MUSTAFA SUBH'NN ANADOLU'YA GELi LDRLYLELGL .GRLER VE ERZURUM'DAN TRABZON'A

GDYLE LGL BELGELER

Asis. Dr. Ergn .AYBARS

Mustafa Subhi'nin Anadolu'ya geliinden ksa bir sre sonra 28/29 Ocak 1921 gecesiTrabzon aklarnda beraberindeki arkadalary-le (16-17 kii) birlikte ldrlmesi veya ldrtlmesi, olay, kesin birekilde aydnlatacak belgelerin bulunmamas, ahitlerin bir ksmnnbir iki sene iinde ldrlm olmalar, yaayanlarn da .bu konudaak bilgi vermemeleri yznden karanlk kalmtr; Bu yzden olay.la ilgili eitli grler ileri srlmektedir.

Mustafa Subhi 1914 ylnda arlk Rusyasna siyasi mlteci ola-rak snm, Bolevik htilalinden sonra komnist bi~ militan olarakyetitirilmitir. Anadolu'da komnist bir devletin kuruluunu ama-layp, Sovvetler Birliinin desteiyle 10 EylL. 1920'de Baku'da Trki-ye Komnist Partisi" adnda bir parti kurmutur. Daha sonra a-lmalarn Anadolu'da srdrmek iin Sovyet-Trk yaknlamasndanyararlanarak, bir oldu-bitti yapmak suretiyle Rus Elisi Budu Mai-vani'nin kafilesiyle birlikte 28 Aralk 1920'de Kars'a gelmi ve burada hafta kadar kalmtrl Oradan Erzuium'a ve en ksa zamanda dakara yoluyla Ankara'ya gitmek istiyordu. Fakat gelien olaylar onugeri dnmeye zorlad. Trabzon'dan deniz youya: geri dnerkim yoldayanndakilerle birlikte ldrld. Bu srada i. nn Zaferi kazanl-m, erkes Ethem ve onunla ibirlii yapan Yeilordu Cemiyeti destiklal Mahkemesi aracl ile tasfiye edilmilerdi.

ldrlme olay ile ilgili olarak T.K.P. Merkez Heyeti azalarn-dan Ahmet Cevat'n Batum'dan Pavlovi'e gnderdii 2 Nisan 1921tarihli mektupta "Trabzon'da aleyhte gsteriler yaplmas karsnda,

1 Geni bilgi iin bk: Mete Tuncay, Trkiye'de Sol Akmlar, (1908-1925); s. 100-123.Dr. Fethi Revetolu, Trkiye'de Sosyalist ve Komnist Faaliyetler (1910-1960); s. 200-267.

90 ERGN AYBARS

Sovyet Konsolosu Vali ile grerek, Subhi ve yoldalanin Baku'-ya dnmek zere bir motorla Batum'a gnderilInelerini salamak is-temitir. Bunun zerine kayklar kahyas" Yahya'mn verdii birmotorla, Subhi, kars ve l4, arkada bindirilerek yola karlmlar-dr: Fakat hemen arkalarndan l-:alkan bir baka motorla, Yahya Kah-ya'nn adamlarndanFaik Reis ve arkadalar geceye doru Srmeneaklarnda onlara yetimi ve hepsini ldrerek denize atmtr."diye belirtmekte, ayrca hkmetin gerekli tedbirleri almadn vehalk tarafndan yaplan aleyhte nmayilerin Muhafaza-i Mukadde-sat Cemiyetitarafdan dzenlendiini, polisin de buna yardmc ol-duunu ileri srmektedir!. evket Sreyya Aydemir, Ahmet Cevat'nbu yolculua kmann tehlikeli olduunu Mustafa Subhi'ye 'dahance anlattn yazyorz

Kazm Karabekir Paa ise Mustafa Subhi'nID ittihat dmanl-. yznden 1drldne kanidir3 Subhi ve arkadalarnn ittihat-lk dmanl yznden Kahya Yalya tarafndan ldrldn'Hikmet B~yur da ileri srmekte ve Mustafa Subhi'nin, Baku'da itti-hatlar'n durumunu ykt iin ldrldn belirtmektedir4 -evket Sreyya Aydemir bu konuda kesin bir gi ileri srnemekte,olayn ittihat dmanl sebebiyle yaplm olamyacan belirte-rek, Kk Talat Bey'in mektubunu, gereke olarak gsterm~ktedir5.

