museology web

8/9/2019 Museology WEB

http://slidepdf.com/reader/full/museology-web 1/120

Βασικές Έννοιες της M ουσειολογίας



Βασικές Έννοιες

της M ουσειολογίας



Βασικές Έννοιεςτης Mουσειολογίας

Επιμέλεια André Desvalléesκαι François Mairesse



Με την αρωγή του Musée Royal de Mariemontwww.musee-mariemont.be

και της Διεθνούς Επιτροπής Μουσειολογίας του ICOM

Φωτογραφίες εξωφύλλου:

© 2009 Musée du Louvre / Angèle Dequier© National H eritage Board, Singapore© Auckland Museum

© N ingbo Museum

© A rmand Colin, 2010© Για την ελληνική γλώσσαICOM-Ελληνικό Τμήμα, 2014

Μετάφραση από την αγγλική έκδοση: Σωτήρης ΛάππαςΜετάφραση εισαγωγικών κειμένων από τη γαλλική έκδοση: Δήμητρα ΚονδυλάκηΕπιμέλεια έκδοσης: ICOM-Ελληνικό Τμήμα

ISBN: 978-960-99312-2-9



5

Σ ΥΝΤΑΚΤΙΚΗ Ε ΠΙΤΡΟΠΗ

François Mairesse, André Desvallées, Bernard Deloche, SergeChaumier, Martin Scharer, Raymond Montpetit, Yves Bergeron,

Noemie Drouguet, Jean Davallon

Με τη συμμετοχή των:

Philippe Dube, Nicole Gesche-Koning, Andre Gob, BrunoBrulon Soares, Wan Chen Chang, Marilia Xavier Cury, BlondineDesbiolles, Jan Dolak, Jennifer Harris, Francisca HernandezHernandez, Diana Lima, Pedro Mendes, Lynn Maranda, MonicaRisnicoff de Gorgas, Anita Shah, Graciela Weisinger, AnnaLeshchenko, οι οποίοι συνεισέφεραν στο Συμπόσιο ICOFOM 2009ή ανέγνωσαν το παρόν έντυπο.

Μετάφραση από τα Γαλλικά στα Αγγλικά: Suzanne Nash



6



7

A NTI ΠΡΟΛΟΓΟY

Η θέσπιση επαγγελματικών προτύπων αποτελεί έναν από τουςκυριότερους στόχους του ICOM, ειδικότερα όσον αφορά την πρό-οδο των γνώσεων, τη μετάδοση και τη διάδοσή τους στο σύνολο της μουσειακής κοινότητας αλλά και σε όλους εκείνους που επι-θυμούν να αναπτύξουν πολιτικές σε σχέση με το έργο της, στους νομικούς ή κοινωνικούς ιθύνοντες όσο, φυσικά, και σε όλους εκεί- νους που συμμετέχουν από κοντά ή από απόσταση και έχουν να

ωφεληθούν από αυτό. Το Λεξικό μουσειολογίας ( Dictionnaire demuséologie ), του οποίου η σύνταξη άρχισε το 1993 υπό την επο-πτεία του André Desvallées και συνεχίστηκε με τη συνεργασία τουFrançois Mairesse από το 2005, είναι ένα μνημειώδες έργο, καρπόςπολλών χρόνων έρευνας, αναζήτησης, αναλύσεων, αναθεωρήσεωνκαι συζητήσεων στο εσωτερικό της Διεθνούς Επιτροπής Μουσειο-λογίας του ICOM (ICOFOM). Ιδιαίτερο αντικείμενο της Επιτροπήςαυτής είναι η ανάπτυξη της κατανόησης της μουσειακής πρακτικήςκαι θεωρίας, καθώς και του έργου που επιτελείται καθημερινά σταμουσεία.

Ο ρόλος, η ανάπτυξη και η διαχείριση των μουσείων εξελίχθη-καν πάρα πολύ κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ο θεσμός τουμουσείου αναθεωρήθηκε ριζικά, εστιάζοντας στους επισκέπτες, ενώπολυάριθμα μεγάλα μουσεία στρέφονται όλο και πιο συχνά προς ταεπιχειρηματικά πρότυπα για τη διαχείριση των καθημερινών τους

δράσεων. Το μουσειακό επάγγελμα και το περιβάλλον του αναγκα-



9

βλήματα που επανέρχονταν στο παρελθόν, αλλά και τις σημερινέςπολεμικές που σχετίζονται με την ανάπτυξη του επαγγελματικούαυτού χώρου. Η επιτροπή ICOFOM, οι επιμελητές του Λεξικού και

οι συγγραφείς χειρίστηκαν με ευαισθησία, ακρίβεια, διαύγεια καιισορροπία αυτό το έργο «προσδιορισμού» και ερμηνείας του θεσμούκαι της πρακτικής του.

Ως «προοίμιο» της πλήρους έκδοσης του εγκυκλοπαιδικού λεξι-κού, αυτό το μικρό βιβλίο απευθύνεται στο ευρύ κοινό, παρουσιά-ζοντας την ιστορία και τη σημερινή σημασία, την εξέλιξη και τις δι-αφοροποιήσεις των όρων που συνθέτουν τη μουσειακή μας γλώσσα.

Σύμφωνα με το πνεύμα του ICOM, που στοχεύει στην προώθηση της διαφορετικότητας, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα τη συνοχή, τοICOM φιλοδοξεί, αυτή η έκδοση, όπως και ο Κώδικας δεοντολογίας του ICOM για τα μουσεία, να τροφοδοτήσει μια μεγάλη συζήτηση,αλλά και νέες συνεργασίες για μελλοντικές αναθεωρήσεις της κιόχι απλώς να καταλήξει να κοσμεί τις βιβλιοθήκες. Η 22η ΓενικήΤριετής Συνδιάσκεψη, στη Σαγκάη της Κίνας, αποτελεί λοιπόν ιδα- νική ευκαιρία για την παρουσίαση αυτής της έκδοσης – σημείουαναφοράς για τη μουσειολογία. Η συνάθροιση επαγγελματιών τωνμουσείων κάθε εθνικότητας αποτελεί πράγματι ευνοϊκή συγκυρία για την ανάπτυξη νέων προτύπων και τέτοιων εργαλείων αναφο-ράς, τόσο για τη σημερινή όσο και για τις μελλοντικές γενιές.

Alissandra CumminsΠρόεδρος

Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ΙCOM)

A Ν Τ Ι Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Υ



10



11

Π ΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

Ακολουθώντας με συνέπεια τις αρχές του ICOM, η ICOFOM(Διεθνής Επιτροπή Μουσειολογίας), από την ίδρυσή της το 1977,έχει ως κύριο στόχο την ανάδειξη της μουσειολογίας σε επιστημο- νικό και ακαδημαϊκό κλάδο, ώστε να προαγάγει την ανάπτυξη τωνμουσείων και του μουσειακού επαγγέλματος διά μέσου της έρευνας, της μελέτης και της μετάδοσης των κυριότερων ρευμάτων της μου-σειολογικής σκέψης.

Για τον σκοπό αυτό, συγκροτήθηκε στο εσωτερικό της ICOFOMμια διεπιστημονική ομάδα εργασίας που επικεντρώθηκε στην κρι- τική ανάλυση της μουσειακής ορολογίας, εστιάζοντας τη συλλογι-στική της στις θεμελιώδεις έννοιες αυτού του κλάδου. Για περίπουείκοσι χρόνια, αυτή η «ομάδα του Λεξικού» πραγματοποίησε αξιο-σημείωτες μελέτες επιστημονικής έρευνας και σύνθεσης.

Με την πεποίθηση ότι είναι σημαντικό να προσφέρουμε στο

κοινό έναν κατάλογο μουσειακών όρων, ο οποίος να αποτελεί πραγ-ματικό υλικό αναφοράς, αποφασίστηκε –με την υποστήριξη τουΔιεθνούς Συμβουλίου Μουσείων– να γνωστοποιήσουμε αυτή τηνέκδοση κατά τη διάρκεια της Γενικής Συνδιάσκεψης του ICOM πουθα πραγματοποιηθεί στη Σαγκάη τον Νοέμβριο του 2010. Γι’ αυτό τον λόγο, θα παρουσιάσουμε εκεί αυτό το έντυπο των είκοσι ενόςάρθρων ως «πρώτο άγγελμα» της επικείμενης έκδοσης του ΛεξικούΜουσειολογίας.



12

Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσω ότι η εν λόγω έκ-δοση, προοίμιο ενός πολύ εκτενέστερου έργου, δεν έχει την πρό-θεση να εξαντλήσει, αλλά φιλοδοξεί να δώσει στον αναγνώστη τη

δυνατότητα να διακρίνει τις διαφορετικές έννοιες που περικλείεικάθε όρος, να γνωρίσει νέες συνδηλώσεις και τους συσχετισμούς τους στο σύνολο του μουσειακού κλάδου.

Δεν πήγαν χαμένες οι προσπάθειες του δρος Vinos Sofka, οοποίος εργάστηκε από τα πρώτα κιόλας χρόνια λειτουργίας τηςICOFOM, για να μετατρέψει αυτή τη Διεθνή Επιτροπή σε βήμαστοχασμού και διαλόγου σχετικά με τη θεωρία της μουσειολογί-

ας, ικανό να αναστοχάζεται τα ίδια της τα θεμέλια. Γι’ αυτό και ηπνευματική παραγωγή των μελών της ICOFOM, που συνεχίζεταιστις μέρες μας, διατηρείται διά μέσου των ετήσιων εκδόσεών της: των ICOFOM Study Series (ISS – Σειρά μελετών της ICOFOM) ,που εδώ και περισσότερα από τριάντα χρόνια, εμπλούτισαν το θεω-ρητικό Corpus της μουσειολογίας. Η διεθνής βιβλιογραφία που έχειανακύψει με αυτό τον τρόπο, είναι μοναδική και αποτελεί πιστόκαθρέφτη της εξέλιξης της μουσειολογικής σκέψης σε όλο τον κό-σμο για περισσότερα από τριάντα χρόνια.

Μέσα από την ανάγνωση των άρθρων του παρόντος εντύπου,προβάλλει η αναγκαιότητα ανανέωσης του στοχασμού όσον αφορά τα θεωρητικά θεμέλια της μουσειολογίας υπό ένα πλουραλιστικόπρίσμα που θα ενσωματώνει τον εννοιολογικό πλούτο κάθε λέξης.Οι όροι, που παρουσιάζονται σε αυτό το έντυπο, είναι σαφές δείγ-μα της διαρκούς εργασίας μιας ομάδας ειδικών που κατανόησανκαι ανέδειξαν τη θεμελιώδη δομή αυτής της γλώσσας, που αποτε-λεί την κατ’ εξοχήν άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας. Ανέδειξανεπίσης την εννοιολογική εμβέλεια της μουσειολογικής ορολογίας,που υποδηλώνει έως ποιο σημείο η μουσειακή θεωρία και πράξηείναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Φιλοδοξώντας να απομακρυνθεί από την πεπατημένη, κάθε συντάκτης εισάγει νέες παρατηρήσεις στασημεία όπου επισημαίνει τα χαρακτηριστικά κάθε όρου. Δεν απο-πειράται να γεφυρώσει ούτε να καλύψει τα κενά, αλλά να κατευ-

Π Ρ ΟΛ Ε Γ Ο Μ Ε Ν Α



14

καθένας από τον δικό του χώρο

- Και, τέλος, στις τρεις μεταφράστριες καθώς η εργασία τουςυπήρξε και επιστημονική, διότι χρειάστηκε να μεταφρά-σουν από τα γαλλικά εξειδικευμένους όρους των οποίων ηαντιστοιχία δεν είναι προφανής ούτε στα αγγλικά ούτε σταισπανικά ούτε στα… κινέζικα.

Σε όλους όσοι συνετέλεσαν ο καθένας με τον τρόπο του στηνεκπλήρωση αυτού του ονείρου, που αρχίζει τώρα να γίνεται πραγ-ματικότητα, εκφράζουμε τη μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη μας.

Nelly DecarolisΠρόεδρος

ICOFOM

Π Ρ ΟΛ Ε Γ Ο Μ Ε Ν Α



15

Ε ΙΣΑΓΩΓΗ

Τι σημαίνει μουσείο; Πώς να ορίσει κανείς την έννοια της συλ-λογής; Τι σημαίνει θεσμός; Τι περικλείει ο όρος «πολιτιστική κλη-ρονομιά»; Οι επαγγελματίες των μουσείων, ανάλογα ο καθένας με τις γνώσεις και την εμπειρία του, έχουν κατ’ ανάγκη αναπτύξειαπαντήσεις σε τέτοια πρωταρχικής σημασίας για το έργο τους ερω- τήματα. Είναι άραγε απαραίτητο να επανέλθουμε σε αυτές; Ναι, πι-στεύουμε. Η εργασία στο μουσείο έγκειται σε μια αμφίδρομη σχέση

πρακτικής και θεωρίας, παρότι η θεωρία θυσιάζεται συστηματικάστα άπειρα ζητούμενα του καθημερινού φόρτου εργασίας. Κι όμως,ο θεωρητικός στοχασμός αποτελεί τονωτική αλλά και θεμελιώδηάσκηση για την προσωπική ανάπτυξη του καθενός και για τηνανάπτυξη του κόσμου των μουσείων.

