NDAYO-TSIRA YA VHUDIFARI

PREMARITAL GUIDANCE

HANNA LECHLER

This booklet on Premarital Guidance originated fromseminars with Lutheran church-women of ELCSA NDDivhula/Lebowa Circuit 1965

It was meant as a preparatory guide for them advicing teenage girls on congregational level how to approach womanhood and Christian family life.

I thank Mrs. Yudith Masekela for assisting me in many ways.

As I have been asked frequently to re-edit this booklet, I am commending it to those who are concerned about keeping up Christian values and behaviour amongst the young generation. To this end I have lightly reviced it.

January 1997

Hanna SteffensHeckenweg 5 28816 HeiligenrodeGermanyTel/ Fax 0949-4206-383

- 2 -

TSHI RE NGOMU:

Mathomele : Ha vhasidzana vha khomba !

I. U dzhena vhanweni ndi uri mini?II. Nwana u bebiwa hani?III. Muvhili washu u aluwa hani?IV. Mbingano ndi mini?

NDILA YO LUGAHO YA U DI-LUGISELA MBINGANO YA TSHIKRISTE NA NDILA DZINE DZA RI XEDZA U SWIKA HONE.

V. RI nga hulisa hani muvhili washu vhunga u nndu khethwa ya Mudimu?

VI. Mulayo wa 6 u ri mini?VII. Ri nga di-fara hani uri ri si kundwe nga milingo?VIII. Ndi nga vhofhololwa hani ndo vhoxwa nga zwivhi?IX. Vhasidzana vha vhakriste vha di-lugisela hani u vha

na vha muta?X. Ndi nnyi ane a nga vha mufarisi wanga?

- 3 -

MATHOMELEHa vhasidzana vha khomba!

Bugu hei i funa u vha khonani yanu. Musi ni tshi aluwa, ni na mbudsiso nnzhi mbiluni dzanu.Ni funa u wana phindulo, hone hunzhi a ni i wani. Musi ni tshi aluwa tshanduko ine ya vha hone muvhilini wanu a ni i pfesesi. Milayo ila ye vha kale vha aluswa ngayo a i tsha ni fanela, ngauri ni vhatendi na tshifhinga tsho tshanduka. Maitele o shanduka. Ndi hune vhasidzana vhanzhi vha sa tsha divha uri vha nga fara ndila ifhio.

Bugu hei i funa u ni farisa uri ni wane ndivho ine na fanela u vha nayo. Zwi fhiraho zwothe ndi uri i ni sumbedza uri ni nga tshila hani zwavhudi musi ni sa athu u vhingwa na uri ni nga di-lugisela hani duvha heli lihulwane la u vha na muta.

Hu na vhanzhi vhe nga u shaya ndivho na lutendo na lufuno na mututuwedzi vha pambuwa ndilani hei ye Mudzimu a ri khethela.

Vhunga zwo ralo kereke yanu i khou funa u ni farisa nga NDAYO-TSIRA YA VHUDIFARI, uri ni kona u fara ndila ya tshedza, ni pfesese uri no khethelwa vhutshilo ha mbofhololo nga ipfi la Mune washu Yesu Kristo.

A ni koni u tanganya milayo ya vho dzhenaho zwikolo zwa Vha Venda vha kale na zwa tshitendi kathihi. Ni vhale bugu hei zwavhudi nga mbilu ine ya tama u tanganedza mafhungo ngoho.Hune na kundwa u pfesesa ni vhudzise mme anu kana vhomme anu lutendoni vhane vha ni sumbedza ndila.

- 4 -

I. U DZHENA VHANWENI NDI URI MINI?

A ni athu u vha vhasidzana, hone ni do vha vhasidzana. A si kale no vha ni vhana. Zwino ho da zwiswa, a ni tshe vhana,ni ndilani ya u vha vhasadzi. Hone a ni koni u vha vhasadzi nga duvha lithihi, Ni fanela u vha na tshifhinga tshilapfu tsha u dzhena vhanweni tsha u vha musidzana muhulwane.

Kha ri elelwe zwine ra vhona kha miri. Muri wa maungo u thoma u vhonala maluvha, hone nga linwe duvha maluvha a a fhufhurea a wela fhasi. Vhudziloni ha maluvha ra vho vhona maungo matuku-tuku. Ri divha uri a fanela u hula uri a vhe mitshelo yavhudi,nahone a fanela u vha na tshifhinga tsha u vhibva.

Zwo ralo na kha musidzana wa khomba. U do vha musadzi nga linwe duvha, hone u fanela u vha na tshifhinga tshilapfu tsha u aluwa.Tshifhinga tshenetsho ndi tsha uri a vhibve. Ndi uri u a aluwa muvhilini,mihumbuloni na muyani uri a vhe musadzi o fanelaho sa musi Mudzimu o mu khethela zwenezwo.

Vhanwe vha vho-inwi vha na thoni dza u vhudzisa dzimbudziso dzavho nga tshifhinga hetshi,ngauri ni vhona zwiphiri zwa vhutshilo. Ni di vhona vhakegulu vha tshi amba nga tshavho zwa mbebo.Musi vha tshi ni vhona vha fhumula, inwi na vho elekaya uri hu na tshiphiri khass mafhungo a u bebwa ha nwana. Vhahulwane nga u divha vhuhulwane ha mafhungo haya vha tou zwi amba nga tshiphiri, ngauri a vha funi zwi tshi sokou leludzwa na kha mbingnao zwo ralo.

Hone maduvha ano ho no vha na vhanwe vha sokou tamba nga mafhungo haya vha tshi amba nga maipfi a matamba vha tshi swaswa ngazwo. Zwino rine a ri tsha funa u tevhela na nthihi ya ndila hedzi mbili dze ra pfa:

1.U shona nga u zwi ita tshiphiri.2.Na u tamba ngazwo.

Ri songo humbula uri ndi zwa mashika, ngauri zwa vhusadzi na u beba ndi zwifhiwa zwa Mudzimu.Zwe ene mune a sika ndi zwikhethwa. Kha Tshivenda ri an kuambele kwavhudi kwa uri: „NDI MUTHU WA THOVHELA“.

Zwino-ha arali musadzi o vhifha muvhilini zwi amba mini? Zwi ri sumbedza uri uyu musadzi o huliswa, ngauri o fhatutshedzwa nga Mudzimu. O khathutshelwa ngae,ngauri u hwala zwithu zwiswa zwa vha vhutshilo vhuswa. Mbudziso dzothe dzi re kha vho-inwi, dzi kona u fhindulwa zwavhudi,arali dzi tshi fhindulwa tshedzani tsha Mudzimu. Vhunga ri tshi divha zwe Mudzimu a shuma kha muri uri u aluwe u anwe mishelo, Ene musiki washu u shuma zwothe muvhilini washu. Ri vhona mushumo mukhethwa wa Musiki washu ndanganoni ya munna na musadzi na mbeboni ya nwana muswa.

Mafhungo a tevhelaho ni a vhale ni pfesese ni tshi livhuha Mudzimu ni tshi hulisa Musiki wanu, we a lugisa mivhili yashu zwavhudi-vhudi.

Zwothe zwe a sika zwi sumba vhutolo hawe. A hu na muthu na muthihi shangoni lothe ane a kona u ita zwi no fana na mushumo wonoyu wa u sika muthu na u mu alusa uri a dovha a bebe nwana muswa. Ri tshi vhala enea mafhungo kha ri mu rende ri takalele vhutolo ha maanda awe.

Tsha u thoma ri funa u vhudzisa:Nwana u bebwa hani?Nga vhuya ri funa u divha uri zwi da hani uri muvhili washu wo aluwa uri na rine-vho ri do kona u beba vhana.

- 5 -

II. NWANA U BEBIWA HANI?

1. VHUTSHILO VHUSWA VHU THOMA HANI?

Vhutshilo vhunwe na vhunwe vhu bva kha mbeu.Tshivhumbwa tshinwe na tshinwe tshi bebwa bga milayo i no fana.Mathomoni hu na mbeu thukhu-thukhu. Ndi vhutolo vhuhulu-hulu ha uri mbeuni hei thukhu-thukhu zwothe zwi ngomu zwo fhambanaho zwine zwa aluwa nga vhuya kha tshivhumbwa tshiswa.

Mbeuni ya mavhele zwine zwa ita lushaka lwa mavhele zwi ngomu.Hu thoma u mela mutomba, nga murahu mavhele a hula a rumbuwa ha bva luponze, ha kona u da tshikoli.

Kha mbeu ya zwinoni zwo ralo-vho. Zwothe zwine zwa vhumba zwinoni zwo fhambanaho na zwinwe zwinoni zwa lushaka lunwe, zwine zwa zwi fhufhisa, vhuhulwane ha muvhili na muvhala wa mato zwi hone mbeuni.

Kha muthu zwo ralo-vho. Kha mbeu thukhu-thukhu zwothe zwi hone zwine zwa do ita muthu onoyu o fhambanaho munwe na mbumbo yawe: kufhatele kwa mirado yawe na ningo yawe na tshifhatuwo tshawe - kana ndi mutukana kana ndi musidzana. Ndi vhutolo vhuhulwane vhune ra si kone u vhu pfesesa.

Tshi kanukisa kha zwithu zwothe ndi uri vhabebi vhavhili tshiduna na tshisadzi zwi a todea uri hu kone u thomea vhutshilo ha tshithihi tshiswa. Zwo ralo kha tsiko yothe. Ni a zwi vhona arali musidzana o vha o bva kha khotsi awe fhedzi o vha a tshi do vha o dzhia khotsi awe fhedzi. Hone ngauri u na mme, u di vha dzhia-vho. Zwenezwo u fana navho vhothe a vhe muthu nga ethe. Munwe na munwe o fhambana na munwe. Hezwi ndi zwone zwine zwa kanukisa kha mulayo wa Mudzimu wa u isa vhutshilo kha mirafho na mirafho.

Khamusi ni a divha uri maluvha a di bveledza hani. Muvula wa mbeu zwine zwa bva kha liduna zwa hwalwa nga notshi kana zwa vhudzulwa nga muya uri zwi kone u wela kha manwe maluvha zwa tangana na zwisadzi zwine zwa vha bogisini la mbeu. Zwenezwo zwikumbana zwituku zwi tangana na muvula wa zwiduna ha kona u vha na mbeu. Ni a divha ndila ine zwi mela zwa aluwa ngayo.

Kha zwinoni zwi shuma nga ndila nthihi. Hu na phambano nthihi khulwane. Tshinoni tsha tshisadzi tshi na zwikumbana zwituku-tuku ngomu muvhilini watsho.Zwikumba hezwi zwi fanela u thoma zwa andedzwa uri hu kone u vha na kufhondo. Gumba heli li andedzwa nga mbeu ya tshiduna. Gumba heli li andedzwa nga ngomu muvhilini wa mme hune mbeu ya tshiduna ya tangana nalo. Nga murahu ha zwenezwo kula kukumba ku a thoma u hula kwo tangedzwa nga tshitswuku na tshitshena tsha gumba. Nga vhuya ha kudzelwa gumba la alamelwa ha thothonya. Ha bva kufhondo lwavhudi kwa u naka

2. MBEBELWE YA NWANA.

Tsiki kana mbumbo ine nwana a bva khayo ndi kuthu kutuku-tuku. Yo tukufhala lune ya nga lingana na thodzi ya nelete ine na runga ngayo. Mbumbo (tsiki) hei hune nwana a bvelela khayo ndi tsiki ya mme. Tsiki hei i aluwa i ngomu muvhilini wa mme kha mbumbelo. Musi musidzana a tshi vho aluwa uri a vhe musadzi ndi hune tsiki hedzi dza aluwa. Dzi ba kha mbumbelo (mudi wa magumba-ovaries).

- 6 -

3. MIVHILI YA VHANNA I FHAMBANA NA MIVHILI YA VHASADZI.

Mbeu tshisadzi i re muvhilini wa mme ha koni u sokou thoma u aluwa e ethe a ita nwana. A aluwa u ita nwana musi o tangana na ila mbeu ya tshiduna i bvaho muvhilini wa khotsi. Vhuvhili havho khotsi na mme vha todea uri hu thome vhutshilo vhuswa. Musiki washu o dzula a lugia zwothe nga lufuno lwawe uri mbeu ya tshiduna i songo sokou xela, i tangane na mbeu tshisadzi uri dzi vhe na vhudzumbamo hune mbumbo nntswa ya kona u aluwa zwavhudi yo tsireledzwa. Vhudzumbamo hovhu ndi tshitanga tsha musadzi. Tshitanga tshi na mulomo mutsekene. Tshi kha khundu dza muthu wa musadzi.

Muvhili wa munna wo vhumbwa nga ndila ine wa kona u ita uri mbeu ya tshiduna i kone u wana ndila ya u swika mudini (womb) wa musadzi.Arali mbeu ya tshiduna ya dzhena mulomoni wa mudi (vagina) wa musadzi henefho i tshimbila ya swika ngomu kha tshitanga (uterus) ya ya kha dziphaiphi (tubes).

Henefho mbeu ya tshisadzi i nga tangana na yeneyo mbeu ya tshiduna ha vha u andedza yeneyo mbeu ya tshisadzi. Mbeu nthihi ya tshiduna i tangana na nthihi ya tshisadzi ha kona u vha na tsiki yo andedzwaho ( fertilized egg).

Mbeu ya tshisadzi ine ya pfi tsiki i vha hone kha dziphaiphi hedzi tshipida tsha nwedzi munwe na munwe.Hone a hu na muthu na muthihi ane a divha uri tshifhinga hetshi ndi tshifhio.Zwenezwo a si misi yothe hune mbeu ya tshiduna ya wana mbeu ya tshisadzi musi yo dzhena kha mudi.