Fethi Tevetolu halk nmayilerini "baz komnist yazarlarniddia .ettikleri vehile, yalnz Muhafaza-i Mukaddesat ve Mdafaa-iHukuk Cemiyeti'nin kkrtmas mahiyetinde basit bir ,tertip olarakkabul imkansz bulunan umumi, milli bir galeyan ve kkreyi so-nunda, Mustafa Subhi ve arkadalar, anti komnist Trk halknngaza;I:nna uraplardr." demektedir6 Erzurum Mdafaa-i HukukCemiyeti yesi Cevad Dursunolu ise, blge halkn coturmak iingerek i. Dnya Sava srasnd,a ve gerekse stiklal Sava srasnda

1 Mete Tuncay, s. 120-1. Tevetolu, s. 241 (mektubun tam metni)

2, .S. Aydenir, M. Suphi Olay Hakknda. Milliyet, 21 Temmuz 1971

3 Dr. Samih Ol'Uhlu,stiklal Sava'nda Komiinizm Faaliyeti. Yeni stanbul, 16 Tem-

muz 19664 Hikmet Bayur, Mustafa Suphi Olay. Milliyet. 12 Haziran 1971. Hikmet Bayur konuyu

Belleten'de dala geni bir ekilde ilemitir. (Belleten, C. XXV. No: 140. s. 587).5 .S. Aydemir, Mustafa Suphi Olay Hakknda. Milliyet, 21.7.972.

6 Tevetolu, a.ge. s. 243

!LLL

1 Cevat Dursunolu'uun kentlisinden dinlenmitir. Nisan 19692 F..Kandemir, Atatrk'n Kurduu TI'kiyeKomnist Pa,rtisi ve Sonras, s; 184.3 F. Kandemir, a.g.e, s. 185-1864 Kazm Karabekir, stildal Harbimiz, s, 1147-11485 Tevetolu, a.g.e. s. 2566 Metin Toker, Solda ve Sada Vuruanlar.7' Mete Tuncay, s. 122, Meydan, S, 55. bat 1966, s. 16

!

arlk Rusyasna ve Boleviklie kar, Cemiyettarafndankkrtma.lar yapldn ve birliin sala~masnda nemli rol olduunu helirt.mektedirl Bu kkrtmalar zellikle din esaslara dayanmaktadr.'

Feridun Kandemir ise Mustafa Subhi ve arkadalarnn Trabzon'.dan neboluyoluyla Ankara'ya gitmek iin hareket ettii 15 Ocak1921 akam ldrldn yazmakta2, Yahya Kahya Enver Paa'yayardm edt?rek Mustafa Kemal'i devirmeye teebbs suundan S.vas'ta yarglanm, mahkemede "Sanki htn ilerde ben tek banam idim. Daha stme varrlarsa, hereyi olduu gibi ortaya dkerirn"deme!,-lc sularnda hakalarnn da ilgili olduunu belirtmi, Trab.zon'a dndkten sonra serbest dolam ve 3 Temmuz 1922'de Souk.su'ya giderken,yolda ldrdl iin srrn da beraber gtrmtr3Kazm Karabekir olay hakknda tahkikat yaptrdysa da bir neticealnamamtr4

ldrme olay ile ilgili baka bir grte eski Tiirkistan MilliKomitesi Reisi Osman Hoca'nn Tevetolu'na 1963 yaznda anlatt., S~bhi'nin Hac Selim Sami 'tarafndan ldrtld grdrs.

