nadal 2000 300dpi

47

Upload: others

Post on 30-Jul-2022

9 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: nadal 2000 300dpi
Page 2: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 2

• Sumario •

NADAL 2000 é unha publicación unitaria de carácter gratuito, editada por Citania de Publicacións co gallo do último Nadal do Século e do Milenio, como unha variante máis a

engadir ás súas accións editoriais nos eidos do son, imaxe e libro tradicional.

A editorial non se fai responsable das opinións expresadas nos traballos publicados co asinamento dos seus autores, nin se identifica necesariamente coa opinión destes.

Queda prohibida a reproducción total ou parcial do contido desta publicación en calquera medio (gráfico, audiovisual ou electrónico), sen autorización expresa e por escrito da Editorial.

Navidad en Lugo 3Salutación del Obispo 7El Belén de Dña. Emilia 8El Belén de S. Francisco 8Navidad en la escuela: escuela de Nadal 9Navidad Solidaria 10Palabra de Navidad 11Entrevista pregonero 2000 16Navidad hace 25 años 17Navidades Electorales 19Mercado de Navidad 20Muralla Patrimonio da Humanidade 21Lucus Park 22Escaparatismo CEL 23

Postales de Navidad 24Capón de Vilalba 26Belén de Begonte 27Ya vienen los Reyes 28La Lotería 31Os nenos e o Nadal 32El turrón 34Amor Eterno 35Música de Nadal 36Ante o fin de milenio 42Aproximación ó milenarismo 43El siglo más violento 44O Nadal nos Ancares 45Galicia Digital 46

NADAL 2000Publicación conmemorativa do último Nadal do

m i l e n i o

DirectoraAna Isabel Rodríguez Vázquez

EditaCitania de PublicaciónsRúa Nóreas, 30 – Ent.

27001 – LUGOTfno. 982- 22 63 09. Fax: 982- 22 14 56

ColaboradoresXosé Manuel Carballo

José Luis Fernández NúñezBernardo García Cendán

Frei Xosé Gómez Baldomero Iglesias Dobarrio (Mero)

Ana LinaresÁngel Tomás Lorenzo Sánchez

Xesús Mato MatoMaría Teresa Pardo SantiagoManuel Regueiro Tenreiro

Xosé Luis Rivas Cruz (Mini)Isidoro Rodríguez Pérez

Xulio Xiz

FotografíasFondo Vega do Arquivo Histórico Provincial

Fernando GagoJosé Manuel Guisasola

Gerardo MéndezCarlos Rodríguez Arias

Eduardo Rodríguez Ochoa

Deseño e maquetaciónjulioseijas

CoordinaciónTeresa Giz Paz

María José Vázquez Vizcaíno

ImprimeRecoprint Rábade, S.L.

Depósito LegalLu – 466 / 2000

Page 3: nadal 2000 300dpi

NADAL 20003

Xa é Nadal en Lugo

O Concello inviste preto de 5 millóns depesetas no programa de actos do Nadal

A iluminación ornamental, o programa "A familia no Nadal", o teatro de rúa e a música nadaleira centran as actividades previstas

Estamos xa en Nadal. É o Nadal 2000: festas de fin de século e do final de milenio. Festas, en fin,que traen un ano máis o sabor do Nadal a Lugo. Termos ás veces tan esquecidos como os detradicións, solidariedade, familia e amizade recobran o seu sentido máis fondo e verdadeiro nestaépoca do ano. Días nos que a cidade se engalana con luces, árbores nadaleiros, belénstradicionais e tamén orixinais, todo elo acompañado de panxoliñas e cantos de reis. Lugo vive,nestas datas, un novo Nadal que chega cargado de iniciativas que envolven á cidade nunambiente típicamente nadaleiro. Celebracións como as de Noiteboa, Nadal, Fin de Ano, Aninovo eReis centran a atención dos lucenses que conmemoran estas festas de formas distintas: desdeaqueles que prefiren pasalas en familia, ata os que se decantan por acudir a algunha dasnumerosas festas organizadas polos establecementos hosteleiros da cidade, e pasando taménpolos que están ausentes da cidade estes días, ben porque teñen á súa familia lonxe ou porqueprefiren aproveitar estas datas para emprender unha viaxe de lecer. Formas, todas elas, que senembargo comparten uns referentes externos comúns que nos recordan a todos que estamos enNadal: son os adornos nadaleiros encabezados pola tradición belenística.

Lugo vístese de Nadal. Os adornos nosescaparates, os nacementos instaladosnos organismos públicos, nas igrexas,

nos colexios e nas casas, e, como non, ailuminación ornamental, fan que en Lugotamén se note a chegada destas datas tanespeciais coas que despedimos un ano erecibimos ó seguinte.

Nesta ocasión, coincidindo co último Nadaldo século XX e tamén coa declaración daMuralla como Ben Patrimonio daHumanidade, o Concello decidiu prende-loalumeado festivo xa o 30 de novembro. Unalumeado no que o organismo municipalinvestiu arredor de dous millóns e medio de

pesetas, e que fai que as rúas de Lugodisfruten xa do sabor nadaleiro.

Ambiente de Nadal que o Concello querecontribuir a fomentar a través dao rganización dun programa de actos queinclúe a música máis tradicional e o teatrocomo principais protagonistas.

Deste xeito, ós concertos da BandaMunicipal hai que engadi-las actuacións doOrfeón Lucense, o Orfeón Xoán Montes, acoral Sólo Voces, a coral do Clube deXubilados, a Polifónica do Xeral-Calde e oCoro de San Antonio, que terán lugar endiversas igrexas da cidade. Pero tamén asrúas se encherán de música este Nadal, sobretodo arredor da festividade de reis. Deloe n c a rgaranse os grupos Volta do Agro eMaría Castaña que interpretarán ostradicionais cantos de reis pola cidade. A

todo elo hai que sumar unha nova oferta: unespectáculo de música e humor a cargo dogrupo "Los Gabytos", que terá lugar noauditorio municipal "Gustavo Freire" natarde do día 28.

Capítulo musical que se completa cotradicional concerto de Fin de Ano:celebrarase o 30 de decembro no Círculo dasArtes, está patrocinado por Caixa Galicia, eeste ano correrá a cargo da Orquestra deCámara Concerto, que conta coaparticipación de Ernesto Schmith na frautabarroca.

Fomenta-la participación da poboación naoferta cultural, promove-la recuperación dascelebracións tradicionais e convidar óslucenses e visitantes á saír ás rúasambientadas de luz e son nadaleiros, sonalgúns dos principais obxectivos do programadeseñado polo Concello para o último Nadaldo século XX.

Oferta de Nadal do comercio lucense.Un programa que se complementa coas

iniciativas doutros colectivos que, como aFederación Lucense de Comercio, contribúena ambienta-la cidade nesta época de Nadal. Apresencia de animadores polas rúas querepartirán cartas para que os nenos escriban assúas peticións ós Reis Magos, xunto coaentrega de pegatinas, caramelos e xogos degloboflexia e malabarismo, é unha dasprincipais ofertas do comercio lucense quetamén pretende enche-las rúas de música. Sonos alumnos do Conservatorio os que see n c a rgan de ambientar musicalmente acidade cos concertos que ofrecen os días 16,21, 22, 23, 27, 29 e 30 de decembro, e o 3 e4 de xaneiro.

Consellos para o consumo.Ademáis da organización de actividades e deeventos culturais, o Concello afronta o Nadalmáis consumista cunha campaña deinformación a través da Omic, que lanza unhaserie de recomendacións ós consumidoreslucenses para que melloren a calidade dassúas compras. Consellos que pasan por merca-lo necesario comprobando as etiquetas dosproductos, adquiri-los regalos e os productosde alimentación o antes posible para evita-lasfortes subas dos prezos nos últimos días epedi-lo "ticket" da compra.

Page 4: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 4

Programa de Nadal-Reis 2000-200112 de decembro: Actuación da Banda Municipal no Asilo-

Residencia de San Roque, ás 19:30 horas.

13 de decembro: Concerto da Banda Municipal na Catedral, ás20:30.

14 de decembro: Nova actuación da Banda Municipal naResidencia das Gándaras, ás 20:00 horas.

15 de decembro: Concerto da Banda Municipal e máis doOrfeón Lucense na Igrexa de Santiago-ANova, ás 20:30.

17 de decembro: A Banda Municipal actuará no templete daPraza Maior ás 12:30. Á mesma hora, pero naIgrexa da Milagrosa, cantará o Orfeón XoánMontes.

21 de decembro: Teatro na rúa a cargo de "Os Quinquilláns".Está previsto que se celebre na Praza Maior,diante da Casa Consistorial, e se chovetrasladarase o espectáculo ó patio cuberto docolexio Rosalía de Castro.

23 de decembro: Primeira actuación de Sólo Voces no Nadal2000. Será na parroquia do Sagrado Corazónás 19:30.

24 de decembro: A Igrexa de San Francisco Xavier acollerá oconcerto de Noiteboa da Coral do Clube deXubilados de Caixa Galicia. Será ás 12:30.

25 de decembro: O Orfeón Lucense ofrecerá un concerto deNadal ás 12:00 na Igrexa de San Antonio dePadua.

27 de decembro: De novo as corais Sólo Voces e a Polifónica doXeral-Calde actuarán na Igrexa de San Pedroás 20:30 horas.

28 de decembro: O Auditorio municipal "Gustavo Freire"acollerá dúas actuacións de "Los Gabytos". Ás17:00 e ás 20:00 horas poderanse ver os douspases do espectáculo de música e humor destegrupo.

30 de decembro: Concerto de Fin de Ano a cargo da Orquestrade Cámara CONCERTO. Será ás 20:30 noCírculo das Artes, e está patrocinado por CaixaGalicia. Interpretará "Concerto Grosso en solm e n o r. Op. 9 nº 6", de G. Torelli, e "Suite paraflauta y orquesta en la menor", de G. Ph.Teleman, na primeira parte; mentras que nasegunda sonarán "Divertimento en fa mayorK. 138", de Mozart; o "Concerto Grosso en solm e n o r. Op. 6 nº 8", de Corelli; e "Suite deH o l l b e rg ’s Time. Op. 40", de E. Grieg.

31 de decembro: O Coro San Antonio actuará ás 13:00 horas naIgrexa de San Froilán; mentras que naparroquia do Bon Pastor, na Casa Diocesana,será a Coral do Xeral-Calde a que ofreza unhanova actuación á mesma hora.

4 de xaneiro: A partir das cinco da tarde, a zona monumentalde Lugo verase animada cos cantos de Reis queinterpretará A Volta do Agro.

5 de xaneiro: Novos cantos de reis a cargo do ColectivoCultural María Castaña. Será a partir das16:30, e tamén animarán as rúas do centro eadxacentes. Unha hora máis tarde, ás 17:30,sairá a Cabalgata de Reis dende o parque daMilagrosa no seu tradicional percorrido ata oConcello onde as Súas Maxestades de Orientese dirixirán ós nenos dende o balcón da CasaConsistorial, para logo recibilos no seu interior.

7 de xaneiro: Remate do programa nadaleiro coa actuacióndo Orfeón Xoán Montes, ás 13:00 horas, naIgrexa de Santiago A Nova.

Page 5: nadal 2000 300dpi

NADAL 20005

Nadal no Círculoos bailes e os "rellenos",

principais atractivos para os lucenses

Tradición de Nadal:preto de 50 anos

de belenismo en Lugo

Tamén dende hai ben de anos se veñendesenvolvendo no Círculo das Artesactividades de Nadal, convertíndose

noutro dos referentes tradicionais nestas festas.Diversas xeracións de lucenses veñen disfrutandodos bailes organizados por esta entidade social queno Nadal-2000 segue estando considerada comounha das principais ofertas de diversión na cidade.

Cun amplo programa musical, os directivos daentidade intentan atraer ós socios que cada vezse sinten máis interesados pola actividadenadaleira do Círculo, convertíndose no principalpunto de referencia da sociedade lucense asnoites de Fin de Ano e Reis. A mestura deambientes dentro do mesmo edificio (música deorquestra no Salón Rexio, e música moderna, noSalón de Columnas) conseguiu que a Sociedadeexperimente dende hai varios anos un novo auxeentre as xeracións máis novas que por un tempodeixaron de lado ó Círculo das Artes, a favordoutras alternativas como os "pubs" e asd i s c o t e c a s .

Hoxendía, numerosos mozos de Lugoabarrotan o Círculo nas madrugadas do 31 dedecembro e do 5 de xaneiro, convivindo dexeito directo cos seus pais que participan dostradicionais bailes no Salón Rexio: uns bailesque levan décadas congregando a numerososlucenses, moitos deles hoxe persoas adultas quedeixaron nestes bailes pegadas imborrables dasúa mocidade nos tempos en que eran escasos oslugares de alterne na cidade, e só os "guateques"se erixían nos seus principais competidores.

Pero, ademáis dos bailes, o Círculo das Artesofrece en Nadal outra actividade de grantradición na cidade: son os "rellenos", nos queano tras ano participan milleiros de lucenses queabarrotan o edificio buscando "un pellizquiño"de sorte, ademáis de pasar un rato entrañable nacompaña dos amigos. Trátase dunha actividadeque se prolonga desde primeiros de novembro eata finais de xaneiro, pero que acada os máximosniveis de participación as tardes de Noiteboa eN o i t e v e l l a .

I é que, camiñando cos tempos, o Círculo dasArtes segue sendo un punto de referenciaindiscutible no Nadal lucense do século XXI.

Preto de cincuenta anos (concretamente44) rodean actualmente ó concurso debelenismo que anualmente organiza a

Asociación de Belenistas de Lugo. Unhatradición que naceu co fin de desvencella-latradición belenística da política, xa que alópolos anos 50, os concursos de beléns estabanorganizados polo Frente de Xuventudes e máisa Sección Feminina.

Aínda hoxe, o presidente da Asociación deBelenistas de Lugo Francisco Rivera Mansolembra a escasa tradición belenística queexistía na cidade en 1933, cando chegouprocedente de África. Según Rivera Manso, "osprimeiros beléns que se montaron a travésdesta asociación tiveron como sede a antigaAudiencia Provincial ubicada nos baixos daCasa Consistorial, e logo foron cambiando deemprazamento como a casa de Varela Villamor,na rúa Xeral Franco, ata chegar á sede centralde Caixa Galicia en Lugo, onde se mantén naactualidade".

I é que foi, precisamente, o apoio destaentidade financeira coa que se atopaíntimamente vencellada a través da súa ObraSocial, "a que garantiu a supervivencia dasactividades da Asociación de Belenistas deLugo", como recoñece Rivera Manso que leva30 anos ó fronte desta asociación que hoxeconta con destacados mestres belenistas comosocios de honra: "na súa lembranza, e na detódolos socios falecidos, organizamos cada anovarios actos, como a celebración dunhaEucaristía na Catedral a tarde de Noiteboa, e aofrenda froral coa nosa visita ó cemiterio deSan Froilán, ese mesmo día pola mañá". Unhaofrenda que a asociación simboliza hoxe ante astumbas de dona Emilia e do que fora bispo deLugo, Ona de Echave: "dúas persoas queseguen estando moi presentes na nosa memoriae que hoxe ocupan un lugar destacado nahistoria da Asociación de Belenistas de Lugocomo dous dos seus grandes valedores", enpalabras de Rivera Manso.

Pero, sen dúbida, son o pregón e o concursode belenismo os eventos que centran a atencióndos lucenses por estas datas: comoacontecemento social de primeira índole está opronunciamento do pregón que supón ocomezo oficial do Nadal en Lugo. 44 lucensestiveron, ata o de agora, a honra de serpregoeiros do Nadal lucense. Unha distinciónque este ano lle correspondeu ó rector doSeminario Diocesano de Lugo, Ángel TomásLorenzo Sánchez, que foi o anunciador doúltimo Nadal do século e do milenio. Aactuación da Coral Polifónica do HospitalXeral-Calde de Lugo, e a bendición donacemento instalado nas oficinas da sede

principal de Caixa Galicia na cidade,completan os actos do inicio do Nadal lucense.

E como evento de gran aceptación social, quesegue rexistrando unha elevada participacióncidadá, organízase o concurso de belenismoque un ano máis se divide en diversascategorías, con tres premios en cada unhadelas: beléns parroquiais, sociais,

domiciliarios, os instalados en centroseducativos, os orixinais e os vivintes. Namodalidade de escaparatismo nadaleiro aorganización ten estipulados dobles premios,ademáis de poder conceder un premio especialde 50.000 pesetas ó mellor belén en calquerados apartados do concurso, así como dezmencións honoríficas a repartir entre asdistintas modalidades. As valoracións dosbeléns realízanse entre o 19 e o 21 dedecembro, no caso dos nacementos instaladosen centros educativos, mentras que o resto debeléns inscritos visítanse entre o 26 e o 30 dedecembro.

Son as actividades que seguen facendo daAsociación de Belenistas de Lugo, que levacamiño do medio século de existencia, un dosprincipais referentes do Nadal lucense noumbral do século XXI.

Page 6: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 6

Nadal segue sendo un tempoconsiderado familiar: é a época doano que permite o reencontro dasfamilias e dos amigos que disfrutancompartindo un tempo entrañable.

Promove-la participación dafamilia no Nadal é tamén un dos

obxectivos do Concello que xa porsegundo ano consecutivo promoveo programa “A familia no Nadal. 2ºcertame artístico-creativo-literario,Lugo-2000”, que consistirá naelaboración dunha tarxetanadaleira, a posta en escea dunconto popular ou de creación

propia e nainterpretacióndunha cantiga.

Este certameanual, previstopara o día 29 áscinco da tarde no“Gustavo Freire” ,está aberto atódalas familiasdo Concello queteñan nenos noscolexios de ensinoinfantil ouprimeiro.

As familiasestarán integradaspor un máximo decinco membros,dos que comomínimo un seráadulto, e as tresque recibanpremio poderánpasar unha fin desemana nunhacasa de turismorural. Premiaranseaquelas familiasmáis divertidas,máis artísticas,

máis orixinais e que realicen melloras actividades propostas.

“Nadal en familia” complementaun programa que tamén levará oambiente nadaleiro ós barrios e ásparroquias rurais do municipio.Ademáis, nos centros sociaismunicipais celebraranse obradoirose representacións teatrais. Os nenospoderán disfrutar tamén dunparque infantil no colexio Rosalíade Castro o 27 de decembro, que setrasladará ó polideportivo daPiringalla o 28.

Actividades de paqueteríanadaleira, adornos frorais, músicatradicional de Nadal, decoración debeléns e regalos, cociña,papiroflexia, ou pintura en teaofrecerán ós participantes aoportunidade de disfrutaraprendendo.

Xa na zona rural lucense, oConcello organiza varias actuaciónsteatrais, de corais e contacontos quese celebrarán en Poutomillos,Coeses, Nadela, Esperante, Orbazaie Bocamaos; mentras que encolaboración coas asociacións deveciños programáronse actos enCastelo, As Gándaras e Albeiros.

Completando estas actividades, oConcello programou para os días26 nas Gándaras, e o 27 na Prazado Castiñeiro, actuacións do MagoAntón que traerá a maxia do Nadalá cidade.

Afamilia

noNadal

O

Page 7: nadal 2000 300dpi

NADAL 20007

Os dous mil anos do nacemento deXesucristo é un feito que nosatinxe a todos. Por iso, oNadal de 2000 é tamén unacontecemento para ahumanidade. Son dous milanos de historia que naceron a

partir dunha Boa Nova: "Deus connosco", "Deusven" e sae ó encontro do ser humano. E vén comoun máis, como o máis pobre e como un nenoindefenso e necesitado de axuda. "E habitou entrenós" e acampa coa súa tenda a carón das nosast e n d a s .

Para os que, con gozo, celebrámo-lo Nadal, depronto embargánnos recordos de tenrura e debondade, suscitando en nós sentimentos de atencióncara os valores fundamentais: a vida, a familia, osnenos, a inocencia, os pobres, a paz, ag r a t u i d a d e …

O Nadal é a festa da familia que, reunida arredordo belén e da árbore, símbolos tradicionais do nadal,redescóbrese como vocacionada ó misterio da vida e doamor.

O Nadal é a festa dos nenos, porque se pón demanifesto o fondo sentido de todo nacemento humano,e a alegría de Nadal constitúese no fundamento e arealización do gozo que nace do fondal da alma,cando un neno vén á existencia. Por iso, o Nadal é ainfancia volta a encontrar, é a infancia recobrada,proclamada e celebrada na cristiandade. Non nosextrañe, pois, que un escritor agnóstico se atrevese aafirmar: "Porque é a infancia volta a encontrar…de aí que ata os cínicos ou os agnósticos máis

recalcitrantes creamos ou participemos nel". Por iso,o Nadal non é unha festa intrascendente para caseninguén. Non é unha festa máis. E, con moita máisrazón, esta do 2000, porque é Nadal bimilenario,cargado de historia e de memoria, de recordos noblese alentadores, de miles de historias persoais ecolectivas, de existencias santas e santificadas, demártires e misioneiros, de doutores e sabios, deperegrinos e de monxes, de mulleres e de homes deboa vontade. Todos en calada e sonora sintonía perosempre fermosa e ilusionante.

Pero o Nadal é aínda máis. É máis que unhatradición bimilenaria ou unha celebraciónrelixiosa. É memoria viva dun Deus feito home e,en consecuencia, a manifestación máis evidentedunha condición esencial do ser humano, esa quetén que ver precisamente coa infancia, e, polotanto, coa inocencia e co asombro ante a vida. Un

Deus veu e unha esperanza nos naceu. Desdeentón, millóns de seres humanos puideron percibi-los murmurios de Deus no clamor da historia. Nafráxil figura deste Neno bateu poderoso, parasempre, o corazón misericordioso de Deus. Porq u ea paz verdadeira vennos do Ceo e "por toda aterra os ceos destilan duzura". Dóce Nadal parasentir a Deus neste mundo cruel e distraído.Cálido Nadal no frío de Belén, onde a brancanoite, cuberta de mesta neve, se enche de Luzdivina para facer rebosar de sentido a existenciahumana e a historia da humanidade.

NADAL DE 2000

Fr. Xosé Gómez GonzálezBispo de Lugo

Page 8: nadal 2000 300dpi

todos explicaba el gratísimo misterio, y conuna vara señalaba aquí y allá todas lasfiguras, explicaba todo el simbolismo, dabatoda una lección de historia y fe.

Por casa de doña Emilia pasaba el Obispode Lugo Monseñor Ona de Echave,autoridades y numerosos vecinos... pero

especialmente niños. Y los niños – vocaciónpedagógica de doña Emilia- eran losvisitantes más queridos, los mejora t e n d i d o s .

Doña Emilia se fue como vivió, ensilencio. El paso de los años evidenció sudesaparición, porque nos quedamos sin suentrañable belén.

Con doña Emilia se extinguió aquel foco

navideño en la vieja casa del 18 de Julio.Hoy hay innumerables muestras, símbolos,señales navideñas... pero ninguna tanentrañable en su inocencia, en su pobreza,en su naturalidad, en su vitalidad, comoaquel belen humilde de Doña Emilia.

Por eso, al recibir en la redacción deNADAL 2000 unas viejas fotos de doñaEmilia, una de ellas en compañía del entoncesobispo de Lugo, se avivó mi nostalgia y trajo ami recuerdo aquella entrañable mujer que seimpuso como misión el ser pregonerapermanente de la Navidad en Lugo a través dela palabra y del belén.

Ofeito de representar o nacemento donoso Señor, o Belén, remóntase,como mínimo, ó século V. O

primeiro Belén que se coñece apareceu nasCatacumbas romanas. Nel estaban San Xosé,a Virxe, o Neno, a Mula e o Boi.

Os primeiros que se coñecen, eranverdadeiros nacementos, nos que a Vi r x eaparecía deitada. Como se cría que a Vi r x eparira con dor, estaba postrada nun probeleito, e dúas mulleres, as comadronas,preparaban o baño do neno.

A partir desta concepción do tema, oBelén evolucionou ou revolucionou. Siconservou o nome de "Nacemento", xa nonera tal. Porque se fixo forte a teoría oupostura de que a Virxe parira sen dor, eentón aparecía axionllada, postrada ós pesdo fillo-Deus. E ó redor, anxos e pastores.Xa non se precisaban comadronas porque oBelén xa non era verdadeiramente unnacemento senón unha "Adoración deX e s ú s " .

