch mt ngi l khch gn sut i mnh cn vit B ta i l ngy hm qua, khng sao gi li c(bi th Trn lu T Thiu x Tuyn Chu tin bit hiu th Thc Vn) Nhc s Trnh Cng Sn mt ngi tng dch th haiku Trung Quc chc cng theo th trn m vit ca khc tr: Con chim m u cnh cy con c tr trong khe nc ngun Ti nay tr trn gian, trm nm v chn xa xm cui tri. Thin nhin ca Basho hu nh khng phn bit th hng, khng c la chn. Khi miu t thin nhin, Bahso khng coi cnh vt l th vay mn ng tnh.. Trong vn chng Trung Quc, cc loi cy c hoa l, th vt u c phn hng, t cao xung thp, t sang ti hnThi nhn c in Vit Nam chng hn Cao B Qut vit nht sinh th bi mai hoa th Basho tin sinh nht sinh th bi mun hoa k c hoa di. D nhin khi so snh nh th, chng ti khng c ph phn cc thi nhn khc vi Basho. Chng ta u bit rng thi nhn sng v ht th khng kh ca thi i v sng tc trong bi cnh ng thi. Ngay c cy bt, l mc, t giy h vit cng do bi cnh sn xut ra m ! Trong th Basho, sinh vt v con ngi bnh ng tuyt i. c nhng bi th vit v loi vt nh chim, c, chu chu, hc, chy rn, nga... n nh trng, ma, tuyt, dng sng, bo l, ...ngi c c quyn lin tng tng t n thn phn con ngi. Gii nghin cu xc nh l nguyn l bnh ng, lin thng trong th haiku Basho. Do vy hnh tng th ca Basho va phong ph va gin d . S hng th cm nhn ca ngi c tr nn thoi mi. Chng ti chn thng thc mt s bi th m nht thi cm thy d hiu, tm c ch khng c ngha nhng bi l hay nht trong tp vn Basho. Bi 2. Tng bit Ma xun ra i ting chim nc n mt c l y Thi nhn Basho rt ngi ni trc tip ni xc ng khi chia tay bn hu . ng ni nh trn l , bn b ai cng hiu ! Thin nhin trong th ng gnh thay ngi, chia bt ni kh cho ngi vy. Ho ra chim v c cng yu ma xun v tic nui khi xun qua, nh ngi vy. Nh th thc s cm thng vi h (chim, c) ch khng phi ch mn h ni thay mnh.

.PHNG HOI NGC BIN DCH

47

.Matsuo Basho

Bi 18. Gic m di m Nhng m c ma hTrn ngi m nhng chin binh dng cm ang m. Mi v sau. Dch gi bn ting Anh ng Donald Keene rt hiu bi th. ng dch rt hay rng nhng m c ca gic m ca ngi lnh dng cm. Ting Anh rt ch trng xc nh ch ng v s hu. Ting Vit v Hn khng ch lm chuyn ny, vy nn ngi c phi vn dng quan st, t xc nh ly ch ng cn c theo bi cnh v cu trc bi th. Ta hiu rng nhng ngi lnh hi sinh m cha mn nguyn. l s tht mun i, nhng cuc chin tranh y bt k chnh ngha hay phi ngha th ngi lnh tui tr hay gi cng khng bao gi vui v cht, mn nguyn cht, . Ngi lnh nm di t su, h vn m mng, c ao, nhng m c xanh trn m mc mi khng ngng nh th hin gic m ca h. Vy h m iu g ? Basho ch vo cy c. Ngi c hiu: lit s ch m c sng m thi ! (Chuyn nhng nh ngoi cm Vit Nam ngy nay k rng h tip xc vi nhng vong hn lit s. Cc linh hn y vn sng, vn theo di ngi i, vn ao c nhng ci nho nh nh iu thuc ht, cht t tin tiu thnh thong c bit, h ni ch mong ngi i ng qun h) Basho khng ni g c v nhng c m ca h, ng t ci m c ma h c mc mi, th l bn c chng ta hiu ri, v chng ta t nhin suy ngm tip tc na. Bi 19. Ma mu xun Nhng cn ma ma xun gi cho bn khi nhng cuc tn ph d di, snh ng thng lung linh. Nh th suy ngm v ma xun theo mt cch khc l. Trn th gii c bao nhiu ng vn chng, m nhc, hi ho miu t ma xun rt hayMa xun sinh si ny n, ma xun ca yu ng, ma xun hi vng, ma xun ti sinh Basho c cch din t c o: ma xun gi cho bn khi b tn ph d di. Thc ra s tn li ca cuc sng th c ai cn ngn c u ! Nhng ma xun mi mit sinh n, b vo ch mt, cng coi nh gi li c vy. Ci nhn v thng tch cc ca Pht gio rt th v, gip cho chng ta gi ly cht lc quan. Trit l thin tng nh vy rt ho hp vi i sng nhn th ch u c khp kn vo ci Ti c th, xut th. t tri ma xun chnh l snh ng thng lung linh- y l mt nim gin n, c o ca Basho v Thng ` Bi 19. Rn v nga

