national education - destek hizmetleri genel...

National EducationBahar/spring 2016 yl/year 45 say/number 210

Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi/Journal of Education and Social Sciences Ayda Bir Yaymlanr/Published Quarterly Hakemli Bir Dergidir/A Refereed Journal

ISSN-1302-5600

Mill Eitim Bakanl Adna Sahibi/The Publisher on Behalf of The Ministry of National EducationProf. Dr. Nabi AVCI

Yayn Ynetmeni/General DirectorBahattin GK

Destek Hizmetleri Genel Mdr/Director General of Support Services

Yaz leri Mdr/Editor in Chief Ercan EN

Yayn Kurulu/Editorial BoardDo. Dr. Yusuf TEKN

Prof. Dr. Ahmet Emre BLGLDiner ATEErcan EN

Do. Dr. Erol YILMAZDr. Necmettin TRNAY

Editr ve n nceleme Kurulu/Editorial and Pre-evalution BoardArif BK

aban ZDORU

ngilizce Danman/English AdviserNurcan EN

letiim ve Koordinasyon/Communicationaban ZDORU ([email protected])

Kapak Tasarm/Graphics-DesignEkrem ACAR

Dizgi/CompositionDestek Hizmetleri Genel Mdrl

Adres/AddressMill Eitim Bakanl Atatrk Bulvar No: 98 C Blok 4. Kat

Bakanlklar /ANKARAe-mail: [email protected] web: dhgm.meb.gov.tr

Tel/Phone: (0312) 413 19 13 - 413 19 28 Fax: (0312) 417 14 61

Mill Eitim Bakanl Yaynlar/Ministry of National Education Publications: 6147 Sreli Yaynlar Dizisi/Periodicals Series: 325

22/12/2015 tarih ve 13210228 sayl Makam Oluru ile 5.000 adet baslmtr.The journal was printed as 5000 pieces according to the authority approval of Ministery of National Education with the

date of 22/12/2015 and the number of 13210228.

Bu Saynn Hakemleri/Guest Advisory Board

Prof. Dr. Celal DEMR ( makale hakemi) Do. Dr. Kemalettin DENZ

Prof. Dr. Erturul YAMAN Do. Dr. Mehmet KURUDAYIOLU (Drt makale hakemi)

Prof. Dr. V. Doan GNAY Do. Dr. Mehmet TEMZKAN

Do. Dr. Ahmet AKKAYA (ki makale hakemi) Do. Dr. Muhammed Eyyp SALLABA

Do. Dr. Akif ARSLAN Do. Dr. Mustafa KURT (ki makale hakemi)

Do. Dr. Ali GER ( makale hakemi) Do. Dr. Nezir TEMUR ( makale hakemi)

Do. Dr. Alpaslan OKUR (Drt makale hakemi) Do. Dr. Nihal ALIKAN

Do. Dr. Bayram BA (Alt makale hakemi) Do. Dr. zay KARADA (Drt makale hakemi)

Do. Dr. Bilginer ONAN (Drt makale hakemi) Do. Dr. Yusuf DOAN

Do. Dr. Deniz MELANLIOLU Do. Dr. Sedat MADEN

Do. Dr. Derya YAYLI Yrd. Do. Ahmet BALCI

Do. Dr. Eyyup COKUN Yrd. Do. Dr. Elif AKTA

Do. Dr. Fahri TEMZYREK Yrd. Do. Dr. Ferhat ENSAR

Do. Dr. Gkhan ARI Yrd. Do. Dr. Hseyin ZAKMAK

Do. Dr. Gkhan ETNKAYA Yrd. Do. Dr. Nigar pek ELMEZ

Do. Dr. H. mer BEYDOAN (ki makale hakemi) Yrd. Do. Dr. Nil Didem MEK

Do. Dr. Halit KARATAY ( makale hakemi) Yrd. Do. Dr. mer FT

Do. Dr. Havva YAMAN (ki makale hakemi) Yrd. Do. Dr. Salim PLAV

Do. Dr. dris Nebi UYSAL (ki makale hakemi) Yrd. Do. Dr. Sami BASKIN

Do. Dr. lhan ERDEM (ki makale hakemi) Yrd. Do. Dr. Serap UZUNER YURT

Do. Dr. Kamil ER

Mill Eitim dergisi TBTAK ULAKBM Trke veri tabannda yaymlanmaktadr.

Abonelik artlarDerginin yllk abonelik bedeli 40 TL 'dir.

Abonelik iin yllk abone bedelinin Dner Sermaye Mdrl adna Ziraat BankasTR 88 000 100 25 32 054 95 21 35 063 nolu hesabna yatrlarak makbuzun ve ak adresinizin

Mill Eitim Bakanl, Eitim Aralar ve Yaymlar Daire Bakanl, Atatrk Bulvar No: 98 C Blok 4. Kat 06648 Kzlay/ANKARA adresine gnderilmesi gerekmektedir.

letiim: (0312) 413 19 13

Bask-DatmMEB Dner Sermaye Mdrl

(0312) 413 42 03

indekiler/Table of Contents

Sz Varl Terminolojisi zerine Bir Analiz almas

Bilginer ONAN 11

rencilerin Yazl Anlatmlarndaki Sz Varln Belirlemeye Ynelik almalarda Yntem Sorunu

Saadettin KEKLK 31

Yurt Dnda Yaplm Sz Varl almalarnn Yntemleri zerine Bir Deerlendirme

Ali ESGN 55

Trkenin Gncel Sz VarlErturul YAMAN 85

Trkenin retim stnlkleri ve Zenginlikleri

Firdevs GNE 93

Cumhuriyet Dnemi Ortaokul Trke Dersi retim Programlarnn Sz Varlnn Gelitirilmesi

Asndan ncelenmesiMehmet KURUDAYIOLU

Takn SOYSAL 115

Trke Eitim-retim Programlar ve Kiisel Sz Varl

Celal DEMR 141

Kelime retiminde Hedef Kelimelerin BelirlenmesiTahir TAA 163

Yeni Bir Kod Sistemi Olarak Grafik Simgelere Dayal Sz Varlnn Gelitirilmesi

Kemalettin DENZsmail Yavuz ZTRK 179

Mesleki Dilin Sz Varl ve TerimKemalettin DENZ

Nurullah ALKOL 201

lkokul 3. Snflarda Sz Varlnn Gelitirilmesi zerine Bir Eylem Aratrmas

Serpil DEMRCBayram BA 215

2015 Trke Dersi retim Programna Gre 5-8. Snf rencilerinin Kelime Servetlerini Gelitirmeye

Ynelik Bir DeerlendirmeNazife Burcu TAKIL 237

Etkinlik Temelli Kelime retiminin 6. Snf rencilerinin Yazl Anlatmlarnda Kullandklar

Kelimelerin Anlam Derinliine YansmasMelike ULUAY 253

An Analysis Study on the Terminology of Vocabulary

The Method Proplem in Determining of Vocabulary Studies Related to Students Written Language

An Evaluation on the Methods of the Vocabulary Studies Conducted Abroad

Current Vocabulary of Turkish

Teaching Priorities and Wealth of our Turkish

The Study of Republican Era Secondary School Turkish Teaching Programs in Terms of Vocabulary Development

Turkish Education Training Programs and Personal Vocabulary

Identifying Target Words in Vocabulary Instruction

Developing a Vocabulary Based on Graphical Symbols As a New Coding System

The Vocabulary of Vocational Language and Term

A Research on the Improvement of a Target Vocabulary for the Third Grade Primary School Students

An Assessment of Improving Vocabulary Knowledge of 5-8th Grades Students According to the 2015 Turkish Lesson Curriculum

A Study on an Activity Based Word Teaching Methods Reflections on the Semantic Depht of the Words Used in the Written Expressions of 6th Grade Students

I. BLM

6-8. Snf rencilerinin Mecazl Dili Anlama Dzeyleri

Halit KARATAY 265

Ortaokul rencilerinin Anlamn Bilmedii Kelimeler zerine Bir Aratrma

Hasan KURNAZMehmet Akif EEN 287

Ortaokul rencilerinin Kavramlar Anlamlandrma Eilimleri

H. mer BEYDOANZeynel HAYRAN 303

Ortaretim rencilerinin Szlklere Ynelik Tutumlar

Altan CANErcan DENZ 319

Ortaokul rencileri in Kelime Bilgi Dzeyi Btncl Dereceli Puanlama Anahtar Gelitirme

almasenol AKAYDIN

Mehmet Akif EEN 337

Ortaokul Trke Ders Kitaplarndaki Bilgilendirici Metinlerin

Deer letimi Asndan ncelenmesiSalim PLAV

irin ERDOAN 351

Trke retmenleri ve retmen Adaylarnn Szlk Bilgisi ve Szck retimine Ynelik

YeterlikleriAli GER 373

ocuk Kitaplarnda Ortak Sz Varl Unsurlar zerine Bir Deerlendirme

Bayram BA 391

Trke retmeni Adaylarnn Hazrlkl Konumalarndaki Sz Varlklar

Derya YILDIZ 411

Trk ocuk Edebiyat zerine Bir Sz Varl almas: Ataszleri

Talat AYTAN 425

Yabanclar in Trke Ders Kitaplarndaki Szcklerin Kullanm Skl ve Yaygnl

Gken GENAlpaslan OKUR 447

Trkenin Yabanc Dil Olarak retiminde Szck retimi Uygulamalar: Kavram Haritas

rneiSedat MADEN

Mzeyyen ALTUNBAYmr DNEL 477

The Comprehension Level of Figurative Language by 6-8th Grade Students

A Study on Unknown Words for Secondary School Students

Middle School Students Tendencies on Interpretation of Concepts

Attitudes of High School Students Towards Dictionaries

Developing a Scoring Holistic Rubric for Word Knowledge of Secondary School Students

Analysing of Informative Texts in Secondary School Turkish Text Books in Terms of Values Transmission

Efficacy of Turkish Teachers and Turkish Student Teachers on Knowledge of Dictionary and Teaching of Vocabulary

An Evaluation of the Elements of Common Vocabulary in the Childrens Books

Vocabularies in the Prepared Speeches of Pre-Service Turkish Teachers

A Vocabulary Study on Turkish Children Literature: Proverbs

Frequency and Extensiveness of Words in Turkish Textbooks for Foreigners

Vocabulary Teaching Practices in Teaching Turkish as a Foreign Language: Using Concept Maps

Trke renen Yabanc rencilerin Kelime Servetinin Oluumunda Okur Kimliinin Etkisi

Mustafa BALCIDeniz MELANLIOLU 489

Trke renen Yabanc rencilerin Szlk Kullanma Tutum ve Alkanlklar zerine Bir

AratrmaDemet KARDA 507

Glten Dayolunun yklerindeki Deyimlerin Tannrlk ve Saydamlk Dereceleri Bakmndan

ncelenmesiDuygu UGUN

Gkhan ETNKAYA 521

Okuma Eitimi Asndan Sevim Akn ocuk yklerinde Sz Varl

Elif AKTA 539

Salh Birselin ngr Mngr Szckleri-Deyimler-

dris Nebi UYSAL 563

Sz Varlnn Geliimi Asndan izgi Filmler zerine Bir Deerlendirme

(TRT ocuk ve Minika ocuk rnei)Mehmet TEMZKAN

Arzu ATASOY 577

Pepee ve Caillou izgi Filmlerinde Kavram retimiEyyup COKUN

Mustafa KROLU 601

TweetS DerlemiSosyal Medyadan Derlem Oluturmak

Taner SEZER 621

Japonca zerine Yaplm Bir Derlem almas: ada Japonca Yaz Dilinin Dengelenmi Derlemi

(Bccwj)Mehmet Yldrm

Ouzhan Atila 635

Korece zerine Yaplm Derlem almalar ve Yntemleri

Nadir Engin UZUNYang-Hee LEE 657

Kore Dili Programnda Sz Varlnn retimi Zeynep AYDEMR 671

Mill Eitim Dergisi Yayn lkeleri 681

* Sz Varln Tespit ve Gelitirme altay Sonu Raporu

* Sz Varln Tespit ve Gelitirme Projesi 691

The Effect of Reader Identity to the Vocabulary Formation of Turkish Learning Students

A Study on Attitude and Habit of Using Dictionary by Students Who Learn Turkish as a Foreign Language

Investigation of Idioms in Glten Dayolus Stories in Terms of Transparency and Familiarity Degrees

Vocabulary in Sevim Aks Children Stories in Terms of Reading Training

Salh Birsels ngr Mngr Words -Idoms-

An Evaluation of Cartoons With Regard to Vocabulary Development(The Case of TRT Kids And Minika Kids Channels)

Concept Teaching in the Cartoons of Pepee and Caillou

Tweets Corpus; Building a Corpus by Social Media

A Corpus Study in Japanese Language: The Balanced Corpus of Contemporary Written Japanese (Bccwj)

Some Studies and Methods about Korean Corpus

Vocabulary Teaching in Korean Language

II. BLM

Editrden;

Deerli okurlarmz,

Sz varl ile ilgili ilk ciddi almalar Batda yaplmtr. Thurndike ile 1921 ylnda balayan kelime hazinesi almalarnn lkemizdeki seyri pek ge olmam, 1926 ylnda Maarif Vekleti Talim ve Terbiye Dairesinin hazrlad, lk Mektep Kitaplar Tetkik Komis-yonunun Elifba Kitaplar Hakkndaki Raporu ile eitim gndemine girmitir. Bugne kadar muhtelif zamanlarda aratrmaclarn bireysel gayretlerine dayal almalar yaplsa da sz varlnn ya ve seviye gruplarna gre tespiti yetersiz kalmtr.