Co paso do tempo, o concepto dosnacementos foise difundindo. Ó comezo,figuras moi sinxelas e artesáns. E ata unmilagro se conta que houbo que resultaríadecisivo para a difusión dos Beléns. Sucedeuen 1223 cando Francisco de Asís montou unBelén no que o neno era unha figura debarro envolta nuns farrapos. Francisco viñade Terra Santa, e alí tivo a idea dehumanizar a figura de Cristo. E cando

chegou de novo a Italia, en Greccio, nunhacova das estribacións do Val de Rietti, fixoque os seus compañeiros da orde franciscanae os labregos da comarca contribuísen arepresentar aquel primeiro belén... Oslabregos chegaron con productos das súascolleitas, con ofrendas... E Franciscocelebrou misa naquel lugar, e pronunciou

palabras tan encendidas que a súa boca"vertía mel" sobre o divino Neno.

E como as grandes ocasións son propiciaspara os prodixios, conta a tradición que naculminación da misa, cando o Santo estabaconsagrando o pan e o viño, aquel nenoXesús feito de barro polo propio santo, desúpeto, colleu vida e extendeu os seus brazoscara o que xa era o Santo de Asís. Estemomento pasou á historia a través do cadrode Giotto titulado "Pesebre de Greccio".

San Francisco de Asís foi un pioneiro – opioneiro – e á súa semellanza, señores elabregos, nobres e vilaos, comezaron a facerrepresentacións do belén... Nos conventos,nas igrexas, nas capelas... fíxose obrigadoque cada ano, polo Nadal, houbeserepresentación daquel miragre da nosa fé.

E fixéronse beléns vivos ou inanimados,con seres humáns ou figuras...representábanse autos do nadal; facíansefiguras de madeira, de barro, plomo... eincorporábanse os beléns ás casas.

Cóidase que pouco despois, no séculoX I V, o Belén entra en España traído polamesma Orde á que pertencía o Santo deAsís...

Pero a forza do Belén en España chegouco Rei Carlos III, que antes o fora deNápoles. Alí organizou en 1739, no seupalacio, un Nacemento ou Belén, configuras de Capodimonte, feitas ex profesopola famosa cerámica italiana. Cando logofoi Rei de España, potenciou aquí estatradición, de tal xeito que daquí pasou áAmérica hispana.

Se en Nápoles os señores rivalizaban en tero mellor Belén, en España o tema mereceu aatención dos mellores escultores. E o Beléncolleu entre nós carta de natureza, como seeste País fose o seu inventor.

E agora, final e comezo de século emilenio, a tradición pervive con gran forzarivalizando con invasións foráneas que seevidencian compatibles, e árbore ou Belénsimbolizan o Nadal, sexa cal fose a crenza decada quen, os materiais empregados, o estilodo artista, ou a imaxinación do usuario.

Casi oitocentos anos despois, ben podeconsiderarse a Francisco de Asís o Patrón dosbelenistas como "inventor" dos modernos beléns.E ben merece ser tido por Santo aquel que tivopor irmáns ós animais, e soubo representar tanxeitosamente un tempo coma o do Nadal.

NADAL 2000 8

Doña Emilia tenía un hermoso belén,que abría a todos en su modesta casade la entonces llamada Avenida del

18 de julio.Doña Emilia era una mujer menuda,

viejecita, aparentemente frágil, que vivía enuna zona en la que entonces aún se decía

" Voy a Lugo" para indicar que uno sedesplazaba al centro de la ciudad, dentro delas murallas.

Durante todo el año permanecía comoescondida, silenciosa, silenciada. Pero alllegar la Navidad, se convertía de nuevo enn o t i c i a .

Doña Emilia era la señal que en Lugoproclamaba que llegaba la Navidad. Porque

en su casa montaba un inocente, sencillo y ala vez magnífico belén por el que pasabantodos los pequeños del barrio.

En aquel tiempo dificil para todos –también, naturalmente, para doña Emilia-muchísimos jóvenes lucenses aprendieron loque era la Navidad, el Nacimiento, Jesúscon nosotros, a través de la obra y la palabrade Doña Emilia.

Llegaban a ella los niños con los ojosabiertos al futuro y al pasado, queriendo vermaravillas que su inteligencia sabía queexistían, que su imaginación estaba ansiosapor descubrir. La promotora del belén a

El Belénde Doña Emilia

Un devoto de Doña Emilia

O Belén deFrancisco de Asís

X. X.

Doña Emilia tenía un hermoso belén,que abría a todos en su modesta casa de la entonces llamada Avenida del 18 de Julio.

Foto: Vega-AHP

Foto: Vega-AHP

Page 9: nadal 2000 300dpi

9 NADAL 2000

O Nadal naescola:

escola de Nadal¿Cómo se vive o Nadal nas escolas?Cando estas festas se aproximan nocalendario, os colexios comezan apreparar ós rapaces para recibir, unano máis, ó Nadal: os mestresorganizan distintas actividades queos escolares acollen con entusiasmo,xa que os afasta da rutina diaria dosestudios regulares.

Sen embargo, xogando edisfrutando aprenden a coñece-lastradicións e os valores do Nadal.Confeccionan beléns de diversostipos, dende os que se basan enobxectos reciclados, ata os vivintesque soen formar parte dalgunharepresentación teatral máis ampla. Tamén deseñan tarxetas nadaleiras,

aprenden contos e cantanpanxoliñas. Incluso algúns colexiosparticipan no certame de vilancicosque organiza a Consellería deEducación e OrdenaciónUniversitaria da Xunta de Galicia.O ano pasado, foi o colexio lucenseRosalía de Castro quen gañou oprimeiro premio da fase rexional nacategoría de centros de Infantil ePrimaria, e logo de pasar pola faseprovincial que cada ano aglutina amedio millar de nenos e nenas daprovincia.

A música, pois, é unha das variadasmanifestacións artísticas a través dasque os rapaces aprenden a apreciar ecomprende-las tradicións do Nadal.Os beléns, os cantos de reis ou aspanxolas conforman toda unhaescola de Nadal que cada anodurante o mes de decembro see n c a rgan de difundir numerososmestres que traballan o Nadal naescola.

Nas últimas navidades, a Murallade Lugo estivo presente ennumerosas iniciativas escolares deNadal: os rapaces do colexio deCasás representaron un belénvivinte diante dunha reproduccióndo cubo máis representativo do

monumento: o da Mosqueira;mentras que os alumnos de Fingoiincluíron unha muralla elaboradacon pequenas caixas de cartón, nomarco dun especial e orixinal belénfeito de elementos reciclados e co finde chama-la atención sobre osproblemas medioambientais dascidades.

Concursos de poesías e de contos;de postais nadaleiras erepresentacións teatrais completan aoferta creativa das escolas lucensesen Nadal.

Page 10: nadal 2000 300dpi

30 años de "Operación Kilo"

Sembradores de Estrellas

Los Reyesde los Ancianos

Felicitar la Navidad en nombre de losmisioneros del mundo, teniendopresentes a los niños más necesitados del

Tercer Mundo, es el objetivo fundamental delos "Sembradores de estrellas". Una actividadque se considera como el pórtico de lacampaña de la Infancia Misionera que secelebra regularmente el último domingo deenero, y que consiste en transmitir el espíritude la Navidad por la calle sin pedir nada acambio.

Bajo el lema "Contigo el mundo sonreirá",numerosos niños lucenses recorren las callescantando villancicos y repartiendo estrellas,además de participar en una serie de actosconmemorativos de estas fechas, como es larepresentación de un belén viviente con el quese pretende transmitir el mensaje cristiano dela Navidad.

Cáritas, tambiénen Navidad

Para los ancianos que residen en el Asilode San Roque, regentado por lasHermanitas de la Caridad, los Reyes

Magos de Oriente llegan el 6 de enero enforma de miembros de la Peña Anda. Ya es tradicional su contribución solidaria que

suelen llevar en forma de visita personal a losresidentes, y también en forma de alimentos ydulces para que la comida de Reyes sea especial.Desde las once de la mañana y hasta cerca de lasdos de la tarde, los miembros de la Peña Anda,acompañados por las religiosas y el capellánJosé Ferro, recorren las instalaciones del Asilocon un grupo de gaiteros y contribuyendo acrear un clima de fiesta en esta casa de acogida.La jornada finaliza con la entrega de unospequeños regalos –caramelos para ellas, ytabaco para ellos- a todos los residentes delAsilo de Ancianos.

Pero la Peña Anda también realiza otrasacciones solidarias. Concretamente, recogecomida que luego reparte entre las familias másnecesitadas en colaboración con las CarmelitasDescalzas de San Salvador de Muxa y con lasHermanas de la Cruz de la calle Miguel deCervantes. El año pasado, la Peña Andadistribuyó alrededor de medio centenar depaquetes con artículos navideños como turrón,mazapanes, hojaldres, frutos secos, legumbres,café, azúcar, aceite, vino, embutido y sopa.

Las campañas de recogida de alimentos quellevan a cabo varias organizacioneslucenses, tiene un claro referente en los 30

años de historia de la "Operación Kilo" queanualmente organiza el distrito de La Milagrosa.A través del cura párroco del lugar, José Va r e l aEspaña, primero, y mediante la Asociación deVecinos, Comerciantes e Industriales de LaMilagrosa, en la actualidad, la "Operación Kilo"consiguió sobrevivir en el tiempo y accede ya alsiglo XXI con una gran experiencia solidaria.

Los habitantes del barrio han consolidado suparticipación a través del tiempo en esta campañade la que hace 25 años se decía: "el próximodomingo, "Operación Kilo". El número fuerte dela Campaña de Navidad de La Milagrosa sellevará a cabo el próximo domingo, día 21, apartir de las 10 de la mañana. Esto es la"Operación Kilo", de la cual, a pesar de lasdificultades y aumentos experimentados en losprecios de los artículos alimentarios, se espera unóptimo resultado. Es de todos bien sabido que laparroquia de La Milagrosa siempre se ha volcadoen esta colecta, y todas las familias han aportadosu bolsa de artículos comestibles para estaimportante "operación", que entre otras cosas,supone evitar una Nochebuena fría y hambrienta

para muchas familias pobres de solemnidad, quea pesar de los pesares, se registran en nuestraparroquia. Una parroquia grande y de grancorazón que nuevamente está a prueba de susgrandes virtudes, para el próximo domingo, conmotivo de la maravillosa y popular "OperaciónKilo". Eran las palabras de Chao de Zarrido en1975, cinco años después de que José Va r e l aEspaña iniciara esta actividad solidaria que en suprimera convocatoria, en 1970, consiguiórecaudar 65.000 pesetas de la época.

H o y, 30 años después, el distrito de LaMilagrosa sigue demostrando su solidaridad através de su aportación a esta campaña que secomplementa con la también denominada"Operación juguete". En la última edicióndesarrollada, doce vehículos conformaban lacaravana de recogida de alimentos, ropa, juguetesy dinero que posteriormente se reparten entre lasfamilias necesitadas del barrio. Su meta: llegar arecoger 4.000 kilos de productos en un total de70 calles. Al trabajo de recogida hay que añadirel almacenamiento y posterior clasificación yreparto para que el mayor número posible defamilias (el año pasado fueron 234) dispongan deuna ayuda que contribuya a paliar sus necesidadesmás apremiantes.

Intensificando su labor anual en Navidadtambién está Cáritas Diocesana. A sushabituales campañas de ayuda hay que sumar

en estas fechas otros programas destinados a lacomunidad infantil a la que pretenden inculcarlos valores tradicionales de la Navidad,alejándola del consumismo cada vez másimperante en estas fechas.

Los talleres infantiles que el año pasadoo rganizaron en el colegio de Paradai se llevarána cabo ya en los primeros días del nuevo siglo, yen esta ocasión contarán con la colaboración dela Asociación Ateibo, vinculada al colegio de losSalesianos. Con representaciones teatrales,talleres de elaboraciónde juguetes yenvoltorios conmateriales reciclados,preparación de platosde navidad y elaprendizaje devillancicos pretendenintroducir en los máspequeños los valoresde la Navidadtradicional gallega.

Pero a los programasde ayuda de Cáritashay que añadir otrasactividades que seo rganizan en la ciudady que están destinadasa la recaudación defondos para estaorganización queluego se encargará dehacerlos llegar a lasfamilias y personasmás necesitadas de laDiócesis de Lugo.

Navidad SolidariaCalor de Navidad para los enfermosSerán las Navidades del siglo XXI más solidarias que

las que dejamos atrás? Quizás deban pasar algunosaños más para que podamos proponernos contestar aesta cuestión, ya que desconocemos cómo será lasociedad del próximo milenio. Pero, según laexperiencia de los últimos años, podemos afirmar quedebemos sentirnos optimistas debido a que laevolución de la solidaridad ha sido francamentepositiva, aunque todavía queda mucho camino porr e c o r r e r. Cada vez somos más conscientes de lasnecesidades que atraviesan muchas personas, no sóloen los países no desarrollados, en guerra o azotadospor las catástrofes, sino también en nuestro propioedificio, barrio, ciudad, provincia, región o país.Una conciencia que nos lleva a sentirnos cada día

más preocupados por esta situación que, lejos ded e s a p a r e c e r, continúa acentuándose. Es palpable elcrecimiento cuantitativo y cualitativo queexperimentaron las ONGs, y también es importanteel incremento del número de voluntarios queparticipan en labores humanitarias en el seno de estaso rganizaciones no gubernamentales.Y si su trabajo es loable a lo largo de todo el año,

quizá en Navidad sea más transparente por cuantomuchas de estas ONGs despliegan fuertes campañasde sensibilización social y de recaudación de fondoscon los que poder sacar adelante sus proyectos deayuda social.Lugo no se queda al margen. En este reportaje

intentamos plasmar algunas de las iniciativas queexisten en nuestra ciudad en estas fechas, y quemerecen el reconocimiento y el apoyo de la sociedadl u c e n s e .

El trabajo de atención sociala los enfermos quedesempeña a lo largo delaño la Pastoral Sanitaria enel Hospital Xeral-Calde de

Lugo culmina en Navidad: unprograma elaborado cuidadosamentepor el capellán Edelmiro Ulloa intentatrasladar el calor humano de estasfiestas a los enfermos.A las labores de ornamentación

más tradicionales (como lacolocación de un nacimiento en laentrada del Hospital Xeral que yaha sido distinguido por laAsociación de Belenistas en variasocasiones) se suman otrasactividades que se intensifican decara a la Nochebuena. Es,precisamente, este día cuando selleva a cabo una Eucaristía oficiadapor el obispo de la Diócesis, FreiXosé Gómez, y que puede serseguida por los enfermos a travésdel circuito cerrado de televisióndel propio hospital. Una misa quese complementa con la presenciade un belén viviente y la posteriorvisita del obispo a los enfermoshospitalizados.

Actividades que continúan con unaserie de representaciones teatrales queeste año se celebran los días 27 y 29 dediciembre en el Hospital y el Asilo deAncianos de San Roque,respectivamente. En esta ocasión serepresenta "A Pousadeira", una obradel siglo XVIII producida y adaptadaen 1997 por el Centro DramáticoGallego.

La festividad de Reyes también tiene supropio programa de actos que contemplauna cabalgata en el propio Hospital conla llegada de los Reyes Magos al centrohospitalario en donde se entregan unaserie de regalos a los niños ingresados enel Materno-Infantil, con el fin de queellos también puedan vivir la sensacióngratificante de esta fiesta, a pesar de susd o l e n c i a s .

¿

Page 11: nadal 2000 300dpi

Campaña de JuguetesLa campaña de juguetes de Cruz

Roja en Lugo se inicia cada año enNavidad con el fin de ofrecer regalosa niños y niñas cuyas familias cuentancon escasos recursos, o atraviesan unasituación de dificultad.

La campaña comienza con larecogida de los juguetes en loscentros escolares y en la propiaOficina Provincial de Cruz Roja.Así, voluntarios de la insitución,acuden a los centros para fomentarentre los más jóvenes unaeducación basada en valores comola igualdad, que promueva elcompartir nuestros recursos conlos más desfavorecidos. Sabercompartir es una idea muyimportante, pues implica que losniños aprenden a entregaraquellos juguetes a los que ya noprestan atención, pero que todavíaestán en buen uso, y de ellos puedendisfrutar otras personas.

Cuando finaliza la recogida de losjuguetes, comienza la labor declasificación, comprobación de sufuncionamiento y colocación, lo querequiere el esfuerzo de numerososvoluntarios. Finalmente, están

Nadal, ledicia para nós

Tarjetas Solidarias

dispuestos para ser entregados a lasfamilias, que deben acudir sin lospequeños, siendo ellas mismas las queseleccionan los regalos más adecuadospara sus hijos.

Todas las familias sin recursospueden beneficiarse de la campaña dejuguetes solicitándolo en los

centros de ServiciosSociales

del Ayuntamiento oen Cruz Roja.

Nadal, ledicia para nósEl Programa de Ayuda a Domicilio

Complementaria de Cruz Roja quedesarrolla actividades y talleres conpersonas mayores, realiza duranteuna semana diversos actos navideñosa los que también asisten usuarios delservicio de Teleasistencia.

Se organiza un taller para laelaboración de centros de navidad,charlas sobre temas de actualidad,juegos de magia, un bingo en el queincluye el sorteo de varios regalos y,

finalmente, se celebra una fiestaamenizada con música en directo,karaoke y la actuación del grupode coro (integrado por los propios

usuarios) y que se ha iniciado este curso.

Taller de navidadEl Centro de Actividades - Unidad

de Día de Cruz Roja es un recursopara personas drogodependientesque se encuentran en proceso dereinserción social.

Con motivo de las fiesta navideñas,se desarolla un taller en el que los

usuarios pueden elaborar centros denavidad y otros adornos típicos deestas fechas. Una fiesta y diversosjuegos complementan este programa.

Saber compartir es la base de la solidaridad. Y enestas fechas, los distintos equipos de Cruz Roja enLugo comparten sus esfuerzos en la elaboración dediversas actividades y campañas específicamente

navideñas. La recogida y entrega de juguetes, lostalleres de elaboración de adornos y las fiestas-reuniones, se ponen en marcha, un año más, porNavidad. Ana Linares (dep. de Comunicación de Cruz Roja)

También con ánimorecaudatorio se elaboran lastajetas de Navidad que luego

venden organizaciones como Unicefo Manos Unidas.

En el caso de Unicef, es a través desu tienda de Navidad instalada alfondo de la Plaza Mayor comocanalizan la venta, tanto de las

tarjetas solidarias como de otra seriede productos que tienen el mismofin: recaudar fondos con los quepoder financiar sus proyectosinternacionales.Con parecida filosofía trabaja Manos

Unidas en Lugo. Este colectivo,presidido por Pepa Carro, instala porestas fechas una serie de mesas

informativas en las quese informa de losproyectos con los quecolabora el grupolucense, y se ponen a laventa una serie detarjetas y de cuentosinfantiles a través de losque se consiguieronrecaudar unos 20millones de pesetas enla última campaña.

Este año trabajan paraconseguir recursoseconómicos con los quepoder crear una escuelade capacitación integralpara las comunidadesindígenas en Guatemala(para ello son necesarios10.804.180 pts.), laconstrucción de uncentro de salud enTomil Nadu, al sur de laIndia (se destinarían9.277.125 pts.), y la

compra del equipamiento necesariopara una maternidad en Mali (senecesita urgentemente una cocina yun tanque de agua, que costarían1.312.440 pts.).

Serán, pues, unas mesas solidariascon algunos países del llamado TercerMundo para el que el año pasadorecogieron unas 2.000 firmas delucenses a lo largo de una campañaque perseguía la condonación de ladeuda pública española con estospaíses.

a 2000-2001

Page 12: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 12

1981

1975CALOR FAMILIAR.- Un mes y dos días después del fallecimiento deFranco, cuando en España –y Galicia- se empezaban a dar los primeros pasoshacia un proceso histórico de cambio, y mientras en Lugo se comenzaba afestejar el Bimilenario de la ciudad, los lucenses dirigían su atención hacia lallegada de la Navidad. Ese año el pregonero fue Eugenio Basanta Curbera ,entonces delegado de la Vivienda, quien recordó el primer pregón navideñopronunciado por un ángel ante unos pastores hace ya 2000 años. Tras examinarlas diversas formas externas de conmemorar la Navidad, realizó variasconsideraciones sobre la familia, su crisis y las tensiones entre padres e hijos,aduciendo que "si es más fuerte el amor y la cordialidad que cualquier rebeldíade hijo o excesiva autoridad paterna, siempre habrá un hogar". Al acto asistióel entonces obispo Ona de Echave, y el Coro de San Antonio interpretó variosvillancicos dirigido por Rogelio Lombó Vega.

TÉCNICA VERSUS ESPÍRITU.- De nuevo un médico, en esta ocasión eldoctor Fernando Pardo Gómez que entonces presidía el Colegio Médico deLugo, daba la voz de alarma sobre un histórico conflicto social: "nuestrasituación social por el gran desarrollo de la ciencia, de la técnica y de laeconomía no ha tenido su justa correspondencia con el desarrollo de los valoresmorales y se ha producido un desequilibrio entre la ciencia y la técnica por unlado, y los valores espirituales por otro, cuando debiera de existir una igualdadde fuerzas entre los dos brazos de esta balanza". Para el doctor Pardo Gómez,"las principales causas del debilitamiento de la conciencia radican en laexistencia de una moral de guerra en numerosos países". Fue su mensaje deNavidad en un momento histórico para Galicia (acababa de constituirse elParlamento gallego) y para España (se firma el protocolo de adhesión a laOTAN a los pocos meses de superar el primer y único golpe de estado militaren democracia).

1978N AVIDAD DE NUESTRO TIEMPO.- Pocos días después de que losespañoles aprobáramos en referendum la Constitución que normalizaría lavida política del país, y al tiempo que se anunciaba la próximaelaboración de un Estatuto Gallego de Autonomía, el periodista deldiario "El Progreso" ya fallecido, Gerino Núñez, pronunció el pregón enun acto que, por primera vez, se trasladaba a las dependencias de CaixaGalicia. La Navidad de nuestro tiempo, del de cada uno, centró eldiscurso de Gerino Núñez que consideraba que "cada uno de nosotros seacerca un poco a los belenes y nacimientos, como decía el título deProust, en busca del tiempo perdido". Citó algunas costumbres socialesdel Lugo de comienzos de siglo, del Mondoñedo de su juventud y de suViveiro natal.

1979

1980VILLANCICO DE PAZ Y BIEN.- Mientras que Manuel Fraga y FelipeGonzález ofrecían sendos mítines políticos en la ciudad (enmarcados en lacampaña a favor del Estatuto que había propiciado el desembarco en Lugo dedestacados líderes políticos del momento), en las dependencias de Caixa

Galicia el recientemente nombrado obispo de Lugo, FreiXosé Gómez, concebía un esperanzador mensaje denavidad que terminaba diciendo: "Señoras y señores,amigos todos: que la felicidad navideña, con la plenitud

de su gozo pascual, cante su canción, villancico dePAZ Y BIEN en cada alma y en cada hogar de esta

bienquerida ciudad de Lugo, de nuestraDiócesis, de nuestra Galicia, de España y de todala humanidad".

1976SOLIDARIDAD, JUSTICIA Y PAZ.- Francisco Rivera Cela, ya poraquel entonces con gran bagaje periodístico en prensa y radio, introdujo laNavidad de 1976, a través de un relato emocionado y tierno a la vez, conentrañables recuerdos de juventud y salpicado de alusiones a cosas que nos tocavivir y que muchas veces ponen la nota amarga en medio de la alegría: "lanecesidad, la pobreza y la angustia que rodea a tantas y tantas familiasnecesitadas de atención y caridad , pero, sobre todo, de justicia y de paz".

44años de tradición avalan el pregón navideño instaurado por la Asociación de Belenistas deLugo, en estrecha colaboración con la Obra Social de Caixa Galicia de la que hoy depende suorganización. Desde 1956, personas relevantes de la ciudad y en sintonía con el espíritucristiano han sido invitadas cada año a pronunciar las palabras introductorias de la

festividad más internacional: la Navidad. Casi medio siglo después, asistimos a la rotunda consolidación deeste evento que año tras año ha ido congregando mensajes de esperanza, solidaridad y fe hacia un mundomejor; pero también ha servido para reivindicar necesidades y añoranzas de seres y momentos que noregresarán. En el último cuarto de siglo, lejos del ambiente consumista que se ha ido apoderando de lascostumbres sociales, veinticinco personas –de ellas, cuatro mujeres- han contribuido a mantener vivo eldenominado "espíritu navideño" a través de su mensaje.

