mustafa kale ercan yılmaz°cindekiler.pdf · kitapta eğitim biliminin ve eğitimin temelleri,...

i

Mustafa KaleBekir BuluçBahri AtaYavuz ErişenM. Engin DenizM. Akif SözerH. Şenay Şenİsmail AydoğanAli TaşMehmet OkutanLütfullah TürkmenErcan Yılmaz

ii

Editör:

Doç. Dr. Emin Karip

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

ISBN: 978-9944-919-75-3

Kitaptaki her bir bölümün tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© 2007, Pegem A Yayıncılık

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun

izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da

başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları

satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2007

Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua

Dizgi: Fikret Kaplan Baskı: Öncü Basımevi – Ankara

Tel: (0312) 384 31 20

Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA

Tel: (312) 430 67 50 – 430 67 51 Belgeç: (312) 431 37 38

Dağıtım Tel: (312) 434 54 34 İnternet: www.pegema.com.tr

E-posta: [email protected]

iii

ÖNSÖZ Eğitim bir toplumun varoluşunudan bugüne kadar gelişerek oluşan

kültürünün, değerlerinin ve birikimlerinin yeni kuşaklara aktarılmasının bir aracı olarak görülmektedir. Aynı zamanda eğitim, toplumların sürdürülebilir bir ekonomik ve toplumsal kalkınma sağlamalarının önkoşuludur. Küresel rekabette bir adım öne taşıyan eğitim nasıl bir eğitimdir ve bu rekabette üstünlüğü yakalayabilmek için nasıl bir eğitim öğretim verilmesi gerekir? Eğitim sistemlerini geliştirme çabaları sistemin fiziksel ve örgütsel yapısı, eğitim öğretimin içerik, yöntem, teknik ve materyalleri ile öğretmen niteliğinin geliştirilmesine odaklanmaktadır. Genel olarak kabul gören görüş, eğitim sürecinde fiziksel alt yapı, yönetim, öğretim programları, yöntem, teknik ve ders materyalleri gibi öğelerin önemli olmakla birlikte, en kritik öğenin öğretmen ve öğretmenin niteliği olduğu yönündedir. Öğretmenin niteliğinin geliştirilmesinde, hem hizmet öncesi öğretmen eğitimi hem de öğretmenin meslek yaşamı boyunca gelişimin sağlayacak etkinlikler önemli bir role sahiptir. Öğretmen adayları, hizmet öncesi eğitim sürecinde öğretmenlik meslek bilgisi ile ilgili temel bilgi beceri, tutum ve değerleri, diğer bir ifade ile öğretmenlik formasyonunu kazanırlar. Eğitim Bilimine Giriş dersi, öğretmen adaylarının öğretmenlik meslek bilgisi alanı ile ilk tanışmalarını ve diğer derslerde kazanacakları bilgi ve becerilerinin altyapısını oluşturmalarını sağlayacak bir ders olarak tasarlanmıştır.

Eğitimin disiplinler arası bir bilim olma özelliği, öğretmen adaylarına eğitim biliminin temel kavram ve bilgilerini farklı disiplinler açısından, fakat bir bütünlük içinde sunmayı gerektirmektedir. Eğitim Bilimine Giriş kitabı öğretmen adaylarında, eğitim öğretimde mevcut yapı ve işleyiş ile kuram ve uygulamaların felsefi, tarihsel, toplumsal, psikolojik, politik, ekonomik ve hukuksal temellerine ilişkin temel kavram ve bilgileri kazandırarak, eğitim bilimine ve öğretmenlik mesleğine yönelik olumlu bir bakış açısı kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu kitapta eğitim biliminin ve eğitimin temelleri, ilişkili olduğu diğer disiplin alanları açısından ele alınmış, eğitimde bilimsel bilginin oluşturulmasında yöntem, eğitimin tarihsel gelişimi, eğitimin işlevleri, eğitim ile toplumsal kurumlar ve toplumsal değişme arasında etkileşim geniş bir bakış açısıyla ele alınmıştır. Bu kitabın, öğretmenliği bir meslek olarak seçme düşüncesi ile öğretmenlik eğitimine başlayan geleceğin öğretmenlerine, öğretmenlik ile ilgili temel bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırılmasında iyi bir temel oluşturması beklenmektedir.

Kitabın hazırlanması aşamasında özenle çalışan meslektaşlarıma Türkiye’de öğretmen eğitimine sağladıkları katkı için teşekkür eder kitabın basımına kadar her aşamada titiz bir çalışma ortaya koyan Pegem A ekibinin başarılarının devamını dilerim.

Doç. Dr. Emin Karip

Editör

v

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. Bölüm: Eğitimin Temel Kavramları

Öğr. Gör. Dr. Mustafa KALE Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

2. Bölüm: Eğitimin Amaç ve İşlevleri

Yrd. Doç. Dr. Bekir BULUÇ Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

3. Bölüm: Eğitimin Tarihsel Temelleri

Yrd. Doç. Dr. Bahri ATA Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

4. Bölüm: Eğitimin Felsefi Temelleri

Yrd. Doç. Dr. Yavuz ERİŞEN Selçuk Üniversitesi, Mesleki Eğitim Fakültesi

5. Bölüm: Eğitimin Psikolojik Temelleri

Doç. Dr. M. Engin DENİZ Selçuk Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bölümü

6. Bölüm: Eğitimin Toplumsal Temelleri

Yrd. Doç. Dr. M. Akif SÖZER Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

7. Bölüm: Eğitim Açısından Toplumsal Değişme ve Yenileşme

Yrd. Doç. Dr. H. Şenay ŞEN G.Ü.T.E.F. Eğitim Bilimleri Bölümü

vi

8. Bölüm: Eğitimin Politik Temelleri

Yrd. Doç. Dr. İsmail AYDOĞAN Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

9. Bölüm: Eğitimin Ekonomik Temelleri

Yrd. Doç. Dr. Ali TAŞ Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

10. Bölüm: Eğitimin Hukuksal Temelleri

Öğr. Gör. Dr. Mehmet OKUTAN Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi

11. Bölüm: Eğitim Bilimlerinde Yöntem

Yrd. Doç. Dr. Lütfullah TÜRKMEN Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

12. Bölüm: Bir Meslek Olarak Öğretmenlik

Öğrt. Gör. Dr. Ercan YILMAZ Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

vii

İÇİNDEKİLER

Önsöz.............................................................................................................. iii

Bölümler ve Yazarları ....................................................................................... v

İçindekiler....................................................................................................... vii

1. BÖLÜM

EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI

(ss: 1- 19)

Giriş ................................................................................................................. 2

Eğitim ve Öğretim ............................................................................................ 3

Formal Eğitim ............................................................................................. 6

Öğretme ve Öğrenme ....................................................................................... 8

Yaşam Boyu Eğitim ve Öğrenme.................................................................... 10

Yaygın Eğitim ........................................................................................... 12

İnformal Eğitim ......................................................................................... 14

Uzaktan Eğitim ............................................................................................... 16

Hizmet Öncesi Eğitim ..................................................................................... 16

Özet ............................................................................................................... 17

Kaynakça ....................................................................................................... 18

2. BÖLÜM

EĞİTİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

(ss: 21- 53)

Giriş ............................................................................................................... 22

Bir Sistem ve Toplumsal Kurum Olarak Eğitim................................................ 23

Sistem Nedir? ................................................................................................. 23

Sistem Tipleri .......................................................................................... 24

Toplumsal (Sosyal) Bir Kurum Olarak Eğitim ve Okul.............................. 27

Eğitimin Amaç ve İşlevleri............................................................................... 28

Eğitimin Amaç ve İşlevleri........................................................................ 28

viii

Eğitimde Amaçlar.................................................................................... 30

Sosyoloji Kuramlarına Göre Eğitim Yaklaşımları ve Eğitimin İşlevleri............... 33

Sosyoloji Kuramlarına Göre Eğitim Yaklaşımları ...................................... 33

Eğitimin İşlevleri ...................................................................................... 36

Özet ............................................................................................................... 50

Kaynakça ....................................................................................................... 52

3. BÖLÜM

EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ

(ss: 55- 84)

Tarih Öncesinden 18. Yüzyıla Kadar Eski Uygarlıklarda Eğitim ....................... 57

Karahanlı Devletinden Osmanlı İmparatorluğu’na Kadar Klasik Eğitim Sistemi ................................................................................................ 63

18. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar Avrupa'da Eğitim ......................................... 66

18. Yüzyıldan 20. Yüzyılın Başlarına Kadar Osmanlılarda Eğitim .................... 68

Cumhuriyet Döneminde Eğitim ...................................................................... 74

Özet ............................................................................................................... 81

Kaynakça ...................................................................................................... 81

Ek: Mustafa Kemal Atatürk’ün Maarif Kongresini Açış Konuşması ................... 83

4. BÖLÜM

EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ

(ss: 85- 106)

Giriş ............................................................................................................... 86