Mill Eitim Bakanl Destek Hizmetleri Genel Mdrl Eitim Aralar ve Yaym-lar Daire Bakanl, ilkretimden niversiteye kadar ya ve seviye gruplarna gre sz varln tespit edecek yol haritasn belirlemek amacyla 23-24 Ekim 2015 tarihinde Sz Varln Tespit ve Gelitirme altayn dzenlemitir. altay, alannda uzman katlm-clardan oluan ayr grubun almalarn raporlatrmalar ile son bulmutur. altay raporu, dergimizin ikinci blmnde yaymlanarak ilgililerin dikkatine sunulmutur.

Trkenin sz varl snf seviyelerine gre tasnif edilmediinden baz ders kitaplarn-da kullanlan dilin veya seilen metinlerin rencilerin seviyelerine hitap etmede skntl olduu, gerek aratrma makalelerinde gerekse Bakanln mfredat yenileme raporlarn-da dile getirilmitir. Bu sebeple, snf seviyelerine uygun kullanm skl szlklerinin ha-zrlanmas da elzem bir ihtiya hlini almtr. rencilerin; duygu ve dncelerini ifade edebilen, okuduunu anlayan, sentezleyen ve yorumlayabilen bireyler olarak yetimeleri temel hedeflerdendir. Bu temel amaca katkda bulunabilmek iin Mill Eitim dergisi bu sayy Sz Varl zel Says olarak belirlemitir.

zel saymzda, bu alanda almas olan btn aratrmaclara ulamaya gayret gs-tererek katklarn almaya altk. Yurt dnda yaplan almalarn seyrini aklayabilmek ve zellikle Trkenin de mensup olduu sondan eklemeli dillerde yaplan derlem al-malarnn tecrbelerinin bilinmesi iin tantc makalelere yer verdik. Konuyu mmkn olduunca btn ynleriyle ele alp ilemeye ynelik makale eitlilii ile doyurucu bir zel sayy yayna hazrlama gayreti iinde olduk. Otuz alt makale ile hem Trkedeki sz varl almalarna katk saladmz hem de bundan sonra bu alanda alacak aratr-maclarn mutlaka grmesi gereken bir say hazrladmz dnyoruz.

Makaleleri ile bize katk salayan yazarlara, byk bir zveriyle makaleleri inceleyen hakemlere, bu saynn hazrlanmasnda yardmlarn aldmz Sz Varln Tespit ve Ge-litirme Projesi ekibine, en batan beri projemize verdikleri destek ve himayeleri iin Sayn Bakanmz Prof. Dr. Nabi AVCIya teekkr eder; bu elzem projenin baar ile sonulanma-sn temenni ederiz.

Bir sonraki sayda bulumak dileiyle

Deerli okurlar,

Mill Eitim dergisi tarafndan yaymlanan Sz Varl zel Says lkemizde ok vakitlice fark edilmi ve dile getirilmi ancak bugn dahi nihayete erdirilmemi eitimsel amal ve geni kapsaml kelime hazinesi aratrmalarnn bir araydr. Bu aray, genel olarak Trke eitimi, zelde okuma kltr ve okuma eitimi asndan son derece anlamldr.

Bir dildeki szlerin btn veya vokabler olarak tanmlanan sz varl kavram, geni an-lamda szckler, ikilemeler, deyimler, ataszleri, kalp szler, terimler olarak ele alnmaktadr. Bu bakmdan sz varl anlamnda kelime hazinesi veya vokabler kavramlarnn bu unsurlarn kapsayacak biimde kullanlmas gerekir.

Sz varl almalar farkl zellikler gstermektedir. Bu konudaki filoloji almalar, daha ok dilin genel kullanmndaki sz varl unsurlarn tespit etmek veya tarih srete, o dilde ortaya konmu dil yadigrlarnn incelenmesi yoluyla, art zamanl sz varln ortaya karmak amaldr. Bu yolla, gncel ya da tarih szlklerin hazrlanmas mmkn olmaktadr.

Derlem temelli sz varl almalar, szlk almalarna veri salamakla birlikte, dilbilim alanndaki almalara kaynaklk etmekte, ayn zamanda bilgisayarlarn dil ileme zelliklerini oluturmada ve gelitirmede kullanlmaktadr.

Dier bir tr sz varl aratrmas da belirli bir grubun yazl veya szl dil kullanmnn belirlenmesi amacyla gerekletirilmektedir. Bu tip almalar, benzer zellikler gsteren bir gru-bun hangi sz varl unsurlarna sahip olduunu ve bu sz varl unsurlarnn skln ortaya koymaya yneliktir.

Sz varl almalarnn odan sklk almalar oluturmaktadr. Skla dayal sz var-l aratrmalar, her dilde baz kelimelerin dierlerinden daha sk kullanld ve bu sebeple gerek ana dili eitiminde gerekse dilin ikinci dil olarak retiminde, skl yksek bu kelimelerin retimine ncelik verilmesi gerekliliinden ortaya kmtr. Hemen hemen her dil iin geerli olmak zere bir dilde kullanlan en sk 1000 kelime, o dilin toplam kullanmnn yaklak yzde seksenine karlk gelmektedir. En sk 1000 kelimenin dilin toplam kullanmyla ortaya kan hac-min yzde seksenini karlamas bu kelimelere retim ncelii verilmesini zorunlu klmaktadr.

Bir dilin genel kullanmndaki sklk, o dili kullanan farkl zmreler ya da farkl ya grup-larnda ayn ekilde gereklememektedir. Eitim srelerinin planlanmas ve retim ierikle-rinin belirlenmesi bakmndan eitim sistemi iinde yer alan rencilerin ya gruplarna gre sz varlnn belirlenmesi byk nem tamaktadr. Buradan elde edilecek sonu; retilmesi gerekli sz varl unsurlarnn belirlenmesi yannda, bu ya grubu iin oluturulacak okuma materyallerinin seviyelendirilmesi bakmndan da byk nem tamaktadr. 1926 ylnda Maa-rif Vekleti Talim ve Terbiye Dairesinin hazrlad, lk Mektep Kitaplar Tetkik Komisyonunun Elifba Kitaplar Hakkndaki Rapor da tam olarak bunu sylemektedir:

Elifba kitaplarnn ne kadar kelimeyi hv olmas mhim meseledir. Eskiden heman her memlekette elifba okutmakla ocua lisann btn kelimelerini okumak imkn temin edilmek istenirdi. Bugn btn terbiyeciler ocuklara okutulacak kelimelerin ocuk lisannda yaayan kelimelere mnhasr kalnmasn iddia etmekte mttefiktirler. O hlde ocuk lisannda yaayan kelimelerin bir listesini tertip etmek fevkalade

ehemmiyeti haiz bir meseledir. Amerikada son zamanlarda ilk mekteplerin her snfnda hangi kelimelerin okutulup imls hazmettirilecei mtehassslar tarafndan ilm usllerle tespit edilmitir. Yaplan tetkiklere nazaran orada sekiz senelik iptidaiye mektebini bitiren ocuklarn hazmetmeleri lzm gelen kelimelerin miktar drt bin olarak tespit edilmitir ki bu hesaba gre her snfta talebenin renecei kelimelerin adedi be yz geiyor. Her muallimin elinde her sene ocuklara hangi kelimeleri retmek, hangi kelimelerin imlsn hazmettirmek mecburiyetinde olduunu gsterir bir liste bulunursa muallim mesaisini muayyen bir sahada teksif imkn elde etmek suretiyle muvaffakiyete doru mhim bir adm atm olur. Byle bir liste ayn zamanda ilk mekteplere elifba ve kraat kitaplar yazacak mellifler iin de kymettar bir rehber vazi-fesini grm olur. Veklet-i celilenin bu meseleyi ilm bir heyete havale buyurmasn arz ve teklif ederiz.

Batda Thurndike ile 1921 ylnda balayan kelime hazinesi almalarnn lkemizde 1926 ylnda karlk bulmas, mer Asm Aksoy tarafndan 1936 ylnda Bir Dil renmek in En L-zumlu Kelimeler ve Bu Kelimelerin Belirtme Usul adl almann yaymlanmas son derece nemli admlardr. Sonraki dnemlerde nemli almalar yaplm olsa da kurumsal nitelikli ve geni kapsaml bir sz varl almas hlen ortaya konmamtr.

Mill Eitim Bakanl, Destek Hizmetleri Genel Mdrl son dnemde bu hayati konuyu gndemine alm ve 23-24 Ekim 2015 tarihinde Sz Varln Tespit ve Gelitirme altay dzenle-mi bulunmaktadr. Mill Eitim Dergisinin Sz Varl zel Says bu faaliyetin devam niteli-indedir. 36 bilimsel almayla zel sayya katlm son derece yksek olmutur. Bu zel saynn bundan sonra yaplacak sz varl aratrmalar asndan temel bir kaynak olaca aktr. zel sayya yazar ve hakem olarak destek veren btn bilim insanlarn kutlarm.

zellikle belirtmek isterim ki Mill Eitim Bakanl, Destek Hizmetleri Genel Mdrl Eitim Aralar ve Yaymlar Daire Bakanlnn btn personelinin bu konuya gsterdii ilgi ve harcad emek takdire ayandr. Trkeye gnl veren, Trke eitimi ve retimine emek harcayan herkesi selamlyorum.

Prof. Dr. Abdurrahman GZEL

Mill Eitim Say 210 Bahar/2016 11

SZ VARLII TERMNOLOJS ZERNE BR ANALZ ALIMASI

Bilginer ONAN*

z: Ana dili retiminde sz varl terminolojisinin ele alnd bu alma-da, ana dili retimi literatrnden derlenen ve bu alandaki akademik alma-larda kullanm sklnn yksek olmas gerektii dnlen 25 kavram zerinde durulmutur. alma kapsamnda, ana dili retiminde sz varl alann ei-timsel alanda aktif klabilecek ve bu balamda ortak bir terminoloji dili olutur-mada hareket noktalar olarak kabul edilmesi gereken Kelime, Kavram, Terim, Kelime Hazinesi, Derlem, Kelime Ailesi, Kavram Alan (Dil Alan), Kelime Kali-tesi, Kelime Skl, Kelime Yaygnl, Kelime Tr, Alc Kelime Hazinesi, re-tici Kelime Hazinesi, Derinlik, Genilik, Arlk, Anlam Alan, Anlam Deeri, Alt Anlamllk, Kronem Fark, Szlksel Alan, Zihinsel Szlk, Szlkbirim, Biim-birim kavramlar zerinde durulmutur. Yukarda sralanan terimler, Trkenin ana dili olarak retiminde ve sz varl almalarndaki ilevleri erevesinde ele alnmtr. Sz varl zerine yaplan aratrmalardan elde edilen verilerin ana dili retimi alannda aktif hle getirilmesi iin mevcut terminolojiden st dzeyde yararlanlmas gerektii dnlmektedir. Bu terimlerin ana dili re-timi literatrnde yaygn olarak kullanlmas, ortak terminolojinin gelitirilmesi asndan son derece nem tamaktadr.

Anahtar kelimeler: Trke retimi, sz varl, terminoloji, ana dili retimi

* Do. Dr.; Mustafa Kemal niversitesi, Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blm, Antakya

Mill Eitim Say 210 Bahar/201612

AN ANALYSIS STUDY ON THE TERMINOLOGY OF VOCABULARY

Bilginer ONAN*

Abstract:

This study on the terminology of vocabulary in mother tongue teaching fo-cused on a total of 25 concepts which are gathered from the literature on mother tongue teaching and considered to be widely utilized in the academic studies in the relevant field. In this regard, the study examined the concepts of Word, Concept, Term, Vocabulary, Corpus, Word Family, Conceptual Field (Linguistic Field), Word Quality, Word Frequency, Word Extensiveness, Word Type, Recepti-ve Vocabulary, Productive Vocabulary, Depth, Width, Weight, Semantic Field, Se-mantic Value, Hyponymy, Chroneme Difference, Lexical Field, Mental Lexicon, Lexeme, Morpheme, which can feature the field of vocabulary in mother tongue teaching in the educational field and therefore should be considered as keystones in developing a common terminology language. The above-mentioned concepts are discussed within Turkish Language teaching as mother tongue and in regard to their functions in the studies on vocabulary. The study concluded that the ex-tensive use of the available terminology is necessary in order to feature the data obtained from the studies on vocabulary in the field of mother tongue teaching. The wide utilization of these concepts in the literature of mother tongue teaching is of critical importance in developing a common terminology.

Key words: Turkish language teaching, vocabulary, terminology, mother ton-gue teaching

1. ANA DL RETMNDE SZ VARLII TERMNOLOJS

Eitimi ilk kez kurumsallatran ve okullarda uygulayan Smerlerden gnmze ana dili eitimi, bir ocuun geliim srecinin nemli paras olarak kabul edilmitir. Eski Msrda, Antik Yunanda, Orta a Avrupasnda, Rnesansta, Aydnlanma D-neminde ve Endstrileme Dneminde, bu kavram daima eitim srecinin nemli bir unsuru olarak grlmtr. lk kez retim programlarnn hazrland 17. yzyldan gnmze ana dili eitimi, sistemli ve pedagojik bir uygulama sreci ierisinde ele alnmtr. Burada sre kelimesinin altn izmek gerekir. nk dil, belli bir yata renilip bitirilen bir bilgi ve beceri alan deildir. ocuk, ana dilini ailesi ve evre-

* Assoc. Prof. Dr.; Mustafa Kemal University, Faculty of Education, Department of Turkish Education, Antakya


sinden belli varlklarn adlar, bunlarla ilgili eylemleri, nitelikleri gsteren szckleri tanyarak, syleyerek renmeye balar; bu bilgi ve beceri, zihin geliimi ile birlikte, okulda rendii bilgilerden gelen szckler ve terimlerle artar. renimi, yaantla-r, dnme yetenei ilerledike geliir. Bu geliimin sonu yoktur (G, 1983: 41). Bu balamda ele alnrsa, ana dilini renme, ayrma, zme, birletirme, dzenleme gibi ilemleri gerektiren konuma, dinleme, yazma, okuma etkinlikleriyle gelien d-nsel, duygusal, duyumsal ve bireye zg bir anlam evreni oluturma dlatrma srecidir (Adal, 1983: 35).

