İÇİndekİler - dindersi.com, ddy yayınlarıbaşlangıçta en güzel bir kıvamda...

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜMKUR’AN TARİHİ VE TECVİD

1.1. KUR’AN-I KERİM’İN NÜZUL ORTAMI ..........................................................................................................................................................9

1.2. İLK VAHİY VE VAHYİN GELİŞ ŞEKİLLERİ ...................................................................................................................................................9

1.3. VAHYİN YAZILMASI VE KORUNMASI ......................................................................................................................................................11

1.4. KUR’AN-I KERİM’İN MUSHAF HÂLİNE GETİRİLMESİ ...........................................................................................................................11

1.5. MUSHAFIN ÇOĞALTILMASI .......................................................................................................................................................................12

1.6. KUR’AN-I KERİM’İN NOKTALANMASI VE HAREKELENMESİ ...............................................................................................................13

1.7. KUR’AN-I KERİM’İN DİĞER İSİMLERİ ......................................................................................................................................................13

TESTLER ......................................................................................................................................................................................................................15

1.8. TECVİD İLMİ ...................................................................................................................................................................................................47

TESTLER ......................................................................................................................................................................................................................57

2. BÖLÜMİSLAM İNANÇ ESASLARI

2.1. DİN ...................................................................................................................................................................................................................91

2.2. İSLAM İNANÇ ESASLARI .............................................................................................................................................................................93

2.3. AKAİD İLMİ .................................................................................................................................................................................................1102.4. İMAN ESASLARI .........................................................................................................................................................................................113TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................127

3. BÖLÜMİSLAM İBADET ESASLARI

3.1. FIKIH VE İLMİHAL .....................................................................................................................................................................................189

3.2. TEMİZLİK......................................................................................................................................................................................................189

3.3. ABDEST ........................................................................................................................................................................................................191

3.4. GUSÜL ..........................................................................................................................................................................................................194

3.5. TEYEMMÜM ................................................................................................................................................................................................196

3.6. KADINLARA MAHSUS HALLER...............................................................................................................................................................196TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................199

3.7. NAMAZ .........................................................................................................................................................................................................219TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................2473.8. ORUÇ ............................................................................................................................................................................................................275TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................283

3.9. ZEKAT ...........................................................................................................................................................................................................303TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................3213.10. HAC...............................................................................................................................................................................................................349TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................379

4. BÖLÜMSİYER

4.1. HZ. MUHAMMED’İN PEYGAMBER OLARAK GÖNDE RİLDİĞİ ORTAM ...........................................................................................409

4.2. PEYGAMBERLİĞİNE KADAR HZ. MUHAMMED ....................................................................................................................................................................4154.3. PEYGAMBERLİĞİN MEKKE DÖNEMİ ......................................................................................................................................................419

4.4. HİCRET VE MEDİNE’DE İSLAM TOPLUMUNUN OLUŞUMU ..............................................................................................................422

4.5. HZ. MUHAMMED’IN İSLÂM’A VE MÜSLÜMANLARA YÖ NELİK SALDIRILARLA MÜCADELESİ .................................................425

4.6. HZ. MUHAMMED’İN AİLE HAYATI ..........................................................................................................................................................445

4.7. HZ. MUHAMMED VE İDARE .....................................................................................................................................................................4474.8. EKONOMİK FAALİYETLER ........................................................................................................................................................................4494.9. SOSYAL VE KÜLTÜREL FAALİYETLER ...................................................................................................................................................4504.10. HZ. MUHAMMED VE BAZI TOPLUM KESİMLERİ .................................................................................................................................4534.11. HZ. MUHAMMED’IN SON GÜNLERİ VE VEFATI ....................................................................................................................................455TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................463

5. BÖLÜMİSLAM AHLAKI

5.1. AHLÂKIN TARİFİ VE MAHİYETİ ...............................................................................................................................................................489

5.2. KUR’AN VE SÜNNET’TE AHLÂK ..............................................................................................................................................................490

5.3. İSLAM’IN BELLİ BAŞLI AHLÂK PROBLEMLERİNE BAKIŞI ................................................................................................................491

5.4. BAŞLICA AHLÂKÎ GÖREV VE SORUMLULUKLAR ..............................................................................................................................492TESTLER ...................................................................................................................................................................................................................493

MUHKEM: Sözlükte“sağlam kılınmış, dış etkilere ve bozulmalara karşı korunmuş” gibi mânalara gelen muhkem kelimesinin tefsir ve hadis ilimlerindeki terim anlamı genel kabule göre “başka bir ihtimal taşımayan açık mânalı âyet ve hadisleri ifade eder;” fıkıh usulü terminolojisinde ise “açıklık bakımından yapılan sıra-lamada en üst düzeye yerleştirilen lafız” türünün adıdır.

(TDV İslâm Ansiklopedisi, C.31. S. 42-44)

Hayallerinizin Yol Haritası: Din Hizmetleri Alan Bilgisi Testi Sı-navında, başarılı olmanız için oluşturulan bu kitap daha kolay ve kalıcı biçimde öğrenmenizi amaçlamaktadır.

KONU ANLATIMBu alan ÖSYM’nin sorumlu tuttuğu kaynakların, önemle üzerinde durdu-ğu DHBT-1 konularının özetinden iba-rettir. Kaynaklarda bilinmesi gereken temel bilgiler konu anlatım bölümünde daha kısa ve anlaşılır şekilde açıklan-mıştır. Bu alan oluşturulurken sınavda çıkması muhtemel olan bütün bilgilere yer verilmekle beraber gereksiz bilgi birikiminden kaçınılmıştır. Bölüm için-de önemli kavramlar kırmızı ile renk-lendirilerek konuyu anlama kolaylığı sağlanmıştır. Bilgiler maddelendirme yöntemi ile konu bütünlüğü içinde sunulmuştur. Bu yüzden alan bilgisinin dikkatle ve özenle gerekirse iki defa okunması tavsiye-mizdir. Zira gereken dikkat ve özenle çalışılırsa soruların kaçırıl-ması söz konusu değildir.

Muhkem / Kavram / Dikkat / Biliyor musunuz?Kavram: Bu kutucuklardakikavramlar ve bilgiler konuyu anlamanız ve sorulma olasılı-ğı en yüksek bilgileri içermesi açısından oldukça önemlidir. Kavramlar özellikle kırmızı ile yazılarak dikkatinizden kaçmaması amaçlanmıştır. Bu kavramlar, sizin konunun ana hatlarını çizmeni-ze yardımcı olacaktır. Sınava girmeden bu kavramaların mutlaka bilinmesi gerekir.

Muhkem: Bu kutucuk konu-nun kesinlikle öğrenilmesi gereken hüküm ve bilgilerini barındırmaktadır. Kimi za-man konunun en can alıcı yerini kimi zamanda konunun özetini vurgular.

Dikkat: Bu kutucuk özellikle üzerinde durulması gereken bilgiler ile beraber istisnai bil-gileri de kapsamaktadır.

Biliyor musunuz?: Bu kutu-cuk ise, konu içerisinde bulu-nan ve farkındalığımızı artır-mak için oluşturulmuş bilgi-lerden meydana gelmektedir.

Tablolar ve Bilgi HaritalarıÇok önemli bilgi ve konuları, tablolar haline getirerek sizlerin gör-sel zekâsına hitap etmesi ve bilgilerin bütün bir şekilde daha kolay öğrenilmesi hedeflenmiştir. Gerek tablolar, gerekse bilgi haritaları sizlerin konuyu daha iyi kavramanıza ve bir bütünlük içinde öğren-menize katkı sağlayacaktır.

Konu Anlatım Kitabı Başlık DüzeniBu kitapta kullanılan başlık düzeni şöyledir. Ana başlıklar BÜYÜK HARFLERLE ve kırmızı yazılmıştır. Ana başlığın altındaki alt baş-lıklar ise, Baş Harfleri Büyük diğerleri küçük ve siyah yazılmıştır. Ayrıca konu numaralandırmaları yapılarak böylece bir konunun ana başlık mı yoksa alt başlık mı olduğunu rahatça anlamanız amaçlanmıştır.

Ösym’nin Yeni Tarz SorularıElinizdeki kitabın her bölüm sonunda bulunan testler, ÖSYM’nin en güncel ve en yeni soru tarzlarına göre bil-gi, kavrama, uygulama ve analiz düzeyindeki davranış-larla, değerlendirme düze-yindeki davranışların belir-lenmesi için öncüllü, çoktan seçmeli, bilgi ve yoruma da-yalı, görsel tarzda hazırlan-mış kaliteli ve nitelikli, sınav-da çıkma olasılığı muhtemel sorularla hazırlanmıştır.

Soru kökleri açık, anlaşılır ve çelişkilere yer verilmeye-cek şekilde oluşturulmuştur. Ayrıca soruların içeriği, so-ruyla öğrenme metoduna uygun biçimde yani bilmediğiniz bilgileri çözerken de öğrenme kolaylığına sahip olacağınız şekilde hazır-lanmıştır.

Cevap AnahtarlarıZamanın kıymetli olduğu bu maratonda, cevap anahtarla-rı sizlerin daha pratik ve hızlı bir şekilde sonuca ulaşması için karmaşıklıktan uzak ve düzenli tablolar halinde ilgili testin so-nuna konulmuştur.

MUHKEM 2020 DHBT-1 TÜM ADAYLAR KONU ANLATIMLI HAZIRLIK KİTABIÇALIŞMA SİHİRBAZI

2.3.2. İman

A. İmanın Tanımı ve Kapsamı

ÖN SÖZ

Değerli Okuyucularımız,

Elinizdeki bu kitap, Din Hizmetleri Alan Bilgisi Testi (DHBT) sınavında TÜM ADAYLAR kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştir-me sürecinde siz değerli okuyucularımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlık sürecinde özellikle şu konulara dikkat edilmiştir:

• Öncelikle Akademik kaynaklar, AUZEF kaynakları ve Diyanet İşleri Başkanlığının so-rumlu tuttuğu kaynaklarından istifade edilmiştir.

• Müfredat yer alan kazanımlar ve müfredattaki değişiklikler dikkate alınmıştır en gün-cel halinde düzenlenmiştir.

• Adayların sorumlu oldukları kaynaklarda yer alan kavramlara yer verilmiştir.

• Sorular, konu anlatım sırasına uygun olacak ve konuyu baştan sona tarayacak şekilde hazırlanmıştır.

• Geçmiş yıllarda ÖSYM’nin uyguladığı merkezi sınavlarda çıkan DİN HİZMETLERİ ALAN BİLGİSİ TESTİ soruları dikkatlice incelenmiş ve soruların bu sınav formatına uygun olmasına özen gösterilmiştir. Bunlara ek olarak, konuları tam anlamıyla kavramanız için, bol miktarda özgün soru, güncel bir anlatım dili kullanılarak hazırlanmıştır.

• Konuların daha iyi kavrana bilmesi için çokça tablo, kavram haritası ve bilgi şemaları kullanılmıştır.

• Ayrıca en kapsamlı ve en kaliteli özet çalışma olmakla beraber alanında ilk defa renkli olarak basılması ile farkını ortaya koymuştur.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve öne-rilerinizi [email protected] adresini kullanarak ya da 0505 979 88 88 numaralı telefona WhatsApp üzerinden iletmeniz yeterli olacaktır.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli Din görevlilerinin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle... Başarılar…

Selam ve dua ile…

DDY Yayınları Komisyon Başkanı

Necmi KOBYA

BÖLÜM

DHBT-1KONU ANLATIMLI

HAZIRLIK KİTABI

İSLAMİNANÇ ESASLARI

2.

• DİN

• İSLAMİNANÇESASLARI

• AKAİDİLMİ

• İMANESASLARI

İSLAM İNANÇ ESASLARI BÖLÜMÜNE AİT KONULAR

91

DDY

YAYI

NLAR

I

MUHKEM DHBT-1 KONU ANLATIMLI HAZIRLIK KİTABI

İSLAM İNANÇ ESASLARI 2.BÖLÜM

2.1. DİN

KavramDin: insanın Tanrı, diğer insan ve varlıklarla münasebetlerini düzenleyen ve hayatına yön veren, onlarla ilgili davranışlarına esas olacak kurallar bütününe verilen addır. Din; Arapça kökenli bir kelime olan sözlükte “örf ve adet, ceza ve karşılık, mükafat, itaat, hesap, boyun eğme, hakimiyet ve galibiyet, saltanat ve mülkiyet, hüküm ve ferman, makbul ibadet, millet, şeriat” gibi çeşitli anlamlara gelir.

Kur’an-ıKerim’dedinkelimesidoksanikiyerdegeçmek-te ve şu anlamlarda kullanıldığı görülmektedir. Kur’ân-ıKerîm’dedinkelimesidoksanikiyerdegeçmektedir.

Kur’an ve İslam’i kaynaklardan hare ketle “din” keli-mesinin anlamlarını şu şekilde gruplamak mümkün-dür: 1. Ceza(karşılık),mükâfat,hüküm,hesap.2. Üstüngelme,hâkimiyet,zelilkılma,zorlama.3. İtaat,teslimiyet,hizmet,ibadet.4. Âdet,yol,kanun,şeriat,millet,mezhep.ÖteyandanKur’an’dadinkelimesihemuluhiyyetihemubudiyyetiyaniTanrıvekulaçısındanikifarklıanlamıifa-deetmektedir.