Es su PALABRA DE NAVIDAD. Ana Isabel Rodríguez

NADAL 2000

1977VERSOS DE NAVIDAD.- En medio de los preparativos de la Constituciónque se aprobaría un año más tarde, y tras el primer proceso electoraldemocrático en España después de cuarenta años de dictadura, el arquitecto,presidente de la Sociedad Filarmónica Lucense y comisario del PatrimonioHistórico-Artístico de Lugo, Antonio González Tr i g o, pregonaba laNavidad en la ciudad. Sus palabras sirvieron de recorrido por lasmanifestaciones navideñas en el interior del ser humano y en la historia delArte a través de la pintura, la arquitectura, la música, la escultura y el cine,pero también la literatura: "Anoche cuando dormía / soñe, ¡Bendita ilusión! /Que era Dios lo que tenía / dentro de mi corazón" (versos de Machado queGonzález Trigo eligió para poner fin a su palabra). Este año, la música delevento corrió a cargo de la Schola Cantorum del Seminario.

COSTUMBRE DE BELÉN.- El jefe del Servicio de Urología de la ResidenciaSanitaria Hermanos Pedrosa, el doctor Rico Morales, pregonaba la Navidad enmedio de una intensa nevada. Palabras que dedicó a reivindicar la conservación yrevitalización de la costumbre belenística que, según sus datos, "se remonta al año1223 cuando en Greccio (Italia) aparecía el primer belén del mundo gracias a lainspiración de San Francisco de Asís". Con argumentos del catedrático de GenéticaFundamental de la Universidad de París,Jèrome Lejeune, y del Papa, hizo unacrítica de las posturas pro-abortistas enboga en una España aún vacilante ensus libertades.

Page 13: nadal 2000 300dpi

13 NADAL 2000NADAL 2000

1982ARMONÍA DE LUZ, FIESTA Y ALEGRÍA.- En clave positiva hablaba dela Navidad Ramón Touceda Fontenla: coronel de Infantería, sociólogo,premio Internacional de Sociología Islámica, miembro del Instituto deCultura Hispano-Árabe, comendador de la Orden Civil de África ycolaborador de prensa. "En la Navidad –dies natalis- de los antiguos, existeuna armónica correlación entre los conceptos de luz, fiesta y alegría al sentirsela humanidad iluminada por la llegada de Dios hecho hombre". Palabras deesperanza en un momento de cambio social en España que llegaba de la manode unas nuevas elecciones políticas que introducían años de socialismo en elgobierno central, mientras en Lugo se inauguraba la simbólica "Plaza de laConstitución".

1 9 8 3"THE DAY AFTER".- Recién llegado a la Alcaldía lucense, VicenteQuiroga fue invitado a pregonar la Navidad. Palabras que surgieron y sehilvanaron en torno al fotograma de la película "The day after" sobre ladesolación y desesperanza de la gente que encuentra un rayo de luz en lahistoria de Jesús que empieza en un pesebre y termina en una cruz. Quirogafue el único alcalde pregonero de la Navidad en estos últimos 25 años.

1984LA VIDA: ESCUELA DE AMOR.- Manifestaciones por la situación decrisis en Astano, huelga general, Ánxel Fole nombrado hijo predilecto de laciudad, Camilo José Cela recibe el Nacional de Literatura coincidiendo con lamuerte del entonces último Nobel español Vicente Aleixandre, se anuncia el

rodaje de "La vieja música" y la revista "Tiempo" publicalos archivos secretos de Franco. Fueron algunas de las

efemérides que coincidieron con la Navidad de 1984,que fue pregonada por el escritor y periodista Xulio

Xiz. En gallego, su intervención giró en torno a lafuerza del amor y la fortaleza del ser humano,comparando la vida con una escuela de amor:"cuando en nuestras acciones procuramos, por lo

menos, no dañar lo que tenemos cerca denosotros, dando respuesta a todas las

expectativas que ponen en nosotros,somos fuertes en amor".

1985"MORRIÑA" DE NAVIDAD.- La experiencia de los lucenses y gallegos queun día emigraron en busca de un futuro mejor, aun teniendo que soportar unafuerte "morriña" que se acentuaba en Navidad, quedó retratada en palabras porJosé Guerrero Pérez. Según este industrial venezolano, "cuando el hombrese encuentra lejos de su lugar de origen, de su tierra, de su familia, de suscostumbres, de sus amigos… es cuando esa lejanía se hace infinita y ncesitasolidaridad y comprensión. Cuando la Nochebuena llega, nuestros recuerdosvuelan hacia esta Galicia, añorando más que nunca el pueblo, los amigos, lafamilia". El Orfeón Juan Montes y el Coro de la parroquia de San Antoniointerpretaron varios villancicos para cerrar el pregón de este año en que elBreogán participó por primera vez en una competición europea debutando enla Copa Korac.

1986VIEJAS TRADICIONES Y HERMOSAS COSTRUMBRES.- "Las fiestasnavideñas que se avecinan nos convidan precisamente a liberarnos de nuestraspreocupaciones e inquietudes, de nuestras tristezas y angustias, a olvidarmomentáneamente tantos asuntos pendientes para sumarnos a la alegríageneral. Son estas unas fiestas entrañables, de viejas tradiciones y hermosascostumbres que propician las relaciones personales, los vínculos familiares, loslazos de vecindad, el amor y la amistad", Son las palabras que José LuisMéndez, director general de Caixa Galicia, pronunció en calidad de pregonerode la Navidad de 1986: un año en que Lugo debatía el polémico plan deTráfico elaborado por Alfredo Mosteirín y que incluía la peatonalización decéntricas calles; año en que por primera vez un gallego, Alfredo Conde, recibeel Premio Nacional de Literatura, y el año en que Fraga decide dimitir comopresidente de Alianza Popular.

Page 14: nadal 2000 300dpi

1994

BELÉN: ESPÍRITU SOLIDARIO. -"Nos sentimos frustrados porque han cambiado

los valores éticos y morales en una sociedadque parece haber perdido elespíritu de solidaridad del Belén".Lo dijo el oftalmólogo lucenseManrique Vi l l a f r a n c a en elpregón navideño de1994, en elque también criticó el culto al

poder y al dinero, y a la falsedad conque se vive. De nuevo el Orfeón Lucense se encargó del

apartado musical de este evento.

1992

NADAL 2000 14NADAL 2000

1987SACRIFICIO, ENTREGA, FRATERNIDAD Y DEDICACIÓN.- Con bellos deseos dehumanidad y solidaridad hacia los más necesitados se pronunciaba la que fue la primera mujer

pregonera de la Navidad en estos últimos 25 años: Manuela LópezB e s t e i r o, entonces inspectora de Educación sin responsabilidades

políticas. Cuando Galicia afrontaba las consecuencias del accidente delbuque "Casón" en las proximidades de Finisterre, y se producía lacumbre Reagan-Gorbachov, en Lugo Manuela López Besteirorecordaba los tiempos difíciles en que vivimos: "de tal modo lo son quenecesitamos la Navidad para recobrar, aunque sea sólo por un tiempo,

su trascendental dimensión". Fue un pregón de canto a la necesidadque tiene el mundo de un mayor y más acusado sentido practicantedel sacrificio, la entrega y el desprendimiento, recordando con

cariño y emoción a los que van a enfrentarse a unas Navidadescarentes hasta de lo más imprescindible y necesario. Abogó

porque la Navidad permita recobrar la comunicación, lafraternidad y la dedicación.

1 9 9 3CAPITAL DE LA HISTORIA.- De nuevo año electoral enGalicia: segundos comicios autonómicos que gana el PP conFraga como líder. Precisamente un político de este partido ydiputado nacional, Mauro Varela, pregonaría ese año laNavidad lucense. En sus palabras, Mauro Varela destacó elcarácter intimista y religioso de estas fechas, asegurandoque "la revolución por medio de la cual la Navidad pasade las antiguas religiones paganas a una religión fundadaen la unidad dividida, la Trinidad y la encarnación delhijo de Dios, es el acontecimiento capital de la historiadel mundo". Este año interpretó losvillancicos "Sólo Voces".

1990UNIDAD FA M I L I A R: Nuevamente, un médico pregona la Navidad.El doctor Jesús Vázquez Gallego, el jefe del Servicio deRehabilitación del Hospital Xeral del Insalud y concejal en elAyuntamiento de Lugo por el Partido Popular, hizo una llamada a launidad familiar y la vida sana, y destacó la necesidad de que "lasfamilias se mantengan unidas para evitar la marcha de los jóvenes quedeben encontrar en los vínculos parentales el primer marco deadaptación a la sociedad". También tuvo palabras para losmenesterosos y marginados sociales, considerando que su recuerdo"debe ser un ejercicio y una manifestación constante, no limitada aunas fechas señaladas como en las que estamos ahora".

1988AROMA VIEJO.- De nuevo una mujer, Nieves Villanueva, pregonaría la Navidad: a travésde una evocación de sus vivencias infantiles con la ilusión del Nacimiento y sus preparativos,la alegría de los villancicos, las entrañables reuniones hogareñas no exentas de nostalgia paralos mayores "ya que no siempre se vuelve a casa por Navidad", dio paso a nuevas palabrascargadas de poesía: "aroma viejo nunca gastado, música remota que suena a conocida peronunca demasiado oída, vigente y actual dos mil años después". Sentimientos de paz en unmomento de agitación social en contra de la política laboral del Gobierno central: Lugoparticipó también de la huelga general del 14-D que hizo salir a la calle a numerosostrabajadores.

1989VERDADERO ESPÍRITU CRISTIANO.- Termina la década de los80 y, de nuevo, el espíritu navideño se confunde con el ambienteelectoral: el 17 de diciembre, coincidiendo con el pregón, Fraga eselegido presidente de la Xunta de Galicia. Purificación de CoraP a r a d e l a, presidente del grupo "El Progreso", ingeniero industrial yfuncionario del Ministerio de Trabajo, evocó algunas de las costumbres mástradicionales de estas fechas: "lo que la Navidad tiene de solidaridad, deconfraternidad, de verdadero espíritu cristiano, no ha logrado perderse a lolargo de los dos milenios que van transcurridos desde el milagro de Belén".

1991TRADICIÓN DE BELÉN.- Hace ya nueve años que Francisco Rivera Mansopregonaba la Navidad. Fue 35 años después de crearse la Asociación de Belenistas y el año enque Pedrafita se enfrentaba a fuertes movilizaciones sociales en protesta por el cierrede Exminesa, en Meira se cierra Larsa, y Bazán y Astano se enfrentan a"irremediables" regulaciones de empleo. Ninguno de estos hechos pasarondesapercibidos para el pregonero que, además, se hizo eco de los problemas deYugoslavia y Rusia. Un cúmulo de circunstancias que le hicieron plantearse "laincongruencia que supone pensar en la felicidad de Navidad en un momento decrisis y dificultades sociales". Rivera Manso también tuvo palabras para lospolíticos a los que pidió que "sean sinceros con el pueblo y que intentenc o r r e g i r, hasta donde sea humanamente posible, la desigualdad, la pobreza y laindigencia para que cada uno pueda sentirse más feliz cuando da que cuandor e c i b e " .

MEMORIA COLECTIVA.- Acompañado por el OrfeónLucense, Carlos Ferreiro –entonces jefe provincial de Tráfico yabogado- pregonaba una Navidad que calificó como una"manifestación anual de un importante acontecimiento delcalendario cristiano y de la vida de la nación, parte de la memoriacolectiva de la sociedad". Concluía, así, este importante año en lahistoria de España que pocas fechas antes había acogido laExposición Universal de Sevilla y los Juegos Olímpicos. 1 9 9 5

SENTIDO RELIGIOSO. - El entonces directorprovincial de Caixa Galicia, Javier Fernández,fue invitado por la Asociación de Belenistas apregonar la Navidad de 1995. Fue un acto

impregnado de gran sentido religioso ycon un mensaje claramente contrario almaterialismo: "Hoy, cuando el mundose vuelve materialista, cuando elhombre se niega a mirar a sussemejantes, cuando el egoísmo, ladesfachatez, la corrupción, el abuso depoder y el pelotazo tratan de adquirircarta de naturaleza, porque el hombrepisotea los horizontes de la moral; hoy

se deben encender las luminarias del honor y la piedadpara hacer frente a este espíritu corrupto".

Page 15: nadal 2000 300dpi

15

19991996COMUNICAR LA "BUENA NUEVA ". - Al compás deactividades culturales, solidarias y comerciales tuvo lugar, un añomás, el tradicional pregón de Navidad. En esta ocasión, lae n c a rgada de pronunciarlo fue la presidenta del Consejo deAdministración de "El Progreso", Blanca García Montenegroque recogía, de esta forma, el testigo de su marido que ya habíapregonado estas fiestas en 1989, poco antes de fallecer. Paraél, su labor, y su fervor hacia la Navidad tuvo palabras suviuda, Blanca Montenegro, que destacó los recuerdos deestas entrañables fechas en el seno de su familia.

1998LUGO: GRAN BELÉN VIVIENTE.- Retomando la tradición deinvitar a destacados médicos a pregonar la Navidad, en 1998 eltraumatólogo Mariano Castiñeira fue protagonista de esta cita anual.Durante su discurso, Castiñeira "invitó a los lucenses a trabajarpara convertir Lugo en un gran belén viviente querepresentase la ciudad ideal". Una ciudad que, según laconcepción de este médico, tendría un nuevo hospital, ungran auditorio, un río saneado y amplias zonas deportivas,para lo cual concibe a los políticos como unos generosos ysencillos Reyes Magos capaces de satisfacer los deseos delos lucenses. Tras varios años de ausencia, de nuevoestuvo presente el tradicional Coro de San Antonio.

UN ESFUERZO POR LA PAZ.-El último pregón navideño que se celebró corrió a cargo delsubdelegado del Gobierno en Lugo, José Antonio Labrada Losada,

quien pidió un esfuerzo diario por la paz para todos, sin distinción desexo, raza, religión o ideología. Pronunciado en gallego, en este

pregón solicitó con fuerza que todos, desde el corazón y eltrabajo, practiquemos la solidaridad con los vecinos y todos los

seres humanos en ese pequeño trabajo diario de “desarme” dela mente y el corazón a favor del diálogo.

1997LA NAVIDAD AÚN VIVE.- Como ya ocurriera en los años 1987 y 1988,en que dos mujeres pregonaran consecutivamente la Navidad, de nuevo en1996 y 1997 se produce el mismo hecho: tras Blanca García Montenegro, fueConchita Teijeiro la encargada de anunciar la llegada de la Navidad ennombre de ASPNAIS, la asociación que ella preside. Una Navidad que, segúnConchita Teijeiro, "aún se mantiene viva" en las tradiciones familiares que ellamisma evocó. En la línea ya defendida por Xulio Xiz en 1984, ConchitaTeijeiro aseguró que "Navidad significa familia, y la familia es una escuela deamor, un recinto donde se aprenden las mejores lecciones". Por segunda vez,"Sólo Voces" formó parte de este acto interpretando varios villancicos.

Page 16: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 16

Cuando don Francisco Rivera me llamó porteléfono para pedirme que pregonara laNavidad 2000, en primer lugar me llevéuna gran sorpresa asociada a una profundaresponsabilidad y satisfacción. Luego,pensándolo y meditándolo en la oración,

comprendí que Dios mismo me estaba haciendo lainvitación y empecé a vivirlo como una gracia más que elmismo Dios me ofrecía para que viviese el acontecimientode la Navidad con una mayor disposición y preparación.Espero ser yo el más beneficiado del pregón.

Toda Navidad es única, Dios tiene toda la creatividad parano repetirse, pero esta de 2000 cuenta con unosingredientes especiales: es la Navidad del inicio del siglo,del comienzo del milenio, del año Jubilar. Tengo laresponsabilidad de publicar algo que a todos nos conviene:Dios se hizo hombre en JESÚS, sigue naciendo y todos-todo estamos llamados a ser plenos en su plenitud, y tengo,también, la responsabilidad de motivar a participar en laesencia de la fiesta.

¿Qué significa la Navidad?

La Navidad tiene distintas dimensiones: la teológica, laespiritual, la psicológica y la social. Todas ellas deben serarmoniosas como si de un acorde perfecto se tratase.

La teológica: la Navidad es principalmente Dios. Dioshace locuras por amor a los humanos. Se trata de algo querompe todos los esquemas de la razón. La Navidad es Dios.

La espiritual: Navidad es silencio, calma, interioridad,asombro, vaciamiento, encuentro profundo e íntimo delEspíritu de Dios con los nuestros.

La psicológica: uno se encuentra más sensitivo, másatento, más fino en sus percepciones, más motivado para logratuito, para el encuentro, para el regalarse, elreconciliarse, para celebrar, para la alegría y eldesbordamiento.

La social: las luces, regalos, pregones, felicitaciones,viajes, fiestas, la solidaridad se sale de lo común, paraintegrar a los que están al margen.

Cuando le damos mucho bombo a sólo ciertos aspectossociales, marginando otros aspectos y dimensiones, lo másseguro es que la Navidad acabe generando vaciedad yrepugnancia. ¡Que la próxima de 2000 sea única yarmoniosa!.

"TODA NAVIDAD ES ÚNICA"NAVIDAD 2000: INICIO DE MILENIO, AÑO JUBILAR

Este año nos trae la "Palabra

de Navidad" el rector del

Seminario Diocesano de Lugo,

Ángel Tomás Lorenzo Sánchez.

Su pregón sirve, de nuevo,

para introducir las fiestas de

2000 en Lugo: Navidad del

inicio-fin de milenio, del

principio de siglo, del A ñ o

J u b i l a r. Una nueva "Navidad

única", en palabras de Ángel

Tomás Lorenzo Sánchez que

nos acerca a su idea personal

de la tradición del pregón

organizado por la Asociación

de Belenistas y Caixa Galicia, y

que va camino de celebrar las

bodas de oro.

Ángel Tomás LorenzoSánchez

Rector del SeminarioDiocesano de Lugo Foto: J.M. Guisasola

Page 17: nadal 2000 300dpi

17 NADAL 2000

ecuerdo más de cinco décadas decreaciones, de luchas, de reservas, deentrega, de trabajo... Hablo de unao rganización ya desaparecida llamadaSECCIÓN FEMENINA, que enseñó ageneraciones enteras cosas nuevas quenunca habían aprendido,desenterrando de los viejos arcones denogal los manteos y corpiños olvidadosya por las abuelas, y con ellos comoarma se lanzó a la conquista pacífica delas plazas y las calles, devolviendo a lospueblos lo que ya no tenían,recorriendo los caminos de la provinciahaciéndolos sentir jóvenes, alegres...haciéndolos sentir mejor.

Nada de cuanto interesara a la mujer lefue lejano: la cocina y el deporte, lahigiene y la cultura; el amor a sup u e b l o .

En su haber, intensas campañassanitarias, lucha contra la mortalidadinfantil, creación de Escuelas yHogares rurales; Obra de Ayuda alhogar (Artesanía), Granjas-Escuela,Talleres de artesanía, Campañas deAlfabetización; Cátedras ambulantes;capacitación de la mujer del campo...La implantación de la Educación Físicade la mujer, la participación política,profesional, sindical y cultural; laSeguridad Social de las empleadas delh o g a r... La celebración, en fin –1976-del Año Internacional de la Mujer.

Y en todo ello no podía faltar – no faltó- la preparación de la Navidad, con lao rganización de cursillos para amas decasa, mujeres trabajadoras, empleadasde hogar, medio rural, jóvenes...potenciando las tradiciones navideñas.

conmemoración del Bimilenario deLugo, por lo que se diseñaron unaserie de actos que ya tuvieron su ecoen estas fechas, al adquirirse elnúmero "2000" para el tradicionalsorteo de Navidad.

Por aquel entonces, el alcalde lucenseVíctor Basanta y el resto de lacorporación municipal se preparabanpara las elecciones del 18 de enero de1976, mientras que se asistían a losúltimos actos navideños de algunaso rganizaciones del franquismo que yanunca más tendrían el mismoprotagonismo. Incluso, muchas deestas actividades desaparecieronpronto.

Fue el último año en que la ObraSindical de Educación y Descanso, en

colaboración técnica con la AgrupaciónFotográfica Lucense, promovió elconcurso provincial de fotografíaartística y postales navideñas; fuetambién la última vez que la SecciónFemenina organizó sus cursillos, entrelos que figuraba uno sobre"Orientación de la Navidad", y con estaedición del Concurso Provincial deVillancicos que ganó el "InstitutoFemenino" se cerraba esta actividado rganizada por la OJE.

Hace 25 años, el doctor Ona deEchave asistía como obispo de laDiócesis de Lugo al pronunciamientodel pregón navideño que ese año corrióa cargo de Eugenio Basanta Curbera. Yhace 25 años también, otro cura, elpárroco de la Milagrosa José Va r e l a

España, recorría ya las calles del barriobuscando la solidaridad de los vecinosen su campaña de Navidad, en la quedestacaba la "Operación Kilo" que hoyse mantiene.

Además, las crónicas de la épocadestacaban la instalación, "por primeiravez que nosotros recordemos", de unbelén "delicado, popular y litúrgico" enla Catedral lucense "enmarcado en elretablo que normalmente ocupa laimagen de San Juan Nepomuceno",mientras que Galicia cantaba ó Neno.

Son recuerdos de aquellas Navidadesde cambio: marcadas por un granmomento histórico, las fiestas de 1975supusieron un punto de inflexión másen el proceso de transformación que seavecinaba y del que hoyconmemoramos su 25 aniversario.

En diciembre de 1975 Españacomenzaba a ser diferente: lasociedad española iniciaba una

serie de cambios en un clima deabsoluta incógnita y los ciudadanos nosdisponíamos a vivir, también, unaNavidad distinta.

Hacía un mes que el que fuera elgobernante del país durante cuarentaaños, el general Franco, acababa defallecer y, con él, su régimen político.Con la misma entrega que se recibía lanueva etapa se daba la bienvenida a laN a v i d a d .

Y Lugo no era ajena a estastransformaciones. En la ciudad seasistía con igual incertidumbre alproceso que se avecinaba, al mismotiempo que se ponían las miras en lapropia historia lucense: comenzaba la

Para estosc u r s i l l o scontábamos conla colaboracióndel Obispado,profesoras deC i e n c i a sdomésticas, amasde casa,d e c o r a d o r e s ,profesores de laEscuela deHostelería deSantiago, jefes decocina de Paradores de Turismo yrestauradores, así como personalidadesrelacionadas con la música.

Se abordaba la colocación del árbol, elvillancico popular como canción deNavidad, y, naturalmente, lapreparación del menú propio de estasfiestas, y el montaje de una mesaacorde con estas ocasiones.

He aquí un abanico de platosespeciales de Navidad, fruto deaquellos recuerdos, de aquellasrealidades navideñas:

Aperitivo: a base de un coctail de cavacon azucar y rodajas, servido en copaescarchada - Dátiles rellenos de bacon- Crujientes de queso y espinacas conensalada verde - Tostas de gambas a laRochschild y Milhojas de manzana yf o i e .

Cena y comida: Sopa de almendras -Souflé de coliflor - Timbal de mariscos- Ensalada tibia de gambas y vieiras -Besugo al cucurucho - Salmón a la sal- Lubina a la papillot - Costilla de

lechal asada con cebollitas y pasascaramelizadas-Galantina de ave - Patoa la naranja y, naturalmente, Capón deVillalba braseado en su jugoacompañado de una salsa chuthey ysalteado de patatas y castañas. To d oello acompañado por buenos vinos:Un blanco suave para el pescado ymarisco y un tinto de gran cuerpopara la carne.

En cuanto a postres, para los pocoamantes de los dulces: QuesoCamembert con higos, acompañado deJarabe de miel y Pasas al Cointreau.Los golosos disfrutarán del carro que sedisponga junto al árbol: Panettonerelleno de tiramisú y cubierto demerengue, Turrones variados,Naranjas confitadas o gelatinas yMilhojas rellenas con crema de turrón.

Sobre la mesa, velas en vaso de vidriocon papel de seda de colores atado conun hilo dorado. Y presentar los regaloscon papeles brillantes, lazos, cintas yadornos alusivos a estas fiestas.

Entonces y ahora, ¡Feliz Navidad!

Navidad de 1975: una Navidad diferenteAna Isabel Rodríguez

Navidad en la Sección Femenina

María TeresaPardo Santiago

R

Page 18: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 18

n este último cuarto de siglo, ycoincidiendo con los 25 añosde democracia en España,varias Navidades lucensesestuvieron marcadas pordiferentes campañase l e c t o r a l e s .

Curioso resulta elhecho de que, haceveinte años, y en elmarco de la campaña afavor del Estatuto deAutonomía, coincidieranen la ciudad el entoncessecretario general del PSOE,Felipe González, y el exministro y líder de A l i a n z aP o p u l a r, Manuel Fraga, queofrecieron sus mítines en elPabellón de los Deportes y el

Gran Te a t r o ,

respectivamente, mientras quea la misma hora elrecientemente nombradoobispo de la Diócesis, Frei XoséGómez, era el encargado depronunciar el tradicionalpregón de Navidad en lasantiguas oficinas de CaixaGalicia en la Plaza Mayor. Era el18 de diciembre de 1980.