Mbeu tshisadzi yo anededzwaho (mbumbo) i tshimbila na dziphaiphi ya dzhena kha mbumbelo ho lugiselwaho u vhulunga mbumbo. Zwino vhunga hu tshi khou todea malofha manzhi a tshi todea uri a fushe nwana zwenezwo a hu tshe ha u tamba ha nwedzi munwe na munwe.Ndi zwone zwine musadzi a divha ngazwo uri o vhifha muvhilini. Vhathu vha ri nowa yo fara nga maambele avho.

- 7 -

4. NWANA U ALUWA HANI?

Mbumbo yo andedzwaho i a hula nga zwituku na zwituku hu tshi vhumbwa mirado yothe ya muvhili na zwothe zwi re muvhilini. Nwana u fushiwa nga malofha a mme awe a no bva kha ngozwi a tshi dzhena thamboni ya mukombo wa nwana.Mushumo hoyu wa u aluwa ha nwana muvhilini wa mme awe u dzhia minwedzi ya thahe (9), ndi hone nwana a konou bebwa.

Nga tshifhinga hetshi huna tshanduko nnzhi muvhilini wa mme henefho hune nwana a khou aluwa e hone. Mudi u a tatamuwa u itela nwana vhudzulo vhune a dzula hone ngauri u khou aluwa. Nga murahu ha minwedzi mitanu kana mina hoyu nwana ane a khou aluwa u a thoma u tsukunyea a tshiraharaha a tshi rembuluwa. Ndi zwone zwine mme a divha ngazwo zwauri nwana u khou tshila.

Nwana uyo a aluwaho u fanela u vha na zwiliwa henefho muvhilini wa mme-awe. O farakanywa na mme nga ludali lulapfu. Ndi nga lutsinga lwonolwo lwa mukombo hune nwana a wana muya na zwiliwa zwa u mu fusha.

Zwino ni a zwi vhona zwauri a ri todi zwiliwa zwo fanelaho musi ro no bebwa fhedzi zwi todea-vho na musi ri sa athu u bebwa ri kha di aluwa mivhilini ya vho-mme ashu. Mudzimu o vhumba musadzi nda ndila hei ine a kona u itela nwana vhudzulo muvhilini wawe. Mudi wa mme u a tatamuwa uri nwana a tshi aluwa a wana vhudzulo. Hezwi zwi ni farisa u divha uri ndi ngani muvhili wa musadzi u tshi vhonala wo ralo musi nwana a tshee muvhilini wawe. Nwana u ya ntha na fhasi ngomu muvhilini wa mme musi a sa athu u bebwa.

Nga mulandu wa mushumo hoyu une wa itea kha mme hu todea uri a vha na zwiliwa zwavhudi zwi fhataho muvhili musi a tshi kha di lisa.Na hone a songo shuma lwa u tou kalula. Ndi zwine vhathu vha fanela u vha na vhulenda na thuso kha vhothe vho di-hwalaho.

5. U DA HA NWANA SHANGONI.

Nga murahu ha minwedzi ya thahe (9) nwana u do vha o no aluwa o no swika uri a bvele nnda shangoni a bebwe. Nwana hoyu a tshi bebwa u na ndila ine a bva ngayo.Ndila hei i a vulea nga yothe uri nwana a bvelela nnda.

6. U VHA HONE HA MAFHATA.

Zwi a konea uri hu andedzwe mbeu tshisadzi nthihi musi i tshi thoma u aluwa i ita zwipida zwivhili ha vha u ita vhana vhavhili, vhenevho vha u ralo vho vha vha mbeu nthihi ( vhasidzana kana vhatukana), nahone vha tou u fana vhukuma vha nga muthu muthihi. Kanzhi vhathu a vha koni na u vha divha nga u fana havho.

Nga tshinwe tshifhinga mme a nga vha na tsiki mbili ye ya andedzwa nga khathihi ha vha u ita vhana vhavhili nga khathihi avho vha nga di fhambana nga tshivhumbeo na nga mbeu (sex) , ngauri vho bva kha tsiki mbili dzo fhambanaho.Vha di tou fana-vho sa musi vhe vhana vha musadzi muthihi.

7. MME U FANELA U LONDWA ZWAVHUDI NGA TSHIFHINGA TSHA U BEBA NWANA.

Musi nwana o no bebwa u vha a kha di vha o vhofhekanywa na mme awe nga lula lutsinga lwa mukambo,lwe ra lu vhala kalenyana.Zwino ngauri nwana u vho kona u tshila nga ethe lula ludede lwo mu farakanaho na mme-awe lu fanela u tuswa. Hoyu ndi

- 8 -

mushumo wa vhaongi vhane vha tsheula nwana. Zwi itwa nga vhone ngauri vho funzwa maitele. Ngauri vhomme vha fanela u vha na u londwa zwavhudi nga tshifhinga hetshi. Vha fanela u ya vhuongeloni hune vha nga wana thuso yeneyo kana clinic. Kha minwedzi hei ya thahe (9) ya musi nwana a tshi khou aluwa muvhilini wa mme awe, mme u fanela u di ita a tshi vhonana na vhaongi uri a dzule a tshi divha uri zwothe zwi khou tshimbila zwavhudi.

8. DAKALO LA MME.

Zwino ni nga zwi vhona uri ndi ndivhuho nngafhani kha vho-mme nge vha fhiwa maanda haya a u sika.Ndi dakalo. Ndi dakalo lingafhani line la vha hone kha musadzi musi a tshi fara nwana wawe wa u thoma.

Mme wa mutendi u divha uri Mudzimu we a sika hoyu nwana muswa u a kona u mu tsireledza. Havha vhane vha ri nwana nga a thusiwe nga mushonga musi a sa athu u bva nduni vha di fhambana na musiki wavho nga u ita zwenezwo. Vha nyadza Mudzimu a tshilaho nga u amba uri lutshetshe a lu koni u tshila hu si na mushonga wa nanga ya vha kale.

Vhabebi vha vhakriste vha tanganedza nwana muswa sa tshifhiwa tshihulwane tshi bvaho zwandani zwa Mudzimu a tshilaho. Nge vha divha hezwi vha sumbedza ndivhuho nga u tavhanya vha mu isa ndovhedzoni a tshe mutuku-tuku uri tshilidzi tsha Muphulusi wawe tshi dzhene khae. Khanzhi nwana wa vhatendi u wana dzina line la sumbedza tshilidzi hetshi tsha Mudzimu.

9. MBUDZISO DZINWE KHA MAFHUNGO A U BEBA:

Vhanwe vha ri: Muumba a nga si kone u vha na nwana. Arali musidzana o no dzulesa, ha koni u beba naho o vhingiwa.Haya mafhungo ndi ngoho naa?Hai, a si ngoho. Vhanzhi vha tenda mazwifhi aya , vha khakhiswa ,vha tenda u tangana na munna muvhilini naho vha sa athu u dzewa, ngauri vha ofha u vha muumba.Ngoho ndi hezwi: Naho musidzana o no vha muhulwane nga maanda nga minwaha, a sa athu u tangana na munna, a nga beba nwana, arali mbeu tshiduna tshi tangana na mbeu tshisadzi muvhilini wawe. A nga beba u swika a tshi kegula. „Nowa“ yawe a i edeli, a i faneli u vuswa, ngauri mbeu tshisadzi i hone tshifhinga tshinwe na tshinwe, arali hu si na vhulwadze phaiphini kana tshitangani tsha muvhili wa musadzi.

Hone ni elelwe uri nwana o bebiwaho ndi tshifhiwa tsha Mudzimu a tshilaho. Ene ndi munei wa tshifhiwa hetshi. A zwi koni u kombetshedzwa nga muthu, ndi phathutshedzo yawe.

10. KHA RI RENDE MUSIKI WA VHUTSHILO VHUSWA

Ro vhona uri u aluwa ha nwana muvhilini wa mme-awe ndi tshiphiri tshihulwane tshine tshi si kone u talutshedzwa nga maipfi. Hafha ri vhona maanda na vhuhulwane na lufuno lwa Musiki washu. Davida a tshi elekanya tshiphiri tsha u sikwa ha muthu muswa o ri a tshi hulisa Mudzimu a ri:

„Ndi Iwe wa we mbumbela luvalo, wo ndudzanya ndi sathu u bebwa. Ndi u livhuha nge wa mbumba lwa vhutolo,mishumo yau i a kanukisa, muya wanga u elekanya zwithu zwihulu.Marambo anga wo a vhona zwila ndi kha di sikiwa ndo dzumbiwa, ndi kha di lukiwa ndi tshiphirini fhano shangoni. Mato au o zwi vhona ndi kha di vhumbea, buguni yau ho vha ho no nwalwa zwothe; maduvha o vha o no vheakanywa, na lithihi lau li sathu u vha hone.“ (Dzipsalme l39: 13 - 16)

- 9 -

Zwi sumbedza mini? Mbumbo ya nwana a tshe mutuku-tuku, rine ri nga ri, a si muthu, hone Mudzimu a tshilaho o m u nea mbumbo hei nga lufuno lwawe, a mu khethela vhutshilo vhu sa fheli. Naho a ri koni u pfesesa vhutolo honoho, tshashu ndi u khoda vhuhulwane ha lufuno lwa Musiki washu ane a di vhofhekanya na rine vhatuku-tuku.

- 10 -

III. MUVHILI WASHU U ALUWA HANI?

1. U BVA HANANI.

Zwino no zwi vhona zwauri mafhungo a u bebwa ha nwana a kanukisa hani. Hu na manwe mafhungo a kanukisaho ndi a u aluwa hashu. Ro da shangoni ri vhana, hone a ri dzuli ro ralo , ri fema muya wavhudi ri la zwiliwa zwavhudi, ri onyolosa mivhili yashu uri ri aluwe. Ri bva vhutshetsheni ra da hanani ra da vhusidzanani ra kona u swika vhuhulwaneni.

2. MATHOMO A TSHANDUKO.

Khamusi ni khou di-vhudzisa tshifhinga tshinwe uri musidzana a alutshela hani vhusadzeni.Musi musidzana a tshi vha wa minwaha ya 11 kana 13 muvhili wawe u a aluwa a nga vha musidzana wa khomba. U tunga madamu, khundu dzawe na dzone dzi a hula, u a lapfa na hone u vha o khwathaho.U thoma u vha na mavhudzi bwakwani na ngeno fhasi hawe.

Nga tshifhinga hetshi ndi hone hune ra aluwa nga u tavhanya na marambo ashu a a lapfa. Vhanwe vhasidzana vha a lapfa vha sekena,vhanwe vha pfufhifha vha khwatha. Vhanwe vha bva mapundu khofheni, vhanwe a vha na hezwi zwi a fhambana nga vhathu. Hone a zwi dini ndi u aluwa, zwi songo dina vhane zwa vha bva.

3. TSHANDUKO MIHUMBULONI NA MBILUNI.

Hu na vhasidzana vhanzhi vhane nga u sa talukanya hei tshanduko vha dinalea ngazwo. U vhona uri mbiluni yawe u na zwithu zwinzhi zwi mu khakhisaho. Ha divhi uri o no vha muthu a no fana na vhala vho thanyaho kana u tshe mutuku. Ene mune u khou zwi vhona uri ha tsha fana na zwila kale na mihumbulo yawe yo no vha minwe. Ha tsha nga zwila kale. U a ita zwa u tavhanya u lila kana ha lengi u nala, vhanwe vha na mbiti. Vhanwe vha tou vhuya vha dina vhukuma ngauri nga tshifhinga hetshi vha nga a vha tsha funa u thetshelesa. Honohu u aluwa ha muvhili, hu nga mu nea maneto. Ngomu muvhilini na malofhani a musidzana hu khou dzhena mushumo muswa, une wa itwa nga u aluwa ha dzithanga dzi re muvhilini wawe.

4. ZWI DA HANI URI MUSIDZANA A THOMA U TAMBA?

Thanga hedzi ndi nnzhi,dzinwe dzi shuma zwenezwo musi nwana o bebwa, ngauri ndi dzine dza ita uri a aluwe. Hu na dzinwe thanga dzine dza vha mbebo dzine dza si tavhanye dzo shuma, dzi thoma u shuma fhedzi musi muthu a tshi thoma u aluwa, dzi thoma kha minwaha ya 11 u swika 15 na u fhira. Ndi dzenedzi thanga dzine dza ita mbeu tshisadzi ye ra i amba. Hu na thanga mbili dzine dza pfi mudi wa magumba. (ovaries) dzi re kha tshipida tsha mirado ya mbebo. Ndi dzone dzine dza isa mbeu tshisadzi kha tshitanga tsha musadzi. I bva mulomoni watsho arali i songo andedzwa.

Zwino thanga hedzi (mudi wa magumba) dzi bvisa mbeu tshisadzi nthihi nwedzi munwe na munwe. Nahone mbumbelo i fanela u vha yo takalaho, ngauri ndi yone i tanganedzaho yeneyo mbeu tshisadzi arali yo andedzwa ya shanduka ya vhumba nwana.

Ndi zwone zwine mbumbelo ya fanela u lata lukanda lwayo nwedzi munwe na munwe ha dovha ha mela lunwe. Hezwi zwi ita uri dzidzinga dzila tsekene tsekene dzi bve malofha maduvha mararu kana u swika kha kha a sumbe haya malofha a tou ela zwavhudi a tshi bvela nnda. Musi haya malofha a tshi bva nwedzi munwe na munwe mbeu tshisadzi yo dzhenaho kha mbumbelo a si andedzwe i a latwa-vho. Arali mbeu tshisadzi

- 11 -

yo andedzwa mbumbelo a i tsha do lata lula lukanda lwayo na u tamba ha uyo muthu hu a ima.

U tamba u da nga u fhambana musi musidzana a tshi thoma a nga ita maduvhanyana kana a ri u vha na nwedzi a dovha a dzula munwe kana minzhi a sa tsha vhona munwe. Hone nga vhuya u do tamba nwedzi munwe na munwe.