Biliyor musunuz?Kur’an-ı Kerim’de din kelimesi sadece müslümanların değil, baş-kalarının inançlarını da ifade etmek üzere kullanılmış olmakla birlikte, özel anlamda din kelimesiyle İslam kastedilmiştir. (Al-i İmran/99)

2.1.1. Dinin Tanımı

Çağdaş Batılı ilim adamları tarafından dinin birbirindenfarklı tarifleri yapılmıştır. Bu tarifler büyük ölçüde ferdîtecrübeilezihnî,hissî,taabbüdîveiçtimaîelemanlardanibaretbeşunsurunbiriniyadabirkaçınıöneçıkararakya-pılmıştır.

Ferdî tecrübe dışında kalan mevcut bu dört unsuru şu şekilde açıklamak mümkündür:

a. Zihnî unsur: İnsanın kendisinden üstün bir güç vekudretinmevcudiyetinizihnenkabulü.Tanrıkavramıveyaçokgenelifadesiylekutsalkavramı,bütündinle-rinözündekitemelunsurdur.

b. Hissî unsur: Zihnenvarlığıkabuledilenbuüstüngüçvekudretekarşıkalbenduyulanbağlılıkduygusu.

c. Taabbüdî unsur: Zihnenvarlığıkabuledilen,kalbenkendisinebağlanılanyücekudretekarşıbazıdavra-

nışlarıyapmayükümlülüğü.Bunadavranışfaktörüdedenilmektedirkiçokgenelolarakibadetiveyakullukgerekleriniifadeetmektedir.

d. İçtimaî unsur: Aynı zihnî, hissî, taabbüdî unsurlarıpaylaşaninsanlarınoluşturduğusosyalgrup.

İslam bilginleri dinin tarifini, Kur’an-ı Kerim’de yer alanaçıklamalarıveİslaminançlarınıgözönündebulundura-rakyapmışlardır.Buna göre;Hak din: İnsanın kainattaki varlıklarımüşahede ederekduyularüstüilahigerçeklerikavramasındanibaretgörü-lebileceğigibikişininkendiçabasıylaulaşamayıp,sadecevahiykanalıylaeldeedebildiğigerçeklerbütünüdür.

2.1.2. Dinin Kaynağı

İslam inancınagöre dini vahiy yoluyla bildirenAllah’tır;ve Hz. Adem’den Hz. Muhammed’e kadar bütün pey-gamberlerin getirdiği hak dinlerin ortak adı İslam’dır.Bubakımdan İslam’ın insanvedin telakkisi, insanınvedinin evrim iddialarıyla bağdaşmaz. İslam’a göre insanbaşlangıçtaengüzelbirkıvamdayaratılmıştır.(Tin/4)Hz.Adem’den itibarenbütün insanlar,Allahtarafındangön-derilen tevhiddinininesaslarını kavrayıpbenimseyecekvehayatlarını buesaslaragöredüzenleyecek seviyedezihnî,ruhîvebedenîkapasiteyesahipkılınmıştır.Allah’ınbaşlangıçtanitibareninsanlarabildirdiğidinintevhiddiniolduğuveonlarınbudinibenimsemeyeyatkınbirfıtrattayaratıldığıbelirtilmiştir.(Rum/30)

2.1.3. Dinin Önemi

Din tarihinbütündevirlerindevebütün toplumlardada-imamevcutolanevrenselveköklübirolgudur. İnsanlıktarihininherdönemindedin,canlılığınıkorumuşveinsanhayatınınayrılmazbirvasfıolmakarakterinisürdürmüş-tür.Bunundatemelsebebi,insanındinîbirvarlıkolması,başkabir ifadeyledinîduygunun, fıtrî (doğuştangelen)birözellikolarakinsanınkendiözvarlığıhakkındakişuurilebirlikteortayaçıkması,buşuurilebirliktegelişmesidir.DininfıtrîoluşuKur’an’daşuşekildebelirtilmektedir:“Sen yüzünü bir Hanif olarak dine, Allah’ın fıtratına çevir ki O, insanları bu fıtrat üzerine yaratmıştır. Allah’ın yaratması değiştirilemez.”(Rum/30)

İnsan, yapısı itibariyle dinemuhtaçtır. Çünkü insan ruhvebedendenibarettir.Bedeniihtiyaçlarıkarşılamaknasılhayatınbirgereğiise,manevivarlığındevamıdaruhîih-tiyaçlarınınkarşılanmasınabağlıdır.Onunbuihtiyaçlarınıkarşılayan en köklümüessese isedindir. İnsanın, yücebirkudretinmevcudiyetinikabulediponayönelmesi,duave niyaz ile ona sığınması, doğuştan getirdiği sığınma,güvenmevebağlanmaduygularınınengüzelkarşılığıdır.Herşeyivaredenbiryücekudretinmevcudiyetinikabul

92

DDY

YAYI

NLAR

I


İSLAM İNANÇ ESASLARI2.BÖLÜM

ediponabağlanmainsanıkuvvetlendirdiğigibi,dua,ni-yazveAllah’asığınmainsanıyüceltir.Ayrıcadindekiahi-retinancınınhemdünyahayatındakidavranışlardaetkiliolduğuhemdeinsandakiebediyetduygusunacevapver-diğiortadadır.

2.1.4. Dinlerin Tasnifi

Batıda din tasnifleri genelde üç kavrama dayalı olarakyapılmaktadır.

Batılı Bilim Adamlarına Göre Dinlerin Tasnifi

Tanrı Kavramı Esas Alınarak

h TekTanrılıDinler(İlâhîDinler)

h Düalist(İkiTanrılı)Dinler(Mecûsîlik)

h ÇokTanrılıDinler(EskiYunan,RomaVeMısırDin-

leri)

h TanrıKonusundaAçıkVeNetOlmayanlar(Budizm,

Şintoizm)

Sosyolojik - Tarihî Açıdan

h KurucusuOlanDinler(Yahudilik,Hristiyanlık,İslâm,

BudizmGibi)

h GelenekselDinler(KiminTebliğEttiğiBelliOlmayan

Dinler,İlkelDinler,EskiYunan,EskiMısırDiniGibi)

Coğrafya-Tarih Açısından

h OrtadoğuVeyaSâmiGrubuDinler(Yahudilik,Hris-

tiyanlıkVeİslâm)

h HintGrubu(Hinduizm,Budizm,Jainizm)

h Çin-JaponGrubu(Konfüçyüsçülük,Taoizm,Şinto-

izm)

Afrika Grubu

h İlkelDinler

h DünyaDinleri

h MillîDinler

Diğer

h VahyeDayanan-Dayanmayan

h MisyonerliğeYerVeren-Vermeyen

h ÂhiretİnancıOlan-Olmayan

h KutsalKitabıOlan-Olmayan

h Geçmiş-GünümüzDinleri

h BirBölgeyeVeyaKıtayaÖzgüDinler

h DeğişikBölgeVeKıtalaraYayılanDinler

İslam bilginlerinin din tasnifi ise: “hak din-batıl din”şeklindedir ve bu ayırım Kur’an-ı Kerim’e dayanmakta-dır.Kur’an-ıKerim’deİslamiçin“Allah katındaki din”(Al-iİmran/19),“dosdoğru din”(Rum/30),“hak din”(Tevbe/33;Fetih/28;Saf/9)tabirleriyeralmaktadır.

İslamikaynaklardavahyedayanandinler içingenellikle “milel”, batıl dinler için “nihal” kelimeleri de kullanılır.Nihle(çoğulunihal)kelimesi,diniçindeoluşanfırkaanla-mındadakullanılır.

İslam inancınaveKur’an-ıKerim’egöre ilk insançeşitliteorilerde öne sürüldüğügibi ilkel,mantıkî düşünce veyorumdanyoksunbirvahşideğil,Allah’ınemirlerinemu-hatapolansorumluluğununbilincindeveengüzelbiçim-deyaratılmışseçkinbirvarlıktır. İlk insanaynızamandadiğerbütünvarlıklararasındaAllah’ınhalifeolaraknitele-yipseçtiğibirpeygamberdir.Bütünpeygamberlerhakdinitebliğetmiş,onunyaşanmasınıteşviketmiş,kendilerideörnekolmuşlardır.OnlarAllah’ın emirlerini tebliğ etmiş,birolanAllah’aimanvekulluğaçağırmış,ilahikitapolanTevratveİncil’egöreyaşamayadavetetmişlerdir.

Biliyor musunuz?Hz. Musa’nın getirdiği dine Yahudilik, Hz. İsa’nın getirdiği dine de Hristiyanlık adı sonradan verilmiştir. Ne Hz. Musa, ne de Hz. İsa bu adları kullanmışlardır.

Kur’an-ı Kerim, peygamberleringetirdikleri dinlerin aynıhakdinolduğunukaynakvetemelesaslaraçısındanbe-lirtmiş,amaİslamadınısonpeygamberintebliğettiğidineadolarakvermiştir. “Bugün size dininizi ikmal ettim, üze-rinize nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslam’ı seçtim” (Maide/3) mealindekiayetdebunuifadeeder.

2.1.5. Diğer Dinler ve İslam

MiladîVII.yüzyıldaHz.Muhammed,İslamvahyinitebliğebaşladığındayeryüzündeateizm,putperestlik,politeizm(şirk),yıldızlaratapmadadahilbirçokdinveinançşekille-rimevcuttu.BudinlerdenMecusilik,Brahmanlık,Budizm,Sabiilik,YahudilikveHristiyanlıkenönemlileriolarakvehattabirdereceyekadarvahiydinleriolmalarıyönüyleogünün Mekkeliler’i tarafından kolaylıkla kabul edilebilirdinlerdi.

Bu dinleri kısaca şöyle özetleyebiliriz:a. Mecusilik: En eski dinlerden biriydi ve Zerdüşt’ün

getirdiği dinin bozulmuş şekline verilen addı. Zer-düşttekAllahyaniAhuraMazdainancınıtebliğetmiş,O’nunseçtiğikimselereilahivahyingeleceğine,me-leklereveölümsonrasıhayataimanıemretmişti.

93

DDY

YAYI

NLAR

I



b. Brahmanizm: Çok tanrılı bir dindir.GerçekteBrah-manlar tek Tanrı’ya inanmakla birlikte O’nun yara-tıkları veyaO’nunsıfatları şeklindedeolsaTanrı’nınbirtakımtezahürlerinetapmabunlardadamevcuttur.

c. Budizm: Brahmanizm’dekiputatapmainancınıred-dediponakarşı çıkmaktandoğmuşbirdinolmaklaberaber ana din olanBrahmanizm’den birçok esastaşımaktadır. Bu dinin kurucusu kabul edilen Budaputlara tapmayı kesinlikle reddetmiş olmasına rağ-men kendisinden sonraBudizm,Buda heykellerinetapmaşeklindeputperestbirdinhalinegelmiştir.

d. Sabiilik: İslam’ıngeldiğiasırdamevcutbirinançidi.Sabiilerhicrîilkyüzyıldamüslümanlarınhakimiyetial-tınagirmişveonlarazimmîlikstatüsütanınmıştır.Sa-biiler’inoldukçaeskiyedayananbirtarihleriolmaklabirliktenasıldoğduğu,kimintarafındanyayıldığıaçıkvenetolarakbilinmemektedir.Sabiilik’tebiryücevar-lıkinancımevcutolmaklabirlikteışıkalemiilekaran-lıkalemarasındakimücadeleyedayananbirdüalizminancıhakimdir.PeygamberlikinancınınmevcudiyetitartışmalıolmaklabirlikteHz.Yahya’yabüyükönemverilmekte ve kendi peygamberleri olarak açıklan-maktadır. Diğer taraftan Sabiiler Hz. İbrahim, Hz.Musa,Hz.İsaveHz.Muhammed’ikötülükpeygambe-ri,yalancıolaraknitelemektedirler.

Yahudilik ve Hristiyanlığın İnanç Sistemleri h Allah inancı: YahudilikTanrı’nınbirliğiüzerindeısrarladurmasına rağmen, en azından tarihlerinin bazı dö-nemlerindeonabeşerîniteliklernisbetetmişlerveade-taTanrı’yıbeşerîorganveduygular taşıyanbir insangibitasviretmişler,insanlaştırmışlardır.(Tecessüm)

Hristiyanlar ise Tanrı’nın birliğini farklı şekilde ele alıpteslisi savunmuşlar, aşırı bağlılık duygusuyla, Hz. İsa’yıtanrılaştırmışlardır.