Ana dili eitiminin kapsaml bir ekilde gerekletirilebilmesi iin bu srete temel hedeflerin ak bir ekilde belirlenmesi gerekmektedir. lkemizde 2004 ylndan beri uygulanmakta olan yaplandrmac yaklam erevesinde bu hedefler u ekilde be-lirlenebilir:

1. Ana dili eitimi, rencilerin temel dil becerilerini (okuma, yazma, konuma ve dinleme) gelitirmeye ynelik olmaldr.

2. Ana dili eitimi, metinler araclyla rencilerin (karar verme, sorgulama, ele-tirme, analiz yapma, akl yrtme, sentez yapma) gibi zihinsel becerilerini gelitirme-lidir.

3. Ana dili retimi, rencilerin kendi dillerine ynelik farkndalk ve bilin d-zeylerini gelitirmelidir.

4. Ana dili retimi, metinler araclyla rencileri hayata hazrlayacak dolayl yaantlar ve bilgileri verebilmelidir.

5. Ana dili retimi, rencileri bireysel ve sosyal ilikilerinde birer duygusal okur-yazar hline getirebilmelidir.

6. Ana dili retimi, rencileri ulusal ve evrensel dzeyde dnce ve edebiyat eserleri ile tantrarak mr boyu devam edecek okuma alkanl kazandrmaldr.

7. Ana dili retimi, metinler araclyla rencilerin sz varln alc ve retici dil becerileri balamnda derinlik, genilik ve arlk boyutlarnda gelitirebilmelidir.

Kukusuz, yukarda sralanan hedeflerin her biri ayr alma konusu olarak ele alnabilir. Bu alma erevesinde, yukarda sralanan temel hedeflerden biri olan sz varlnn gelitirilmesi srecinde, ortak bir dil kullanmn tevik etmede birer hare-ket noktas olarak dnlebilecek terminoloji alan zerinde durulacaktr. Trkenin sz varl zerine yaplacak almalarn ve bu almalardan elde edilen verilerin dil eitiminde ilevsel hle getirilebilmesi iin ortak bir terminolojiye ihtiya olduu d-nlmektedir. almann bundan sonraki blmnde, sz varl alann oluturan terimler analiz edilecektir.

Bilginer Onan


1.1. Arlk

Ana dili eitiminde sz varl geliiminin bir boyutunu arlk oluturmaktadr. Arlk, bir konuda ok szck bilmek demektir (G, 1978: 360). Arlk boyutu dorudan doruya, rencilerin belirli bir konudaki kelime ve terim bilgisiyle ilgilidir. Eitim srecinin ilerlemesine bal olarak kelime hazinesi, kiinin ilgi alan ve mes-leine gre belirli konu veya konularda younluk kazanmaktadr. lkretim ikinci kademe rencileri, daha ok ilgi alanlarna bal olarak retici ve alc kelime hazi-nelerini arlk ynnden gelitirmektedirler. lkretimin her kademesinde, kelime retimi asndan temel hedef, ncelikle okumann ara nitelii kazand dnemden itibaren, rencilerin sahip olduklar retici ve alc kelime hazinelerini derinlik, ge-nilik ve arlk ynnden gelitirmek olmaldr (Onan, 2013: 2). retici ve alc keli-me hazinesi bu boyutlarda gelitirilmi olan bir renci, okuma, dinleme, konuma ve yazma srecinde kelimeleri uygun anlam deerleriyle kullanmada zorlanmayacaktr. Sz varl geliiminin arlk boyutu, kiinin meslei ve alma alan ile doru oran-tl olarak gelimektedir.

1.2. Alc Kelime Hazinesi

Genel sz varlnn en geni blmn oluturmaktadr. Alc kelime hazinesi, bilgiyi alglama ve ilemeye ynelik dil becerileri olan okuma ve dinleme srecinde devreye girmektedir. Okuma ve dinleme srecinde renci, uzun sreli belleindeki alc kelime hazinesinden yararlanmaktadr. Alc kelime hazinesi, okul ncesi dnem-de aile ve sosyal evrede gelimeye balar. rgn eitimin balamas ile birlikte, bu geliim ders kitaplarndaki metinler vastasyla hzl bir geliim srecine girmektedir. Bu adan bakldnda ders kitaplarndaki metinler, alc kelime hazinesini gelitir-mede en etkili aralardr denebilir (Onan, 2013: 9). Pasif veya edilgen kelime hazinesi olarak da isimlendirilmektedir.

Alc kelime hazinesinin nicelik ynnden gelitirilmesinin yan sra, nitelik y-nnden ilenmesi de son derece nemlidir. Bu balamda, alc kelime hazinesi derin-lik, genilik ve arlk ynnden gelitirilmelidir. Alc kelime hazineleri nicelik ve nitelik ynnden gelimi olan renciler, okuduklar farkl zelliklere sahip metin-leri anlamakta zorluk ekmezler. te yandan, alc kelime hazinesi, retici kelime ha-zinesinin geliimini de dorudan etkilemektedir. Alc kelime hazinesi gelitike bu durum, olumlu ynde retici kelime hazinesini de yansmaktadr.

1.3. Alt Anlamllk

Szlksel birimler, yani szckler arasndaki anlamsal ierilme ilikisine alt an-lamllk denir. rnein elma, portakal ve meyve szckleri arasnda alt anlamllk ve st anlamllk ilikisi vardr. Meyve; elma ve portakal ile st anlamllk ilikisi kurar. Yani meyve; elma ve portakala gre st anlamldr. Ayn biimde elma ve portakal, meyvenin alt anlamllardr. st anlam ile alt anlam arasndaki ilikinin kendisine alt anlamllk



ilikisi denir. Elma ile portakal, aslan ile kaplan arasnda bir ierme ilikisi yoktur ama bu szckler ayn st anlam paylarlar (Kran, 2001: 245). Bu ve benzeri anlam ili-kilerinin dil retiminde anlam analizi tekniiyle retimi yaplmaktadr. Bu kavram, kelime retiminde kullanlabilir bir nitelik tamaktadr.

1.4. Anlam

Kelime (gsterge) ile i ie olan anlam, gsteren ile gsterilen arasndaki ilikiden doar. Bu durumda anlam, gstergenin tamlayc bir parasdr(Gnay, 2004: 193). Bu tanm, anlamn dilbilimsel tanmdr. Saussuren gsterge kuramnda gsterge, gs-teren ve gsterilen ad verilen iki kavramdan meydana gelmektedir. Gsterilen nesne, dnce veya bir kavram temsil etmektedir. Gsteren ise bu nesne, dnce veya kavramn temsil edildii iitim imgesi yani kelimedir. Anlam; nesne, dnce veya kavramla bu unsurlar temsil eden iitim imgesi (kelime) arasndaki ilikinin bir rn olarak tanmlanmaktadr. Bir baka tanma gre anlam, dildeki bir birimin aktard ya da uyandrd kavram, tasarm, dnce, ieriktir(Vardar, 1998: 20). Anlam, dil-deki birimlerin sahip olduu kavramsal deerdir. Bu deer, d dnyadaki nesneleri temsil etme durumuna gre olumaktadr. Metin zerinde yaplan anlama almala-rnda szck, sz dizimi ve metin dzeyinde bir anlam farkndal oluturulmaldr. Anlamsal geliim, dil retimi asndan son derece nemlidir. Anlam olgusunun mut-lak suretle belirli bir balam ierisinde deerlendirilmesi gerekmektedir.

1.5. Anlam Deeri

Deer, dilde yapsal zmlemenin temel kavramlarndan biridir. Bu kavram, gs-tergeler arasndaki kartlk ve benzerlik ilikileriyle dilin deiik eleri arasndaki bantlarn anlalmasn salar. 20 TLlik bir kt parann deeri, 50 TLlik ile 10 TLlik kt paralar arasndaki konumuyla belirlenir. Bir dil gstergesinin de deeri, dizge iindeki konumuyla anlalr. Dil, bir bakma, deiik gstergelerin konumlarn birbirlerine gre belirledikleri bir dizgedir. Baka bir deyile, dil gstergeleri bir dizge iinde yer alr. Belli bir dili oluturan gstergelerin her birinin ancak teki gsterge-ler btnne gre bir deeri vardr. Bu gstergeleri birbirine yaklatran ya da onlar birbirinden ayran benzerlikleri ve farkllklar grerek bir dil gstergesine, yani bir szce kesin bir deer verebiliriz. Nehir szc, rmak, akarsu, ay, dere szcklerine gre bir deer kazanr (Kran, 2006: 131). Dilde ayn kavram alanna giren szckler arasnda bir deer fark vardr. E anlaml kelimeler arasnda yine bir deer farkndan sz etmek mmkndr. Yan anlamllk bir deerdir, mecaz anlamllk bir deerdir. Anlamsal deer, kelimenin dizge iindeki kullanmna gre belirlenmektedir. Szc-n ierii, ancak kendi dndaki elerin yardmyla gerekten belirlenebilir. Szck, bir dizgenin parasdr, bu sebeple yalnzca bir anlam iermekle kalmaz, zellikle bir deer tar. Herhangi bir szcn deerini, onu evreleyen br szckler belirler (Saussure, 2001: 169). Anlam deeri kavram, dilin bir dizge (sistem) olma zellii-nin rndr. Sz dizimi dizgesinde yer alan bir kelime veya kelime grubunun an-

Bilginer Onan


lam deeri, dizgeyi oluturan dier kelimeler ve bu kelimeler arasndaki balamsal ilikiler tarafndan belirlenmektedir. Dil dizgesinin bu zelliinden yararlanarak dil eitiminde szlksz okuma / anlama almalar yaptrlmaktadr. Bu almalarda kelime veya kelime grubunun anlam, balamdan yararlanlarak tespit edilmeye al-lmaktadr.

1.6. Anlamsal Alan

Bir metinde birok kez kullanlan ayn szcn alm olduu anlamlarn tm-ne, o szcn anlamsal alan denir. Ksacas, dz anlam + yan anlamlarn tm, bir szcn anlamsal alann oluturur. rnein Trkedeki ate szcnn deiik balam ve durumlarda ald anlamlarn tmne o szcn anlamsal alan denir. Anlamsal alan incelemesi, szcn kullanld balama gre deerlerini, kullanm-larn ve farkl anlamlarn kestirmemize yardmc olur. Yaznsal metinde, zel bir sk-lkla grlen szcklerin anlamsal alan saptanmaya allabilir. Bir anlamsal alann olumasnn ilk koulu, bir szcn metin iinde yinelenmesidir (Kran, 2006: 261). Kelime hazinesinin derinlik boyutu anlamsal alanla ilgilidir. Derinlik, bir kelimenin dizge balam ierisinde ald ve alabilecei anlamlar toplamdr. Anlamsal alan kav-ram ayn zamanda kelime skl kavram ile de balantldr. Bir metin ierisinde ke-lime skl yksek olan kelimeler arasnda anlamsal alanlara gre bir karlatrma yaplabilir. Bir kelimenin ne kadar sk kullanld kadar metin ierisinde anlamsal alannn genilii de nem tamaktadr.

1.7. Biimbirim

Dildeki anlaml birimlerin ilevsel nitelikli olanlarn temsil etmektedir. Biimbi-rimler, Martinetin dilin ift eklemlilii grnde ilevli birimleri temsil etmektedir-ler. Biimbirim, szlksel kesime balanmayan, bu nedenle de genellikle szlklerde yer almayan dilbilgisel zellikli anlambirimleridir. Dildeki di, -e, -ecek vb. birimler, biimbirim gurubuna dhil edilmektedir. Szlkbirimler, dilde ak bir snf olutur-duklar hlde, biimbirimler kapal bir snf oluturmaktadrlar. Her dilde saylar s-nrldr (Kran, 2001: 71). Szlkbirimler ve biimbirimler, ayn zamanda dilde kelime snrlarnn belirlenmesinde ayr zelliklere sahip olduklar iin nitelik asndan bir engel oluturmaktadrlar. Dilin ekil zelliklerini esas alan tanmlar, biimbirim mer-kezlidir. Anlam temel alan tanmlarda szlkbirimin arl grlmektedir.

1.8. Derinlik

Ana dili eitiminde sz varl geliimi derinlik, genilik ve arlk olmak zere boyutta ele alnmaktadr. Bu kavramlar ayn zamanda, kelime hazinesinin niteli-ini gstermesi asndan da nemlidir. Derinlik, bu niteliklerden biridir. Derinlik, szcklerin eitli anlamlarn bilmek (G, 1978: 360) demektir. Bilindii gibi szckler bir dilde, sadece temel / gerek anlamlaryla bulunmazlar. Diller, kavram-lar karsnda yeni kelimeler tretmek yerine mevcut kelimelerden yararlanmaktadr.



Bu sebeple her dilde, belirli bir dnem bir anlamla ortaya kan bir szck, zaman ierisinde iinde bulunduu toplumun uzlamna bal olarak farkl anlam deerleri kazanmaktadr. Zaman ierisinde ortaya kan bu anlam deerleri okuma, dinleme, konuma ve yazma srecinde, balama gre belirlenmektedir (Onan, 2013: 73).

Ana dili eitiminde, alc ve retici kelime hazineleri derinlik ynnden ne kadar gelitirilse, renciler okuma, konuma, yazma ve dinleme srecinde balama uygun kelime retime ve alglamada zorluk ekmezler. Bu adan bakldnda derinlik bo-yutu, ana dili eitimi ile dorudan ilgilidir. zellikle edeb nitelikli metinlerin, sz-cklerin derinlik boyutunu gelitirmede son derece etkili olduu sylenebilir. Derinlik boyutunun geliimi ayn zamanda bir edinim srecidir.