Felsefe Nedir?................................................................................................. 87

Felsefenin Alanları .......................................................................................... 90

Felsefi Akımlar................................................................................................ 92

Felsefe-Eğitim İlişkisi....................................................................................... 97

Başlıca Eğitim Felsefeleri ................................................................................ 99

Özet ............................................................................................................. 103

Kaynakça ..................................................................................................... 105

ix

5. BÖLÜM

EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ

(ss: 107- 149)

Gelişim ile İlgili Temel Kavramlar.................................................................. 109

Gelişimin Temel İlkeleri ......................................................................... 111

Bedensel ve Devinimsel Gelişim ................................................................... 112

Doğum Öncesi Evre .............................................................................. 112

Yeni Doğan Bebeğin Bedensel ve Devinimsel Özellikleri........................ 113

Psikoseksüel Gelişim .................................................................................... 115

Oral Dönem .......................................................................................... 115

Anal Dönem.......................................................................................... 116

Fallik Dönem......................................................................................... 116

Latent (gizil) Dönem.............................................................................. 116

Genital Dönem...................................................................................... 117

Psiko-Sosyal Gelişim .................................................................................... 117

Temel Güven Duygusuna Karşı Güvensizlik........................................... 118

Özerkliğe Karşı Şüphe ve Utanç............................................................. 118

Girişimciliğe Karşı Suçluluk Duygusu ..................................................... 118

Çalışkanlığa Karşı Yetersizlik Duygusu ................................................... 119

Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası ................................................ 119

Yakınlığa Karşı Yalnızlık (Yalıtılmışlık).................................................... 120

Üretkenliğe Karşı Durgunluk ................................................................ 120

Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk ................................................... 120

Bilişsel Gelişim ............................................................................................ 121

Bilişsel Gelişim Kuramı ................................................................................. 121

Bilişsel Gelişim Kuramı ile İlgili Temel Kavramlar .................................. 121

Zihinsel Gelişimi Etkileyen Faktörler ...................................................... 122

J. Piaget’e Göre Zihinsel Gelişim Dönemleri .......................................... 123

Dil Gelişimi................................................................................................... 126

Davranışçı Kuram.................................................................................. 127

Ahlak Gelişimi .............................................................................................. 128

Piaget ve Ahlaki Gelişim Kuramı............................................................ 128

Kohlberg ve Ahlaki Gelişim Kuramı ....................................................... 129

Öğrenme .........................................................................................130

x

Öğrenme ile İlgili Temel Kavramlar........................................................ 130

Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler .............................................................. 132

Öğrenme Yaklaşımları ..................................................................................133

Davranışçı Yaklaşımda Öğrenme........................................................... 133

Klasik Koşullama .......................................................................................... 134

Edimsel Koşullanma ..................................................................................... 137

Sosyal Öğrenme Kuramı............................................................................... 139

Bilişsel Yaklaşımda Öğrenme........................................................................ 140

Gizil Öğrenme .............................................................................................. 141

Ani Kavrayış Yoluyla Öğrenme .................................................................... 142

Anlamlı Öğrenme ......................................................................................... 143

Buluş Yoluyla Öğrenme................................................................................ 143

Eğitim Psikoloji ile İlgili Araştırmalar Işığında Öğretmenlere Öneriler ...... 144

Özet ............................................................................................................. 146

Kaynakça ..................................................................................................... 148

6. BÖLÜM

EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

(ss: 151- 171)

Eğitim ve Toplum İlişkisi ............................................................................... 152

Toplumsallaşma...................................................................................... 153

Toplumsallaşma Ortamları ...................................................................... 156

Toplumsallaşma Ortamı Olarak Eğitim .................................................... 156

Toplum ve Okul İlişkilerinin Düzenlenmesi .............................................. 157

Toplumsal Bir Eğitim Ortamı Olarak Aile................................................. 159

Eğitim ve Kültür İlişkisi.................................................................................. 160

Kültür ve Medeniyet ................................................................................ 162

Kültür ve Eğitim Arasındaki İlişki ............................................................. 163

Kültürler Arası Etkileşim................................................................................ 165

Eğitim ve Eşitsizlik ........................................................................................ 166

Özet ............................................................................................................. 168

Kaynakça ..................................................................................................... 169

xi

7. BÖLÜM

EĞİTİM AÇISINDAN TOPLUMSAL DEĞİŞME VE YENİLEŞME

(ss: 173- 189)

Giriş ............................................................................................................. 174

Toplumsallaşma Süreci ve Bu Süreçte Etkili Unsurlar.................................... 174

Toplumsal Değişme ve Değişimi Sağlayan Unsurlar ...................................... 177

Toplumsal Değişimde Etkili Unsurlar ............................................................ 178

Toplumsal Değişim ve Eğitim........................................................................ 179

Toplumsal Hareketlilik ve Etkili Unsurlar ................................................. 180

Toplumsal Hareketliliğin Yönü...................................................................... 181

Toplumsal Değişim, Yenileşme, Eğitim ve Öğretmen .................................... 184

Özet ............................................................................................................. 187

Kaynakça ..................................................................................................... 189

8. BÖLÜM

EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ

(ss: 191- 236)

Giriş ............................................................................................................. 192

Eğitim, Devlet ve İdeoloji.............................................................................. 194

Demokrasi ve Eğitim ............................................................................. 199

Sendikalar ve Eğitim ............................................................................ 208

Ulusal ve Uluslararası Politikalar ve Eğitim.................................................... 211

Eğitimi Etkileyen Ulusal Politikalar......................................................... 212

Eğitimi Etkileyen Uluslararası Politikalar ................................................ 221

Özet ............................................................................................................. 232

Kaynakça ..................................................................................................... 232

xii

9. BÖLÜM

EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ (ss: 237- 270)

Giriş ............................................................................................................. 238

Eğitim ve Ekonomi Bilimi ............................................................................. 239

Eğitim ve Kalkınma İlişkisi............................................................................. 240

Eğitim ve Kalkınma ................................................................................. 240

İşgücü Planlaması ve Kalkınma Planları .................................................. 245

Eğitim ve Ekonomi İlişkisi ............................................................................. 249

Küreselleşme ve Eğitim............................................................................ 251

Eğitimin Bireysel ve Toplumsal Faydaları...................................................... 254

Eğitim Arzı ve Talebi..................................................................................... 256

Eğitimin Tüketim ve Yatırım Malı Özelliği ................................................ 258

Eğitimin Verimliliğe Etkisi ............................................................................ 259

Eğitimin Maliyeti........................................................................................... 261

Eğitimin Finansmanı..................................................................................... 262

Özet ............................................................................................................ 266

Kaynakça ..................................................................................................... 267

10. BÖLÜM

EĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ (ss: 271- 300)

Eğitim ve Hukuk........................................................................................... 272

Hukuksal Düzenlemelerin Hiyerarşisi ..................................................... 273

Eğitimin Hukuksal Temelleri ......................................................................... 275

Uluslararası Belgelerde Eğitimin Hukuksal Temelleri .............................. 276

Türk Eğitim Sisteminin Hukuksal Temelleri ................................................... 283

Milli Eğitim Temel Kanununda Eğitimin Genel Amaçları ve Temel İlkeleri .... 292

Türk Eğitim Sisteminin Genel Amaçları.................................................. 292

Millî Eğitimin Özel Amaçları................................................................... 294

Millî Eğitimin Temel İlkeleri ................................................................... 294

Öğretmenlik Mesleğinin Hukuksal Statüsü .................................................... 297

Özet ............................................................................................................. 299

Kaynakça ..................................................................................................... 300

xiii

11. BÖLÜM

EĞİTİM BİLİMLERİNDE YÖNTEM

(ss: 301- 316)

Bilim ve Bilimsel Bilgi ................................................................................... 302

Bilgi.............................................................................................................. 304

Bilgi Edinme Yöntemi ........................................................................... 308

Özet ............................................................................................................. 315

Kaynakça .................................................................................................... 316

12. BÖLÜM

BİR MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK

(ss: 317- 336)

Meslek.......................................................................................................... 318

Mesleğin Özellikleri ................................................................................ 318

Öğretmenlik Mesleği .................................................................................... 319

Öğretmen Yeterlilikleri ................................................................................. 320

Kişisel ve Meslekî Değerler - Mesleki Gelişim.......................................... 322

Öğrenciyi Tanıma.................................................................................. 322

Öğretme ve Öğrenme Süreci ................................................................. 323

Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme ...................................... 323

Okul, Aile ve Toplum İlişkileri ................................................................ 324

Program ve İçerik Bilgisi ........................................................................ 324

Öğretmenin Eğitim Sürecinde Rolleri .................................................... 325

Türkiye’de Öğretmenlik Mesleği.................................................................... 330

Eğitimdeki Yeni Oluşumlar ve Öğretmenlik Mesleği ..................................... 332

Özet ............................................................................................................. 333

Kaynakça ..................................................................................................... 334