İslam,AllahinancıhususundagerekYahudileringerekseHristiyanların sonradandüştükleri yanlışlık ve aşırılıklarıdüzeltmiş, Tanrı’nın beşerileşmesini reddetmiş, Allah’ınbirvebenzersizolduğunuvurgulamıştır

h Melek inancı: MeleklerinAllah’ınoğullarıvekızlarıol-duğuiddiasınıvebeşerîşekillerdekitasvirleriniredde-derekhemYahudiveHristiyanlarındüştükleriyanlışıgöstermişhemdeAllah’ınyüceliğinivurgulamıştır.

h Kutsal kitaplar: NeYahudilernedeHristiyanlar,Al-lahtarafındanHz.MusaveHz.İsa’yaverilmişkutsalkitapları orijinal şekilleriyle muhafaza edebilmişler,Kur’an-ıKerimisehemvahyedildiğindeyazıyageçiril-mişolmasıhemdeezberlenmeksuretiylemuhafazaedilmesiyönüyleorijinalveaslınauygunşekliylegü-nümüzekadargelmiştir.

h Peygamberlik: Yahudilik ve Hristiyanlık sonradantahrifedildikleri içinörnekveönderşahsiyetlerolanpeygamberlerleilgiliçeşitliiddiaveiftiralardabulunup

sonragelecekpeygamberlerikabuletmezkenİslam,hembütünpeygamberlereimanışartkoşmuşhemdeonlarılayıkolduklarıgüzelvasıflarlatavsifetmiştir.

h Dünya-ahiret dengesi: Yahudilik dünya hayatına,Hristiyanlık da dünyadan uzaklaşıp manevi hayatadaha çok ağırlık verirken İslam her ikisi arasındakidengeyi kurmuş ve korumuştur: “Allah’ın sana ver-diğinden(O’nunyolundaharcayarak)ahiretyurdunuiste,amadünyadandanasibiniunutma...”(Kasas/77)

h Mükellefiyetlerin azlığı: Madde-mana,dünya-ahiretdengeleriaçısındanenölçülüvekolaycayaşanabilir;çeşitliemirvehükümlerdekolaylığıöngörmesiaçısın-danenkolayolandinİslam’dır.

2.2. İSLAM İNANÇ ESASLARI

2.2.1. İslam Dininin Mahiyeti

Din, insanınözünde, fıtratındayerleşikbulunan veora-dankaynaklanan“Kutsalasaygı,onabağlanmaveonun-labütünleşme” ihtiyacınıkarşılarveonukainat içindekiyalnızlığındankurtaranbircansimidigöreviniyerinege-tirir.Din,beşerkurgusuolmayan,tamtersineTanrıkay-naklıolanşeyanlamındadır.Dinintemelamacı,insanileTanrıarasındaetkili,güçlüvesağlıklıbirbağkurmaktır.Buanlamdavahiykaynaklıbütündinlerinbir,tekveaynıolduğunusöylemekdoğruolur.NitekimKur’an’daki “Al-lah katındaki din İslam’dır.” (Al-iİmran/19)ifadesi,Allah’ınitibarettiği,geçerlisaydığıvedikkatealdığıtekdinin,özelanlamıylason ilahidinsayılan İslamdinianlamını ifadeetmesininyanısıra,Tanrıkaynaklıolanvahyedilmişdinle-rinözdebirolduğunuvurgulamaktadır.Tanrısaliradenininsanlaraulaşımınınpeygamberlerkanalıylaolmasınıdik-katealankimiİslambilginleripeygamberliğialeminruhuolaraknitelemişlerdir.Buyüzdenİslamdüşüncegelene-ğindetevatürveicmagibikurumsalyapılar,büyükölçü-de vahiyle irtibatlı gelenek zincirini korumak amacıylaoluşturulmuşveyahiçdeğilsebuamacahizmetetmiştir.

Biliyor musunuz?Dinin üç önemli boyutu bulunmaktadır. Bunlar;İnanç: Dinin Tanrı’yı tanıma ve bilme (marifetullah) boyutu

İbadet: Tanrı’ya itaat boyutu

Ahlak: Tanrı’yı sevme (muhabbetullah) boyutu

2.2.2. Tarihi Süreç

Hz.Muhammed’inyirmiüçyıllıkpeygamberliğidönemin-de tamamlananvahiy (Kur’an) veonunaçıklamasıma-hiyetindekisünnet,İslamdininin;inanç,ibadetveahlak

94

DDY

YAYI

NLAR

I



yanındahukuki,bireyselvesosyalhayatlailgili temelil-keleriniveamaçlarınıbelirlemişvedininanaçatısınıkur-muştur. Bununla birlikte İslam’ın bu iki asli kaynağının,bu kaynaklarda ifade edilen ilke, hüküm ve hedeflerin,örneklendirmevebenzetmelerinanlaşılması, yorumlan-masıvebunlardanamelihayatınçeşitliyönlerine ilişkinbazıdeğerhükümlerininveuygulanabilirsonuçlarınçıka-rılmasıaklimuhakemeilemümkünolmaktadır.SınırlısayıvemuhtevadakinaslarınyaniKur’anveSünnetmetninin,sınırsızsayıdaveçokçeşitliolaylaraışıktutabilmesi,farklıkonumvemahiyettekiinsandavranışlarınıyönlendirebil-mesiancakböylebiranlamaveyorumlama faaliyetiylemümkünolur.Ancakanlama,yorumlamavebakışaçısıyönüylebireylerarasındaönemlifarklılıklarınbulunması,üstelikinsanlarınkültür,gelenek,bilgivetecrübebirikim-lerinindönemvebölgeleregörededeğişmekteolmasıaynı Kur’an veya hadismetninden aynı dönemde veyafarklıdönemlerdefarklıanlamvehükümlerinçıkarılmasınıkaçınılmazkılmıştır.Budurum,İslam’dafikri tartışmanınve ihtilafın hoşgörüyle karşılanıp tabii bir hadise olarakgörülmesininde,İslamümmetiiçindekidinleilgiligörüşayrılıklarınındaanasebebiniteşkiletmiştir.Bunailaveten,naslarıninsanzihninincevabınıaradığıhersoruyu,ferdîveiçtimaîhayatınheralanınıayrıntıylaelealmadığı,çoğuyerdebukonulardakicevabaveçözümeyardımcıolacakanailkevehedeflerivermekleyetindiğivegeride“bilinçliboşluk”denilebilecekgenişbiralanbıraktığıdabilinmek-tedir. Bu alanMüslüman birey ve toplumlar tarafından,dinin ilke ve hedeflerine aykırı olmaması, hatta onlarlabütünleşmesi kaydıyla serbestçe düzenlenebilecektir.Yukarıdayapılantasvirışığında,İslam’ınanlaşılması,de-ğişmezliğiveuygulamayadayansıyan farklı tezahürleriyönüyleüçhalkadansözetmekmümkündür.

1. Halka: Kur’an ve Sünnet metninden doğrudan veaçıkbir şekildeanlaşılanöz, İslam’ın ana vedeğiş-mezunsuruyeralır.

2. Halka: Naslarındolaylışekildeveyorumlamasonucukapsadığıalan,naslarınizdüşümalanıteşkileder.

3. Halka: Müslümanfertvetoplumlarındininrehberliğiveyönlendirmesisonucubellibirkıvamagelmişken-diözinisiyatifleriyle,bilgivetecrübebirikimlerinden,kültür ve geleneklerinden kaynaklanan tercihleriyledolduracakları fakat ilk iki alanla da çelişmemeyeözengöstereceklerialanyeralır.

Sonuçolarakbelligörüşleretrafındaoluşanveyenikatı-lımlarladagiderekzenginleşenfikrikümeleşmeyemez-hepdenilmiştir.Sözlükte“gidilecekyer,gidilecekyol,gö-rüş,doktrinveakım”gibimanalaragelir.Birterimolarakisemezhep, kendi içinde tutarlı bir düşünce sisteminesahip olduğu kabul edilen itikadi ve fıkhi doktrini ifadeeder.Çoğulu “mezahib”dir.Mezhepkurucusukabuledi-lenimamveyamüctehidhiçbirşekildebirdinkoyucusuveyadintebliğcisideğildir.

2.2.3. MezhepMezhepler TarihiMezhep;gidilen,izlenenyolanlamınagelmektedir.Mez-hepler dinin anlaşılması, yorumlanması çabalarını ifadeeder.Buanlamdamezhepiledinarasındabazıfarklılıklarıifadeetmekgerekmektedir:

1. Dinilahi,mezhepbeşerikaynaklıdır.

2. Dinvahiye,mezhepleriseyorumlaradayanır.

3. Din(vahiy)değişmez,mezheplerinyaptıklarıyorum-larisezamanveşartlarındeğişmesiiledeğişirler.

Fırka: Sözlükte, "ayırmak, yarmak (ikiye bölmek), korkmak,ürpermek"manalarınagelmektedir.Terimolarakisefırka; " itikadivesiyasinedenlerdendolayıortayaçıkanfikirlervebu fikirlerin temsilcisiolanşahıslaretrafındakizümreleşmeler"anlamınagelmektedir.

Fırka Mezhep

Siyasi/İtikadi Siyasi/İtikadi

Fıkhi/Ameli

Firka-ı Naciye

Kurtuluşaerecekfırkaanlamınagelmektedir.Fırka-iNaci-

yekavramıPeygamberenispetedilen;"ümmetinin73fır-

kayaayrılacağını,bunlardansadecebirininkurtulacağını

“Fırka-iNaciye"ileifadeedilenrivayetedayanmaktadır.

İslam Mezhepleri Tarihi Kaynakları

Makale / Makalat

Makalesözlükte,''vazı,görüş,düşünceveinanç"anlam-larınagelmektedir.Makale,fırkalarınsiyasiveitikaditar-tışmalarının,görüşlerininaçıklanmasıveyasavunulması,karşıt fikirlerin reddedilmesi içinkalemealınmışeserler-dir. Eş’ari’nin ‘’Makalatu’l-İslamiyyin fi ihtilafi’l-Musallin’’

eserimakalattüründeyazılmışilkeserdir.

Milel ve Nihal

Milel, millet kelimesini çoğulu olup "din, yol ve şeriat"anlamlarınagelir.Nihal isenihlekelimesininçoğuludur.Sözlükte, "inanç,akide,öğreti"vb.anlamlaragelmekte-dir.Milel, "vahyedayanandinler", nihai ise, "batıl dinleriçin kullanılır. Nihal kelimesi, "heva "ile ilişkilendirilerek;"nefsininarzularınauyan"ve"kişiselgörüşlerinidinolarakyansıtan"anlamlarındanyolaçıkılarak,batılolarakgörü-lenfırkalarıifadeetmekiçinkullanılmıştır.

95

DDY

YAYI

NLAR

I



Mezhepler Tarihi Eserleri

Makale - Makale Dönemi Eserleri

Milel - Nihal Dönemi Eserleri

1. Fırkalarınınfikirvedü-şünceleriniyansıtırlar.

2. Kiminkurtuluşaerdiğiileilgilenmezler.

3. Eş’ari’nin‘’Makalatu’l-İslamiyyinfiihtilafi’l-Mu-sallin’’eserimakalattüründeyazılmışilkeserdir.

1.Ehl-isünnetinfırka-inaciyeolduğunusöylerler.

2. Diğerfırkalarıngörüşlerininbatılolduğunusöylerler.

3. Enönemlieserleri‘’Abdulkahirel-Bağ-dadi’nin‘el-farkBeyne’l-Fırak’‘’adlıeseridir.

Bid'at / Ehlu'l-Bid'at - Ehva / Ehlu'l-Ehva

Bid'atsözlükte,"yeni,benzeriolmayan,sonradanortayaçıkan" anlamlarına gelmektedir. Terim olarak ise bid'at,"Peygamber,sahabevetabiündönemindensonraortayaçıkandinidelilleredayanmayangörüşveuygulamalar."anlamınagelmekte

Ehvalhevakelimesi isesözlükte, "kötü,çirkin, zararlı is-tekvearzular"anlamlarınagelmektedir.Terimanlamıise,"dinianlamdakendihevavearzularıylaoluşturduklarıyo-rumlarauyanzümreler"olaraktanımlanır.

Ehl-iSünnet73fırkadan"fırka-iNaciye"isminikendilerinehas kılarkengeri kalan72 fırkayı "ehl-i bid'at veyaehl-iehvalheva"diyeisimlendirmişlerdir.

KavramBi’dat/Ehlü’l Bidat: Sonradan ortaya çıkan.Ehva/ Ehlü’l Ehva: Kötü ve çirkin istek ve arzular.