Metin Toker, ldrlme olaynn Ankara'nn bilgisi altnda ol'duunu6, Ahmet Kemal Varnca ise Tr~bzon oyununun' Ankara'nnbilgisi dnda oynandn' ileri srmektedir7

Tuabse yoluyla Kars'a gelmekte olan bu heyetin Ankara'ya gn7derilmemesi B.M.M. Bakanl ve Dileri Bakanl tarafndan bil.dirilmiti. Ancak zor kullailmadan ikna yoluyla Sulihi ve arkada~larnn geri dnmeleri isteniyordu. Kazm Karabekir, halk tarafndan

\ . . . .tepki gsterilmesine ve Suhhi'nin kendi isteiyle Anadolu'ya terk et.mesine alyqrdu. Bu sebeple MUl!'tafa Subhi'ye, Bitlis yoluyla An-kara'ya gitmek istemesine ramen, Trabzon yoluyla gitmesi empozeedilmitir. Vereceimiz belgeler bunu belirlemektedir.

unu belirtmek gerekir ki ldrme olay ile ilgili olan,lar bu suunphesinden dolay bile devTin ihtilal mahkemeleri olan stiklal Mah.

91MUSTAFA SUBH'NN LGL BELGELER

92 ERGN AYBARS

kemeleri'ne verilmemilerdir. Geri Kazm Krabekir Dou blgesindeduruma hakim olduu iin burada bir stiklal Mahkemesi kurulma-mamt. Fakat zanllar "Kanaat- vicdaniyeye gre" karar vermeyetkisine sahip olan en yaRn bir stiklal Mahkemesi'ne gnderilebilirveya bu blgede. bulunan divan~ harblerce yarglanabilirlerdi.

Olayn Ankara'nn bilgisi altnda ilendii grne katlmyo-ruz. nk Mustafa Kemal daima meruluk ilkesine bal kalmi birliderdiL Onun bilgisi dnda Ankara'daki alt kademelerin bu ii pl-anlanmas mmkn deildir .. Ayrca Ankara Sovyet 'Yardmn sala-mak istedii bir dnemde Sovyetlerin gcendirilmemesine zelliklenem veriyordu.

imdilik elimizde bi,r yargya varacak yeterli belge bulunma-maktadr. Trk nklap Tarihi Enstits Arivi'ndeki konuyla ilgilibelgeleri yaynlamakla sorunU biraz daha aydnlatabileceimizi umu-yoruz.

Belge 1:1

"Baku'da mteekkil Trkiya Komnist Frkas Hey'et-i Merke-ziyesi Anadolu dahiline 'fiilen icra-y faaliyet etmekzere MustafaSubhi Yolda ile Edhem Sedad ve dier refikleri elyevm Kars'dabuiunmakda ve bu hey'ete aid ikinci bir kafile de Baku'dan Kars'agelmektedir. Tuabse'den de sahillerimize on kiinin gelmek zerebulunduu haber alnd. Mustafa Subhi ve rfekasnn Ankara'yagnderilIllemesi arzusu Byk Millet Meclisi Riyaseti'nin ve HariciyeVekaleti'nin makam- senaverisine t~,bli buyurulmudur~ Hkmeti-mizin arzusu' dahilinde ef'al-i icabna tevessl edilecei tabii bulun-makla beraber ... Mustafa Subhi ve tekilatn u zamanda memleketdahilinde ve gz n~deki bir mntkada bulundurulmas veya bs-btn harice gnderilmesi ve bu iki hale nazaran mezkur tekilat hak-knda ne yolda 'hareket edilmesi muvafk olacana dair mtalaat-kymetderaneledni intzar etmek ve bi 'I vesile Albayrak gazetesininbilhassa son neriyat halk,la kar Erzurum 'ahvalndeki cereyan- '

Trk nklap Tarihi Enstits arivi, 24/ 3071Bu kopyede yazlan makam, tarih ve yazann ad yoktur. Ancak dier belgelerdeki yazlar

gz nne alnnca yaznn Et Bey'e ait olmas mmkndr.

ir

i.

i

i i!li

i:

; IIii:lll

i:ii

.1i

MUSTAFA SUBH'NN LGL BELGELER

efkarn derece ve mahiyeti hakkndaki malumat- alilerni rica eyle-meyi mnasip grdm. Ll!-~f~u.i'ar ricasiyle te'yid-i samimiyet ey-lerim."

Belge 2:1

ark Cebhesi Kumandanlna

C.2. Kanun-u sani 337 ifreye.