Eğitimin Temel Kavramları 1

1. BÖLÜM

EĞİTİMİN TEMEL KAVRAMLARI

Öğr. Gör. Dr. Mustafa Kale*

Bölümün Öğrenme Kazanımları

Öğrenci bu bölümü çalıştığında;

1. Eğitim ve öğretimin anlamında çeşitliliği ve bu çeşitliliğin nedenle-rini kavrar,

2. Eğitim öğretimin farklı tür ve düzeyleri arasında ilişkileri kavrar,

3. Yaşam boyu öğrenme anlayışının gelişimini kavrar,

4. Eğitimin temel kavramlarını açıklar.

İçindekiler

Giriş

Eğitim ve Öğretim

Öğretme ve Öğrenme

Yaşam Boyu Eğitim ve Öğrenme

Uzaktan Eğitim

Hizmet Öncesi Eğitim

Özet

Kaynakça

* Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi

Eğitim Bilimine Giriş 2

Giriş

“Eğitimin amacı…” biçiminde başlayan bir cümleyi nasıl tamamlardınız? Bu cümleyi nasıl tamamladığınız eğitimi nasıl tanımladığınızı gösterir. Eği-timin amacını “okuma-yazmayı öğretmek”, “meslek kazandırmak”, “öğ-renmeyi öğretmek”, “bireyin topluma uyumunu sağlamak”, “bilgi, beceri ya da karakteri geliştirmek”, “bireyin bir bütün olarak potansiyelinin en üst düzeyinde gelişmesini sağlamak” gibi birbirinden çok farklı anlamlarda tanımlayabilirsiniz. Bu tanımlardan hiçbirini benimsemeyebilir, kendi özgün tanımlamanızı da yapabilirsiniz. Hatta eğitimin amacının nasıl tanımlandığı sizin öğretmen mi, öğrenci mi, veli mi veya işveren mi olduğunuza bağlı olarak değişebilir. Eğitimin ne olduğu ve nasıl tanımlandığı temel değerle-rimize, dünya görüşümüze, deneyimlerimize ve ihtiyaçlarımıza göre de deği-şebilir. Bunun da ötesinde eğitimin amacını aynı sözcüklerle tanımlamak, aynı şeyin kast edildiği anlamına da gelmez. Çoğu zaman, aynı sözcüklerle tanımladığımız bir amaca ya da kavrama farklı anlamlar yüklemek de olası-dır.

Milli Eğitim Temel Kanununun 2. maddesinde Türk Milli Eğitiminin Genel Amacı, Türk Milletinin bütün fertlerinin “beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve ka-raktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı so-rumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek; … ilgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri ve davranışlar” ka-zandırmak olarak tanımlanmaktadır. Öğretim programlarının hazırlanma-sında, ders kitaplarının yazımında ve bir öğretmenin sınıfta herhangi bir dersi işleyişinde kazandırılması “gerekli” bilgi ve beceriler nelerdir? Hangi değerler kazandırılmalıdır? Ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli bir insan yetiştirmenin anlamı nedir? Bir insanı eğitmenin anlamı nedir? Bilgi ve beceriler, ahlak, karakter, ruh ve duygu bakımından dengeli bir insan yetiştirmenin yolları, yöntemleri, araçları ve ortamları nelerdir? Bu sorula-rın cevaplanmasında ortak bir anlayış oluşturmak ne kadar güç ise, eğitim anlamı üzerinde bir birliktelik oluşturmak da o kadar güç gözükmektedir. Eğitimin anlamının farklı bakış açılarından nasıl görüldüğüne birkaç örnek verebiliriz1:

“Eğitimin ana görevi öğrenme isteği ve zemini oluşturmaktır; eğitim öğrenmiş değil öğrenen insan üretmelidir. Gerçek insan topluluğu, büyük anne-büyük babaların, anne-babaların ve çocukların birlikte olduğu, öğrenen bir toplumdur.”

Eric Hoffer

Eğitimin Amaç ve İşlevleri 21

2. BÖLÜM

EĞİTİMİN AMAÇ VE İŞLEVLERİ

Yrd. Doç. Dr. Bekir Buluç*



1. Sistem kavramını ve bir sistemin özelliklerini kavrar,

2. Eğitimde amaç hiyerarşisini kavrar,

3. Eğitimin ve okulun amaç ve işlevlerini sistem kuramı çerçevesinde açıklar,

4. Eğitimin işlevlerini farklı sosyolojik kuramlara göre açıklar,

5. Toplumsal bir kurum olarak eğitimin işlevleri arasındaki ilişkileri açıklar.

İçindekiler

Giriş

Bir Sistem ve Toplumsal Kurum Olarak Eğitim

Sistem Nedir

Eğitimin Amaç ve İşlevleri

Sosyoloji Kuramlarına Göre Eğitim Yaklaşımları ve Eğitimin İşlevleri

Eğitimin İşlevleri

Özet

Kaynakça



Giriş

Bir toplumun gelişmişliği ya da geri kalmışlığı ile o toplumun eğitim sis-temi arasında yakın bir ilişki olduğu görüşü yeni olmamakla birlikte özellik-le son dönemlerde bu konu daha güncel olmaya başlamıştır. Hatta son yıl-larda bilimsel çevrelerde oluşan görüşlere göre ekonomik büyümeyi, sosyal değişmeyi ve siyasal gelişmeyi (demokratikleşmeyi) kapsayan kalkınma sü-reci aslında bir eğitim sorunudur. Gerçekten de insan davranışlarını, dolayı-sıyla insanı eğitim yoluyla değiştirmeden, hiçbir sosyal, ekonomik ve siyasal gelişmeyi, kısaca sağlıklı kalkınmayı başarmak mümkün değildir. Öyleyse eğitim yalnızca eğitilen kişiyi değil, eğitilen kişinin ailesinden başlayarak bütün toplumu etkileyen bir süreçtir.1

Eğitim, sosyal, kültürel, ekonomik ve politik faktörlerle sürekli etkile-şim halinde olan ve yaşam boyu süren bir kavramdır ve tek bir tanımla açık-lanamayacak kadar karmaşık bir sistemdir. Eğitim ailede başlayan ve okulda devam eden bir süreçtir. Çoğu insanın aklına ilk geldiği gibi eğitim sadece okulda gerçekleşmez. Örneğin Thomas Edison, Henry Ford gibi pek çok önemli kişilerin bir okul diplomasına sahip olmadıkları bilinmektedir. Fakat okulun eğitim sürecindeki yeri ve önemi de bu gün herkes tarafından bili-nen bir gerçektir. Okuldaki eğitim sürecinde bireye akademik, teknik bilgi ve beceriler, iyi vatandaş olma, yaratıcılık, risk alma gibi yetenekler kazandı-rılmaya çalışılır.2 Ayrıca eğitim, genç insanların sosyalleşmesine yardım ede-rek onların iyi bir insan olmaları, buna ilaveten bir iş ve mesleğe hazırlaya-rak da üretici bir vatandaş olmalarını sağlama gibi iki önemli görevi vardır.3

Eğitimin çeşitli tanımlarına göz atmak, eğitim hakkında daha iyi yorum yapabilmek açısından önemli görülmektedir. Webster sözlüğüne göre eği-tim; öğrenme ve öğretme yoluyla bilgi ve becerilerin kazandırılması, bireyin hayata hazırlanması olarak tanımlanmaktadır. Eğitim, iyi yetiştirilmenin yani terbiyenin bir sonucu olup, eğitim ile kişi doğru sosyal davranışları öğrenerek onu bir yaşam tarzı haline getirir.4 Peki eğitimli olmak nedir? Böyle bir soruda pek çok insanın ilk aklına gelen şey, bir lise veya üniversite diplomasına sahip olmaktır. Fakat eğer siz eğitimin anlamının ne olduğunu biliyorsanız bunların hiç birine sahip olmadan da çok iyi eğitilmiş biri olabi-leceğinizi bilebilirsiniz.5

Başka bir tanıma göre eğitim, bireyin toplumda hak ettiği yeri bulabil-mesi, bu yer ya da meslekten toplum ve kendisi için her zaman yüce olan amaçlara ulaşmasında yararlanabileceği bilgi, davranış ve yeteneklerle do-natılmasıdır. Buna göre eğitim; hem birey için hem de toplum için zorunlu bir gereksinmedir. Hatta uygar insan, uygar toplum olmanın yolu çağdaş

Eğitimin Tarihsel Temelleri 55

3. BÖLÜM

EĞİTİMİN TARİHSEL TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Bahri Ata*



• Bugün eğitimde var olan sistem, yapı, işleyiş ve temel uygulamaların ta-rihsel arka planını ve gelişimini kavrar,

• Tarih öncesinden 18. yüzyıla kadar eski uygarlıklarda eğitim uygulamala-rını kavrar,

• Karahanlı Devleti’nden Osmanlı İmparatorluğu’na kadar klasik eğitim sistemini açıklar,

• 18. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar Avrupa'da eğitim işlerinin gelişimini açık-lar,

• 18. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına kadar Osmanlılarda eğitim uygulama-larını kavrar,

• Cumhuriyet döneminde eğitim anlayışındaki değişmeleri ana hatlarıyla açıklar.

