Nauka o języku Ortografi a

4.2

Podręcznik z ćwiczeniami do szkoły podstawowej � klasa 4 część 2

Język polski w ćwiczeniachonlineOferta: sklep.wsip.pl

Autorzy: Ewa Horwath, Anita Żegleń

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr. Wojciecha Kaliszewskiego, dr Marii Kopsztejn, mgr Agnieszki Pukowskiej..Etap edukacyjny II.Typ szkoły: szkoła podstawowaRok dopuszczenia: 2012

Numer ewidencyjny w wykazie wspólny dla tradycyjnej i elektronicznej wersji podręcznika: 551/1/2012

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2013

Wydanie I

ISBN 978-83-02-13832-4 (część 2)ISBN 978-83-02-13833-1 (całość)

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Robert Wyszomierski (redaktor koordynator), Magdalena Kapczyńska (redaktor merytoryczny)Redakcja techniczna: Monika Rudnik-KulikowskaRedakcja językowa: Agnieszka Czerepowicka, Milena SchefsProjekt okładki: Katarzyna TrzeszczkowskaProjekt graficzny i opracowanie graficzne: Anna Wielbut, Barbara ScharfFotoedycja: Natalia MarszałekSkład i łamanie: Monika Rudnik-Kulikowska

Zalecane wymagania systemowe i sprzętowePodręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple iOS wymaga zainstalowania bezpłatnego programu iBooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play).

Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl

Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody.

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96Tel.: 22 576 25 00Infolinia: 801 220 555www.wsip.pl

Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

3

Piszę poprawnie

Pisownia wyrazów z h ● 90

Pisownia wyrazów z ch ● 95

Pisownia wyrazów z h i ch ● 101

Pisownia nie z różnymi częściami mowy ● 109

Pisownia wyrazów z ą i ę ● 114

Pisownia wyrazów wielką i małą literą ● 122

Powtórzenie pisowni wyrazów z rz, ż, ó, u,

h, ch ● 129

To już znamy, powtarzamy

– wiadomości w pigułce ● 134

Pół żartem, pół serio

– ćwiczenia powtórkowe ● 138

Wiem, umiem, rozumiem

– sprawdzian wiedzy i umiejętności ● 142

Spis treściJak korzystać z podręcznika z ćwiczeniami ● 4

Wypowiedzenia i części zdania

O różnych wypowiedzeniach i intencjach

mówiącego ● 8

Znaki interpunkcyjne ● 13

Zdania i równoważniki zdań ● 17

Podmiot i orzeczenie – związek główny

w zdaniu ● 23

Zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte ● 29

Grupa podmiotu i grupa orzeczenia ● 33

O związkach wyrazowych w zdaniu ● 39

To już znamy, powtarzamy

– wiadomości w pigułce ● 48

Pół żartem, pół serio

– ćwiczenia powtórkowe ● 50

Wiem, umiem, rozumiem

– sprawdzian wiedzy i umiejętności ● 54

Wyrazy i znaki

O wyrazach pokrewnych ● 60

O synonimach ● 65

O mowie niewerbalnej ● 70

Mowa znaków ● 75

To już znamy, powtarzamy

– wiadomości w pigułce ● 80

Pół żartem, pół serio

– ćwiczenia powtórkowe ● 82

Wiem, umiem, rozumiem

– sprawdzian wiedzy i umiejętności ● 84

Jak korzystać z podręcznika

Lekcja rozpoczyna się tematem.

Zapamiętaj! Ważne wiadomości, które trzeba zapamiętać.

Ćwiczenia wstępne, które pozwolą ci lepiej zrozumieć zagadnienia językowe.

Różnorodne ćwiczenia, gry i zabawy językowe.

6160

żona króla władca koronowany dotyczący króla

O wyrazach pokrewnychNa weekend – do królestwa s ów

W y r a z y i z n a k i

1. Wpisz nazwy przy objaśnieniach wyrazów. Zanotuj, co mają ze sobą wspól-nego wpisane słowa.

● wróżby ● księcia ● wróżbitą ● księstwa ● wróżbami ● książęcym ● wróżbicie ● wróżce ● książęta ● wróżkach ● księstwie ● wróżyła ● książęcemu ● księżnej

● wróżyli ● książęcych ● wróżę ● książęcego ● wróżą ● księżnym

córka króla syn króla

wróżka książę

wróżba księstwowróżbita księżna

państwo, w którym rządzi król

● Wpisane wyrazy mają .