Malum-u alileri olduu zere Ankara Hkmeti hariten gele-cek cereyanlarn are-i tahdid ve takyidini nezareti altnda bir hey'-etin faaliyetinde bulmu ve merke~de bir frkann tekiline msamahave belki de tavassut ederek bu frka haricindeki ehas faaliye1leri(nin) kabul olunamyacan beyan ve ilan eylenidi. lmdi u halenazaran bu fkra-i malume haricinde ehas tarafndan vukubulacaktcebbsat ve icraat memleket de makbul ve makul grlen komnist-lik ekline muhalif grlmekle beraber makasd- nifakcuyane ve ih-tilal perveraneye hamlolunmak zaruri bulunduundan mteebbis-leiin icra ve faaliyetine mani. olunmak ve kendil:i-i takib olunmakumur-i tabiiye ve hukukiyedendir. Binaenaleyh bendenizce memle-ketdeki tesand ve Ahengi ihliile sayi bulunan bu ehasn hudut ha-ricine karl~alir zaruridir. nk Kars'da devam- faaliyetle~i et-rafndaki anasrl bunlarn orada hkmetinhimayesi altnda al-tklarna zahib olmalaTIn ve hami zan eylediklerimakamata kartevcih~i husumet eylemele~ini badi olur. Mamafih bu ihrac keyfiye-tinin Kars'da Ruslar'n gzlerininnnde vak' olmas mahsurdangayr salim bulunduundan keyfiyetin bendenize havale buyurulmaseslem tariktir. Burada halk umumiyetle komnizme iddetle aleyh-tardr~ Halkhk cerayan hkmetin slahli'! ve idare hakknda Mec-lis'e arz ettii programla takyit etmi ve efkar da annla mahdut bu-lundurulmu olduundan bir mahzur tevelidi gayr melkuz bulun-duunu arz ve bu vesile ile takdim-i ihtiramat eylerim.

. Kanun-u sani .. 337Rd

1 A.g. ariv, 24/3071 a

94 ERGN AYBARS

Belge 3:1

Erzurum Valsi Hamid Bey Efendiye

Numero

331

Kars3. Kanun-u sani. 337

4 K vusul

C. 2.' Kanun-u sani. 337 ifreye. Mustafa Subhi ve tekilat hak-knda kanaatmca mutabk olan mu~alagat- illi .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (ifre) , .bu suretle mumaileyhin memleketinp.e hi bir kymet ve nfuza malikolmad kanaati Ruslar'a verilmekfrsat da elde edilmi ve haricdedevam- mesaisi hakknda dahi karar ve kymeti bsbtn tenzil veiskat edilmi olacaktr. Ancak yaplacak teebbsat ve icraatn ko-nist alemi ile bii: temas ve mnasebet tesis etmi oan, MustafaSubhi ve' rfekaElnn hudud, haricine karlma"nda bilhassa Ruslarnezdinde bir su'ite'sir ve te'vile imkan hasl edeme~esi iin mem-'leketdeki halk cereyan ve efkarnn dorudan doruya memleket n-klabna muzr telakki edilen Mustafa Subhi ve refakatindekileriiahsiyetleri zerinde gsterilmeini ve bu husustaki tezahrat ve te-ebbsatn kominizm nklap alemni okayacak bir tarzda idaresineitina olunmasn haiz-i ehemmiyet gryorum. Buna naza~an MustafaMustafa Subhi ve rfekasnn hudud haricine karlmasnda biruce, ati bir tertibin icrus mnasih grlmektedir.

Mumailey ve rfekasnn Erzur~m'a muvasalatlar' gnndenitibaren' gerek gazete neriyat ve gereksehalkn mnasib tezahratve tazyikat ile daha ierilere seyahatin ve ~emleketde kalmak ve a-1mak1n kabil olmyaca hakknda kendilerinde, lazm gelen te-sirat hasl 'edi~ir. Bu vaziyetde halk tatmin ve memleketdeki vahdetve skilneti muhafaza iin hudud haricine kmas 'lzumuna dairmnasib tebligat icap ederse resm takibat ifa olunur: Hudud hari-cinekarlmalar iin arzu ederlerse Trabzon'dan dahi gidebilirler. 'u halde yoldaki mevakide ve Trabzon'da da ayn tezahran yapl-mas' Erzuru~'un hareketini takviye ve tevhid edilmesi muvafktr.Bilhassa Trabzon'da bolevikleringz nnde tezahrat- mezkil-reden matlub-u veh1'e idareedilmesi ve boleviklik aleyhinden ziya-de ibu ahsiyeteri hakknda olduunun izharn mnasib buluyo-