Antes de esta fecha y tambiéncon posterioridad, Lugo vivióotras "Navidades electorales".Bien en campaña, bien en plenoproceso de votación, en laciudad compartieronprotagonismo lailuminación y ladecoración navideñacon los carteles de loslíderes políticos delmomento.

Coincidencias quecomenzaron hace25 años, endiciembre de1975, cuandoLugo preparabae l e c c i o n e smunicipales bajo elmandato aún de CarlosArias Navarro: fueron lasprimeras navidades del

N a v i d a d e s

E

Page 19: nadal 2000 300dpi

19 NADAL 2000

último cuarto de siglo queestuvieron marcadas por unafecha electoral, la del 18 deenero de 1976, que fijaba la Leyde Bases de Régimen Local.

Fue el pistoletazo de salida deuna serie de procesos electoralesprogresivos. En diciembre de esemismo año, y ya siendopresidente del Gobierno A d o l f oSuárez, se aprueba enreferendum la Ley de ReformaElectoral que en Lugo fueratificada por el 92’93 de los votosemitidos, siendo el porcentaje departicipación de un7 6 ’ 8 5 % .

Dos años después, el6 de diciembre de1978, los lucensestambién dieron el sí ala Constitución: conun índice departicipación más

bajo (el 48’4%), un 88’30% delos votos emitidos apoyaron laque hasta hoy sigue siendo laLey Fundamental del Estado, yque permitiría el desarrollo delEstatuto de Autonomía que yase anunció esas mismasnavidades para Galicia.

Y fue, precisamente, durante lacampaña del Estatuto cuandocoincidieron en la ciudad dosde los más destacados líderesdel momento en España: FelipeGonzález y Manuel FragaIribarne. Ambos hicieroncampaña a favor del Estatuto

participando en sendosmítines ofrecidos en la ciudad

aquel 18 de diciembre de1980. Fue hace veinte

años, y porentonces también

visitó Lugo elpresidente delG o b i e r n o ,A d o l f oSuárez, en elmarco de los

trece actosc o m a r c a l e sde campañap r o m o v i d o spor UCD.L a s

n u m e r o s a svisitas de los

m á si m p o r t a n t e spolíticos deentonces a laciudad –AlfonsoGuerra, SantiagoCarrillo,…- hicieronque las de 1980fueran lasnavidades conmayor ambienteelectoral de lasque se vivieran enLugo hastaentonces.

La democracia parecíaconsolidarse, y prueba de ello,tras el susto del 23-F, fue laconstitución del Parlamento deGalicia el 19 de diciembre de1981. Tuvieron que pasar ochoaños para que Lugo viviera unnuevo –y hasta ahora último-proceso electoral en Navidad.Fue con la campaña a lapresidencia de la Xunta del año1989, que ganó el PPliderado porManuel Fraga, casi diez añosdespués de que participara enaquella campaña a favor delEstatuto de Autonomía.

Fueron unas "Navidadeselectorales" que hoy, tras onceaños desde este procesoautonómico del 89, formanparte ya de nuestra memoriamás reciente.

E l e c t o r a l e s Texto: Ana Isabel Rodríguez • Fotos: Carlos Rodríguez

Page 20: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 20

Mercado deNavidad

ste ano, coincidindo co sorteo daLotería, o 22 de decembro, celébraseun novo mercado de Nadal. Atradición segue pesando, e nese díamoitos lucenses optan por buscar osmellores productos para confecciona-los correspondentes menús.

Tanto a cena de Noiteboa como ade Fin de Ano, xunto cos xantaresde Nadal, Aninovo e Reis, deixantremendo os petos dosconsumidores que, lonxe de facercaso das advertencias daso rganizacións de usuarios, deixan ascompras dos productos frescos parao último momento.

É entón cando o incremento dosprezos máis se deixa sentir, sobre todonos productos máis demandados. Sendúbida, este ano, e debidoás polémicas xurdidasarredor da carne de vacúnpolos casos das vacas tolasque conmocionaron áopinión pública desdefinais de novembro, osproductos estrela do Nadal2000 serán o peixe e osmariscos que acadan prezosde luxo, ó igual que soeacontecer coas carnes decabrito, cordeiro ou leitón.Peixes e carnes que soen

pasas, as noces ou os polvoróns. E xatípicos das distintas festas son as uvasda sorte, na Noitevella, e os roscóns dereis o 6 de xaneiro. Tradicións gastronómicas que, ano

tras ano, marcan tamén dalgúnxeito as festas de Nadal.

R e b a i x a s

E despois dos gastos excesivos deNadal, as rebaixas. É o momento demercar aquelo que durante mesesvimos nos escaparates e que nonpodiamos acadar polo seu prezo. Son,

pois, os días das “gangas” que movenen Lugo máis de mil millóns depesetas cada ano, según estimaciónsda CEL. O 7 de xaneiro ábrese operiodo das ofertas que o comerciolucense pode manter durante untempo máximo de dous meses, ouunha semana como mínimo. Colocarde xeito visible o prezo anterior e orebaixado, xunto coa porcentaxe dedesconto que se aplica en cadaproducto, ademáis de informarclaramente de que non se aceptan astarxetas de crédito nestes días, sonalgunhas das recomendacións máisfrecuentes de cara ó pequeno emediano comercio que tamén vivecon intensidade o periodo de Nadal.

acompañarse de verduras taméntradicionais destas datas, como son orepolo ou a coliflor.

Productos que entran a formarparte das cestas da compra demoitas familias lucenses que taméninvisten en viños e licores paraacompañar estes suculentos menús.

Doces de Nadal

E como non podían ser menos, osdoces de Nadal tamén son clarosprotagonistas destas datas. Ademáisdos turróns, as améndoas e osmazapáns, non soen faltar sobre asmesas outros postres non menosnadaleiros como os figos, as uvas

E

Foto: Carlos Rodríguez

Foto: Carlos Rodríguez

Foto: Carlos Rodríguez

Page 21: nadal 2000 300dpi

21

M U R A L L A :PAT R I M O N I O

DE LA HUMANIDADen el fin de siglo

Ana Isabel Rodríguez

Lugo despide el siglo XX conuna gran noticia: la Unescodeclara la muralla Patrimonio

de la Humanidad. La ciudad entra,pues, en el siglo XXI con esperanzasrenovadas de futuro. Mientras queunos sectores confían en mejoresperspectivas económicas, otros ven enesta declaración el soporte necesariopara la generación de un turismocreciente y estable que promuevanuevas inversiones e infundaesperanzas de negocio para la ciudad.

Y a todo ello hay que añadir lasconnotaciones urbanísticas que sedesprenden de esta declaración:ahora más que nunca es elmomento de tomar conciencia de lanecesidad de reforma que se ciernesobre el casco histórico, preocupadopor recuperar el protagonismo en laciudad bimilenaria que encuentra,además, otro frente abierto: laconservación de los restosarqueológicos como gran joya denuestro patrimonio histórico.

Pero la noticia está ahí. Llegó conel fin del siglo XX y para abrir laspuertas al siglo XXI que sepresenta, cuando menos, atractivopara todos los lucenses ycomprometido para aquellos queostentan hoy –y los que lo hagan enel futuro- la responsabilidad deadoptar las decisiones quecondicionarán el desarrollo deLugo.Son, pues, las primeras Navidades

en que la ciudad puede presumirmás que nunca de su muralla. Unmonumento que, sin embargo, fuetestigo mudo y directo de lasnavidades del siglo y del

milenio que ahora cerramos y quedespedimos llenos de recuerdos.Recuerdos que llevan implícitos los

cambios que se fueron produciendoen torno a la muralla y en torno alresto de la ciudad. Sobre estos murosque sostienen la historia de Lugoreposa nuestro futuro másinmediato. En nuestra murallahemos puesto nuestras esperanzas ylas ilusiones de avance que deseamos.

Por eso, la noticia recibida en lamadrugada del 30 de noviembrenos hizo despertar con júbilo y,aunque cansados, todos festejamosen nuestro interior la declaración dela muralla como Bien Patrimoniode la Humanidad.

Atrás quedaban ya algunas de lasiniciativas populares másllamativas de los últimos años en laciudad (el desarrollo deCÚMULUM y de COMILONUMpusieron a prueba el poder deconvocatoria y de colaboración delpueblo de Lugo), y llegaba elmomento de las felicitaciones.Autoridades políticas, destacadospersonajes de lavida social,económica ycultural dela

ciudad y de la ComunidadAutónoma dejaron susmensajes de felicitación y deapoyo a la muralla sobre laque hoy se posan los ojos delmundo.

Es nuestra muralla: con suadarve, su grandes muros–moles de piedra- y las diezpuertas que los atraviesan.Nuestra preciada muralla,que cierra desde el 30 denoviembre un siglo dehistoria en Lugo y nos abresus puertas a un nuevocamino de futuro hacia elsiglo XXI.¡Feliz Navidad, muralla!

NADAL 2000

Treinta años separan estas dos instantáneas de la Mosquera,uno de los puntos más emblemáticos de nuestra muralla quefue cambiando con el paso del tiempo hasta convertirse en elmonumento que hoy goza del reconocimiento internacional.

Foto: Carlos Rodríguez

Foto: Carlos Rodríguez

Page 22: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 22

or tercer año consecutivo, Lugo acogeun nuevo parque de ocio en Navidad.LUCUS PARK, heredero de losantiguos “Lugolandia” y“Lugoxoven”, llega al recinto de laFeria Exposición donde permaneceentre el 22 de diciembre y el 7 deenero. Promovido por la FundaciónFerias y organizado por“Animatium”, LUCUS PARK es ungran parque multitemático dondetienen cabida desde actividades deaventura hasta las más diversasatracciones, y pretende convertirse enel centro del ocio lucense enNavidad.

Con horario de 11:00 a 13:30, y de16:00 a 21:30, excepto los días 24 y31 de diciembre que abrirá hasta las20:00, y el día 1 de enero que sólo lohará en horario de tarde, LUCUSPARK está pensado para la diversión

de todos los miembros de la familia,desde los pequeños hasta losmayores, tanto padres como, incluso,abuelos.

Y es que en LUCUS PARK ofrececoches eléctricos, toboganes, castilloshinchables, camas elásticas, el

saltamontes o el dragón, en materia deatracciones. Pero también mantienesu oferta de actividades multiaventuracomo un circuito con rocódromo queimplica diversos grados de dificultad,el paint-ball, la tirolina, el paso demonos, el puente de red, tiro con arco,rappel, el sorteo de obstáculos, lacucaina con agua, etc.

Todo ello aderezado con una seriede actividades de animación que seintensificarán los días deNochebuena y Reyes con lapresencia de Papá Noel y susMajestades de Oriente, quecontribuirán a animar los más de8.000 metros cuadrados de unparque que tiene, también, un findidáctico. En colaboración con elCentro de Artesanía y Deseño, enLucus Park se contemplandemostraciones en directo deelaboración de alfarería, cestería,encaje de bolillos, grabado yfabricación de papel, así como unamuestra de muñecas elaboradas porartesanos gallegos.

Es LUCUS PARK: el parquemultitemático al servicio de todos lospúblicos.

LUCUS PARKEl centro de ocio de la Navidad lucense

P

Page 23: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000

Estas Navidades, el sectorCOMERCIO de Lugo y el de suprovincia ofrece al consumidor unosestablecimientos altamenteespecializados y con productos decalidad, es decir, una diversidad deoferta y variedad en la que podersatisfacer unas compras navideñas;nuestro comercio tiene un ampliosurtido en especialidades comotextil, calzado y complementos,joyería, droguería, artesanía,decoración, juguetería, alimentación,etc., todo un abanico de propuestaspara cumplir las expectativas de susclientes.

Además y por descontado, una de lasventajas que más repercuten ennuestra oferta es la atenciónpersonalizada y la orientación a lahora de elegir, de este modo elconsumidor cuenta con el tratocercano y profesional que sin dudarevierte en la seguridad de queaquello que escoge tiene una calidady una garantía; es aquí donde seproduce una singularidad propia delcomercio y es la confianza quetrasmiten los empresarios del sectorcomo buenos conocedores de sumercancía y la búsqueda de satisfacerplenamente a sus clientes.

Sin duda, el consumidor gallego y ellucense en particular, tiene cada díamás clara su demanda, siendo en un85% preferentemente hacia elpequeño y mediano comercio, ymáxime cuando hablamos de lacampaña de Navidad, en la que elgasto es superior que en otras épocas yen la que se busca, no sólo una compraespecializada, sino que también seacerca a las calles comerciales paraparticipar y disfrutar de unaanimación y simbología entrañablesque se encuentra únicamente en laszonas centro y periféricas de nuestrasciudades y localidades.

Desde la Federación de Comercio deLugo se invierten unos 12 millonesde pesetas, tanto en la campaña deNavidad de Lugo ciudad como en suprovincia, en actividades principalesde iluminación navideña, animacióncallejera, cartelería en losestablecimientos y publicidadexterior y en los medios decomunicación tanto de prensa y radioy promoción de mercadostradicionales como el de QuirogaBallesteros y participación en lascabalgatas de reyes. En este aspecto,resaltar que tanto en Lugo ciudadcomo en la provincia: Monforte,Burela, Ribadeo, Monterroso, etc., esel pequeño comercio el que se hace

plenamente cómplice en ladinamización de las zonas peatonalesy comerciales, es decir, además demostrar los mejores escaparatesqueremos llenar estas fechasseñaladas de luz, música y animaciónque es la base para trasladar elsentido entrañable y pleno de alegríade la Navidad.

También desde la Federación Gallegade Comercio se pone en marcha lacampaña de publicidad y depromoción en el ámbito autonómicocon una inversión total de 50millones de pesetas, que aglutina enuna imagen común al comerciogallego para repartir premios entre

los clientes y gratificar con ello suscompras efectuadas en nuestrosestablecimientos; premios que seránrepartidos tras un sorteo ante notarioa celebrar el 19 de enero de 2001 yque permitirá ser ganadores, aquienes depositen su fidelidad en elcomercio gallego, de: 4 coches, 100televisores, 20 minicadenas, 500bicis de montaña, 120 set maletas y100 paraguas.

Es decir, ambas campañas, la deanimación de la Federación deComercio de Lugo y la de promociónde la Federación Gallega deComercio, pretenden, por un lado,llenar de vida y actividad nuestrasciudades para que los ciudadanos yniños sean partícipes y principalesbeneficiarios, y por otro, incentivar yagradecer la confianza que depositanen el comercio.

Además de momento de tradicionesy de encuentros, la Navidad es unaépoca especialmente apta para elconsumo. El comercio –y enparticular el lucense- se preparadurante meses para afrontar, añotras año, la campaña de Navidad.Este año 2000, los comerciantes

lucenses asumen las últimasventas navideñas del siglo y delmilenio. De ello nos habla elpresidente de la FederaciónGallega de Comercio y Federaciónde Comercio de Lugo, José LuisFernández Núñez, en estac o l a b o r a c i ó n .

Comercio deNavidad

Los establecimientos lucenses invierten 12 millones en la últimacampaña navideña del siglo y del milenio

José LuisFernández Núñez

Foto: Carlos Rodríguez

Page 24: nadal 2000 300dpi

P O S TA L E SDE NAV I D A DI n s t a n t á n e a s p a r a e l r e c u e r d o

ntre las manifestaciones artísticas que nosacercan las tradiciones navideñas están lasfotografías: instantáneas que observamoscomo fragmentos de la memoria históricareciente y que nos permite echar una vistaatrás en el tiempo hacia las Navidades de losúltimos 25 años en Lugo.A través del Fondo Vega que hoy se conservaen el Archivo Histórico Provincial –al queagradecemos la cesión de algunasinstantáneas para su publicación en estaspáginas- y a través, también, de las fotografíasde varios miembros del GrupoFotocinematográfico Fonmiñá como EduardoRodríguez Ochoa (responsable de estasección), José Manuel Guisasola, FernandoGago, Gerardo Méndez y Carlos RodríguezArias, podemos recordar como fueron algunasNavidades en la ciudad. Belenes, decoraciónde las calles en Navidad, el ambiente social yla nieve como elemento que estuvo presenteen varias ocasiones durante las fiestas de esteúltimo cuarto de siglo, son algunos de lostemas que se recogen en estas fotografías quehoy son nuestras POSTALES DE NAVIDAD

E

Foto: Gerardo Méndez

Page 25: nadal 2000 300dpi
Page 26: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 26

O3 de decembro de 2000, oxornal LA VOZ DEGALICIA daba nova do

“Capón chairego en la Red”. Ahí está,na rede, para todo o mundo, o capón deVilalba, o noso máis tradicionalproducto, o noso producto máisu n i v e r s a l .

Só nos faltaba esto ós de Vilalba: quea rede se fixese eco do capón, deseproducto que serviu para pagar rendasou foros, que sempre se presenta por

pares, que sen saber ben por que, deVilalba para o mundo foi o mellorembaixador gastronómico para tanespecial tempo como o Nadal.

Galiñas do país vilalbés puñeronaqueles ovos dos que naceron uns polosmarelos que, aló por abril, seríanseleccionados para someter ós melloresa moi especiais coidados.

Tan especiais que cando os fríosarreciaron, foron sometidos a

enclaustración, de xeito quenon consumisen máis enerxíasque as necesarias para manteras constantes vitais, edisfrutasen dunhaalimentación riquísima que seviron forzados a engulir, paraser convertidos en despensasambulantes, amploscontinentes de carne zugosa,en estado de trance contínuoque lles fai sen dúbida esquecera perda masculina quehouberon de sufrir.

De cada pouco, mans amorosasde muller campesiña déronllesa bicada, esa masa que enVilalba chamamos “amoado”,no que xa non distinguirán o

sabor da pataca marela do país, dafariña de maínzo marelo, pero sípercibirán – segundo sexan deamorosas as mans – ese sabor a leite ouviño doce no que a bicada por veces semolla, de xeito que o capón non farádespois máis que transmitir os placeresgastronómicos dos que disfrutou env i d a .

Non importa que tan alimenticiacomida lle provoque un sobrepeso,unha sobregrasa... Todo o contrario: esagrasa – a ensunlla-, colocada xa demorto no seu lombo, será signo dedistinción, a mellor garantía de sabor, ocomplemento perfecto para a súap r e p a r a c i ó n .

O capón ha de morrer cunha coitelaclavada no seu padal superior, para nondaña-la carne. Debe sangrar, serescaldado, desplumado, recuchido(escaldado de novo), limpiado, coroadocoa ensunlla... e xa está preparado omellor producto vilalbés de xeito queresponda ó refrán, slogan, ou proclama:¡CAPÓN DE OITO MESES,COMIDA DE REISES!.

Para completa-lo ceremonialpreciso, hai que acudir –como cuntrofeo, como cunha ofrenda- ó feiral

do 21 de Nadal, para amosalo conorgullo entre os seus iguais, e logo –elixido entre todos- viaxar porcalquera ruta do mundo comoembaixador (coa súa parella), deVilalba e da súa artesanía, do labordos vilalbeses/as.

De Vilalba, o capón. Por pares. Agorana rede. Sempre, na memoria vilalbesa,na lembranza gastronómica de todoGalicia; e no agasallo de curso legal,válido para o mundo enteiro.

De Vilalba, o capónVilalbés

Foto: Vega - AHP

Foto: Vega - AHP

Page 27: nadal 2000 300dpi

27 NADAL 2000

Onde o mundo se chama TerraChá hai numerosos lugaressantos. Os chairegos cremos

na Virxe de Santa Sabel, de Outeirode Rei; na da Guadalupe, en Vilalba;na dos Milagros de Saavedra, no SanAlberte de Guitiriz... Son os lugaressantos de sempre, tradicionais...

Pero hai outros lugares santos que axente recoñece como especiais, ós quetamén hai que ir en peregrinación...Eu teño ido desde que teño uso derazón –vou tódolos anos- ós Milagrosde Saavedra porque miña nai eraprofundamente devota daquelaVirxe... Como de pequeno me tenlevado á Guadalupe... pero vou,especialmente, a un deses novoslugares santos, como é o Belén deBegonte.

Ninguén pode negar que Begonte éun caso especial de concentración depiedade – tamén de curiosidade eturismo como todo santuario que seprecie- xa que o seu BelénElectrónico fai que cada Nadalacudan a Begonte máis de corentamil persoas de toda a Chaira e aíndade moito máis lonxe.

O Nadal en Begonte é máis longoque noutros lados... Empeza unhasemana ou dúas antes da Noiteboacun pregón, e dura tódalas festas e

todo o mes de xaneiro. O Nadal enBegonte é un Belén, un ambiente:actividades culturais, alumeadoespecial, Cabalgata de Reis... ONadal en Begonte é un clima especialformado ó longo de 28 anos quecristaliza de novo nestas datas.

O facer que un lugar sexa santo écousa da xente, e moito máis rápidoque antano. Porque antes, sen osactuais medios de comunicación,para que un santuario fose collendofavor popular tiña que producirsealgún milagro, ou irse xuntandocada vez máis xentiña que pedíafavores ou agradecía axudasc e l e s t i a i s .

Era a xente a que facía os lugaressantos. Agora tamén. O que ocorre éque Begonte – Begonte do Belén,como xa se lle chama- foi obra duncura que se chamou JoséDomínguez Guizán, que candomorreu deixou a tarefa como enherdanza ó seu irmán Xesús, e elsigue mantendo ergueita a bandeirado Belén e da Cultura.

O máis visible da obra de “DonJosé” é – desde 1972- o Belén, o máiscoñecido de Galicia, o mellor, obrado enxeño dun artesano chamadoJosé Rodríguez Varela. Así se chama– Museo José Rodríguez Varela – omodesto museo que amosa as figuras

e casas que figuraron en anterioresedicións do Belén.

E a xente galega acode a Begontecomo novo lugar de peregrinación,como novo lugar santo.

Ese lugar santo chamado Begonte doBelén chama por todos nós. E eu nonson ninguén para concederindulxencias, pero seguro que sevostedes van alí, algunha gañan. Eaínda que non as gañasen, pasaranoben, volvendo a ser nenos diante dunBelén Electrónico feito desde Begontepara a Terra Chá, e para todo Galicia;Belén que fai de Begonte, con todomerecemento, a capital do Nadal.

Begonte, capital do Nadal

Xulio Xiz

Page 28: nadal 2000 300dpi

28

As Reiseiras da PonteYa vien

3 8anos separan estainstantánea daactualidade. Casecorenta anos nosque a piques

estivo de perderse esta tradición da quehoxe podemos disfrutar de novo graciasó labor de recuperación realizado pordiversos colectivos culturais lucenses,que conseguiron rescatar da memoriacolectiva os cantos, as vestimentas e oscostumes propios destamanifestación nadaleira.Corría o ano 1962 cando enLugo aínda se cantabanpopularmente os Reis polarúa. Daquela, eran dabondo aspersoas que como estas tresrapazas buscaban o aguinaldocunha pouca música: MaríaLuisa Castro Ceide, a súa irmáConchita e unha veciña,Carmen, subían dende obarrio de A Ponte a canta-losReis. Acompañadas decastañolas e pandeiretas, astres rapazas aprendían dassúas nais os cantos que logolles valerían suculentosaguinaldos. Durante dousdías e catro anos seguidospercorreron o centro de Lugo,onde chegaban ben cediño edo que marchaban sendo xanoite. Eran as reiseiras daPonte, que foron sustituidaspolos colectivos culturais quehoxe nos achegan o que foraaquela tradición popular. No Nadal de2000, e por iniciativa do Concello,colectivos veciñais e asociaciónsculturais inundarán as rúas de Lugo emáis as parroquias do municipio dosmáis tradicionais cantos de reis.

Foto: Vega - AHP

Foto: Vega - AHP

Page 29: nadal 2000 300dpi

29 NADAL 2000

nen los ReyesLugo acoge el 5 de enerola primera Cabalgata del

siglo XXI A.I.R.

Reyes por un día“ Ya vienen los Reyes, Melchor yGaspar; les sigue un negrito al quetodos llaman el Rey Baltasar”. Es unade las múltiples referencias a losReyes Magos que cada cinco de enerollenan de ilusión las almas infantiles,y que en esta ocasión se convertirá enla primera Cabalgata del siglo XXI.

Las calles de Lugo acogen, año trasaño, la tradicional Cabalgata durantela que sus Majestades de Orientereparten caramelos entre los máspequeños. Son horas de espera y deemoción: todos los niños ansíanrecibir el saludo de los Reyes quemás tarde irá acompañado de los tandeseados regalos.