2. Uzupełnij zdania podanymi czasownikami w odpowiedniej formie.

Wyrazowo. też do zamku wróżki Glossy i czarodzieja

Formanta. stamtąd w niedzielę po południu.

3. Uporządkuj słowa. Zapisz wszystkie formy tego samego wyrazu w odpo-wiednim miejscu zamku.

W zeszłym tygodniu do Słowolandii.

tam w piątek wieczorem. W sobotę rano do stolicy

● dojechać ● podjechać ● pojechać ● przyjechać ● wyjechać

wróżyć książęcy

● wróżby ● księcia ● wróżbitą ● ksi● wróżce ● książęta ● wróżkach ● k

● wróżyli ● książęcych ●● wró

wróżka

wróżba

3. Uporządkuj słowa. Zapisz wszystkie formywiednim miejscu zamku.

wróżyć

żona kr

wstępne,

61

wróżki Glossy i czarodzieja

dzielę po południu.rereewnwnwnwnycycycycy hhhhhWyrazowo. też do zamku

Formanta. stamtąd w nied

3

102 103P i s z ę p o p r a w n i e

2. Do zasad podanych w ortograficznym bukieciku wpisz odpowiednie przy-kłady z ćwiczenia 1. Pomaluj kwiaty kolorami, które kojarzą ci się z każdą z liter.

h piszemy ch piszemy

gdy wymienia się na sz, np.gdy wymienia się

na z, np. błahy – błazen

po spółgłosce s, np.

gdy wymienia się na ż, np. druh – drużyna

na końcu wyrazu, np.

gdy wymienia się na g, np.

w wyrazach, których pisownię trzeba zapamiętać, np.

w wyrazach, których pisownię trzeba zapamiętać, np.

3. Rozwiąż diagram, a dowiesz się, jaki kwiat ofiarował król Huk Puk swojej żonie. Podpowiedź: wszystkie hasła zawierają h.

4. Dopisz do podanych przymiotników wybrane z ramki wyrazy o przeciw-nym znaczeniu, które charakteryzują rycerza Samochwałę.

● hałaśliwy ● hardy ● hojny ● honorowy

– skromny, pokorny

– spokojny, cichy

– skąpy, oszczędny

– niegodny, nieszlachetny

Objaśnienia hasełA. Odgrywany co godzinę z wieży kościoła Mariackiego w Krakowie.B. Dbanie o czystość.C. Urządzenie zatrzymujące pojazd.D. Metalowy drucik na końcu wędki.E. Specjalista od naprawy kranu. F. Kupno i sprzedaż.G. Ktoś niegrzeczny, nicpoń.

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

ż diagram, a dowiesz się, jaki kwiat opowiedź: wszystkie hasła zawierają h.

4. Dopisz do podanych przymiotników wybranym znaczeniu, które charakteryzują rycerza Sam

● hałaśliwwy ● hardy ● hojny ●

– skro

– spok

– skąp

– nieg

Objaśnienia hasełA. Odgrywany co godzinę z wieży kościoła MarB. Dbanie o czystość.C. Urządzenie zatrzymujące pojazd.D. Metalowy drucik na końcu wędki.E. Specjalista od naprawy kranu. F. Kupno i sprzedaż.G. Ktoś niegrzeczny, nicpoń.

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

P i s z ę p o p r a w n i e

anych w ortograficznym bukieciku wpisz odpowiednie przy-Pomaluj kwiaty kolorami, które kojarzą ci się z każdą z liter.

gdy wymienia sięna sz, np.wymienia się

33.. Rozwiążżonie. Podp

Zasady ortograficzne, które pomogą ci pisać poprawnie.

103

wał król Huk Puk s

1

l Huk Puk swojej

Ćwiczenia w wersji elektronicznej, które rozwiążesz na stronie internetowej

z ćwiczeniami

Zadania do zeszytu Ćwiczenia, które wykonasz w domu w zeszycie przedmiotowym.

ww

12 W y p o w i e d z e n i a i c z ę ś c i z d a n i a

7. Jakie rady można byłoby dać osobom niewierzącym w istnienie krasnolud-ków, a jakie tym, którzy są przekonani o ich istnieniu? Dopisz kilka zabawnych propozycji w formie zdań rozkazujących.

Rady dla wierzących w istnienie krasnali:

●

●

●

Rady dla niewierzących w istnienie krasnali:

●

●

●

8. Spróbuj namówić kolegę do obejrzenia przedstawienia Królewna Śnież-ka i siedmiu krasnoludków. Zastosuj wszystkie poznane rodzaje wypowiedzeń.