Στόχος του ICOM σε διεθνές επίπεδο, καθώς και των εθνικώνή περιφερειακών ενώσεων μουσείων, είναι ακριβώς, μέσω των συ- ναντήσεων μεταξύ επαγγελματιών που οργανώνει, να αναπτύσσειπροδιαγραφές και να βελτιώνει την ποιότητα του στοχασμού και των υπηρεσιών που ο κόσμος του μουσείου παρέχει στην κοινωνία.Πάνω από τριάντα διεθνείς επιτροπές εργάζονται έτσι, η καθεμίαστον τομέα της, προάγοντας αυτό τον συλλογικό στοχασμό, πουαποτυπώνεται σε αξιοσημείωτα δημοσιεύματα. Πώς όμως αρθρώ- νεται αυτό το τόσο πλούσιο απόθεμα του στοχασμού σχετικά με τησυντήρηση, τις νέες τεχνολογίες, την εκπαίδευση, τα διατηρητέα,

τη διαχείριση, τα επαγγέλματα κ.τ.λ.; Πώς οργανώνεται ο τομέας



17

συντακτικής επιτροπής και η επιλογή των είκοσι ενός σημείων.

Η «μουσειακή γαλλοφωνία» στην κοινότητα του ICOM

Γιατί επιλέξαμε μια επιτροπή απαρτιζόμενη σχεδόν αποκλει-στικά από γαλλόφωνους; Πολλοί λόγοι, όχι μόνο πρακτικοί, εξη- γούν αυτή την επιλογή. Είναι ουτοπικό να πιστεύει κανείς ότι εί- ναι εφικτή μια απολύτως αρμονική, διεθνής συνεργασία, εάν δενμιλούν όλοι μια κοινή γλώσσα (επιστημονική ή μη). Οι διεθνείςεπιτροπές του ICOM γνωρίζουν πολύ καλά αυτή την κατάστασηπου, προκειμένου να αποφευχθεί μια Βαβέλ, οδηγεί συστηματικάστην πριμοδότηση μιας γλώσσας – της αγγλικής, της παγκόσμιαςlingua franca. Αυτή η επιλογή ενός ελάχιστου κοινού παρονομα-στή αναγκαστικά ευνοεί εκείνους τους λίγους που την κατέχουνστην εντέλεια, ενώ συχνά αδικεί πολλούς άλλους, λιγότερο επιδέ-ξιους στη χρήση της γλώσσας του Σαίξπηρ, που υποχρεώνονται έτσι να παρουσιάζουν σχηματικά τη σκέψη τους. Η χρήση μιας από τις τρεις γλώσσες του ICOM (Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά) ήταν ανα-

πόφευκτη, αλλά ποιας από τις τρεις; Η εθνικότητα των πρώτων ει-σηγητών που απάρτισαν την ομάδα του André Desvallées (ο οποίοςσυνεργάστηκε επί μακρόν με τον George Henri Rivière, τον πρώτοδιευθυντή του ICOM), γρήγορα οδήγησε στην επιλογή των γαλλι-κών, αλλά υπήρξαν κι άλλοι λόγοι που συνηγόρησαν υπέρ αυτής της επιλογής. Έστω κι αν δεν τις γνωρίζουν τέλεια, οι περισσότεροισυντάκτες διαβάζουν, αν όχι και τις τρεις, τουλάχιστον δύο από τις γλώσσες του ICOM. Ο πλούτος της αγγλο-αμερικανικής βιβλιογρα-φίας στο μουσειακό πεδίο είναι γνωστός. Οφείλουμε, ωστόσο, νασημειώσουμε ότι οι περισσότεροι συγγραφείς –με κάποιες φωτεινέςεξαιρέσεις, σαν τις εμβληματικές περιπτώσεις του Patrick Boylanκαι του Peter Davis– δεν διαβάζουν ούτε ισπανικά ούτε γαλλικά.Η επιλογή των γαλλικών, συνδυασμένη, ελπίζουμε, με μια αρκετάκαλή γνώση της ξένης βιβλιογραφίας, επιτρέπει να λάβουμε υπόψη,αν όχι όλες τις επιστημονικές συμβολές στο μουσειακό πεδίο, του-

λάχιστον κάποιες από τις εν γένει λιγότερο μελετημένες αλλά εξί-

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η



18

σου σημαντικές όψεις του για το ICOM. Ταυτόχρονα, έχουμε επί- γνωση των περιορισμών της έρευνάς μας και ελπίζουμε ότι αυτό τοέργο θα εμπνεύσει κι άλλες ομάδες να παρουσιάσουν και στη δική

τους γλώσσα (τα γερμανικά ή τα ιταλικά για παράδειγμα) μια άλληοπτική του μουσειακού πεδίου.

Από την άλλη πλευρά, η επιλογή της γλώσσας επιδρά στη δομή της σκέψης, όπως δείχνει η σύγκριση των ορισμών του μουσείουπου είχαν δοθεί από το ICOM το 1974 και το 2007. ο πρώτος διατυ-πώθηκε αρχικά στα γαλλικά και ο δεύτερος στα αγγλικά. Έχουμεεπίγνωση ότι το έργο αυτό δεν θα ήταν το ίδιο, αν το πρωτότυπο

είχε γραφεί στα ισπανικά ή στα γερμανικά, τόσο στο επίπεδο τηςδομής του και της επιλογής των όρων όσο και στο επίπεδο της θε-ωρητικής οπτικής που υιοθετεί! Δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότιοι περισσότεροι πρακτικοί οδηγοί για τα μουσεία είναι γραμμένοιστα αγγλικά (όπως το εξαιρετικό εγχειρίδιο, υπό τη διεύθυνση τουPatrick Boylan, Πώς να διαχειριστείτε ένα μουσείο: πρακτικό εγ-χειρίδιο1), ενώ είναι πολύ σπανιότεροι στη Γαλλία ή στις χώρες τηςπρώην Ανατολικής Ευρώπης, όπου ευνοείται το δοκίμιο και ο θε-ωρητικός στοχασμός.

Παρ’ όλα αυτά θα ήταν υπερβολικά σχηματικό να διακρίνου-με, στο επίπεδο της μουσειολογικής βιβλιογραφίας, μια πρακτικήεκδοχή, αποκλειστικά αγγλοαμερικανική, και μια θεωρητική, προ-ερχόμενη περισσότερο από τη λατινογενή σκέψη. οι περισσότερεςμελέτες, που έχουν εκπονηθεί στη μουσειολογία από αγγλοσάξωνεςθεωρητικούς, διαψεύδουν αυτή την άποψη. Υπάρχουν, όμως, αναμ-φισβήτητα, κάποιες διαφορές και έχουμε πάντα να κερδίσουμε από την επίγνωση και την εκτίμηση της διαφοράς. Εμείς προσπαθήσαμε να τις λάβουμε υπόψη.

Μέσα από την επιλογή των γαλλικών, θεωρήσαμε, τέλος, σημα- ντικό να τιμήσουμε το θεμελιώδες θεωρητικό έργο που προσέφεραν


1. B OYLAN P. (coord.), Running a Museum: A Practical Handbook , Paris, ICOM/Unesco, 2004.http://unesdoc.unesco.org/images/0014/001410/141067e.pdf (επίσκεψη: Ιούνιος 2010).



19

επί μακρόν οι δύο πρώτοι γάλλοι διευθυντές του ICOM, ο GeorgesHenri Rivière και ο Hugues de Varine, χωρίς το οποίο δεν θα μπο-ρούσε να κατανοηθεί μεγάλο μέρος του μουσειακού έργου ούτε

στην ηπειρωτική Ευρώπη ούτε στην Αμερική και την Αφρική. Μιαεις βάθος θεώρηση του κόσμου του μουσείου δεν μπορεί να παρα-βλέπει την ιστορία του, πρέπει να λαμβάνει υπόψη ότι οι ρίζες τουανάγονται στον Διαφωτισμό και ότι η μεταμόρφωσή του (η θεσμο-ποίησή του) χρονολογείται στη Γαλλική Επανάσταση. Αλλά πρέπειεπίσης να λαμβάνει υπόψη και τις θεωρητικές βάσεις που τέθη-καν από την άλλη πλευρά του τείχους του Βερολίνου, από το 1960και μετά, όταν ο κόσμος ήταν ακόμα χωρισμένος σε δύο αντίπαλαστρατόπεδα. Παρότι η γεωπολιτική τάξη ανατράπηκε εκ βάθρων το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, έχει σημασία ο μουσειακός χώρος να μην ξεχνάει την ιστορία του – θα ήταν οξύμωρο για ένα εργα-λείο μετάδοσης πολιτισμού! Κι όμως, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος τηςβραχείας μνήμης, που από την ιστορία του θεσμού των μουσείωνσυγκρατεί αποκλειστικά το ζήτημα της διαχείρισης και της προ-σέλκυσης επισκεπτών...

Μια δομή που αδιάκοπα εξελίσσεται

Ο κύριος στόχος των συγγραφέων δεν ήταν να υλοποιήσουνμια απαρέγκλιτη «πραγματεία» για τον κόσμο του μουσείου, έναιδανικό θεωρητικό σύστημα ξεκομμένο από την πραγματικότητα.Το σχετικά λιτό σχήμα μιας λίστας είκοσι ενός όρων επιλέχθηκεστο πλαίσιο της προσπάθειας να επισημάνουμε, με αφετηρία συ- γκεκριμένες αναφορές, έναν εξελισσόμενο στοχασμό στον μουσει-ακό κλάδο. Ο αναγνώστης θα βρει προφανώς εδώ κάποιους γνώ-ριμους όρους –μουσείο, συλλογή, πολιτιστική κληρονομιά, κοινόκ.ά.– για τους οποίους, όμως, ελπίζουμε να ανακαλύψει λιγότεροοικείες έννοιες ή θεωρήσεις. Θα απορήσει, ίσως, που δεν θα δει ναπεριλαμβάνονται μεταξύ τους άλλοι, παραδείγματος χάριν η λέξη«συντήρηση» (conservation ) για την οποία γίνεται λόγος στο λήμμα

«διατήρηση» ( pr éservation ). Σε αυτό το λήμμα αντίθετα δεν εντά-




20

ξαμε όλες τις εισηγήσεις που θα μπορούσαν να έχουν γίνει από ταμέλη της Επιτροπής Συντήρησης (ICOM-CC), καθώς οι στόχοι τωνεργασιών τους υπερβαίνουν κατά πολύ τις δικές μας αξιώσεις σε

αυτό τον τομέα. Κάποιοι άλλοι όροι, πιο θεωρητικοί, θα φανούνa priori πιο «εξωτικοί» στον επαγγελματία: μουσειακός (mus éal ),μουσειοποίηση (mus éalisation ), μουσειολογία (mus éologie ) κ.ά.Σκοπός μας ήταν να παρουσιάσουμε, υπό μια όσο το δυνατόν πιοανοικτή οπτική, όσα παρατηρούνται στον χώρο των μουσείων, συ-μπεριλαμβάνοντας και κάποιες λίγο-πολύ ασυνήθιστες πρακτικέςπου ενδέχεται, όμως, να επηρεάσουν σημαντικά, συν τω χρόνω, τηνεξέλιξη των μουσείων – όπως είναι χαρακτηριστικά η έννοια τουεικονικού μουσείου και των κυβερνομουσείων.

Ας ξεκινήσουμε, αναφέροντας τους περιορισμούς αυτού του έργου: πρόκειται για μια θεωρητική και κριτική θεώρηση τουκόσμου των μουσείων με την ευρεία έννοια – που υπερβαίνει ταπαραδοσιακά μουσεία. Μπορούμε φυσικά να πάρουμε ως αφετη-ρία τον ίδιο τον όρο μουσείο, επιχειρώντας να τον ορίσουμε. Στονορισμό του ICOM, λέγεται ότι πρόκειται για έναν θεσμό στην υπη-

ρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της. Τι σημαίνουν αυτοί οιδύο θεμελιώδεις όροι; Πάνω απ’ όλα όμως, οι ορισμοί δεν δίνουνάμεση απάντηση στο ερώτημα: γιατί να υπάρχουν μουσεία; Γνω-ρίζουμε ότι ο κόσμος των μουσείων συνδέεται με την έννοια τηςπολιτιστικής κληρονομιάς ( patrimoine ), αλλά είναι πολύ ευρύτεροςαπό αυτήν. Πώς να αναφερθούμε σε αυτό το ευρύτερο συγκείμενο;Με την έννοια του μουσειακού (mus éal ) (ή του μουσειακού πεδίου),που αποτελεί το θεωρητικό πεδίο που εξετάζει αυτή την επερώτηση,κατά τον ίδιο τρόπο που το πολιτικό αποτελεί το πεδίο που εξετάζει τον πολιτικό στοχασμό. Η κριτική και θεωρητική επερώτηση πουσυνδέεται με αυτό το μουσειακό πεδίο, είναι η μουσειολογία, ενώη πρακτική της όψη ορίζεται ως μουσειογραφία. Για τον καθέναναπό αυτούς τους όρους, συχνά εμφανίζονται όχι ένας αλλά πολλοίορισμοί που διαφοροποιήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου. Για τιςδιαφορετικές όψεις αυτών των όρων γίνεται λόγος εδώ.

Ο κόσμος των μουσείων εξελίχθηκε πάρα πολύ μέσα στον χρό-




22

τρόπου λειτουργίας του (αντικείμενο, συλλογή, μουσειοποίηση),μέσω των συντελεστών του (επαγγελματίες, κοινό) ή μέσω των λει- τουργιών που απορρέουν από αυτό (διατήρηση, έρευνα, επικοινω-

νία, εκπαίδευση, έκθεση, διαμεσολάβηση, διαχείριση, αρχιτεκτονι-κή); Είναι τόσες πολλές οι πιθανές οπτικές, που καλό είναι να τιςδιασταυρώσουμε, για να καταλάβουμε καλύτερα αυτό το φαινόμενοσε πλήρη ανάπτυξη, καθώς οι πρόσφατες εξελίξεις του δεν μπορούν να μας αφήσουν αδιάφορους!