La marcha comienza alrededor de lascinco de la tarde cuando la Cabalgatainicia su recorrido desde el parque dela Milagrosa, en la antigua Frigsa,para descender por la Avenida de LaCoruña hasta adentrarse en el cascohistórico. Tras su paso por lasprincipales calles y plazas del centrode la ciudad, Melchor, Gaspar yBaltasar se dirigen a la CasaConsistorial. Allí dedican unaspalabras al público que se congregaen la Plaza Mayor, y minutos mástarde reciben a los niños que, conilusión, les formulan sus últimaspeticiones.

Atrás queda ya la tarea previa de laredacción de la carta: alencabezamiento de “Queridos Reyes

Magos” y a la justificación de sucomportamiento ejemplar durantetodo el año –salvo pequeñasexcepciones- le sigue una retahíla depeticiones: “las zapatillas y la corbatapara papá, el perfume preferido demamá, el coche de bomberos paraPaquito, la muñeca que ríe para Piliy para mí pido un gran tren, conmuchos vagones y una estación”.¿Cumplirán los Reyes Magos todosnuestros deseos?

La despedida de sus Majestades deOriente da paso a un nerviosismocontenido y a las prisas por acostarsetemprano con el fin de facilitarles latarea del reparto de regalos. Tras

dejar encima de la mesa algunosdulces y otros pequeños obsequiospara aliviar su esfuerzo, los niñoscaminan obedientes hacia la camapara soñar con el próximo despertar.

Es la mañana de la ilusión. Los regalos–pacientemente colocados por losReyes la noche anterior- son abiertoscon desenfreno por los más pequeños.Hay sorpresas para todos: allí están laszapatillas y la corbata de papá, elperfume preferido de mamá, el cochede bomberos para Paquito, la muñecaque ríe para Pili y mi gran tren, conmuchos vagones y una estación.

¿Habrán cumplido los Reyes Magoslos sueños de todos los niños deLugo?

Para quien tuvo la oportunidad de ser alguna vezen su vida Melchor, Gaspar o Baltasar en lacabalgata oficial que organiza anualmente elAyuntamiento, la experiencia fue altamente

gratificante, irrepetible y única. Estos loscalificativos más empleados por algunos de losque llegaron a ser “Reyes por un día” en la ciudad,y que recordaron ese momento para Nadal 2000

“Día de felicidad y emoción”Así es como recuerda ManuelGranxeiro sus dos experiencias comoRey Melchor en la cabalgatamunicipal. Experiencias que seremotan ya 25 años atrás cuando elAyuntamiento de la época pre-democrática organizaba unascabalgatas que partían del antiguoparque de Bomberos, en la Ronda dela Muralla, y en la que alguna vezhubo hasta caballos queentusiasmaron a los más pequeños.Ver la ilusión de los niños que seacercaban con temor a los Reyes, ypedir al entonces alcalde Novo Freiresu benevolencia para retirar lasmultas de tráfico, aprovechando sudiscurso en calidad de Melchor, sonalgunos de los momentos que mejorrecuerda Granxeiro de aquellos días.

“Impresiona la fe de los niños”Observar la profunda creencia de losniños en los Reyes Magos fue lo quemás impresionó a Manuel NúñezCarreira de su experiencia, también,como Rey Melchor en los años 80,durante el mandato de Vi c e n t eQuiroga. Para Núñez Carreira,“hacer de rey mago supuso una de lasmayores emociones, ya que es muybonito comprobar el grado decreencia que tienen los niños en estospersonajes”.

“Es una tradición espléndida”Para el empresario yc o m u n i c a d o respecialista endeportes José LuisOtero, ser reymago fue unag r a t ae x p e r i e n c i aque hoyr e c u e r d ac o n

especial cariño y que le hace afirmarque “es una tradición espléndida”.Una tradición que, “a pesar de laedad, se aguarda año tras año conespecial ilusión y confiando siempreen la generosidad de los Reyes”.Entre las múltiples anécdotas querecuerda José Luis Otero, está elmomento en que los niños seacercaban a saludarle y “aquellosconocidos recibían alguna pequeñareganiña por haberse peleado consus hermanos o haber cometidoalguna travesura”, lo que losdesconcertaba y preocupaba almismo tiempo, “ya que sepreguntaban: ¿y cómo sabe el Reytodo esto?”. Y es que, como diceJosé Luis Otero, “los niños son un

cajón de ilusiones que nostransmiten, despertandoen los mayores nuestrasilusiones infantiles”.

“Una experienciaque recomiendo”A principios de los

años 90, durante elmandato de To m á s

Notario Vacas, el quetambién fue alcalde de laciudad, Joaquín García

Díez, vivió personalmentela experiencia de ser “rey por

un día”. Una experienciaque el ex regidor

municipal calificade “agotadora”pero querecomienda at o d o s ,

ya que te permite recuperar la ilusiónque tenemos de niños por esta fiesta.Unos recuerdos que, según GarcíaDíez, "tardan en borrarse de lamemoria y que luego recuperascuando eres padre y procurasmantener la ilusión que tienen tushijos, colocando y sus regalos yviendo sus caras de felicidad aldespertar”. Sin embargo, García Díeztiene siempre presentes a los niñosque carecen de todas estas ilusiones,niños de los países del tercer mundo ode lugares en conflicto que no puedendisfrutar de la noche de Reyes, y paralos que tuvo un especial recuerdo ensu alocución pública como reyM e l c h o r.

“Vivencia única”.Igual de positiva considera eloftalmólogo Jesús López Domínguezsu experiencia como rey en los iniciosdel mandato de Joaquín García Díezcomo alcalde. Compartió con JoséManuel Barreiro y Juan CarlosTeijeiro esta experiencia que calificade “vivencia única”. Para JesúsLópez, comprobar la ilusión quetienen los niños y su forma de ver lascosas hizo que ésta fuera “una de lasmejores experiencias” de su vida.Entre las anécdotas que recuerda deesa jornada figura la mala pasada quele causaron unas lentillas que secolocó con el fin de mejorar sutransformación en el Rey Melchor ygarantizar su anonimato, y que leimpidieron leer el discurso que teníapreparado y que ese año tuvo que leer

el Rey Melchor. Hoy,Jesús López aseguraque sigue“escribiendo lacarta a los ReyesMagos”.

Page 30: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 30

Los Reyes de las ondasAdemás de las

tradicionalescartas que

inundan la sede deCorreos durante laNavidad, los niños deLugo tendrán este año denuevo, y tras varios añosde ausencia, una “Citacon los Reyes” a travésde las ondas de RadioPopular-Cadena COPE.

En pleno siglo XXI,este programa recuperauna vieja tradiciónradiofónica que durantedieciséis años fueraimpulsada por loscomunicadores FranciscoRivera Cela y Te r e s a

Castro. En los estudios deRadio Popular de Lugo serecibían numerosas cartasa los Reyes, así comollamadas telefónicas, queM e l c h o r, Gaspar yBaltasar se encargaban decontestar ante el deleite delos más pequeños que sepasaban media mañanapegados al transistor hastaescuchar la referencia a supetición.

Este año, desde el 22 dediciembre y hasta el 5 deenero, la COPE invita denuevo a los Reyes Magosde Oriente que se podránescuchar en el 1224 de laOM y el 88.9 de FM.

Ser Rei na Montaña lucense

Isidoro RodríguezPresidente do Colectivo

Cultural María Castaña

Eu nunca fun un rei, polotanto non sei como se sinteun tal; bueno, a dicir

verdade, fun rei mago (negro), e xase sabe que algúns xenófobos dinque trae o carbón, e iso sí que non éverdade, seino de moi boa tinta: osmeus informantes nunca mee n g a n a n .

Volvendo ó conto, tería eu uns 16ou 17 anos, e para os máis noviñosexplicarei por que fun rei mago:pois como por aqueles anos osmedios de transporte non eran tanavanzados como os de agora, e dadoo desexo das súas Maxestades deOurente en chegar a tódolos nenos,e n c a rgáronnos a dous amigos e máisa min que os suplantaramos, cousaque “realmente” fixemos gustosos.

A cara de ilusión dos nenos eraincreíble; o embeleso con que nosmiraban, unha mirada deesperanza, de estar vivindo unhasituación máxica. Pois ben, esamesma cara, idénticas miradas,tiven ocasión de vovelas ver nosReiseiros da montaña de OCebreiro: a mesma mirada deilusión, de embeleso, incluso ainocencia infantil e a emoción queeu vira nos nenos… Estabarepetíndose a mesma imaxediante de min, pero nestecaso tiña comop r o t a g o n i s t a shomes emulleres de70, 80 e ata90 anos. Estem i l a g r eproducíase ó ver eescoitar ós Reiseiroscantando despois de 50anos de silencio no Nadalm o n t a ñ é s .

O Padre Mato, artífice desterexurdir do canto dos reis namontaña, emocionado tamén, dique só por ver unha cara desasmereceu a pena o esforzo realizadodurante anos para conseguir que oscinco Reiseiros do Cebreirovolveran saír polas corredoiras, ecasa por casa ir cantando a boa nova.

O que rexuveneceron aqueles cincohomes só o sabemos os quequedabamos atrás no camiño, pois,aínda tendo trinta e tantos anosmenos ca eles, non lles dabamosandado o paso.

Eu non era a primeira vez que íacanta-los reis na montaña doCebreiro, pois ise traballo levaba xauns dez anos empezado,pero era a primeira vezque para min o Nadaltiña unha novadimensión. Acelebración dos reisdeixou de ser a caraduns nenos asombrados,mirando para uns seresque viñan de Ourentec a rgados de agasallos,pasando a ser amaterialización dailusión mesma.

Os abraiados eramosnós, vendo como óremate do século XX seproducía o miragre: seseguía conservando ocostume de que uns homes damontaña de Lugo, ó igual que o

fixeran os seusdevanceiros, cantasen

que unha estrelaguiaba a uns reis de

Ourente a adorarun neno, a

encarnación doa m o r, que un

rei pormedo a

p e r d e ro

p o d e rq u e r e

m a t a r. E falabande cómo a

inspiración diviñailumina ós magos para que

cambien de camiño e non caian noengano da prepotencia e daa v a r i c i a .

Ese milagre producíase nas nevadasmontañas de O Cebreiro ano tras ano:as cuadrillas de reiseiros saían aanuncia-la boa nova con neve, auga,vento e sol, fixera o tempo que fixera,nos tivemos ocasión de comprobalo.

O facer dos reiseiros da montaña deLugo da moito que cavilar, quer e f l e x i o n a r. A min fixéronme deter namarcha do noso mundo e mirar que éo que anunciamos hoxendía, queestamos dando, que temos parac o m u n i c a r. Espero que se nos facemosestas preguntas non esteamosvaleiros, que sexamos capaces deanuncia-la vida, o amor, a paz ó nosocarón, que teñamos os ollos abertos evexamos esa luz da estrela queanuncia que un neno está nacendo, eque o amor nace con el, que estáacontecendo un miragre e hai quearroupalo para que non lle dea morteo rei avarento e egocéntrico que estádisposto a matar ós inocentes paraseguir conservando o poder.

Deséxovos neste Nadal e nosvindeiros que vos deixedes guiarpola vosa estrela.

“¡Hay una famosa estrellaque templada luz nos dá!de Oriente salen tres reyesguiados de ella se van…”

Foto: Vega - AHP

Page 31: nadal 2000 300dpi

Hace exactamente 25 años, en1975, Lugo ya hablaba delnúmero 2000 como el gran

protagonista: se conmemoraban los2000 años de existencia de la ciudad através del programa elaborado por elComisariado del Bimilenario, y coneste motivo Lugo jugaba veintiséis delas veintiocho series del número 2000en la Lotería de Navidad."¡Y eso que el número es feo!, si llega aser bonito..", exclamaba –según lascrónicas de la época que figuran en lashemerotecas- uno de los numerososlucenses que adquirieron con rapidez la

totalidad de los décimos puestos a laventa en una taquilla provisional de laentonces Plaza de España: "se abrió alas cuatro de la tarde y a las cincomenos cuarto las dos nuevas series delnúmero del Bimilenario, el 2000,estaban vendidas". Entonces se acordóque sólo se despacharía unaparticipación por persona, siendo suimporte de 50 pesetas. H o y, 25 años más tarde y en laNavidad de 2000, vemos la granexpectación que suscitó este númeroque formaba parte de los 67 millones ymedio de pesetas que jugaba Lugo por

aquel entonces. Los 18.600.000 quecorrespondían a la ciudad quedan yamuy lejos de los 2.131 millones quelos lucenses jugamos este año. Unasprevisiones que apuntan a que nosgastaremos en la Lotería de Navidadmenos que los coruñeses y lospontevedreses, y algo más que losorensanos. Pero ante todo, el sorteo especial del 22de diciembre –junto con el de Reyes-siguen acaparando las ilusiones y lossueños más ambiciosos de los lucensespor Navidad.

A . I . R . Los lucenses seguían, en la década de los 60,el sorteo de la lotería a través de una pizarra instalada en la Plaza Mayor. Foto: Vega - AHP

31 NADAL 2000

La Ilusión del 2000

La lotería es un juego que se remonta a la época del emperador romano César Augusto

El sueño de atrapar la fortunaTras los sangrientos espectáculos circenses, en laRoma republicana se impuso la costumbre derepartir entre el público una especie de fichas,cuadradas o rectangulares, que daban derecho alas donaciones que los ciudadanos pudientes

habían realizado a la munificencia imperial oconsular. Así nació la lotería, un juego que enEspaña lleva implantado más de dos siglos y quecada Navidad se convierte, para todos, en el sueñode atrapar la fortuna. Cristina Carbajo

En tiempos de César Augusto,primer emperador romano, sesorteaban objetos de valor a

través de rifas. Nerón y Diocleciano,sucesores en el trono de Augusto, seencargaron de mantener la tradición,pero el paso del tiempo hizo que éstafuese olvidada y cayó en desuso, hastael siglo XV en que nació en Italia unjuego conocido con el nombre de"Blancas" o "Bianca Carta", muysimilar a la lotería. Las blancas ganabany las negras perdían.El sistema fue evolucionando y llegóun momento en que incluso elGobierno fomentó el juego entre elpueblo. Se llegó a autorizar a una seriede banqueros para que regularizasentodas las operaciones. Así se creó laauténtica lotería, en la que el sorteodecidía quienes eran los ganadores delas apuestas.En 1533, la lotería pasó de Italia aFrancia, y fue tal el éxito obtenido queel rey Francisco I concedió licencia a unbanquero llamado Jean Laurent paraque la difundiese por toda Francia.Aquel sistema de juego no tuvo éxitoen Inglaterra. El primer sorteo tuvolugar en 1612, con un premio mayorde 30.000 libras esterlinas. El pueblollano no se interesó demasiado por esejuego importado de Italia, por lo que lalotería no tardó en ser abolida.No ocurrió lo mismo en Holanda, dondela lotería fue recibida con singularentusiasmo, gozando de muchaaceptación la llamada Lotería deClasificación, implantada por banquerosjudíos emigrados de Portugal y ubicadosprincipalmente en Amsterdam.

En Alemania seestablecieron diversasloterías, entre ellas lade Hamburg o .Actualmente, en aquelpaís centroeuropeo lospremios son siempre enmetálico, peroantiguamente eran enespecies nadadespreciables. Sesorteaban a vecesvaliosas fincas,castillos, casas, eincluso pueblosenteros.En Estados Unidos,pese a que el juego esuno de los vicios másnotables entre lapoblación, no existeuna auténtica tradiciónlotera, sin embargo enChina los sorteos eranmuy populares y semantuvieron hasta lallegada de Mao Ts éTung al poder, que losabolió aunquerecientemente han sidorestaurados. Dichossorteos se efectúan conun tablero dividido encincuenta cuadros, configuras diferentes encada casilla, por lascuales se apostaba.En la actualidad existentres clases de lotería: lamexicana o española(númerica), la italiana o

genovesa (loto) ladenominada Lotería deClasificación uholandesa. Las dosprimeras son las querigen en España.En España, en tiempo delos Austrias, los sorteoso rganizados por laHacienda Pública fueronuna importante fuente derecursos para losmonarcas, siempreescasos de fondos por suaventuras bélicas. Lospremios que se ofrecían,de carácterextraordinario, eranhidalguías, mercedesreales y títulosnobiliarios.La implantación de lalotería con premios enmetálico no llegará aEspaña hasta tiempos delrey Carlos III. Elmonarca borbónestableció, por RealOrden del 30 deseptiembre de 1763, lalotería llamada"Beneficiata", bautizadaasí porque el producto dela venta de la misma ibadestinado a obras debeneficencia.Las primeras oficinas dela lotería estuvieronubicadas en un lugaraledaño a la plazamadrileña de San

Ildefonso, ampliándose más tarde conotro edificio en Trinitarios Descalzos,cuyo administrador general fue elnapolitano Guiseppe Peya.El primer sorteo oficial tuvo lugar enMadrid el día 10 de diciembre de1763, a título de ensayo. No obstante,los sorteos de Navidad propiamentedichos, con extracciones especiales, nollegarán hasta el año 1799.El dinero recaudado por la venta debilletes de lotería en tiempos deaquellos borbones era destinado en sumayor parte a hospitales, asilos,colegios, hospicios y otras entidadesbenéficas. Con el paso del tiempo, elcarácter filantrópico de los sorteos pasóa convertirse en un recurso financieromás de la Hacienda Pública.Las Cortes de Cádiz, por Orden del 23de noviembre de 1811, establecieronen toda España la estructura numéricacon el nombre de lotería "moderna",para distinguirla de la "primitiva". Elprimer sorteo de esta nueva modalidadde lotería tuvo lugar en dicha ciudadandaluza el 4 de marzo de 1812. Seimprimieron para aquella ocasión20.000 billetes, de los que se vendieron17.492.Se sabe que nunca se han jugado a laLotería las enormes cantidades queahora y que la Puerta del Sol, a pesar dehaber cambiado tanto, sigueconservando, al menos en lo que serefiere a la venta de décimos, elprestigio que se había labrado a lolargo de los siglos en que esa plaza erael único centro de Madrid y para losmadrileños, así como para muchosespañoles, el ombligo del mundo.

Page 32: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 32

Os nenos e o NadalOs nenos, protagonistas indiscutibles do Nadal,teñen un lugar de encontro literario arredor destasdatas no Certame de Poesía Infantil que desde o

ano 1992 convoca anualmente a Biblioteca PúblicaProvincial de Lugo. Aparticular visión que teñen osnenos destas festas queda recollida nas súas

creacións, que ano tras ano veñen sendopublicadas pola Consellería de Cultura. Neste Nadal2000 recollemos algúns dos poemas premiados

nas distintas categorías convocadas nas seteedicións que se levan celebrado na historia destec e r t a m e .

“O MEU REI PREFERIDO”

O meu rei preferidoé o Rei Baltasar,

de todos o máis querido.

Ten a cara tan mouracoma o ceo antes de tronar,

sabe tocar o tambore ten o pelo tan negro coma o carbón.

Baltasar, Baltasarciño,traime de regalo un meniño,

gordiño coma Jesusiñode meixelas vermelliñas

pelo louro coma ouroe crespiño coma o teu.

E chegou o Nadal,e a árbore fun mirar,

os agasallos abríne só xoguetes atopei,¡Que triste quedei!

Pero pasou o tempoe o meniño chegou,

Gracias Baltasar, Baltasarciño,xa non che pido nada máis,só que xogue sempre conmigo,

¡Que ledo vou estar!

(Jahel Piñeiro Arias. Nadal 1996)

que sobor do chancuberto de neve

anuncian un novo Nadal.Esperto e xa non están

non están, María;máis vexo solidariedade

mans abertasalgarabía…

O Nadal non é o que parecenon é, Xosé.

Ás veces é precioso.Ás veces indesexable.Teño gañas de vivilo.

Vivilo, Xosé.celebralo será marabilloso

sempre que haxa quen ame.Desexo, pido,

anhelo, requiro…Que exista a paz.

A paz, Xesús.Se cadra algún día o mundo

sexa unha casa grande,todos vivamos ledos.

Ledos, Xesús;xa non teremos hostilidades.Xa non haberá culpables.

MARÍA, XOSÉ, XESÚS, NÓS, VÓS,ELES…NADAL

(Carmen López García. Nadal 1999)

“O NADAL”

Asomeime á ventá,para ver como chovía,e vin un claro no ceocomo se fora de día.Chamei a miña nai

para que vise o que sería.Eso que se ve tan claro

é señal de alegría.

Pois a estrela dos Magosaluma a Sagrada Familia.

Vamos de contadoguiados por esa luz,

ver onde naceuese que chaman Xesús.

Chamemos a todo o pobopara darlles esa alegría,e ir ver o Neno Xesús,

esta noite tan fría.

(José Fernández Suárez. Nadal 1996)

“NO NADAL VAI MOITO FRÍO”

No Nadal vai moito frío,e co frío cae a neve.

Os nenos fan monequiñose corren arredor deles.Ca neve esquiamos,

e contentos estamos.Os Reis Magos trannos

moitos regalos.E tódolos nenos

moi ledos xogamos.

(Andrea Hdez. Rguez. Nadal 1997)

“CAMPANIÑAS DE VIVEIRO”

Campaniñas de Viveirorepicade de alegría,

San Francisco, Valdeflorese tamén Santa María.Que naceu o neno Deusfillo da Virxen María.Nun portaliño moi pobre

carai que frío facía,eu tráigolle unhos patucosque os fixo miña madriña.

Toquemos a gaita.Eu toco o pandeiroque San Xosé diga¡Son os de Viveiro!

(Isabel Villar Rifón. Nadal 1997)

“OS NENOS E O NADAL”

Canta meu meniñoCanta meniño meuCanta meu meniño

dende o teu berciñoque te escoito eu.

Durme meu meniñoque te coido eu.

(Manuel López Souto. Nadal 1998)

“A MIÑA POESÍA”

Ó neno Xesúsque está acostadiño

voulle levarde todo un pouquiño.

Voulle levara Paz e Alegríadándolle graciaspolo de cada día.Tamén lle levarei

un pouco de tristezapedíndolle por aquelesque están na pobreza.Como sei que este Neno

me escoitarádormirei con tranquilidade

porque “El todo o arreglará”.

(Jesús Moure Varela. Nadal 1999)

“DESEXO, PIDO, ANHELO”

Estou esperta e soñandosoñando, María;

soño con pombas moi brancasbrancas e anxelicais

Page 33: nadal 2000 300dpi
Page 34: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 34

Fue la cultura cristiana la que se apropió de la imagen del turrón

El dulce de la NavidadLas materias primas principales

del turrón son la almendra, lamiel y la clara de huevo.

También se utiliza la avellana, unasveces molida, y otras entera,aglomerada con miel y azúcar. En losúltimos años, se han incorporadovariedades nuevas, pero las clases deturrón "de toda la vida" son éstas: DeAlicante, muy duro con lasalmendras o avellanas enteras. DeCádiz, de masa blanda y relleno depasta de frutas. De Jijona, granuloso,de color ocre, y grasiento pordespedir el aceite de las almendras.De Guirlache, semejante al de Cádiz,pero con el aglomerante de lasalmendras negro y fabricadogeneralmente en barritas pequeñas,estrechas y largas, adornadas conanises. De Yema, que contiene yemade huevo en sus ingredientes; deNieve, blanco completamente. DeCoco, que contiene coco auténtico ensu composición y de Frutas, quemezcla frutas en almíbar, escarchadaso naturales, junto a los restantesingredientes tradicionales.

De todas las especialidadesaludidas, sin duda las más conocidasson las de Alicante y Jijona, que secorresponden con las ciudades demayor tradición turronera de todo elEstado español. De hecho, Jijonaproduce casi el 70 por ciento de todo

La historia del turrón se pierde en la noche delos tiempos. Manjar propio de la culturamediterránea, hay documentos que pruebansu existencia en épocas de la dominaciónromana en España, aunque el producto cobraauge durante la presencia de los árabes ennuestro suelo, principalmente en las zonas deLevante y Andalucía. No obstante, fue la

cultura cristiana posterior la que se apropió dela imagen de esta golosina, impregnándole deun toque religioso y estableciendo que suconsumo debería ceñirse únicamente a laépoca navideña, aunque esta costumbre seestá flexibilizando y ahora se consume turrónprácticamente durante todo el año.