9. Zapisz w zeszycie rozmowę z ulubionym baśniowym bohaterem. Użyj różnych typów wypowiedzeń.

Przenie si na chwil w wiat wyobra ni.

Zacznij odró nia bohaterów fikcyjnych od postaci rzeczywistych.

7.kópr

Ra

●

●

●

Ra

●

●

●

8ka

Z

Zadanie do zeszytu

4948

Sk adniowe pejza e

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA CEL WYPOWIEDZI

▶ Przeczytaj wypowiedzi bohaterów. Ułóż dalszy ciąg rozmowy, używającróżnych typów zdań.

pytające

rozkazujące

oznajmujące

ZWIĄZEK GŁÓWNY

ZWIĄZKI SKŁADNIOWE

Orzeczenie informacja o czynności lub stanie podmiotu.

związek główny

podmiot + orzeczeniezwiązki

pobocznepozostałe związki

wyrazowe

Po w t ó r z e n i e // To j u ż z n a m y, p o w t a r z a m y

pojedyncze

równoważniki zdań

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ WYPOWIEDZI

nierozwinięte rozwinięte

Podmiot informacja o wykonawcy

czynności lub kimś (czymś) kto (co) jest w jakimś stanie.

Gdzie wybieramy się tym razem?

Pilnuj psa.

Wyruszamy w góry.

Odpocznijmy tutaj parę minut.

Zmęczyłam się.

Dość odpoczywania. W drogę!

e ności iotu.

zdania

ZWIĄZEK GŁŁ

ppojedyncze

PODZIIAŁ ZE WZGLĘDU

nierozwinięte roozwinię

Podmiot informacja o wykonawcy

czynności lub kimś (czymś) .kto (co) jest w jakimś stanie.

Zmęczyłam się.

zdania

8382

W weso ym miasteczkuOto zestaw pyta umo liwiaj cych udzia w wyprawie do weso ego miasteczka. Zagraj z kole ankami i kolegami. Musisz poda dobr odpowied lub poprawnie wykona zadanie, aby przej na kolejne pola.

82

I. RODZINNA KOLEJKA GÓRSKA 1. Wybierz poprawne dokończenie zdania.

Wyrazy pokrewne toa. wyrazy należące do jednej rodziny wyrazów.b. imiona i nazwiska najbliższych krewnych.

2. Wybierz poprawne dokończenie zdania.Rodzinę wyrazów tworząa. wyrazy mama, tata, syn i córka.b. wyrazy mające tę samą cząstkę znaczeniową.

3. Od rzeczowników można utworzyć pokrewne przymiotniki. Czy to prawda, czy fałsz?

4. Czy wyraz miasteczko należy do tej samej rodziny wyrazów co państwo?

5. Wpisz w wagoniki wyrazy pokrewnedo słowa kolejka.

II. DIABELSKI MŁYN6. Wybierz poprawne dokończenie zdania.

Wyrazy bliskoznaczne toa. wyrazy, które mają podobne znaczenie.b. wyrazy dotyczące najbliższej okolicy.

7. Wybierz poprawne dokończenie zdania.Synonim to inaczeja. imię najstarszego syna.b. wyraz bliskoznaczny.

8. Zabawny jest synonimem wyrazu śmieszny. Czy to prawda, czy fałsz?

9. Synonimem słowa marzyć jest wyraz

.

10. Uzupełnij pary wyrazów na diabelskim młynie odpowiednimi synonimami.

Po w t ó r z e n i e // Pó ł ż a r t e m , p ó ł s e r i o

III. GABINET KRZYWYCH LUSTER 11. Wybierz poprawne dokończenie zdania.

Mimika to a. siostra Małej Mi – bohaterki Muminków.b. okazywanie uczuć i emocji za pomocą wyrazu twarzy.

12. Wybierz poprawne dokończenie zdania.Mowa niewerbalna toa. porozumiewanie się bez słów.b. mowa Werbów – jednego z plemion afrykańskich.

13. Ekspresja to gatunek kawy. Czy to prawda, czy fałsz?

14. Unosimy kąciki ust, kiedy chcemy wyrazić

. 15. Zapisz, jakie uczucia wyrażają

miny w zwierciadłach.

1

2

3

5

4

6 7 98 10 1112

14

13

15

1617

18

19

20

rozrywka

kolega

wirowac

plac

chichotać

cudowna

IV. PAŁAC STRACHÓW 16. Wybierz poprawne dokończenie zdania.

Szyfr to a. zapis informacji za pomocą umownych znaków.b. nieczytelne pismo na klasówce.