1 A.g. ariv, 24/3344

LLL

MUSTAFA SUBH'NN LGL BELGELER 95

rum. nc Enternasyonal'a tahiyet (.? ..), (.?) iin .hir komnistolan Mustafa Suhhi ve rfekasnn memleketden ihrac vesilesinin ha-ric komnizm aleminde. mucih-i inkisar ve tenkid olmamasiin deihra teehhsatn mteakh Mustafa Suhhi ve rfekasnn halk na-., .zarnda ahsenmaznuniyetlerine ve memleket de skun ve vahdetinlzum-u muhafazasna mehn halkn mut alah atn ifa hususundakimechuriyetden hahs re::m hir heyannamesinde ner ve ilana mseh-hih hir tedhir olacan arz eylerim.

Ba emr-i vilftyetpehani

hfz edilmitir.

5. Kanun-u sani. 336

Belge 4:1

ark Cehhesi Kumandan.

Kazm Karahekir

(.Dahiliye Vekaletine

C. 3. kasm. 337 ve 448 numerolu ifreye:

ark- heyecan ve' faaliyete sevk eden herhangi hir dest-i gaibveya propaganda olmayp Meclis-i Milli Riyas~tine mukaddem 16/1/37 tarihli telgrafnamede arz olunduu zere Mustafa Subhi'nin ke-mal-i cr'et ve azimetle ve hyk bir hey'etle Erzurum'a vrudu mer-kumun zerinden arlan mufassal hir rapordan' istihsal olunan ma-lumat- amile ve vasa, halk komnizm e tevikan Ankara'dan varidolan mektuplar, vekalet-i iiliyelerinden koinnizm ve itirakiyunfrkalarnn hkmete resmen tanndna: dair'varid olan ta'mimler,Baku'dan gelen cereyan dahilinde islamlar hakknda tatbik olunanmezalime dairgetirdii muhic haberler ve emsali esbab- muharrik-itahiyedir. Bu sevatk- adidenin husule getirdii cereyan men'e kal-kmak hkmetin de aksini iltizam etdii zehabn vereceindep pektehlikelidir.

Mademki hugn Mustafa Subhi tard ohnmu Ankara'daki fr-kalar inhilal etmi, hkmet daha dorusu riyaset-i halk tatminedecek tehligat ve icraatda hulunmutur. Messiratp zevaliyle heye-can ve faaliyetin~ de m~tefi olmas tabidir. B,inaenaleyh neticeden

i A.g. ariv, 24) 3077

96 ERGN AYBARS

emin olarak msteri' biilunulmasn ve bu bahdapekihtiyatkar dav-ranlmak zaruretin arz etme i vecibe ad eylerim.

5. kanun-u sani. 337

Rd

Belge 5:1

Nmero

12

,Erz~rum' Vilayetine

KarsII /1/337

duhul 12/ 1/ 37

Kars ve Erzurum'a gelecek olan Trk Komnist Frkas heyeti-nin oraya muvassalatnda halk tarafndan merkebe ters bindirilmeksuretiyle duar- muamele olacaklar hakknda burada birayia deve-ran etmektedir. Bugn Mustafa Subhi de mracaatla Erzurum ta-rikiyle gidersehakarete uryacandan Bitlis ta~ikiyle gitmek ar-zusunu gsterdi. Muvafk olmadn v~ Erzurum tarikiyle giderekahalinin hissiyatn gzyle grmesi veyahutbsbtn avdet etmesi'caiz olacan syledim. Halk d.orudan doruya pek ziyade alakadarolduu byle bir heyete kar izhar ve ibraz edecei hissyat ve tarz-kablde bittabi serl?est olmakla beraber bey~elminel bir hakk haizolan.mezkur heyetin merkebe bindirilmesi suretiyle bir hakarete ma-ruz kalmas menafi-i millIyemize m.uvafk olmyacandan efkar vehissiyat- memleketin mIayimane ve nazikane bir tarzda kendilerineiblan mnasibgrmekdeyini. Mustafa S~bhi haz arkadalarnyola karyor. Suikasde ma'ruzvehakarete uramyacahakkndazat-i alilerinden temnat gelmezse avdete karar veriyor.' '

ark Ceph~si KumandanKazm Karabekir

Cevap yazlmtr.