İçindekiler

Tarih Öncesinden 18. Yüzyıla Kadar Eski Uygarlıklarda Eğitim

Karahanlı Devletinden Osmanlı İmparatorluğu’na Kadar Klasik Eğitim Sistemi

18. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar Avrupa'da Eğitim

18. Yüzyıldan 20. Yüzyılın Başlarına Kadar Osmanlılarda Eğitim

Cumhuriyet Döneminde Eğitim

Özet

Kaynakça



Eğitimin tarihi temelleri denilince iki temel konu alanı akla gelmektedir. Birincisi eğitim sisteminin bir kurum olarak tarihi gelişimidir. Bu çerçevede geçmişten günümüze insanlar, eğitim kurumlarını hangi amaçlarla ve nasıl yapılandırdılar? Devlet ile eğitim kurumu arasında nasıl bir ilişki vardı? Eğitim sisteminin idari örgütlenmesi nasıl gelişmiştir? Eğitim ile nasıl bir insan tipi/tipleri yetiştirmeye çalıştılar? Yöneticiler, devlet memurları, as-kerler, din adamları ve diğer meslek sahipleri nasıl yetiştiriliyordu? Tarih içinde ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim sisteminin yapısı, dersler ve öğretim programları, öğretim teknikleri ve değerlendirme yaklaşımları nasıl yapılandırıldı? İnsanoğlu, laik, demokratik, zorunlu ve karma (coeducation, muhtelit) eğitim anlayışına nasıl ulaştı? Ulusal okul sistemleri ve okul türle-ri, mesleki ve teknik eğitim, halk eğitimi, kadın eğitimi ve engelli çocukların eğitimi nasıl gelişti? Öğretmenler nasıl yetiştiriliyordu? Öğretmenlerin top-lum içindeki konumları, sorunları ve meslek örgütleri nasıl bir gelişim süreci izledi? Öğretmen-öğrenci, okul-aile ilişkileri nasıldı? gibi sorulara yanıt bulmaya çalışılır.

İkinci temel konu ise pedagojik düşüncenin tarihidir. Bu alandaki en önemli eserlerden biri Fransız eğitimci Gabriel Compayré’nin (1843-1913) yazdığı Pedagoji Tarihi (1880) kitabıdır. Bu eser, eğitim sistemi üzerine kafa yormuş düşünürlerin daha çok eğitimin nasıl olması gerektiği ile ilgili dü-şüncelerinin işlendiği bir tür felsefe tarihi çalışmasıdır. Elbette toplum, eği-tim sistemi ve düşünür arasında karşılıklı ilişkiler vardır. Ama çoğu kez dü-şünürlerin görüşlerinin yaşadıkları dönemlere pek yansımadığı, bazen son-raki dönemlerde de hiçbir uygulama alanı bulamadığı da görülmektedir. Bununla beraber bu ikinci konu da en az birincisi kadar ele alınmaya de-ğerdir. Böylece günümüzde Avrupa Birliği Komisyonu’nun eğitim projeleri-ne Sokrates, Comenius, Grundtvig ve Erasmus gibi isimler vermesi de daha iyi anlaşılabilir.

Aşağıda her uygarlığın eğitim açısından baskın unsurları verilmeye çalı-şılmıştır. Ancak ilerlemeci tarih anlayışı ile geçmişe bakışın, geçmişi gerçek-ten anlamanın önünde önemli bir engel oluşturduğu unutulmamalıdır. Ya-ni, geçmişte yaşamış insanları ve kurumlarını ilkel görmek, bulunduğumuz durumu abartmak, onların kurduğu kurumları anlamamızı engeller. Ger-çekte tarih araştırmalarında dünya üzerinde insan doğasının ve zekâsının farklı zaman ve mekânlarda bugün bile bize hayal gibi gelecek pek çok fark-lı ve/veya benzer sistemleri kurup, deneyip, uyguladıkları ya da uygulama-dan kaldırdıkları anlaşılmaktadır.

Bu çalışmada eğitimin tarihi temelleri, Türk tarihi referans alınarak, ama bir öğretmenin Avrupa-merkezli eğitim tarihinin de nirengi noktalarını bilmesi

Eğitimin Felsefi Temelleri 85

4. BÖLÜM

EĞİTİMİN FELSEFİ TEMELLERİ

Yrd. Doç. Dr. Yavuz ERİŞEN*

Bölümün Öğrenme Kazanımları Öğrenci bu bölümü çalıştığında;

� Felsefe kavramının anlamını kavrar,

� Felsefenin ilgi alanlarını tanır,

� Başlıca felsefi akımları açıklar,

� Felsefi akımların eğitimle ilişkisini kavrar,

� Felsefe ve eğitim arasındaki ilişkileri açıklar,

� Başlıca eğitim felsefesi akımlarının eğitime bakış açılarını kavrar.

İçindekiler Giriş

Felsefe Nedir?

Felsefenin Alanları

Felsefi Akımlar

Felsefe-Eğitim İlişkisi

Başlıca Eğitim Felsefeleri

Özet

Kaynakça

* Selçuk Üniversitesi, Mesleki Eğitim Fakültesi


Giriş Her insan dünyaya geldiği andan itibaren, kendisini ve çevresinde var

olanları anlamaya çalışır. Çevresiyle girdiği etkileşimler sonucunda bilgi edinir ve kendine özgü değerler geliştirir. Edindiği bilgi ve değerler aracılı-ğıyla var olanlar karşısında bir tavır sergiler, çevresini kontrol etmeye ve geleceğe yönelik hedeflerini şekillendirmeye çalışır. Yani her insan inanç ve anlayışları doğrultusunda bir dünya görüşü, geleceğe bakış açısı, yaşam bi-çimi, kısacası bir yaşam felsefesi oluşturma çabasındadır.

Bireyler birlikte yaşayarak toplumları ve ülkeleri oluşturmaktadır. Birey-ler gibi, ülkelerin de benimsediği felsefeleri vardır. Ülkeler geleceklerine bu felsefi çerçeveden bakarlar ve amaçlarını gerçekleştirmeye çalışırlar. Türki-ye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesi de, Anayasa’da ve Devletin kuruluşun-dan bugüne oluşan ilkeler bütününde kendini göstermektedir.

Bireylerin ve toplumların şekillendirilmesinde ve amaçlarını gerçekleş-tirmesinde eğitim ve öğretim kurumları önemli bir görev üstlenmektedir. Eğitim-öğretim sisteminin bireysel, toplumsal, evrensel bilgi ve değerler doğrultusunda nasıl yapılandırılacağı tüm ülkelerde önemli bir problem alanını teşkil etmektedir. Ülkeler bu soruna eğitim politikaları aracılığıyla çözüm getirmeye çalışırlar. Eğitim politikalarının ve bunların uygulamaya konuluş biçiminin temelinde ise, benimsenen eğitim felsefesi yatmaktadır. Devletin eğitim politikalarının uygulamaya konuluş biçimi eğitim-öğretim sisteminde yer alan birçok kişiden etkilenmektedir. Ancak öğretmenlerin verecekleri kararlar sistemin yapılandırılması ve uygulanmasını önemli öl-çüde etkiler. Öğrencilere hangi davranışların kazandırılacağı, öğretim içeri-ğinin nasıl yapılandırılacağı, öğretme-öğrenme yaşantılarında nelere yer verileceği ve bunların nasıl uygulanacağı, davranışların gerçekleşme düzeyi-nin değerlendirilmesinde hangi yaklaşımların kullanılacağı gibi birçok soru-nun cevabı öğretmenle birlikte açıklanabilmektedir. Elbette bu konularda öğretmenlere rehber olabilecek, eğitim politikalarına dayalı çeşitli program-lar bulunmakla birlikte, programların uygulamaya konuluş biçiminin yorum-lanmasında öğretmen görüşleri önemli bir yer teşkil etmektedir. Öğretmen-lerin genelde yaşamla, özelde eğitim, öğretim ve öğrenmeyle ilgili bilgi, inanç ve değerleri, verecekleri kararları ve eğitim uygulamalarını etkilemek-tedir.