Mezheplerin Ortaya Çıkış Nedenleri:

1. SiyasiNedenler2. Kur’anVeSünnetinYorumlanması3. YabancıUnsurlarınEtkisiVeTercümeHareketleri4. İnsanınDüşünenVarlıkOlmasıVeSosyalSebepler

1. Siyasi Nedenler;

h Halife seçimi/Beni Saide Sakifes Bu olay Peygamberimizin vefatından sonra devletiyönetecek kişinin belirlenmesi esnasında meydanageldi. Beni Saide Sakifesi'nde toplanan Ensar'danEvsveHazrec,Sadb.Ubade'yiimame/hilafetgöre-vineseçmekistediler.BunuduyanHz.EbuBekirve

ÖmerburayagiderekadetaolayaelkoymuşveSadb. Ubade'nin imam seçilmesine engel olmuşlardır.Hz.EbuBekirburada"imamlarKureyştendir."sözünühadis olarak nakletmiştir. Bu sözden dolayı imame/hilafetgörevininkendilerineaitolduğunainananHz.EbuBekirSaideSakifesi'ndemeydanagelenbüyüktartışmalardan sonrahilafet görevine seçilmiştir.Hz.Peygamberin vefatının ardındanmeydana gelen buihtilaf siyasi nedenlerle ortaya çıkmış; MüslümanlarEnsargurubu,Aligurubu,EbuBekirgurubugibigrup-laraayrılmışlardır.

h Hz. Osman’ın Hilafeti ve sonrasında meydana ge-len ihtilaflar

Hz. Ebubekir vefat etmedenönceHz.Ömer’i halifeolarak atamıştır. Ömer ise ölmeden önce altı kişilikbirkomisyonoluşturarakhalifeseçiminibuekibebı-rakmıştır. Komisyon yaptığı görüşmeler sonucu Hz.Osman’ıhalifeolarakseçmiştir.Osmanhalifeliğegel-diğiandanitibarenakrabalarıolanÜmeyyeoğullarınadevletinbütün imkanlarını seferberetmiş,budavra-nışları ümmet arasındaki hoşnutsuzluğu her geçengünartmışneticedeşehitedilmiştir.

h Cemel Savaşı

Hz.Aişe, Talha ve Zübeyir’in başlarında bulunduğubirgruphalifeyekarşıbirleşti.Her ikitarafsulhyap-mışkenAbdullahbinSebevebazıEmevilerinortalığıkarıştırmasıylaikigruparasındasavaşmeydanagel-di.SavaşHz.Aişe’nindevesininetrafındaolduğuiçinCemelvakasıdenmiştir.TalhaveZübeyirgibibirçoksahabeşehitolmuş,savaşıHz.Alikazanmıştır.

h Sıffin Savaşı

Hz.Ali’ninhilafetiniSuriyeliler veŞamvalisiMuaviyebinEbûSüfyantanımadı.Hz.Ali’ninbiattalebiredde-dilinceSıffinarasındaMuaviyeileHz.Ali’ninordularısavaştı.Muaviye bozguna uğramak üzereyken AmrbinAs’ınönerisiylemızrakuçlarınaKur’ansahifeleritakılıphakemliğebaşvurulması talebiyapıldı.Hz.Aliorduiçindekarışıklığasebepolmamakiçinbuöneriyikabuletti.

Siyasi çekişmeler sunucunda meydana gelen savaş-lar ve bunların sonucu olan ölümler üç problemin or-taya çıkmasına zemin hazırlamıştır:

1. Büyükgünahtartışmaları

2. İman–Amelmünasebeti

3. Kulların fiillerinin kime ait olduğu tartışması (Kadermeselesi)

96

DDY

YAYI

NLAR

I



2. Kur’an ve sünnetin yorumlanması; Ali İmransuresindegeçen“muhkemvemüteşabih”meselesisonucundaortayaçıkantartışmalarvekendidüşüncelerininhaklılığınıgöstermeçabasıylavekarşıtarafıkötülemekiçinyapılanhadisuydurmaçalışma-larımezheplerinoluşmasınınsebepleriarasındadır.

3. Yabancı unsurların etkisi ve tercüme hareketleri;1. Coğrafisınırlargenişlemesiyleyenidüşünceleror-tayaçıkmıştır.

2. Fethedilenülkelerindüşünceyapılarındanetkile-nilmiştir.

3. Müslümanolan insanlarıneski inancındankopa-mamalarıvebizeaktarmalarıetkiliolmuştur.Örne-ğin;Şia’nıngeliştirdiği:“Masumİmam/KarizmatikLider”anlayışıSasanietkisiningöstergesidir.Sün-niveŞiianlayışta“Mehdi/Mesihİnancı”,Yahudi-likveHristiyanlığınetkisidir.

Tercüme Kaynaklarının oluşturduğu konular ihtilaf kaynağıdır;

• MüslümanlarınyunanFelsefesiileyoğunşekildekar-şılaşmalarıAbbasiler döneminde kurulmuş olan veYunan filozoflarının eserlerinin Arapçaya çeviri ça-lışmalarının yapıldığı “Beytü’l Hikme” ile olmuştur.Felsefenin sistemli bir şekilde tercümesi ilk buradayapılmıştır.

• Felsefianlamdailktercüme,halife‘’Mansur’’ dönemin-deyapılmıştır.MantıkilmiArapçayatercümeedilmiştir.MantığıArapça’yailktercümeeden‘’el-Mukaffa’’dır.

• İlk çeviri Hz. Ömer zamanında yapılmıştır. ‘’Huda-iName’’ isimlibireserinçevirisiyapılmayabaşlanmışancakbitirilmemiştir.

Cebir, ihtiyar, Allah’ın zatı ve sıfatları, Kur’an’ın mahluk olup olmadığı vb. konuların tartışılmaya başlanması:

• EskiYunanİlimleriniArapçayatercümefaaliyetieme-vilerinsondönemlerindebaşlamış,Abbasihalifelerin-denMansur,HarunReşid,Memundönemindedevametmiştir.

• İlk tercümeler “Muaviyeb.EbuSüfyan”dönemindebaşlamıştır.

4. İnsanın düşünen varlık olması gerçeği ve sosyal sebepler

MuhkemBir düşüncenin Mezhep sayılması için;a. Sistemli bir teolojisinin olması,b. Yazılı bir edebiyatının olması,c. Toplumsal boyutunun olması gerekir.

A. İtikadi Mezhepler

Eş’ari Maturidi

İlk Mezhepler

Ehl-i Sünnet Mutezile Cebriye Havaric(Haricilik) Şia

Ehl-i SünnetRey Ekolü

1. Aklaönemvermişlerdir2. Kufe’deortayaçıkmıştır.3. Çoğunluğumevalikökenlidir.4. Mürcieilebağlantılarıolduğubelirtilmiştir.5. KufeMurciesi/FukahaMürciesidedenilmiştir.6. İmam-ıAzamtemsilcisidir.

Hadis Ekolü1. Nakleönemvermiştir.2. Zorunluolmadıkçaakılvereykullanılmamıştır.3. Ehlu’lHadis,Sahibu’s-Sünne,Ashabu’l-Eserdedenilmiştir.

4. Ahmedb.Hanbeltemsilcisidir.

Selef / Ehl-i Sünnet-i Hassa:SahabevetabiindenolanMüslümanlariledinimeselelerdeonlargibidüşünenher-kesingeneladıdır.

İmam-ı Azam Sonrası Ehl-i Sünnet

Selefiye/Ehl-iSünnet-iHassa

1.Naslardanyararlanılmıştır.2.Te’vil’den,akılvefelsefedenuzakdurulması3.Temsilcisi;Ahmed b. Hanbel’in görüşleri:

• Sıfatlarkonusundatartışmayagirilmez.

• Kur’anmahlukdeğildirdemiştirvebununiçindeMihnedenilenişkenceleremaruzkalmıştır.

• Allahahirettegörülecektir.

Halefiyye/Ehl-iSünnet-iAmme

1.Aklınvenaklinkullanılması2.Te’vilvefelsefeninkullanılması3.Temsilcisi;İbn Küllab’ın görüşleri;

• Selef gibi nassı, Mutezile gibi aklı kullandığı içinSelef ve Mutezile mezhebini uzlaştırmaya çalıştığıgörülecektir.

El- Kalanisi’nin görüşleri; • Aklınaklinönünealmıştır.

Muhasibi’nin görüşleri; • Zahir–Batınuzlaşmasınıyapmıştır.

97 MUHKEM DHBT-1 KONU ANLATIMLI HAZIRLIK KİTABI


h Eşarilik ve MaturidilikbudönemdensonraEhl-i Sünnetin Halefiyye/Ehl-i Sünnet-i hassakolunutemsiletmektedir.

ASHAB-I HADİS (SELEF DÖNEMİ)

Genel bilgiler

• DahaçokAllah'ınzatıvesıfatlarıylailgilimeseleleriiçinealmaktadır.Sonrakidönemkelamkonuları-nınçoğubilinmiyordu.

• Te’vildenaklivefelsefiizahlardanuzakdurulmasıvedelillerinsadecenasslardayanikitapvesünnettearanmasıgerektiğinisöylemişlerdir.

• VahhabilikadıaltındaSuudiArabistan’ınresmimezhebihalinegelmiştir.

• Müteşabihatıolduğugibikabulederler.

• BüyükgünahişleyentevbeetmedenölmüşsedurumuAllah'akalmıştır;isterseaffeder,isterseazapeder.

• Allahahirettegörülecektir.

• Kuranmahlûkdeğildir.

h AhmedbinHanbelKur’anınmahlukolduğunudilegetirdiğindendolayıAbbasilerzamanındaçeşitliişkenceleremaruzkalmıştır.Bundandolayıbudöneme‘’Mihne’’dönemidenmiştir.

h İbnKüllabMutezileveSelefmezhebiniuzlaştırmayaçalışmıştır.

Takdis

Allah’ı cismani olan şeylerden uzak tutup layık olmadığı şeyi ona yaklaştırmamak

Acz-i İtiraf

Müteşabihat ve üstü kapalı lafızların hangi maksada yönelik olduğunu bilemeyeceğimizi dile getirmek

Tasdik

Allah’ın zatı ve sıfatları hakkında bilinenleri aynen kabul etmek; herhangi bir yoruma yer vermemektir.

Sükut

Açık olmayan müteşabih konular hakkında soru sormamak.

Keff

Kalbi müteşabih konularla meşgul etmemek ve onlar üzerinde düşünmemek

İmsak

Kapalı nasslar hakkında tevil ve tefsirden kaçınmak, zihni kapalı, dili bağlı tutmak.

SELEF’İN METODLARI

98MUHKEM DHBT-1 KONU ANLATIMLI HAZIRLIK KİTABI


EŞÂRİLİK

Genel Bilgiler:

MATURİDİLİK

• Ebul-Hasan el-Eşari kurmuştur. 875 yılında Basra’da doğmuş ve 936 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir.

• Nasıruddin (dinin yardımcısı) lakabını almıştır.

• İkinci kurucusu Ebu Bekir Bağdadî’dir.

• Allah’ın varlığına ulaşmak ancak akılla ulaşılabilir.

Genel Bilgiler:• Eşarilikle beraber ehl-i sünnet kelamının oluşmasında İmam Maturidi

etkili olmuştur.

• Hanefilik ile yakın ilişkisi vardır. İmam Maturidi 893 tarihinde Semer-kant’ta doğmuş ve aynı yerde vefat etmiştir. Dine ait bilginin kaynak- ları şeriat ve akıldır. O Mutezile mezhebi gibi akla fazla yer vermiştir.

• Allah’ın varlığını ispat için gaye ve nizam delilini kullanmıştır. Ona göre Allah’ı bilmek için bir haberciye ihtiyaç yoktur. Elçi olmasa da Allah’ın varlığı ve birliği akıl ile bilinebilir.

• Ebu Yusuf’un Kadıu’l Kudat (başkadı) olmasından sonra Hanefilik Ma- veraünnehir ve Horasan bölgesinde yayılmıştır.

• Maturidiliğin gelişmesinde en büyük paya Ebul Miun en-Nesefi sahiptir.

ASHAB-I REY EKOLÜ (EŞ’ARILIK VE MATURİDİLİK)

Eş’ariliğin Genel Görüşleri

•İnsanlarınfiileriAllahtarafındanyaratılır.Fiilleriçingerekliolangüç/İstitaatfiilileberaberdir.•Haramvehelallervahiylebilinebilir.•İmanmarifetvekalpiletasdiktir.•Allah’ınpeygambergöndermesiaklenmümkündür.•Evliyanınkerametgöstermesicaizdir.•Hüsunvekubuhvahiylebilinebilir.•İmamseçmekümmetevaciptir.İmamlarmasumdeğildir.•Haberîsıfatlarıte’viletmemişlerdir.•Ru’yetullahmümkündür.Sadecemü’minlergörecektir.•Kulfiillerindensorumludur.

Maturidiliğin Genel Görüşleri

•Allah’ıbilmekaklenvaciptir.Sıfatlarınhiçbirizatınınaynıdeğildir.•Tekvinsıfatıdadâhilbütünsıfatlarezelidir.•Haberisıfatlaruygunşekildete’viledilir.•HusunKubuhakıllabilinebilir.•İmantasdiktenibarettir.•Allahkadınbirpeygambergöndermemiştir.•Kabirazabıvardır.•İyifiillerdekötüfiillerdeAllah’ıniradesi,dilemesivetakdiriylemeydanagelir.



Eş’arî ve Mâturîdî Arasındaki Farklar

Genel bilgiler Eş'ari Maturidi

Cüz’i İrade İnsanmüstakilbircüz’iiradeyesahipdeğildir.Allahiradeyiinsandayaratmıştır.

Cüz’iiradevardır.BuiradeitibaribirvarlığasahipolupAllahtarafın-danyaratılmamıştır.

Tekvîn Sıfatı Allah'ınsubûtîsıfatlarındatekvinsıfatıyoktur.Kudretsıfatıyaratmaişleviniyerinegetirir.

Allah'ınkendisiylefiillerinigerçek-leştirdiğibirtekvînsıfatıvardır.Subutîsıfatlardandır.