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο κόσμος των μουσεί-ων γνώρισε ένα κύμα αλλαγών χωρίς προηγούμενο: ενώ για χρόνια

εθεωρείτο ως χώρος εσωστρεφής, απευθυνόμενος μόνο σε λίγους,ξαφνικά έκανε ένα μεγάλο άνοιγμα, εκφράζοντας μια κλίση για τηθεαματική αρχιτεκτονική, τις λαμπερές και δημοφιλείς εκθέσειςκαι ένα κάποιο καταναλωτικό πρότυπο στο οποίο έδειξε την πρόθε-ση να μετέχει. Από τότε, το μουσείο διατηρεί τη δημοτικότητά του,ο αριθμός των μουσείων έχει τουλάχιστον διπλασιαστεί, μέσα λίγαπαραπάνω χρόνια από μια γενιά, και νέα κατασκευαστικά σχέδια,από τη Σαγκάη έως το Αμπού Ντάμπι, στην αυγή γεωπολιτικώναλλαγών που επαγγέλλεται το αύριο, αναδεικνύονται όλο και πιοεντυπωσιακά. Πράγματι, μια γενιά αργότερα, ο μουσειακός χώροςεξακολουθεί να εξελίσσεται: το ότι οhomo touristicus μοιάζει ναέχει αντικαταστήσει σε κάποιες περιπτώσεις τον επισκέπτη ως«στόχο» της μουσειακής αγοράς, δεν μας απαγορεύει να εξετάζουμε τις προοπτικές αυτού του χώρου. Έχει μέλλον ο κόσμος των μου-σείων, όπως τον γνωρίζουμε ώς σήμερα; Μήπως και ο υλικός πο-

λιτισμός, όπως αποκρυσταλλώνεται μέσα από το μουσείο, δεν υπό-κειται σε ριζικές αλλαγές; Δεν έχουμε την αξίωση να απαντήσουμεεδώ σε τέτοια ερωτήματα, αλλά ελπίζουμε ότι όσοι ενδιαφέρονται για το αύριο των μουσείων ή, πιο πρακτικά, για το μέλλον των δι-κών τους οργανισμών, θα βρουν σε αυτές τις σελίδες στοιχεία πουενδέχεται να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό τους.

François Mairesse και André Desvallées




23

A ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΜΟΥΣΕΙΑΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλι -κά: objet , αγγλικά : museum object,

musealia, ισπανικά : objeto , γερμα -νικά : Objekt, Gegenstand , ιταλικά :oggetto , πορτογαλικά : objecto (Βρα -ζιλία: objeto ).

Ο όρος «μουσειακό αντι-κείμενο» ενίοτε αντικαθίσταταιαπό τον νεολογισμόmusealia ,

που είναι ο πληθυντικός του λα- τινικού ουδέτερου ουσιαστικούmusealium . Αντίστοιχος όροςστα γαλλικά:muséalie (χρησι-μοποιείται σπάνια), musealia ,ισπανικά:musealia , γερμανικά: Musealie, Museumsobjekt, ιτα-λικά: musealia , πορτογαλικά:musealia .

Με την απλούστερη φιλο-σοφική έννοια του όρου, ένααντικείμενο δεν είναι από μόνο του μια μορφή πραγματικότη- τας, αλλά ένα παράγωγο, ένααποτέλεσμα ή ένα ισοδύναμο.Με άλλα λόγια, ο όρος δηλώνει

αυτό που εκτίθεται ή αντίκειται(ob-jectum, Gegen-stand) ενόςυποκειμένου που το πραγμα- τεύεται ως κάτι διαφορετικό από τον εαυτό του, ακόμη και αν τουποκείμενο αντιλαμβάνεται και τον εαυτό του ως αντικείμενο.Αυτή η διάκριση ανάμεσα στουποκείμενο και το αντικείμενοαναπτύχθηκε σχετικά αργά καιαπαντάται στην κουλτούρα τηςΔύσης. Κατ’ αυτή την έννοια

το αντικείμενο διαφέρει από τοπράγμα, το οποίο σχετίζεται με το υποκείμενο ως προέκτασηή ως εξάρτημα (για παράδειγ-μα, ένα εργαλείο ως προέκταση του χεριού είναι πράγμα και όχιαντικείμενο).

Το μουσειακό αντικείμε- νο είναι ένα πράγμα που έχειμουσειοποιηθεί, ένα πράγμαπου μπορεί να οριστεί γενικάως οποιαδήποτε μορφή πραγ-ματικότητας. Η έκφραση «μου-σειακό αντικείμενο» (museumobject ) θα μπορούσε να θεωρη-θεί ως και πλεονασμός, από την



25

γαλείο «παραγωγής» αντικει-μένων. Πράγματι και από άλλεςοπτικές γωνίες, «αντικειμενο-

ποιούνται» τα πράγματα –όπωςσυμβαίνει κατ’ εξοχήν στην επι-στημονική έρευνα προκειμένου να καθιερωθούν πρότυπα ανα-φοράς (πρβλ. κλίμακες μέτρη-σης διαφόρων μεγεθών) εντελώςανεξάρτητα από το υποκείμενο,με συνέπεια όμως να δυσχε-ραίνεται π.χ. η αντιμετώπισηενός ζωντανού οργανισμού ως τέτοιου (Bergson), καθώς αυτός τείνει να αντικειμενοποιείται– εξού και η δυσκολία της φυ-σιολογίας σε σύγκριση με τηνανατομία.

Το μουσειακό αντικείμενοπαράγεται για να θεαθεί, με όλες τις εγγενείς του συνεκδοχές, κα-θώς το εκθέτουμε προκειμένου να εγείρουμε συναισθήματα, ναψυχαγωγήσουμε ή να εκπαι-δεύσουμε. Η έκθεση του αντι-κειμένου είναι τόσο θεμελιώδηςώστε είναι αυτή ακριβώς πουκαθιστά το πράγμα αντικείμενο,δημιουργώντας την απαραίτητηαπόσταση, ενώ στις επιστημονι-κές διεργασίες υπερέχει η ανα- γκαιότητα να ταξινομηθούν ταπράγματα σε ένα οικουμενικά

κατανοητό πλαίσιο.

3. Οι φυσιοδίφες και οιεθνολόγοι, όπως και οι μου-σειολόγοι, συλλέγουν γενικά

ως επί το πλείστον αυτά πουήδη αποκαλούν αντικείμενα,με την έννοια ότι αποτελούνβάσει της ποσότητας των πλη-ροφοριών (δεικτών – markers)δυνητικά τεκμήρια που αντα- νακλούν τα οικοσυστήματα ή τους πολιτισμούς, τα ίχνη τωνοποίων επιθυμούν να διαφυλά-ξουν. «Τα μουσειακά αντικείμενα(musealia ) είναι γνήσια κινητάαντικείμενα που ως αδιάσεισταστοιχεία καταδεικνύουν τηνανάπτυξη της φύσης και τηςκοινωνίας» (Schreiner, 1985).

Λόγω του πλούτου των πληρο-φοριών που παρέχουν, εθνολό- γοι όπως ο Jean Gabus (1965) ήο Georges Henri Rivière (1989) τους απέδωσαν τον χαρακτη-ρισμό «αντικείμενα-μάρτυρες»(witness-object ), τον οποίο καιδιατηρούν όταν εκτίθενται. ΟGeorges Henri Rivière μάλισταχρησιμοποίησε τη φράση «αντι-κείμενο-σύμβολο» (objet-symbole) για να περιγράψει ορισμένα αντι-κείμενα-μάρτυρες που περιείχαν τόσες σημαντικές πληροφορίες,ώστε μπορούσαν να συνοψίσουν

έναν ολόκληρο πολιτισμό ή μια



26

ολόκληρη χρονική περίοδο.Το αποτέλεσμα της συστη-

ματικής αντικειμενικοποίησης

των πραγμάτων είναι ότι έτσιμπορούν να μελετηθούν πολύκαλύτερα από ότι αν βρίσκοντανακόμη στο αρχικό τους πλαίσιοαναφοράς (στο εθνογραφικόπεδίο, σε ιδιωτική συλλογή ή γκαλερί). Ελλοχεύει όμως εδώο κίνδυνος του φετιχισμού: μια τελετουργική μάσκα, ένα τελε- τουργικό κοστούμι, ένα σύνερ- γο προσευχής κλπ. αλλάζουνιδιότητα αμέσως μόλις μπαί- νουν στο μουσείο. Δεν είμαστεπια στον πραγματικό κόσμο,αλλά στον φανταστικό κόσμο

του μουσείου. Για παράδειγμα,ο επισκέπτης διακοσμητικών τεχνών δεν επιτρέπεται να κα-θίσει σε μια καρέκλα ενός μου-σείου, γεγονός που προϋποθέτει τη συμβατική διάκριση ανάμε-σα στη χρηστική καρέκλα καιστην καρέκλα ως αντικείμενο.Εδώ η χρηστική λειτουργία τωνπραγμάτων έχει αφαιρεθεί, ενώαυτά έχουν επίσης αποσπαστείαπό το πλαίσιο αναφοράς τους(decontextualised), οπότε απόεδώ και στο εξής δεν εξυπη-ρετούν τον αρχικό τους σκοπό,

αλλά έχουν ενταχθεί σε ένα

συμβολικό επίπεδο (συμβο-λική τάξη) που τους αποδίδει νέα σημασία. Αυτό οδήγησε τον

Krzysztof Pomian να αποκα-λέσει τα αντικείμενα αυτά ση-μαίνοντα (semiophores– φορείςσημασίας) και να τους αποδώ-σει νέα αξία, η οποία είναι κατάκύριο λόγο μουσειακή, αλλάμπορεί να γίνει και οικονομική. Έτσι, τα αντικείμενα γίνονταιιερά (καθαγιασμένα) τεκμήριαπολιτισμού.

4. Οι εκθέσεις αντανακλούναυτές τις επιλογές. Για τουςσημειολόγους, όπως ο JeanDavallon, «τα musealia δενείναι τόσο πράγματα (από την

άποψη της υλικής τους υπόστα-σης) όσο γλωσσικές οντότητες(ορίζονται και αναγνωρίζονταιως άξια διαφύλαξης και έκθε-σης) και υποστηρίγματα κοινω- νικών πρακτικών (συλλέγονται,καταλογογραφούνται, εκτίθενταικλπ.)» (Davallon, 1992). Επο-μένως, τα αντικείμενα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως σύμβο-λα, όταν χρησιμοποιούνται σεμια έκθεση όπως οι λέξεις στονλόγο. Όμως τα αντικείμενα δενείναι μόνο σύμβολα, δεδομένουότι και μόνο η παρουσία τους

μπορεί να γίνει άμεσα αντιλη-



28

τη διάλεξη. Για τον λόγο αυτό,πρέπει να επινοήσουμε άλλαστοιχεία μιας γλώσσας υποκα-

τάστασης. Όταν το έκθεμα υπο-καθιστά ένα αληθινό πράγμα ήαυθεντικό αντικείμενο, μέσω της λειτουργίας ή της φύσης του,ονομάζεται υποκατάστατο. Αυτόμπορεί να είναι μια φωτογρα-φία, ένα σχέδιο ή ένα ομοίωμα του αληθινού πράγματος. Έτσι, το υποκατάστατο θα έλεγε κα- νείς ότι βρίσκεται σε σύγκρουσημε το «αυθεντικό» αντικείμενο,μολονότι δεν είναι το ίδιο με τοαντίγραφο (copy) του πρωτο- τύπου (όπως τα εκμαγεία ενός γλυπτού ή τα αντίγραφα ζωγρα-

φικών πινάκων), με την έννοιαότι τα υποκατάστατα μπορούν να δημιουργηθούν απευθείαςως αποτέλεσμα μιας ιδέας ή μιαςδιαδικασίας και όχι μόνο μέσω της πιστής αντιγραφής ενόςπρωτοτύπου. Ανάλογα με τημορφή του πρωτοτύπου και τηχρήση για την οποία προοριζό- ταν, το υποκατάστατο μπορεί ναείναι δισδιάστατο ή τρισδιάστατο.Η έννοια της αυθεντικότητας,ιδιαίτερα σημαντική στα μου-σεία καλών τεχνών (αριστουρ- γήματα, αντίγραφα και πλαστά),

επηρεάζει την πλειοψηφία των

ερωτημάτων που τίθενται σε σχέ-ση με το κύρος και την αξία τωνμουσειακών αντικειμένων. Παρ’

όλα αυτά, οφείλουμε να ση-μειώσουμε ότι υπάρχουν μου-σεία που διαθέτουν συλλογέςοι οποίες αποτελούνται απο-κλειστικά από υποκατάστατακαι ότι, σε γενικές γραμμές, ηπολιτική των υποκατάστατων(αντίγραφα, γύψινα ή κέριναεκμαγεία, μοντέλα ή ψηφιακέςαπεικονίσεις) ανοίγει ευρέως τον κλάδο των μουσειακών λει- τουργιών και οδηγεί στην αμ-φισβήτηση όλων των υπαρχου-σών αξιών του μουσείου από τησκοπιά της μουσειακής ηθικής.

Επιπλέον, από τη διευρυμένησκοπιά που προαναφέρθηκε,οποιοδήποτε αντικείμενο εκτί-θεται στο πλαίσιο ενός μουσείουπρέπει να θεωρείται υποκατά-στατο της πραγματικότητας πουαντιπροσωπεύει, δεδομένου ότιένα μουσειοποιημένο πράγμα,δηλαδή το μουσειακό αντικεί-μενο, είναι πάντα υποκατάστατοαυτού του πράγματος (Deloche,2001).