Ndi duvha lihulwane ni tshi thoma u tamba. Ni musidzana wa khomba. Ndi duvha la dakalo. Duvha heli li takalelwa nga vhabebi vhanu.Nwedzi munwe na munwe u ni eletshedza uri muvhili wanu u khou di lugisela dakalo line la do ni dela la u vha mme. Litshani uyu muhumbulo u dzule mbiluni yanu ni di linde u swika minwaha yeneyo ni tshi do swika u vha mme nga ndila yo laedzwaho nga Mudzimu.

5. U LONDA MUVHILI MUSI WA NI TSHI TAMBA.

Muvhili maduvhani ayo a u tou di-phini tshothe. Muthu u funa u di-londa uri u takale. Hone vhasidzana vha songo ri ndi maduvha a u lwala na u lala. Muthu u songo di-ita mulwadze. A huna vhulwadze, ndi ndila yo lugaho kha vhathu vhothe. Ri divhe uri muthu o di takalela na muvhili wawe wo takala Muthu u dzula o takala, na vha hayani vha songo vhuya vha zwi lavhelesa sa zwi dinaho. U tshimbila na u shuma ndi zwone zwi thusaho uri zwothe zwi luge nga ayo maduvha.

Ni dowele u tamba muvhili maduvha othe. A si uri pfanelo ndi u tolou tamba nga madi a u dudela na a u rothola a a thusa. Hone hu tambwe muvhili wothe. Hune ha funa u tamba vhukuma ndi mapitoni a muvhili. U tamba na hothe-hothe kha muvhili wothe ndi u thivhela na malwadze

Nguvho dzine muthu a ambara dzi vhe dzi linganaho dzi sa fari muvhili nga u u shamula. Kha muvhili na kha madamu hu vhe na tshiambaro tshine tsha sa tou shamula uri a aluwe zwavhudi.

Zwiambaro zwa tsini zwa tanzwiwe zwi vhe zwo tambaho maduvha othe uri muthu a sa do pfala a tshi nga ha tambi muvhili. Arali e malabi a sa divhalei khwine ndi u a fhisa. Ane a tanzwiwa a tambe misi yothe uri a bve munukhoo wonoyu.

6. U LONDA MUVHILI MADUVHA OTHE.

Khofhe:Vhasidzana vha songo vha na mitambo ine vha ita dziparties dzi no dzulwa vhusiku. Vha nga si vhe na mutakalo wavhudi muvhilini arali vha tshi ralo. Malwadze manzhi a muvhili a thoma nge vhasidzana vha sa fhedze khofhe dzavho..

Mufhe muswa (fresh air):Ri ralo kanzhi ri sa divhi uri zwi amba mini. Nga u fema mufhe wavhudi malofha a a tamba. Hafhu ri divhe u twa nduni wo khurumela a u femi muya wavhudi. Khanani na manwe malwadze a thoma henefho. Muthu musi o edela ndi khwine u sa khurumela nguvho.

Nyonyoloso:Tsinga dza muvhili dza khwatha nge dza shuma. Ndi zwine vhana vha funzwa u onyolosa mirado uri tsinga dzavho dzi khwathe na malofha a gidime nga tsingani. Na nga heneo maduvha a u tamba muthu a nga onyolosa mirado nga ndila i yo linganaho u takadza malofha. Ndi hone u vhavha hoho hu tshi fhungudzea.

Zwiliwa:Vha hone vhasidzana vhane vha sa fune u la vha fura vha tshi ri vha nga do vha na muvhili wo nonaho. Ilani zwavhudi ni fungelele u la mitshelo na miroho. Muroho une wa

- 12 -

tenda u liwa u muvhisi ndi wone u lugisaho malofha a muthu. Mafhi ndi one a re na zwothe zwine muvhili wa lila uri u vhe na mutakalo. Ni songo a nengwa. U nwa madi na hone ndi u tanzwa malofha. Nama i a dina, arali i tshi leswa, khwine ndi u sa lesa nama. Musidzana kha di aluwe u fanela u la vhuswa, zwezwo zwine zwa pfi: starches.

Mala:Mushumo u sa faneli u teledzwa ndi u vhona uri u bvela nnda hu vhe hone uri ndila dzothe dza muvhili dzi vhe dzo luga. Zwi no tshinya zwinzhi kha u shumela muvhili wa vhathu ndi u dowela mishonga ya u tanzwa malani. Ni songo dowedza mala anu u shuma nga mushonga. Vhunga muvhili ndi nndu khethwa ine Murena Yesu a dzula khayo ri u tonde uri u takale maduvha othe. U songo nyadziwa vhunga u tshifhiwa tsha Mudzimu.

- 13 -

IV. MBINGANO NDI MINI?Ri vhala: Genesi 1: 26 - 28 na 2 : 18-24

Ro thoma u vhona uri Mudzimu o lugisa zwothe zwavhudi-vhudi mivhilini yashu, uri ri shumisane na Mudzimu kha u sika nwana. Ndi tshifhiwa tshihulu tsha uri vhathu vhavhili - munna na musadzi vha laedzwa u sika vhutshilo vhuswa. Mudzimu o fhatutshedza vhathu vha u thoma a amba navho a ri: „ Bebani ni ande ni dadze shango, ni li kunde.“Zwino kha ri vhone uri zwo thoma hani?

1. NDI NGA MINI MUDZIMU O SIKA MUNNA NA MUSADZI?

Muthu we a sikwa e tshifanyiso tsha Mudzimu u tshivhumbwa tsha musiki wawe vhukuma, musi e si dzule e ethe e munna kana e musadzi. U fanyisa lufuno luhulu lwa Mudzimu nga u vhofhekanyiwa sa munna na musadzi nga u funana na u vha vhathihi namani, mihumbuloni na muyani.Mudzimu o sika havha vhavhili Adamu na Eva uri vha shumelane, vha funane, vha hulisane, vha bebe vhana, vha vhuse zwa shango. Nga hei ndila vha vha tshifanyiso tsha Mudzimu.

2. NDI NGA MINI EVA O VHUMBWA NGA DZIMBABVU DZA MUNNA?

Mafhungo a sumbedza tshiphiri: muthihi u tshipida tsha munwe, vhavhili vha vhathihi.„Ngoyu-ha a re shambo la shambo langa, na nama ya nama yanga“, ndi zwine Adamu a vhidza nga u mangala. Munna u vha munna nga musadzi wawe, musadzi a vha musadzi nga munna wawe. Vhathu vhavhili vha sikelwana - ndi tshiphiri - nga mulandu wonoyu Adamu o ededzwa khofheni khulu. Mudzimu u vhofhekanya vhathu vhavhili a vha ita vhathihi namani, mihumbuloni na muyani. Ndi zwine mbingano ya vha hone ngazwo.

3. U FUNANA NAMANI HA MUNNA NA MUSADZI A SI ZWA FHASI, ZWI SI NA MUSHUMO NA LUFUNO LWA MUDZIMU?

Hai. Ndi mushumo mukhethwa, ngauri nga u ita zwenezwo ndi u ita zwe Mudzimu o laedza zwone, vha vha tshifanyiso tsha lufuno lwa Mudzimu.„Ndi zwine munna a do sia khotsi-awe na mme- awe ngazwo, a do nambatela musadzi wawe, vha vha nama nthihi.“ (Genesi 2: 24)Murena Yesu u a engedza-vho: „Zwo vhofhekanyiwa nga Mudzimu muthu a songo zwi fhandekanya.“ (Mateo 19: 6b)

A zwo ngo nwaliwa Bivhilini uri lufuno namani ndi zwivhi. Lufuno holu lu a khodiwa:„Lufuno lu na maanda vhunga lufu. Vivho a li konei, li nga vhu-dzula-vhafu. Mulilo wa lufuno u nga wa masimbe, ndi mulilo wa Yehova. Madi mahulu ha koni u dzima lufuno, na milambo a i koni u lu khumba.“(Ngosha ya dzingosha 8: 6b - 7)

Lufuno lwa Mudzimu lu fanyiswa nga lufuno holu lwa muthu:„Mutei wau we a U fhata u do U dzea vhunga munna a tshi dzea musidzana. Mudzimu wau u do U takalela vhunga muhwe a tshi takalela muselwa.“ (Yesaya 62: 5 )

4. MUNNA U LWA NA NDAELO YA MUDZIMU ARALI A TSHI FUNA U VHA NA VHAFUMAKADZI VHANZHI VHO FHAMBANAHO?

Tshifanyiso tsha Mudzimu henefhho tshi a thuthekanyiwa. Vha Testamente ya kale vho tshinya nga vha dzea vhasadzi vha fhiraho muthihi. Misi yothe ri vhala uri vho vha vha sa

- 14 -

wani mashudu nga u vha na vhasadzi vhanzhi. Mafhungo a Hagara a ri sumbedza fhungo heli.

5. NGA U VHA VHATHIHI MUNNA NA MUSADZI VHA VULEDZA NDAELO YA MUDZIMU, NAHO KHAMUSI HU SI NA VHANA.

Arali ri tshi pfesesa uri nga mbingano vhathu vhavhili vha kunyeledza ndaelo ya Mudzimu ndi hone ri tshi talukanya uri munna ha dzei musadzi uri a vhe na vhana, arali o pfesesa fhungo la Mudzimu.

Vhana ndi mphatutshedzo ya mbingano, ndi tshifhiwa tshi engedzaho mashudu a lufuno lwa avho vhavhili, vhunga Mudzimu a amba a ri: „Bebani vhana.“Havha vhavhili vha do livhuha phathutshedzo ya Mudzimu arali vha do fhiwa vhana. Arali mufumakadzi u kundwa u beba nwana, havha vhavhili vha nga ya ha Vho-dokotela. Vha do vha sumbedza ndila uri vha nga ita mini. Naho zwo ralo khamusi mme u do kundwa u beba vhana. A vha na vhana. Hone havha vhavhili vha khou di vuledza zwe Mudzimu a vha khethela zwone.Arali vha tshi pfesesa mbidzo yavho vha funana, vha hulisana,vha takalelana, vha ita zwi funwaho nga Mudzimu. Havha vhavhili Mudzimu u kona u vha shumisa arali vho tanganedza lufuno lwawe zwandani zwa we nga lutendo, ngauri vha nga vha tsumbedzo kha vhanzhi ya uri mbingano ndi khunyeledzo ya u vha tshifanyiso tsha Mudzimu.

Ndi khombo arali munna a sa tendi u shaya vhana. U isa musadzi wawe dzithanguni, khamusi u fanela na u tshina malombo, khamusi u lala na musadzi munwe uri ene a vhe na nwana a re zwawe.

Hezwi zwi ri sumbedza uri kha vha kale hunzhi musadzi u huliswa nge a vha na vhana. Nga ene mune ha tamisi. Ha na mutengo. Ho ngo bindula tshithu. Ndi zwine na kuambele kwashu kwa zwi sumbedza. Arali musadzi o beba nwana, nwana uyu wa tanzhe u hulisa mme awe, ngauri vhathu vha tshi vhidza uyu musadzi vha ri: Mme a mugede. A si zwone phanda ha Mudzimu uri musadzi a nyadziwe nga a shaya vhana.

6. MUDZIMU HO NGO HUMBULA M U S H U M O WA MUNNA KANA WA MUSADZI FHEDZI MUSI O SIKA MBINGANO.

a) Tsha phanda musadzi ho ngo sikiwa uri munna a kona u fusha myemulo yawe.

b) Tsha vhuvhili musadzi ho ngo sikiwa uri munna a wane mubikeli, a wane muthu a no lima masimu awe. Lunzhi vhanna vha kale vho funa u vha na vhasadzi vhavhili kana vhararu musi mushumo wo no vha munzhi mutani na masimuni. Tsha phanda musadzi a si mushumeli wa munna matoni a Mudzimu.

c) Munna ho ngo sikiwa uri tsha phanda a vhe mufarisi wa musadzi a mu fhe zwiliwa.

d) Ro no amba fhungo heli la uri musadzi ho ngo sikiwa tsha phanda uri a bebe vhana.

Arali munna kana musadzi u todiwa nga mulandu wa mishumo hei fhedzi a vha na khonano ye Mudzimu a i toda musi a tshi sika vhathu vha u thoma. Arali munna a tshi toda musadzi wawe fhedzi nga mulandu wa muvhili wawe, u do toda munwe musi muvhili wa musadzi uyo u songo tsha mu fusha khamusi arali a tshi lwala.Arali musadzi u toda munna wawe fhedzi nge a toda vhana kana nga a toda mufarisi, a nga mu litsha arali o beba vhana vho edanaho kana arali ene mune a tshi hola.

Mudzimu ha todi u vhofhekanya vhathu mishumoni yavho fhedzi ine vha shumelana, u

- 15 -

vha vhofhekanya mbinganoni u swika lufuni nga u vha ita vhathihi- namani, mihumbuloni na muyani.Vha fhathutshedzwa kerekeni nga Mudzimu nga mushumo wa vhafunzi uri vha vhofhekanyiwa ngauralo phanda ha Mudzimu na phanda ha vha tshivhidzo.

Zwino ro pfesesa uri mukriste wa ngoho u talukanya mini nga mbingano yawe:

7. MBINGANO NDI TSUMBEDZO YA LUFUNO LWA KRISTO A TSHI DI-NEKEDZELA VHA HAWE.

Nga mulandu wa Kristo munwe u di-nekedzela munwe. Hune vhavhili vha tshilelana lufunoni lwa Kristo munwe a tshi di-kumedza munwe ndi hone vha tshi vhonadza mbingano i funwaho nga Mudzimu. ( Vhaefesa 5: 24 na 25)

8 ZWI AMBA´NI HU TSHI PFI: MUNNA U DO SIA KHOTSI-AWE NA MME-AWE NGAZWO, A DO NAMBATELA MUSADZI WAWE?

Rine ro dowela nga mukhwa washu uri musadzi u sia vhabebi vhawe a tshi vhingwa. U dzhena lushakani lwa munna, vhana vhane a do beba, a si wawe, u vha bebela munna na lushaka lwawe.