i A.g. ariv, 24/ 3343

MUSTAFA SuBH'NN LGL BELGELER 97

Belge 6:1

Erzurum VilayetineKars

'14/ Kanun-u sani / 3'3715, K vusul

Mustafa Subhi ve rfekasna fiili bir tecavze mahal verilmiye-cei hakkndaki i'ar- alilerinin teblii zerine mumaileye lertib et-tii yoldalarndan sekizer kiilik iki kafileyi 14/ kanun-u sani /337sabah Kars'dan Erzurum'il mteveccihen tahrik ediyor. Bu kafileninErzurum'a muvassalat haberinin alndtnm1Jeakib kendisi de mte-akib arkadalaryle Kars'4anErzurum'a hareket edecektir. MustafaSubhi birinci kademe ile Erzurum'da haklarndaki cereyan ve teza-hrat yoklamak istediinden ikinci kademenin hareketinemani es-babn tahdisine meydan verilmemesi hususunu berayi hatra arz vemuvassalatIarmn i'arm rica ederim.

ark Cebhesi 'KumandamKazm Karabekir

Belge 7:2

Harb telgrafdrtehiri gayr caizdir.

Byk Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal

Paa HazretIeri

(1) Mustafa Subhi'nin takriri ve Ankara'dan Cafer'in hemeh-rilerine serian bolevik, olun, kesiniz, krnz, herkesi seviyenize in-diriniz gibi hezeyanlar muhtev gnderdii mektup Erzurum halknfevkalade galeyan ve harekete getirmhtir. Dn Mebus Durak BeY'indahi dahilolduu eraf ve ulema veesnafdan mrekkeb bir hey'etmakama gelerek hkmetin komnizme kar tarz- siyasetini istizaheylemi ve ahaliye bunun nne gemek iin her :trl tedabiroj edi-deye mracaat olunacan indel icab silahla mdafaa edlece blave yirmi drt saat wnra bu, meselenin mzakeresi iin byk bir i-tima' akd olu,aca ilave edilmitir.

1 A.g. ariv, 24/33422 A.g. ariv, 24/ 3072

98

f

ERGN AYBARS

Evvelce teell ettiim telgrafname-i alilerindeki noktai nazardairesinde hkmetin bu ba:bdaki siyasetini ve Ankara'daki frkannmaksat ve sebeb-i tekilini izah ve kendilerini tatmin eyledim.Mustafa Subhi mesel~sine gelince mumaileyhe ef'al ve harekatnnahsi vehususi olduunu ve hem bir tarafn mazhar- himaye olmadnkendisine buraya geldii takdirde def'i mazarrat iin hkmete hertrl tedabirin ittihaz edildiini beyan eyledim.

(2) Mustafa Subhi'nin itba'ndan on alt kii Kars'dan hareketetmidir. Bir iki gne kadar buraya geleceklerdir. Bunlara iliilmedi-ini haber aldktan sonra kendisi hareket edecektir. Kazm Paa ilebu babda cereyan cden muhaberat neticesinde tekarrurettii zeregaleyandan bahsen halkn taarruzuna maha1 vermiyerek mmaileyhinmaiyetini mahfuzen hudut haricine sevk etmek zere Tra"bzon'a gn-dereceim. Bu babda baka bir emr-i mtalaa varsa tebli buyurul-masn istirham ederim.