6. Από μουσειολογική άπο-ψη και ιδιαίτερα στους τομείς της αρχαιολογίας και της εθνο-

λογίας, οι ειδικοί συνηθίζουν να



29

αποδίδουν στο αντικείμενο το νόημα που προκύπτει από τηδική τους έρευνα. Αυτό όμως

εγείρει διάφορα προβλήματα.Κατ’ αρχάς τα αντικείμενα αλ-λάζουν σημασία στο αρχικό τουςπεριβάλλον κατά το δοκούν από γενιά σε γενιά. Έπειτα, κάθεεπισκέπτης είναι ελεύθερος να τα ερμηνεύσει σύμφωνα με τηδική του κουλτούρα. Το αποτέ-λεσμα είναι ο σχετικισμός πουσυνοψίζει ο Jacques Hainard το 1984 με την περίφημη φράση του: «Το αντικείμενο δεν αποτε-λεί αλήθεια κανενός πράγματος.Πρωτίστως πολυλειτουργικό καιδευτερευόντως πολυσήμαντο,

αποκτά σημασία μόνο όταν το-ποθετείται σε ένα συγκεκριμένοπλαίσιο αναφοράς» (Hainard,1984).

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑ, ΓΝΗΣΙΟΤΗΤΑ/

ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΣΥΛΛΟΓΗ, ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ, ΕΚΘΕΜΑ,

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΕΤΙΧ, ΑΛΗΘΙΝΟ ΠΡΑΓΜΑ,

ΡΕΠΛΙΚΑ, ΟΜΟΙΩΜΑ, ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ, ΔΕΙΓΜΑ,ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΟ, ΠΡΑΓΜΑ, ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ-ΜΑΡΤΥΡΑΣ,

ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλικά:architecture , αγγλικά: architecture ,

ισπανικά: arquitectura , γερμανικά: Architektur , ιταλικά: architettura , πορ -τογαλικά: arquitectura (Βραζιλία: ar-quitetura ).

Ως αρχιτεκτονική (μουσεί-ων) ορίζεται η τέχνη του σχεδι-ασμού και της διευθέτησης (δι-

αρρύθμισης) ή οικοδόμησης ενόςχώρου, ο οποίος προορίζεται για να στεγάσει ειδικές μουσειακέςλειτουργίες και συγκεκριμένα την έκθεση, την προληπτική καιεπεμβατική ενεργή συντήρηση, τη μελέτη, τη διαχείριση μου-σειακών συλλoγών, καθώς και την υποδοχή επισκεπτών.

Από την εφεύρεση του σύγ-χρονου μουσείου στα τέλη του18ου και τις αρχές του 19ουαι-ώνα, παράλληλα με τη μετατρο-πή παλαιών ιστορικών κτηρίωνσε μουσεία, άρχισε να αναπτύσ-σεται και μια ειδική αρχιτεκτο- νική που ανταποκρίνεται στιςαπαιτήσεις της διατήρησης, τηςέρευνας και της επικοινωνίας των συλλογών μέσω μόνιμωνή περιοδικών εκθέσεων. Αυτήη αρχιτεκτονική παρατηρείται τόσο σε παλαιότερες όσο και



30

σύγχρονες κατασκευές. Μά-λιστα, το ίδιο το λεξιλόγιο τηςαρχιτεκτονικής επηρέασε την

ανάπτυξη της ιδέας του μου-σείου. Έτσι καθιερώθηκε η να-όσχημη μορφή με θόλο, με προ-στώο (σκεπαστή στοά εισόδουμε κιονοστοιχία) και υπερώο( gallery), που αρχικά είχε επι-λεγεί ως το κύριο πρότυπο γιαμουσεία Καλών Τεχνών – εξού

και οι λέξεις galerie, galleria,Galerie και gallery που χρη-σιμοποιούνται αντίστοιχα στηΓαλλία, Ιταλία, Γερμανία και τιςΑγγλο-αμερικανικές χώρες.

Η μορφή των κτηρίων πουστέγαζαν μουσεία αρχικά είχεως άξονα τη διαφύλαξη τωνσυλλογών, ωστόσο με τον και-ρό εξελίχθηκε καθώς ανα-πτύχθηκαν νέες μουσειακέςλειτουργίες. Έτσι, αφού πρώτααναζητήθηκαν λύσεις για τονκαλύτερο φωτισμό των εκ-θεμάτων (Soufflot, Brebion,

1778, J.-B. LeBrun, 1787), για την καλύτερη κατανομή τωνσυλλογών μέσα στο μουσείο(Mechel, 1778-1784) και για τηνκαλύτερη δομή του εκθεσιακούχώρου (LeoVonKlenze, 1916-1830), στις αρχές του 20ού αιώναοι επαγγελματίες των μουσείων

συνειδητοποίησαν ότι έπρεπε

να μειωθεί ο αριθμός των εκ-θεμάτων στις μόνιμες εκθέσεις.Για τον σκοπό αυτό, δημιούρ-

γησαν αποθηκευτικούς χώ-ρους, είτε θυσιάζοντας αίθουσεςέκθεσης είτε εξοικονομώνταςκάποιο χώρο στα υπόγεια τωνκτηρίων είτε οικοδομώντας νέακτίσματα. Επιπλέον, καταβλή-θηκε κάθε δυνατή προσπάθειαπροκειμένου το περιβάλλον των

εκθεμάτων να καταστεί όσο τοδυνατό πιο ουδέτερο – ακόμηκαι αν αυτό σήμαινε ότι έπρε-πε να θυσιαστούν στο σύνολό τους ή κατά ένα μέρος τους ταιστορικά διακοσμητικά στοιχεία του κτηρίου. Η εφεύρεση τουηλεκτρισμού συνέβαλε πολύ σεαυτές τις βελτιώσεις και επέτρε-ψε την πλήρη αναθεώρηση τωνσυστημάτων φωτισμού.

Ορισμένες νέες μουσειακέςλειτουργίες που καθιερώθη-καν στο δεύτερο μισό του 20ούαιώνα επέφεραν σημαντικές

αρχιτεκτονικές μεταβολές: ηαύξηση του αριθμού των περι-οδικών εκθέσεων μετέβαλε τηνκατανομή των συλλογών στουςχώρους μόνιμης έκθεσης καιστους αποθηκευτικούς χώρουςδημιουργήθηκαν χώροι επισκε-πτών, εκπαιδευτικά εργαστήρια,χώροι ανάπαυσης και, κυρίως,



31

μεγάλοι χώροι πολλαπλών χρή-σεων δημιουργήθηκαν επίσηςβιβλιοπωλεία, εστιατόρια και

πωλητήρια αντικειμένων πουσχετίζονται με τις εκθέσεις. Ταυ- τόχρονα όμως η αποκέντρωσηορισμένων μουσειακών λει- τουργιών μέσω αναδιάρθρωσηςή ανάθεσης εργασιών σε τρίτουςδημιούργησε την αναγκαιότηταοικοδόμησης ή διαρρύθμισης ει-

δικών αυτόνομων κτηρίων: αρ-χικά, εργαστηρίων συντήρησηςαντικειμένων που ενδεχομένωςεξυπηρετούσαν περισσότερα τουενός μουσεία και, στη συνέχεια,αποθηκευτικών χώρων χωρο- ταξικά απομακρυσμένων από τους εκθεσιακούς χώρους.

Ο αρχιτέκτονας είναι εκεί- νος που σχεδιάζει το κτήριο καιεπιβλέπει την κατασκευή του.Με την ευρύτερη έννοια, είναιο άνθρωπος που διαμορφώνει το κέλυφος που περικλείει τιςσυλλογές, περιλαμβάνοντας το

προσωπικό και το κοινό. Απόαυτή την άποψη, η αρχιτεκτονι-κή επηρεάζει καθετί που αφορά τον χώρο και τον φωτισμό τουμουσείου, ζητήματα που ίσωςθεωρούνται δευτερεύουσας ση-μασίας, στην πραγματικότηταόμως αποδεικνύονται καθορι-

στικά για το νόημα μιας έκθεσης

(ταξινόμηση σε χρονολογική σει-ρά, ορατότητα από όλες τις γω- νίες, ουδέτερο φόντο κλπ.). Ως

εκ τούτου, τα κτήρια που στεγά-ζουν μουσεία σχεδιάζονται καιοικοδομούνται σύμφωνα με ένααρχιτεκτονικό πλάνο, το οποίοέχει εκπονηθεί από τους επι-στημονικούς και διοικητικούςυπεύθυνους του οργανισμού.Ωστόσο, οι αποφάσεις σχετικά

με την οριστικοποίηση αυτού του κτιριολογικού προγράμμα- τος και τα όρια των παρεμβάσε-ων εκ μέρους του αρχιτέκτοναδεν κατανέμονται κατ’ αυτό τον τρόπο. Η αρχιτεκτονική, ως τέ-χνη ή ως μέθοδος οικοδόμησηςκαι διαρρύθμισης ενός μουσεί-ου, μπορεί να θεωρηθεί ως ένασυνολικό έργο (oeuvre ) που εν-σωματώνει ολόκληρο τον μηχα- νισμό λειτουργίας του μουσείου.Η προσέγγιση αυτή, την οποίασυχνά υιοθετούν οι αρχιτέκτο- νες, μπορεί να ισχύσει μόνο εάν τα αρχιτεκτονικά σχέδια έχουνλάβει υπόψη τους όλα τα μουσει-ογραφικά ζητήματα, πράγμα πουπολύ συχνά δεν ισχύει καθόλου.

Μερικές φορές η ανάθεση αρ-χιτεκτονικού έργου περιλαμβάνεικαι τον σχεδιασμό του εσωτε-ρικού του κτηρίου. Αυτό ίσωςδημιουργήσει προβλήματα, αν



32

δεν έχει γίνει σαφής η διάκρι-ση ανάμεσα στους εκθεσιακούςκαι στους χώρους γενικής χρή-

σης και αν δεν υπάρχει συνερ- γασία με τον αρχιτέκτονα πουέχει αναλάβει τον σχεδιασμό.Ορισμένοι αρχιτέκτονες είναιεξειδικευμένοι στη δημιουργίαεκθεσιακών χώρων και ενδεχο-μένως διαθέτουν πείρα και στησκηνογραφία ή στον σχεδιασμό

εκθέσεων. Ωστόσο, είναι πολύλίγοι εκείνοι που μπορούν ναχαρακτηριστούν «μουσειογρά-φοι» ή ειδικοί στα μουσεία καιαυτό μπορεί να συμβεί μόνο ανη πείρα τους περιλαμβάνει αυτό το συγκεκριμένο είδος δουλειάς.Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζεισήμερα η αρχιτεκτονική μου-σείων εντοπίζονται στην εύλογηαντίθεση που μπορεί να υπάρ-χει ανάμεσα στη φιλοδοξία τουαρχιτέκτονα αφενός (ο οποίοςενδεχομένως θα βρεθεί στο επί-κεντρο της παγκόσμιας προσο-χής λόγω της διεθνούς προβολήςπου συχνά έχουν τέτοιου είδουςκτήρια στις μέρες μας) και στιςαπόψεις των ανθρώπων πουσχετίζονται με τη συντήρησηκαι την έκθεση των συλλογώναφετέρου. Τέλος, πρέπει να λη-φθούν υπόψη και οι ανέσεις που

πρέπει να παρέχονται στους δι-

άφορους επισκέπτες. Το ζήτημααυτό έχει ήδη τονιστεί από τοναρχιτέκτονα Auguste Perret:

«Ένα πλοίο, που πρέπει να επι-πλέει, δεν είναι λογικό ότι πρέ-πει να σχεδιαστεί διαφορετικάαπό μια ατμομηχανή; Έγκειται,λοιπόν, στον αρχιτέκτονα να λά-βει υπόψη του τις ιδιαιτερότητες του κτηρίου που θα στεγάσει έναμουσείο και να εμπνευστεί από

τις λειτουργίες του προκειμένου να δημιουργήσει τον κατάλληλοκτηριακό οργανισμό» (Perret,1931). Μια ματιά στα σύγχρονααρχιτεκτονικά δημιουργήματααρκεί για να διαπιστώσουμε ότι,παρότι οι περισσότεροι αρχιτέ-κτονες λαμβάνουν υπόψη τιςαπαιτήσεις του μουσειολογικούπρογράμματος, ωστόσο πολλοίεξακολουθούν να επιδιώκουνκυρίως ένα αισθητικά άρτιο απο- τέλεσμα και όχι τη δημιουργίαενός ιδανικού εργαλείου για τηλειτουργία του μουσείου.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

ΕΚΘΕΣΕΩΝ, ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ,

ΦΩΤΙΣΜΟΣ, ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ,

ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΑ.



33

Δ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλικά:mediation , αγγλικά: mediation, ισπα -νικά: mediación , γερμανικά: Vermitt-

lung , ιταλικά: mediazione , πορτογα -λικά: mediaçāo .

Η διαμεσολάβηση (media-tion στα αγγλικά, μεταφρασμέ- νο από το γαλλικόmediation),στο πλαίσιο των μουσείων,είναι σε γενικές γραμμές συ- νώνυμη με την «ερμηνεία»(interpretation). Ως διαμεσολά-βηση νοείται η πράξη που στο-χεύει στη συμφιλίωση/συμβι-βασμό μεταξύ δύο μερών ή στηνεπίτευξη συμφωνίας μεταξύ τους. Όσον αφορά τα μουσεία, σημαί-

νει τη μεσολάβηση ανάμεσα στοκοινό του μουσείου και σε αυτόπου το μουσείο προσφέρει στοκοινό για να δει (μεσιτεία, ενδι-άμεσος, διαμεσολαβητής). Ετυ-μολογικά, στη λέξη “mediation”ενυπάρχει η ρίζα “med” πουσημαίνει μέσος/-η/-ο, μία ρίζαπου εντοπίζεται και σε πολλές

άλλες γλώσσες πλην των αγγλι-κών (ισπανικόmedio, γερμανικόmitte ) και που μας υπενθυμίζειότι η διαμεσολάβηση συνδέεταιμε την τήρηση της μέσης θέσης,δηλαδή την παρεμβολή ενός τρί- του μεταξύ δύο πόλων που κρα- τά ίσες αποστάσεις από αυτούςκαι δρα ως ενδιάμεσος. Αυτήη αρχή χαρακτηρίζει τη δια-μεσολάβηση τόσο από νομικήςάποψης, όταν δηλαδή παρεμ-

βάλλεται ένα διαπραγματευτήςπροκειμένου δύο αντίπαλα μέρη να συμβιβαστούν και να πετύ-χουν ένα modusvivendi, όσοκαι όταν ο όρος χρησιμοποιείταιστο πολιτιστικό και επιστημονι-κό πλαίσιο που αφορά στα μου-σεία. Και εδώ, η διαμεσολάβησηέχει την έννοια του ενδιάμεσουπου καλείται να καλύψει ή ναπεριορίσει ένα κενό, δημιουρ- γώντας τον συνδετικό κρίκο ήεξασφαλίζοντας την αποδοχή.