Öğretmenlerin eğitim felsefesi konusunda bilgi sahibi olmaları, eğitim uygulamalarına ilişkin verecekleri kararlarda bir rehber görevi görecektir. “Eğitimin felsefi temelleri konusunda bilgi sahibi olmadan yapılacak bir öğretim, harita olmadan bilinmeyen bir yola çıkmaya benzetilmektedir”1. Bu bağlamda eğitim felsefesinin eğitim sürecindeki yerini anlayabilmek için öncelikle, felsefenin anlamı, ilişkili olduğu alanlar ve başlıca felsefi akımlar,

Eğitimin Psikolojik Temelleri 107

5. BÖLÜM

EĞİTİMİN PSİKOLOJİK TEMELLERİ

Doç. Dr. M. Engin Deniz*


Öğrenci bu bölümü çalıştığında; 1. Eğitim ile psikoloji arasındaki ilişkiyi kavrar, 2. Gelişimle ilgili temel kavramları açıklar, 3. Gelişimin temel ilkelerini tanımlar, 4. Bedensel ve devinimsel gelişim özelliklerini kavrar, 5. Psikoseksüel gelişim dönemlerinin özelliklerini açıklar, 6. Bilişsel gelişim dönemlerinin özelliklerini açıklar, 7. Dil gelişiminin özelliklerini kavrar, 8. Ahlak gelişiminin dönemlerini açıklar, 9. Öğrenme ile ilgili temel kavramları açıklar, 10. Davranışçı yaklaşımdaki öğrenme kuramlarını açıklar, 11. Bilişsel yaklaşımdaki öğrenme kuramlarını açıklar, 12. Eğitim Psikolojisinin önemini kavrar.

İçindekiler

Gelişim ile İlgili Temel Kavramlar Bedensel ve Devinimsel Gelişim Psikoseksüel Gelişim Psiko-Sosyal Gelişim Bilişsel Gelişim Dil Gelişimi Ahlak Gelişimi Öğrenme Öğrenme Yaklaşımları Klasik Koşullama Edimsel Koşullanma Sosyal Öğrenme Kuramı Bilişsel Yaklaşımda Öğrenme Gizil Öğrenme Ani Kavrayış Yoluyla Öğrenme Anlamlı Öğrenme Buluş Yoluyla Öğrenme Özet Kaynakça

* Selçuk Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü


Eğitim öğretim etkinliklerinin amacına ulaşmasında etkili olan pek çok değişkenden söz edebiliriz. Bu değişkenler okulun fiziksel durumu, öğretim yöntemleri, öğretmen tutum ve davranışları, öğrenci grubunun özellikleri v.b. olarak sıralanabilir. Öğrenci açısından konuyu değerlendirdiğimizde öğrencilerin öğrenme biçimleri, uyumları ve bireysel farklılıklarını dikkate almadan yürütülecek eğitim-öğretim çalışmalarının başarıya ulaşması bek-lenemez. Şimdi aşağıdaki örnek olaya bir göz atalım.

Türkçe dersinde, öğretmenin böyle soru sorulur mu? Diye azarladığı Ah-met sessizce sırasında oturuyordu. Öğretmenin bu davranışından etkilenen diğer öğrenciler de öğretmene soru sormakta çekiniyorlardı. Üçüncü ders baş-ladığında matematik öğretmeni, Ahmet’in sessizce sırasında oturduğunu fark etti. Ahmet matematik dersinde nadiren de olsa söz alırdı. Ama o gün gözlerini öğretmeninden hep kaçırıyordu. Bunu fark eden öğretmeni Ahmet’in derse katılmasını sağlamak için cevaplandırabileceğini düşündüğü bir soru sordu. Ahmet önce çekingen davransa da öğretmenin cesaretlendirmesiyle soruyu cevaplandırmaya çalıştı; öğretmen de aferin Ahmet diye sözel olarak bu davra-nışını pekiştirdi. Öğleden sonraki fen bilgisi dersinde ise öğretmen sadece ön sıralarda oturan öğrencilerle ilgileniyor, sürekli onlarla göz iletişimi kuruyor ve onlara söz hakkı veriyordu. Anlamadığı bir noktayı sormak için, arka sıralar-dan Filiz birkaç defa parmak kaldırdıysa da söz alma konusunda başarılı ola-madı. Bu arada çoğu öğrenci ders saatinin tamamlanıp zilin çalmasını bekli-yordu…

Bu örnek olaydaki farklı öğretmen davranışlarını nasıl değerlendirirsiniz? Türkçe dersinde öğretmenin Ahmet’e yaklaşımı nasıl olmalıydı, siz Ahmet’in yerinde olsaydınız kendinizi nasıl hissederdiniz?

Öğretmen davranışlarındaki bu farklılık öğrencilerin derse karşı tutum-larını da etkilemektedir. Bir önceki derste azarlanan Ahmet bir sonraki derste öğretmenin cesaretlendirmesiyle derse katılımı sağlanmaya çalışıl-mıştır. Öğleden sonraki derste ise öğretmen kendisine “yıldız öğrenciler” seçmiş, sınıfta başka öğrenci yokmuş gibi davranmıştır. Dolayısıyla öğrenme için uygun bir sınıf ortamı oluşmamıştır.

Yukarıda anlatılan örnek olayla ilgili zihnimizde oluşan soruların ce-vaplarını eğitim psikolojisinde bulabiliriz. Çünkü eğitim psikolojisi bireyin gelişim özelliklerini ve bireysel farklılıkları göz önünde bulundurarak uygun öğrenme ortamlarının hazırlanmasına ilişkin bize önemli bilgiler sunar. Eğitim psikolojisi alanına ilişkin yeterli düzeyde bilgi sahibi olmak, bu ko-nuda yapılan araştırmalardan yararlanarak bunu sınıf ortamında uygulamak

Eğitimin Toplumsal Temelleri

151

6. BÖLÜM

EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. M. Akif SÖZER*



1. bireyin toplumsallaşma sürecini açıklar,

2. bireyin toplumsallaşmasında etkisi olan unsurları (aile, okul ve kül-tür) tanımlar,

3. eğitimin bireyin toplumsallaşmasındaki rolünü açıklar,

4. kültür ve eğitimin karşılıklı olarak birbirlerini nasıl etkilediklerini kavrar,

5. eğitimin eşitsizlikler üzerine nasıl bir etkide (arttırıcı/kapatıcı) bu-lunduğunu kavrar.

İçindekiler

Eğitim ve Toplum İlişkisi

Eğitim ve Kültür İlişkisi

Kültürlerarası Etkileşim

Eğitim ve Eşitsizlik

Özet

Kaynakça

* Kırıkkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Eğitim Bilimine Giriş

152

Eğitim ve Toplum İlişkisi

Genel anlamıyla eğitim, insanların içinde yaşadıkları toplumun değerle-rini, bilgilerini, becerilerini öğrenip kendilerinden sonra gelen nesillere öğretmeleridir1. Bu tanıma göre eğitim, toplumsallaşmayla aynı anlamdadır. Eğitim, bir toplum içinde meydana geldiğinden toplumsal bir olaydır; top-lumsal ortamlar ve toplum ise, bu olayı yani eğitimi biçimlendiren ve belir-leyen etkenlerdir2. Çocuğu insan yapan, onu sosyalleştiren toplumdur. Top-lum, bu görevini eğitim yoluyla gerçekleştirmektedir. Bu görevin başarıyla yerine getirilmesi, toplumun hem kendi ihtiyaçlarına hem de içinde yaşadığı çağın koşullarına uygun bir eğitim sistemine sahip olmasıyla mümkündür3. Ayrıca belli bir toplumda yaşamak o toplumun değerleri, inançları, alışkan-lıkları, kısaca yaşam tarzını öğrenmeyi kaçınılmaz olarak beraberinde ge-tirmektedir. Bu aşamada devreye eğitim girmekte ve toplum eğitim aracılı-ğıyla biçimlenip gelişmektedir4.

Okul, girdi ve çıktısı insan olan toplumsal bir örgüttür. Girdiyi çevreden almakta, belirli bir eğitim sürecinden sonra ürünü tekrar çevreye vermekte-dir. Bu yüzden çevreyle sıkı bir ilişki içindedir5. Durkheim’in betimlediği gibi eğitim, çocuğu belirli bir toplumsal çevreye hazırlama görevi üstlendi-ğinden ve çocuk okulda, geleneksel olarak toplumsal hiyerarşi içinde belli bir grubun üyeliğine hazırlandığından, eğitim uzmanlaşmış bir toplumsal etkinliği yerine getirmektedir6. Öyle ki, eğitimin çocuğun davranış ve edim-lerinin düzenlenmesinde bağımsız bir katkısı vardır. Bu da çocuğun erken toplumsallaşma döneminde görülmektedir. Ayrıca Durkheim “Moral Education” (Ahlâk Eğitimi) adlı çalışmasında, eğitimin sağladığı önemli toplumsal yararlardan söz etmektedir. Bu yararlar, sosyalleşmeyi sağlaya-rak, bireyde disiplin dahil olmak üzere, bağlanmayı ve kontrollü ve bilinçli bir otonom tavırla kendi geleceğini tayin edici özellikleri geliştirmeyi içerir. Bu son nokta, bireyin bilinçli bir yaratıcılığa yönelmesine de yardımcı olabi-leceğinden özellikle önemlidir7.