Güç Yetirilemeyenin Teklif Edilmesi (teklif-i mâ lâ yutak)

Allahinsandangücüyetmeyeceğibirşeyiiste-yebilirveonunlamükellefkılabilir.Budaimtihaniçindir

Böylebirsorumlulukyüklemekcaizdeğildir.

Nübüvvet Kadınlardapeygamberolabilir.Peygamberolmanınşartlarındanbirisierkekolmaktır.

Sebeb ve Hikmet Allahdilediğiniyapandırveyaptıklarındansorumludeğildir.Allah'ınyaptığıişlerhikmetliolmakzorundadeğildir.

Allah'ıneylemlerininbirhikmetebağlıolduğunuvebirnedenedayandığınıilerisürer.

İbadet Mükellefiyeti Kafirlerhemimanhemdeibadetetmekleyükümlüdürler.

Kafirlerimanetmehususundayükümlüdürleramaibadetetmehususundayükümlüdeğildir.Ceza-sıdaolmaz.

İrtidat (Mürtedin Amelleri: dinden çıkanlar) Kişiİslamdininedönseamelleridegeridöner.

Kişiİslamdininegeridönsebileamellerigeridönmez.

Ümitsizlik Halinde yani Son Nefeste Tövbe (tevbe-i ye’s) Ye’shalindetevbegeçerlideğildir. Ye’shalindetevbegeçerlidir

İmanın Artması ve Eksilmesi İmanartarveeksilir. İmanartmazveyaeksilmez.

Genel Bilgiler

MUTEZİLE

• Hicri II. Asrın başlarında Basra’da ortaya çıkmıştır. Kelamın kurucusu kabul edilirler.

• “Ayrılanlar, uzaklaşanlar, bir köşeye çekilenler” anlamındadır.

• Mutezili âlimler nakli, akli prensipler ışığında yorumlayarak Seleften farklı bir metot getirmişlerdir. Bu metot ile kelamı ilk defa sistemleştirmişlerdir.

• Abbasiler döneminde en parlak dönemini yaşadı.

• Memun, Mutasım ve Vasık’ın halifeliği sırasında devletin resmi mezhebi haline geldi.

• Akla ve insan iradesine öncelik verirler.

• Mutezile ilk defa Basra’da Vasıl b. Ata’nın Hasan Basri’nin ders halkasından ayrılmasıyla oluşmaya başlamıştır. Birisinin büyük günah işleyenin durumu nedir sorusuna Hasan Basri’den önce cevap vermiş ve böyle biri ne Müslüman ne kâfirdir demiştir.

• Mutezile, kendisini “Tevhid ve Adalet” ehli olarak tanımlar.



Mutezile'nin Ortaya Çıkmasının Nedenleri

• Müslümanlararasındameydanagelenihtilaflarvebuihtilaflarınyolaçtığıayrılıklaraçözümarayışı• Yabancıunsurlarakarşıİslam’ısavunmaisteği• İslam’ıyaymaarzusu• FelsefikitaplarınArapçayaçevrilmesietkiliolmuştur.

Mutezile'nin Çökme Nedenleri

• Mihnehadisesi

• AklaifratderecesindeönemvermesivebuaradaEhl-isünnetinzuhuretmesi

• Allah’ınvahdaniyetveKıdemdışındakitümsıfatlarınıte’viletmeleri

Mutezile’nin Beş Temel İlkesi

Tevhid Adalet Va'd ve Vaidel-Menzile beyne’l

menzileteynEmr bi’l-ma’ruf nehy

ani’l-münker

1. Tevhid

• Kadimsıfatıdışındabirsıfatolursa“Tahaddüdü Kudema”ortayaçıkar.Kadimvarlıklarınçokluğunuifadeeder.

• Ehl-i sünnet âlimleri tarafından "Muattıla" (Allah’ın sıfatlarını iptal ve inkâr edenler) diyeadlandırılırlar.

• Subutisıfatlarıkabuletmezler. • Allah’ınkelamsıfatıyokturyaniKur’anmahlûkturderler. • Allahahirettegörünmeyecektir. • SıfatlarkonusundakendileriniEhl-iTevhidolarakisimlendirirler. • SıfatlarAllah’ınzatınınaynısıdır.Zatındanayrısıfatlarıyoktur. • Mukallidinimanıgeçerlideğildir,delilisterderler.

2. Adalet

• Kötülükprobleminebirçözümniteliğindedir. • Allah’ınadilolmasıkullaraaitfiilleriyaratmamasıdır. • Kullarkendifiilininyaratıcısıdır.(Çalışankazanır.) • KulunmenfaatineuygunolanıyaratmasıAllah’avaciptir. • Kullarınagüçlerininyetmeyeceğişeyiyüklemez. • Kendilerine"Ehlü’l Adl"derler.

3. Va’d ve vaid • İyiişleryapanınahirettemükâfatlandırılması,kötüişleryapanınahirettecezalandırılmasıdır. • Şefaatireddetmişlerdir.

4. el-Menzile beyne’l menzileteyn

• Büyükgünahişleyennemümindirnekâfirdir,fasıktır.Tövbeetmedenölürseebediolarakcehennemliktir.BugörüşHaricilerileMürcie’ninarasındabirgörüştür.

• Amel,imandanbircüzdür.(Amellerimanınvaredicibirunsurudur.) • Zeydiyekabuletmez.

5. Emr bi’l-ma’ruf nehy ani’l-münker

• İyiliğiemretmek,kötülüğüyasaklamakanlamınagelir.Kullandıklarıdelil‘’Sizdenhayraça-ğıran,iyiliğiemredenvekötülüktenmenedenbirtoplulukbulunsun.İştekurtuluşaerenleronlardır.’’(Al-iİmran3/104)



1. Vasıl b. Ata2. Amr b. Ubeyd3. Ebu huzeyl el-Allaf (Cennet ve cehennem sonsuz değildir görüşünü savunmuştur.)4. İbrahim en-Nazzam, (Kumun ve Tafra teorilerini ortaya atmıştır.) Kumun teorisi; Cisimlerin birbirleriyle iç içe bulunmaları, bazı şeylerin bazı şeylerde gizlenmesi. Tafra teorisi; Herhangi bir cisim, bir noktadan diğer bir noktaya, aradaki mesafeyi kat etmeksizin sıçrama (tafra)

ile ulaşabilir.5. Cahız6. Ebu Ali el Cübbai7. Ebu Haşim el Cübbai (Hal nazariyesini ortaya koymuştur.) Hal Nazariyesi: Allah’ın sıfatları Allah’ın zatının dışında bir akım hallerdir.Allah’ın zatından başka ayrı bir sıfatı

yoktur.8. Zemahşeri9. Kadı Abdulcebbar

Mutezile’nin Temsilcileri

Diğer Görüşleri;

• Evliyanın kerameti yoktur.

• Sihir yoktur.

• Haram yiyecek rızık değildir.

• Hüsun / Kubuh ( iyi / kötü) akılla bilinir.

Genel Bilgiler

CEBRİYYE / CEHMİYYE

• İnsana ait fillerin oluşmasında kulun seçim hakkının ve kudretinin bulunmadığını, tek failin Allah olduğunu savu- nurlar.

• İki önemli temsilcisi vardır. İlki Kurucusu olan ‘’Cehm bin Safvan’’dır. Bundan dolayı bu mezhebe Cehmiyye de denilmektedir İkincisi ise "Cad b. Dirhem"dir. Sıfatlar konusunda ilk tartışmayı başlatan kişidir. İnsanın özgürlüğünü yok saymayı sistemleştiren kişidir.

Cebriyyenin Genel Görüşleri

• İman,İlimvemarifettenibarettir.İman;Allah’ıbilmekKüfürisebilmemektir.

• Tümisimlerivesıfatlarıinkârederler. • GörüşolarakMutezilenintamzıddıdır. • Olaylarınmeydanagelişindeinsanınbiretkisiyoktur.Yaniinsaniradesinebağlıdeğildir.

• İmanAllah’ıbilmek;küfüriseOnubilmemektir.Bunagöreimanilimvemarifettenibarettir.

• KuranveSünnettegeçen tüm isimvesıfatları inkârederler.Allah’ı yaratıkların sıfatıyla nitelemek yanlış-tır.CebriyebugörüşüyleMüşebbiheveMücessime-yekarşıçıkmıştır.

• Kur’an’ınmahlûkolduğunuilkkezsavunan‘’CadbinDir-hem’dir.Allah’ınkelamsıfatıdakadimdeğil,hadistir.BuyüzdenKuranmahlûktur.

• Cennetvecehennemgeçicidirveebedideğildir.

• AhiretteAllah'ıgörmekmümkündeğildir.

• Kabirazabıyoktur.

• Ahiretteşefaatsözkonusudeğildir.

• İnsanrüzgârınönündesavrulanbiryaprakgibidir.



102

Genel Bilgiler

HARİCİLİK / HAVARİC

• Havaric; çıkmak, itaatten ayrılıp isyan etmek anlamına gelir. • Gerek dini gerek siyasi konularda aşırı görüşleri ve faaliyetleri olan bir fırkadır. • Hz. Ali’ye karşı gelen ve cemaatten uzaklaşanlar anlamında anılırken, kendileri, Havaric kelimesini kafirler arasın-

dan çıkarak Allah’a ve Peygambere hicret edenler anlamında yorumlamışlardır. • Müslümanlar arasında ortaya çıkan ilk itikadi fırka Hariciliktir. • Ortaya çıkmasında Hakem Olayı etkili olmuş ve Hz.Ali’nin karşısında yer almışlardır. • Hz. Ali Nehrevan’da bozguna uğratmıştır. • Hz. Ali’yi Abdullah bin Mülcem şehit etmiştir. • ‘’La hükme illâ lillah!’’ Hüküm yalnızca Allah‘ındır sloganıyla ortaya çıkmışlardır. (En’am 57)

h CebriyeyiSistematikolarakilksavunanCa’dbinDirhem’dir. h Kur’anınmahlukolduğunuilksöyleyenCa’dbinDirhem’dir. h İlahisıfatlarıilkinkâredenCa’dbinDirhem’dir. h GeliştiripkelamınkonusuyapanCehmbinSafvan’dır.

Hariciliğin Ortaya Çıkmasındaki Nedenler

• Hızlıkültüreldeğişim • Göçebehayattanyerleşikhayatageçilmesi • Kureyşinmerkeziotoritesinekarşıoluşantepkiler.

Hz. Ali ve Muaviye arasında cereyan eden Sıffin Savaşı’ndan sonra gerçekleşmiştir. Sıffin Savaşı devam ederken Muaviye’nin askerleri mızraklarının ucuna Kur’an’dan bölümler takmışlardı Bu hareket iki tarafın mücadelesinde Allah’ın kitabının hakem olması anlamında yorumlandı. Hz. Ali, Kur’an’a dayanan bir hakem heyeti kurulmasına razı oldu. Ebu Musa el-Eş’ari’yi temsilci olarak atadı. Muaviye ise Amr İbnu’l-As’ı temsilci olarak belirledi.

Hz.Ali’nin hakemi = Ebul Musa el-Eşari

Muaviye’nin hakemi = Amr bin As seçildi.

Hakemlerin görüşmesi sonucunda Hz. Ali ve Muaviye’nin ilk etapta görevden alınmaları, şuranın kararlarına uymaları kararı alındı. Ebu Musa el-Eş’ari anlaşmayı herkesin huzurunda dile getirdi ancak Amr bin As anlaşmaya uymayarak Muaviye’yi halife ilan etti. Bu olay Muaviye için siyasi kazanım olmuşkenHz. Ali’ nin ordusun da bulunan büyük bir grup “Hüküm yalnızca Allah’ındır.” (En’am/57) ayetini öne sürerek bu durumu protesto ettiler. Bu grup hakem heyeti kurmanın Kur’an’daki “İki Müslüman gruptan biri diğerine saldırırsa, saldıranla Allah’ın emrine dönünceye kadar savaşın.” (Hucurat/9) emrine karşı gelmek olduğuna inanıyorlardı. Bu olaydan sonra bu grup Hz. Alinin ordusundan ayrılmışlardı. Hz. Ali Haricilerle konuşmayı denedi fakat olmadı. Hz.Ali’ yi hakem tayini dolayısıyla küfürle suçlayanlar İslam tarihinde Hariciler olarak tanınmışlardır. Hz.Ali Nehrevan denen yerde Hariciler üzerine yürüdü ve pek çok harici öldürüldü. Hz. Ali Hicretin 40. yılında Haricilerden Abdullah bin Mulcem tarafından şehit edildi. Cemel ve Sıffin savaşları sonunda ölen ve öldürülen kişilerin durumları problem olarak Müslümanlar arasında tartışmalara sebep olmuştur.

Hakem Olayı

Cebriyye Denilince İlk Akla Gelen

• İnsanınözgüriradesininolmadığıdır.Orüzgârınönündekikuruyaprağabenzerderler.Emevilerbugörüşüçokçadesteklemiştir.

• Cennetvecehennemebedideğildir.Kabirazabıveşefaatdeyoktur.



KavramHakem / Tahkim Olayı: Ebu Musa el-Eş’ari ve Amr b. el-As’ın temsilcisi seçilip hakem olarak seçilmesi olayına İslam tarihin-de “Hakem Olayı” denilmektedir.