Nga ndaelo ya Mudzimu zwi songo ralo. Munna u fanela u sia vhabebi vhawe uri a nambatele musadzi wawe. U fhira vhabebi vhawe o vhofhekanyiwa na musadzi wawe. Nga tshikriste musadzi ha dzheni lushakani lwa munna nga mbingano,ngauri munna u sia lushaka lwawe a tshi vhinga musadzi wawe. Havha vhavhili vha thoma muta muswa.

- 16 -

NDILA YO LUGAHO YA U DI LUGISELA MBINGANO YA TSHIKRISTE

NA NDILA DZINE DZA RI XEDZA U SWIKA HONE.

V. RI NGA HULISA HANI MUVHILI WASHU VHUNGA U NNDU KHETHWA YA MUDZIMU?

Ri vhala: I. Vhakorinta 6: l9 na 2o

Naho ni tshe vhatuku, hone khamusi no no pfesesa mushumo muhulu-hulu mukhethwa wa mbingano ya munna na musadzi. Ndi a fulufhela na vho-inwi ni tama u vha vhasadzi vha re na mita na vhana. Mudzimu o vhea maanda a u beba vhana muvhilini wanu. Mudzimu u do vusa lufuno kha inwi uri ni do kona u di-kumedzela munna. Lufuno holu ndi tshifhiwa tshawe. Ni fanela u guda u vhusa maanda a lufuno na a u di-nekedza, uri a si ni vhuse a si ni ise nga thungo.

Talukanynai zwe Muapostola Paulo a amba kha lunwalo lwawe lwa u thoma lwa Vhakorinta ( 6: 19 - 2o ).

1. MUVHILI WANU NDI WA KRISTO.

Muvhili wanu ndi wa Kristo. No rengwa nga mutengo wa malofha awe uri ni songo tsha vhoxwa nga mazwifhi. Zwine na ita muvhilini wanu kana muvhilini wa munwe, ni itela Kristo, a ni di-iteli. Vhunga Muzimu o dela rine nga Kristo, Mudzimu ene mune u toda u tshila mivhilini yashu. Mivhili yashu ndi tempele, ine Muya wa Mudzimu wa dzula khayo, Mivhili yashu a si i nyadziwaho a si ya shango lino. Aiwa, ndi yo badekanywaho nga Muya wa Mudzimu. I tshipida tsha muvhili wa Kristo.

Zwino-ha arali muthannga a tshi thoma u takalela musidzana na musidzana a tshi thoma u takalela muthannga, hezwi a si tshivhi a zwi vha fhandekanyi na Kristo we a rengulula mivhili yanu. Zwi nga sa musi muthu a tshi pfa dora na ndala ndi uri zwitutusi zwi fanela u shuma uri muvhili u wane zwiliwa. Na kha lufuno holwu zwo ralo lu fanela u vha hone uri hu phethee zwo laedzwaho nga Mudzimu. Hone hafhu zwitutusi hezwi zwi fanela u vhusiwa nga muya wa muthu.

2. LUFUNO LWA NGOHO NA LUFUNO LU SI LWA NGOHO.

Tshifhingani hetshi tsha u aluwa musidzana wa khomba u thoma u vha na mihumbulo ya u takalela vhathannga. Muthannga na ene a vhona musidzana u a mu takalela-vho. Mihumbulo yawe yothe i dzula i kha onoyu musidzana na kha musidzana zwo ralo-vho.Khamusi arali a tshi dzula tsini nae tshikoloni ha tsha pfa zwine mudededzi a amba zwone na hone ha tsha divha zwavhudi zwine a funzwa, u thoma na u tsilufhala kha pfunzo dzawe. Tshifhinga hetshi a tshi thomi khathihi kha vhothe, vhanwe vha a tavhanya, vhanwe vha a lenga.

Mihumbuloni hei hunzhi musidzana u vhona muthannga ane a do mu dzea. A si uri muthu u vhona vhukuma, u vhona tshifanyiso tshawe fhedzi. Zwenezwo a tshi wana vhurifhi vhu bvaho kha muthannga u a takala a tenda ngauri u ri: ula muthu we nda vha ndo mu lindela namusi ndo mu wana. U vhona zwi takadzaho kha ene. U a tenda uri muthannga uyu u do mu funa u do mu tonda tshifhinga tshothe. Khamusi vhanwe vha nga talukanya uri uyu muthannga u sokou tamba nae, u sokou mu rumela zwifhiwa uri a mu vhofhe, hone a si muthu o fulufhedzeaho. Hunwe u wana uri muthannga a nga vha a tshi khou nwalelana na

- 17 -

vhasidzana vhanzhi. Onoyu ha divhi zwavhudi uri ane a mu funa vhukuma ndi ufhio. Kanzhi musidzana ene ha londi u toda u divha nga ha mafhungo a raloho. Ngauri ene a vhuswa nga tshifanyiso tshi si na ngoho. Ndi vhala vhane nga vho pofula vha ri itali lufuno lu tshi pofudza. Hone holwo a si lwone lufuno lwa ngoho.

Kanzhi vhasizana vha a di-fura nga u sa talukanya lufuno lwa ngoho na lufuno lwa u di-funa. Lufuno lwa ngoho misi yothe lu bonyolosa mato, lu vhona uri uyu muthannga a si muthu wa ngoho. Lufuno lwa ngoho lu talukanya zwi re hone kha muthu, zwo lugaho na zwi songo lugaho a lu vha swingisi lu vhona zwi re ngoho ya muthu, zwivhi na zwivhuya. Hone naho zwo ralo vha di pfa lufuno lu hone, lwonolwo ndi lwone lufuno hune lwa funa u vhuswa.

3. PHAMBANO YA MUTHANNGA NA MUSIDZANA MUSI VHA TSHI ALUWA VHA TSHI THOMA U PFA LUFUNO MBILUNI:

Musidzana - naho a tshe nwana u tama u vhingiwa. Musidzana mutuku u tambisa popi, u tama u vha mme. Muthannga ha tami u vha khotsi, u tamba na goloi, u funa u tshi i fhata nga thanda kana nga darata. U funa u fhata nndu.

Phambano hei i di vha hone-na kha minwaha i daho ya vhutshilo havho. Muthannga ane a takalela musidzana ha na mihumbulo ya u mu vhinga mathomoni. U mu toda fhedzi uri a fushe nyemulo dzawe dzine dza mu dina malofhani awe. Lutamo holu lu vuwa mbiluni yawe a pfa a tshi funa u vha na musidzana, hone murahu ha tshifhinganyana lutamo holu lu a dzima, a pfa a tshi vho tama munwe. Kupfele ku a shanduka.Nga TV kana zwifanyiso kana nga u vhona zwine vhanwe vha ita nyemulo hei i nga dzhena-vho malofhani a musidzana wa khomba, fhedzi a si lufuno lwa ngoho.

Siani la mushumo wa muthannga musidzana u fanela u divha uri ene ha ambi zwone nga tshifhinga hetshi tsha musi a tshi kundwa u di- tshifhinga hetshi tsha musi a tshi kundwa u di-fara.

4. VHASIDZANA VHA NGA FARISA VHATHANNGA NGA U DI-LINDA.

Musidzana u bva hanani hawe u toda u dzewa u humbula nwana. Arali muthannga na musidzana vha tshi lingana vhe murole muthihi ndi hone hune zwa tavhanya u vhonala uri a vha talukanyi nga u fana kha mafhungo a lufuno. Nga u talukanya musidzana u fhira muthannga. Nyemulo ya muthannga i fhira musidzana kule. Zwenezwo musidzana u fanela u vha ene a thusaho muthannga nga u sa tenda zwine a toda zwone arali malofha awe a tshi fhisa. Muthannga u a vhila arali a fara musidzana. Musidzana ane a tongela vhathannga u vha dzhenisa mulingoni muhulwane.

Nga kushumele na kuambarele musidzana a nga thusa nga maanda vhathannga uri vha di fare. Arali vhathannga vha sa hulisi musidzana i nga vha mulandu wawe. Musidzana a songo di-lata nga u ita zwine vhathannga vha humbela zwone.Arali muthannga a tshi di hangwa a tshi kwama nga ndila i si yone, a tshi toda u mu kuvhatedza nga nyemulo yawe, a tshi toda u dzhena mabaini nae, musidzana a songo ofha u hana mushumo wonoyu. Muthannga u di-fara nga ndila ine musidzana a mu tendela ngayo. Vhathannga vha toda u tikiwa ngauralo nga vhasidzana, naho vha songo zwi tenda nga milomo yavho. Muthannga u hulisa musidzana hoyu ane a mu hanela.

Musidzana wavhudi u hulisa muthannga ufhio? Ane a kona u di-fara sa munna. Muthannga a si munna nga u ambara vhurukhu ha munna. Muthannga u vha munna arali o guda u di-vhusa na u di-fara ane a tenda u laiwa. „U ofha Yehova ndi hone u ranga ha ndivho,tsilu li nyadza vhutali na u lwaia.“ ( Mirero 1:7 )Muthannga u vha munna musi a tshi vho kona u hulisa musidzana a tshi pfa a sa vhoni

- 18 -

tshithu khae tshine a nga sokou amba nae zwine a funa. U fanela u vhona muthu ane a do mu hulisa nga maipfi na zwiito (meeting her with respect).

5. HULISANI MUVHILI WANU.

Musidzana u sedze uri muvhili wawe u dzule u nndu khethwa ya Mudzimu, u fanela u divha uri zwothe zwine a ita muvhili wawe u itela Kristo. Nga mishumo yawe yothe u kona u khetha ndila hei ya Kristo kana a i lata. Musidzana a linde tshiphiri tshawe nga zwanda zwivhili sa muthu ane a linda tshedza tsha khandela arali a tshi tshimbila nnda muyani. U tibedza khandela nga zwanda zwivhili.

Vhasidzana, ni fana na mitshelo yavhudi ine ya do vhibva linwe duvha. Ndi khombo arali mutshelo wonoyu u tshi fuliwa u sathu u vhibva, ngauri a hu na ane a takalela u la mutshelo u songo vhibwaho. Arali muthu u tshi toda u u la u a dovha u a pfa ngauri a u difhi. Zwine zwa aluwa kha inwi ni zwi londe mbiluni yo tambaho. Arali ni tshi shela madi khalini i bvudaho madi othe a do shulutshela fhasi khali i sa athu u vhila. Arali damu la madi li na buli madi a shululwa a sathu u kona u shumiswa uri miri i sheledzwe.Zwi ralo-vho kha musidzana.Arali a tshi kovhekanaya lufuno lwawe nga zwifhiwa sa disente,ha tshee na thengo.Ha tsha kona u di-nekedza. U sokou ima fhedzi o shona.

Ni vhe na mbilu yo tambaho. Uyu u do vha na mbilu yo tambaho ane a tama u vha na mbilu hei. Ni do zwi kona nga Murena Yesu fhedzi. Ni di-vhudzise ni ri: „ Murena Yesu a nga ri mini a tshi pfa maipfi anga, a tshi vhona kushumela kwanga?“ Naa ndi khou shata tempele yawe mashika nga mishumo yanga kana nga maipfi anga? Ni elelwe ndi nga misi ni tshipida na Kristo, Murena u tshila kha inwi.Ene a tama u huliswa nga zwine na amba na zwine na ita.

Thabelo:Yesu,nkokodze, hu khathuweThambo dza zwivhi,ndi takuwe.tuse zwo vhifhaho.Mbilu yo tambahoU mphe, ndi nake,ndi sendele.

Yesu,nkokodze,U endedzeNne nwana wau,U dededzeNa nga zwi kondahoNa nga zwi vhavhaho,U nkohe ngazwo, ndi sendele.Amen.

- 19 -

VI. MULAYO WA 6 U RI MINI?Ri vhala : 1.Vhakorinta 6 : 19 na Ekisodo 2O : 14

Ndi lungana ri tshi pfa uri mukene na mukene a vha tsha tendelwa u swika tshilaleloni nge vha pfuka mulayo wa 6 ? Ndi vhutungu vhuhulwane ha mufunzi arali o fanela u divhisa fhungo heli tshivhidzoni. Vhatendi vhanwe namusi a vha tsha zwi londa, vha ri: a zwi dini, u do dzhena kilasini ya u di-sola, u do hangwelwa. Nwana mutuku u do lovhedzwa. (hone ri do vhona uri zwi a dina vhukuma)

Vhasidzana vhanwe nga u pfa fhungo heli vha nga humbula vha ri: „Ri na mashudu. A ri na mulandu, ngauri a ro ngo vhifha muvhilini. Ro tanya ri tshi la pilisi (Antibaby pill) misi yothe. A ro ngo pfuka mulayo wa 6 sa mugede we a bviswa tshilaleloni.“ A vha talukanyi uri phanda ha Mudzimu mulandu wavho u hone.

Zwi a shuwisa uri namusi zwo no tou vha ndowelo zwo no vha zwa munwe na munwe. Ri tshi vhudzisa Vho-dokotela vha no shuma vhuongeloni, ri pfa vha tshi ri a si lunzhi vha tshi wana musidzana a sa athu u tshinywa. Naho a sa athu u vha na nwana u tshinywa o no di-tshinywa. Kutshilele nga u tou rali ku sumbedza u fhambana ha vhathu vha musala uno na zwi re pfanelo dza vhathu kwavho.

Tsha phanda a si zwi no andana na lufuno lwa Mudzimu. Mudzimu ho ngo ri nea maanda a u beba uri ri a tambise. Tsha vhuvhili maitele a musala uno u nga disa vhulwadze kha mivhili yashu (Venereal Deseases, AIDS ).Tsha vhararu a zwi pfani na maitele a lushaka na mikhwa khwayo ya u dzula na vhathu.