1. Η έννοια της διαμεσολά-βησης λειτουργεί σε διάφοραεπίπεδα: στο φιλοσοφικό, βοή-



34

θησε τον Χέγκελ και τους μα-θητές του να περιγράψουν τηνίδια την κίνηση της ιστορίας.

Η διαλεκτική, κινητήρια δύνα-μη της ιστορίας, προχωρά μέσωδιαδοχικών μεσολαβήσεων: μιααρχική κατάσταση (ή θέση)περνά μέσα από την παρεμβο-λή του αντιθέτου της (αντίθεση)προκειμένου να μετεξελιχθεί σεμια νέα κατάσταση (σύνθεση), ηοποία εμπεριέχει κάτι και από τις δύο προηγούμενες φάσεις.

Η γενική έννοια της δια-μεσολάβησης μας καλεί επίσης να αντιληφθούμε το ίδιο το πο-λιτιστικό ίδρυμα ως μετάδοσηαυτής της κοινής κληρονομιάς,

η οποία ενώνει τα μέλη μιαςκοινότητας και στην οποία αυτά τα μέλη αναγνωρίζουν τουςεαυτούς τους. Με αυτή την έν- νοια του όρου, ακριβώς μέσω της διαμεσολάβησης (mediation) τα άτομα αντιλαμβάνονται καικατανοούν τον κόσμο και τηνίδια τους την ταυτότητα – πολ-λοί συγγραφείς μάλιστα μιλούνπερί συμβολικής διαμεσολά-βησης. Επίσης, στο πολιτιστικόπεδίο, η διαμεσολάβηση προω-θεί τη δημοσιοποίηση ιδεών καιπολιτιστικών προϊόντων, όπως

την ανάδειξή τους από τα μέσα,

και περιγράφει τη διακίνησή τους μέσα σε ολόκληρη την κοι- νωνική σφαίρα. Η πολιτιστική

σφαίρα νοείται ως ένα δυναμι-κό νεφέλωμα, όπου τα προϊόντααναμειγνύονται και δανείζονταιστοιχεία το ένα από το άλλο.

Εδώ, η αμοιβαία διαμεσολά-βηση πολιτιστικών προϊόντωνοδηγεί στην ιδέα της «διαμε-σολαβητικότητας», δηλαδή τηςσχέσης μεταξύ των μέσων και του τρόπου με τον οποίο το έναμέσο –για παράδειγμα τηλεόρα-ση ή κινηματογράφος– μετα-φράζει φόρμες παραγωγής ενόςάλλου μέσου (π.χ. ένα μυθιστό-ρημα που διασκευάζεται σε κι-

νηματογραφικό σενάριο). Αυτέςοι δημιουργίες φθάνουν στο κοι- νό τους μέσω του ενός ή του άλ-λου τεχνικού βοηθήματος πουσυναπαρτίζουν τη «μεσοποίησή» τους. Από αυτή την οπτική, ηανάλυση δείχνει ότι πολλές με-σολαβήσεις διενεργούνται μέσωπολύπλοκων αλυσίδων διαφο-ρετικών φορέων, προκειμένου να διασφαλιστεί το περιεχόμενοστην πολιτιστική σφαίρα και ναεξασφαλιστεί ότι αυτό το περι-εχόμενο θα φτάσει σε ένα ευρύκοινό.

2. Στη μουσειολογία, ο όρος



35

διαμεσολάβηση (mediation) χρη-σιμοποιείται συχνά στη Γαλλίακαι σε γαλλόφωνες περιοχές

της Ευρώπης εδώ και πάνω απόμία δεκαετία σε φράσεις όπως«πολιτιστική διαμεσολάβηση»ή «επιστημονική διαμεσολά-βηση» και «διαμεσολαβητής»(culturalmediation, scienti- ficmediation, mediator). Στηνουσία αφορά σε ένα ευρύ φά-σμα ενεργειών που λαμβάνουνχώρα στο πλαίσιο του μουσείου,προκειμένου να γεφυρωθεί ηαπόσταση ανάμεσα στα εκτιθέ-μενα (όραση) και στα νοήματαπου ενδεχομένως εμπεριέχουναυτά τα αντικείμενα και οι τό-

ποι (γνώση). Κάποιες φορές, ημεσολάβηση τείνει να ευνοεί το μοίρασμα βιωμάτων και κοι- νωνικών συνδιαλλαγών μεταξύ των επισκεπτών, καθώς και τηνανάπτυξη κοινών σημείων ανα-φοράς. Πρόκειται για μια εκπαι-δευτική στρατηγική επικοινω- νίας που επιστρατεύει διάφορες τεχνολογίες γύρω από τις εκτι-θέμενες συλλογές, προκειμένου να προσφέρει στον επισκέπτη τα μέσα να κατανοήσει καλύτε-ρα ορισμένες πτυχές τους και ναβιώσει μια μορφή οικειοποίησης

των αντικειμένων. Κατ’ αυτό

τον τρόπο, ο όρος «διαμεσολά-βηση» εφάπτεται των συναφώνμουσειολογικών εννοιών της

επικοινωνίας και των δημοσί-ων σχέσεων του μουσείου καικυρίως του όρου «ερμηνεία»(interpretation ), όρου ευρύταταδιαδεδομένου στον αγγλοσαξο- νικό μουσειακό κόσμο και στηΒόρειο Αμερική, όπου συμπί-πτει σε μεγάλο βαθμό με τηνέννοια της διαμεσολάβησης. Ηερμηνεία, όπως και η διαμεσο-λάβηση, προϋποθέτει απόστασηπου πρέπει να γεφυρωθεί ανά-μεσα σε αυτό που γίνεται άμε-σα αντιληπτό με τις αισθήσειςκαι τα νοήματα που κρύβονται

πίσω από τα φυσικά, πολιτι-στικά και ιστορικά φαινόμενα. Όπως και η διαμεσολάβηση, ηερμηνεία υλοποιείται μέσω δι-απροσωπικής επαφής και μέσωβοηθημάτων που ενισχύουν τηνάμεση προβολή των εκτιθέμε- νων αντικειμένων κατά τρόποπου να αναδεικνύει το νόημακαι τη σπουδαιότητά τους. Οόρος καθιερώθηκε στο πλαίσιο της διαχείρισης των φυσικώνπάρκων της Αμερικής, όμως στομεταξύ η έννοια της ερμηνείαςέχει επεκταθεί και περιλαμβά-

νει την ερμηνευτική φύση του



36

βιώματος της επίσκεψης μου-σείων και τοποθεσιών. Ως εκ τούτου, μπορεί να οριστεί και

ως αποκάλυψη που βοηθά τονεπισκέπτη να κατανοήσει, ενσυνεχεία να εκτιμήσει και τέλος να προστατεύσει την κληρονο-μιά που εκλαμβάνει ως δικό τουαντικείμενο.

Τελικά, η διαμεσολάβησηαποτελεί κεντρική έννοια σεμια φιλοσοφία που είναι ερ-μηνευτική και στοχαστική(PaulRicoeur). Διαδραματίζεικαίριο ρόλο στην επιδίωξη κάθεεπισκέπτη για αυτογνωσία, μια γνώση την οποία καλείται ναδιευκολύνει το μουσείο. Όταν

ο θεατής στέκεται αντιμέτωποςμε έργα που παρήγαγαν άλλοιάνθρωποι, ο τρόπος με τον οποίομπορεί να επιτύχει την απα-ραίτητη υποκειμενικότητα πουθα του εμπνεύσει αυτογνωσίακαι κατανόηση της προσωπικής του ανθρώπινης περιπέτειαςμέσω αυτού του αντικειμένου,είναι η διαμεσολάβηση. Αυτήη προσέγγιση καθιστά το μου-σείο θεματοφύλακα των ιχνών της ανθρωπότητας, ένα από ταιδανικότερα μέρη για αυτή τηναναπόφευκτη διαμεσολάβηση, η

οποία, διαμέσου των πολιτιστι-

κών έργων, οδηγεί τον άνθρωποστο μονοπάτι μιας μεγαλύτερηςκατανόησης του εαυτού του και,

εντέλει, της πραγματικότηταςστο σύνολό της.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗΣ,

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΩ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ,

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ,ΕΡΜΗΝΕΙΑ, ΕΚΛΑΪΚΕΥΣΗ,

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, ΒΙΩΜΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ.

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ

oυσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλικά: preservation , αγγλικά : preservation,ισπανικά: preservación , γερμανικά: Be-wahrung, Erhaltung , ιταλικά: preserva-

zione , πορτογαλικά: preservaçāo .

Διατηρώ σημαίνει προστα- τεύω ένα πράγμα ή ένα σύνολοπραγμάτων ή μια συλλογή απόδιάφορους κινδύνους όπως κα- ταστροφή, φθορά, απόσπαση ήκαι κλοπή. Αυτή η προστασίαδιασφαλίζεται μέσω της συγκέ- ντρωσης της συλλογής σε έναν τόπο, της απογραφής των περι-εχομένων της, της μέριμνας για την ασφάλειά της και της επιδι-

όρθωσής της.



37

Στη μουσειολογία, ο όροςδιατήρηση εμπερικλείει όλες τις πράξεις που τελούνται όταν

ένα αντικείμενο μπαίνει σε έναμουσείο, δηλαδή τις πράξεις τηςαπόκτησης, της απογραφής, τηςκαταλογογράφησης, της απο-θήκευσης, της συντήρησης και,εάν κρίνεται απαραίτητο, τηςαποκατάστασης.

Η διατήρηση της πολιτισμι-κής κληρονομιάς διαμορφώνεισε γενικές γραμμές μια πολιτι-κή, η οποία ξεκινά με την κα-θιέρωση μιας διαδικασίας καικριτηρίων για την απόκτησηστοιχείων της υλικής και άυληςκληρονομιάς της ανθρωπότη-

τας και του περιβάλλοντός της,συνεχίζεται με τη διαχείριση των πραγμάτων, που έχουν κα- ταστεί μουσειακά αντικείμενακαι τέλος με τη συντήρησή τους.Από αυτή την άποψη, η έννοια της διατήρησης αντιπροσωπεύ-ει αυτό που διακυβεύεται κατάκύριο λόγο στα μουσεία, δεδο-μένου ότι ο εμπλουτισμός συλ-λογών ουσιαστικά προσδιορίζει την αποστολή των μουσείων και την ανάπτυξή τους. Η προφύ-λαξη είναι ο ένας άξονας μου-σειακής δράσης, ενώ ο άλλος

είναι η επικοινωνία με το κοινό.

1. Η πολιτική απόκτησης(acquisition policy) αποτελείστις περισσότερες περιπτώσεις

θεμελιώδες στοιχείο του τρό-που λειτουργίας ενός μουσείου,καθώς περιλαμβάνει όλους τους τρόπους, με τους οποίους το μου-σείο αποκτά στοιχεία της υλικήςκαι άυλης κληρονομιάς της αν-θρωπότητας: συγκέντρωση, αρ-χαιολογικές ανασκαφές, δωρεέςκαι κληροδοσίες, ανταλλαγές,αγορές (ορισμένες φορές με με-θόδους παράνομης διακίνησηςπολιτισμικών αγαθών που τοICOM και η UNESCO αντιμά-χονται : Σύσταση του 1956 καιΣύνοδος του 1970). Η διαχεί -

ριση των συλλογών και η επο-πτεία τους περιλαμβάνουν όλες τις διαδικασίες που σχετίζονταιμε τους διοικητικούς χειρισμούς των μουσειακών αντικειμένων,δηλαδή την καταγραφή τουςστους καταλόγους του μουσεί-ου (inventory), προκειμένου ναπιστοποιηθεί η μουσειακή τουςυπόσταση (museal status) – ηοποία, σε κάποιες χώρες, δί- νει στα αντικείμενα και συ- γκεκριμένη νομική υπόσταση,δεδομένου ότι οτιδήποτε εγ- γράφεται στους καταλόγους,

ειδικά των δημόσιων μουσεί-



38

ων, θεωρείται αναφαίρετο καιαπαράγραπτο (inalienable andimprescriptible).