Durkheim gibi John Dewey de okulu, çocuğun miras aldığı kaynakları paylaşabilmesi ve kendi güçlerini toplumsal amaçlar için kullanabilmesi için en etkili olacak araçları bir araya getiren düzenli bir yapı olarak tanımla-maktadır8. Benzer şekilde Parsons da bir sosyal kurum olarak okulun en önemli görevleri arasında sosyalleştirme ve seçme-elemeyi (seleksiyon) saymaktadır.

İnsan, bedensel varlığının yanı sıra, en az onun kadar değerli olan top-lumsal bir yeteneğe sahiptir. Bu yeteneği ile toplumsal yaşama son derece hazır ve elverişli bir yapıdadır. İnsan doğumla birlikte fiziksel ve bedensel

Eğitim Açısından Toplumsal Değişme ve Yenileşme 173

7. BÖLÜM

EĞİTİM AÇISINDAN TOPLUMSAL DEĞİŞME VE YENİLEŞME

Yrd. Doç. Dr. H. Şenay Şen*


1. Toplum, toplumsallaşma, toplumsal değişim, toplumsal hareketlilik kavramlarını tanımlar,

2. Toplumsallaşmayı etkileyen unsurları açıklar,

3. Toplumsal değişimi sağlayan unsurların neler olduğunu kavrar,

4. Toplumsal değişimin yapısını kavrar,

5. Toplumsal değişmeyi etkileyen unsurların rollerini açıklar,

6. Toplumsal hareketlilik kavramını analiz eder,

7. Toplumsal değişim ve hareketlilik ile eğitim arasındaki ilişkiyi kavrar,

8. Toplumsal değişim ve yenileşme ile eğitim ve öğretmenin rolleri ara-sındaki ilişkiyi değerlendirir.

İçindekiler

Giriş

Toplumsallaşma Süreci ve Bu Süreçte Etkili Unsurlar

Toplumsal Değişme ve Değişimi Sağlayan Unsurlar

Toplumsal Değişim ve Eğitim

Toplumsal Hareketlilik ve Etkili Unsurlar

Toplumsal Hareketliliğin Yönü

Toplumsal Değişim Yenileşme Eğitim ve Öğretmen

Özet

Kaynakça

* G.Ü.T.E.F. Eğitim Bilimleri Bölümü


“ Ulusumuzun saf karakteri yeteneklerle doludur. Ancak bu doğal yetenekleri geliştirebilecek yöntemlerle donanmış vatandaşlar gerekir. Bu ödev de öğret-

menlere düşüyor.”

K. Atatürk

Giriş Toplum kavramı insanlık tarihi kadar eskilere dayanmaktadır. İnsanla-

rın birlikte ve yerleşik bir hayat kurma çabaları, avcılık, toprağa yerleşim, tarım, sanayileşme v.b. adımlar yaşam tercihlerinin insanlara getirdiği so-rumluluklar, edinilen deneyimler ve paylaşımlar, kendini güvende hissetme ve özgürlük toplum olma bilincinde etkili olmuştur.

Toplum tanımlaması içerisinde; insan davranışlarının özgürlüğü fakat bir yerde de sınırlandırıldığı bir yapılanma, insan ve insanlar arası ilişkiler, karşılıklı yardımlaşma, işbirliği, sınırları belli bir coğrafi yer, ortak bir kültür, kültürü oluşturan unsurlar bir bütün olarak yer almaktadır. Her toplumun kendi içerisinde bir denge, bir uyum vardır. Toplumu oluşturan ve kenetle-yen unsurlar (ortak amaçlar, tarih, dil, coğrafya, kültür…) yeterince bilin-mez ve sahiplenilmez ise, bu toplumsal denge ve uyumun da bozulabileceği bir gerçektir1.

Toplum; ortak inançları, değerleri, davranış ve tutumları olan, ortak bir kültürü paylaşan, ortak amaçlar etrafında toplanmış, etkileşim halinde olan bireylerden meydana gelmiş bir birliktelik, örgütlenmiş bir topluluktur2 . Toplumun, onu oluşturan birey ya da unsurların toplamından çok daha farklı bir bütün olduğu asla göz ardı edilmemelidir. Toplum dinamik bir yapılanmadır, kendi içerisinde sürekli bir değişim, yenilenme ve hareket barındırır.

Bu bölümü okurken toplum kavramını, nasıl toplumsallaştığınızı yani ait olduğumuz toplumun bir üyesi olmayı nasıl başarmış olduğumuzu, toplumsal hareketliliği, toplumsal değişim ve yenileşmenin nasıl mey-dana geldiğini, nelerin etken olduğunu düşünün…

Toplumsallaşma Süreci ve Bu Süreçte Etkili Unsurlar İnsan yaşadığı toplum içerisinde bir taraftan toplum tarafından etkile-

nirken, diğer taraftan toplumu etkilemeye devam eder. Bireyler içinde ya-şadıkları toplumun bir üyesi olmak için çalışırlar. Tüm yaşamları boyunca yaşadıkları toplumu, toplumun kültürünü, maddi ve manevi unsurlarını öğrenir ve benimserler. Toplumsallaşma süreci, bireylerin toplumun bir üyesi olmak için geçirdikleri bu süreçtir.

Eğitimin Politik Temelleri

191

8. BÖLÜM

EĞİTİMİN POLİTİK TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. İsmail AYDOĞAN*


1. Politika ile eğitimin amaç, işlev ve yapısı arasındaki ilişkiyi kavrar,

2. Eğitimin politik temellerini açıklar,

3. Politik bir sistem olarak demokrasi ile eğitim ilişkisini değerlendi-rir,

4. Eğitim-devlet ve ideoloji ilişkisini değerlendirir,

5. Eğitimi etkileyen ulusal ve uluslar arası politikaları açıklar.

6.

İçindekiler Giriş

Eğitim-Devlet ve İoeoloji

Demokrasi ve Eğitim

Sendikalar ve Eğitim

Ulusal ve Uluslar arası Politikalar ve Eğitim

Eğitimi Etkileyen Uluslar arası Programlar

Özet

Kaynakça

* Erciyes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

Eğitim Bilimine Giriş

192

Giriş

Toplum-birey arası karşılıklı beklenti ve isteklerin davranışa dönüştürü-lüp gerçekleştirilmesi için, üyeler ve toplum kendi amaçlarına uygun bir eğitim isterler. İstekler arttığında toplumun ve üyelerin ortak amaçlarını gerçekleştirecek planlı bir eğitim örgütlenmeye başlar1.

Eğitim sürecinden geçmemiş bir kişi kendi kendine yetişme olanağını bulamaz, bulsa bile, tam olarak yeteneklerini geliştirmesi olanaksızdır. Bu yüzden bir insanın, kendisini ve ailesini geçindirecek bir iş sahibi olması, başkaları ile iyi ilişkiler kurması, ailesinin ve toplumun kendinden bekle-diklerini yerine getirebilmesi için en azından temel eğitim sürecinden geç-mesi gerekmektedir. Günümüzde eğitime karşı giderek artan bir ilgi göz-lenmektedir. İnsanlar kendilerini gerçekleştirmek, anlatım ve iletişim ye-terliğine sahip olmak, birlikte yaşamanın gerektirdiği becerileri kazanmak, üretim ve tüketim becerileri kazanmak, sağlıklı yaşamak ve öğrenme ge-reksinimini gidermek istemektedirler2.

Eğitim sosyal bir uğraş alanıdır. Bundan dolayı, birçok bilim dalı ile ilgi-lidir. Matematik, fizik, kimya gibi bilimlerin nasıl birbirleriyle ilişkileri var-sa, toplumsal bilimlerinde birbirleriyle ilişkileri vardır. Örneğin, her kişinin bedensel ve zihinsel yeteneklerini geliştirmek, bunun için gereken olanak-lardan toplumun koyduğu ölçüler içerisinde yararlanmak en doğal hakları-dır. Bu nedenle eğitim, hukuk bilimi ile ilişki kurar. Fiziki sakatlıklar, be-densel ve ruhsal arızalar, bir yandan tıp diğer yandan özel eğitimle ilgilidir ve bunlar arasında işbirliği gereği vardır. Değişik iklim ve coğrafi şartların toplum ve fert yapısı üzerinde etkileri vardır. Bu durum, coğrafya bilimi ile ilgili olmasını gerektirir3.