Milandu ya vhuphombwe i tshi hanedzwa i vho nga ndi ya vhasidzana fhedzi. Musidzana o vhifhaho muvhilini ha koni u hanedza tshithu,ngauri vhutanzi vhu re hone kha muvhili wawe a hu hanedzei. Hone mulandu u nga vha wawe e ethe naa? Arali murathu o twiswa nduhu nga mukomana mulandu muhulwane ndi wa nnyi? Kha mafhungo a vhupombwe uhu ri tshi vho nga ri a hatula nga ndila inwe ri tshi vhofha musidzana mulandu muhulwane nge a wanala o fara dzila nduhu? Hu na munna o vhingaho kana muthannga , a re ene mune wa mulandu u ponyoka nga mulomo, kana nga u tuwa afho a ya hu no nga doroboni.

1. FHUNGO LA MUDZIMU A LI VHUYI LA HANEDZA MAFHUNGO A VHUPOMBWE.

Vhalani: Levitiko 2O :1OVhaefesa 5:51.Vhakorinta 6:9-11Vhaheberu 13:4

2. NGA MULANDU WA MINI MUDZIMU A RI NEA MULAYO WA 6 ?

Hunwe ri pfa vhana vha zwino vha tshi funa u landula mulandu wa vhupombwe nga mafhungo mavhili.

La u thoma vha ri, huufha ri vhona mafhungo a vhupombwe kha dzifilms nnzhi kha TV na fhano vhahulwane vha sa dzivhiswi, rine ri dzivhisela´ni?

La vhuvhili li bva kha tsiko. Vha ri huufha zwithu zwothe zwo pfi: „bebani ni ande“, rine ni ri dzivhisela´ni?

- 20 -

Tshitutusi tsha u beba nangoho i tshifhiwa tsha Mudzimu hone ri tshi ita vhupombwe ri khou tambisa tshifhiwa tshawe ri tshi tevhela lutamo lwa mivhili yashu.Tshitutusi itshi Mudzimu o ri nea uri ri bebe ri ande.

Hone munna na musadzi vha tangana vha tshi funa u beba ndi hone vha tshi khou ita zwi re lutamo lwa Mudzimu,ndi uri arali mbingano yavho vho i tanganedza khae.

Hone vhatukana na vhasidzana vha tshi tangana mivhili yavho a vha funi u beba.Ndi u funa u fusha nyando dzavho ha vha u bva kha mulayo wa Mudzimu.

U tangana ngaurali Mudzimu o hu vhea uri munna na musadzi vha vha nama nthihi (Genesi 2:24).Nga tshitutusi itshi Mudzimu u funa u fhata mita hune vhana vha kona u alutshela hone.

Khonani mbili dzi nga pfana vha dzula nduni nthihi, hone hunwe muthu a nga wana hu tshi da vhalutanyi vha fhambana.Ndi nge vha vha vhavhili.

Hone kha munna na musadzi wawe a zwo ngo vha fanela. Nga mbingano vha nama nthihi. Nga ndaelo ya Mudzimu vha fhandekanywa nga lufu fhedzi.

Tshivhi a si tshitutusi. Tshivhi a si u tangana ha munna na musadzi wawe. Tshivhi ndi u tangana mivhili naho hu u tamba fhedzi,ni sathu u vha munna na musadzi kana u tangana na munwe munna e si wau.

3. NDI NGANI VHUPOMBWE NDI TSHIVHI PHANDA HA MUDZIMU?

Ngauri Mudzimu a tshi funa vhathu o zwi dzivhisa. O zwi dzivhisela´ni?Ndi zwithu zwina:

a) U tangana na munwe ngauralo ndi u dzeana. U dzeana hu songo tendelwa nga Mudzimu? Zwe zwa tendelwa nga Mudzimu vhathu vha nga di zwi divha.Arali musidzana u tangana na muthannga muvhilini o vhofhekanyiwa-vho nae muyani. Ha tsha kona u mu hangwa na kathihi. A nga fhambana nae namani, naho a sa tsha mu vhona, hone mbilu u do di mu elelwa. U a mu dina mihumbuloni yawe. U do di mu dina na kha maduvha a daho naho a nga vhingwa nga munwe. Naho ni nga mu vhenga mbiluni ngauri o ni tutshela, hone a ni koni u mu hangwa. Zwi nga ita uri musadzi a nga kundwa na u funa munna wawe nga lufuno lu sa fhandekanywiho, ngauri matoni awe a muya mufunwa mugede wa kale u tshee hone.Arali uyo mugede e tsini hu thoma u shaeya mulalo mutani. Musadzi uyu muswa u fana na maswiri o tshewaho vhukati a bvisaho madi manzhi. Musadzi uyo o raloho u a vhona zwi a konda u di-nekedzela munna wawe nga mbilu yothe, ngauri mbilu yawe yo tswiwa kale.

b) U tangana mabaini hu nga bveledza vhana.Vhana ndi tshifhiwa tsha Mudzimu . Mudzimu u funa u kumedza vhana vhabebi vhavho vhe vhavhili.Arali vhana vha tshi bebwa nga nnda ha mbingano vha do shaya zwinzhi ngauri khotsi ha ho. Arali vho no aluwa lunzhi vha tevhela ndila ya vhomme.

c ) Hone naho ha sa bebwa vhana u di-dzumbululela munwe ndi u tenda uri ni vhathihi. Zwe zwa itwa nga u tswa ndi tshivhi. Tshivhi tshi nga tshilonda tsha tshi nwatela, tshine tsha di sita tshi tshi nana.Tshi nga ni vhofha. Hu nga vha hu si na tshivhi tshine fhano shangoni tshi re na maanda sa hetshi , tshine tsha kombetshedza muthu u tshi dovholola hafhu na hafhu, arali o vhuya a tshi tendela duvha lithihi. Muvhili wanu na muya wanu u fana na nndu ine ya khou swa nga mulilo. Arali mulilo hoyu wa sa dzimiwa muthu u fhandekana na tshilidzi tsha Mudzimu.Muthu uyu u xelelwa nga mulalo wa mbilu, ha tsha funa u elelwa Mudzimu, ngauri a mu shavha.

- 21 -

d) Tshivhi hetshi tshi a endelela na kha vhanwe,ngauri vha a funzedzwana, ula u thomaho u dzhenisa na vhala vhanwe vha sa athu u thoma. Hu si kale hu do vha vha ho no vha vhanzhi. Mita minzhi yo thuthea nga vhupombwe. Muthu u kona u dzima mulilo musi u tshi kha di thoma u fhisanyana. Arali mulilo u tshi vho tou bvuma zwi a konda u u dzima arali nndu dza dana dzi tshi swa.

e) Tshivhi hetshi tshi nga vhulaha muvhili.Vhane vha tenda u lala na vhanna vho fhambanaho vha nga hatulwa nga u rathelwa nga malwadze (veneral diseases). A nga fara muthu a re na ndangano na munwe ane a lwala ngaho. Vhulwadze honoho (Syphilis na Gonorrhea ) vhu nga vhulaha vhutshilo ha muthu. Vhasidzana vhanwe vho lwalo ngaho a vha tsha kona u beba vha muumba. Vhanwe vha beba vhana vhane vha pofula, vha no penga, vha vha zwihole kana vha si na mihumbulo yavhudi.Vha no farwa nga vhulwadze honohu vha fanela u tavhanya u ya ha Vho dokotela. Tsumbedzo ya vhulwadze hovhu ndi zwilonda kha phanda.Dzithanga dzi nga zwimba.Ngavhuya dzitshikha dzi nga dzhena muvhilini wothe dza tshimbila na malofha.

Namusi vhanzhi vha nga fara vhulwadze ha AIDS.AIDS ndi uri mini?The virus which causes AIDS is called HIV (human Immuno-deficiency Virus).The virus attacks the Immune system, the body´s protection against disease.So many different medical problems occur. The germ HIV which causes AIDS spreads mostly by sex.AIDS is not yet curable. It is preventable by avoiding infection with HIV.

f) Mitshelo minwe ya tshivhi hetshi: Vhana vhane vha bebiwa vha si na khotsi vha vhaisala muyani.Namusi hu na vhana vhanzhi vha si na vhabebi vha vha funaho. Zwi da hani uri mubebi a si fune nwana wawe? Nwana ndi wa vhathu vhavhili vhe Mudzimu a ri: vha do vha nama nthihi. Nga vhutshilo ha vhuyada hu na vhana vhanzhi-vhanzhi vhane vha vha na mme fhedzi,ngauri a zwi konadzei nga inwe ndila.Onoyu mme we a vha na nwana wa khotsi a re phombwe u tou pfa hoyu nwana u muhwalo.-Ha mu funi ngauri u tanziela vhutshilo hawe.-Ha mu funi, ngauri lunzhi ha koni u mu vhavhalela. -Ha mu funi, ngauri u vha hone hawe hunzhi ho mu kundisa u dzewa zwavhudi.

Onoyu nwana u alutshela u sa divha vhabebi vhawe zwavhudi. U ri:“Mme “a tshi amba makhulu. A ri „Sesi “, a tshi amba mme-awe. U ri:“Baba “ a tshi amba malume kana makhulu wa mukalaha. Vhana havha vha shaya lufuno vhutshiloni havho, vha pfa vhutungu arali vha tshi vhona vhanwe vhana vha funiwa nga khotsi-avho.Arali vha tshi aluwa lunzhi vha toda lufuno nga ndila i si yone , vha dovha vha tevhela ndila ya mme awe.

4. SATHANE U VHOFHA VHANA VHA MUDZIMU NGA VHUPOMBWE.

Zwenezwo zwi a vhonala uri ndi tshivhi tshi ngafhani tshi diswaho nga vhuvhi ho livhanaho na mulayo wa 6. Sathane a tshinya tshila tshifhiwa tshavhudi tsha Mudzimu tshine tsha vha lufuno lwa u funana. Nga maanda kha vhathu vhaswa o ita uri mulingo hoyu wa nyemulo ya nama u vhe muhulwane. Ndi lone pfumo lawe line a lwa navho ngalo. Ngangoho u a kunda kha vhatendi na vha songo lovhedzwaho, kha vho funzwaho na vha songo funzwaho.

A re kha tshivhi hetshi ha humbuli zwine zwa do da murahu u sokou huvhadza muya wawe na muya wa thama yawe nga dakalo la nama la tshifhinganyana. Sathane u mu fhura nga u mu hangwisa Mudzimu na milayo yawe. Kana arali a tshi kha di timatima u ita hetshi tshivhi Sathane u a mu hevhedza a ri: „U

- 22 -

songo vhilaela Mudzimu ha londi zwithu hezwi zwituku na hone hafhu Mudzimu a khathutshela vhathu vhothe vha vhaitazwivhi.Ndi u shaya nungo ha muthu. A zwi dini vhanwe vho no di wa phandani vha di dovha vha hangwelwa.Vhonani vha re kha dakalo heli. Mudzimu u do vha lata vhothe naa?“ Ha vha hone u kundwa nga mulingo.

Nga murahu ha zwenezwo iteaho luvalo lwawe lu do mu dina nga maanda u do tshenuswa nga tshinwe na tshinwe tshi mu humbudzaho tshenetsho tshivhi. U do tetemela a tshi pfa ipfi la Mudzimu vhunga tshi amba tsimuni ya Edeni a tshi ri:“Adamu u ngafhi?“ Nga vhuya luvalo ha tsha pfa ipfi la Mudzimu. Muthu ha tsha vhona uri o xela ndila ya vhutshilo. Arali u songo di-hwala kana arali wa munna a songo wanala zwothe zwo luga. „Vha khou tamba“ na vhabebi vha nga di zwi amba uri ndi u tamba. Hone ndila hei ya u humbula ndi ya vha sa tendaho Mudzimz a tshilaho arali hu si na u tshinya nga u vhona mitshelo.Murena Yesu u ri funza zwine zwo fhambanaho na hezwi.U ri: „A vha nne ndi ni vhudza inwi ndi ri:A lavhelesaho musadzi nga u mu emula, o no vha vha phombwe mbiluni yawe.“ (Mateo 5:28)

Musi ri tshi humbula tshivhi tsha vhupombwe kha ri humbule leri ine na zwitepisi zwa rathi ine tshivhi hetshi tsha gonya ngazwo.

Hu thoma vhupombwe ha MATO. Vhupombwe hu thomisa zwone: u vhona tshithu tsho dzivhiswaho wa tama u tshi dzhia. Arali mato a tshi takalela u zwi dzhia wa sa tuwa, wo no vha phombwe. (Mateo 5:28)

Tshi tevhelaho tshi pfi ndi vhupombwe ha MUHUMBULO.Hezwi zwi amba uri arali muthu o no vhona tshithu tsha dakalo livhi u thoma u dzula a tshi tshi humbula a vhuya a tshi ita. Hezwi zwi itwa nga u tshi humbula lunzhi na lunzhi hune muthu a vhuya a ita na u tshi lora. Vhutshilo hawe ha nga ngomu ho tshinyala hune a sa tsha funa na u tetshelesa lila ipfi la Mudzimu li re nga ngomu ha muthu, ngauri li khou thutha dakalo la vhuvhi li re ngomu hawe.

U bva henefho liga li tevhelaho li pfi ndi vhupombwe ha LULIMI. A si sokou humbula .Muthu u pfa a tshi funa u amba nga hazwo a tama u rathisela lutamo holu kha vhanwe-vho. A takala musi vhathu vha tshi sea musi a tshi amba zwenezwo zwa vhudabadaba.

Tshivhi hetshi musi tsho no toka midzi a tshi nga tupuwi hu songo tevhela liga line vhana kana vhahulwane vha ri ndi U TAMBA. Vha humbula uri ndi u tamba ngauri a huna tshi bvelelaho.