Σε ορισμένες χώρες, όπωςστις Ηνωμένες Πολιτείες Αμε-ρικής ή τη Μεγάλη Βρετανία, τα μουσεία έχουν τη δυνατό- τητα, σε ειδικές περιπτώσεις, νααποποιηθούν αντικείμενα παρα-χωρώντας τα σε άλλα μουσειακάιδρύματα, καταστρέφοντάς ταή πουλώντας τα. Η αποθήκευ-ση και η ταξινόμηση ανήκουνεπίσης στις διαδικασίες της δια-χείρισης συλλογών, καθώς και ηεπίβλεψη όλων των μετακινήσε-ων αντικειμένων εντός και εκτός του μουσείου. Τέλος, στόχος της

συντήρησης (conservation ) εί- ναι η χρήση κάθε απαραίτητουμέσου προκειμένου να διασφα-λιστεί η καλή κατάσταση ενόςαντικειμένου και η προφύλαξή του από κάθε είδους αλλοίωση,ώστε αυτό να μπορεί να κληρο-δοτηθεί στις μελλοντικές γενιές.Με την ευρύτερη έννοια, αυτέςοι ενέργειες αποσκοπούν στησυνολική ασφάλεια (προστασίααπό κλοπή και βανδαλισμό, απόφωτιά και πλημμύρα, σεισμούςκαι κοινωνικές αναταραχές) τα γενικότερα μέτρα που είναι

γνωστά ως προληπτική συντή-

ρηση ( preventive conservation),ή «όλα τα μέτρα και τις δράσειςπου στοχεύουν στην αποφυγή

και ελαχιστοποίηση μελλοντι-κής φθοράς ή απώλειας. Τα μέ- τρα αφορούν ένα αντικείμενοή το περιβάλλον του, αλλά πιοσυχνά ομάδες αντικειμένων,όποια και αν είναι η παλαιότηταή η κατάστασή τους: πρόκειται για έμμεσες ενέργειες που δενεπεμβαίνουν στα υλικά και τιςδομές του αντικειμένου και δεν τροποποιούν την εμφάνισή του»(ICOM-CC, 2008). Επιπλέον,η επανορθωτική συντήρηση(remedial conservation) περι-λαμβάνει «όλες τις ενέργειες που

εφαρμόζονται απευθείας σε ένααντικείμενο (item ) ή σε μια ομά-δα αντικειμένων, προκειμένου να ανασχεθεί η τρέχουσα φθο-ρά ή να ενισχυθεί η δομή τους.Αυτές οι ενέργειες εκτελούνταιμόνο όταν τα αντικείμενα είναισε τόσο εύθραυστη κατάστασηή φθείρονται με τέτοιο ρυθμόώστε πιθανολογείται ότι μπορείσύντομα να καταστραφούν. Τέ- τοιου είδους ενέργειες μερικέςφορές μεταβάλλουν την εμφά- νιση των αντικειμένων» (ICOM-CC, 2008). «Η αποκατάσταση

(restoration ) περιλαμβάνει όλες



39

τις ενέργειες που εφαρμόζονταιάμεσα σε ένα πολιτιστικό αγαθό,προκειμένου να διευκολυνθεί η

αναγνώριση, η κατανόηση καιη χρήση του. Αυτές οι ενέργειεςεκτελούνται μόνο όταν το αντι-κείμενο έχει απολέσει μέρος τηςσημασίας ή της λειτουργίας τουλόγω προηγούμενων επεμβά-σεων ή λόγω φθοράς, και διέ-πονται πάντα από σεβασμό στοπρωτότυπο υλικό. Τις περισσό- τερες φορές, αυτές οι ενέργει-ες μεταβάλλουν την εμφάνιση του αντικειμένου» (ICOM-CC,2008). Προκειμένου να δια-φυλαχθεί η ακεραιότητα τωναντικειμένων, οι συντηρητές

(restorers ) επιλέγουν παρεμβά-σεις που είναι αναστρέψιμες καιεύκολα διακριτές.

2. Στην πράξη, συχνά προτι-μάται η έννοια της συντήρησης(conservation )από αυτή της δι-ατήρησης ( preservation ). Κατά την άποψη πολλών επαγγελμα- τιών των μουσείων, η συντήρη-ση, που περιλαμβάνει τόσο τιςενέργειες όσο και την πρόθεση για την προστασία της πολιτι-σμικής κληρονομιάς, υλικήςκαι άυλης, αποτελεί τον κε- ντρικό πυρήνα της αποστολής

ενός μουσείου. Αυτό εξηγεί τη

χρήση του όρουconservateurs(=συντηρητές)στα γαλλικά (στααγγλικά curators , keepers στη

Μεγάλη Βρετανία), που πρω- τοεμφανίστηκε την εποχή τηςΓαλλικής Επανάστασης. Γιαπολύ καιρό (τουλάχιστον γιαόλη τη διάρκεια του 19ου αι-ώνα), η λέξη αυτή περιέγρα-φε κατά τον καλύτερο τρόπο τον σκοπό που εκπλήρωναν ταμουσεία. Επιπλέον, ο σύγχρονοςορισμός του μουσείου κατά τοICOM (2007) δεν περιλαμβά- νει τον όρο «διατήρηση» για ναπεριγράψει τις έννοιες της από-κτησης και συντήρησης. Απόαυτή την άποψη, η συντήρηση

θα έπρεπε πιθανό να εκλαμ-βάνεται ως μια πολύ ευρύτερηέννοια, ώστε να περιλαμβάνει την καταλογογράφηση και τηναποθήκευση. Ωστόσο, αυτή ηαντίληψη έρχεται σε αντίθε-ση με την πραγματικότητα, ηοποία είναι πολύ διαφορετική:η συντήρηση (π.χ. σύμφωνα με την Επιτροπή Συντήρησης τουICOM) συνδέεται πολύ πιο άμε-σα με τις εργασίες συντήρησηςκαι αποκατάστασης, όπως αυτέςπεριγράφονται ανωτέρω, παράμε το έργο της διαχείρισης ή της

επίβλεψης των συλλογών. Εν



40

τω μεταξύ, έχουν αναπτυχθείκαι νέα επαγγέλματα, όπως ει-δικότερα αυτό του αρχειονόμου

συλλογών (collectionarchivist )και του υπεύθυνου μητρώουκαι τεκμηρίωσης. Η έννοια τηςδιατήρησης συμπεριλαμβάνειόλες αυτές τις δραστηριότητες.

3. Επιπλέον, η έννοια τηςδιατήρησης τείνει να αντι-κειμενικοποιεί (objectivise ) τιςαναπόφευκτες εντάσεις πουυφίστανται ανάμεσα σε όλεςαυτές τις λειτουργίες (για ναμην αναφέρουμε τις εντάσειςανάμεσα στη διατήρηση και την επικοινωνία ή την έρευ- να), οι οποίες συχνά υπήρξαν

στόχοι οξείας επίκρισης, κα-θώς η ιδέα της συντήρησης τηςκληρονομιάς μάς παραπέμπειστις αρχέγονες τάσεις όλων των καπιταλιστικών κοινωνιών του παρελθόντος (Baudrillard,1968, Deloche, 1985, 1989).Πολλές από τις πολιτικές από-κτησης (acquisitionpolicies ), για παράδειγμα, περιλαμβάνουν ταυτόχρονα και πολιτικές απο-ποίησης (deaccessionpolicies)(Neves, 2005). Το ζήτημα των επιλογών του συντηρητή(restorer ) και, γενικότερα, οι

επιλογές που πρέπει να γίνουν

ως προς τις εργασίες συντήρη-σης (τι να κρατηθεί και τι νααπορριφθεί) συγκαταλέγονται,

μαζί με το ζήτημα της αποποί-ησης (deaccession), μεταξύ τωνπιο αμφιλεγόμενων θεμάτωνπου αφορούν στη διοίκησημουσείων. Τέλος, τα μουσείααποκτούν και διαφυλάσσουνολοένα και περισσότερα στοι-χεία άυλης κληρονομιάς, γεγο- νός που θέτει νέα ζητήματα και τα υποχρεώνει να ανακαλύψουν τεχνικές συντήρησης, οι οποίεςμπορούν να προσαρμοστούν σεαυτές τις νέες κατηγορίες πολι- τιστικής κληρονομιάς.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΑΠΟΚΤΗΣΗ, ΕΓΓΡΑΦΟ,

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ, ΜΝΗΜΕΙΟ, ΑΓΑΘΑ, ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ,

ΣΗΜΑΙΝΟΝ, ΠΡΑΓΜΑΤΑ, ΚΕΙΜΗΛΙΟ (ΙΕΡΟ), ΕΡΓΑΣΙΑ

–ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ, ΑΫΛΗ, ΥΛΙΚΗ –

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ – ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗ

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ, ΕΠΑΝΟΡΘΩΤΙΚΗ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ,

ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ – ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΗΣ, ΕΠΙΒΛΕΨΗ

ΣΥΛΛΟΓΗΣ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ, ΕΦΟΡΟΣ,

ΑΠΟΓΡΑΦΗ, ΣΥΝΤΗΡΗΤΗΣ, – ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ(DEACCESSION), ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (RESTITUTION).



42

δημόσιες είτε σε ιδιωτικές υπη-ρεσίες, σημαίνει τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας και

ταυτόχρονα την ανάληψη τηςπρωτοβουλίας για τη διενέργειαόλων των δραστηριοτήτων τουμουσείου. Η έννοια της (δημό-σιας) κοινωφελούς υπηρεσίαςή και του λειτουργήματος, παρά τον θρησκευτικό συνειρμό, είναιστενά συνδεδεμένες με την έν- νοια της διαχείρισης/διοίκησης(administration).

Γνωρίζουμε ότι ο όρος“administration” συχνά πα-ραπέμπει στον όρο «γραφειο-κρατία», καθώς συνδέεται καιμε τη (δυσ)λειτουργία διάφορων

κρατικών αρχών. Έτσι, δεν είναιπαράξενο το γεγονός ότι την τε-λευταία εικοσιπενταετία η εξέ-λιξη της οικονομικής θεωρίας,με σαφή ροπή προς την οικονο-μία της ελεύθερης αγοράς, επι-καλείται πολύ συχνότερα τονόρο “management”, ο οποίοςήταν σε χρήση ήδη από πολλάχρόνια στο πλαίσιο κερδοσκο-πικών οργανισμών.

Οι έννοιες της «εισαγωγήςστην αγορά» (marketlaunch)και του μάρκετινγκ των μου-σείων, όπως και η ανάπτυξηεργαλείων μέσα στα μουσεία,

όπως αυτά που χρησιμοποιού- νται στις επιχειρήσεις (προσδι-ορισμός στρατηγικής, εστίαση

στον επισκέπτη, διαχείριση πό-ρων, εξεύρεση χρηματοδότησηςκλπ.), έχει επιφέρει σημαντικέςαλλαγές στα ίδια τα μουσεία. Έτσι, ορισμένες από τις δια-φωνίες ως προς την οργάνωσηκαι τις πολιτικές των μουσείωναπορρέουν άμεσα από την κε- ντρική διαφωνία, μέσα στουςίδιους τους κόλπους του μου-σείου, ανάμεσα στην προσέγ- γιση των αγορών και στην πιοπαραδοσιακή προσέγγιση τηςδιακυβέρνησης όπως π.χ. δημό-σιων οργανισμών. Ως αποτέλε-

σμα, αναπτύχθηκαν νέες μορ-φές χρηματοδότησης (επέκταση της ποικιλίας στα πωλητήρια των μουσείων, επαναφορά τουεισιτηρίου, ανάπτυξη δημοφι-λών προσωρινών εκθέσεων ήκαι πώληση αντικειμένων από τις ίδιες τις συλλογές). Αυτές οιδιεργασίες, που πρωτοξεκίνη-σαν ως επικουρικές μέσα στοπλαίσιο του μουσείου, επηρέ-ασαν σταδιακά ολοένα και πε-ρισσότερο και τις υπόλοιπες λει- τουργίες του μουσείου, σε τέτοιοβαθμό ώστε μερικές φορές ανα-πτύσσονται σε βάρος των άλλων



43

λειτουργιών που απαιτούνται για τη διατήρηση, την έρευνα ήκαι την επικοινωνία.

Η ιδιαιτερότητα της διαχεί-ρισης/διοίκησης μουσείων, πουδομείται γύρω από τις ενίοτεαντιφατικές ή πάντως υβριδι-κές προσεγγίσεις της οικονομίας των αγορών από τη μια, και τηςλειτουργίας των δημόσιων αρ-χών από την άλλη, εκπορεύεταιαπό το γεγονός ότι το μουσείοεδράζεται πάνω στη λογική τηςπροσφοράς (Mauss, 1923), δη-λαδή στις δωρεές αντικειμένωνκαι χρημάτων ή στις ενέργειεςεθελοντών ή ενώσεων φίλων του μουσείου. Και μολονότι οι

δωρεές ή η εθελοντική προ-σφορά λαμβάνονται αυτονόηταυπόψη, ωστόσο δεν έχει εξετα-στεί στον κατάλληλο βαθμό ημεσοπρόθεσμη και μακροπρό-θεσμη επίπτωσή τους στη δια-χείριση/διοίκηση του μουσείου.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΜΑΝΑΤΖΕΡ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣΥΛΛΟΓΩΝ

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ/ΔΙΟΙΚΗΣΗ

(ΑDMINISTRATION), BLOCKBUSTERS, ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ, ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ,

ΑΝΕΥΡΕΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ, ΦΙΛΟΙ,

ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ, ΔΗΛΩΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ,

ΜΟΥΣΕΙΑΚΟ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ, ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ (MUSEUM TRUSTEES),

ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ, ΔΕΙΚΤΕΣ

ΑΠΟΔΟΣΗΣ, ΠΡΟΤΖΕΚΤ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ,

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ.



44

ΕΕΚΘΕΣΗ

ουσ .– Αντίστοιχος όρος στα γαλλικά:(από το λατινικό expositio, γεν. expo -sitionis– exposé, explication) exposi-

tion , αγγλικά : exhibition, ισπανικά:exposición , γερμανικά: Austellung ,ιταλικά: esposizione, mostra, πορτο -γαλικά: exposição, exhibição.