Sergio Ballesteros

el turrón que se consume en España.De acuerdo con los datos de la

Asociación Nacional de Turrones yMazapanes, este año la demanda deturrón ha sido superior a la de losúltimos años, tras un periodo dem o d e r a c i ó n ,debido ale s p e c t a c u l a ri n c r e m e n t odel precio dela almendra.Para satisfacerla demandade la Navidad2000, seproducirán enlas distintasf á b r i c a sexistentes deeste productoen Españamás detreinta miltoneladas, loque se

traduce en una facturación de casicuarenta mil millones de pesetas.

El turrón se exporta a numerosospaíses de Europa y América, siendoJijona el punto de mayor producción,con casi quince mil toneladas anuales.

En América delSur existieronf á b r i c a sfundadas pore m i g r a n t e sjijonencos, locual explica lademanda de estep r o d u c t o .A rg e n t i n a ,México y, sobretodo, Cuba,aunque ahora sueconomía apenasse lo permite,han sido losp a í s e si b e r o a m e r i c a n o smás turroneros.A c t u a l m e n t e ,

sin embargo, quien más turrónsolicita es Estados Unidos.

Este apreciado postre navideño, defama universal, consiguió sudenominación de origen en 1939,pero hasta el 4 de septiembre delpasado 1990 no fue regulado segúnlas normas de la Comunidad Europea.

La mayoría de los fabricantesguardan celosamente el secreto de lafórmula del turrón, aunque la clavedel manjar son las materias primas,que logran sus niveles de calidad másaltos en la zona de Alicante.

El proceso de fabricación fueartesanal hasta mediados del siglo XX,época en que hicieron su aparición lasprimeras máquinas. Las modernastecnologías actuales han contribuido amejorar la calidad del producto y aevitar fraudes. Así, el envasado al vacíoa l a rga la fecha de caducidad del turrón,que pasa por detectores de metales y depeso, los cuales rechazan las tabletasque pueden sospecharse que contienenproductos no homologados.

Lamentablemente, las máquinashan eliminado el toque romántico delos antiguos turrones. Hasta hacebien poco, había en las fábricasmujeres que se dedicaban a clasificar,romper y pelar las almendras. Ahora,los ingenios mecánicos han enviadoal paro a aquellas mujeres. Noobstante, todavía quedan en Españacinco mil familias que viven del, pory para el turrón, un producto queengrandece y llena de emotividad lamesa en Navidad.

Responsables del sectormanifestaron que estas materiasprimas proceden en su mayor parte dela provincia de Alicante y en algunoscasos de Castellón y Murcia. Elproceso comienza con las rompedorasde almendras y las peladoras queactualmente lo realizan máquinas queincluso clasifican las almendras por suc o l o r, haciendo el trabajo de unas 25mujeres. Una vez que la almendra esmachacada y unida a la miel, clara dehuevo y azúcar, la masa se cuece. Mástarde se machaca y es refinada hastaobtener una crema líquida. Será enlos típicos "boixets" o morteros dondese le añade granito de almendra parala variedad Jijona o almendras enteraspara el de Alicante. Esta pasta pasa aunas cajas donde se enfrían porespacio de 24 horas, para despuéscortarse en pastillas.

El turrón es el dulcede la Navidad por excelencia.

Foto: Vega - AHP

Page 35: nadal 2000 300dpi

¡FELICIDADES, AMIGOS, PORQUE XESÚS LEVA 2000 ANOS CONNOSCO!

O f rezo de boa gana esta cola b o ración que se me pide polos

vínculos de amizade que me unen a quen ma pide, polo tema de

que se trata e pola posible comunicación que se me per m i t e

e s t ablecer cos lectores que poidan dedicarme un anaquiño do

seu tempo. Vaian para todos os meus mellores desexos de

felicidade e v e n t u ra , e vaia tamén nesta cola b o ración o meu

a fe rvoado agradecemento a un Deus que, se é Omnipotente,

s abe deixar de selo, se é Omnisciente, s abe ab a i x a rse ós

i g n o rantes e, se é o Señor dos Exér c i t o s, s abe ser compañeiro

de pacíficos e pacificador e s. Ap ateceríame titular este

anaquiño dunha historia de amor eter n o : ¡ Fe l i c i d a d e s, X e s ú s,

no teu 2000 cumpreanos! P e ro, máis ben creo que debo titular:

Xosé ManuelCarballo

CUMPRIUSE OTEMPO

DE ESPERA

Apareceu Xoán Baptista predicando no deserto:

_ Achaiade os outeiros,endereitade o que está torto.

Xoán non era o Mesías,pero era o seu precursor.

O que anunciaría ó mundoa presencia do Salvador.

E cando este quixo vir,foi gracias á Virxe María,a flor máis fermosa e belaque a humanidade daría.

Ela foi a escraviñado noso Deus e Señor,

o que derruba ó poderosoi enaltece ó servidor.

E chegou por fin o díaen que se abriu o nubrado

i en forma de suave orballo,veu o Xusto desexado.

Deus chamouse Enmanuel,con nome do máis normal,pois quixo ser un dos nosospara loitar contra o mal.

Aquel Deus Omnipotentefoi febleza aterecida,

froito das limpas entrañasda Inmaculada María.

MORTE-GLORIFICACIÓNA morte matou á Vida,

mais non foi morrer baldío,foi sementeira fecunda,renacer con novo brío.

Morte de Año Inocenteé sacrificio i entrega,

pero o Pai volveumo á vidasen arrincalo da terra.

Mereceu loanza e honor,pois subiu á eterna gloria,mentres anxos advertían

do compromiso coa historia.

Por se todo fose pouco,en prenda de amor eterno,agasallounos co Espírito

que renova o mundo enteiro.

Só un Deus Omnipotentepode ter tanto valor

para quedarse connosco,esquecendo o seu grandor.

Desde entón ninguén dirá:-Eu non sei, ou eu non podo-,que Deus, como noso Mestre,vai por diante nós en todo.

Esta historia non é mitonin rematou hai dous mil anos,

é a historia sempre vivado amor de Deus ós humanos.

Deus, feito Neno, medroupara asombro de doutores,

para defensa dos orfos,para riqueza dos pobres.

Recobraron cegos vista,oíron mellor os xord o s ,

rebrincaron moitos coxos.¡Foi Boa Nova para todos!

O home viu por si mesmo,coa meirande admiración,

como vivir plenamente,a súa nobre condición.

P e rdoáronse delictos,decretouse amnistía,

compartiuse o mesmo Panna mesa da Eucaristía.

E Xosé, o traballador,o home máis xusto e bon,

adoptou de Deus un Fillo,por ser todo el corazón.

Derretérase a xeada.retornou a primavera,

floreceu na humanidadecanto dela Deus quixera.

A Luz trocárase carne,ó poñer Deus a súa tendana Vida feita Palabra

aquí mesmo á nosa beira.

Houbo gozo e paz na terra,nas alturas, alegría,

pois nunca xa máis o homeás escuras andaría.

Houbo festa e gran contentona casa dos temerosose temores infundados

nos pazos dos poderosos.

Viñeron de lonxe Magose de máis preto pastoresofrendar ó Rei de reis

a pouquidade dos homes.

NACEMENTO

MISIÓN

�A�M�O�R � E�T�E�R�N�O35 NADAL 2000

Page 36: nadal 2000 300dpi

36NADAL 2000

“ Vai para quince anos que un grupode mozos da parroquia onde vivodecidimos medio en serio, medio enbroma, formar unha cuadrilla deReiceiros e saírmos canta-los Reis.Recabamos información entre osvellos que saíran anos atrás cantalos,aprendímolos, e o día cinco dexaneiro, arredor duns doce mozosbotámonos a cantar de casa en casapola nosa parroquia e máis polav e c i ñ a .

Dixen que iamos un pouco áaventura porque había vintetantosanos que se deixara de practicar estecostume. Nos pensabamos que eraun xeito de esmorga coma corre-loAntroido e a fé miña que levamosunha boa lección.

Na primeira casa onde pedimoslicencia para cantar, tomáronnos decoña, pero cando viron quelevábamos gaita de fol e percusiónsinvitáronnos a entrar e a cantar.Nunha bucólica paisaxe: lareira,fume, cheiro a corte e vacas, e vella ábeira do lume incluída, comezamos.

A xente que antes estivera de farraconnosco, ó senti-las primeiraspalabras e notas mesturadas, trocouos risos por un relixioso silencio. Avelliña con párquinson movía oslabios cantando as estrofas a candanós, e unhas bagullas corrían polassúas meixelas. Os da casa agachabana cara cos ollos encarnados e a todosse nos puxo un nó na garg a n t a .Aquilo era unha celebracióncolectiva e nós un xeito decelebrantes dunha liturxia ancestralque en principio non atinábamos ac o m p r e n d e r.

Pero o peor é que isto repetiuse encase tódalas outras casas, máis desesenta, que visitamos ata o outrodía ó mediodía. Se era moi noite, íanespertar ós nenos para que oísen os“Reices”. Se era día e o gando estabafóra pacendo, ían buscalo para que

tamén participase daquela especie decelebración-bendición-boa novacolectiva. Se os veciños da casa deenfrente estaban oíndo os “Reices”logo había que repetilos na súa…

¿Que xeito de tradicióndescoñecida estábamosrememorando?. Cuadrillas dehomes, mozos e nenos recorren ascasas dando a boa nova cantando,relatando o feito da adoración dosMagos, a fuxida a Exipto, a viaxe deNazaret a Belén… Camiño, semprecamiño. E as xentes ofrecen ósReiceiros productos, ofrendas, polaboa nova, nun rito de fecundidade aun deus mesturado e inconcreto naforma pero real no fondo.Case a totalidade dos cantos de Reis

relatan unha viaxe. O Sol viaxaconstantemente. O camiño ébúsqueda dunha nova vida. OsMagos viaxan sempre pola noite, éd i c i r, con ausencia de sol e seguindoun sol pequeniño, a estrela, para vero sol-neno en Belén.

O que vale principalmente noscantos de Reis é a palabra, a letra doque se canta. Se os reiceiros comenestrofas, non saben ben o canto, ounon gardan a compostura necesaria,non son bos oficiantes. Rachan cofeitizo. Os oíntes coñecen a palabra,oírona ano tras ano e sábena dememoria. Moitos deles tamén foronsacerdotes, algunha vez, destaliturxia. Canto esto acontece non haiaguinaldo.

A meirande parte dos vilancicos ecantos de reis e nadales (xeito de reisque se cantaban nalgunhas zonas deGalicia o día vintecatro dedecembro) son de corte culto.Nótaselles na melodía e nalgunhasletras. Cambios modais, detonalidade, de ritmos, de tempo,complicación musical…información rigurosamente bíblicanalgunhas letras…

Esto propiciou que os “estudiosos”do folclore, que miran as cousasdesde lonxe, sen se mollaren,despreciando –coma sempre- o valorcreativo do pobo, manteñan que ameirande parte dos vilancicos ecantos de reis son froito decompositores de altura… Pacheco…Certamente que Pacheco existiu, ecompuxo, e coma el outros moitos.Non puideron sustraerse ó feitocósmico. E tampouco puideronfuxiren da capitalización que doNadal fixeron as clases populares:Xesús nace nun pendello, hai un boie unha mula, ofréndanselleproductos do País…

E compuxeron… ¿adaptaron?¿reelaboraron? melodías popularesenriquecéndoas musicalmente(Pascual Veiga na súa Alborada, ¿concantas alboradas populares contoupara “inspirarse”?). Isto non restaméritos a quen souberon estaren áaltura dos seus tempos e da súaxente, pero non me agrada que seneguen os méritos dun pobo culto–que chea de significados pode teresta palabra-. Que pena que os cultossó se manifestasen normais nestaépoca e utilizasen só aquí aslinguaxes do seu pobo.

Saían, e saen, o día cinco deXaneiro (os Nadales eran o 24 dedecembro) en cuadrillas de tres,cinco… Formaban a cuadrilla ungaiteiro –case sempre- e dous ou trescantores. Pedían licencia para cantare comezaba o relato. Logo do relatopedíase, cantando, o aguinaldo e deseguido interpretaban unha “jota”ou unha muiñeira e convidaban adanzar ós da casa. As estrofascántanse alternativamente. Sonmelodías lentas, cantadas senr e s p i r a r, con multitude demordentes e adornos propiciadospola gaita. Semellan algunhas cantosgregorianos, con perdón. Son todo

un estilo e unhaescola de canto,guturais, písanse osfinais de estrofa coscomezos.

As xentes dunhacasa poden estarenna do veciño candollos cantan, perologo hai quecantalos, os mesmos,na casa deles.

En fin, todo unxeito litúrxico quenos dou moito quepensar a aqueles quefomos e imoscantalos ano trasano. ¿Por que nonp r o b a d e s ?

Música latina,también en Lugo

por Navidad

Ymientras Sólo Voces acercabaalgunos villancicos gallegos

al exterior, desde hace muchosaños los lucenses recibimos conagrado la música de otros paísesque también contribuye aalegrarnos la Navidad. Es el casode la tan de moda música latina–más conocida como música salsa-que los lucenses agradecen, sobretodo, en la última noche del año. Y es que Lugo también sabe vivir

la Nochevieja a ritmo latino: cadavez son más los que optan poracudir a fiestas montadas con lasalsa como protagonista. Ademásde los diversos localesespecializados en este estilo demúsica, en Lugo existe desde hacetrece años la “disco-latina”Chemanel que se convierte en unade las principales opciones para losamantes de la música latina enLugo que pueden recibir el AñoNuevo, el Siglo XXI y el NuevoMilenio a ritmo de bolero, cha-cha-chá, merengue, bachata…

Música de

Xosé L. Rivas Cruz“Mini”

Tempo de Reis

Fueron caminandocon grandes deseosy siempre diciendo

¿donde lo hallaremos?

Por tales deseosque llevan de hallarlo

a casa de Herodesfueron preguntando.

Les contesta Herodescon soberbia a ellos:

¿Qué es lo que buscaispor estos mis reinos?

Al César, el reyque es muy poderoso;

venimos buscandopor El Niño Hermoso.

Al César, el rey,rey de Monarquía,venimos buscandola Virgen María.

En un Portal viejo,viejo y derrubado,allí lo hallaron,

pobre y desnudado.

Envuelto en un velopara presentar,estrella le guía

que allí ha de estar.

(Recollido naparroquia deVimianzo)

Cuatro nobles somoslos que aquí venimossi nos dan licencialos Reyes decimos.

Otros cuatro somoslos que aquí llegamos

si nos dan licencialos Reyes cantamos.

Escuchen, señores,un caso saliente,

que los tres Reis Magosse apartan de Oriente.

Se apartan de Orientey dejan su reinosólo por buscar

al Rey de los Cielos.

Cantámosche os Reicesperniñas de cabra,

cantámosche os Reicesnon nos deches nada.

Déanos, señora,aunque sea poucoun touciño enteiroe o anaco doutro.

Moito anos vivala dueña de casa

que en dar aghinaldonunca foi escasa.

Muchos años vivael dueño también

todo el mundo diceque es hombre de bien.

Ay devina estrellaay devina luz-evamos a la casadel Niño Jesús-e.

El Niño Jesús-emás claro que on sol-e

lo parió su madresin tener dolor-e.

(Presentado polo C.P.de Xanceda Mesía –A Coruña)

Page 37: nadal 2000 300dpi

37

Como en otras tantas ocasiones,los lucenses –y gallegos-hemos roto nuestras propias

fronteras. En esta ocasión, la músicaha sido la protagonista y fue la que

llevó al grupo Sólo Voces a viajarhasta la ciudad de Praga paraparticipar en el X Festival de Músicade Adviento y Navidad, premio“Petr Eben”, que se celebró en laRepública Checa entre el 1 y el 3 dediciembre.

Con escenarios en la Casa de laCultura y las plazas de Praga, estefestival internacional contaba por vezprimera con representantes gallegos yespañoles (junto a Sólo Voces participó

el Coro de la Universidad deExtremadura) que interpretaronvarias piezas que les valieron elreconocimiento del jurado y delpúblico. Sólo Voces regresa desu viaje a Praga con el primerpremio internacional de lahistoria del grupo: el Diplomade Oro conseguido en lamodalidad de coro mixtopequeño, que lo situó entre loscoros punteros del certamenorganizado por “MilleniumTravel”. Una experiencia queSólo Voces califica de altamentepositiva, por cuanto este primerreconocimiento internacionalsupone “un gran estímulo paranuestro trabajo diario”, según el

director del coro Fernando GómezJácome, que adelantó que ya estudianalgunas ofertas de grupos de variospaíses para participar en otros festivalesi n t e r n a c i o n a l e s .

Los lucenses de Sólo Voces fueron,además, los embajadores de la ciudad

bimilenaria en Praga, donde fueronrecibidos por el Alcalde, elembajador español en la RepúblicaCheca, Santiago Cabana, y elconsejero cultural ManuelHernández Gamallo. Tanto elpresidente, Carlos Latorre, como eldirector del coro, entregaron alregidor municipal de Praga uncomunicado del Alcalde lucense,acompañado de “pins” y de unareproducción en plata de la Muralla,resaltando que “el día anterior habíasido declarada Bien Patrimonio de laHumanidad”.

Fue la aportación lucense a unaNavidad internacional que se vive conuna intensidad excepcional en laciudad de Praga donde más de unmillar de cantantes –integrantes de los57 coros participantes en el certamen,entre los que se encontraba Sólo Vo c e s -llegaron a congregarse en una de lasprincipales plazas de la ciudad parainterpretar conjuntamente algunos delos villancicos más conocidosmundialmente como el tradicional“Noche de Paz”.

Voces del mundo, voces de Lugo, enla “Navidad-2000”.

NadalSólo Voces:

Música lucense en la Navidad InternacionalA.I.R

El presidente y el director de Sólo Voces reciben elDiploma de Oro en la modalidad de coro mixto

pequeño en el X Festival de Música de Adviento yNavidad, premio “Petr Eben”, que se celebró en

Praga entre el 1 y el 3 de diciembre.

Sólo Voces, que también actuó en varias plazas de Praga, fue valorado como uno de los coros punteros de este certamen internacional. Foto: Carlos Rodríguez

Page 38: nadal 2000 300dpi

Galicia canta ó Neno(Un anaco de historia viva do Nadal)

4º/ Unha mostra de "cantos de reis"nun cruce de camiños.

Presentación pobre, estática, sendiálogos-texto,... pero cun ricocontido, calidade musical e mesmomensaxe cultural-relixiosa, naconxunción música-palabra. Sobretodo, lembranza-¡e felicidade!- para axente maior. Acertamos na unión enunha forte conexión-comunicaciónco pobo, famento da nosa-súaidentidade.

A creatura foi medrando e tentamosde mellorala cada ano, continuandocoa 2ª edición (74-75), para a que xase editou un libriño, (coas letras e olimiar de D. José Trapero Pardo e D.Xesús Alonso Montero) e seincorporaron os gaiteiros "Toxos eXestas", "Treboada" e o grupo debaile do Colexio. Á 3ª (75-76), 4ª(76-77) e 5ª (77-78), debido árodaxe-aprendizaxe das actuacións(sobre todo das do mundo rural),fóronse engadindo textos dialogados,máis acción, costumes, xeitos, etc. etamén se foron integrando outrosgrupos: o Coro do Colexio Menor"Eijo y Garay", o grupo de teatro" Tarabelo" e alguns membros dogrupo folk "Tangaraño". Na 6ª (78-79), amáis da campaña normal,levouse a cabo, no poboado doCebreiro, a filmación dunhareportaxe de cantos dos reises para aTVG, a gravación dun disco (con 19cantos tradicionais do Nadal,Madrid, Casa Philips, 1978) e, en

Lugo, (Editorial Alvarellos, 1979), apublicación do Libro.

Un antes e un despoisCertamente, en Galicia hai "un

antes e un despois" de "Galicia cantaó Neno". De coñecer e dispor demedia ducia de vilancicos-panxoliñas-cantos de reis autótonos,pasamos aposuir, hoxe endía, varioscentos. De nonter case ondeelixir cantosgalegos doNadal para osconcursos, apoder gozar deverdadeiras xoiasmusicais. Aspreto de 140actuacións, endirecto, por todoGalicia, (aldeas,parroquias,colexios,teleclubes, vilas,cidades...)serveron deespertador para avivar recordos,sacudi-la memoria colectiva e darllenova vida-resucitar-aquilo que estabaaletargado e a piques de morrer.

Pablo Quintana afirmaba no "ElIdeal Gallego" (26-11-1984): "Noano 1978 gravouse-editouse "Galiciacanta ó Neno", o traballo máis

NADAL 2000 38

Na cidade de Lugo, óalborea-la fascinantedécada dos 70, (naque todo era-¡foi!-posible), naceu

"Galicia canta ó Neno". Un novoxeito de celebra-las festas do Nadal, ávella usanza, liberando do seuesquecemento e dando vida-actualidade á gran despensa do ricofolclore do Nadal en Galicia. Foronos seus protagonistas un grupo demozos e mozas, estudantes de orixerural, que con moita fe, esforzo eentusiasmo, levaron adiante aquelafermosa aventura.

Pídeseme unha breve reseña do quefoi e significou para Galicia aquelfeito. Agradezo a invitación e, desdea obxectividade que marca adistancia dos 32-22 anos, "fagomemoria", e vou tentar revivir (¡ecompartir con vostedes!), aqueladitosa historia. Persoalmente, foronas festas do Nadal mellor vividas. Omesmo lle aconteceu ós 40 co-protagonistas ("¡compañeiros defatigas e gozos!") que, aínda hoxe oacreditan coa súa continuadaproposta de volver a repoñela, anquesó sexa "outra única vez". Non sedesbota a idea.

Os comezosNo ano 1968 -(¡outra

coincidencia!)- nace o Coro doColexio Menor Femenino SantísimoSacramento, (só voces brancas) epreséntase ás diversas seccións/categorías dos "Concursos devilancicos" que organizaba a "SeccónFeminina". Tanto ese ano coma os

seguintes, os grupos seleccionadosacertaron ofrecer unha dignapresentación, tanto musical comoartísticamente, polo que acadaron osprimeiros premios. Para lograrmellor calidade musical, no Nadal72, creouse "o coro mixto", coaincorporación dos compoñentes de"Fuxan os Ventos". A experienciaresultou e foi moi positiva.

Démonos conta de que eramos unsprivilexiados. En tódolos sensos.Amáis de dispor da "Colección deCantos populares do Nadal" doSeminario, dos do noso aínda cativoarquivo persoal e do recollido polasalumnas do Colexio...tiñámo-laesperiencia dos concursos e, sobretodo, "as persoas, os grupos-base",capaces de facer algo máis completo econ máis riqueza étnica-cultural-musical. E con máis contido relixioso.

Por outra banda, había necesidadede amosar-demostrar á nosa xente,que tamén aquí, na nosa terra, habíaun xeito especial de vivi-lo Nadal,unha fonda tradición musical, aíndasen coñecer- e s p a l l a r. Daquela sósoaban, nos medios de comunicacióne nas igrexas-rúas, os clásicosvilancicos foráneos. Lembren: "Lospeces en el río, rin,rin, campanasobre campana, arre burriquita,e t c . " . ¡ Tiñamos moito noso queofrecer!.

O proceso-desenrolo.Puxemos man á obra. Artellamos

un sinxelo guión, ordeamos mediocento de cancións do Nadal,démoslle orde-unidade, armamos unsdecorados transportables... ebotámonos a percorrer aldeas,parroquias, colexios, teleclubes, etc.presentando a "nova creatura" quenos deu por bautizar "Galicia canta óNeno". Pensamos que tiñamos algode razón. Galicia volvía cantar óNeno, desde as súas raíces, con algoseu, de seu.

Así naceu a 1ª edición (73-74),"oficial". O programa define oproxecto: Galicia canta ó Neno é unremexido "literario - plástico -costumbrista - musical" do xeito def e s t e x a r, nos tempos antergos, oNadal en Galicia. A "estampagalega" desenrólase en catrotempos: 1º/ Xuntanza-chamada demozos/as á beira do cruceiro; 2º/Escea nunha cociña de lareira; 3º/Ofrendas e cantos de arrolo naigrexa, despois da Misa do Galo, e

Xesús Mato, crego rural,animador-cofundador

de "Galicia canta ó Neno".