B chy rn quy ry Ti nghe ting nga i ngay bn gi nm. Ni dung thng tin ca bi th chng c g l. Ci cch ni ln hai iu y mi thc l cht th. Con ngi ung dung chp nhn chy rn nga i, chng coi vic nh nht y l kh cc .

.PHNG HOI NGC BIN DCH

48

.Matsuo Basho

Bi 23. Vng ngh n hoa H lm ti nh li Sp trang im ca ph n nhng mu vng ngh n hoa Mu vng ngh n hoa l mt cu th ti hoa to bo l. Ngi c ng nh thi nhn vit ngc i: mu vng ngh n ra hoa ! Trong khi ngi khc s vit hoa n mu vng ngh... Chng ta s cn gp khng t nhng t ng ti hoa khc trong tp k hnh trnh ca Basho.Bi 24. D ht

i s lng l ni y Chch su vo ting ht ca con d. C ngi dch l thm su vo e rng cha st vi cm gic thi nhn. Ting con d (hoc con chu chu) vn bnh thng nh mi ni, mi khi, ci ng ni y l s lng l. S lng l lm nn cho ting d nh nhoi tr nn sc nhn v y sc mnh, dng nh ci di, ci khoan, cy kim chch su vo Nhng cui cng vn l tm trng thi nhn khin ta suy ngm. Ngi thin ny t mnh gt b nhng tp m xung quanh th mi nhn ra iu ny m vit nn bi haiku sc so, sc nhn nh ting d trong im lng.Bi 25. Ma ma h

Khp ni dn v bin ma ma h, sao chy nhanh l ! Dng sng Mogami Dng sng nc vo bin c th c g l u ! Nhng y l ma h, ma nhiu hn, ln hn, nhanh hn, vy th sng chy nhanh hn. Nh a l chuyn nghip s chng phi bn khon. Cn bn c, bn cm nhn iu g cng vi Basho ? Nu khng lng nghe thin nhin, ta s chng thy g. Con sng mang nhiu nc th phi chy nhanh t gii thot gnh nng ca n i. Th gii v thng, con ngi chng ta buc phi nhn ra iu y.Bi 26. Tuyt trng thm

Thing ling thay ni y tuyt trng t to hng t thung lng pha Nam Cm gic khi t ho mnh vo gia thin nhin thng xuyn hin din trong th Basho, chng cn phi c gng cht no.Bi 33. Con hc

Ni vt qua thu triu con hc chn di ngp t Nc bin mt m sao ! Cng l mt cm gic thin nhin tinh t, nhn con hc ng dm chn trong nc, nh th cm thy s mt m trong tm hn mnh.