Ο όρος «έκθεση» αναφέρεταιστο αποτέλεσμα της τοποθέτη-σης ενός αντικειμένου σε κοινή

θέα, αλλά και στο σύνολο τωναντικειμένων που εκτίθενταικαθώς και στον τόπο όπου αυτάεκτίθενται. «Ας εξετάσουμε ένανορισμό της έκθεσης (exhibition)που έχουμε δανειστεί από άλ-λους. Αυτός ο όρος –καθώς καιη συντετμημένη αγγλική εκδο-χή του, ‘exhibit’– σημαίνει την τοποθέτηση αντικειμένων σεκοινή θέα, τα ίδια τα αντικεί-μενα που εκτίθενται (τα εκθέ- ματα), αλλά και τον χώρο όπουπραγματοποιείται η έκθεση»(Davallon, 1986). Δανεισμένος

από το λατινικόexpositio, ο γαλ-

λικός όρος exposition (στα με-σαιωνικά Γαλλικά exposic ї un ,στις αρχές του 12ου αι.), αρχι-κά είχε ταυτόχρονα τη μετα-φορική έννοια της επεξήγησης(explanation), της έκθεσης με την έννοια της αφήγησης, τηςέκθεσης με την κυριολεκτι-κή έννοια (όπως στην έκθεσηενός εγκαταλειμμένου παιδιού,που στα ισπανικά αποκαλείταιexpósito ), καθώς και τη γενική

έννοια της επίδειξης. Από εκεί(τον 16ο αι.) η γαλλική λέξηexpositionείχε την έννοια τηςπαρουσίασης (εμπορευμάτων),μετά (τον 17ο αι.) ενίοτε σήμαι- νε εγκατάλειψη, πρώτη παρου-σίαση (για την ερμηνεία ενόςέργου) ή την κατάσταση (ενόςκτιρίου). Στη Γαλλία του 18ουαι. η λέξηexhibition, ως έκθεσηέργων τέχνης, είχε το ίδιο νόημαστα γαλλικά όπως και στα αγ- γλικά, όμως στα γαλλικά η λέξηexhibitionως έκθεση έργων τέ-χνης αντικαταστάθηκε αργότε-

ρα από τη λέξη ex position . Από



45

την άλλη πλευρά στα αγγλικά,η λέξη ex position σημαίνει: α) τη δημοσιοποίηση ενός νοή-

ματος ή ενός σκοπού ή β) τηνεμπορική έκθεση, διατηρώνταςέτσι την παλαιότερη σημασία της λέξης στα γαλλικά. Σήμερα,η γαλλική exposition και η αγ- γλική exhibitionέχουν την ίδιασημασία και περιγράφουν τηνπαρουσίαση κάθε είδους εκθε-μάτων σε ένα χώρο όπου έχειπρόσβαση το κοινό. Σημαίνουνεπίσης τα ίδια τα εκθέματα και τον χώρο όπου διεξάγεται η έκ-θεσή τους. Από αυτή την άποψη,κάθε μία από αυτές τις σημασίεςορίζει και από ένα διαφορετικό

στοιχείο.1. Η έκθεση, με την έννοια του κελύφους ή του χώρου,όπου εκτίθενται τα περιεχό-μενα (όπως και το μουσείο έχει τόσο την έννοια του θεσμού/οργανισμού αλλά και του κτι-ρίου), δεν χαρακτηρίζεται από την αρχιτεκτονική του χώρου,αλλά από τον ίδιο τον χώρο. Έτσι, μολονότι η έκθεση απο- τελεί ένα από τα χαρακτηρι-στικά ενός μουσείου, έχει καιμια πολύ ευρύτερη έννοια, διότιμπορεί να διοργανώνεται και

από έναν κερδοσκοπικό φορέα

(αγορά, κατάστημα, αίθουσα τέ-χνης). Μπορεί να διεξάγεται σεκλειστό χώρο ή στο ύπαιθρο (σε

πάρκο ή στον δρόμο) ή και κατάχώραν (insitu ), χωρίς δηλαδή ναμετακινούνται τα αντικείμενααπό τον αρχικό φυσικό, ιστο-ρικό ή αρχαιολογικό τους χώρο.Από αυτή την άποψη, οι εκθε-σιακοί χώροι προσδιορίζονταιόχι μόνο από το περίβλημα και τα περιεχόμενα, αλλά και από τους χρήστες –επισκέπτες καιεργαζόμενους στα μουσεία– δη-λαδή από τους ανθρώπους πουεισέρχονται στον συγκεκριμένοχώρο και μοιράζονται τη γενι-κότερη εμπειρία και των άλλων

επισκεπτών της έκθεσης. Έτσι, οχώρος διεξαγωγής της έκθεσηςείναι ένας οριοθετημένος χώ-ρος κοινωνικής αλληλεπίδρα-σης, του οποίου οι επιπτώσειςείναι δυνατό να αξιολογηθούν.Αυτό τεκμηριώνεται και από τιςέρευνες κοινού, καθώς και από την ανάπτυξη που γνωρίζει έναςσυγκεκριμένος τομέας έρευναςπου σχετίζεται με το επικοινωνι-ακό δυναμικό του χώρου και όλες τις αλληλεπιδράσεις που εξαρτώ- νται από αυτόν ή όλες τις εικόνεςκαι ιδέες που μπορεί να γεννήσει

στον νου αυτός ο χώρος.



46

2. Ως αποτέλεσμα της πρά-ξης του «εκθέτειν» οι εκθέσειςθεωρούνται σήμερα μία από

τις κύριες λειτουργίες του μου-σείου, το οποίο, σύμφωνα με τον πλέον πρόσφατο ορισμό του ICOM, «αποκτά, συντηρεί,ερευνά, προβάλλει και εκθέτει την υλική και άυλη κληρονο-μιά της ανθρωπότητας…». Κατά το πρότυπο PRC (ReinwardtAcademie) η έκθεση αποτε-λεί κομμάτι της ευρύτερης λει- τουργίας της επικοινωνίας τουμουσείου, η οποία περιλαμβάνειεπίσης πολιτικές περί εκπαί-δευσης και δημοσιεύσεων. Απόαυτή την άποψη, οι εκθέσεις

αποτελούν θεμελιώδες χαρα-κτηριστικό των μουσείων, κα-θώς αποδεικνύονται εξαιρετικόμέσο αισθητηριακής αντίληψης,παρουσιάζοντας τα αντικείμε- να στο κοινό (οπτικοποίηση)ως τεκμήρια (παρουσίαση πει-στηρίων) ή ως αντικείμενα λα- τρείας. Ο επισκέπτης γίνεταιμάρτυρας απτών στοιχείων, ταοποία εκτίθενται είτε λόγω τηςαυτοτελούς αξίας τους (πίνακες,κειμήλια), είτε για να γεννήσουνστο νου έννοιες και συνειρμούς( μετουσίωση, εξωτισμός). Αν

ορίσουμε τα μουσεία ως χώρους

μουσειοποίησης και οπτικοποί-ησης, τότε οι εκθέσεις είναι «ηεπεξηγηματική οπτικοποίηση

απόντων γεγονότων μέσω τωναντικειμένων και της έκθεσής τους κατά τρόπο που να υποδη-λώνει συγκεκριμένα πράγματα»(Scharer, 2003). Οι προθήκεςκαι οι αναρτήσεις πινάκων είναι τα τεχνάσματα που διαχωρίζουν τον πραγματικό από το νοερόκόσμο του μουσείου. Ο σκο-πός που εξυπηρετούν είναι ναυπογραμμίζουν την αντικειμε- νικότητα, να εξασφαλίζουν τηναπόσταση (δημιουργίααποστα-σιοποίησης, όπως έλεγε για τοθέατρο ο Μπέρτολτ Μπρεχτ) και

να μας υπενθυμίζουν ότι βρι-σκόμαστε σε έναν άλλο κόσμο,έναν τεχνητό κόσμο, ένα νοερόκόσμο.

3. Οι εκθέσεις με την έννοια του συνόλου των εκτιθέμενωναντικειμένων, περιλαμβάνουν τα musealia , δηλαδή τα μουσει-ακά αντικείμενα ή «πραγματικάαντικείμενα», αλλά και τα υπο-κατάστατα (εκμαγεία, ομοιώμα- τα, φωτογραφίες κλπ.), τα εκθε- τικά υλικά (εξαρτήματα έκθεσηςόπως προθήκες, διαχωριστικάή οθόνες), καθώς και τα ενη-

μερωτικά μέσα (όπως κείμενα,



47

φιλμ και άλλα πολυμέσα) και τησήμανση. Από αυτή την άποψη,η έκθεση λειτουργεί ως συγκε-

κριμένο επικοινωνιακό σύστη-μα (McLuhan και Parker, 1969,Cameron, 1968) που βασίζεταισε «πραγματικά αντικείμενα»συνοδευόμενα από άλλες κα- τασκευές, που επιτρέπουν στονεπισκέπτη να αντιληφθεί κα-λύτερα τη σπουδαιότητα τωνπραγματικών αντικειμένων. Σεαυτό το πλαίσιο, όλα τα στοιχείαπου υπάρχουν μέσα στην έκθεση(μουσειακά αντικείμενα, υπο-κατάστατα, κείμενα κλπ.) ορίζο- νται ως εκθέματα (exhibits). Εν τοιαύτη περιπτώσει, δεν πρό-

κειται για αναπαράσταση τηςπραγματικότητας, η οποία έτσικι αλλιώς δεν μπορεί να μετα-στεγαστεί μέσα στο μουσείο (ένα«πραγματικό αντικείμενο» σεένα μουσείο ήδη αποτελεί υπο-κατάστατο της πραγματικότηταςκαι μια έκθεση μπορεί μόνο ναπροσφέρει εικόνες που αντι-στοιχούν σε αυτή την πραγμα- τικότητα). Μέσω αυτού του μη-χανισμού το μουσείο προβάλλει την πραγματικότητα. Τα εκθέ-ματα μιας έκθεσης λειτουργούνως σύμβολα (semiotics ) και η

έκθεση παρουσιάζεται ως δι-

αδικασία επικοινωνίας που τιςπερισσότερες φορές είναι μο- νόπλευρη, ατελής και επιδέχε-

ται ερμηνείες που πολύ συχνάδιαφέρουν πολύ η μία από τηνάλλη. Ο όρος «έκθεση» με αυτή την έννοια διαφέρει από τηνέννοια της παρουσίασης, αφούστην πρώτη περίπτωση έχουμε,αν όχι φυσικό και διδακτικό δι-άλογο, τουλάχιστον ένα μεγάλοσύμπλεγμα στοιχείων που τίθε- νται ενόψει του επισκέπτη, ενώη δεύτερη περιγράφει μάλλον την επίδειξη εμπορευμάτων σεκάποια αγορά ή πολυκατάστη-μα, μια ενέργεια που μπορεί ναείναι και παθητική, μολονότι

και στις δύο περιπτώσεις απαι- τείται ένας ειδικός (σχεδιαστήςβιτρίνας ή σχεδιαστής έκθεσης) για να επιτευχθεί το επιθυμητόεπίπεδο ποιότητας.

Αυτά τα δύο επίπεδα –τηςπαρουσίασης και της έκθεσης–εξηγούν τη διαφορά ανάμεσαστον σχεδιασμό μιας έκθεσηςκαι στην παρουσίαση των εκθε-μάτων. Στην πρώτη περίπτωση,ο σχεδιαστής ξεκινάει με τονχώρο και χρησιμοποιεί τα εκ-θέματα για να ντύσει τον χώρο,ενώ στη δεύτερη περίπτωση

ξεκινά με τα εκθέματα και προ-



48

σπαθεί να βρει τον καλύτερο τρόπο έκφρασής τους, την κα-λύτερη γλώσσα για να μπορέσει

η έκθεση να επικοινωνήσει με τον επισκέπτη. Αυτές οι δια-φορές έκφρασης εκδηλώνονταιποικιλοτρόπως από καιρού ειςκαιρό, ανάλογα με τις αισθητι-κές προτιμήσεις και τους τρό-πους έκφρασης της κάθε εποχήςκαι ανάλογα με την ιδιότητα τωνανθρώπων που πραγματοποιούν την εγκατάσταση (διακοσμητές,σχεδιαστές εκθέσεων, σχεδι-αστές παρουσιάσεων, σκηνο- γράφοι), όμως οι τρόποι έκθε-σης διαφέρουν και ανάλογα με το επιστημονικό θέμα και τον

στόχο της εκάστοτε έκθεσης. Οιαπαντήσεις στα ερωτήματα πουαφορούν στη διαφορά ανάμεσαστο «παρουσιάζω» και στο «επι-κοινωνώ» καλύπτουν ένα πολύμεγάλο πεδίο που μας επιτρέπει να σκιαγραφήσουμε την ιστορία της τυπολογίας των εκθέσεων.Μπορούμε να φανταστούμε ταμέσα που χρησιμοποιούνται(αντικείμενα, κείμενα, κινού-μενες εικόνες, περιβάλλοντα,ψηφιακή τεχνολογία πληροφο-ρικής, εκθέσεις ενός μέσου ή πο-λυμέσων), ανάλογα και με το αν

η έκθεση είναι κερδοσκοπικής

φύσεως (έκθεση έρευνας, πολυ-διαφημισμένη έκθεση, εμπορικήέκθεση κλπ.) και ανάλογα με τη

γενική ιδέα του μουσειογράφου(σχεδιασμός έκθεσης για τηνανάδειξη του αντικειμένου ή για την ανάδειξη της προσέγγισηςστο αντικείμενο κλπ.). Και πα-ρατηρούμε ότι το κοινό-θεατήςσυμμετέχει ολοένα και περισ-σότερο σε αυτό το ευρύ φάσμαδυνατοτήτων.

4. Οι γαλλικές λέξειςexpo-sition και exhibitionδιαφέρουνμεταξύ τους, υπό την έννοια ότιο όρος exhibition έχει πλέοναρνητική χροιά. Κατά το 1760,ο όρος exhibition χρησιμοποι-

ούνταν στα γαλλικά και στααγγλικά για να υποδηλώσει μιαέκθεση ζωγραφικής, όμως η ση-μασία της λέξης υποβαθμίστηκεστα γαλλικά και πλέον υπο-δηλώνει δραστηριότητες πουστοχεύουν στο θέαμα και τονεντυπωσιασμό (π.χ. αθλοπαι-διές) ή που φαντάζουν άσεμνεςστα μάτια της κοινωνίας όπουδιενεργείται η έκθεση. Εξούκαι τα παράγωγα exhibitionistκαι exhibitionismστα αγγλικάπου σημαίνουν επιδειξιομανής/επιδειξιομανία. Η ασκούμενη

στις εκθέσεις κριτική γίνεται



49

οξύτατη όταν υποστηρίζει ότι οιεκθέσεις δεν είναι αυτό που θαέπρεπε να είναι –και, κατά συ-

νέπεια, ότι το μουσείο δεν κάνειαυτό που θα έπρεπε να κάνει–μοιάζοντας περισσότερο με επι-δείξεις γυρολόγου, εκδηλώσειςυπερβολικά εμπορικές ή καιπροσβλητικές για το κοινό.