Vhupombwe ha ZWIITO.Hone ho tou sala zwituku-tuku u swika kha liga li tevhelaho. Vhupombwe ha mishumo vhune ha bveledza mitshelo yothe.Ho swika heli liga arali Mudzimu a sa tou rwa nga thamu i pfalaho.

Vhupombwe ha NDOWELO.A huna tshine tsha do ni kundisa u swika kha liga li tevhelaho li no pfi vhupombwe ha ndowelo.

A si vhathu vhanzhi vhane vha nga kona u di-sola musi vho no vha kha liga heli la u fheledza uri vha kone u vhofhololwa kha mbofho hei ya vhupombwe. Nga maanda a vhathu a zwi konei. Vho xela. Ngauri vho tshinyekanya muvhili vhawe u re nndu khethwa ya Muya Mukhethwa.(1.Vhakorinta 6: 19)

Vhane vha edzisa u dzumba tshivhi tshavho musi vho dzhena mabaini na munna e si wawe. Vha la mishonga ya u thivhela uri nowa i songo fara.Tshivhi hetshi tshi sokou tshinya muvhili.Vhanwe vha engedza tshivhi hafhu nga u wisa thumbu,musi vho vhifha muvhilini nga u ita vhupombwe. Kha mulayo muswa wa South Africa u bva 1997 ABORTION i nga

- 23 -

tendiwa ( under certain condition), fhedzi mulayo wa Mudzimu u ri: „U songo vhulaha.“ Phanda ha Mudzimu ndi tshivhi, ngauri ane a wiswa thumbuni ndi nwana mutuku, o fhiwa vhutshilo hawe nga Mudzimu. Uyu u vhulaha nwana a thomaho muvhilini wawe na ene mune a nga fa nga u wisa thumbu, arali mushumo hoyu a songo itiwa Sibadela. Vhanwe vho no fa ngauralo zwi tshi itiwa dakani. Vho di vhulaha nga u ita zwenezwo. A vho ngo tsha kona u di-sola na u rembuluwa.Vhe vha ya Sibadela u wisa thumbu vha nga tshila, fhedzi vha pfa vhutungu mbiluni minwaha minzhi.Luvhaloni vha divha uri vho ita tshivhi phanda ha Mudzimu nga u vhulaha nwana wavho.

Kha ri vhee thabelo ya u di-sola:

Murena,ri pfa ro tshinyala,Dzimbilu dzhashu dzi a lwala.U nanga i ri fhodzaho,U ngwana yo ri felaho.

U ri hangwele he ra pfuka,U ri farise u shanduka,Bvisa mbilu dzi sa vudi,U ri vhumbele dzavhudi.

- 24 -

VII. RI NGA DI FARA HANI URI RI SI KUNDWE NGA MILINGO?Ri vhala : 1.Yohane 2 : 15 - 17.

Ri nga phetha hani mulayo wa 6? Ri nga kona hani u kunda milingoni yashu? Ri nga fhindula nga ndila nnzhi:

SHAVHANI MULINGO U TSHI NI DELA.

Tsha u thoma nga ri sendele kule arali ri tshi divha uri hune ra vha hone mulingo u nga do ri dela.

1.NI SONGO MONA-MONA NNDA VHUSIKU.

Vhaswa vhanzhi vha ponyoka mulingo hoyu tshifhinga tshothe, ngauri u tshesa nnda vhabebi vhavho a vha vha tendeli. A vha tendi uri musidzana a tshimbila e ethe duvha li tshi kovhela. Ni na mashudu arali vhabebi vhanu vha ni lavhelesa ngauralo. Ni songo vha nyadza nga u sa pfa arali vha tshi ni kaidza, ngauri nga ndaelo hei ni nga ponyoka mulingo. Vhana vhanzhi vha na ndowelo mmbi dza u tshimbila vhusiku musi nwedzi wo tshena, hone swiswi ndi nguvho ya zwivhi. Zwenezwo vhasidzana na vhathannga vha songo tenda uri vha vhe swiswini vhe vhavhili.

2. NI SI DZULE HUNE HA KHOU NWIWA HALWA KANA ZWINWE ZWI VHILAHO.

Halwa ho thutha mita minzhi.Vhathu vho kambiwaho a vha tsha divha zwine vha ita zwone.Thoni a dzi tshee ho.A vha tsha kona na u di-vhusa. Vhupombwe hunzhi ndi mutshelo wa halwa. Vhana vho no bebwa nga vho kambiwaho hunzhi vha shaya nungo kana vha lwala nga inwe ndila, ngauri zwi vhilaho (alkohol) zwo dzhena malofhani a nwana a mvhilini wa mme awe.

3. SHAVHANI KHONANI MMBI.

Vhanzhi vho xela ndila ngauri vho sumbedzwa ndila mmbi nga vhanwe. Arali ni tshi vhona uri mugede ndi muthu o tshinyalaho, ni songo ofha u mu shavha,naho vhanwe vha tshi ni sea. U konana na muthu o tshinyalaho ndi u konana na zwivhi zwawe.

Hu na madakalo manzhi ane vhathu vhanzhi vha di-phina ngao o vhofhekanaho na mushumo muvhi. Haya madakalo ni songo a tama. Kha ri elelwe dakalo line rine ra wana nga ipfi la Murena Yesu kerekeni na khuvhanganoni ya vhaswa na hune ha dzula muya wa Kristo.

Arali ni tshi dzula na Murena Yesu mbiluni dzanu, madakalo a zwivhi ni a pfa sa mitshelo yo sinaho, ha tsha kona u ni kunga,ni a a nengwa.4. FHAMBANANI NA VHANE VHA VHA NA ZWIAMBO ZWI SHONISAHO.

Vhanwe vha funa u amba miswaswa nga mafhungo a vhusadzi vha amba nga u tonga. Ni si see navho, ni si tende uri hu swaswiwa sa dabadaba ni hone.

5. SHAVHANI ZWIFANYISO ZWIVHI.

Hunzhi dziguranndani dzo fhambanaho hu na mafhungo kana zwifanyiso zwi songo

- 25 -

lugaho.Nga TV mafhungo manzhi a songo fhataho vhutshilo hu dzhena mitani yashu. Vha sumbedza vhasidzana vha songo ambaraho nga pfanelo kana zwifanyiso zwa munna na musadzi zwi no vusa nyemulo fhedzi. Vha sumbedza mafhungo manzhi a vhupombwe na a mutalano a limodzaho muya ya muthu.Vhanwe nga u sa pfesesa fhungo heli vha vhea zwifanyiso zwo raloho nduni dzavho arali tshi hone kha khalenda.Arali muthu a tshi lavhelesa zwifanyiso zwivhi hunzhi nga maanda kha TV, zwi do dzhena tshothe muthuni. Hunzhi muthu uyu u do dovha a zwi vhona phanda ha mato awe a muya,ha tsha kona u zwi hangwa. Zwe a vhona zwone ndi pfunzo khae,u tama u fana na muthu we a mu vhona nga zwifanziso we a khodiwa nga maipfi manzhi.I ri: a no toda bvela-phanda u ita ngauralo. Zwifanyiso hezwi ndi mulimo kha vhathannga na vhasidzana vhanzhi na kha vhanna na vhasadzi vhanzhi.Khwine ndi u dzima TV arali mafhungo enea a sumbedzwa.

„Tshivhonetsheli tsha muvhili ndi ito. Huno arali ito li livhi,na muvhili wau u do vha wa swiswi wothe. Zwino-ha arali tshedza tshi re kha iwe tsho no vha swiswi, swiswi lone li do vha lingafhani.“ (Mateo 6 : 22 na 23)Ngauralo ni si vhale dzibugu dzi si na mafhungo avhudi. Ndi tshefu i no kona u tshinyadza muthu. Arali dzi zwandani zwanu ni dzi kerukanye dzi fhisiwe uri vhanwe vha si khakhiswe ngadzo.

6. IVHANI NA MIHUMBULO YO TAMBAHO.

Ndila hei ya u vhoxwa nga vhupombwe i thoma nga u tama zwithu mihumbuloni.Ni vhe na mbilu yo tambaho. Ni si humbule zwine na toda u dzumba phanda ha mme-anu kana phanda ha Mudzimu. Ni rabele ni humbule zwa tshedza,ndi hone mihumbulo hei i tshi do ni tutshela, mbilu i kona u elelwa zwa lufuno lwa Kristo.

Thabelo:„Murena! Mbvise zwivhini,kha ndi touhandululwa nga Iwe ndi bve tshikha.Ntanzwe,ndi fhire mahada nga u tshena.U songo ntsanda nga mulandu wa zwivhi zwanga,phunya vhutshinyi hanga hothe.Ntsikele mbilu yo tambaho,U mpe muya muswa wo khwathaho.“ (Psalme 51)

7.NI SONGO TAKALELA VHUBVA.

Ni fanela u guda u shuma nga maanda. Shumani ni netise muvhili wanu ndi hone nga madekwana ni tshi do edela nga u tavhanya nahone ni do edela nga maanda,ngauri no neta. Ndi hone mihumbulo hei ine ya dela muthu vhusiku i kundwa u ni vhofha.

8. KUAMBARELE KWANU KU HULISE MUDZIMU.

Vhasidzana vhanwe vha vhona uri vhanwe vha a di-phina na vhathannga. Vha na vivho,ngauri na vhone vha funa u takalelwa ngauralo.Vha pikisa vhala nga kuambarele kwavho uri vha vhonwe nga vhathannga.Nga ndila hei vhathannga vha nga dzheniswa mulingoni wa nyemulo nga mulandu wa u tonga hanu na inwi ni nga di-dzhenisa mulingoni ni mune.

Khamusi ni a di-vhudzisa nga u tima-tima: „ndi nnyi ane a kona u di-fara? A hu na.“Kha Vhagalata 5:16 ho nwaliwa ha pfi:

„Tshimbilani lwa Muya,ndi hone ni sa do ita zwine nama ya emula zwone.“

- 26 -

Ane a di-kumedza ha Murena Yesu u fhiwa mbilu nntswa. Ha tsha tama zwivhi nahone ha tsha takalela zwivhi. U a tama zwivhuya.Murena Yesu u mu shumisa uri a do vha muthu wa tshedza.

- 27 -

VIII. NDI NGA VHOFHOLOLWA HANI NDO VHOXWA NGA ZWIVHI?Vhalani Yohane 8 : 36

1. VHANZHI VHO VHOXWA NGA TSHIVHI.

Vhanwe vha nga ri:“Nne ndo kundwa u di-fara na u khetha ndila yavhudi. A thi na maanda a u pandela mihumbulo mivhi na mishumo mivhi. Sathane u na maanda. Mudzimu u a divha uri ndi a zwi kona kana a thi zwi koni.“

Vha no ralo vho talukanya fhungo lithi li re na ngoho. Milingo i ri delaho a i di i tshi bva nga nnda fhedzi, i bva ngomu mbiluni dzashu. (Mateo 15: 18 na 19).

Arali ri tshi khakha ri vhona uri mbeu ya vhuvhi i NGOMU hashu. Ndi zwone zwine vhanwe vha ri: „A zwi nga konei u lwa na u kunda mulingo wa vhupombwe.“ Ndi ngoho naa?

Ee, zwi nga vha ngoho, arali muthu a sa athu u rembuluwa a sa divhi maanda a Muya Mukhethwa. Arali a tshi fulufhela maanda awe fhedzi u wa hafhu na hafhu.

Bivhili i ri funza uri tshivhi tsho dzula namani yashu u bva khakhani ha Adamu na Eva. Mbeu ya tshivhi i kombetshedza vha lino shango u ita tshivhi vhunga Paulo a tshi amba kha Vharoma 7:19:

„A thi iti zwivhuya zwine nda zwi tama,zwivhi zwine ni si zwi tame ndi zwone zwine nda zwi ita.“

Haya maipfi a livhana na muthu e wa tsiko a sa athu u bebwa hafhu.

Ndi mafhungo mahulwane a uri mutendi muswa u fanela u guda uri a divhe uri hu na vhathu vhavhili vho fhambanaho vhukuma. Muthu wa tsiko, o waho, a songo rembuluwaho na muthu o rembuluwaho o bebwaho hafhu ane a ima ndovhedzoni yawe lutendoni.

2. MUTHU MUSWA O BEBWAHO HAFHU HA TSHILI NGA HUNE NYEMULO DZAWE DZI MU KOMBETSHEDZA na hone ha fulufheli maanda awe. Hone u divha uri:

„A hu tsha tshila nne, hu tshila Kristo kha nne.“ (Vhagalata 2 : 2O a)

Kristo o fa uri zwivhi zwashu zwi fhedziswe, zwino rine vhakriste ro lovhedzwaho nga lutendo ra diswa khae ro tanzwiwa zwivhi zwashu.Ri vho tshila kha vhutshilo vhuswa ha lufuno lwa Mudzimu. Ngauri zwino ro no vha matavhi a mutokola u wa vha Kristo. Ndi ngoho na kha nama ya vhakriste hu kha di vha na zwivhi, zwine zwa linga nga maanda u vhusa muthu,zwine zwa di funa u dovha u mu kunda. Hone zwivhi zwi re ngomu hashu a zwi tsha kona u ri vhusa arali Murena Yesu e ngomu mbiluni dzashu. 3. HU NA NNDWA YA DUVHA LINWE NA LINWE YA ZWIVHI ZWI RE NAMANI

YASHU NA MUYA WA KRISTO A RE MBILUNI DZASHU.

(Vhagalata 5:1)Yesu Kristo o kunda maanda a zwivhi tshifhambanoni a ri vhofholola.A kunda-vho tshivhi namani yashu na muyani yashu. Rine vhakriste ri songo ri: „A ri zwi koni, ri a kundwa ngauri a ri na maanda, Sathane u a ri kunda .Maanda awe a fhira ashu.“ Kristo ane a dzula dzimbiluni dzashu nga Muya Mukhethwa u na maanda a fhiraho a Sathane na maanda a nama yashu.