De “remexido literario-costumista-histórico-folclórico-relixioso”calificaban as crónicas da época aquel“Galicia canta ó Neno” de 1975. Através destes retazos xornalísticos econtando, por suposto, coa colaboracióninestimable dos seus protagonistasdirectos –entre eles, o cofundador doevento Xesús Mato, que escribe nestasmesmas páxinas- podemos saber que haiexactamente 25 años os xóvenesintegrantes de grupos como os gaiteirosde “Toxos e Xestas”, o grupo folk“Fuxan os Ventos”, os coros dos colexiosmenores “Santísimo Sacramento” e“Eijo Garay” e máis un grupo de baile,ofreceron nun espectáculo de dúas horasunha antoloxía de panxoliñas galegas.Sobre este evento publicábase a seguintecrónica na prensa local: “la recopilación

ha sido realizada con fidelidad, dadoel gran número de coplas “escolmadas”,muchas de ellas perdidas –y si no fuerapor esta importante labor, tal vez parasiempre- en aldeas recónditas de nuestrageografía”. Xa entón apreciábase otraballo de recuperación do saberpopular, das tradicións culturais e damúsica de Nadal: “la musicalización–apoyada en ocasiones sobreinstrumentos enxebres: gaitas, pandeiro,zanfoña, etc.- responde también a unaplausible intención de respeto a lamusica popular, aunque a veces se leimprima un cierto acento de folkmoderno, con intención actualizadora”.Sirvan, pois, estas palabras rescatadasdo esquecemento para lembra-lo“Galicia canta ó Neno” que marcouaquel Nadal de hai 25 anos.

O Nadal galego de 1975A. I. R.

úsica

Page 39: nadal 2000 300dpi

NADAL 200039

interesante, até agora, encol doscantos populares do ciclo de Nadal...Esta importante iniciativa dun grupode rapaces de Lugo, deixouse der e p r e s e n t a r, pero deixáronnos undisco e un libriño como mostra dunduro traballo realizado durante esesanos na investigacción e difusión do

Ciclo do Nadal". Iso constataba oautor, con verdade, hai 16 anos.

Afortunadamente, aquelmaterial, foi enriquecido, no ano1994, polo grupo "A Quenlla" cunCD e Cassettes, titulado "Nadal engalego", (Dirección Xeral dePolítica Linguística), con 27 cantosde Nadal (13 novas aportacións e14 reposicións do esgotado"Galicia canta ó neno"). E poucomáis.

Como boa nova-primicia,adiantamos que se está a traballar, xaen fase de avanzada preparación,noutro libro sobre o Nadal enGalicia. Asímesmo tentaremos degravar outro CD cunha novaselección de cantos-panxoliñas-reises. Será durante o vindeiro ano.Somos conscientes de que Galiciasegue a estar pobre en canto ádifusión-divulgación da abondosadespensa que temos de culturapopular tamén para este tempo.Coidamos que "Galicia canta óNeno" ven de cubrir un valeiro,segue a abrir camiños e a dar azospara que continuémo-lo labor. Nisoe s t a m o s .

¡Bo Nadal!: ¡xeitosa despedida AnoVello 2.000 e entradiña Aninovo2.001!.

de Nadal

Page 40: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 40

Como calquera celebración dun tempo, oNadal ten un modo peculiar de seanunciar: a climatoloxía invernal coasxeadas, ventoeiras, noites longas-días

curtos, humidade no ambiente, neboeiros, anatureza espida, unha alimentación propia ecaracterística, roupas abrigosas, descanso decertos labores e traballos, a procura de fontes decalor (físico e anímico) que propiciaran xuntanzasdiante do fogar no arrecendo de ulidosprimixenios dun lume enfeitizador que levantalapas e dispara muxicas no medio dun resplandorque ilumina na ausencia do astro. Proxéctansesombras e siluetas familiares e séntense osrumores das achas que se entregan a un lumenovo e purificador, mentres estalan como facíanhai xa centos e miles de anos. Xurden as palabrase algún canto ou música que aparece comoreflexo identificador dunha simple expresiónestética, ou unha danza ou calquera outramanifestación artística encadrada no seu tempo,no entorno preciso, e que a partir de entón vaiseducir a todo un grupo e mesmo exaltalofacéndose aparecer como intérprete des e n t i m e n t o s .

Chega así o ciclo de Nadal, unha superposiciónrelixiosa por riba de ritos ancestrais e pagáns dosolsticio de inverno que se perden na noite dostempos, que mudaron a celebracións do fin deano solar en celebración do Nacemento dunDeus-Neno, na humildade dun pesebre e entrep a l l a s .

Chegado o tempo de caducidade do ano, chegatamén o tempo singular de esperanza para que aluz volva. Agárdase un Sol cheo que fagaduradeiros os días, máis cás noites, e que alonxe oescuro inverno e que faga renacer a Natureza eespertar do seu letargo a vida.

Triste é a noite sen Lúanegro é o día sen Sol

e a pena da miña almase me falta o teu amor.

Son voltas, son voltas, son voltas que o mundo dáson voltas, son voltas, da noite de Navidá.

Pero ó mesmo tempo por dentro de nós hai algomáis, e é notorio que aparece unha mudanza quenos fai ver doutro xeito as cousas grandes e taménaquelas que só aparentemente son máis pequenas.Prodúcese un achegamento ós demáis, ós amigose conveciños, á familia. Un sente máis fonda aimportancia de estarmos xuntos, de nos sentirenvoltos nos valores sociais do grupo que abren o

Música dcorazón á tolerancia e a fondas reflexións, ó amor,á dozura, e mesmo a compartir de xeito máisaltruísta e gratuito que noutras datas do ano.

O tempo de Nadal tiña noutrora máis fondoque formas, en contra do que sucede hoxe quepresenta modos e maneiras externas e aparentes.Comidas descomunais e extraordinarias, moitabebida, regalos, ornamentos, consumo excesivo,desfiles, festas artificiais, etc., contradín edeforman o orixinal encanto da ancestralcelebración, e son, por seren universalizantes,moito menos máxicas e admirables ó aportarenunha simboloxía carente de significado na nosacultura. Foi un modo máis auténtico de vivir,acordes cun ciclo de desolación, e cunhaharmonía, hoxe añorada, coa natureza. O certo éque se trocou a expresión xubilosa dun tempoconcreto por outro rito máis de calquera tempo eque case non indica nada ó recibir o aportef o r á n e o .

Canta paxariño cantacantarás na primaveracanta que me leva o airecanta que o aire me leva.

Son voltas, son voltas, son voltas do meu dedalson voltas, son voltas, das noitiñas do Nadal.

Trocouse aquela alimentación propia duntempo, por comidas fastuosas, o achegamentofísico a carón do lume nas longas noites da festa,e todo dentro dun excesivo consumismo… E oque aínda é peor, trocouse a tenrura convulsivadeste tempo de renovación e de fondas reflexións,por regalos de recíproca factura coa fachenda desermos moito máis xenerosos ecomprometérmonos a, no ano vindeiro, sermellores e correxir erros, mentres facemos unbrindis de bos desexos de costas ós demáis oucomo moito, dun amor fraterno que dure un parde días.

Tamén mudaron os modos expresivos. Asdanzas, músicas e cantares –hoxe case todosimportados e que non amosan a identidadedunha comunidade de xentes, dun tempo, dunhapaisaxe, dun pobo- semellan ser un recopilatoriodunha tribo que vive xa nunha reserva apartadado "homus dixitalis".Amósase –pola contra- que a tele e os medios demasas son moito máis fortes e poderosos queaquelas vellas tradicións polas que nos reximos egobernamos axeitadamente durante tantosséculos. E é que para moitos "esas caixas dosmúltiples penares" son a ventá na que se pode

observar a única e monolítica realidade. E trasdela corremos cegados pola virtualidadeatrapallada duns decorados tristemente irreais.Unha i-/-realidade dirixida e controlada que asíqueren que vexamos. Anque iso supoña estarcavando a tumba dunha boa parte docoñecemento humano que se baseaba naquelaaprendizaxe da memoria no tempo, remontadoxa ó antes do antes e que foi así, pasando de bocaen boca e entre moitas xeracións, sendo útil ata ostempos que corren. ¡Eso xa non se leva! é a únicarazón que se escoita.

Mentres vandálicamente se cortan árbores eacibros, chegan ofertas cheas de anuncios eteletendas que invitan a aumentar diferenciasentre pobres e ricos. Chegan músicas alleas ealleantes con toda a parafernalia propia do"desmadre" colectivo. A ninguén lle acorda xaque o Nadal ou tempo solsticial do inverno é fine comezo dun ciclo solar. E moito menos poidanlembrar que supón unha reforma ou mudaperiódica que vai cerrando fases da vida na esperado Sol invicto que vencerá de novo a escuridade:a luz deberá vencer ás tebras.

Voltas e voltiñas, voltas,voltiñas polo arredore

cantas máis voltiñas, voltas,cantas máis voltas, millore!

Son voltas, son voltas, son voltas que o mundo dáson voltas, son voltas, da noite de Navidá.

Baldomero Iglesias:(Mero)

Os vilancicos

Page 41: nadal 2000 300dpi

41

Pois ben, chegados aeste punto no que osmáis dos humanosestamos lonxesicolóxica e físicamentedos ciclos da natureza,cómpre lembrar que foinese fondo orixinal eíntimo onde naceu o–hoxe- Nadal. Sendoen orixe unha festaagraria en absolutasimbiose coa Naturezae co Cosmos queproduce oachegamento ósdemáis, cando o focosolar está lonxe. Eseestar máis preto, esecompartir cos outrosbuscando outros tiposde calor, invita ó roce,provoca a mirada, a

palabra, a relación, o trato e a caricia, o bico e adozura (que teremos que recuperar un por un eunha a unha) e é aí onde tamén nace a necesidadede cantar con "palabriñas" de amor e deesperanza. Porque o cantar é iso, falar poñendo ocorazón. Por iso agora máis que nunca e xa quelogo é así que o cantar ten todo o seu sentido.Para arredar o mal e non perder a capacidadeexpresiva dos sentimentos. E aínda máis, se esecanto se comparte, ademáis de arredar os malesnunha danza de confabulación cos nosos e coaterra primitiva en comunal asociación, unséntese socialmente cohesionado na esencialtransformación humana do marabilloso cosinxelo e entrañable. Nese acto social e sublimede compartir na sinxeleza, é onde aparecen osvilancicos, no fondo limpo e puro máis que nasformas. E os vilancicos non queren ser máis queiso, poemiñas sinxelos musicalizados paracompartir ou cantar a media voz. Composiciónscheas de bos desexos e mornura, de esperanzaposta nun novo abrir dun sol poderoso einvencible que aniquile tantas teimas e medos,hoxe asimilados e interrelacionados conacemento de Cristo e co Nadal relixioso. Foi asíque a relixión fixo esquecer antigos ritos, mitose significados solsticiais do inverno (oapedreamento das árbores –rito no que asárbores reciben a bronca dos seus donospara que se volvan vizosos despois e serenarengados e apedreados-, a renovación dolume –lume novo ou tizón purificador queespantará ós males-, o Sol Neno, etc.)reinterpretados en función do Neno Xesús(nacido nun esceario humilde e facilmenteimaxinable para as nosas poboacións ruraisque o asumen e adaptan, mesmo axudadosde músicos cultos –xeralmente o clero- ósantigos ritos). E por riba, coa revoluciónindustrial no século XIX, estas datassufriron outra metamorfose e deron comoresultado unha "nova" anovación: de festacomunal en liturxia relixiosa, e logo pasoua festa familiar que amosa formas externasnas que manda o gasto proporcional–anque sempre desproporcionado- ó poder

adquisitivo. Benestar material e felicidade amódicos prezos. Pero que perdeu, lóxicamente, a"súa maxia". O feitizo do sinxelo e profundo.Porque se perderon as claves que interpretan osnosos comportamentos espontáneos econvértenos en contradictorias conductas que sevolven rutineiras.

Volta aquí, volta acolávai o río andando, andando,quen queira chegar ben lonxe

¡cantas voltas ten que ir dando!Son voltas, son voltas, son voltas do meu dedalson voltas, son voltas, das noitiñas de Nadal.

Así, por exemplo, o acto de comer unha duciade uvas o día 31 de decembro ó son dasbadaladas horarias, é un costume moi recentenacido no primeiro tercio do século XIX. Esteacto silenciou outros –sinxelos e fondos- como ovello costume, máis noso, que non deixa de sercurioso para as prediccións climatolóxicas do anoque viña. Consistía en que o máis ancián dafamilia –representante da sabiduría no tempo-protagonizaba unha adiviñación: collía a pa doforno e enriba dela ía poñendo pedras de sal ennúmero de doce, que numerabacorrelativamente. Explicábaselles –sobre todo ósmáis novos- aquel rito para que estimasen aimportancia das chuvias, das secas, etc. das que,en definitiva, dependía a súa economía eexistencia. Deixábase pasar a noite. A paquedaba en posición horizontal a carón do fornoe pola mañá despois de durmiren e xa coa luz dodía ían, de novo, todos a veren o que aquelaceremonia anunciaba para o ano principiado. Erao vello ou vella quen lía nas pedras de sal aclimatoloxía do ano novo. E tiña a prudencia denon afirmar con rotundidade nin sacar outrasconclusións que non viñeran a conto,promovendo observacións das témporas, dacolocación das estrelas no ceo, dos ventos, docomportamento dos animais, das prantas, dasfontes e das augas. Se por exemplo a terceirapedra, estaba medio desfeita pola humidadeambiente da noite, anunciaba –anque nongarantía- un mes de marzo algo chuvioso. Se apedra 9 estaba movida de sitio anunciaba fortesventos nas canículas de setembro. Se a pedra

número 10 estaba desfeita e diluída de todo,quería dicir que en outubro chovería a chuzos. Apedra que seguía enteira, indicaban bo tempo oualomenos estabilidade ou sintonía coa estación áque pertencía. E así sucesivamente, segundo oestado das pedras de sal colocadas na noiteanterior na pa do forno, unha persoa de idade econ capacidade e argumentos dados polaexperiencia, interpretaba para os presentes ascautelas e coidados que habería que ter en contapara o ano novo. Era a contemplación dun futurodesde a clara lonxanía duns signos, certamente.Pero que tiña o seu por que, o seu para que e oseu para quen. Era un rito máis, con toda a súasimplicidade e carga premonitoria, sen máisp r e t e n s i ó n .

Por fortuna, na memoria das nosas xentesquedan máis ritos fascinantes, e quedan taménvilancicos e panxoliñas que –en moitos casos-pola súa sinxeleza e sensibilidade semellancantos de berce descritivos que amosan e satisfanesa tenrura entrañable do cantar docemente, naprocura do sono reparador que prepara para unnovo día. Algúns destes cantos de arrolar ou falarbaixiño mestúranse con cantos de ofrenda.–"Falade ben baixo, petade pouquiño, para quenon desperte o Noso Ruliño…"– Porque aquí non-é ben ruar.– Vamos compañeiros vamos, vamos todos cara aB e l é n .– E rorró.

Tamén hai os vilancicos de chamada, moitomenos tenros porque normalmente son máisvivos e participativos e realmente chaman áxuntanza da celebración convocando a todoscantos queiran. Cada quen axuda co que pode,coa voz, con instrumentos de percusión ec a s e i r o s :– Vinde galeguiños vinde, vinde con pandeiro egaitas, que un meniño moi riquiño, naceu hoxena montaña.– Vamos, vamos rapaciños, cara a Belén coa gaitado fol…– Vamos cantando e ruando á mellor festa queh a i …– Alegría meus amigos, máis alegría e pracer.Contan que naceu un Neno garrido e de granx a c e r.– Vinde ver ó Neno que está despidiño e

acurrucadiño ó pé dos seus pais. E máncano aspallas en que está deitado e o noso pecadoaínda o manca máis.– Imos logo todos xuntos imos para Belén,que hoxe é noite de ruada noite de pracer.– Marcheime a Belén, moi de madrugada,cando a luz do sol aínda non raiaba.– Abre as portas Xesús, levántate xa queestamos á xeada, queremos entrar. (E moitos máis gardados en arquivos, namemoria das xentes ou perdidos noe s q u e c e m e n t o ) .

Tamén os hai narrativos, nos quenormalmente alguén conta o relato cantando eos demáis contestan –se é o caso- cun estribilloou retrouso secuenciado que permita descansaró narrador ou senón axudan a cantaracompañando ó mesmo.– En Belén naceu un neno tan branquiñocomo a prata…– No pendello que hai xunto o camiño, estesdías pasados naceu, un Meniño pequeniño,que parece do ceo caeu.– Con un sombreiro de palla un galego aBelén foi, mentres adoraba o Neno comeulle osombreiro o boi…– Aló entre as pallas cheo de frío, vindepastores ver ó Neniño, chegade presto vindeaprisiña, porque xa espera O Carrapuchiño.– Por entre as silveiras cantan alegres ospaxariños, anunciando a todos, con grane s p l e n d o r …– Aló a medianoite cando o galo canta, nunhavila santa, que chaman Belén…– Eu durmindo estaba cando veu meu pai,tiroume da orella: ¡levanta xa Brais!– Meu carrapucheiriño, sol de Belén…

Nos cantos de Nadal tamén aparecen outraspezas de despedida e saúdo ó novo ano. Soncantos menos definidos no propio tempo.Algúns poderían ser de calquera festa do anotanto en letras como en modo interpretativo.Non son vilancicos propios pero teñen certaorixinalidade porque son soporte para a danzae a festa, aproveitando, como xa dixemos,ruadas e foliadas de calquera outro momento.– Despedida de ano vello, entradiña de anonovo, os señores desta casa, o canten/contencon moito gozo…

Supoño que estes cantos serven demostra da enorme riqueza da NosaCultura de Tradición Oral na quesupervive apegada a un rito unhalinguaxe común de alegato e profecía naque aínda os oíntes poden revirarseprotagonistas e exercer a súa condiciónlibre e liberadora.

Cada vez avanza máis a soidade e osilencio, o frío sen caricias e a mudez. Esosi, … aló ó fondo do horizonte, ó lonxe-lonxe, séntese unha melodía engaiolanteque nos arrastra totalmente seducidos eapreixados, sen vontade, como o canto daserea, mentres quedamos calados.Confiemos que só sexan voltas das noitiñasde Nadal, que por certo, é un vilancicotradicional que recollín a un gran e queridoinformante de Olas (Mesía, A Coruña) xahai ben tempo.

de Nadal

Page 42: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 42

Coa chegada do 2001péchase un século e unmilenio. O século máiscruel da historia daHumanidade. A sociedademundial aspira a poñer fina unha etapa marcadapolos grandes progresos,que se acadaron a costade perdas en tódolosniveis da actividadehumana, pero, ante todo,marcada pola violencia.

Pídenme un comentario,unhas palabras, conmotivo do fin de séculoque tamén é fin demilenio. Total: un folio.

Mil anos son moitos anos, mesmo cenanos son dabondo para un folio. Perotamén é moito un folio para opequeno recuncho de experienciapersoal que ocupa unha vida no seoda centuria e do milenio.

Vivencias persoais, experiencias, édo que eu podo falar. Tentacións nonfaltan de poñérmonos pretensiosos esalientar as grandes liñas que, comofrechas, marcaron o desenvolvementohistórico e orientan os camiños dofuturo, pero non convén caer nesatentación. Filosofías e teoloxías daHistoria son pretensións semprearriscadas e – perdón, Hegel eAgostiño – case sempre inútiles.Acabo de ler o que di o sociólogoCastells: "fanse moitas profecías dofuturo e dispoñemos de moitasinformacións do pasado, pero temos moipoucos coñecementos do presente". Moitas veces, cando lle conto ós que

me soportan o que foi a miña nenez emocidade, teño sempre a sensacióndun soño no que me vexo como unser que tivo o privilexio de vivirvidas distintas en sociedadesdiferentes enmarcadas nun escenariomáis estable, pero sempremovéndose. Ás veces parécemeimposible que fora eu o que talescousas experimentei e que todo teñacambiado tanto. Pero tamén medecato de que os sentimentosprofundos, as actitudes fundamentaise as crenzas máis fondasmantivéronse firmes no cerne do meuespírito por máis que variaran as súasformulacións. Agora que me achegoó derradeiro día do milenio síntomemergullado no misterio do tempo domesmo xeito que me arrepía omisterio do universo cando vexo anoite estrelada á beira do marembravecido. Nunca podo – ninquero – liberarme da vivencia domisterio. Pero trátase de misterioque non somosquen de controlar.Sen embargo avida é a constantetentativa decontrol de cantonos arrodea e nosconfigura parapoder sermos oque queremos ser.Control tamén dotempo quevivimos e do quenos quede por vivir. E isto son unspoucos anos. Por iso pensar enhorizontes de séculos ou mileniosafúndenos no desacougo.Cando de vivencias se trata, pásanos

co tempo o mesmo que nos acontececo espacio: podemos pertencer a unhacomunidade moi ampla, Europa, porexemplo, e mesmo sentírmonos"cidadáns do mundo", pero deseguida percibimos que a nosacapacidade para influír na solucióndos problemas que nos abafan nonvai moito máis aló da nosa vila. E

para iso, unha influencia pequena. Omesmo nos acontece en relación cotempo: tampouco sabemos moi bencomo contribuír a deseñar o futurodos que nos sigan, por máis que osecoloxistas insistentemente noloesixan e as voces da miseria nosberren desde os corpos sen músculoque ollamos na pantalla do televisor.

Ímoslle roubando á penalidade dotraballo máis horas para o lecer ehumanizamos o decorrer do tempodándolle significacións diferentes ósseus distintos momentos.Achegámonos ó seu misterio pormedio de símbolos. E por medio dosimbolismo convertemos en algocuasi-sagrado algún dos seusinstantes. Así, todo fin de ano tenalgo desa aura sacra que nos fai sentircomo se máxicamente se nos abriraalgo novo no mundo que nosenvolve. Aínda máis se co ano remataun século e un milenio. Todo osimbolismo que o arrodea fáinolovivir inquietamente como si, pasadoo derradeiro minuto, se abrise oescenario dunha promesa deesperanza ou de destrucción. Xasabemos das tolemias milenaristascon que remataron os mil anosanteriores. Nesta ocasión parece quesomos algo máis realistas poissabemos cada vez mellor que non nosfaltan motivos para confiar nos logroshumanos, pero isto non impide quese nos xunte no corazón confianza emedo. Como deuses, desatamosconfiadamente as forzas da natureza.Como aprendices de bruxos, nonsomos quen de adiviñar asconsecuencias. Como humanossemellantes ós do anterior milenio,seguimos tendo un medo de fondoaínda que os medos sexan diferentes:onde a humanidade se asustaba conpeste, cólera, tuberculose ou sífilis,hoxe temos que pagar o propioprogreso con vacas tolas, lexionelas,sidas, mutacións xenéticas, sanguecontaminada, ozono insuficiente ouaire irrespirable. E tamén entra nonoso milenarismo, hoxe máis que

antes, os motivospara desconfiar daterrible ambiciónirresponsable dosque, co seu poder,poden facernosmoito mal sen queteñamoscapacidade – ourenunciemos aaplicala – para oscontrolar.As dúas cousas:

temos progresado moito desde omilenio anterior e tal progresosemella imparable, pero non temostan seguro que ese progreso afecte domesmo xeito ás actitudes humanas.Sempre me chamou a atención que alectura dos clásicos descóbrenos unfondo de humanidade que podería serdescrito hoxe case do mesmo xeitoque daquela, cando eles o fixeron.Ningunha das grandes preguntas queeles formulaban perderonactualidade, e as respostas máisprofundas que aqueles sabios

especulaban seguen a ter vixencia. Oxogo eterno do amor e o desamorsegue a ser, coma daquela, a fontenunca atopada de felicidade. Nintampouco a ciencia máis avanzada daque hoxe nos gabamos aporta melloresperanza para o fundamentalproblema humano, o achegamentoen tódalas dimensións do amor. Trasséculos e milenios de cambios, aansiedade da pregunta esencialpermanece viva e perenne. Por máisque moitos pensadores ilustradoscansaron de prognosticar oesmorecemento da metafísica e darelixión, ambas rexorden do xeitomáis variado e impensable, mesmonas mentes dos que, co seu saber,semellan ter dominada a natureza ataasemellarnos ós deuses.No decorrer do século que imosencetar vai haber, sen dúbida, moitoscambios porque xa os está habendo.Seguramente haberá unha sociedadecon formas totalmente diferentes quecreará unha forma de humanidadeque ninguén ousa predecir. Nonsabemos a onde nos ha levar estarevalorización do individuo liberadodas cadeas que o aferrollaron ó longodo tempo. Tampouco sabemos sehomes e mulleres, en igualdignidade, saberán desfacerse dastrabas de dominación que, en tódalasidades, crearon inxustasdesigualdades. Non imaxinamosaínda como os espacios de liberdadeque se foron conquistando levarán aque todo ser humano se poida sentirlibre. Pero homes e mulleresseguirán rindo e chorando, amando esufrindo, sempre ansiosos depermanecer.