Hariciliğin genel

görüşleri

• HakemOlayınakatılanlarkâfirdir.

• Amel,imandanbircüzdür.

• Büyükgünahişleyenlerebedicehen-nemegirerler.

• Şefaatireddederler.

• HalifeolmakiçinKureyşliolmakgibibirşartyoktur.Kölebileolsaherkesimamolabilir.

• Hilafetşer’ibirmecburiyetdeğildir.

• Allahahirettegörülmeyecektir.

• Kur’anmahluktur.

Hariciliğin en belirgin

özelliği

• Taassubsahibiolmaları, • Zühte ve takvaya çok önem verme-leri,

• KendidışındaolanlarıMüslümanka-buletmemeleridir.

Haricililik denince ilk akla gelen

“Büyükgünahişleyenlerkafirdir.”

ŞuratAllah yolunda savaşıp onun rızası için canlarını ve mallarını satan ve Allah’ında bunları cennet karşılığında satın aldığı kimselerdir.

Marika

Dinden çıkanlar anlamında kullanılır.

MuhakkimeAllahtan başka hüküm koyacak yoktur sloganını kullandıklarından dolayı bu adı almışlardır.

VaidiyyeKendi anlayışlarına uymayan ve günah işleyenleri tekfir etmelerinden dolayı bu adı almışlardır.

HaruriyeSı�in Savaşı’ndan sonra Harura denilen bir bölgele çekildiklerinden dolayı bu adı almışlardır.

HARİCİLİĞİN DİĞER İSİMLERİ

Harici fırkalar

• Haruriye • Ezarika(Enkatıgruptur.) • Necadat • Sufriyye • Acaride • Sealibe • Beyhesiyye • İbaziyye (Bunların arasından en ılımlı,Ehl-i Sünnete en yakın ve günümüzekadarvarlığınısürdürenharicifırka‘’İba-ziye’’dir. Daha çok Fas,Tunus, Cezayirgibibölgelerdeyaşarlar.)

DDY

YAYI

NLAR

I

Genel Bilgiler

ŞİA VE İLK Şİİ FIRKALAR

• Şia: Fırka, cemaat, taraftar anlamlarına gelir. • Hz. Ali taraftarları olarak bilinirler.• Şia, ‘’Zeyd b. Ali’yi yüzüstü bırakıp öldürülmeye terk

edenler’’ anlamında ‘’Rafazi/ Rafıza’’ olarak isimlendi-rilmişlerdir.

• Şiilerde imamet konusu inanç esaslarındandır. • İmamet hem ayetlerle hem de Hz. Peygamber’in

vasiyetiyle sabit olmuştur.

• İmamet halkın seçimine bırakılmamıştır. • Hz. Ali’den önce hilafete çıkanların yönetimleri

meşru değildir.• İmamiyye İran’ın resmi mezhebidir. Dinin temel

esasları beştir; Tevhid, Nübüvvet, İmamet, Adalet ve Ahiret’tir.



Şia’nın İmamet Konusunda Kullandıkları Deliller

1. Gadir-i Hum Olayı:Hz.PeygamberVedahaccındandönerkenMekkeveMedinearasındaGadir-iHumdenilenbirbölgedeAllahtanaldığı‘’EyPeygamber!Rabbindensanaindirilenitebliğet;eğerbunuyapmazsanOnunelçiliğiniyapmamışolursun’’(Maide67)ayetigereğincekafileyidurdurmuş,bütünkafileninbirarayagelmesinibeklemişve‘’BenkiminmevlasıisemAlideonunmevlasıdır.’’diyerekHz.Ali’ninimametiniilanetmiştir.

2. Kırtas Hadisesi:Hz.Peygambervefatetmedenöncehastayatağındaykenyanındakilerdenkâğıtkalemistemiş,böylecekendindensonraihtilafadüşmemeleriiçinvasiyetiniyazacağınısöylemiştir.Şia’yagöreeğerkâğıtvekalemgetirilseydiHz.PeygamberHz.Ali’yiimamtayinedecekti.

3. Sakaleyn Hadisi:Hz.PeygamberVedaHaccında‘’Sizesımsıkısarıldığınızmüddetçesapıtmayacağınızikiemanetbırakıyorum.BunlarKur’anveEhl-iBeytim’dir.’’demiştir.

4. Tathir Ayeti:Şia’yagörebirdiğerdelildeİmamların/Ehl-iBeyt’inmasumolmalarıdır.Bakarasuresi124.ayetigere-ğince’’AllahHz.İbrahim’eSeniimamkılacağımdediğindeHz.İbrahim‘’Soyumdandaimamlarkıl.’’diyeduaetmişAllah isecevaben ‘’Benimahdimzalimlereermez’’buyurarak imamlarıngünahsızolacaklarınıbelirtmiştir.AyrıcaAhzabsuresi33-34.ayetinide"Tathir Ayeti"olarakkullanırlar.

Şia’nın Bazı

Görüşleri

Şia Denince İlk Akla Gelen: İmametinnassilebelirlendiğivebunundaHz.Aliveçocuklarınınhakkıolduğudur.

Reca: Sözlüktedönmek,gerigelmekanlamınagelir.Bunagöreahirzamandamüminveyakâfirbirtakımkişilerdünyayageridöndürülecektir.

Mehdi: Sözlüktedoğruyolubulmak,rehberolmakanlamlarınagelir.12.İmammehdiolarakgerigele-cektir.

Bedâ: Sözlükteöncedenfarkınavarılmayanbirşeyinsonradanortayaçıkması;kişininbirkonudabelirenbirkaçgörüştenbirinitercihetmesimanasınagelir.Allah’ınbellibiçimdevukubulacağınıhaberverdiğibirşeyindahasonrafarklışekildegerçekleşmesiniifadeeder.MeselaCafer-iSadıkoğluİsmail’inimamolduğunuhabervermiş;fakatkendisihayattaykenİsmailölmüştür.

İmamet:İmamlarnasslavevasiyetletayinolmuştur.İmamlarmasumdur.İsmetsıfatınasahiptirler.Takiyye:Baskıvetehlikeninbulunmasıhalindekişiningerçekinançvefikirlerinigizleyipçevresindekiinsanlarauyumsağlamasıdır.

Şia Denince İlk Akla Gelen İmametinnassilebelirlendiğivebunundaHz.Aliveçocuklarınınhakkıolduğudur.

Şiiliğin Genel Görüşleri

• Kuranmahlûktur.

• Allahahirettegörülmeyecektir

• İmamUsul-iDinden’dir.

• Sadeceimamlarıtanıyanlarsırattangeçecektir.

• Ahiretteİmamlarhesapgörecektir.

• Mestüzerinemeshcaizdeğildir.

• MutanikâhınıkabuledentekŞiimezhebidir.

• İtikadivefıkhîgörüşlerinialtıncıimamCafer-iSadık’adayandır-dıklarıiçin‘’Caferiler’’olarakdaanılmışlardır.

• Caferilerabdestalırkenayaklarıyıkamakyerinemeshederler.

• Onİkinciimamındönüşünübekledikleriiçin‘’Ashabu’l-İntizar’’,

• İmamZeydimücadelesindetekbaşınabıraktıklarıiçinde‘’Rafı-za/Rafızıye’’diyedeisimlendirilmişlerdir.

• On İkinci imamın lakabı Muntazar/Beklenen, Hüccet, Sahi-bu’z-ZamanveMehdî’dir.

Tevhid Nübüvvet İmamet AdaletMead / Ahiret

Şiilik Beş Temel Esası



1. Zeydiye 2. İsmailiyye 3. İmamiye (İsnâ Aşariyye)

Şiiliğin Kolları

• Zeyd b. Ali’ye ithaf edilir. • İmam Zeyd’in Fıkıh alanında yazdığı kitabın adı El Mecmuul fıkıh’dır.• Zeydiler günümüzde Yemen’de yaşamaktadırlar • Genel olarak Mutezile’nin 5 temel ilkesinden el-Menzile Beyne’l-Menzileteyn ilkesi hariç diğerlerini kabul ederler.• Haşimoğullarına mensup ilim, cesaret ve takva sahibi kimse imametini ilan ederek ayaklanırsa imamlığı hak etmiş

olur. • İsmailiyye ekolü ise Cafer-i Sadıkın ölümünden sonra imametin oğlu İsmaile ve onun soyundan gelenlere ait

olduğunu iddia ederler. İsmaililer Fatımi devletinin kurulmasıyla güçlenmişlerdir.• Ehli sünnete en yakın olmakla beraber ılımlı Şia fırkasıdır. Bazıları tarafından Şii olarak görülmezler.• Büyük günah işleyenleri nimetin küfrü içinde olduklarını söylerler.• Diğer Şii gruplarından farklı olarak İmamet görüşleri ise; Peygamber bir imamet vasiyet etmemiştir. İmam Haşimi

soyundan olmalıdır. İlk üç halifenin imametini kabul ederler (efdaliyat). İmamların ismet sıfatı yoktur. İmamların sayısı on iki değildir. Taşıdığı niteliklerden Hz. Ali imam olmalıydı ve imamet sadece Hüseyin’in soyuna hasredile-mez derler.

1. Zeydiyye Şiası (4. İmamın oğlu)

• Şiiliğin en büyük temsilcisi ve ilk akla gelen fırkasıdır.• On İkinci imam: Muhammed el-Mehdi’dir. Lakapları ise; Muntazar / Beklenen, Hüccet, Sahibüzzaman, Mehdi, Kaim,

Halef’tir.• İran’ın resmi mezhebidir.• Tarihte ilk kez resmi devlet desteğine Safeviler döneminde kavuşmuştur.• On İkinci imamın ortadan kaybolmasına “Gaybet” denir.Gaybet Dönemi: Hasan el-Askerî’ nin oğlu Muhammed’in gizliliğe çekilmesinden, tekrar döneceği kıyamete kadarki döneme denir. a. Gaybet-i Suğra: Sefir, naib veya vekil diye adlandırılan görevliler bu dönemde imamla toplum arasında irtibat kurmuşlar, problemleri

imama arz ederek onun emir ve yasaklarını topluma ulaştırmışlardır. Sefir imamın yegâne temsilcileri olarak telakki etmiştir.

b. Gaybet-i Kübrâ: Dördüncü sefir Ali bin Muhammedin ölümüyle bu dönem başlamış ve bu dönem kıyamete kadar devam edecektir.

Nasıl ki Peygamberin sözlerine mutlak itaat gerekirse imamların sözlerine de mutlak itaat gerekir. Bu dönemden sonra imamlar ile toplum arasında iletişim sorunu olmuştur.

İlim adamlarının dini anlamdaki metodları:1. Ahbariler: Dini bilgi kaynağı olarak sadece imamların haberlerine uyarlar. Ehl-i sünnetteki “Hadis ve Rey” anlayışına

benzer.2. Usulîler: Dini bilimlerde aklı esas alıp, akıldan geniş ölçüde yararlananlar olarak anılmışlardır. Ahbari ve hadis ehille-

rine; “Ehlü’l Hadr ve Ashabu’l Hadis” denir.

İmamiyye’nin Diğer Görüşleri; Namaz: Namazlar cem edilir. Öğle-İkindi ve Akşam-Yatsı namazları birleştirilerek kılınır.

Humus: Zekâta bedel olarak zekât almaları haram olan peygambere ve akrabalarına /Ehl-i Beyt’e verilerek yerine getirilen bir yükümlülüktür.

Tevella: Peygamberi, soyundan gelenleri sevenleri sevmektir.

Teberra: Peygamberi, soyundan gelenleri sevmeyenleri sevmemektir.

2. İsna Aşeriye-İmamiye Şiası



3. İsmailiyye Şiası

• Cafer-i Sadık’ın oğlu İsmail’in döneceğini ve İmametin onun hakkı kabul ederler.

• Fatımîler döneminde kurulmuştur ve en parlak dönemini yaşamıştır.

• Nizariler İsmailiyye’nin en büyük koludur.

• Te’vil aşırı şekilde kullanılmıştır.Dinden Peygamber, Te’vilden imam sorumludur.

• Hakikate yalnızca İsmaililer ulaşır (havas), İsmaili olamayanlar sadece zahiri anlamını anlayabilir. (avâm)

• ’’La ilahe illallah Muhammedun Resulullah ve Aliyyun Veliyyun ve Vasiun Nebi’’ olarak söylerler

• İnsanlık tarihi yedi devirden oluşur.

• Her peygamber yeni bir devir başlatmıştır. Buna göre peygamberlere ‘’Natık’’ yani şeriat koyucu derler.

• Namazı üç vakitte kılarlar ve Cuma namazını kılmazlar.

• Ramazan orucunu tutarlar.

• Kabeye hac ederler. Ayrıca Kerbela ve diğer türbeleri ziyaret ederler.

• Mustalilerin Allah,Kur’an ve Peygamber görüşleri Ehl-i Sünnete yakındır.

• Muta nikahını kabul etmezler.

• Kıble’de Mekke’ye yönelmezler

• Kıble hüccete dönüş, Oruç ise imamın söz ve fiilleri karşısında sırrı ifşa etmemek olarak algılanmıştır.