- 28 -

Zwino mbudziso ine na fanela u i fhindula ndi hei: MURENA YESU KRISTO U TSHILA KHA NNE?

U dzhena hani kha nne? No fhiwa Muya Mukhethwa ndovhedzoni. Tshifhiwa hetshi tsho dzumbama nga ngomu hanu sa lupfumo.Hone Muya Mukhethwa u funa u shuma nga ngomu mbiluni yanu na muvhilini yanu. U fanela u ni shandukisa. U toda u ni funza u vhenga zwivhi na vho funa Murena Yesu na u mu shumela. Hei shanduko i pfi thembuluwo. Naa no no thoma u rembuluwa naa? Na rine vhatendi ri fanela u thoma u rembuluwa ra kona u pfi vhatevheli vha Kristo .Muthu ha koni u rembuluwa nga ene mune.Ndi Muya Mukhethwa a mu rembulusaho.

Muya Mukhethwa u ni isa ha Mutshidzi Yesu Kristo uri a vhe ene a vhusaho mbilu yanu na muya wanu na muvhili wanu.Muya Mukhethwa u do thoma nga u ni sumbedza uri ni muthu muvhi wa muitazwivhi.U do ni sumbedza zwivhi zwe na ita na zwine na khou ita. Zwi pfisa vhutungu. Hone arali ni tshi tenda u pfa vhutungu honoho mbiluni yanu ni tshi khou di-sola nga ngoho.

4. DAKALO LA MUTENDI A NO TSHILA NA KRISTO:

Muya Mukhethwa u do ni isa ha Yesu Mutshidzi na uri o tusa zwivhi zwothe zwa kale kha inwi . Kristo u funa hani ni tshi di kumedza kha ene u do dzula mbiluni yanu .U do ni tshimbidza e Mulisa wa ndele. U do ni tanzwa hafhu na hafhu vhunga ni tshi mu humbela. U do ni funza u phepha zwivhi. U do kunda maanda a Sathane nga tshifhinga tsha mulingo. Hunwe na hunwe hune na ya Kristo u kha inwi, u do amba na inwi. Ni gude u tetshelesa ipfi lawe. Ni vhale ipfi lawe Bivhilini duvha linwe na linwe uri ni takalele u tshidzwa ha ene. Ni livhuhe thabeloni kana nga luimbo lwa u khoda maanda awe. Ni khode lufuno lwawe lungafhani a tshi ni vhofholola. Ni livhuhe uri Kristo o ni ita tshivhumbwa tshiswa.

Ni tode u konana na vhanwe vhatendi vha re ndilani hei.Ndi zwone zwine na dzula ni kha dakalo. A ni tsha diphina nga zwivhi ngauri dakalo lanu ndi u vha na Kristo.

5. O VHOXWAHO A NGA REMBULUWA HANI?

Arali ni tshi ri: „Nne a thi athu u rembuluwa,ndi kha di takalela madakalo a zwivhi a no nga vhupombwe na zwinwe na u sa losha Yesu Kristo.“ Ndi hone ni thome u di-sedza. Zwino afho no fanela u ita mini? Rabelelani,Muya wa Kristo u do ni sumbedza ndila ya u bva mbofhoni dzanu.Ni tavhanye ya u ya ha Mufunzi wanu kana ha muranga-phanda wa musadzi. Uyu muthu u do vha mulisa wanu, u do ni tetshelesa. U do ni farisa uri ni wane ndila hei ya u ya ha Kristo.Tsha phanda ndila hei ndi ndila ya u di-sola.

6. U DI-SOLA NDI URI MINI?

a) No fanela u lila mbiluni yanu ni tshi lilela zwivhi zwanu.

b) Bulani zwivhi zwanu phanda ha Mudzimu na phanda ha mudinda wawe.Ni songo ofha u amba nae tshiphirini ni ambe zwothe zwi ni lemedzaho ni sa dzumbi tshithu. Ha nga ni lati. Ha tendelwi u vhudza vhanwe vhathu. Zwothe zwe na mu vhudza mushumo wawe ndi u thetshelesa zwine na bula a kona u ni vhudza zwine na fanela u ita uri ni thomolole vhutshilo vhuswa. U do humbelo khangwelo ya Kristo kha zwothe

- 29 -

zwe vha bula zwone.Kristo u do ni tanganedza nga dakalo na tshilidzi tshawe. Mudinda wa Mudzimu u do ni divhisa khangwelo ya Kristo dzinani lawe. Vhadinda vha Yesu vha na eneo maanda: Vhalani Yohane 2O : 22 - 23.

c) Ni fanela u tenda vhukuma uri ngoho tshivhi tshanu tsho tuwa tshothe matoni a Mudzimu. Tsho tanzwiwa nga malofha a Kristo a thengo khulu .Tendani uri nga thabelo ya mudinda wa Mudzimu Muya wa Yesu u ngomu hanu.U do ni tika uri ni si we hafhu.

d) Itani zwothe zwe mufunzi kana muranga-phanda a ri ni ite.„U songo tsha dovha wa ita tshivhi.“ ( Yohane 8:11)Zwi amba uri ni fanela u tutshela kule na zwivhi nga u sa sendela tsini ha nga vha na mulingo wa tshenetsho tshivhi. Elelwani zwe tshivhi tshanu tsha thomisa zwone uri ni si dovhe na ita zwine zwa nga dovha zwa tshi vhuisa.

7. RI NGA LWA HANI NNDWA TSHIDELE?

Ri khou lingwa duvha linwe na linwe,nahone a hu na muthu ane a nga lwa na maanda a swiswi ene mune. Na vhane vha vha vhakriste vhukuma vha kona u suvha , vha wa arali vha sa sedzesi. Zwenezwo nothe ni fanela u lwa ni tshi khou khwathiswa nga Muya wa Kristo duvha linwe na linwe. Kristo u funa ri tshi aluwa maandani awe ri ise phanda lutendoni kha minwaha ya vhutshilo hashu. Zwino ri do lwa hani ra aluwa hani lutendoni?

a) Rabelani nga u amba na Murena Yesu Kristo na nga u fhumula phanda ha ene uri a kone u amba na inwi.

b) Vhalani fhungo la Mudzimu duvha linwe na linwe uri ni divhe zwi funwaho nga Mudzimu.

c) Ni songo tahela u vha hone kerekeni na mitanganoni ya vhaswa. Ambani na mufunzi kana na vhanwe vharanga-phanda nga ha u tshidzwa hanu.

d) Ivhani murado wo khwathaho wa tshivhidzo nga u shuma mushumo wa Kristo nga mulomo na nga zwiito zwanu.

e) Tshisima tshihulwane tsha maanda ndi Tshilalelo tshikhethwa, ngauri ndi hone hune na tanganedza Kristo hu si muyani fhedzi na nga muvhili yanu. Ndi hone hune malofha awe a ni tanzwa zwivhini zwa mihumbulo na zwa zwiito.Imbelani Murena Yesu luimbo lwa thendo duvha linwe na linwe.

Thabelo:Kha ndi U nambatele, Kha ndila ya u tenda,U mpfunze,ndi U pfe. Ndi vhe o khwathaho,U mpfare ndi si xele, Ngei hune vha U rendaNdi tshile,ndi si bve Na nne ndi swike-vho. Amen.

- 30 -

IX. VHASIDZANA VHA VHAKRISTE VHA DI-LUGISELA HANI U VHA NA VHA MUTA?

Ri vhala : Vhaefesa 4 : 15.

Ni nga ri ri tshe vhathu vhaswa, ni nga sea ni tshi pfa mafhungo a u di-lugisela u vha na vha muta ngauri mihumbulo hei i tshee kule na a huna mukhwasha o divhwaho. Hone vhonani fhungo heli: arali no no fhedza tshikolo, vhanwe kha inwi vha khou funa u vha vhadededzi kana vhaongi kana vha do ita mushumo munwe. Vha fanela u guda minwaha minzhi tshikoloni kana yunivesiti uri vha do kona u fara mushumo une vha do funa u ita.Zwenezwo ri fanela u guda na u di-lugisela minwaha minzhi uri ri vhe vhomme na vhasadzi vhukuma.

U thoma u di-lugisela vhusadzi a zwi thomi musi musadzi o no vha muthu wa thovhela.Ni fanela u thoma ZWINO u di-lugisela. Ni ya phanda minwahani i daho.Arali ni tshi sedza vhafhati na vhona uri vha thoma nga u ita mutsheto wa matombo o khwathaho. Nndu ine ya fhatiwa kha mutsheto i songo khwathaho a i imi, i a wa nga u shaya thikho. Ndi tshifanyiso vhutshiloni hashu. Ri si humbule uri ri do vha vhafumakadzi na vhomme vha re na lufuno lwa ngoho arali ri songo thoma namusi u vha na mutsheto na matombo manzhi o khwathaho ane a do shumiswa kha u fhata nndu yavhudi.

1. ZWINE NA TAMA ZWONE MUSI NO NO ALUWA NDI MINI?

Khamusi vhanwe vha pfesesa mbidzo yavho naho vha tshe vhaswa vha fhindula mbiluni dzavho:RI FUNA U VHA MME WA LUFUNO!Ndi nga vha tshipikwa tsha vhasadzi mashangoni othe.Ni takalela nwana na lushie. Hayani ni beba nwana mutuku.Zwino ni tshi tonda nwana mutuku,mbiluni yanu hu da zwe Mudzimu a ni kovhela zwone,zwine zwa vha tshifhiwa tsha vhasidzana vhanzhi-vhanzhi: dakalo la u tonda na u linda na u beba. Ndi mbidzo yashu u vha mme a lufuno. Mbidzo hei i hone-vho arali vhanwe vha si tame u dzewa kana vha kundwa u dzewa kana vha songo vha na vhana vho bebiwaho ngavho.Lufuno lwa ngoho lu nga vhonwa nga mushumo wa vhutshilo hothe ha muthu. Khamusi munwe a nga vha mudededzi kana muongi kana mudokotela kana murengisi kana munwaleli. Mishumo i a fhambana. Hone vhathu vha zwi vhona ndi muthu-de kana ndi muthu wa lufuno na wa vhuthu a konaho u di-hangwa a di-nekedzela vhanwe mushumoni wawe a tonda vha no shaya lufuno a tama u farisa vhanwe vha no toda thuso. Ndi zwe ra khethela zwone nga Mune wa lufuno uri na rine ri vhe vhafarisi na vhomme vha lufuno lwa ngoho.

Hezwi a zwi dzuli zwi hone mbiluni dzashu naho ro vhona uri musidzana munwe na munwe u tama u vha na vhana. U tambisa popi a tshee mutuku. Hone musi muthu a tshi vho vha mme vhukuma u fanela u fhiwa tshifhinga tsha u aluwa lufunoni lwa ngoho. Ri fanela u guda zwi kondaho tshifhingani hetshi tsha u hula. 2. RI FANELA U GUDA LUFUNO VHUKUMA NA U DI-VHUSA NA U DI-

HANGWA NA U SHUMELA VHANWE.

Ri gude uri ri si di-hudze nga u toda zwone zwine zwa takadza rine vhane fhedzi, ri tode zwine vhanwe vha zwi takalela. Kutshilele kwo nakaho a ri koni u ku guda nga duvha lithihi kana nga munwedzi muthihi.

Madi a tshi bva tshisimani thavhani a vha na maanda mahulu musi a tshi ela miedzini. Hone ngei fhasi madi a nga oma arali o swika hu re na mutavhani na hatsini arali a si manzhi mulamboni. Fhedzi madi a nga shuma nga maanda arali vhathu vho tou ita mugero, a nga kona u sheledza ngade khulwane. Ri humbula na madi e a dzhena dzibommbini a ya hothe-hothe hune vhafhati vha vhea dzibommbi hone. A nga gonya-

- 31 -

vho, ngauri maanda mahulu a a kombetshedza u ya phanda. Zwo ralo-vho na kha lufuno lwe lwa vhewa vhutshiloni hashu nga Muya wa Mudzimu. Lufuno hulu lu fanela u aluwa lu fanela u vhusiwa u tshimbidzwa „mugeroni“, uri lu kona u shumela vhanwe.

3.RI NGA GUDA HANI U SHUMELA VHANWE NGA LUFUNO?

a) Ni thome u vhona zwine vhanwe vha zwi takalela hayani kana tshikoloni kana henefho hune na dzula hone. Ipfani zwine vhanwe vha tama zwone,zwine vha shaya zwone zwine zwa vha farisa.Ni fhiwe MATO A NO VHONA VHUKUMA. Gudani u vhona zwine vhabebi vhanu na vho-makhulu vha tshi toda zwone. Ni vha farise vha sa athu u ni humbela.

b) Gudani u pfesesa vhanwe naho vha sa fani na inwi. Vhathu vhothe a vha fani na inwi. Vha fhambana nga ndila nnzhi ya maitele na mikhwa na zwiito. Ni pfesese nga mini vha ita ngauralo. Vhathu vha songo ni takadzaho vha toda-vho u funiwa.

c) Ni gude u vha na vhulenda.Ni songo vha na maipfi a vhuhali arali ni tshi fhambana na munwe. Ni hulise vhahulwane vhothe vhane na tangana navho.Ni vhuse maipfi anu ni si seme vhanwe, ni silifhedze vhuvhi nga vhuvhi. Ni hangwele munwe na munwe we a ni khakhela. Ni tavhanye u humbela khangwelo arali inwi no tungufhadza munwe. Ni songo lindela u humbela pfarelo u swika tshifhinga tsha musi mugede o no talukanya u tshinya hanu.„Lufuno lu pandela nyofho kule.“(Yohane ya 1, 4 : 18) A re na lufuno ha ofhi u amba na mafhuno ngoho. Mazwifhi a nga thuta u konana ha vhathu.Ni gude u di-dzima zwithu zwituku. Arali mme vho ka tshikoli vha nea vhana vhavho tshikoli tshi sa vha tanganye vhothe, inwi gudani u di-dzima uri vharathu vha kona u la.

d) NI SONGO DI-HUDZA NGA U NYADZA VHANWE.Arali ni tshi laiwa ni songo di-kukumusa na hana u pfa. Ni di-hangwe ni humbule uri vhanwe ni nga vha takadza hani. Ni tamele vhothe mashudu, ni si vhe na maswina.Hulisani vhabebi vhanu,naho ni sa koni u talukanya zwothe zwine vha ni laya zwone, ngauri vha tama uri ni wane vhutshilo havhudi.Ni songo vha nyadza nga u humbula uri a vho ngo funziwa, ni vha fhira nga ndivho. Zwi nga vha ngoho, fhedzi vha ni fhira kule nga u talukanya vhutshilo. Ni songo sasaladza vhabebi vhanu.

e) NI TONDE VHANWE NGA VHUTSHILO HA DUVHA LINWE NA LINWE.Arali vhaeni vha dzhena mutani ni vha sumbedze lufuno nga u vha shumela.Ni songo thoma na vhudzwa. Arali khonani yanu a tshi lwala ni ye ni mu thuse nga u mu itela zwo fanelaho mutani naho ni songo laedzwa uri ni zwi ite. Ni songo hangwa u vhea thabelo nae.