1.9. Derlem

Sz varl aratrmalarnda ska kullanlan kavramlardan biridir. Son yllarda dilbilimin nemli bir alan hline gelmitir. Derlem, ngilizce literatrde corpus ola-rak gemekte, Latincede beden anlamna gelmektedir. Szcn oul biimi olarak da literatrde corpora kullanlmaktadr. Derlem ksaca, boyuta byk metin koleksi-yonlarnn elektronik biimlerde bilgisayar ortamnda tutulan dilsel kesitleri olarak ta-nmlanabilir. Derlemlerin byk metin arivlerinden fark, bu metinlerin sesbilimsel, szdizimsel ve anlam bilimsel olarak bir standart erevesinde iaretlenmi olmasdr. Trke literatrde, dil bilim aratrmaclarnn daha ok corpus terimine btnce kar-ln kullandklar grlrken bilgisayar bilimi kkenli aratrmaclar derlem karl-n tercih etmektedirler. Byk boyutlu derlemler zellikle dil retiminde bavuru kayna olarak dnlmektedir (Tahirolu, 2008: 4043). Derlemler, gerek ana dili gerekse yabanc dil retiminde sz varl almalar iin nemli bir veri taban olu-turmaktadr.

1.10. Genilik

Sz varl geliiminde gz nne alnmas gereken bir dier kavram, genilik-tir. Genilik, eitli konularda szck bilmek demektir (G, 1978: 360). Geni-lik, ayn zamanda kelime hazinesinin nicelik ynyle de ilgilidir. rencilerin, farkl konularda yazlm olan metinleri anlayabilmeleri ve yine farkl konularda szl ve yazl olarak dnce retebilmeleri iin kelime hazinelerinin genilik boyutunda ge-litirilmi olmas gerekmektedir.

Tematik olarak hazrlanm olan ders kitaplar, rencilerin kelime hazinelerini ge-nilik boyutunda gelitirmelerine yardmc olacaktr. Genilik, rencilerin ana dilleri iindeki hareket alanlarn retme ve alglama boyutunda artrmaktadr. Kelime ha-zinesi genilik boyutunda gelimi olan renciler, farkl disiplinlerde yazlm veya sylenmi metinleri kolaylkla anlayabilirler.

1.11. Kavram

Kavram, insan zihninde anlamlanan, farkl obje ve olgularn deiebilen ortak zelliklerini temsil eden bir bilgi formu yapsdr; bir deikendir; bir szckle ifade

Bilginer Onan


edilir. Kavramlarn genel anlamlarnn yannda, bir de zel / kullanld alana gre deiebilen anlamlar vardr. rnein, genel anlamda gelime, olumlu ynde ilerle-meye iaret eder. Ekonomide gelime ya da ekonomik gelime, kaynaklarn retimi ve tketimindeki art anlamn tar. Biyolojide gelime, vcut organlarnn i grsn yapabilmek iin, sistemli bir biimde olumlu ynde deimesidir. Davran bilimlerin-de gelime ise, bireyin alglama, hissetme ve hareket sisteminin koordinasyonundaki ilerlemedir (lgen, 2001: 100). Kelime ve kavram ou zaman ayn anlamda birbirle-rinin yerine kullanlmaktadr.

1.12. Kavram Alan (Dil Alan)

Kavram alan, birbiriyle ilikili ve birbirine yakn kavramlarn, e anlamllarn, iinde dnldkleri alan olarak tanmlanmaktadr. Trkedeki bkmak, bezmek, usan-mak, bkknlk getirmek, usan, bezginlik, bkknlk gibi geler, bir kavram alan (dil alan) iinde dnlebilirler (Aksan, 2004: 110).

Konuma, yazma, okuma ve dinleme srecinde kavram alan ierisindeki kelime-lerin belirlenmesinde balam, belirleyici bir ileve sahiptir. Kavram alann oluturan ve aralarnda anlam ilikisi olan kelimelerin her biri bir anlam deerine sahiptir. Dili kullanan birey, bu anlam deerleri arasndan bir seim yapar. retici ve alc kelime ha-zinelerindeki kavram alanlarnn zenginlii, kiiden kiiye deiiklik gstermektedir.

Dil retiminde, rencilerin anlam deerlerine hkim olabilmeleri iin bavuru kayna niteliinde kavram alan szlklerine ihtiya duyulmaktadr. Zihinsel sz-lkteki kavram alanlarnn zenginlii, temel dil becerilerinin geliimini de dorudan ilgilendirmektedir.

1.13. Kelime ve Kelime Snr

Sz varl aratrmalarnda zerinde tartlan nemli kavramlardan biri de keli-me snrdr. Kelime snrnn belirlenmesi ayn zamanda kelime hakknda yaplacak tanmlamalar da dorudan ilgilendirmektedir. Kelime snr kavram zerinde ge-miten gnmze farkl grler ileri srlmtr. Bu grler, (Kurudayolu, Ka-rada: 2005: 294)te ekilsel, anlamsal, ekil ve anlam birletirmeye ynelik tanmlamalar olmak zere alt balk etrafnda snflandrlmtr.

a. ekli Temel Alan Kelime Tanmlar:

Bilindii gibi dil, ses tz esas alnarak szl ve yazl biimlere dntrlebi-len bir sistemdir. Bu biimlerin her birinde dile ait birimler farkl zellikler gstere-bilmektedir. Bu durumda, en kk anlaml birim olan kelimenin szl ve yazl ortamlardaki tanmlar da deiebilmektedir. Kelime ile ilgili ekli esas alan tanmlar yaz dili dikkate alnarak yaplmtr ve kullanl olsa da yeterli deildir. Bu balam-da, bamsz olarak yazlan her birim kelimedir eklinde bir tanm Trke iin geerli deildir. (Kurudayolu, Karada: 2005: 294). Dnya zerinde yazs olmayan diller vardr. Hem yazs olmayan diller iin hem de konuma dnldnde, kelime ile



ilgili bylesi bir tanmlama kapsayc olmayacaktr. Konumada, yazda olduu gibi kelimeler arasnda boluk bulunmaz. Yaz dilinde kelimeler arasnda bulunan her bo-luk iin konumada belli bir sre duraklama yaplrsa, bu duraklamalarn iletiimde aksamalara sebep olaca grlecektir (Uzun, 2004: 47). Bu yaklamda, birleik keli-melerin durumu da bir sorun olarak karmza kmaktadr. Bamsz olarak yazlan her birim kelime olarak kabul eden yaklamda birleik kelimelerin durumu ak de-ildir. Trke imlda en sorunlu alan olarak kabul edilen ayr yazlan birleik keli-meler iin bu yaklam olduka eksik kalmaktadr. Bitiik yazlan birleik kelimeler ile ayr yazlan birleik kelimelerin yaplar arasnda, yazllar dnda bir fark yoktur. rnein; aslanaz ile karga tulumba birleik kelimelerinin her ikisi de iki kelimeden mteekkildir. Biime bakarak ilkini tek kelime, ikincisini iki ayr kelime olarak kabul etmek kelime kavramna uygun deildir. (Kurudayolu, Karada: 2005: 295). Bu noktada, birleik kelimelerin Trkedeki imls, ekil zelliklerine dayal bir kelime tanmn geersiz klmaktadr. Yaz diline yani ortografiye dayal bir tanm, dilde keli-me tanmn zorlatrmaktadr.

ekle dayal kelime tanmn dilde yetersiz klan birimlerden biri de esesli keli-melerdir. Her dilde yzey yap zdelii, derin yap ayrl gsteren kelimeler vardr. ekil zelliklerini esas alan bir kelime tanmlamasnda, farkl anlamlara sahip ama tek yzey yap ile ifade edilen kelimelerin durumu bir engel oluturmaktadr.

b. Anlam Temel Alan Kelime Tanmlar

Kelime snrlarnn belirlenmesinde temel alnan ltlerden biri de anlamdr. An-lam temel alan tanmlarda, dildeki her bamsz ve anlaml birim kelimedir yaklam vardr. Biime baklmakszn sadece anlam boyutunu esas almak birok adan skn-tlara yol amaktadr.

rnein, anlamlar ayn fakat yazllar farkl olan e anlaml kelimeler, anlamsal tanmn snrlarn zorlamaktadr (Kurudayolu, Karada: 2005: 295). ok anlamllk durumunda, kelimenin her bir anlam deeri yeni bir kelime olarak m kabul edilme-lidir. Yoksa yzey yap esas alnp bu dil birimini tek bir kelime olarak m grmek gerekir? Anlam temel alan yaklamda esas sorun buradan kaynaklanmaktadr.

Bu noktada, deyimler de ayr sorun tekil etmektedir. Bir deyimin yapsndaki her bir kelime esas alnmaldr; yoksa semantik bir yaklam sergileyip deyimin btncl anlamna m baklmaldr. ki durumda da kelime snrlarnn deitii grlmektedir.

Anlam esas alan yaklamda ilevsel biimbirimler olan edat ve balalarn da na-sl deerlendirilecei ayr bir sorundur. Anlaml birimler olmad iin edat ve bala gibi ilevsel birimler hangi gruba dhil edilmelidir?

c. ekil ve Anlam Esas Alan Kelime Yaklam

Kelime snrlarnn belirlenmesinde ele alnan bir baka yaklamda anlam ve ekil ltleri bir arada dnlmektedir. Bu yaklamda da baz engeller ortaya kmak-

Bilginer Onan


tadr. Ergin (1986:95)deki tanmda kelime Manas veya gramer vazifesi bulunan ve tek bana kullanlan ses veya sesler topluluu eklinde ifade edilmektedir. Ergin, bu tanm-da kelimeyi ele alrken nce ikiye ayryor: manal kelimeler (isim, fiil) ve vazifeli ke-limeler (edatlar). Bu tanmda gze arpan dier ayrt edici zellik, tek bana kullanlma dr. Ergin, ekil ve anlam ynnden ortak bir bak as ile kelime tanm yapmtr. Fakat bu tanm, kelime kavramn tam olarak ifade etmekten uzaktr. nk tek bana kullanlma zellii gstermeyen yaplar da vardr. Ayr yazlan birleik kelimeler bu tanmn dnda kalmaktadr (Kurudayolu, Karada: 2005: 295).

Yukarda, temel lt erevesinde kelime kavram ile ilgili yaklamlar ince-lenmitir. Dilin farkl nitelikteki birimlerden meydan gelmesi, ortaya konulan ltleri snrlayc olmaktan uzaklatrmaktadr. Kelime tanmndaki snrlar geniletmenin tek yolu, anlam ve ekil zelliklerini, kelime snrlarn belirleyici ayr ltler olarak belirlemekten gemektedir. Tek ltn esas alnmas, dildeki birok kategoriyi keli-me snrlarnn dnda brakmaktadr. Kelime kavramn tanmlarken nce bir ltler sralamas tespit edilmelidir.

1.14. Kelime Ailesi

Kelime ailesi terimi, ayn kkten tremi eitli kelimeleri, bunlarn meydana getirdikleri aileyi anlatmak zere kullanlmaktadr. rnein dilimizde, gz isim k-knden tremi olan gzlk, gzlem, gzc, gzetmen gibi isimler kelime ailesine rnek olarak verilebilir. Trke gibi eklemeli yapya sahip dillerde, Trke kkenli kelimeler birer aileye sahiptir. Ayrca kelime aileleri genileyebilen bir zellie sahiptir. Bu a-dan bakldnda eklemeli yap Trkeye olduka geni ifade olanaklar sunmaktadr. Trkede kelime ailesi oluturan kelimeler, tek kkten yapm ekleriyle tretilmektedir. Yapm ekleri, eklendikleri kk ve gvdelerin mnlarnda deiiklik yaparlar. Yapm eki ile meydana getirilen bir kelime gvdesi, kendisinden tredii kk veya gvde ile uzak yakn bir ilgisi olmakla beraber, ondan ayr ve yeni bir mn tar (Ergin, 2002: 123). te yandan Trkede, tek kkten yapm ekleriyle tretilen kelime ailesi ile anlam benzerlii tayan kelimelerin bir araya gelerek oluturduklar kavram alan arasnda sk bir iliki mevcuttur. Tek bir kkten, ekler vastasyla birbirleriyle anlam ilikisi olan bir kavram alan oluturulmaktadr. Bu anlam temelli oluum, Trkeye geni anlatm olanaklar sunmakla birlikte, kavram alann olumlu ynde etkilemesi sebebiyle de algoritmal bir nitelik tamaktadr (Onan, 2013: 151).

Ayn kkten genileyen kelime ailesini meydana getiren kelimeler arasndaki an-lam ilikisi, eklemeli dil yapsnn karakteristik bir zellii olan saydam morfolojik yap sebebiyle kaybolmaz. Bu durumda anlam, szle ihtiya duyulmadan, ekten kke doru takip ve tahmin edilebilir bir nitelik kazanr. rnein bir renci okuma srasnda anlamn bilmedii bir szck ile karlatnda, alc kelime hazinesinde yer almayan bu kelimenin anlam deerini, balamn da yardmyla kkten eke doru giderek doru bir ekilde tahmin edebilir.



1.15. Kelime Hazinesi

Dil retimi ile ilgili eitli kaynaklarda kelime hazinesi, kelime serveti, szck varl, szck daarc, sz daarc, sz varl terimlerinin hepsi ayn kavram karlamak iin kullanlan farkl adlandrmalardr. Bu adlandrmalarn hepsi ayn anlam karla-mak amacyla kullanlsa da aralarnda baz ayrmlar vardr. Bunu daha iyi grebilmek iin kelime hazinesi ile ilgili yaplan u tanma bakmak gerekiyor.