Bununla beraber eğitim, bireyin yaşamında çok önemli bir yere sahip olduğundan, her akım kendine göre farklı eğitim tanımları yapmışlardır. Her biri eğitime farklı tanımlarla yaklaştıklarından farklı farklı amaçlar da ortaya çıkmıştır. İdealistlere göre tüm doğru mutlak, kesin bilgiler insan aklında önceden vardır. İnsan aklını kullanarak doğru bilgiye ulaşabilir. Öğrencinin ilgi ve isteğiyle öğrenme gücü arasında anlamlı bir ilişki vardır. Realistlere göre eğitim insanı toplumun başat değerlerine göre yetiştirme sürecidir. Esasiciler; kişinin toplumsallaşmasını sağlama, başat kültürel değerleri ona kazandırma, değişme ve çatışmayı önleme, kültürel mirası koruma, topluma uyumunu sağlama, bilgi ve becerili insanlar yetiştirme etkinlikleridir. Pragmatistler eğitimi yaşantılar yoluyla kişide istendik dav-ranış değişikliği oluşturma süreci olarak görürken; yeniden kurmacılar ise dünya uygarlığını kurma, barışı ve insanların mutluluğunu sağlama, uygu-lama yoluyla değişmeyi gerçekleştirme, sevgi, işbirliği, denge vb. değerleri

Eğitimin Ekonomik Temelleri 237

9. BÖLÜM

EĞİTİMİN EKONOMİK TEMELLERİ Yrd. Doç. Dr. Ali TAŞ*


1. Eğitim ve kalkınma arasındaki ilişkiyi açıklar,

2. Eğitimin bireysel ve toplumsal yararlarını değerlendirir,

3. Eğitim arz ve talebi arasındaki ilişki ile arz ve talebin oluşumunu açıklar,

4. Eğitimin verimliliğe etkilerini açıklar,

5. Bir üretim ve tüketim hizmeti olarak eğitimin maliyetinin nasıl ve kim tarafından karşılanacağını değerlendirir,

6. Türk Eğitim Sisteminde eğitim finansmanının temel özelliklerini kavrar.

İçindekiler

Giriş

Eğitim ve Ekonomi Bilimi

Eğitim ve Kalkınma İlişkisi

Eğitim ve Ekonomi İlişkisi

Eğitimin Bireysel ve Toplumsal Faydaları

Eğitim Arzı ve Talebi

Eğitimin verimliliğe Etkisi

Eğitimin Maliyeti

Eğitimin Finansmanı

* Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Fakültesi


Giriş

Eğitim ile ekonomi arasında sıkı bir ilişki vardır. Eğitim ekonominin ih-tiyaç duyduğu nitelikli insan gücünü yetiştirirken ekonomi de etkili eğitimin gerçekleştirilebilmesi için gerekli kaynakları sağlar. Eğitim ekonomik kal-kınmanın sadece bir sonucu değil aynı zamanda bir aracıdır. Ekonomik kalkınmaya eğitimin etkileri bilindiği için gelişmiş ülkeler eğitime az geliş-miş ülkelerden daha çok kaynak ayırmaktadırlar.

Son yıllarda ülkelerin kalkınmışlık düzeyleri ifade edilirken, kişi başına düşen milli gelire ek olarak ülkelerin sahip oldukları insan gücü de önemli bir gösterge olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Günümüzde gerek hizmet ve gerekse mal üretim tekniklerinde yaşanan hızlı değişim, daha fazla eğiti-me önem verme, daha fazla bilgiye ve gelişmeye yatırım yapma ihtiyaçlarını ön plana çıkarmıştır. Küresel rekabette üstünlüğün sırrı olarak kabul edilen “insan kaynağı” kavramının altındaki gerçek, onun etkin ve verimli kulla-nılması ile ilgilidir1.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinin de katkısıyla hızla gelişen ve yaygınlaşan kü-reselleşme, ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerini önemli ölçüde etkile-mektedir. Bu süreçte, gerek örgütlerin yapılarında gerekse iş yapma biçimlerin-de büyük bir değişim yaşanmaktadır. Ucuz işgücü ve hammadde bolluğu gibi geleneksel faktörler geçmişte üretim yapısının ve uluslararası sermayenin akış yönünün belirlenmesinde etken olurken, günümüzde önemi gittikçe azalmak-tadır. Bunların yerine, ucuz işgücü ile birlikte işgücünün niteliği, etkin işleyen bir piyasa mekanizması, kurumsal yapı, gelişmiş bir teknolojik ve ticari altyapıya sahip olma ve pazarın değişen ve gelişen tercihlerinin yakından takip edilebil-mesinin önemi artırmıştır. Uluslararası piyasalarda uzmanlaşmaya ağırlık ve-ren, üretim teknolojisini ve yenilik yaratma kapasitesini geliştirebilen ülkeler mal ve hizmet üretiminde giderek daha bilgi yoğun ve yüksek katma değer üreten bir yapıya geçiş yapabilmektedirler2.

1970’li yılların sonlarında dünyada bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hız-lı değişim ve gelişim ile hakim olmaya başlayan küreselleşme süreci, sadece ekonomik alanda belirleyici olmakla kalmayıp, sosyal ve kültürel alanlarda da öne çıkmaya başlamıştır. Küreselleşme süreci ekonomik ve sosyal hayata ilişkin birçok yeni gelişmelere neden olmuştur. Bu gelişmeler bilgi toplumu oluşumu sürecini başlatmıştır. Bilgi toplumunun ekonomik büyümeyi hız-landırıcı, sosyal altyapı hizmetlerinin sunumunu iyileştirici, kültürel etkile-şimi artırıcı etkileri devam etmektedir3.

Teknolojideki hızlı değişim, insanların yaşam biçimlerini ve ilişkilerini de-rinden etkilemektedir. Bu durum küresel bir bakış açısı kazanmanın ötesinde, çok hızlı bir bilgi erişimi olanağına kavuşulmuş olması nedeniyle, nerdeyse coğ-

Eğitimin Hukuksal Temelleri 271

10. BÖLÜM

EĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ

Öğr. Gör. Dr. Mehmet OKUTAN*



1. Eğitim-hukuk ilişkisini kavrar,

2. Hukuksal düzenlemelerin hiyerarşik bir sıra içinde birbiri ile ilişki-sini açıklar,

3. Eğitimin hukuksal temellerini uluslararası belgelere dayalı olarak açıklar,

4. Eğitimin hukuksal temellerini ulusal yasal düzenlemelere dayalı olarak açıklar,

5. Eğitimin amaç ve ilkelerini yasal dayanakları ile açıklar,

6. Öğretmenlik mesleğinin hukuksal statüsünü açıklar.

İçindekiler

Eğitim ve Hukuk

Hukuksal Düzenlemelerin Hiyerarşisi

Eğitimin Hukuksal Temelleri

Milli Eğitim Temel Kanununda Eğitimin Genel Amaçları ve Temel İlkeleri

Öğretmenlik Mesleğinin Hukuki Statüsü

Kaynakça

* Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi


Eğitim ve Hukuk

Toplum halinde yaşamak, insanlara, yerine getirmek zorunda oldukları görev ve sorumluluklar yüklerken, aynı zamanda da kullanabilecekleri hak ve yetkileri de sunar. Toplum halinde yaşayan insanların genel yararı ile toplumun ortak yararı olan “kamu yararı”nı sağlamak için yetkili organlar tarafından konulmuş ve devlet yaptırımları ile donatılmış kuralların tümü günümüzde, “hukuk” kavramı ile karşılanmaktadır. Hukuk kuralları, kişile-rin birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen kurallar olup, bu kurallar bütününün oluşturduğu düzene de “hukuk düzeni” adı verilmekte-dir. Hukuk, hem çağdaş bir yaşamın güvencesi, hem de bir toplum içinde yaşamanın güvencesi olarak değerlendirilmektedir. Çünkü devletin hukuka bağlı olması, bireylerin kendilerini güven içinde hissetmelerini sağlar.

Günümüzde modern devlet, toplumun sağlık, diplomasi, güvenlik, ada-let ve eğitim gibi ihtiyaçlarını karşılamayı üstlenirken, bu ihtiyaçları bir hu-kuk düzeni çerçevesinde karşılamaktadır. Bu nedenle, devletin karşılamak zorunda olduğu kamusal hizmetlerle ilgili özel hukuk alanlarını kullanılır. Bu hukuk düzeni çeşitli ilişki alanlarını düzenlediğinden dolayı, farklı hu-kuksal alanlar ortaya çıkmaktadır. Örneğin, aile hukuku, miras hukuku, ceza hukuku, yönetim hukuku, vb. gibi…

Eğitim hukuku kavramı da devletin eğitime ilişkin hizmetleri yürütme-sini ve eğitim hizmetlerinden kimin nerde, ne zaman, ne kadar ve hangi koşullar altında yararlanacağını düzenler. Eğitim hukuku, devletin organize ettiği örgün eğitimin; hukuki durumu, temel yapısı, yönetim biçimi, örgüt yapısı içindeki görevlilerin temel hak, yetki, sorumluluk ve görevlerini dü-zenleyen hukuk kurallarının tümünü kapsar. Eğitim hukuku kavramı, eğitim sistemini düzenlemek amacı ile konulmuş hukuk kurallarını, eski deyimle “mevzuat”ı anlatır1. Eğitim hukuku, yukarıda sözü edilen kuralları açıkla-maya, boşlukları gidermeye çalışırken, aynı zamanda da boşlukları giderip aksayan yönlere ilişkin de eleştirilerde bulunur2. Eğitim hukuku, bütün eği-tim kademelerinde yapılacak olan eğitim-öğretimi düzenleyen hukuk kural-larını, bilimsel yöntemle inceleyen ve sistematik olarak açıklayan hukuk bilimi dalıdır3. Eğitimin hukuksal kaynakları, eğitimin dayalı olduğu kural-larla ilkeleri kapsar.