İsmailikte ilk aklımıza gelecek şey:Dinin anlaşılmasındaki zahir-batın ayrımıdır.

İsmaililiğin dönemleri:• Erken İsmailik: 1. halis İsmaililik dönemi 2. Setr / gizlilik dönemi

• Fatımi dönemi İsmaililik: Fatımi devletinin temellerini atan kişi Abdullah eş-Şii’dir.

Zuhr / açıklık dönemi diye de bilinir.

Fatımî İsmaililer arasında iki bölünme olmuştur. Bunlar; • İlk bölünme altıncı halife Hakim’in kendini Allah’ın nuru, hululü iddiasında bulunmasıyla başlamıştır. Hakim bi

Emrillah bazı değişiklikler yaparak bu sistemin başına Hamza bin Ali’yi getirmiş ve ‘’Dürzîlik’’ ortaya çıkmıştır.

• İkinci bölünme ise Halife Muntasır zamanında olmuştur. Muntasarın oğlu Nizar’ın halife olması gerekirken diğer oğlu Ahmed kendini İmam ilan etmiş ve Mustali İsmailliği kurmuştur. Bunun sonucunda İsmaililer Nizari ve Mustali diye ikiye ayrıldı.

• Nızari İsmailik dönemi: Nizari İsmaililer Hasan Sabbah ile dostluk kurmuş.Hasan Sabbah da Alamut kalesini fethe-derek Haşhaşin’’ terör örgütünü kurmuştur. Hasan Sabbah namaz, oruç, hac ibadetini kaldırmış ve içki helaldir demiştir.

• Mustali İsmailik Dönemi: Mustali İsmaililer Mısırda varlığını devam ettirmişlerdir. Eyyubilerin Mısırı almasıyla varlıklarını Yemen’de devam ettirmişlerdir. Mustalilerin başında “dai‘’ denen ‘’Başdai’’ vardır. Namazı üç vakitte kılarlar ve Cuma namazına gitmezler.

İsmailiğin görüşleri: • Zahir – Batın ayrımı: Batının ne olduğunu ancak İsmaililer bilir. Kendileri havas, diğerleri avamdır.

• Yedi Devir Görüşü: İnsanlık tarihi 7 dönemden oluşur. Peygamberlere natık (şeriat koyucu) denir.

• En önemli iman esası “zamanın imanını” bilmektir.

h AyetullahHumeynî‘’Velayet-i Fakih’’kavramınıgeliştirerekmehdigelinceyekadarâlimingörüşünesaygıduyulmasınısağlamıştır.



B. Fıkhi Mezhepler

a. Kavram ve Tarihçe

Fıkıh: Sözlükte“birşeyibilmek, iyivetamanlamak, iç-yüzünü ve inceliklerini kavramak” anlamına gelir. Terimolarak, fıkıh hicri ilk asırlarda zihni çaba ile elde edilendinibilgilerintamamınıifadeetmişken,imanveitikadko-nularınınayrıbirilimdalıolarakteşekkületmesineparalelolarak,ileridönemlerdeİslam’ınfertvetoplumhayatınındeğişikyönleriyleilgilişer‘i-amelihükümlerinibilmeninvebukonuyuinceleyenilimdalınınözeladıolmuştur.Fıkıhilmindeuzmanolankimselerede fakih (çoğulu fukaha)denir.

Birbakımamüslümanındavranışbilgisidemekolanfık-hınikianakaynağı,Kur’anveSünnet’tir.Hz.Peygamber,hicretekadargeçenonikiyılıaşkınsüreiçinde(Mekkedöneminde)şirkvesapıklıklamücadeleetmiş,insanlarınİslam’ıninançveahlakesaslarınagönüldenbağlanmala-rıiçinçabaharcamıştır.BudönemdeinenKur’an-ıKerimayetleribukonularlailgilidir.

Hz. Peygamber Medine’ye geldikten sonra sıra Mekkedönemindeoluşturulansağlaminançveahlaktemelleri-ninüzerine,dünyevihayatıahirethayatıiledengelibiçim-dedüzenleyecekbirsisteminsütunlarınıoturtmayagel-mişti.İşteböylebirsüreçiçindeortayakonanfıkhiesaslarvehükümler,dahasonramüstakilbirilminvezenginbirhukuk hazinesinin ana malzemesini oluşturmuştur. Hz.Peygamberhayatta ikenvahiydevamettiğinden,karşı-laşılanmeseleler doğrudan doğruya Resulullah’a arze-dilir, konu hakkında ya ayet iner veya Hz. Peygamberonudoğrudankendisiçözümlerdi.Resulullah’ınbuyolabaşvurmasının asıl önemli yönü ise, sahabeyi ictihadaalıştırmasıveözendirmişolmasıydı.NitekimHz.Peygam-ber’inMuazb.Cebel’iYemen’ekadıolarakgönderirkenona,önünegetirilenuyuşmazlıklailgiliAllah’ınkitabındavePeygamber’insünnetindebirhükümbulunmadığındaneyapacağınısormasıüzerineMuaz’ın“Kendimiçtihadederim” cevabını vermesi Hz. Peygamber’i ziyadesiylememnunetmişti.(Tirmizi)

DikkatNesilden intikal eden sünnet malzemesi ve re’y içtihadı karşı-sında tavır farklılığı da hadis ekolü (ehl-i hadis) ve re’y ekolü (ehl-i re’y) adıyla iki ana temayülün ve gruplaşmanın sebebini teşkil etti.

b. Fıkıh Mezhepleriİtikadifırkalargibifıkıhmezheplerinindebüyükkısmıku-rucususayılanmüctehidlerinisimlerinenisbetleanılırlar.Burada“dört mezhep”adıylaşöhretbulmuşSünnifıkıhekolleriolanHanefi,Maliki,Şafii veHanbelimezheplerişunlardır:

Hanefi mezhebi: Sünni fıkıh ekollerinin kronolojik sıraitibariyle ilki olup, İmam-ı Azam Ebu Hanife (asıl adıNu‘manb.Sabit)’yenisbetedildiğiiçinbuisimleanılmış-tır.“İmam-ı Azam”(büyükimam)lakabıileanılırdininge-nelilkeveamaçlarıaçısındanyenidendeğerlendirmeyevesınırlınaslarilesınırsızolaylar,naklinhükmüileaklınyorumu,hadisilere’yarasındamakulbirdengekurma-yaçalışmıştır.Bununiçindeörfveadeti,Kur’an’ıngenelilkelerini,kamuyararınıdaimagözönündebulundurmuşveistihsanmetodunusıklıklakullanmıştır.Verdiğihükümvefetvalarındaşahsiteşebbüsvesorumluluğun,kişihakvehürriyetlerininkorunmasınıilkeedinmiştir.Dünyadaenyaygınfıkhimezheptir.

Maliki mezhebi: Fıkıhekollerininkronolojiksıraitibariyleikincisiolup,büyükhadisvefıkıhbilginiMalikb.Enes’enisbetedildiğiiçinbuisimleanılmıştır.Enbelirginözelliği,Medinehalkınınuygulamasına(ameliehl-iMedine)çokönemvermesidir.Zira İmamMalikzamanındakiMedinetatbikatı, Hz. Peygamber döneminden tevatür sayısınınçok üzerinde topluluklar aracılığıyla intikal ettirilmiş uy-gulamalardır

Şafii mezhebi: Kurucusu sayılan, Muhammed b. İdriseş-Şafii 150 yılındaGazze şehrinde (Filistin) doğdu.O,IrakveHicaz fıkıhekolleriniderinlemesine incelemiş, fı-kıhtakendiusulünüortayakoymuş.

Hanbeli mezhebi: Kurucususayılan,Ahmedb.Hanbelhicri164yılındaBağdat’tadünyayageldi.Mezhebinayırı-

DDY

YAYI

NLAR

I

KaramitaRahipler tarafından İsmaililiği kötülemek amacıyla bu isimle anılmıştır.

BatıniyyeBatıni anlamları bilmeden zahiri anlamlarıyla nasların anlaşılmayacağını iddia ederler.

TalimiyyeDini, batıni naslar ancak masum imamın talimiyle öğrenilebilir derler.

SebiyyeYedi Devirli “ Dini Tarih”

İsmailiğin Diğer İsimleri

Melahide

108

DDY

YAYI

NLAR

I



cıvasfıolarakre’yvekıyastançokayet,hadisvesahabekavli gibi nakli delillere dayanması dikkat çeker. Mez-hepte bir bakıma hadise dayalı fıkıh anlayışı hakimdir.Sadecefiilenkarşılaşılanproblemlereçözümüretilmiştir.Teknikanlamdatambirfıkıhmezhebideğil,birnevihadisekolüolarakdagörüldüğüiçin,Hanbeliliğifıkıhmezhep-leriarasındasaymayanlardavardır.

MuhkemGünümüzde müntesibi kalmamış olmasına rağmen re’y ve ic-tihad hareketine karşı sürdürdüğü sert eleştirileriyle, farklı bakış açılarıyla ve görüşleriyle fıkıh kültürüne ayrı bir zenginlik kazandıran Zahiriyye ekolü ve Şia mezhebinin kolları sayılan Ca‘feriyye ve Zeydiyye mezhepleri de vardır.

c. Mezhebe Bağlılık ve Telfik

İslamdünyasındailkdönemlerdenitibarenyoğunbiric-tihadvere’yfaaliyetininsürdürüldüğü,bununtabiisonu-cuolarakçeşitlibölgelerdeilimhalkalarının,ilmigelenekveekolleşmeninoluştuğuIV.(X.)yüzyıldanitibarenfıkıhsürecininhalknezdindedehızlandığıbilinmektedir.Ota-rihlerdenitibarendemezhep,mezhebebağlılık,ictihad,taklidvetelfikgibimeselelergerekavamigerekseente-lektüelboyuttatartışılagelmiştir.

h Mezhebe Bağlanmanın Tarihi ve Fikri Temelleri: Dinikonularda(ibadetlervehelal-haramkonularında)birmüslümanınkendiiçindetutarlıkurallarbütününühayatınauygulamakistemesitabiidir.Hukukbirliğininolmadığıbirülkedefarklıfarklıhükümleruygulanarakbirhukukanarşisiyaşanmasınekadarrahatsızediciise,kişininkendisiniiknaedenhaklılıkgerekçeleriol-maksızındiniyaşantısınıdeğişken,ölçüdenmahrumkurallaragöreyönlendirmesideokadar,hatta(mah-kemekararlarındaolduğugibidünyadaolupbitenbirhesaplaşmailesınırlıolmadığıiçin)dahaçokrahatsızedicidir.İştebuyönüylebirmezhebebağlılık,kişiiçingüvenlibiryolsayılabilir.Fakatbu, izlenmesizorun-lu yadaen iyi yol olduğuanlamınadagelmez.Birmezhebesıkıbiçimdebağlanmanıntemelgerekçesi,çelişmezlik vekendi içinde tutarlılıkarayışıdır.Şayetmezheplerin, kendi içinde tutarlılığı sağlayanmetot-larasahipbirerhukukdoktriniolduğusöylenebilirse,birmezhebinesasalınmasıbuarayışıtatminedecekeniyiyollardanbirisayılabilir.

h Tek Mezhebe Bağlılık: Alimler,ictihadedemeyenbirmükellefintekbirmezhebebağlıkalmasınıgerektire-cekşer‘ibirdelilbulunmadığını,böylebirkimseiçinvacipolanın,ehliyetinekaniolduğualimleresormak,öğrenmekvebunagöredavranmaktanibaretbulun-duğunuispatetmeyeçalışmışlardır.

h Telfik: Fıkıhveusul-ifıkıheserlerindetelfikbaşlıcaüçanlamdakullanılmıştır:

a. İctihadiihtilaftankaynaklanmayanikifarklıhükmübir-leştirerekuygulamakanlamındakullanılmıştır.Mese-la,“Yeminkefaretindeonfakirinbirkısmınıyedirmek,diğerlerinigiydirmekşeklindetelfikyapılmasıcaizde-ğildir.”denirkenbumanakastedilmiştir.

b. Bir meselede önceki müctehidlerin söylemediği veonların görüşlerinin ortak noktasını ihlal eden yenibirgörüşortayaatmakanlamındakullanılmıştır.Dahaçokicmabahsindeincelenenbumeselenintaklitde-ğilictihadileilgiliolduğuaçıktır.Buna“ictihadda tel-fik”denebilir.

c. Ancakdahaçokşuanlamkastedilir.Belirlibirmese-ledebirden fazla ictihadigörüşübirarada (veyabirarada sayılabilecek şekilde, yani birincisinin tesirikalkmadandiğeriyle)amelediportayabumüctehid-lerdenhiçbirininkabuletmeyeceğimürekkepbirdu-rumunortayaçıkması.Telfikindaranlamıbudur.Buna“taklitte telfik”denir.

KavramTelfîk: Sözlükte “dikmek, yamamak, ek lemek” anlamındadır ve fıkıh usulü terimi olarak “bir meselenin hükmünü birden fazla mezhepten seçilen unsurlardan yararlana rak oluşturmak” de-mektir.