.PHNG HOI NGC BIN DCH

49

.Matsuo Basho

Bi 36. Du n

Di cng mt mi nh nhng du n ang ng nh trng v c bn 1 (C nh nghin cu dch cy bn l l cy inh hng hoc cy c thu) Mt cao tng thi s khng h cm thy xu h khi chung nh vi gi lng chi. Thi ho Bahso pht minh ra t ng du n t lng nhn i su xa ca mnh. Du n nguyn ch Hn gc l (ch Nht ch khc mt cht: thay th b thu bng b xc trong ch du). L mt thi nhn tu hnh, Bahso vn quan tm n nhn th, n nhng kip ngi sng di y x hi . Mt ch du cha c lng cm thng vi nhng ngi du n. cch phng pha trc nh, Bahso nh ngi thin m nghe r nhng li tm s ca hai du n v ng thut li cho c gi nghe. Ngi v tm khng lng nghe s chng th qun th m cho c. Basho khng by t quan im ring, ng ch t tn mi cho ci ngh nghip ti nhc ca h v thut li suy ngh ca h. Th l cho mt bi th.Bi 42. Con chu chu trong nn st

Cu nguyn cho nm m ! Di chic nn st chin binh con chu chu Bi th tng nim mt ngi lnh, mt v tng hi sinh trong lch s. Ngi ta c bao nhiu li by t lng tri n, cm phc hoc k ra cng lao ca ngi qu vng, c khi l thng tic, li c trng hp cn ch trchBasho ch t mt con chu chu (hoc con d) trong chic m st-di vt ca ngi hi sinh m tng nim. Khng ch tng nim, ng cn by t mt thi tht kn o qua hnh tng con d tr ng trong chic nn st qu gi c xa. Ta c th ngh iu g v hnh nh con chu chu (hoc con d) tm thng N n ngh ngi trong chic m st, lm bn xm ging vi vong hn ang tm tr ni y. Trong cu th m u, ai l ch ng, nh th hay con chu chu ? Ti ngh l c hai sinh linh ny u tng nim ngi qu c, cng tm n vi vong hn nn h mi c dp gp nhau ni y. Nu ta ngh rng con chu chu l hin thn kip sau ca lit s th c c khng ?!Bi 44. Sui nng thm

Yamanaka khng cn hi hoa cc sui nc nng vn thm Nh th k li cm gic ca mnh, mt cm gic thin nhin nhy bn tinh t l thng. Tuyt trng to hng, sui nc nng cng thm hng. Hng tuyt lnh, hng sui nng Ta cng c li on thi nhn Basho n vng Kurobane thuc Nasu ... Mt anh nng dn ni ti tnh, xem cch no tt nht cho cc ng. Nhng cnh ng ny i ti c nhiu li. Cc ng du khch khng bit ng, d b lc lm. Ti lo chuyn y... Thi c ci nga i, n khi n dng li th th n t quay v. Anh y cho chng ti thu con nga.... i mt hi lu ti mt ci lng, ti th con nga quay li vi mt t tin buc vo yn nga.