Modern devlet, eğitimle iki açıdan ilgilenir; birincisi, iyi vatandaş yetiş-tirmekte en iyi araç eğitim olduğu için devlet eğitimle ilgilenir. İkincisi de halkın eğitim ihtiyaçlarının artmasından dolayı devleti bu hizmeti vermeye zorlamasıdır4. Halkın eğitim ihtiyacını karşılamak zorunda olan devlet, bu hizmeti yerine getirmek üzere Türk Eğitim Sistemi’ni düzenlemiş ve bu

Eğitim Bilimlerinde Yöntem 301

11. BÖLÜM

EĞİTİM BİLİMLERİNDE YÖNTEM Yrd. Doç. Dr. Lütfullah TÜRKMEN*



1. Bilimin ve bilimsel bilginin doğasına ilişkin bir bakış açıcı geliştirir.

2. Bilimin gelişim sürecini açıklar.

3. Bilgi edinmede genel olarak yöntemleri değerlendirir.

4. Eğitim bilimlerinde bilginin oluşturulmasının yöntemlerini genel çerçevede açıklar.

İçindekiler

Bilim ve Bilimsel Bilgi

Bilgi

Bilgi Edinme Yöntemi

Kaynakça

* Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi


Bilim ve Bilimsel Bilgi

İster felsefi açıdan ister bilim açısından bakalım “Bilim nedir” sorusu şu ana kadar tam olarak açıklanabilmiş kavramlardan birisi değildir. Diğer taraftan bilimin, insanlığın belki bilinen en eski faaliyetlerinden biri olduğu ve insanlığa ait kültürün en önemli öğesini oluşturduğu kabul edilmektedir. Ayrıca günümüzde bilimi birçok farklı anlamlarda kullanabilmekteyiz.

Yapmış olduğumuz her türlü akademik faaliyet bilim adı altında topla-nabilmektedir. Gerçi bu akademik faaliyetler farklı bilimsel çalışmalar ola-rak da gruplanabilmektedir. Bilim felsefesi açısından bilim, formel bilimler (matematik ve mantık gibi), deneysel ve doğa bilimleri ile insanî bilimler (tarih, sosyoloji ve psikoloji gibi) olarak üç ana kısma ayrılır1. Görüldüğü gibi tek bir bilim çeşidi yoktur. Ama bilim olarak ilk algıladığımız fen bilim-leri, fiziksel bilimler veya doğa bilimleridir.

Bilimle ilgili olarak kaynaklarda çok farklı yaklaşımlar olsa da Türkdoğan “Bilimsel Araştırma Metodolojisi” adlı eserinde bilim konusu-nun üzerinde durmuştur2. Türkdoğan’ın açıklamalarına göre, Arapça kay-naklarda bilgi ile bilim daha çok bir arada ilim olarak kullanılagelmiş ve dilimize de bu şekilde girmiştir. Diğer taraftan fen kelimesinin kullanılması ise ilim kelimesinin kullanımının daha sonralarına denk gelmekte olup “çe-şit” veya “alt grup” anlamına gelmektedir3. Fen kelimesi dilimizde önceleri teknik alanları ifade etmek için kullanılmış olsa da, bugünkü anlamda fen bilimleri fiziksel ve doğa bilimlerini kapsamaktadır.

Bilim kelimesinin İngilizce karşılığı olan “Science” kelimesi ise Latince kökenli olup “ayırt etmek, fark etmek ve bilmek” anlamlarına gelmektedir (Webster’s New World Dictionary, Electronic Edition). Bizdeki fen ve bilim kelimesinin kapsadığı alan da aslında çok farklı değildir.

Yukarıda kısaca bilim kelimesinin etimolojik olarak kullanma boyutunu açıklamaya çalıştık. Şimdi ise kapsadığı anlam üzerinde durmaya çalışalım, yani asıl sorumuzun cevabını bulmaya çalışalım; bilim nedir? Bilimin birçok farklı tanımı olabileceğini ileri sürmüştük. Bu tanımlar kimi zaman kişilere göre değiştiği gibi kimi zaman da kişilerin çalışma alanlarına ve bakış açıla-rına göre değişmektedir. Kaptan’ın yaptığı bilim tanımına göre ise; “Bir alandaki varlıkları ve olayları inceleme, açıklama, onlara ilişkin genelleme ve ilkeler bulma, bu ilkeler yardımıyla gelecekteki olayları kestirme gayret-leridir.”4 Yine Kaptan’ın yapmış olduğu diğer bir tanım da ise “Fen bilimleri doğayı ve doğal olayları sistemli bir şekilde inceleme, henüz gözlenmemiş olayları kestirme gayretleridir.” şeklinde olmuştur. Buradaki her iki tanımda

Bir Meslek Olarak Öğretmenlik 317

12. BÖLÜM

BİR MESLEK OLARAK ÖĞRETMENLİK

Öğrt. Gör. Dr. Ercan YILMAZ*



1. Bir uğraşının meslek olabilmesinin gereklerini kavrar.

2. Öğretmenlik mesleğinin özelliklerin açıklar.

3. Öğretmenlerin mesleki yeterliklerini tanımlar.

4. Öğretmenlerin mesleki yeterlikleri ile rollerini ilişkilendirir.

5. Eğitimde yeni oluşumların öğretmenlik mesleğine etkilerini açık-lar.

İçindekiler

Meslek

Öğretmenlik Mesleği

Öğretmen Yeterlilikleri

Öğretmenin Eğitim Sürecinde Rolleri

Türkiye’de Öğretmenlik Mesleği

Eğitimdeki Yeni Oluşumlar ve Öğretmenlik Mesleği

Özet

Kaynaklar

* Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi


Bu bölümde meslek ve öğretmenlik mesleği irdelenmeye çalışılacaktır. Öğretmenlik mesleği bir meslek midir? Bireylerin bu mesleği yerine getire-bilmesi için birtakım becerilere ve bu becerilere sahip olunması için meslek öncesi eğitime ihtiyaç var mıdır? Bu konuda farklı taraflarca yapılmış çalış-malara rağmen ne yazık ki ülkemizde bu soruların cevapları sağlıklı bir şe-kilde verilememiştir. Ülkemizde öğretmenlik mesleği, meslek ve meslek-leşme açısından sorunsal bir durum içerisindedir.

Eğitim olgusu istendik davranış değişikliği süreci ise, bu davranış deği-şikliğini meydana getirmek için eğitim sürecinde görev yapan öğretmenlerin planlı ve programlı davranması zorunludur. Yöntemin, araç ve gereçlerin seçimi, sınıfta iletişim ortamının oluşturulması gibi işlerin hepsinde bir bi-linç olmalıdır. Öğretmenlerin bu işleri yapabilmesi için meslek öncesinde eğitim alınması gerekir. Meslek öncesi eğitimden sonra da, mesleğin ilk yıllarında ve bütün meslek yaşamı boyunca kazanılması ve geliştirilmesi gereken beceriler ve bu becerilerin sergilendiği bir alan vardır.

Meslek

Mesleğin tanımı birçok şekilde yapılmıştır. Türk Dil Kurumu’nun ya-yınladığı sözlüğe göre mesleki, bir kimsenin geçiminin sağlamak için yaptığı iş olarak tanımlanmıştır1. Meslek, bireylerin kapasitelerini kullanma, özünü gerçekleştirme, kazanç elde etmek için yapılan faaliyet alanıdır. Meslek, insanlara yararlı mal ve hizmet üretebilmek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenmiş etkinlikler bütünü olarak tanımlanabilir2. Mesleği, insanların belli bir süre eğitim aldıktan sonra kendi hayatlarını sürdürebilmeleri amacıyla iş yaptıkları uğraşı alanı olarak tanımlamak mümkündür.

Mesleğin Özellikleri

İnsanoğlu tarafından yapılan her işi meslek diye nitelendirmek doğru değildir. Yapılan işlerin meslek olabilmesi için o işin özel bir uğraş alanı olması gerekir. Aynı zamanda o işi yapabilecek kişinin önceden bir eğitim alması ve birtakım ölçütlere uygun olarak mesleğe girmesi-başlaması gere-kir. Bir uğraşı alanının meslek olarak tanımlanmasını sağlayan özellikler uzunca bir liste oluşturmakla birlikte, bu özelliklerden bazı şunlardır3:

1. Kuramsal bilgiye dayalı beceriler: Bir mesleğin icra eden bireylerin o alanda derinlemesine bilgi sahibi olması ve bu bilgileri uygula-

mustafa kale ercan yılmaz°cindekiler.pdf · kitapta eğitim biliminin ve eğitimin temelleri,...

Documents