A p r o x Ante o fin de milenioExperiencia de Milenarismo

BernardoGarcía Cendán

ManuelRegueiro Tenreiro

“fanse moitasprofecías do futuro e

dispoñemos de moitasinformacións do

pasado, pero temosmoi poucos

coñecementos dopresente”

Page 43: nadal 2000 300dpi

43 NADAL 2000

Polémica sobre as datasNo final do pasado ano e no comezo deste estaba

en pleno apoxeo a discusión sobre a procedencia,ou non, de considerar este ano como o primeiroou o último dun século e do milenio. Agora apolémica está nunha tregua ou nun “ruxe, ruxe”precursor de novas versións e versións.

Unha exemplificación da discusión podemosvela neste texto, se este escrito principia noespacio anterior á primeira letra, podemosconcluir que comeza nese preciso intre. Se, polacontra, dicimos que a escritura iníciase naprimeira letra, parece que xa estamos a falardunha continuación. Vistas así as cousas, noespacio, a cuestión estaría bastante clara, peronon se pode ver da mesma maneira no tempo, ¿atemporalidade principia no “un” ou a partir de“cero”, ou o “cero” é o derradeiro número dadecena? Podemos deixa-la cousa como está porrazóns estratéxicas, ou facer que todos nospoñamos en desacordo dividindo“antisalomónicamente” o asunto: dicimos queeste ano foi o derradeiro do século e o próximo(2001) será o primeiro ano do terceiro milenio.Deste xeito temos unha boa ocasión para falar dem i l e n a r i s m o .Vivímo-los tempos dependendo dos seus nomesÉ certamente curioso comprobar como varía a

perspectiva dos feitos segundo o nome que se llepoña. Non é o mesmo celebrar un aniversario, queun cabodano ou que un cumpleanos; comotampouco se ve do mesmo xeito unha fin de cursoque unha fin de ano. Os humanos estamos benacostumados a vivi-los tempos de forma cíclica: Osminutos, horas, días, semanas… sucéndense dexeito “natural”. As estacións, as fases da lúa, ascolleitas, as tarefas do calendario ímolas facendo

sen moitos “enredos” filosóficos e con boas doses desometemento paciente. Xa o paso dos anos –sobretodo dos aniversarios propios- métennos no corpo“unha comezón queimorente”, e ¡non se diga nadada entrada nas décadas! (¡un corentón, queterrible!). Endulzamos todo o que podemos esesconceptos para que sexan máis e mellor asumibles.

O cambio de ano cáseque o vemos como candofacémo-la celebración do solsticio de verán (noitede San Xoán), con un pequeno matiz, nonqueimamos no lume ningunha cousa; perodesexamos que quede atrás aquelo que non nosgusta e, en sustitución, desexamos que alumeeaquelo que sexa “ventureiro” para todos. Sabemosque iso non vai ser así, pero como mínimo temosque pensalo desa maneira. Podemos dicir queesta é a nosa vivencia máis coñecida do paso donoso tempo. Pero o ano 99 tivémo-laoportunidade de senti-la emoción dura do pasode século. Tan forte debería se-lo sentimento quecando faciamo-lo brinde polo novo ano e o novoséculo, sabíamos que non repetiríamos ese xestocon outro século. Feliz ou infelizmente ainformática encargouse de “escamotearnos” esavivencia dun xeito pleno. Estivemos máispendientes “do efecto 2000” e de saber se osavións ían ben, ou de se o noso “ordenata” sevolvería tolo, que de decatarnos do feito de queese intre temporal do paso de século “xamais dosxamaises”, nesta corporeidade humana,voltariamos a vivila. ¡Foi unha mágoa!

Neste fin de anos ímos te-la oportunidade devivir algo cun nome máis terrible da historia: opaso dun milenio. Estámonos a referir á Historiada Escatoloxía, que é o “estudio do destino finaldo home e do universo”.Escatoloxía na cultura occidental

Como a nosa cultura occidental está tinguidapola relixión cristiana, non é raro que seconfundan milenarismo (fin dun século) comesianismo (chegada do salvador e instauradordo reino). Esta mestura de conceptos fai que sevexa o milenarismo preferentemente desde aperspectiva relixiosa, aínda máis en concreto,desde a visión apocalíptica. O periodo de milanos aparece como tempo suficiente para que “secumplan os desexos dos mortais e os plans daprovidencia”. No libro Apocalipse (20, 2-6)atopamos este texto:

“Con ela (coa cadea grande) amarrou forte (oanxo) ó dragón, serpe antiga que é Satán eSatanás, e encadeouno para mil anos. Botouno noabismo e pechou e púxolle selo á pechaduradiante do dragón para que xa non extravíe máisás nacións ata que se cumpran os mil anos;despois hano soltar unha miguiña de tempo.

Logo vin uns tronos. Ós que se sentaban nelesdéuselle-lo poder de xulgar. Vin tamén as ánimasdos degolados por mor do testemuño de Xesús eda palabra de Deus e mailas dos que non sepostraron para adora-la besta, nin a súa imaxe,nin recibiron a marca da besta na súa fronte, ninnas súas mans. Estes volveron a vivir e comezarona reinar con Cristo mil anos. O resto dos mortosnon volveron á vita ata completaren os mil anos:esta é a primeira resurrección. ¡Benaventurado esanto o que participa nesta primeira resurrección!Sobre eles non ten poder a morte segunda: seránsacerdotes de Deus e de Cristo e reinarán con elmil anos”.

Nestes seis versículos aparece cinco vecesrepetida a cifra mil, que é o tempo suficiente para“participar” na primeira resurrección. É dicir,facendo a aplicación para hoxe, no tempo de

cumplirse mil anos hai que estar preparados parate-la visión do encadeamento do dragón e a visióndo novo reino (a nova Xerusalén). Ata chegar aesas visións a humanidade e os individuos pasaránpor penalidades e purificacións que serán signosdeses tempos finais. Calquera pode facer unsomero estudio do mundo actual e chegar áconclusión de que chegou o tempo, pero nin ossinais son tan claros, nin as datas.

Ignorámo-los temposNa enumeración de catástrofes (cambio

climático), plagas (sida), enfrentamientos(guerras) poden “recrearse” os milenaristas,incluso poden fácilmente aportar profecías eprofetas que os apoien. Non faltan sectas epersoas particulares que se apuntan a este“bombardeo” e que están a intensifica-las súasactividades nos últimos tempos. Pero atopan unserio problema: non hai acordo sobre as datas.

Hai dous problemas concatenados: 1.- ¿Candosinalámo-lo comezo do primeiro milenio? e 2.-¿En que data exacte naceu Xesús? Empezandopolo 2º, parece que Cristo naceu 7 anos antes doque principiou a nosa era e, en segundo termo,non está nada claro de cando debemos empezar aconta-los anos ¿a partir do nacemento ou damorte de Cristo? En ámbolos dous cómputosparece que nesta fin de ano non se sitúa acelebración do novo milenio, en todo caso, serádentro de 7, 33 ou 37 anos, contando que nonmetamos reformas de calendario. Polo menosentre os milenaristas de inspiración cristiana nontemos acordo.

Mentras tanto, preparen unha boa entrada noterceiro milenio ou… ¿no segundo ano doterceiro milenio?.

i m a c i ó n ó m i l e n a r i s m o

Page 44: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 44

El sigloLa paz, el bien más cotizado, fue

propiedad de muy pocos

El que ahora acaba ha sido, sinduda, el siglo más violento de lahistoria de la Humanidad. Nosdisponemos a celebrar lallegada del siglo XXI, al tiempoque despedimos los últimoscien años repletos dediversidad social, saturados deaciertos y fracasos, de luces ysombras, de moderación ysalvajismo. Un siglo cortoporque comienza en 1914 con elasalto a los imperios y finaliza el9 de noviembre de 1989 con elderribo del Muro de Berlín

El hombre llegó a la luna,se inventaron Internet ylas nuevas tecnologías y latelevisión, se democratizóel automóvil, volar dejó

de ser un sueño, se generalizó laindustrialización, el plástico comenzóa envolverlo todo, y la mujer pudo, alfin, decidir su maternidad. Fueronalgunas de las muchas luces que elsiglo que acaba nos deja comoherencia. Pero no vinieron solas. A sulado aparecieron las sombras.D e m a s i a d a s .Porque el siglo que ahoraabandonamos también se prodigó enenfrentamientos violentos. Las dosguerras mundiales, la guerra civilespañola, la de los Balcanes, OrienteMedio, Vietnam y tantos otrosconflictos que se saldaron conmillones de muertos. Ha sido el siglomás violento de la historia. Cien añosde graves crisis y debates. De la guerrafría, del Mayo francés del 68, de losestallidos nacionalistas, de la Chinamaoísta y de la revolución rusa. El queacaba ha sido el siglo de los huracanesque provocaron grandes cambios. Lapaz fue propiedad de muy pocos.Al margen de la violencia, loshistoriadores no llegan a un acuerdosobre el acontecimiento que marcarálos últimos cien años. Pero fueronnumerosos los avances, los logros y,naturalmente, los fracasos quemarcaron las últimas diez décadas dela Humanidad.El 20 de julio de 1969, elnorteamericano Neil Armstrong, quehabía viajado a bordo del Apolo XI,posó sus pies sobre el suelo lunar.Decenas de millones de espectadoresde todo el mundo pudieron seguir endirecto el importante acontecimientoa través de unos aparatos,denominados televisores, que losbritánicos llamaban “el cine de lospobres”, y cuya presencia se imponía apasos agigantados en todos loshogares del mundo. La televisiónnació en enero de 1928 y hoy son yamás de mil millones las que funcionanen el planeta. Un sueño que se hizorealidad. Como el de volar desde quelos hermanos Orville y Wi l b u rWright, el 17 de diciembre de 1903,lograron elevarse durante 59 segundossobre la llanura arenosa de KittyHawk, en el estado norteamericano deCarolina del Norte.El 23 de diciembre de 1947 un grupode científicos norteamericanos mostróel primer transistor de la historia: unamplificador semiconductor. De ahíse pasó, a finales de los 50, a los

circuítos integrados (el chip desilicona de los transistoresmicroscópicos) y a los ordenadores.Para algunos historiadores, el grandescubrimiento del siglo y que diopaso en la década de los 90 a Internet,con el que se revoluciona el mundo dela comunicación.En el campo de los avances médicosquedará para siempre el año 1928. Elmédico escocés Alexander Flemingdescubre, por casualidad, lapenicilina. El descubrimiento secerró en 1944 cuando más falta hacíapara sanar infecciones hasta entoncesincurables. No tuvieron la mismasuerte los afectados por el sida, lagran plaga de finales de siglo que seha cobrado ya millones de víctimassin que, por el momento, sedescubriese una forma eficaz decombatirlo.Otro hecho que quedará para elrecuerdo es la democratización delautomóvil. La goma, vulcanizada porel norteamericano Charles Goodyearen 1839 facilitó a lo largo de lasprimeras décadas del siglo, la tarea defabricar llantas, mientras que laprospección petrolífera, iniciada en1859 por Edwin Drake, tambiénnorteamericano, resolvió el problemade dar forraje a los motores. Aparecióentonces Henry Ford que con sumodelo T en 1908 dio el primer pasopara la democratización delautomóvil. Su ejemplo cundió y elcoche acabó siendo un beneficio y unaplaga universal.A estos primeros años del siglo,concretamente en 1907, hay queasignar la aparición del plástico. Se ledebe al belga Leo Baekeland. Lo quecomenzó siendo un sustituto delmarfil, que era raro y caro, mueve hoymás de 46 billones y medio de pesetasal año y da de comer a casi millón ymedio de trabajadores, sin contar adistribuidores, empaquetadores,almacenistas y comerciantes que vivende este material.En el campo de los descubrimientosno hay que olvidarse de AlbertEinstein y su Teoría de la Relatividadque revolucionó la ciencia enparticular y el mundo en general, apartir de 1905. En su cabeza estaba yael germen de la bomba atómica, cuyautilización resultaría especialmented r a m á t i c a .Como dramáticos fueron losnumerosos conflictos bélicosocurridos y que se saldaron conmillones de víctimas. La última, laguerra de los Balcanes. Estas tierras,que fueron a lo largo de la historia

territorio de enfrentamientos dediferentes etnias, lenguas, culturas,estados y religiones y en las que secometió el magnicidio que precipitóla Primera Guerra Mundial, hicieronque Europa despertara horrorizada, apunto de finalizar el siglo. La crudezade los enfrentamientos motivó que laherida permanezca aún abierta. Hastanuevo aviso.Y no menos dramáticas y devastadorasfueron las dos grandes guerras. Laprimera, entre 1914 y 1918, y de laque se decía que acabaría para siemprecon los conflictos bélicos, fue unaespantosa tragedia en la que seliquidaron imnumerables mitos. Deella salieron tres dictaduras, las deAlemania, Italia y Rusia y unsinnúmero de pequeños estadosétnicos, todos ellos muy racistas.Pero todavía fue superada por laúltima guerra tradicional. La que selibró entre 1943 y 1945. La contiendaruso-germánica comenzó con unataque alemán a lo largo de la fronteraruso-polaca. Y finalizó con las dosbombas atómicas que Estados Unidoslanzó el 6 y 9 de agosto de 1945 sobreHiroshima y Nagasaki. Esteacontecimiento marcó el comienzo deuna nueva era, no sólo tecnológica ybélica, sino también psicológica. Elpiloto que arrojó la bomba sobreHiroshima se volvió loco. Y losjaponeses comprendieron lasupremacía americana por lo que serindieron inmediatamente. Pero lassecuelas continuaron durante décadas,con la guerra fría que mantuvieron lasdos superpotencias, Estados Unidos yla Unión Soviética, y que en más deuna ocasión puso en peligro la paz y laestabilidad mundial.Todo ello finalizó el 9 de noviembrede 1989 cuando comienza el derribodel Muro de Berlín. A falta detrincheras, en Europa la guerra fríalevantó esta pared cuya caída seconvirtió en el emblema del rápidocambio político que se producía en lospaíses situados en la órbita socialista,en torno a la Unión Soviética. Paísque vivió una gran revoluciónb u rguesa en 1917 cuando en SanP e t e s b u rgo, bajo la jefatura de Leninestalla al grito de “¡Todo el poder parael proletariado!”. Stalin convirtió estarevolución en un sistema políticodespiadado en el que la voluntad delEstado, la suya al mismo tiempo,debía cumplirse aunque el precio quese pagara fuera de vidas humanas.No menos trágica fue la guerra civilespañola, iniciada el 18 de julio de1936 y finalizada tres años más tarde

que deja al país sumido en la miseriay que encumbra a uno de los tres másimportantes dictadores europeos:Francisco Franco quien durante 40años rigió a su antojo los destinos demillones de españoles que, al fin, a sumuerte recuperaron el sistemademocrático. Franco, Mussolini yHitler pasarán a la historia del siglocomo los hombres que se encaramaronal poder gobernando a sus pueblos conmano de hierro. Pero, entre ellos,merece especial mención AdolfH i t l e r, el hombre que batió todos losr é c o r d s .Lo más aterrador del régimen queimpuso, el régimen nazi, a decir de loshistoriadores, fue su anacronía: que elpaís más culto de Europa pudieseaceptar una ideología tan arcaica.Ideología que se encerraba en dospuntos: la ley del más fuerte y lapureza racial. Hitler fue nombradocanciller de Alemania el 3 de enero de1933. Para muchos este mismo día seinicia la segunda Guerra Mundial. Aél se debe el exterminio de judíos enlos campos de concentración y unrégimen de terror, que al igual que enEspaña e Italia, sumió al país en unacrisis de la que todavía hoy no se harecuperado totalmente.Y otro conflicto emblemático: el deVietnam. Esta pequeña península delExtremo Oriente fue escenario de unode los episodios más cruentos denuestro tiempo. Una guerra tan cruelcomo inútil que Estados Unidos pagócon la vergüenza final de la derrota yel rechazo tanto interno como externo.Como sangriento resultó y resulta elconflicto de Oriente Medio, siempreactivo. Tras siglos y siglos de diásporay persecuciones, el pueblo de Israelregresa a su tierra prometida, con lacreación el 14 de mayo de 1948 delEstado de Medinat Yisra´el. Pero ellono supuso más que nuevos conflictos,contiendas y enfrentamientosmortales que se prolongan hasta laactualidad. En la década de los 40 Gran Bretañacomienza un vasto proceso, seguidoluego por otras potencias, dedescolonización. Algunas llegaron atener sus propias guerras coloniales.Pero 1947 marcó un hitotrascendental en la independencia demuchos pueblos.El siglo que ahora finaliza ha dejadootros hechos de signo positivo. Comoque la mujer pueda decidirvoluntariamente su maternidad, laconciencia por la defensa del medioambiente y del patrimonio histórico-artístico y el interés de las nuevasgeneraciones por la cultura. Peronumerosos nubarrones se ciernensobre la sociedad como la falta deagua, el recalentamiento de la tierra,la degradación del entorno natural, lasdesigualdades sociales, la crecienteautomatización y el exceso depoblación. El futuro no es fácil.más violento

Page 45: nadal 2000 300dpi

45 NADAL 2000

O Nadal nos Ancares

Vivi-lo Nadal namontaña lucense éalgo especial. Moitoslugares do ruralconservan aínda

intactas algunhas das principaistradicións destas datas:gastronomía, cantos e outroscostumes perduran na memoria emáis nas tradicións das xentes.

Así se vive aínda o Nadal nosAncares, lugar de tradicións vivasconservadas por persoas que, comoRosa Ríos Rodríguez, camiñan caseda man co século que xa remata.

Á súa memoria debemos certoscostumes que son habituais destasdatas: máis de oitenta Noiteboas,Noitevellas, e días de Nadal,Aninovo e Reis acumúlanse entreas súas lembranzas das que hoxedisfruta, logo de vivir afastada dasúa terra moitos anos. Foron osanos da emigración que pasou enFrancia onde se fixo máis patente asúa “morriña” polo Nadal de AsN o g a i s .

Sabor de Nadal lucenseDistancia que, sen embargo, non

foi capaz de borra-los seus recordosdos sabores máis tradicionais destasdatas. I é que a gastronomía formaparte inseparable das tradiciónsnadaleiras desta zona de montaña.Aínda hoxe se poden degustaralgúns dos pratos máis típicos dascenas de Nadal dos primeiros anosde século que, nin sequera a GuerraCivil, foi capaz de afastar doscostumes das xentes do lugar.

“Lembro aqueles tempos en que,coincidindo coa bonanza que supoñíanas matanzas, nas casas comíase o botelocomo un dos pratos principais deNadal, ademáis dalgún galo cebadopara a ocasión. Sen embargo, o máis

degustado era o tradicional bacallaocon repolo e cociñado con refrito quefacía –e segue facendo- as nosasl e d i c i a s”, lembra Rosa Ríos, paraquen supoñía unha especial alegríarecibi-los figos que, como clientes,lles regalaba tódolos anos otendeiro do lugar.

Figos que tempos despois aseñora Rosa chegaría a alternar comazapán “que chegaba ás casas máisricas da zona en forma de serpe, e queeu tiven a oportunidade de probargracias a que me convidaron”. Erantempos de estreiteces económicas“que hoxe non temos, gracias a Dios,temos outras carencias, como é a dasaúde, xa que debido ós anos temosoutros achaques que nos impidendisfrutar doutros manxares” .

“Copa de beso de novia”E trala cena de Noiteboa, ó Salón:

“antes da Guerra da Civil, as mullerese os novos acudiamos a un edificio ondeestaba o Concello e o Xulgado, e ondehabía un organiño co que nosdivertiamos tomando café de pucheiro, epara os que xa eran algo maiores taménhabía unha bebida que lle chamabancopa de beso de novia. Mentras, os homesxogaban ás cartas na tenda-bar dosbaixos que desapareceu logo da guerra” .Rosa lembra, entón, que ó remate

da Guerra Civil os veciños “s a í a nna Noiteboa ás rúas de As Nogais abailar co gaiteiro de Lagúa” .

Cantos de reisUn dos principais alicientes do

Nadal chegaba xa co remate domesmo: era o día de Reis que donaRosa lembra con ledicia: “as rapazassaiamos cun ramo de pino cheo degolosinas a canta-los Reis pedindo oaguinaldo”, aínda que por entón osregalos non eran abondosos: unha

bandexa de galletas ou, cando ostempos xa eran mellores, unhacamiseta ou uns calcetíns.

Son lembranzas do Nadal nunhasterras onde hoxe aínda se podendegustar algúns dos productosgastronómicos típicos destas datasdesde principios de século: o sabor dobacallao con repolo e patacas, obotelo ou o galo seguen sendo algúnsdos sabores tradicionais do Nadal nasterras dos Ancares.

Lugar de tradicións vivas

Rosa, Maruja, Dora e Julia cantaban os Reis nos Ancares cun ramo de pino cheo de golosinas

Na Noiteboa, Rosa Ríos e outras mulleres bebían unha “copa de beso de novia”,dentro das tradicións de Nadal.

Page 46: nadal 2000 300dpi

NADAL 2000 46

galiciadixital – galiciadigital es un Portal de Portales enInternet. Es una aventura en la Red de Redes que pretende llevarel nombre de Galicia por todo el mundo para que cualquier gallego– o interesado en los temas de Galicia – pueda entrar por estaPuerta en los más variados aspectos de su actualidad, de su pasado,o de las perspectivas para el futuro.

galiciadixital – galiciadigital “habla” en gallego por conviccióny por origen; también en castellano por vecindad, por no restringirun ámbito lógico, por vínculos culturales y sociales; y en inglés,por ser el idioma que garantiza una cobertura mundial. Alguno delos Portales – es el caso de Educación- es exclusivamente engallego. Otros – como el de Turismo – incluyen también el idiomaalemán. En otros, los tres idiomas se simultanean. El tiempo nos irámarcando necesidades y decisiones a tomar.

En estos momentos están en funcionamiento tan sólo seis de losPortales. Los restantes – hasta 22- irán poniéndose en marchapaulatinamente. Como también paulatinamente se iránaumentando las actividades y contenidos.

En estos momentos, g a l i c i a d i x i t a l – g a l i c i a d i g i t a l es el únicoPortal de Internet con un Curso de Idioma Galego, que incluye seis

horas de sonido. Ha convocado el “Primeiro Concurso galego deNarración e Poesía en Internet”. Tiene “Portales Libres” paraprofesores, alumnos, periodistas, jóvenes... Tiene, en fin, una guía delCamino de Santiago desde Roncesvalles a Compostela, y dos guíasturísticas –las de las ciudades de Compostela y A Coruña – que en suversión vídeo merecieron la declaración “de Interés Tu r í s t i c oNacional” por parte del Ministerio español de Comercio y Tu r i s m o .

galiciadixital – galiciadigital es una aventura en la Red deRedes, basada en la firmeza de la experiencia profesional, en lainvestigación, en el trabajo diario, en el incremento cotidiano denuevos elementos de información.

A galiciadixital – galiciadigital se puede acceder a través de lossiguientes Dominios de Internet:

www.galiciadixital.comwww.galiciadixital.netwww.galiciadixital.orgwww.galiciadigital.comwww.galiciadigital.netwww.galiciadigital.orgwww.dixitalgalicia.comwww.digitalgalicia.com

www.galicia

Page 47: nadal 2000 300dpi

NADAL 200047

Esta publicación NADAL 2000 estáincluída íntegramente en GALICIAD I X I TAL, dentro do seu portal de

COMUNICACIÓN, co que acada unha novadimensión espacial e temporal.

A difusión acadada polos 40.000 exemplaresde tirada, impulsada polo reparto de variosmilleiros deles por parte da Empresa Alsa nassúas liñas que desde Galicia van ó resto deEspaña ou chegan a este País, poténciase dexeito mundial a través de Internet.

A preocupación de numerosos lucenses foisempre a de ter informados do que acontecíaen Lugo ós familiares residentes noutrospuntos de España, de Europa ou en calqueraoutro lugar do mundo. Ó estar en Internet estapublicación NADAL 2000, xa non se precisaenviarllo por correo a eses familiares tanvencellados a todo o que a Lugo se refire.

Poden consultalo a través deGALICIA DIXITAL.

O mesmo ocorre co semanarioGALICIA PARA EL MUNDOque, publicado en Vigo paraEuropa, e na Arxentina para toda aAmérica hispana, alcanza a través deGALICIA DIXITAL dimensiónmundial.

Porque esa é a virtude esencial deste novomedio cargado de futuro que xurde contanta forza: Gracias a Internet estas dúaspublicacións poden ser leídas en Terranova ouna Patagonia, en Australia ou Alemaña, enVenezuela ou Israel. Onde haxa un galego – ouun interesado nos temas de Galicia- ate alíchegarán estas publicacións.

adigital.comNADAL 2000 e

Galicia en el Mundoen galiciadixital