2.2.4. Tasavvufİnsanın iç dünyasıyla, ruhi ve manevi yönden kendinigeliştirmesiyle ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de, Hz. Pey-gamber’inhayatındavesahihhadislerindemevcutolanbilgilerveyönlendirmeler,ilkdönemlerdenitibarenMüs-lümanlarındinidahaiyianlamaveyaşamatalepvegay-retlerineitikadvefıkıhcephesindenayrıolaraktasavvufadı altında özetlenebilecek üçüncü bir cephe ve zen-ginlik kazandırmıştır. Abdülkerîmel-Kuşeyrî’yegöreHz.Peygamber’insohbetindebulunanlarasahâbe,sahâbe-nin sohbetinde bulunanlara tâbiîn, onların sohbetindebulunanlara tebeu’t-tâbiîn gibi unvanlar verilmiş, dahasonradininhükümlerinebüyükbirdikkatleriayetedenle-re“âbid”ve“zâhid”,heranAllah’labirlikteolmavegaf-lettensakınmagayretlerinehicriII.(VIII.)yüzyıldanitiba-rentasavvufdenilmiştir.Tasavvufyolunubenimseyenleresûfî,ehl-itasavvufveyamutasavvıfadıverilmiştir.

a. Tasavvufi Düşüncenin Dini ve Fikri Temelleriİslam,müminlerindünyahayatınavemaddizevkleredal-mamalarını,ahiretevemanevideğerlereöncelikverme-leriniister.

109

DDY

YAYI

NLAR

I



Tasavvufunkonusukalptir.Tasavvufbirkalpilmidir.Sufi-lerebuyüzdengönülehlidenilmiştir.TasavvufidüşünceAllahkorkusuveAllahsevgisitemelinedayanır.

Allah Korkusu: Kur’an-ıKerimvehadis-işeriflerde“hav-fullah (mehafetullah) ve haşyetullah” denilen Allahkorkusu üzerinde çok durulmuştur. Günah işleyenlerinve başkalarına haksızlık edenlerin Allah’ın gazabındanveazabındankorkmalarılazımdır.Kur’an’da“Eğer inanı-yorsanız biliniz ki en çok korkulmaya layık olan Allah’tır” (Tevbe/13; Ahzab/37), “Onlardan değil, benden korkun” (Al-iİmran/175)buyurulur.

Allah Sevgisi: Busevgiİslam’dakimanevihayatınteme-lidir.Butemeledayanmayanibadetveahlakgibidavra-nışlarİslamaçısındanbiranlamifadeetmez.BirmüminseverekAllah’aitaatveibadetederse,onunemirlerineveyasaklarınauyarsabunundeğerivardır.AllahTeala’yıse-venonunkelamıolanKur’an’ıveresulüolanHz.Muham-med’i,onundavaarkadaşlarıolansahabeyidesever.Kı-sacaAllah’ınsevdiğiherkesiveherşeyisever.Kur’an’daAllahsevgisiüzerindeönemledurulur.“İman edenler Al-lah’a olan sevgileri ise çok fazladır.”(Bakara/115)

İslaminancınagöreAllahTealavedudvevelidir.Yanimü-minkullarını çoksever veonlarıdostedinir. TasavvuftahedefbirmüslümanıngönüllüolarakveseveseveAllah’aibadetetmesinisağlamaktır.Bumertebedeibadetinsanazorgelmez,tersineonahazvehuzurverir.İbadethalindeolmamasıiseonurahatsızeder.

Müslümanlarınimanveibadetitibariyleçeşitliderecelerivardır.Birhadiste imanın altı, İslam’ın beş şartı sayıl-dıktan sonra en büyük mertebe olan ihsan şöyle tarif edilmiştir: “İhsan, Allah’a, onu görüyormuşsun gibi iba-det etmektir, her ne kadar sen O’nu görmüyorsan da O seni görmektedir” (Buhari; Müslim). Kur’an-ı Kerim’de,“İhsan üzerine olunuz, Allah ihsan üzere olanları sever” (Bakara/195;Maide/93)buyurulmuştur.

Mutasavvıflarbuhadisten İslam’ınüçmertebesiolduğusonucunuçıkarmışlardır.Bunlarsırasıylaİslam,imanveihsanmertebeleridir. İslamzahir, imanzahirvebatındır.İhsanisezahirvebatınınhakikatidir.İslam’dabilgiamel-le,amel ihlasla, ihlasdaAllah’ın rızasını taleplekemaleerer.Bilgi,ihlasverızabuüçmertebeninbaşkabirifade-sidir.Müminlerilim,amelvemertebeitibariylebirbirindenfarklıdırlar.

b. Tarihi GelişimHz.Peygamber,sahabe,tabiinvetebeu’t-tabiindönem-lerindedindarmüslümanlarınyaşadıklarıhayatyukarıdatasviredilenmanevibiratmosferdecereyanetti.Buüçneslindindarlarıdünyayanazaranahireteöncelikveriyor,bütündavranışlardaAllah’ınrızasınıgözetiyorlardı.ButürhayatKur’an’ınistediğibirhayattı.BununengüzelörneğideHz.Peygamber’di.(Ahzab/21)

Dahasonraeklenenyenihalkalarlabusilsilegünümüzekadar gelmiş, bu halkalardaki alim ve zahidler İslam’ınilim, ihlas, takva, ihsan,his,heyecanvezühdanlayışınıyaşayarakçağımızataşımıştır.

c. Tasavvufta Örgütlenme DönemiSonderecegösterişsizbaşlayan, amagayet feyizli ge-çen tasavvufisohbetlerkısabirzamansonrabircema-atleşmehalinialdı.Büyüksufilerintasavvufigörüşleriveyaşayışları az çok birbirinden farklı idi. Bu da meşrep(mizaç,karakter,zevk)farkıolarakgörüldü.Budurumta-savvufaeğilimliolanlarınkendimizaçlarına,ruhvezihinyapılarınauygundüşenüstatlarıtercihetmelerineimkanverdi.BöyleceTayfuriyye(Bistamiyye),Cüneydiyye,Mu-sahibiyye, Sehliyye, Hakimiyye, Hafifiyye, Seyyariyye,Nuriyye,Harraziyye,Kassariyye(Melametiyye)veTüste-riyyegibitasavvuficemaatlerortayaçıktı.

DikkatSöz konusu tasavvufi sohbetler ve cemaatler hicri VI. (XII.) asır-da daha düzenli, daha disiplinli bir örgütleşmeye dönüştü. Bu örgüte tarikat denildi. (Kadiriyye, Yeseviyye, Rifaiyye, Şazeliy-ye…gibi).

d. Tasavvufta Kurumlaşma DönemiSufilikvesuficemaatlerortayaçıktıktansonrabucema-atlerveörgütlermekanlaravebinalaraihtiyaçduydular.İlk zamanlarda camiler,mescidler, evler, iş yerleri, sufi-lerinbuluşma,konuşmavemeselelerinimüzakereetmeyerleri idi.Fakatörgütlergelişipyaygınlaşıncayenime-kanlaravebinalaraihtiyaçduyuldu.

Biliyor musunuz?Herevi’nin Tabakåtü’s-sufiyye’de dediği gibi ilk tasavvufi kurum Suriye’de Remle’de Hankah adıyla kuruldu, zamanla hızlı bir artış ve yaygınlık gösterdi. Çeşitli dönemlerde ve bölgelerde bu kurum-lara ribat, tekke, zaviye, dergah, asitane gibi isimler verildi.

e. Tasavvufta SapmalarTasavvufta sapmaların iki önemli sebebi olmuştur:

• Zahirilebatın,akılilekalparasındazamanzamangö-rülenkarşıtlığınveuzlaşmazlığınsebebiçoğuzamantaraflarınbirbirinianlamalarınısağlayacakyeterlibilgidonanımınasahipolmamalarıdır.

• Tasavvufperdesialtındaİslam’adışkaynaklardanso-kulmak istenenyabancıunsurlardır. İslamöncesisa-hipolduklarıdiniinançlarıvefelsefikanaatleribelkiiyiniyetlebelkideartniyetleİslam’ataşımışlarvebunlarıtasavvufçatısıaltındayaşatmayolunagitmişlerdir.

110

DDY

YAYI

NLAR

I



Mutasavvıf yazarlarbuhususüzerindeönemledurarakmüslümanlarısapkınlığakarşıuyarmışlardır.

Sapkınlık olarak kabul edilen bu inançlara ait bazı ör-nekler şöyledir:1. İbadetindüşmesiinancı2. Riyadankurtulmakveihlashalinigerçekleştirmekiçindinigeleneklereaykırıdavranmakgerektiğiinancı

3. Velininpeygamberlerdenüstünolduğuinancı4. Herşeyinmubaholduğuinancı5. Hululinancı6. Cebirinancı7. Allah’ıgörmeinancı8. AllahTeala’yakarşısaygısızdavranmak9. Tenasühinancı

10. İttihatinancı

f. İlkelerTasavvuf ve tarikat konusunda göz önünde bulundu-rulması gereken bazı önemli hususlar:1. TasavvufbiriKur’anvehadisinözü,diğeribuözisti-kametindensûfîler tarafındangeliştirilenşekilolmaküzereikikısımdır.Birincikısmıkabuletmekveuygu-lamakhermüslümanınüzerinefarzdır.İkincikısımiseihtiyarîdir.

2. Tasavvufyolunututanvetarikatagirenlerdiğermüs-lümanlarıküçümseyemezler.Zirakibirharam,tevazufarzdır.

3. Tasavvufyoluincebiryoldurvebuyoldaehliyetli,ka-milbirrehbereihtiyaçvardır.

4. Tasavvufinceveuzunolduğukadarzorvetehlikelibiryoldur.

5. Şeriatınhükümlerineaykırıgibigörünenbazıfikirveifadelerinebakıpbunlarhakkındasuizandabulunmakveacelehükümvermekdoğrudeğildir.

6. Derecesinekadaryüksekolursaolsunbirveligünahişleyebilir.

7. Velilerin,akılvedinihükümlerlebağdaşmazgörünensözlerini işitenler vebu tür hallerini görenlerbu ko-nulardaonlarıkendilerineörnekalmamalı,delilsay-mamalı,bu türsözve ifadelerionlarınözelyaşayışıveyahatasısayıpkendilerişeriatınhükümlerinebağlıkalmalıdırlar.

8. Velilerin kerameti vardır ve haktır. Bir velinin veli ol-ması içinkerametiolmasıdaşartdeğildir.Enbüyükkerametiyibirahlaksahibiolmaktır.

9. Keşfve ilhamyoluylaeldeedilenensağlambilgilerbileancakilhamamazharolankişininkendisiiçinde-lilolabilir.Başkalarıiçinbağlayıcıdelildeğildir.Butür

bilgilerdenyararlanmakiçinbunlarınKur’anvehadis-lerinaçıkvekesinhükümlerineaykırıolmamasışarttır.

DikkatTasavvuf kitaplarında görülen her şey sorgusuz doğru kabul edil-memelidir. İnsan elinden çıkan her kitapta doğru da yanlış da vardır. Yanlışı olmayan tek kitap Kur’an-ı Kerim’dir.

2.3. AKAİD İLMİ2.3.1. Akaid

Akdkökündentüretilmişolanakidekelimesininçoğulu-dur.Akide,sözlükte“gönüldenbağlanılan,düğümatmış-çasınasağlaminanılanşey”demektir.Diniliteratürdeaki-de,“inanılmasızorunluolanilke”(imanesası,mü’menünbih),çoğuluolanakaidkelimesiise“İslamdinindeinanıl-masıfarzolanhususlar,imanesasları,dinintemelkuralve hükümleri” anlamına gelmektedir. Buna göre, dinintemelkuralvehükümlerinioluşturan imanesaslarındanbahsedenilmedeakaid ilmidenir.

Dikkatİslam akaidinin ilk ve en önemli kaynağı Kur’an-ı Kerim, daha sonra da sahih hadislerdir.

2.3.2. İman

A. İmanın Tanımı Ve Kapsamı

İmansözlükte, “bir kişiyi söylediği sözde tasdiketmek,doğrulamak, söylediğini kabullenmek, gönül huzuru ilebenimsemek, karşısındakine güven vermek, güvenlikteolmak, şüpheye yer vermeyecek biçimde içten ve yü-rekten inanmak”anlamlarınagelir.Terimolarak ise,Hz.Peygamber’i, AllahTeala’dangetirdiği kesinolarakbili-nen hükümlerde (zarurat-ı diniyye) tasdik etmek, onunhaber verdiği şeyleri tereddütsüz kabul edip bunlarıngerçekvedoğruolduğunagönüldeninanmakdemektir.(Bir kimse diliyle inandığını söylese bile kalbiyle tasdiketmezsemüminolamaz.) İmanda ikrarınçokönemliol-duğunuPeygamberEfendimizşuhadisleriyledilegetir-mişlerdir: “Kalbinde buğday, arpa ve zerre ölçüsü iman olduğu halde Allah’tan başka Tanrı yoktur. Muhammed O’nun elçisidir diyen kimse cehennemden çıkar.”(Buhari;Tirmizi;İbnMace)

İÇİndekİler - dindersi.com, ddy yayınlarıbaşlangıçta en güzel bir kıvamda...

Documents