Kelime hazinesi, bir dilin btn kelimeleri, bir kiinin veya topluluun sz da-arcnda yer alan kelimeler toplamdr (Korkmaz, 1992: 10). Bu tanmlamada yer alan sz daarcnda yer alan kelimeler toplam ifadesi sz daarc olarak adlan-drlan kavram ile kelime hazinesi kavramnn birbirlerinden farkl olduunu vurgu-lamaktadr (Karada, 2005: 20). nk kelime ve sz birbirinden ayr kavramlardr. Sz, konuma becerisiyle ilgili bir kavramdr. Kelime ise, tek bir szden bamsz olarak, her durumun belirli hatlarna balanabilen seslenmedir. Kelime de szn bir parasdr ancak aralarndaki iliki, btn ile paras biiminde deildir. (Karada, 2005: 8). Prozg (1995: 83) gre kelime ve cmle, szn zel trde paralardr. Sz ve kelime, ayn seslenmenin yapt iki farkl itir. Daha da somutlatrarak ifade etmek gerekirse; Sz=kelime ya da cmle + sesleme (tonlama, vurgu) + jest ve mimik (Karada, 2005:9). Grld gibi sz, kelimeye dil tesi birimlerin yklenmi hlidir. Dil tesi birimlerden ifade etmek istediimiz, brn olgular (tonlama, vurgulama, ezgi, srek) ve beden dili unsurlardr. Bu iki temel unsur, sz kavramn konuma dilinde bir ile-tiim vastas hline getirmektedir. Szck kelimesi ise Trkede szden daha kk bir dil birimini ifade etmek amacyla tretilmitir. Bu adan bakldnda, szck ile kelime e anlamladr.

Sonu olarak, kelime ve sz arasndaki bu temel ayrm, kelime hazinesi, kelime serveti, szck varl, szck daarc ile sz varl ve sz daarc kavramlarn birbirlerinden ayrmaktadr.

1.16. Kelime Kalitesi

Kelime kalitesi szck daarc ve szck bilmek ile ilgili bir kavramdr. Szck daarc, bireyin bildii szckleri ifade etmektedir. rencinin szck daarc-n zenginletirmek, bildii szcklerin saysn artrmak anlamna gelmektedir. An-cak bilmek szcnn tad anlam belirginletirilirse, szck retiminin snrlar da belirginleir. Herhangi bir szc bilmek, o szc doru seslendirmek, doru yazmak; konuurken ve yazarken yerinde kullanmak; okuduunda ya da duyduun-da da ne ifade ettiini anlamak demektir. Bundan dolay szck retimi, szcn doru sylenmesini ve yazlmasn; hangi btn iinde ne anlama geldiini retmeyi kapsamaldr (Yangn, 2002: 17). Bir szcn hangi balamda ne anlama geldiini bilmek iin kelime hazinesinin derinlik, genilik ve arlk boyutlarna hkim olmak gerekir.

Bilginer Onan


1.17. Kelime Skl

Kelime skl, bir dildeki kelimelerin belirli bir dnemde szl ve yazl ortam-larda kullanm younluunu ifade eden bir kavramdr. Bir dilde var olan kelimeler, konuan ve yazanlar tarafndan deiik sklklarda kullanlmaktadr. nsanlar, ihtiya-lar dorultusunda kelime hazinesinde yer alan kelimelerden bazlarna, dierlerine gre daha fazla bavurabilmektedir (Kurudayolu, 2005: 51). Kelimenin kullanm skln etkileyen bir takm faktrler vardr. Gnlk ihtiyalar ve bulunulan evreye gre kelime kullanmlar deimektedir. Kullanlan kelimelerin saysnda, kiinin ei-tim dzeyi, ya, kltr seviyesi, iinde bulunduu ortam, okuma alkanl ve kiisel yetenekleri etkili olmaktadr (Aksan, 2000: 19-20).

Eitimsel ve dilbilimsel adan kelime skl almalar Batda, 1900l yllarn bandan beri yaplmaktadr. Sklk almalarnn temel esas, bir dilde var olan baz kelimelerin kullanm sklklarn ortaya karmaktr. Her dilde kimi szcklerin yazda ve konumada eit olarak dalmadn gzlemleyen, kimi elerin dierlerine oranla daha sk kullanldnn bilincine varan aratrmaclar, birok dilde szlksel sklk dizgeleri oluturmulardr. Bu almalar zellikle dil retimi konusunda yararl ol-mutur (ztokat, 1978: 129-133). Kelime skl ile ilgili olarak lkemizde yaymlan-m ilk eser, Bir Dili renmek in En Lzmlu Kelimeler ve Bu Kelimelerin Belirtme Usl adyla mer Asm Aksoy tarafndan hazrlanmtr (Karada, 2005: 32). 1926 ylndan gnmze kadar, kelime skl zerine 11 aratrma yaplmtr.

Sklk almalarnda yaz ya da konuma alanndan derlenen verilerden bir havuz oluturulur. almann salkl sonular verebilmesi iin kelime havuzunun olabil-diince geni tutulmas gerekmektedir. Havuzdaki kelimeler, en ok tekrar edilenden en az tekrar edilene doru sralanr. Skl en yksek olan kelimeler, inceleme yaplan dilin iletiiminde en sk kullanlan kelimelerdir (Karada, 2005: 29). Bu dnceden yola karak, kelime skl almalarnn dil retimindeki ilevleri zerinde de dur-mak gerekiyor.

Bat dillerinde yaygn olarak yaplan almalardaki sklk kavram, szlk-sel birimlerin, geni kapsaml soruturma ve taramalarla belirlenerek bildiriimsel nemlerine gre sralanmalarn ve en sk rastlanan birimlerin rencilere ncelikle retilmesini salamtr (Vardar, 1983: 3-7). Temel eitimde, dilin skl en yksek kelimelerinin rencilere kazandrlmas genel bir prensip olarak kabul edilmeli ve retim programlar buna gre plnlanmaldr. Toplumsal iletiimin salkl hle ge-lebilmesi iin bu durum ilk art olarak grlmelidir. En sk kullanlan kelimelerin -rencilere, temel eitimde etkin olarak retilmesi, kelime hazinesi bakmndan asgar bir ortakln salanmas anlamna gelmektedir (Karada, 2005: 29).

Grld gibi kelime sklklarnn belirlenmesi, gerek ana dili gerekse yabanc dil retimi asndan son derece nemlidir. zellikle kelime retimi srecinin daha bilimsel bir ekilde yrtlmesi iin kelime skl ile ilgili verilere ihtiya duyulmak-



tadr. Kelime skl zerine yaplan aratrmalardan elde edilen veriler, kelimelerin retilmesindeki ncelik sonralk srasn belirlemektedir. Bu husus ana dili eitimin-de, zaman kaybn da ortadan kaldrmaktadr.

1.18. Kelime Tr

Yaplar, grevleri ve nitelikleri bakmndan, kelimelerin, cmle iindeki ileyi-lerine gre ayrldklar her bir ble kelime tr denmektedir (Korkmaz, 1992: 100). Trkede, isim, sfat, zamir, edat, bala, nlem ve fiil olmak zere sekiz kelime tr vardr. Bu kelime trleri kendi aralarnda isim ve fiil olmak zere iki temel gruba ay-rlmaktadr. Bu trler, alc ve retici kelime hazinesi ierisinde deiik oranlarda bu-lunmaktadr.

Ana dili eitiminin temel hedeflerinden biri de rencilerin kelime hazinelerini kelime trleri asndan zenginletirmektir. Kelime trleri ierisinde zellikle isim ve fiillerin derinlik boyutu asndan gelitirilmesi, ayn zamanda, okuma, dinleme, konuma ve yazma becerilerinin gelitirilmesi ile dorudan ilgilidir. Bunun yan sra kelime tr, sz varl ile ilgili verilerinin analiz edilmesinde de kullanlmaktadr.

1.19. Kelime Yaygnl

Sz varl aratrmalarnda kelime skl kadar nemli bir baka kavram da keli-me yaygnldr. Yaygnlk, kelime hazinesi aratrmalarnda, bir kelimenin belli bir grupta yer alan kiilerce ortak olarak kullanlmas anlamna gelmektedir (Karada, 2005: 30). Bu ortak kullanmlarn belirlenmesinde bireysel, meslek, yerel ve blgesel zellikler nemli bir belirleyicidir. Kelime yaygnl ile ilgili almalarda bu unsurla-rn mutlaka gz nnde bulundurulmas gerekmektedir.

Kelime skl ile kelime yaygnl arasndaki fark u ekilde dile getirilmektedir: Kelime skl, aratrma yaplan szl ya da yazl malzemede kelimelerin ka kere getii ile ilgili iken, kelime yaygnl, aratrma konusu olan malzemede yer alan kelimelerin ne kadar yaygn kullanld ile ilgilidir. Kelime skl, kelimenin ka kere kullanld ile ilgilidir; kelime yaygnl kelimenin ka kii tarafndan ortak olarak kullanld ile ilgilidir. Kelime yaygnl bireysel ve blgesel kullanmlarn sklk di-zelgesindeki sralamasn etkilemektedir. Kii; evresi, eitimi, ilgisi, kltr vb. se-beplerle baz kelimeleri dier insanlara gre daha sk kullanabilmektedir. Bu aslnda genel sklkta gerilerde olan bir kelime iin olabilir. Kelime yaygnl ite bu gibi r-nekleri ayklamakta ve aratrma yaplan alanlardaki mtereklii vurgulamaktadr (Kurudayolu, 2005: 53). Kelime yaygnl, sk kullanlan kelimelerin kendi iinde-ki sralamas ile ilgilidir. Kelime skl ve yaygnl arasndaki ilikiye bal olarak, Aksan (2000: 20)e gre bir dilde en sk kullanlan 1.000 kelime ile normal metinlerin %80inin anlalabildii ifade edilmektedir. Bauman (1996) sklk listesindeki ilk 2000 kelimenin yazl metnin %87sini oluturduunu belirtmektedir. Sitton, yetikinlerin yazl anlatmlarnda kullandklar kelimelerin %90ndan fazlasn en ok kullanlan

Bilginer Onan


1.200 kelimenin oluturduunu sylemektedir. Fry (1997) ise, en sk kullanlan 300 kelimenin yazl metnin %65ini oluturduunu belirtmektedir. Yaplan bir baka ara-trmaya gre de (Haris ve Sipay, 1990: 441) yazl materyallerin yarsndan fazlasn en sk kullanlan 100 kelime ve %90dan fazlasn ise 1000 kelime oluturmaktadr. Demek ki yaygn kelimelerin tespit edilip retimine ncelik verilmesi, ortalama bir metnin renciler tarafndan anlalabilirlik dzeyini artracaktr.

zetlemek gerekirse, kelime skl ve kelime yaygnl ile ilgili veriler, ana dili eitimi srecinde rencilerin alc ve retici kelime hazinelerinin daha sistemli ve bilinli gelitirilmesi asndan son derece nem tamaktadr. Kelime skl ve ke-lime yaygnl ile ilgili verilerin en verimli kullanlabilecei alanlar, ders kitaplar ve ocuklar iin yazlan bilgilendirici ve edeb nitelikli kitaplardr. eviri ve adapte yoluyla kazandrlan kitaplar da buna dhil edilmelidir. Bunun iin ncelikle, snf ve ya seviyelerine gre retilmesi gereken kelime listelerinin oluturulmas, eitim kademelerine ve snflara gre rencilerin kullandklar kelime hazinesinin tespit edilmesi gerekmektedir. Asgar olarak retilmesi gereken temel kelime listelerinin oluturulmas nemlidir. Bu kelimeler belirlenirken kelime skl ve kelime yaygnl sonular birer rehber ilevi grecektir.

1.20. Kronem Fark

Vokal uzunluunun yaratt anlam farkna kronem fark denir (Dilar, 1968: 70). Alem: Bayrak / lem: Dnya kelimeleri arasnda, vokal uzunluundan kaynaklanan kronem fark vardr. Yine k ve ak kelimeleri arasnda, ses uzunluundan kaynakla-nan bir anlam fark mevcuttur. Aralarnda kronem fark olan kelimeler, yzey yapda ayn grnmelerine karn derin yapda birbirlerinden ayrlrlar.

1.21. Szlksel Alan

Ayn izlek ya da ayn kavram etrafnda beklenen szckler btnnn olutur-duu yapsal dzene szlksel alan denir. Baka bir deyile, ayn kavram sunmak ya da gelitirmek, gerekliin ayn alann betimlemek, ayn dnceyi ifade etmek iin kullanlan szcklerin tmnn oluturduu yapsal dzene verilen addr.

Szlksel alan terimi, metnin dna kmama kouluyla, metin zmlemesinde ok retici olabilir. rnein otomobil kelimesinin szlksel alann garaj, otopark, benzin istasyonu, ehliyet, ruhsat, trafik sigortas, Fiat, Renault, fren, direksiyon, tamirci, araba, sr-c vb. kelimeler oluturmaktadr (Kran, 2006: 255). Szlksel alan, kelime retiminde kullanlabilecek son derece ilevsel bir kavramdr.

1.22. Szlk Birim

Dilde, mstakil anlam zellii gsteren birimler iin kullanlan bir terimdir. Sz-lk birim, (Vardar, 1998: 193)te Anlambirimin, biimbirime kart olarak dilbilgisel nitelik tamayan tr olarak tanmlanmaktadr. Szlk birim, dilin ift eklemlilii kapsamnda, birinci eklemlilik dzleminde ortaya kan kavramlardan biridir. Andre



Martinet, dilin ift eklemlilii ile ilgili grnde, en kk dil gstergesi olarak an-laml birimleri iaret etmektedir. Martinet, anlambirimleri ikiye ayrr: szlkbirimler ve biimbirimler. Szlkbirimler, anlambirimin szlk kesmine balanr. Dilbilgisel nitelik tamazlar. rnein; ocuk, ev, misafir, anne, hal birer anlambirim olup Trke-nin szlnde yer alrlar (Kran, 2001: 71). Szlkbirimler, anlambirimin anlaml dil birimlerini temsil etmektedir. Birer dil gstergesi olup, gsteren gsterilen ilikisine sahip birimlerdir.