17. Wybierz poprawne dokończenie zdania.Piktogram to a. dawna miara wagi.b. przedstawienie informacji za pomocą obrazka.

18. W alfabecie Morse’a występują tylko kropki i kreski. Czy to prawda, czy fałsz?

19. Znak z przekreślonym rysunkiem telefonu komórkowego oznacza

. 20. Powiedz, co mogą oznaczać znaki umieszczone

na rysunku.

III. GABINET KRZYWWYCH LUSTER11.. Wybierz poprawne dokończenie zdania.

Mimika toa. siostra Małej Mi – bohaterki Muminków.b. okazywanie uczuć i emocji za pomocą wyrazu twarzy.

12. Wybierz poprawne dokończenie zdania.Mowa niewerbalna toa. porozumiewanie się bez słów.b. mowa Werbów – jednego z plemion afrykańskich.

13. Ekspresja to gatunek kawy. Czy to prawda, czy fałsz?

144. Unosimy kąciki ust,kiedy chcemy wyrazić

. 15. Zapisz, jakie uczucia wyrażają

miny w zwierciadłach.

9 110 1112

113

plac

chichotaćć

cuddowna

IV. 16. W

Sab

17. W

ab

18. Wi

19. Zk

20.

n

5554

Powtarzanie z k w tle

54

1. Policz, z ilu zdań składa się wiersz. W tym celu podkreśl wszystkie orzeczenia.

2. Wybierz właściwe dokończenie zdania.

Wiersz Latawiec składa się a. z równoważników zdań.b. ze zdań pojedynczych rozwiniętych.c. ze zdań pojedynczych nierozwiniętych. d. ze zdań pojedynczych rozwiniętych i nierozwiniętych.

– lśni

– zostali

– szaleją

– tańczy

▶ Przeczytaj fragment wiersza Natalii Usenko i wykonaj polecenia.

Sp r a w d z i a n // W i e m , u m i e m , r o z u m i e m

Latawiec

Dziś niebo lśni jak ocean. Po świeżej, zielonej trawce szaleją Kacper i Pucek.Na spacer wyszli z latawcem.Objęci tata i mamazostali w tyle, za nimi.Nad łąką tańczy latawiec.Skrzydłami macha żółtymi. […]

Dmuchawce, latawce, wiatr…

4. Wypisz z wiersza zdania pasujące do schematów.

3. Uzupełnij związki główne. Dopisz podmioty.

5. Zapisz pytania, na które odpowiadają wyróżnione określenia.

● tańczy ( ) nad łąką

● mama i tata ( ) objęci

● lśni ( ) dziś

6. Rozwiń każde zdanie, dodając po jednym określeniu do podmiotu i po dwa określenia do orzeczenia.

● Rower rozmarzył się.

● Piłka zazdrościła.

co zrobili?

z czym?po co?

co robi?

czym?

jakimi?

nia.nia.

– lśni

– zostali

4. Wypisz z wiersza zdania pasujące do sche

3. Uzupełnij związki główne. Dopisz podmiot

5. Zapisz pytania, na które odpowiadają wyró

● tańczy ( ) nad łąką

● mama i tata ( ) obję

● lśni ( ) dziś

6. Rozwiń każde zdanie, dodając po jednym odo orzeczenia.

● Rower rozmarzył się.

● Piłka zazdrościła.

co zrobili?

z czym?po co?

9. Zapisz w zeszycie rozmowę z ulubionym baśniowym bohaterem. Użyj różnych typów wypowiedzeń.

ytu

typópów w

Wiem, umiem, rozumiemTest sprawdzający wiedzę i umiejętności.

Pół żartem, pół serioGry i zabawy powtórzeniowe.

To już znamy, powtarzamy Podsumowanie w formie graficznej.

Ćwiczenia utrwalające, które kształcą twoje umiejętności językowe.

Wypowiedzeniai części zdania

Dowiesz się:● czym różni

się zdanie od równoważnika zdania,

● jakie są główne części zdania,

● czym różni się zdanie rozwinięte od nierozwiniętego,

● kiedy postawić kropkę, przecinek, pytajnik.

Nauczysz się:● formułować

oznajmienia, pytania, rozkazy, wyrażać emocje,

● budować wypowiedzenia odpowiednie do sytuacji,

● rozwijać swoje wypowiedzi tak, aby przekazać jak najwięcej informacji,

● przekształcać wypowiedzi tak, aby jak najlepiej służyły komunikowaniu się.

8 W y p o w i e d z e n i a i c z ę ś c i z d a n i a

1. Słowa z bajki Marii Konopnickiej rozsypały się podczas drukowania. Od-klej je z wkładki nr 1 i wklej poniżej w takiej kolejności, aby powstały fragmen-ty wiersza.