4. LUFUNO LWA NGOHO LU NGA DZHENA HANI MBILUNI DZASHU?

Ni nga ri: „hezwi zwothe a thi zwi koni, zwi a konda.“Ndi ngoho. Hone arali ni sa zwi tami zwi a ni kondela u zwi ita. Arali ni tshi zwi tama nga mbilu yanu yothe ni do koniswa.Lufuno lwa ngoho muthu ha koni u guda nga maanda awe u fanela u tou fhiwa. Nga nnyi?Ndi Murena Yesu ane a do ni konisa ane mbiluni yawe ha vha na tshisima tshi sa xiho tsha lufuno, lu re lwone lufuno lwa ngoho. Ni ye tshisimani tshenetsho nga thabelo. Sedzani tshifanyiso tsha musamaria wa khathutshelo kana Murena a tshi di-tukufhadza a tshi tanzwa milenzhe ya vhafunziwa vhawe. Lufuno lu no fhira zwothe ni lu vhona tshifhambanoni Murena Yesu a tshi fela vhatshinyi vhahulu-hulu.

- 32 -

Kha ri di-nekedzele lufuno holu,ri tame uri Murena Yesu a vhe khonani yashu ane a vhusa mihumbulo, maipfi na mishumo yashu.Muhumbulo wa u thoma ri tshi vuwa nga matsheloni na mihumbulo wa u fhedza ri tshi lala nga madekwana i vhe thabelo.Ane a di-nekedzela Murena Yesu tshothe u fhiwa Muya wawe na lufuno nga ene a vha tshisima tsha lufuno.

Ane a guda u vha na lufuno na u sa fhela mbilu vhe muthu muswa ndi ene e re na mulalo na dakalo mutani musi o no dzewa.Lufuno lu fhata muta. Mitshelo ya lufuno ndi pfano na u hulisana na u tetshelesana. Mashudu arali hu na muta hune munna na musadzi vho guda ushumelana na u takadzana vha kathutshelana kathihi na vhana vhavho.

- 33 -

X. NDI NNYI ANE A NGA VHA MUFARISI WANGA?

Musi muthu a tshi funa u di-khethela muthu ane a fanela u vha mufarisi wawe vhutshiloni u ita zwihulwane. Ndi mafhungo vhukuma uri ndi nnyi ane a khethiwa, nahone lufuno ndi lwone lune lwa fanela u sumbedza ndila kha u khetha honohu.Zwila kale ndi musi vhabebi vha tshi khethela vhana vhavho mita ine vha funa vha tsi dzea kana vha tshi dzewa khayo. Vhane vha muta ndi hone vhe vha vha vha tshi sumba muthannga kana musidzana ane a fanela u dzea kana u dzewa.

Maduvha ano muthannga u di-khethela mufarisi wawe ene mune. Hone naho zwo ralo vha murole wonoyu une wa khou khetha vhafarisi vha songo nyadza nyeletshedzo dza vhabebi vhavho, nga maanda vhabebi vha re vhakriste.Vhasidzana vha funa u dzewa musi vho aluwa. Hone aya maduvha vhasidzana vhanzhi a vha tsha vhingiwa, ngauri vha vha na vhana vha sa athu u dzewa.Naho muthannga a nga fulufhedzisa musidzana uri u do mu vhinga kanzhi a mu tutshela arali a vhuya a mu khakhisa,ngauri ene u do vha a sa athu u swika kha murole wa uri a kona u vhinga. Ha athu u kona u wana tshelede ya u mala na hone ha athu u kona u vha na muta wawe, ngauri u tshee muthu muswa.Ha holi ene mune. Divhani uri na vhathannga vhenevho vho xela-ho ndila yo lugaho.Kanzhi a vha funi u dzea o no vha ho „musadzi“ wa munwe. A vha todi musadzi munwe wa „second hand.“ Vha toda musidzana wa sa athu u divha munna. Ndi u di-fhura arali musidzana a tshi humbula uri o fanela u fha muthannga tsumbedzo ( proof ) ya lufuno lwawe a sa athu u vhingwa a tshi tenda u lala nae.

1. VHATHANNGA VHO FULUFHEDZEAHO VHA TODA MUSIDZANA-DE VHA TSHI DZEA?

Arali e muthannga o fulufhedzeaho ha nga todi musidzana a tshi sedza madzanga manzhi a u tonga ngao na u naka ha tshivhumbeo tsha muthu. U a takalela musidzana o nakaho, hone u a funa ane a nga vha-vho mme a vhana vhawe nga maduvha a daho.

Namusi huna vhasidzana vhanwe vhane vha xedza vhathannga nga u vha kunga nga ndila nnzhi mmbi. Musidzana o fulufhedzeaho u farisa vhathannga nga u vha na thoni, nga u linda tshiphiri tshawe, tshine a do tshi divha murahu ha mbingano fhedzi. Musidzana nga a litsha u di-linda a di-lata, o xedza mudifho wothe wa vhutshilo ha matshelo. Muthannga o fulufhedzeaho ha todi musidzana ngauralo a tshi dzea.

Zwine zwa mu takadza-vho kha musidzana ndi kushumele kwothe kwawe arali a tshi kona u di-fara nga ndila yavhudi, a tshi ambara zwiambaro zwi si na mashika, musidzana a sa di-gudisaho u tambisa tshelede.Arali muthannga u na dzipfunzo dza nntha hunzhi u toda-vho musidzana ane a funziwa ngauralo.Musidzana o tamiwaho u divha u shuma a sa bvafhi. U fulufhedzea kha zwothe zwine a ita, a na ngoho e mutendi vhukuma.

Sedzani vha kale Bivhilini vho khetha hani musadzi. Vhalani Genesi 24. Mudinda wa Abrahamu o toda u shumiswa nga Mudzimu a tshi todela Isaaka musadzi. O humbela thabeloni u sumbedzwa o khethwaho nga Mudzimu. Na namusi ndi ndila yo fanelaho kha muthannga ane a vha mutendi. Hu songo khetha nama fhedzi, hu khethe na muya u vhuswaho nga Muya wa Mudzimu.

2. MUSIDZANA A NGA KHETHELA HANI MUFARISI?

Musidzana a nga khetha-vho? Ee, fhedzi u khetha nga inwe ndila i sa faniho nga ya muthannga. Vhunga e ene ane a do maliwa, e ene ane a do vhingiwa,zwenezwo u fanela uri nga kudifarele kwawe u sumbedza zwavhudi uri ha tendi muthannga ane a si vhe na mikhwa yavhudi.

- 34 -

Vhasidzana, divhani zwauri ndi liga lihulu u khetha mufarisi ngauri ndi wa vhutshilo hothe.Zwi a vhavha arali tshivhili tshi ita mutalano nga u sa pfana. A zwi funiwi nga Mudzimu.Nga ndaelo yawe na phathutshedzo yawe vho vhinganaho vha vhathihi u swika lufuni.Ni songo humbula mathomoni: arali ndi kundwa u pfana nae, ri nga dovha ra fhambana.Ni khethe muthannga ane na toda u vha vhathihi na ene vhutshiloni hanu hothe nga tshilidzi tsha Mudzimu.

Mihumbulo yanu ndi ifhio kha munna ane a toda u ni dzea? Ni humbula muthu ane a do ni hulisisa nga dzina lawe kana nga mushumo wawe, a re na tshelede nnzhi kana u sokou vha na munna ane a do fusha nyemulo dzanu?Humbulani uri nga maanda a Mudzimu u do vha khotsi a vhana vhanu. Ni si tende u malwa nga munwe na munwe.

3. NI TSHI KHETHA NI FANELA U SEDZA MINI?

Hu na mbudziso dzine dza ni farisa uri ni do khetha nga ndila yavhudi:

Maimo a muvhili:Ndi muthu-de namani? U kundwa u londa muvhili wawe naa? U tshimbila e na zwiambaro zwa mashika?U na vhulwadze naa? Ni a divha uri a si na AIDS?

Mikhwa:U na bvumbo ifhio?Hayani u shuma hani? U a bvafha kana u shuma nga matata naa?U na phungo mmbi kana phungo mbuya?Dzikhonani dzawe ndi vho nnyi?Zwine zwa mu takadza ndi zwifhio?U a kona u di-vhusa?U funa u vhusa vhanwe?U hulisa mme-awe naa? Arali a tshi mu nyadza a nga nyadza-vho mufumakadzi wawe minwahani i daho.U a kona u kondelela?Ni tama uri vhana vhanu vha tevhela mikhwa ya muthannga uyu naa?U a kona u pfesesa vhanwe naho a sa fani navho?U a kona u pfesesa inwi, arali ni tshi amba nae? U a tetshelesa naa?U a tama u farisa vhanwe naa kana u toda u di-shumela misi yothe naa?U muthu wa ngoho naa?U tambisa tshelede yawe naa?U dowela u nwa halwa naa? A hu na mulao mutani, arali munna o di-kumezela halwa.O vhoxwa nga zwinwe-vho?

Dzipfunzo:U na dzipfunzo dzifhio?Zwi a thusa arali dzipfunzo dza muthannga na musidzana dzi songo fhambana kule. Hunzhi muthu wa mudededzi a nga si kone u pfana na muthu a songo funzwaho.Vhuoga vha nga konda.

Lutendo:Muthannga ane a tama u ni mala ndi mukriste naa?U murado wa kereke? Khwine u murado wa kereke ine inwi na dzhena. U funa u dzhena kerekeni na na khuvhanganoni ya vhaswa? Ndi mutevheli wa Murena Yesu naa?Ndi muthu wa thabelo?Ni do kona u rabela nae?

- 35 -

Ni a kona u hangwelana? Lufuno mutani lu nga khwathiswa fhedzi arali ni tshi kona u hangwelana dzinani la Murena Yesu. Arali hu si na thabelo na u khwathisana lutendoni nga u hulisa ipfi la Mudzimu, lufuno lu do fa naho vho thoma u fulufhedzisana uri vha do funana u swika lufuni. Hune Murena Yesu a vhusa hone mutani, hu nga vha na mashudu na lufuno lu sa fheli, ngauri ene u do lu vusa hafhu na hafhu. Ni si tende u maliwa na muthu a songo lovhedzwaho, ni nga xedza lutendo lwanu nga u vha vhathihi na ene.Ni si fulufhele uri ni nga mu rembulusa musi no no vhingwa.

Lufuno:Mutani u si na lufuno u nga nndu i si na mutsheto wa muteo. Lufuno lu bva ha Mudzimu, ngauri ene ndi lufuno.Zwino ni do zwi divha hani uri u pfa hanu a si u sokou takalelana?Ni funa u vha mme a vhana vhawe na vhanu kana ni sokou u mu funa, ngauri u na tshifhatuwo tsho nakaho?Ni takalela u vha nae nga misi kana ni mu takalela na musi ni tshi mu vhona e tsini hanu? Lufuno vhukuma lu do aluwa lwa hula lwa hulisa ane na mu funa nga maipfi na zwiito.Zwenezwo a ni tsha kona u funa nga vhavhili ngauri a lu fhandei. Lu do kwathiswa nga MUDZIMU u swika mbinganoni na u ya u swika u fhanbanywa nga lufu.

4. NI TSHIMBIDZWE LUTENDONI NA THABELONI NI TSHI KHETHA MUFARISI.

Vhunga mafhungo aya a mahulwane,ngauri ni khou u do vhofhekanya nae u swika lufuni ni thome u rabela u bva zwino: „Murena Yesu, Iwe mune U nkhethele mufarisi o funwaho nga Iwe. Iwe mune U a mu divha. U mpfarise uri ndi lindele uyu we nda khethelwa ene nga khathutshelo yau, ndi si fhele mbilu u swika tshifhinga tshau tshi tshi swika. U mpfarise ndi talukanye ene ndi nnyi.“

Nga zwothe todani u tshimbidzwa nga Kristo. Fhedzi ni divhe uri a ni koni u pfa u tshimbidzwa nga Yesu arali ni tshi pfuka milayo yawe. Elelwani uri hu na „lutingo“ i re hone vhukati ha Mudzimu na inwi. Lu khaukanywa nga tshivhi.Ndi hone ni humbele khangwelo , ni tame u mu takadza nga mbilu i pfaho.

„Tsha phanda todani muvhuso wa Mudzimu na u luga hawe, hezwi zwothe zwi do vhazwine na ingiwa ngazwo´.“

Mateo 6 : 33

„Difhelwa nga Yehova, u do U neazwine mbilu yau ya humbela zwone.“

Psalme ya 37 : 4

- 36 -