1.23. Terim

Terim, bir bilim, sanat, meslek dalyla veya bir konu ile ilgili zel ve belirli bir kav-ram karlayan kelime, stlah anlamna gelmektedir (TDK, 2005: 2330). Bu tanmla balantl olarak terim bilimi, bilim dallar, sanat kollar ve eitli uzmanlk alanla-ryla ilgili kavramlar tespit edip bunlar adlandrmaya yarayan terimleri tretmeyi, terimlerle ilgili sorunlar incelemeyi ama edinmi dilbiliminin bir dal, terminoloji anlamna gelmektedir (TDK, 2005: 2330). Anlamlar dar ve snrl olan terimler, bi-lim dallarnn sanat ve meslek kollarnn mensuplar arasnda ksa yoldan anlamay salayan szlerdir. Terim sz Ltince son snr anlamna gelen terminus kelimesine benzetilerek derlemek fiilinin eski ekli olan termek fiiline im eki getirilerek tretilmi-tir (Zlfikr, 1991: 20). Kksal (2003: 51)e gre terim, dil bilgisi ve sz dizimi bak-mndan genel dildeki herhangi bir szckten ayr saylmazsa da anlamsal bakmdan ounlukla karmak bir bilimsel ya da teknik bilimsel tanm, hibir belirsizliin sz konusu olmad bir kesinlikle, btnyle iinde tayan zel bir szcktr. Zlfikar (1991:20-30)da terimlerin sahip olduu zellikler u ekilde verilmitir: Terimlerin en bata gelen zelliklerinden biri, bilimsel bir kavramn tek karl olarak kullanlmas-dr. Terim dnda kalan herhangi bir kelime, cmlede yannda bulunduu kelimelere gre anlamca ve grevce deiiklie urayabilir. Anlam deiikliklerinden doan bu durum, kelimeye ok deiik nanslar kazandrr. Terimlerde ise byle bir durum sz konusu olamaz. Terimlerin anlamlar sabittir. Cmle iinde olsa bile deiik anlamlar-da kullanlamazlar. Dilin genel kelimelerinin hangi anlama geldiini szle bakma-dan cmledeki anlamndan aa yukar karmak mmkndr. Terimlerin anlamlar ok snrl ve zel olduu iin bunlarda byle bir durum yoktur. Terimin bildirdii anlam, yoruma ak deildir. Karladklar kavram net, ak ve kesin bir biimde bildirirler. Terimler, halkn sz varlnda yer almaz ama halk aznda kullanlp da sonradan terim zellii kazanm kelimeler vardr. Gndelik dilde sk geen bir keli-menin terim olarak kullanlmas sz konusu olabilir. Kelimelerin temel yan ve mecaz anlamlarnn yannda terim niteliinde olan anlamlar da vardr.

Grld gibi terimler, bir dilin sz varl iinde farkl ekilde deerlendirilmesi gereken kelimelerdir.

1.24. retici (Aktif) Kelime Hazinesi

retici kelime hazinesi, konuurken ve yazarken kullanlan kelime hazinesidir (G, 1978: 360). retici kelime hazinesinin alan, alc kelime hazinesine gre daha

Bilginer Onan


dardr. Bir baka ifadeyle, okuma ve dinleme srecinde kullanlan kelime hazinesi, konuma ve yazma srecinde kullanlan kelime hazinesinden daha genitir. retici kelime hazinesi hibir zaman, alc kelime hazinesi ile ayn dzeye gelemez ve onu kapsayamaz (Onan, 2013: 245).

Duyduumuzda ya da okuduumuzda, anlamn kavrayabildiimiz birok ke-limeyi, konuurken ya da yazarken kullanmayz. Tank olduumuz ya da yaad-mz, gerekte birbirinden bamsz birok olay ve durumu aktarrken kullandmz kelimelerin ortak olmas kiisel tercihin bir sonucudur. Bu noktada kiisel tercihimizi belirleyen husus, kelimelerin bellekte hangi nceliklerle depoland olabilir (Kara-da, 2005: 21). retici kelime hazinesi, bilgiyi aktarma srecinde kullanlmaktadr. Dil edinimi srecinde retici kelime hazinesini oluturan kelimeler, okuma ve dinleme yoluyla yaplandrlmaktadr. Zihinde oluan anlamn aktarlmasnda en uygun keli-me seilir. Bu seimde, kelimenin kodlanmasnda bellein kulland ipular nemli-dir. Gl ipular ile kodlanan kelimeler, rahatlkla konumada ya da yazmada ortaya karken, ipular daha zayf olan kelimeleri okumada ya da dinlemede tanyabiliriz. pularnn tamamen kaybolmas durumunda ise kelimenin unutulmu olmas muh-temeldir (Karada, 2005: 22). Bir kelimenin, konuma ve yazma srecinde kullanla-bilmesi iin alc kelime hazinesinde refleksif kullanm dzeyine, bir baka ifadeyle farkndalk dzeyine ulam olmas gerekir.

Tablo 1: Alc ve retici Sz varl Alanlarnn Genel Sz varl indeki Yeri

1.25. Zihinsel Szlk

Yaplandrc yaklamla birlikte, renme retme srecinde kelime hazinesi yeri-ne zihinsel szlk kavram, kullanm asndan daha yaygn hle gelmitir. Zihinsel

Kaynak: Bilginer Onan

retici KH

Alc

KH

Genel

Szvarl



szlk genel anlamda belleimizin bir blm olarak aklanmaktadr. Bu szlkte rendiimiz kelimelerle ilgili btn bilgiler saklanmaktadr. Dinleme ve okumayla renilen btn kelimeler ve ilgili bilgiler aktarlmaktadr. Konuma ve yazma sra-snda bu szle bavurulmakta ve kaydedilen kelimeler, bilgiler kullanlmaktadr. Eskiden iki tr zihinsel szlmzn olduu aklanyordu. Biri szl, dieri de grsel zihinsel szlk olarak adlandrlyordu. Birincisine szl olarak duyulan keli-melerin kaydedildii ve konuma srasnda bu szlkten yararlanld belirtiliyordu. Grsel zihinsel szlkte ise okuma yoluyla grlen kelimelerin kaydedildii, yazar-ken bunlarn kullanld iddia ediliyordu. Ancak son yllardaki aratrmalar bunun doru olmadn, tek zihinsel szlmzn olduunu aklamaktadr. nk ou aratrma, bireylerin okuduklar gibi yazmadklarn tam tersine, konutuklar gibi yazdklarn, konumadaki hatalar aynen yazya aktardklarn ortaya karmtr. Bu nedenle gnmzde tek zihinsel szlkten ve bunun da sarmal olarak gelitirilme-sinden bahsedilmektedir. Zihinsel szlk, nce szl olarak oluturulmakta, dinleme yoluyla edinilen btn sesler, heceler ve kelimeler buraya yerletirilmektedir. Okuma yazma renirken bu bilgiler kullanlmaktadr. Bylece zihinsel szlkte kelimelerin hem szl hem de yazl bilgileri yer almaktadr (Gne, 2007: 203). Zihinsel szlk, renme srecinde devreye giren bireysel sz varl iin kullanlan bir kavramdr. rencilerin anlama ve aktarma srelerinde kullandklar ve uzun sreli belleklerin-de depoladklar kelimeler toplam, zihinsel szl oluturmaktadr.

SONU ve NERLER

Trkenin sz varl terminolojisi zerine yaplan bu almada, ana dili retimi literatrnden derlenen ve kullanm sklnn yksek olmas gerektii dnlen 25 kavram zerinde durulmutur. almada ele alnan kavramlar, ana dili ve yabanc dil retimindeki ilevleri erevesinde, bu iki alanla ilikilendirilerek analiz edilmitir.

alma erevesinde, kelime, kavram, terim, kelime hazinesi, derlem, kelime ai-lesi, kavram alan, kelime kalitesi, kelime skl, kelime yaygnl, kelime tr, alc kelime hazinesi, retici kelime hazinesi, derinlik, genilik, arlk, anlam alan, anlam deeri, alt anlamllk, kronem fark, szlksel alan, zihinsel szlk, szlk birim ve biimbirim terimleri analiz edilmitir.

Sz varl zerine yaplan aratrmalarda, elde edilen bulgularn Trkenin ana dili ve yabanc dil olarak retimi srecinde etkili ve verimli bir ekilde kullanla-bilmesi iin yukarda sralanan terminolojiden yararlanlmas gerektii dnlmek-tedir. Her bir kavramn, verilerin ilenmesinde ayr bir alma alan oluturaca unutulmamaldr. rnein anlam deeri kavram, sz varl listelerindeki kelimele-rin farkl anlam deerlerine dikkat eken bir kavramdr. Kronem fark, anlamca bir-birinden ayrlm olan ama yzey yapda ses uzunluklarna dayal bir ayrma dayal kelimeler arasndaki farka dikkat ekmektedir. Yine kelime ailesi kavram, ayn kkten tremi kelime trevlerinin oluturduu kmeleri ifade etmektedir. Arlk, belirli bir

Bilginer Onan


snf dzeyindeki rencilerin tematik alanlardaki kelime birikimlerine dikkat eken bir kavramdr. Bu balamda, yukarda sralanan terimler, sz varl aratrmalarn ve dil eitimi srecini birletirebilecek niteliklere sahiptir denebilir.

Sonu olarak, Trke retimi ve dilbilim alannda alan aratrmaclarn, sz varl ile ilgili almalarnda ortak bir terminoloji gelitirmelerinin, kmlatif (biri-kimli) bir bilgi alannn olumasnda son derece etkili olaca dnlmektedir.

Kaynaka

Adal, O. (1983). Anadili Olarak Trke retimi zerine. Trk Dili Dergisi, Dil retim zel Says. Say: 379-380. Ankara: TDK Yaynlar.

Aksan, D. (2004). Kelime bilimi ve Anlambilimi ltlerinden Yararlanarak Bir Yaz Dilinin Es-kiliini Saptama Yollar I: Kavram Alan Kelime Ailesi likileri ve Trk Yaz Dilinin Eskilii zerine. Dilbilim ve Trke Yazlar. Ankara: Multlngual Yaynlar. s.110-119.

Dilar, A. (1968). Dil, Diller ve Dilcilik. Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.

Ergin, M. (2002). Trk Dilbilgisi. stanbul: Bayrak Yaynlar.

Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayra Yaynlar.

G, B. (1978). Orta Dereceli Okullarmzda Trke ve Yazn Eitimi, Ankara: Gl Yaynevi.

G, B. (1983). Ana Dili Eitim Programlarnn Nitelii. Trk Dili Dil retim zel Says. Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.

Gne, F. (2007). Trke retimi ve Zihinsel Yaplandrma. Ankara: Nobel Yaynlar.

Harris, A. & Edward R.S. (1990). How To ncrease Reading Ability. Longman: Newyork&London.

Karada, . (2005). lkretim I. Kademe rencilerinin Kelime Hazinesi zerine Bir Aratrma. Ankara: Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits. (Yaynlanmam Doktora Tezi).

Kran, Z. & Kran, A. (2001). Dilbilime Giri. Ankara: Sekin Yaynevi.

Kran, Z. & Kran, A. (2006) Dil Bilime Giri. Sekin Yaynlar. Ankara.

Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Szl. Ankara: TDK Yaynlar.

Kksal, A. (2003). Dil le Ekin. stanbul: Toroslu Yaynlar.

Kurudayolu, M. (2005). lkretim kinci Kademe rencilerinin Kelime Hazinesi zerine Bir Aratrma. Ankara: Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits. (Yaynlanmam Dok-tora Tezi).

Kurudayolu, M. ve Karada, . (2005) Kelime Hazinesi almalar Asndan Kelime Kavra-m zerine Bir Deerlendirme G, Gazi Eitim Fakltesi Dergisi, C.25, S.2, s.293307.

Onan, B. (2013). Dil Eitiminin Temel Kavramlar. Ankara: Nobel Yaynevi.

ztokat T.N. (2005). Yaznsal Metin zmlemesinde Kuramsal Yaklamlar. stanbul: Multln-gual Yaynlar.

Prozg, W. (1995). Dil Denen Mucize. (ev: Vural lk), Ankara: TDK Yaynlar.



Saussure de F. (2001) Genel Dilbilim Dersleri. (ev: Berke Vardar). Multlngual Yaynlar. stanbul.

Tahirolu, B.T.(2008). Derlem Dilbilimi ve Gncel Gelimeler. Uluslararas Trk Dili Kurultay. 20-25 Ekim. Ankara.

TDK (1998). Trke Szlk. Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.

TDK (2005). Trke Szlk. Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.

Uzun, N. E. (2004). Dilbilgisinin Temel Kavramlar. stanbul: Trk Dilleri Aratrmalar Dizisi.

lgen, G. (2001). Kavram Gelitirme, Kuramlar ve Uygulamalar. Ankara: Pegem Akademi Ya-ynclk.

Vardar, B. (1983). XX. Yzyl Dilbilimi. Ankara: TDK Yaynlar.

Vardar, B. (1998). Aklamal Dilbilim Terimleri Szl. ABC Kitabevi. stanbul.

Vygotsky, L.S. (1998). Dnce ve Dil. Toplumsal Dnm Yaynlar. stanbul.

Yangn, B. (2002). Kuramdan Uygulamaya Trke retimi. Ankara: Dersal Yaynlar.

Zlfikr, H. (1991). Terim Sorunlar ve Terim Yapma Yollar. Ankara: TDK Yaynlar.