2. Wyobraź sobie, że spotykasz kosmicznego krasnala. Przetłumacz jego wypowiedzi.

● Być ufoludek z planeta Baśniowy Piramida.

● Z kilka kolega wybrać się na wycieczka na planeta Gwiezdny Wrota.

● Niestety, podczas lądowanie włączyć nieodpowiedni przycisk.

WKLEJ

WKLEJ

WKLEJ

Czy to bajka, czy nie bajka? Myślcie sobie, jak tam chcecie…

O różnych wypowiedzeniach i intencjach mówiącego

9

● Zaprowadzić ja na najbliższy lotnisko.

● Dlaczego tak dziwnie na ja patrzeć?

3. Przeczytaj poniższy żart. Zapisz, jaki cel miały krasnoludki, kiedy wypowia-dały kolejne kwestie. Możesz skorzystać z podanych podpowiedzi.

Krasnoludki idą przez las. W pewnej chwili widzą, jak wilk napada na Czerwonego Kapturka. (narrator chciał poinformować czytelnika o zdarzeniu, bohaterach i miejscu akcji).– Pomóżmy t ej d ziewczynce.

(pierwszy krasnoludek chciał ).– Dlaczego mielibyśmy pomagać?

(drugi krasnoludek chciał ).– Przecież nie jesteśmy z tej bajki.

(trzeci krasnoludek chciał ).

● poinformować ● zapytać ● oznajmić ● poznać przyczynę ● poprosić ● dopytać się ● okazać zdziwienie ● podać do wiadomości

● zakomunikować ● rozkazać ● zaapelować ● dowiedzieć się

dy wypowia-

napada

).

).

).

10 W y p o w i e d z e n i a i c z ę ś c i z d a n i a

4. Z rozsypanych słów ułóż wypowiedzi bohaterów komiksu. Wpisz je w od-powiednie dymki. Następnie określ, jakie to typy wypowiedzeń: oznajmujące, pytające czy rozkazujące.

Weź pracy! do za tego nie ciebie napiszą. Krasnoludki się

jego nasz w nie wierzy Dlaczego mama talent?

krasnoludki. To to nie ja,

tutaj Co powypisywałeś? ty

Zapamiętaj!

Wypowiedzenie to: ● zrozumiały ciąg wyrazów, ● logicznie uporządkowanych, ● powiązanych znaczeniowo i gramatycznie.

oznajmujące, np. Jestem najstarszym z braci.Mówiący informuje, opowiada.

pytające, np. Kiedy się urodziłeś?Mówiący próbuje się dowiedzieć.

rozkazujące, np. Uspokójcie się wreszcie!Mówiący wydaje polecenie lub prosi.

W zależności od intencji wypowiedzi możemy utworzyć trzy typy wypowiedzeń:

11

5. Ułóż jedno zdanie oznajmujące, w którym odpowiesz na wszystkie poniż-sze pytania.

Kto napisał baśń Krasnoludek u kupca? Kim był Hans Christian Ander-sen? Gdzie żył? W którym wieku tworzył?

6. Ułóż pięć pytań, które będą dotyczyły najważniejszych treści tekstu.

Krasnoludki, według wierzeń ludowych, były duszkami domo-wymi. Nazywano je różnie, w zależności od regionu: na Warmii i Mazurach były to koboldy, zwane też kłobukami, na Pomorzu – karzełki i skrzaty, w Wielkopolsce – skrzaki, smoki, na terenie Ma-zowsza – latawce. Wyobrażano je sobie jako istoty niewielkiego wzrostu, podobne do człowieka, ubrane w czerwoną (krasną) kurtkę i czapecz-kę tegoż koloru. Pomagały dobrym ludziom, przynosząc im bogactwo w pieniądzach, zbożu, klejnotach. Złym – sprawiały kłopot. Domowy duszek opiekuńczy najczęściej zamieszkiwał kąt za łóżkiem lub za piecem albo szczelinę pod progiem. Tam też gospodynie zo-stawiały mleko, miód i ser – ulubione pożywienie krasnali. W rewan-żu duszki opiekowały się dziećmi, zamiatały izbę, a nawet pracowały w polu. Kiedy były niezadowolone, czyniły różne psoty, np. koniom za-platały grzywy w warkoczyki.

kie poniż-

n Ander-

stu.

mo-rmii zu – Ma-wzrostu,czaaaaapecz-ogactwo

łóżkiemyyynie zo-

W rewan-racowały