.PHNG HOI NGC BIN DCH

50

.Matsuo Basho

Ta bn khon, sao li c nhng ngi dn tin cy khch l mt cch v t n th nh ! Con nga l c mt gia ti, mt cng c kim sng m h sn lng giao cho khch l thu, khng i tin trc hoc t cc hay bo lnh. Khi ti ni, khch t buc tin thu vo yn nga, nga t quay v vi ch. Phi chng Pht tnh thm su vo nhng con ngi bnh d v tnh ngha y, tng nh con nga cng c Pht tnh vy! Thi hin i chng ta lm th no c c nhiu con ngi sng vi nhau nh vy ?! Nhng ngi nh anh nng dn n chnh l tinh hoa ca vng t Oku. Thi nhn thin s k cu chuyn cm ng mt cch gin d, vi ging iu thin mc mc. khng phi l chuyn l vng ng bc, y ta hy cng c mt bi th ca Sora (bn ng hnh v mn sinh ca Basho). Ti chc rng chuyn i Oku ca thy tr Basho bn cnh mc ch hnh hng cn l mt kho hng dn mn sinh Sora i thc t sng tc vn chng. Chc hn nhng bi th t i ca Sora c thy Basho gp , nhun sc ri. Dy ni YudonoKhi ti dm ln nhng ng tin xu ca khch hnh hng ngm h, ti ri nc mt. Nhng ngi hnh hng Nht Bn m o nh th tht l him c. Nhng ng tin xu lm l vt ri rc trn mt ng, khch hnh hng dm chn ln m i qua. ni y khng c nhng lng tham. Vy l h c o, c o ngay gia i thng trn mt t. Mn sinh ca Basho ch thut li v ri i git nc mt, khng thuyt minh g c. c tp Nht k hnh trnh ny, chng ta thy r nhng cm hng ch o di y ho quyn rt t nhin: Tnh yu t nc, mt t nc a dng, ti p v him tr, ngn trng . Knh m nhng di tch phong cnh c xa ca lch s dn tc. Hm m thi ca c in ca tin bi li. Kht khao du lch, khm ph cc thng cnh phong ph ca t nc. Yu thng nhng ngi lao ng bnh thng. n su mt trit l o Pht th gian v thng, khng th lu gi c nhng th vt cht, ch c tinh tu tinh thn th cn li.

Kt lunThi ca vn mang tnh dn tc, kh chia s vi dn tc khc- cc nh nghin cu thng ni vy. Nhng by gi lun im ny cn c thay i trong cc gio trnh vn hc trn th gii. Th haiku l th th, th ti u tin c th quc t ha, tr thnh ting ni th chung ca ton nhn loi, Bahso v tnh lng l chng minh iu .

.PHNG HOI NGC BIN DCH

51

.Matsuo Basho

DANH MC 53 BI TH trong tp Oku no Hosomichi(Ta bi do ngi dch t)

Bi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

Tn bi Lu c Tng bit L xanh Ma h n Ci ly Tri ma Chim g kin Chim chin chin Ri gc liu Bi ca trng la Ma hoa d Hoa vn L c giy Hn o nn ma Cy tng sinh i Quai dp Con thuyn Gic m di m Ma ma xun Rn v nga Mt m Cc ku Vng ngh n hoa D ht Ma ma h Tuyt trng thm Vng trng li lim

Bi 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53

Tn bi Trng u ni Yudono Sui nc nng Mt tri tm bin Mimosa Con hc m thng By Bin ng Du n ng la Cn gi ri l Da hu v c tm Nng Ba cy Chu chu trong nn st Gi thu mu trng Sui nng thm Chic nn Qut vn Trng tng Vit vi nh trng tinh khit Trng ma Ma thu c tch V s v hoa Li chia tay

.PHNG HOI NGC BIN DCH

52

.Matsuo Basho

BT(li cui tp)1. V cch thc ch thch: Nhng ch thch ghi s t 1 n 56 l ca Donald Keene dch gi bn ting Anh. Ring nhng ch thch ca ngi dch ting Vit th ghi bng du (#) di chn trang m khng ghi s th t. 2. V ta tp sch: Bn ting Nht c l , ting Nht hin i l . Dch gi Donald Keene (trong Li ni u) ni rng ng tng cn nhc hai ci tiu The Narrow Road into Oku v The Narrow Road of Oku, cui cng ng chn The Narrow Road to Oku. Narrow vi cc ngha: hp hi, st sao, nguy him, t m v thin cn... khng bao hm c ci ngha su xa, su sc, huyn b ca nguyn tc v cng cha tng thch lm vi ni dung tp Nht k. Ngoi ra, cc dch gi khc Phng Ty cn dch l: The Narrow Road to the Deep North (Con ng nh hp, t m n x Bc) Back