Bilginer Onan


RENCLERN YAZILI ANLATIMLARINDAK SZ VARLIINI BELRLEMEYE YNELK ALIMALARDA

YNTEM SORUNU

Saadettin KEKLK*

z: Bir dilin sz varlnn bir anda rencilere retilmesi mmkn olama-yacandan aamal bir ekilde sz varlnn kazandrlmas yoluna gidilmekte-dir. Hangi kelimelerin ncelikli olarak rencilere retilecei konusunda eitli sklk aratrmalar yaplmaktadr. Bu aratrmalardan biri de rencilerin yazl anlatmlarnda kulland sz varln belirlemeye yneliktir. Bu aratrmala-rn bulgu ve sonular kadar nasl elde edildii de nemlidir. Baka bir deyile, aratrmalarn rneklem, veri toplama arac ile verilerin analiz basamaklarnn bilimsel yollarla yaplmas, aratrmalarn bulgu ve sonularn dorudan etki-lemektedir. Bu balamda aratrmann amac, Trkiyedeki rencilerin yazl anlatmlarndaki sz varln belirlemeye ynelik yaplan almalar, yntem-leri asndan incelemektir. Bu almalar dokman incelemesi yntemine gre, evren ve rneklem, veri toplama arac ile veri analizi olmak zere adan 13 soru erevesinde incelenmitir. Buna gre, rencilerin yazl anlatmlarnda kulland sz varln belirlemeye ynelik yaplan aratrmalarda evrenin snr-landrlmasnda, rneklem seiminde, renci saysnda ve yaz yazdrma say-snda sorunlar olduu belirlenmitir. Bunun yannda sz varl almalarnda zel isimler, saylar, deyimler, ataszleri ve ikilemelerin saymnda farkllklarn olduu anlalmaktadr. rencilerin yazl anlatmlarndaki sz varln belir-lemeye ynelik aratrmalarn gvenilir ve geerli olabilmesi iin ortak ltlerin belirlenmesi, evren ve rneklem, veri toplama arac ile veri analizi basamaklarna dikkat edilmesi gerekmektedir.

Anahtar kelimeler: Derlem, sz varl, yntem, rneklem, veri toplama aralar, veri analizi

* Do. Dr.; Uak niversitesi, Eitim Fakltesi, Uak


THE METHOD PROPLEM IN DETERMINING OF VOCABULARY STUDIES RELATED TO STUDENTS

WRITTEN LANGUAGE

Saadettin KEKLK*

Abstract

Due to the vocabulary of a language can not be able to teach to students on sudden, it should be teach gradually. Various frequency studies are done about which words will teach to students firstly. One of these studies is the determining language vocabulary that used by students in written language. Not only the findings and results of these works but also how it is got is important. In other words, carrying out sampling and conducting analysis steps of data with using data collection tool in scientific method effect the findings and results of studies directly. In this context the aim of the search is to examine in terms the methods of searches about written language of students in Turkey. The searches related to students written language were examined in thirteen questions from there perspectives data collection tool, data analysis , universe and sample. According to this, it was determined that there are problems in studies about students writ-ten language, in limiting the universe, in the selection of sample, in number of students and in numbers of writing text. Besides, it is understood that there are differences in counting of special names, numbers, idioms, proverbs, dilemmas in vocabulary studies. For to be valid and reliable of studies about students writ-ten language, it must be determine common criteria, pay attention to steps of data analysis and universe and sample.

Key words: Corpus, vocabulary, method, sample, data collection tools, data analysis

1. Giri

Sz varl bir milletin yzyllar boyunca kullanageldii szlerden olumaktadr. Bu ynyle sz varl o dili kullanan milletin kltrn, birikimini, dnce dnya-sn, hayat tarzn ve o dilin zenginliini gsteren en nemli lttr. Bir dilin sz-varl, o dilin tarihine geni lde k tutmakta, yzyllar boyunca ortaya kan ses, biim, szdizimi ve anlam deiikliklerini yanstmakta, hangi dillerin etkisiyle, ne tr-den deiimlerin gerekletiini gstermektedir (Aksan, 2006, 11).

* Assoc. Prof. Dr., Uak University, Faculty of Education, Uak


Sz varl, bir dildeki szlerin btn, sz hazinesi, szck hazinesi, vokabler, kelime hazinesi (TDK, 2005, 1807). Bu tanmda sz varl, bir dilde bulunan yerli ya-banc btn szlerin karl anlamnda kullanlmtr. Bir dilin sz varl denince, yalnzca, o dilin szcklerini deil, deyimlerin, kalp szlerin, kalplam szlerin, ataszlerinin, terimlerin ve eitli anlatm kalplarnn oluturduu btn anlyoruz (Aksan, 2006, 7). Sz varlnn en nemli unsuru kelimelerdir. Dier sz varl unsur-larnn kelimelerin baka kelimelerle ilikisi neticesinde olutuu sylenebilir.

Trk diliyle ilgili sz varl almalar eitli ekillerde snflandrlmaktadr. Ge-nel olarak sz varl almalar ikiye ayrlmaktadr: Yaz dili ve konuma dili zerine yaplan almalar. Bunun dnda sz varl almalar ilgili bilim dallar, konu, me-tin trleri, yazar, eserler, dnem, yzyllar, kii veya blgelere gre snflandrlabilir.

Ba (2011), sz varl almalarn e ayrmaktadr: Genel amala yaplan sz varl aratrmalar, zel amala yaplan sz varl aratrmalar ve dier sz varl aratrmalar. Eitimle ilgili sz varl almalar ise e ayrlabilir: rencilerin ya-zl anlatmlarnda kulland sz varln aratran almalar, rencilerin konuma diliyle ilgili sz varln aratran almalar ve yazl belgelerle (okuma kitaplar, ders kitaplar, dergiler vb.) ilgili sz varl almalardr.

1.2. Trkiyede Derlem ve Sklk almalar

Derlem (corpus), temelinde dilbilim analizlerinin olduu yazl ve szl materyal-lerin btndr. Derlem dilbilimin ana bilgi tabandr. Bir derlem tek bir dilde yazl-m metinleri ierebildii gibi oklu dillerde de metinleri ierir. Derlem doal dil ileme aralarnn gelitirilmesinde de kullanlr (Hunston, 2002; Mc Enery and Wilson, 1996). Derlemler zerinden srdrlen dil incelemelerinin bir trn de szck saym ve skl almalar oluturmaktadr. Szcklerin kullanm sklklarnn saptanmasnn hem kuramsal dilbilim almalar asndan hem de dil ilemle srelerinin uygula-malar asndan nemi bilinmektedir (Aksan ve Yaldr, 2011, 377).

Sklk (word frequency), bir kelimenin metinde ka kez kullanldn gsteren kavramdr. Bir dilde veya metinde baz kelimeler dierlerine oranla daha sk kulla-nlmaktadr. rencilere hangi kelimelerin nce retilecei sklk almalaryla be-lirlenmektedir. Sklk almalarnda nemli olan derlemin tasarm ilkelerine uygun olarak hazrlanmasdr. Derlem tasarm temel olarak be ilkeden oluur. Bir derlem olutururken dikkat edilmesi gereken ilkeler; derlemin temsil gc, denge, rneklem, zaman iindeki deiim ve derlem metinlerini belirlemedir (Aksan vd., 2014).

Szck listeleri ve sklk listeleri zerinde odaklanan temel almalar bilgisayar ncesi ve sonras almalar olarak iki ana gruba ayrmak anlamldr (Aksan ve Yal-dr, 2011, 379). Bilgisayar kullanlarak gerekletirilen balca sklk almalar unlar-dr: Brown Derlemi, ngiliz Ulusal Derlemi (British National Corpus) ve ada Amerikan ngilizcesi Derlemi (Contemporarary Corpus of Amercian English).

Saadettin Keklik


Trkiyede sklk almalar, Thorndiken 1921 ylndan itibaren yapt alma-larn takip edilmesiyle balamtr. Bu almalarn bir ksm da Trkeye tercme edil-mitir. Bununla birlikte Trkede kelime hazinesiyle ilgili ilk kapsaml alma Pierce (1974) tarafndan yaplm olup alma, konuma dili ve yaz dili olarak iki balkta ele alnmtr. Bu almada konuma dili iin 100.000 ve yaz dili iin de 100.000 keli-melik derlemden hareketle sklk listeleri hazrlanmtr. Bundan daha kapsaml al-ma Memolu-Sleymanolunun (2006) 500.000 kelime zerinden hazrlad Trke-nin Ters Sklk Szldr. Bundan sonraki derli toplu ilk alma, Gzn (2003) bir milyon kelimelik kelime havuzundan hazrlad Yazl Trkenin Kelime Skl Szl adl eseridir. Bu almada 22.693 farkl kelime sklklaryla birlikte listelenmitir.

Bir baka nemli alma Say ve arkadalar (2002) tarafndan yaplan ODT-Sa-banc Trke Aa Yapl Derlemidir. Bu alma, 1999-2003 yllar arasnda ODT Enformatik Enstitsnde yaplmtr. Projede 1990l yllardaki gazete, dergi, akade-mik makaleler, edeb eserler, radyo oyunlar ve konumalar vb. yazl kullanmdan oluturulan iki milyon kelime uluslararas standartlara uygun bir ekilde dil bilimsel iaretlerle kodlanmtr. Kelimeler ekimli halleriyle ayr ayr ele alnd iin farkl kelime says belli deildir. (Say vd., dilbilim.info/yukseklisans /Corpus%20Based/ICTL_2002.pdf: 27.04.2009). Bu derlemin sonular btn aratrmaclara aktr.

Dier nemli bir alma olan Trke Ulusal Derlemi, British National Corpus rnek alnarak gelitirilmitir. 50 milyon szckten oluan, 20 yllk bir dnemi kap-sayan, gnmz Trkesinin ok sayda farkl konu alan ve metin trnden yazl ve szl rneklerini ieren (%98i yazl, %2si szl dil) geni kapsaml bir referans derlemdir (Aksan vd., 2014).

Trkiyede sklk almalar 2000li yllara gelinceye kadar yok denecek kadar az-dr. Bu tarihten sonra sklk almalarn artt grlse de henz istenilen dzeyde de-ildir. Dnyann birok lkesinde zellikle devlet projesi biiminde yaplm derlem almalar mevcuttur. lkemizdeki derlem almalarnn, dier lkelere oranla arzu edilen dzeyde olduunu sylemek gtr (Ba ve Karada, 2012, 100).

Sklk almalarnn bir ksm da rencilerin yazl anlatmlarnda kullandklar sz varln belirlemeye yneliktir. rencilerin yalara veya snflara gre kelime hazinesinin belirlenmesi ve bilinmesi, onlara verilen eitim durumunu ortaya koyma-s, onlarla ilgili ders kitaplar, okuma kitaplar, szlklerinin hazrlanmas asndan nemlidir.

Temel kelime listesi hazrlanrken yazl dilin sklnn yannda rencilerin yazl anlatmlarnda kulland szlerin de dikkate alnmas gerekmektedir. Okul ncesi, il-kokul, ortaokul ve lise rencileri iin kelime listesi veya 5, 6, 7, 8 vb. ya ocuklar iin kelime listesi eklinde kelime listeleri hazrlanrken rencilerin yazl anlatmlarnda kullandklar sz varlyla ilgili geni kapsaml aratrmalarn yaplmas gerekmek-tedir. Bu balamda rencilerin yazl anlatmlarnda kulland sz varln belirle-

rencilerin Yazl Anlatmlarndaki Sz Varln Belirlemeye Ynelik almalar....


meye ynelik aratrmalarda evren-rneklem, veri toplama ve veri analizi basamak-larna dikkat edilmesi gerekmektedir. Ayrca ayn konuda yaplan dier almalarn verilerinin karlatrlmas ve birbirlerinin stne bina edilmesi gerekmektedir. Her seferinde sfrdan balanlmamaldr.

Sz varl aratrmalarnda, zellikle yntem konusunda tam bir anlama sz konusu deildir. Yntem problemi, sonularn karlatrlmasn engellemekte ve doal olarak aratrma verilerinin eitim srecine aktarmn telemektedir (Ba ve Karada, 2012, 101). Temur (2006) ise kelime hazinesiyle ilgili aratrmalarn sonu-larnn gvenilir olmamasnda yntem konusundaki eksikliklerin olduunu vurgula-m ve yle aklamtr: Bu sebeplerden bazlar yetersiz rneklemler, kelime bilgisi hesaplamada yetersiz yntemler, kelime hazinesi saptamada metodolojik eksiklikler, kelimenin tanmlanmasnn tam olarak yaplamamas saylabilir (Temur, 2006, 37). Ba (2010) baka bir aratrmasnda ise yabanc lkelerdeki aratrmalarn verileriyle Trkiyedeki aratrmalardan elde edilen veriler arasnda byk tutarszlklar bulun-duunu belirtmi ve bunun sebepleri olarak yntem, verilerin temin yolu, sz varl unsurlarnn benimseni biimi ve zellikle de kelime kavramnn snrlar olduunu belirtmitir.

Bu balamda aratrmann amac, Trkiyedeki rencilerin yazl anlatmlarnda kullandklar sz varln belirlemeye ynelik aratrmalar yntemleri asndan ince-lemektir. Bu alma, baka aratrmaclarn benzer hatalara dmemeleri iin bilgiler sunmas ve bu konuda yaplacak almalara katkda bulunmas asndan nemlidir.

Aratrmann problem cmlesi, Trkiyedeki rencilerin yazl anlatmlarnda kullandklar sz varln belirlemeye ynelik almalarn yntemlerinin durumu nedir?

Aratrmann alt problemleri yle sralanmtr:

1) lgili almalarn evren ve rneklem durumu nedir?

1. a) almalarda evrenin snrlandrlma durumu nedir?

1. b) almalarda evren bykl bilgisi verilmi midir?