] 6. kanun-u sani. 337Rd

Belge 8:1

Byk Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal

Pa.a Hazretlerine

Zeyl 16. kanun-u san. 337 ve 9763{40 numaral ifreyedir.Mahsusen.. itimai hukuka halkn vekillerinden ibaret. olmak zerebelediye dairesinde vukua gelmi burada komnizm hakknda buradadurudiraz tafsilat verildiinden buna kar" ittihaz- tedbir edilmekzere muhafaza-i mukaddesat ve mdafaa-i hukuk nvaniyle bir ce-miyet 1ekili tekerrr etmi ve Raif Efendinin riyasetinde yirmi kii-den ibaret bir hey-et-i idare intih~b ve hkmete resinen mracaatve ihtar olunduu ma'ruzdur.

Belge 9:2"

Mustafa. Kemal paa'ya yazdm ifre

ilave olunacaktr .

(c) Mustafa Subhi on yedi refikiyle Erzurum'a gelmi ise de is-tasyonda toplanan binlerce halk tarafndan tahkir ve tard olunmu.

1 A.g. ariv, 24{3073. Bu belgenin tarihi ve imzas yoktur. Yaz Reid Bey'e aittir:2 A.g. ariv, 24{3074.

Erzurum Valisi Hanid Bey Efendiye

c

Belge 10:\

99.

c

25. kanun-u sani

Trkiye Byk Millet Meclisi Rei'siMustafa Kemal

MUSTAFA SOOH'NN LGL BELGELER

BykMillet Meclii Reisi Mustafa Kemalpaa 'Ha~retlerine

29/ kanun-u sani. 37 Rd

K

A.g. ariv, 24/30752 A.g. arpiv, 24/3076

Ankara'dan

25/ kanun-u san / 33729 K vusul

C. 25. kanun-u san:i. 37 Mustafa Subhi'nin zevcesiyle on yedi ar-kada beraber gittikleri ve Trabzon'a kadar gzergahda bulunan,btn merakizde ayni akibete du'ar olduklar ma'ruzdur.

Belge 11:2

tur. Evvelee alnm tedabir-i inzibatiye neticesinde fiili bir tecavzvuku bulm!yarak merkum tevakkuf etmeyip yoluna devam etmeyemecbur olmutur. Trabzon tarikini takip etmekte olup gzegahtaahali konak ve yiyecek vermemektedir. '

22. Kanun-u sani. 337 Rd

c. 22. kanun-u sani. 337 ifreye: Mustafa Subhi Efendinin refa-katinde ka kii olduunun onlarnda kendisiyle birlikde gnd;rilipgnderilmediinin i' arn rica ,ederim.

100

Belge 12;1

ERGN AYBARS

Msta'celd;

Bizzat alacaktr.

Komnist nam altnda memleketin menafiine mrigayir ve' bakabir hkmetin hesahna hareket eden Mustafa Suhhi ve on yedi kii-den mrekkeh it'ha'! hugn Erzurum'a gelmi ise de ahali tarafndankahul edilmiyerek tard olunmutur. Bunlar Trahzon tarikiyle hudutharicine atlmak zere mahfuzen o tarafa s~vk olundular oraya vrud-lanada hir. kimse ile ihtiUtlarna meydan verilmiyerek yine kuvvetlimuhafaza tahtnda Gmhane'ye doru sevkl~ri ve fii tecavzat-da hulunmamak artiy]e ahalini hunlara yemek ve yatak verme-meleri ve hakaretde hulunmalanna mmanaat olunmamas mul;:te-zidir.

\

i A.g. ariv, 24/3010. Bu belgede tarih, imza ve yazld yer belli deildir. Rd Beytarafndan Kazm Karabekir Paa'ya yazlm ,ve tarihinin de 22. kanun.u san olmas mmkn-dr.

MUSTAFA SUBH'NN LGL BELGELER

Belge no: 3 (24/3344)

101

102 ERGN AYBARS

"

MUSTAFA SUBH'NN LGL BELGELER

Belge no: 6 (24(3342)

103

;'; .. :;:..:. ; ,: .. ;. /' ": :;:~.;::::: ..... ...}}

;~{~ .. '... .} ............................8.;~.~..'i.~~ ::\ ..~:..;:.:..

.....) i, ..

. :.;.; :.:- :::;::

........:: ;...:.:.. ;...................................................

104

. Belge no: 10 (24/3075)

ERGN AYBARS

00000001000000020000000300000004000000050000000600000007000000080000000900000010000000110000001200000013000000140000001500000016