1. c) almalarda rneklemin neden seildiini aklayan bilgiler var mdr?

1. d) almalarn rneklemlerinde sosyo-ekonomik dzey dikkate alnm mdr?

1. e) almalarn rneklem bykl/says yeterli midir?

2) lgili almalarda veri toplama (yaz yazdrma) durumu nedir?

2. a) almalarda rencilere hangi konularda yazl anlatm yaptrlaca hakkn-da aklama yaplm mdr?

Saadettin Keklik


2. b) rencilere yazl anlatm almas yaptrlan konular, onlarn dzeyine uy-gun mudur?

2. c) rencilerin yazl anlatmlarndaki sz varln belirlemeye ynelik alma-larda yaz says yeterli midir?

3) lgili almalarda verilerin analiz (sz varlnn saym) durumu nedir?

3. a) almalarda sz varl unsurlarnn nasl alndyla ilgili aklama yaplm mdr?

3. b) almalarda sz varl unsurlarnn hangileri alnmtr?

3. c) almalarda sz varl unsurlarnn alnmas yeterli midir?

3. d) almalarda sz varl unsurlar hangi ara-gerele hesaplanmtr?

3.e) almalar sonucunda ortaya kan kelime listelerinin karlatrlmas mm-kn mdr?

2. Yntem

Aratrma betimleyici bir alma olup veriler, dokman incelemesi yntemi ile toplanmtr. Dokman incelenmesi, aratrlmas hedeflenen olgu veya olgular hak-knda bilgi ieren yazl materyallerin analizini kapsar (Yldrm ve imek, 2011, 187). Bu almada 31 farkl aratrma, 13 soru erevesinde evren ve rneklem, veri toplama arac ile veri analizi adan incelenmitir.

3. Bulgular ve Tartma

Bulgular ksmnda aratrmann problemi ve alt problemlerinin cevab aranmtr. Bunun iin 31 aratrmann verileri tablolar hlinde verilmi, belli ltler erevesin-de incelenmi, deerlendirilmi ve tartlmtr. Tablo 1de rencilerin yazl anlatm-larnda kullandklar sz varln belirlemeye ynelik almalarnn rneklem ve veri toplama bilgileri ayrntl ekilde verilmitir:

Tablo 1: almalarda rneklem ve Veri Toplama Arac

Aratrmac Aratrma yeri Kimden Evren ve rneklem

Konu ve yazma says

Hart, . (1972) Samsun ve Ankara

1. snf ? / 9.351 Kelime hatrlatma oyunu

ifci, M. (1991) Ankara niv. Fen Fak.

Lisans 4. snf r.

? / 250 2 farkl konu(2 yaz)

Koak, H. (1999) Belirtilme-mi

Salk mes. lise 11. snf

? / 75 Serbest konu ve oto-biyografi (2 yaz)

Cesur, O. (2005) KastamonuAkkaya . O.

3-8. snf, 5er kii

? / 30 Hayaller (1 ve 2. dnem) (2 yaz)



plak, M. (2005) Uak Merkez

5, 8 ve 11. snflar

? / 90 An, atasz, serbest konu (3 yaz)

peki, A. (2005) Ankara Merkez

4 okul7. snf

? / 88 Serbest konu ve resmi anlatan yaz (2 yaz)

Karada, . (2005) 7 blge, 14 merkez

1-5. snf ? / 3.135 1-3. ve 4-5. snf iin 6 konudan biri (1 yaz)

Kurudayolu, M. (2005)

7 blge, 14 merkez

6-8. snf ? / 1.726 6 konudan biri (1 yaz)

Yiittrk, H. (2005) Krehir Merkez

5 okul 9. snf

? / 250 7 konudan biri (1 yaz)

Yaz, Z. (2005) AnkaraMerkez

4 okul,10. snf


Avkapan, A. (2006) Krehir Merkez

8 okul,11. snf


Temur, T. (2006) AnkaraMerkez

4 okul, 4 ve 5. snf

? / 199 Bilgilendirici, yk ve an (3 yaz)

abaz, Y. (2007) Krklareli Merkez

9 okul, 5. snf

? / 90 An, otobiyografi ve serbest konu (3 yaz)

Duru, K. (2007) Sivasl (Uak)

4 okul, 5. Snf


Hanc, G. (2007) Banaz (Uak)

7 okul, 5. Snf


Karahan, A. (2007) Ky okullar (Ulubey-Uak)

7 okul 5. snf

? / 90 An, gezi yazs ve serbest konu (3 yaz)

Tysz, H. (2007) Gediz (Ktahya)

8. snf 388/ 90 An, otobiyografi ve serbest konu (3 yaz)

Bapnar, O. (2008) Turgutlu (Manisa)

5. snf ? / 90 An, otobiyografi ve serbest konu (3 yaz)

ztekin, M. (2008) Akakoca (Dzce)

7 okul, 5. Snf


Pilav, S. (2008) 3 niversite 9 faklte

Lisans 1. snf

? / 450 12 konudan biri(1 yaz)

Turgut S., A. (2008) Uak Merkez

9 okul 3. snf


pek E., N. (2010) Nilfer (Bursa)

3 okul 4. snf

? / 90 15 farkl konu(15 yaz)

Serarslan, N. (2010) Ereli Atatrk . O. (Konya)

1 okul, 6. snf

? / 19 5 ayr konu (5 yaz)

Karakaya, . (2011) Eme (Uak)

5 okul, 8. Snf


Saadettin Keklik


Frat, H. A. (2011) Gaziantep Merkez

4 okul 9. snf

? / 214 Serbest konu (1 yaz)

Tl, M. (2012) Eme (Uak)

5 okul, 5. snf


Uyar, . B. (2012) SamsunMerkez

2 okul, 8. snf


Ceylan, . (2013) ManisaKy, ile ve il

3 okul5. snf

? /100(21-36-43)

ki farkl konu (2 yaz)

Trkylmaz, M. (2013)

Akakent(Krehir)

5 okul5. snf

? / 57 Fabl, an, serbest konu (3 yaz)

Doan, S. (2014) KrehirMerkez

Lisans Trke 1 ve 4. snf

?/ 156 Otobiyografi ve serbest konu (2 yaz)

Uluay ve Breki (2015)

ErzincanMerkez

2 okul6. snf

? / 60 3 farkl temada kom-pozisyon (3 yaz)

Aratrmann birinci alt problemi, lgili aratrmalarn evren ve rneklem durumu nedir? Bu sorunun cevab bilimsel aratrma yntemleri bilgisi erevesinde ilgili a-lmalar deerlendirilerek verilmitir. Bu soruyla ilikili be soru sorulmutur.

1. a) almalarda evrenin snrlandrlma durumu nedir?

Tablo 1deki aratrmalar, ncelikle aratrma evrenleri asndan incelenmitir. 31 almann evreni aratrma yerleri asndan incelendiinde; almann evre-ni (Kurudayolu, 2005; Karada, 2005 ve Pilav 20008) Trkiye geneli, iki almann (Hart, 1972; ) evreni iki il, 15 almann evreni bir il merkezi, bir almann (Ceylan, 2013) evreni il merkezi, ile ve ky, bir almann (Karahan, 2007) evreni ky okullar ve iki almann (Cesur, 2005; Serarslan, 2010) evreni de birer okul ile snrldr. Ara-trma yerleri asndan aratrma evreni trleri, Tablo 2de gsterilmitir.

Tablo 2: Aratrma Yerleri Asndan Evren Trleri

Aratrma Yerleri alma Says

Trkiye Geneli 3

Birden fazla il 1

l merkezi 13

l geneli (l merkezi, ile ve ky) 1

le merkezi 9

Ky okullar 1

Okul 2

Belirtilmeyen 1

Toplam 31



Tablo 2ye gre, almalarn ounlukla il merkezi (13 alma) ile ile merkezinde (9 alma) yapld grlmektedir. Okul, ky okullar ve ile merkezi evreninde ya-plan almalarn (12 alma) ok snrlandrld bu yzden bu almalarn sonu-larnn kapsam ve kullanlabilirliinin yetersiz olduu sylenebilir.

31 almann evreni snflar asndan incelendiinde, alts (Cesur, 2005; plak, 2005; Karada, 2005; Kurudayolu, 2005; Temur, 2006; Doan, 2014) birden fazla snfla 26s ise bir snf dzeyi ile snrlandrlmtr. Aratrmalarn ounlukla bir snf dze-yi seilerek yapld grlmektedir. Yaplabilirlik asndan bir snf dzeyinin belirle-nip rnekleme yntemlerine gre seilen rneklem grubuyla aratrlmas uygundur.

1. b) almalarda evren bykl bilgisi verilmi midir?

Evren ve rneklem belirlenirken aratrmann amac, aratrma problemi ve ilgili deikenler gz nnde bulundurulmaldr. Bunun yannda aratrma probleminin zaman, emek, yaplabilirlik vb. alarndan da snrlandrlmas gerekmektedir. Sz gelii, Ka kelimeyle konuuyoruz? sorusu, aratrma sorusu olarak uygun deil-dir. Ya, meslek, cinsiyet, sre, mekn vb. deikenlerin belirlenmesi ve kontrol altna alnmas olduka zordur. Bunun yerine snrlar izilmi bir aratrma yapmak daha dorudur. Bu durum, rencilerin yazl anlatmlarnda kullandklar sz varln be-lirlemeye ynelik almalarda da geerlidir. Trkiye geneli, il veya snf/ya snrlar belirlendikten sonra rneklem seimine gidilmelidir. Baka bir deyile, aratrma evre-ni snrlandrlmadan rneklemin seilmesi uygun deildir.

Tablo 1e gre, 31 almann sadece birinin (Tysz, 2007) rneklem bykl hakknda bilgi verilmi, dierlerinin evren bykl hakknda bilgi verilememitir. Aratrma evreninin bykl bilinmeden rneklem byklnn belirlenmesi uygun deildir.

Sz gelii, Pilav (2008, 92) aratrmasnda rneklem seimini yle aklamaktadr: 100.000 kiilik evrende % 95lik gven dzeyi iin gerekli rneklem 596 kii, 50.000 kiilik evrende % 95lik gven dzeyi iin gerekli rneklem 593 kii olarak belirtil-mitir. Bu erevede niversiteden tesadf yollarla 450 rencinin seildii ifade edilirken Trkiyede niversite birinci snfta okuyan renci says hakknda bilgi ve-rilmemitir. 2008 ylndaki ka niversiteden niversitenin seildii ve ka renci-den 450 rencinin seildii bilgisi verilmemitir.

1. c) almalarda rneklemin neden seildiini aklayan bilgi var mdr?

Aratrmann evreni, ounlukla bir aratrmacnn ulaamayaca kadar byk-tr. Bu sorunun zm iin aratrmaclar, rneklem seimine bavururlar. Karada (2009), aratrmann d geerliliinin aratrma sonularnn evrene genellenebilme derecesiyle ilgili olduunu belirtmitir. Bu adan aratrmann d geerliliinin sa-lanabilmesi iin alnan rneklemin evreni temsil etme derecesine dikkat edilmesi ge-rekmektedir.

Saadettin Keklik


ncelenen 31 aratrmada rnekleminin neden seildiini aklayan bilgiye yer verilmemitir. Sadece u kadar okul, u kadar renci seilmitir, eklinde bilgi ve-rilmitir. rneklemin bilimsel aratrma yntemlerine gre seilmesi ve aklanmas gerekmektedir.

Sz gelii, Serarslann (2010) aratrmasnda rneklemin neden seildiiyle ilgili hibir aklamaya yer verilmemitir. Tezinin 3.1. Kavramsal ereve bal altnda u bilgilere yer verilmitir: Bu aratrmada betimleme yntemi kullanlmtr. Yn-teme uygun olarak 2007-2008 retim yl Konya Ereli Atatrk lkretim Okulu 6. Snf rencilerinden gnlllk esasna gre on dokuz kiilik bir deney grubu olu-turulmu ve bu grup rencilerine retim yl boyunca be ayr konuda yazl anlatm uygulamas yaptrlmtr (Serarslan, 2010, 12). Bu ifadelerden aratrmann evreni Konya Ereli Atatrk lkretim Okulu, rneklemi ise bu okuldan seilen 19 kii-dir. Bu almann evreninin ok snrl, rnekleminin ise yetersiz olduu sylenebilir. Ayrca bu almada (Serarslan, 2010, 12) rneklem iin rneklemin, aratrmann evrenini temsile varsaylmtr. ifadesi gemektedir. Bilimsel aratrmalarda rnek-lem seimi, rnekleme yntemlerine gre yaplmaktadr. Bu yzden varsaylmtr, snrlandrlmtr eklinde sylenmesi veya saylt olarak ifade edilmesi bilimsel olarak doru deildir.

Uluay ve Breki (2015, 320) aratrmasnda 6. snf rencilerinin Trke ders kitaplarndaki deyimlerle rencilerin yazl anlatmlarnda kullandklar deyimlerin ne derece rttklerinin belirlenmesi ve bu deyimlerin temalarna gre incelenmesi hedeflenmitir. Bu aratrmada evren ve rneklem yle aklanmaktadr: Aratrma-nn evrenini Trkiyede ortaokulda renim gren 6. snf rencileri oluturmaktadr. alma Erzincan MKB 75. Yl Ortaokulunda renim gren 6. snf seviyesinden seilen 30 renci, Erzincan Mehmetik Ortaokulunda renim gren 6. snf seviye-sinden seilen 30 renci ile snrlandrlm ve rneklem oluturulmutur. Aslnda bu almann ideal evreni (target population) Trkiyedeki 6. snfa giden renciler, ulalabilen evreni (accessible population) de Erzincan merkezdeki 6. snf rencileri-dir. almann rneklemi ulalabilen evrene genellenebilecek ekilde seilmes

national education - destek hizmetleri genel...

Documents