5. Η ανάπτυξη νέων τε-χνολογιών και του σχεδιασμούμε τη βοήθεια ηλεκτρονικώνυπολογιστών έχουν συμβάλειστη διάδοση των διαδικτυακώνμουσείων με εκθέσεις που εί- ναι επισκέψιμες μόνο μέσω τηςοθόνης του υπολογιστή ή άλλωνψηφιακών μέσων. Για αυτή την

κατηγορία των διαδικτυακώνεκθέσεων, εμείς προτιμούμε ναμη χρησιμοποιούμε τον όρο «ει-κονική έκθεση» (διότι “virtualexhibition” κυριολεκτικά θαμπορούσε να σημαίνει μια έκθε-ση που είναι πιθανό να υλοποι-ηθεί πραγματικά, προτείνονταςμια δυνητική απάντηση στοερώτημα της «επίδειξης»), αλλά τους όρους «ψηφιακή έκθεση»ή «κυβερνοέκθεση». Αυτές οιεκθέσεις παρέχουν δυνατότη- τες (συγκέντρωση αντικειμένων, νέοι τρόποι παρουσίασης, ανάλυ-

σης κλπ.) που οι παραδοσιακές

εκθέσεις υλικών αντικειμένωνδεν διαθέτουν πάντα. Για τηνώρα, βέβαια, δεν ανταγωνί-

ζονται τις υπαρκτές εκθέσειςπραγματικών αντικειμένων,όμως πιθανολογείται ότι ίσωςη ανάπτυξή τους επηρεάσει τις τρέχουσες μεθόδους που χρησι-μοποιούν τα μουσεία.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ, ΕΜΠΟΡΙΚΗ

ΕΚΘΕΣΗ, ΚΥΒΕΡΝΟΕΚΘΕΣΗ, ΕΚΘΕΜΑ, ΚΑΤΑΛΟΓΟΣΕΚΘΕΣΗΣ, ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ, ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

ΕΚΘΕΣΗΣ, ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΝ, ΓΚΑΛΕΡΙ,

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ, ΣΕΝΑΡΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ,

ΜΕΛΕΤΕΣ ΕΚΘΕΣΕΩΝ, ΕΚΘΕΤΗΣ, ΕΠΙΤΟΠΙΑ

(IN SITU) ΕΚΘΕΣΗ, ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΚΘΕΣΗ, ΕΘΝΙΚΗ

ΕΚΘΕΣΗ, ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΕΚΘΕΣΗ, ΜΟΝΙΜΗ ΕΜΘΕΣΗ

(ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗ Ή ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΕΚΘΕΣΗ),

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΕΚΘΕΣΗ, ΠΕΡΙΟΔΕΥΟΥΣΑ ΕΚΘΕΣΗ,

ΕΚΘΕΤΩ, ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ,

ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΗΣ, ΕΠΙΔΕΙΞΗ, ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΔΙΟΡΑΜΑ, ΠΡΟΒΟΛΗ, ΜΕΣΟ

ΠΡΟΒΟΛΗΣ, ΕΚΘΕΣΗ (EXPOSITION), ΕΜΠΟΡΙΚΗ

ΕΚΘΕΣΗ, ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ,

ΓΚΑΛΕΡΙ, ΑΝΑΡΤΗΣΗ, ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΧΩΡΟΣ

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ, ΜΕΣΑ, ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ,ΜIΝΤΙΑ

(MEDIA), ΜΗΝΥΜΑ, ΜΕΤΑΦΟΡΑ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΠΕΙΣΤΗΡΙΩΝ (MONSTRATION), ΕΓΚΑΙΝΙΑ, ΕΚΘΕΣΗ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΛΑΤΡΕΙΑΣ (OSTENTION),

ΑΝΑΡΤΗΡΑΣ ΠΙΝΑΚΩΝ (PICTURERAIL),

ΑΝΑΡΤΗΣΗ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ, PROJECT MANAGER,

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ, ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ,



50

ΣΟΟΥ, ΠΡΟΘΗΚΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ, ΧΩΡΟΣ,

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ, ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλικά:education , αγγλικά: education, ισπα -

νικά: educación , γερμανικά: Erzie-hung , ιταλικά: istruzione , πορτογαλι -κά: educaçāo .

Σε γενικές γραμμές, η εκπαί-δευση σημαίνει την εκγύμνασηκαι ανάπτυξη των ανθρώπωνκαι των δεξιοτήτων τους με τηνεφαρμογή των κατάλληλων μέ-σων. Η μουσειακή εκπαίδευσημπορεί να οριστεί ως ένα σύνο-λο αξιών, εννοιών, γνώσεων καιπρακτικών που έχουν ως στόχο να διασφαλίσουν την ανάπτυξη του επισκέπτη. Είναι μια διαδι-κασία πολιτιστικής καλλιέργει-ας (acculturation ) που βασίζε- ται σε παιδαγωγικές μεθόδους,

ανάπτυξης, πραγμάτωσης καιαπόκτησης νέων γνώσεων.1. Η έννοια της εκπαίδευσης

(education)θα έπρεπε να ορίζε- ται σε σχέση με άλλους όρουςκαι πρώτα από όλους με τονόρο διδασκαλία (instruction ),

ο οποίος «αφορά το μυαλό και

νοείται ως η διαδικασία για την απόκτηση γνώσης μέσω τηςοποίας ένας άνθρωπος μορφώ-

νεται και αναπτύσσει τις δεξι-ότητές του» (Toraille, 1985). Ηεκπαίδευση σχετίζεται τόσο με το μυαλό όσο και με την καρδιάκαι νοείται ως γνώση την οποίαεπιδιώκουμε να επικαιροποιού-με , γεγονός που μας κινητοποι-εί ώστε να επιτύχουμε κατανό-ηση και ατομική επανεπένδυση.Η εκπαίδευση είναι η ενεργήκαλλιέργεια ηθικών, σωματι-κών, πνευματικών και επιστη-μονικών αξιών και γνώσεων. Η γνώση, η τεχνογνωσία, το «εί - μαι» και το «ξέρω πώς να είμαι»

είναι τέσσερα κύρια συστατι-κά της εκπαίδευσης. Ο όρος«education» προέρχεται από τολατινικό “educere” που σημαί- νει καθοδηγώ προς την έξοδο(από την παιδική ηλικία), κάτιπου υποδηλώνει ενεργή συ-μπαράσταση σε μια μεταβατικήδιαδικασία. Συνδέεται με τηνέννοια της αφύπνισης, δηλαδήεξάπτει την περιέργεια, οδηγείσε αμφισβήτηση και αναπτύσ-σει την ικανότητα της σκέψης.Κατά συνέπεια, στόχος της άτυ-πης εκπαίδευσης είναι να ανα-

πτύσσει τα αισθητήρια και την



51

επίγνωση του ανθρώπου. Είναιμιααναπτυξιακή διαδικασία πουπροϋποθέτει μάλλον αλλαγή και

μεταμόρφωση παρά ενστάλαξηιδεών και διάπλαση με ένα συ- γκεκριμένο τρόπο – έννοιες πουαντίθετα η εκπαίδευση αντι-στρατεύεται. Άρα η διδασκαλίαμεταδίδει χρήσιμες γνώσεις καιη εκπαίδευση δημιουργεί τιςπροϋποθέσεις ώστε οι γνώσειςαυτές να επανεπενδυθούν από το άτομο για την προαγωγή τηςαυτοπραγμάτωσής του.

2. Ειδικότερα στο πλαίσιο των μουσείων, εκπαίδευση είναιη κινητοποίηση της γνώσης πουπηγάζει από το μουσείο με στό-

χο την ανάπτυξη και αυτοπραγ-μάτωση των ατόμων μέσω τηςαφομοίωσης αυτής της γνώσης, της ανάπτυξης νέων αισθητη-ρίων και της απόκτησης νέωνεμπειριών. «Ηπαιδαγωγική του μουσείου είναι ένα θεωρητικόκαι μεθοδολογικό πλαίσιο που τίθεται στην υπηρεσία εκπαι-δευτικών δραστηριοτήτων στονχώρο του μουσείου. Κύριος στό-χος αυτών των δραστηριοτή- των είναι η μετάδοση γνώσεων(πληροφοριών, δεξιοτήτων και νοοτροπιών) στον επισκέπτη»

(AllardandBoucher, 1998).

Ως μάθηση ορίζεται «η ενέρ- γεια της αντίληψης, αλληλεπί-δρασης και αφομοίωσης ενός

αντικειμένου από ένα άτομο»,η οποία οδηγεί στην «απόκτη-ση γνώσης ή στην ανάπτυ-ξη δεξιοτήτων ή νοοτροπιών»(AllardandBoucher, 1998). Ημάθηση αφορά στον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο κάθε επι-σκέπτης του μουσείου αφομοι-ώνει το εκάστοτε θέμα. Ως προς την επιστήμη της εκπαίδευσηςή την πνευματική εκγύμναση,η παιδαγωγική αφορά περισ-σότερο στην παιδική ηλικία καιστην ανατροφή, ενώ ωςδιδακτι-κή νοείται η θεωρία διασποράς

της γνώσης, δηλαδή ο τρόποςμετάδοσης γνώσης σε ένα άτομοανεξαρτήτως ηλικίας. Η έννοια της εκπαίδευσης είναι ευρύτερηκαι στοχεύει στην αυτονόμηση του ατόμου.

Υπάρχουν και άλλες συνα-φείς έννοιες που εξειδικεύουν ήεμπλουτίζουν αυτές τις διαφο-ρετικές προσεγγίσεις. Οι έννοιες των μουσειακών δραστηριοτή-των ή της πολιτιστικής δράσης,όπως και αυτές τηςερμηνείας ή της δια μεσολάβησης, επιστρα- τεύονται συχνά για να περιγρά-

ψουν το έργο που επιτελείται με



52

το κοινό κατά την προσπάθεια μετάδοσης γνώσης εκ μέρους του μουσείου. «Σε διδάσκω»,

λέει ο δάσκαλος – «σε βοηθώ να μάθεις», λέει ο διαμεσολαβη- τής (Caillet και Lehalle, 1995)(βλ. Διαμεσολάβηση). Αυτός οδιαχωρισμός επιχειρεί να απο- τυπώσει τη διαφορά ανάμεσαστην εκπαίδευση με την έννοια της εκγύμνασης (training ) καιστην εκπαίδευση με την έννοια της διαδικασίας ανάπτυξης τηςεπίγνωσης του ατόμου, το οποίοθα ολοκληρώσει το έργο της εκ-παίδευσης ανάλογα με τον βαθ-μό στον οποίο θα αφομοιώσει τοπεριεχόμενο της γνώσης που

του παρουσιάζεται. Η εκπαίδευ-ση με την έννοια της εκγύμνα-σης προϋποθέτει καταναγκασμόκαι υποχρέωση, ενώ το πλαί-σιο του μουσείου προϋποθέτειελευθερία (Schouten, 1987).Στη Γερμανία, χρησιμοποιείταισυχνότερα ο όρος «παιδαγωγι-κή», Pädagogik, ενώ ο όρος πουχρησιμοποιείται για να περιγρά-ψει την εκπαίδευση εντός τωνμουσείων είναι «Μουσειοπαιδα- γωγική», Museumspädagogik.Ο όρος αυτός περικλείει όλες τις δραστηριότητες που μπορεί

να προσφέρει ένα μουσείο, ανε-

ξάρτητα από την ηλικία, το μορ-φωτικό επίπεδο ή το κοινωνικόυπόβαθρο του κοινού.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΝΗΛΙΚΩΝ,

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ (EDUCATIONAL

SCIENCES), ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΔΙΑ ΒΙΟΥ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΑΤΥΠΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ,

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ, ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΛΑΪΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ (POPULAR

EDUCATION).

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΑΦΥΠΝΙΣΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ,

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ, ΑΝΑΠΤΥΞΗ,

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ, ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ (INTERNSHIP),

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ, ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ,

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ, ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ, ΕΚΓΥΜΝΑΣΗ,

ΜΕΤΑΔΟΣΗ, ΑΝΑΤΡΟΦΗ.

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλι -

κά: profession , αγγλικά: profession, ισπανικά: profesión , γερμανικά: Be-ruf , Ιταλικά: professione, Πορτογαλι -

κά: profssāo .

Το επάγγελμα ορίζεται κατ’αρχάς σε ένα κοινωνικά κα-θορισμένο πλαίσιο και όχι απόμόνο του. Το επάγγελμα δενσυνιστά θεωρητικό πεδίο: έναςμουσειολόγος μπορεί να ασκεί

το επάγγελμα του ιστορικού



53

τέχνης ή του βιολόγου, όμωςμπορεί να θεωρείται –και να εί- ναι κοινωνικά αποδεκτός– και

ως επαγγελματίας μουσειολόγος.Επιπλέον, για να υπάρχει έναεπάγγελμα, οφείλει αφενός νααυτοπροσδιορίζεται ως τέτοιοκαι αφετέρου να αναγνωρίζεταιως τέτοιο από τους άλλους, κάτιπου δεν ισχύει πάντα για τονχώρο των μουσείων. Δεν υπάρ-χει ένα ενιαίο επάγγελμα, αλλάπολλά μουσειακά επαγγέλματα(Dube, 1994), δηλαδή ένα φά-σμα δραστηριοτήτων που σχε- τίζονται με το μουσείο, οι οποίεςασκούνται με ή χωρίς πληρωμήκαι μέσω των οποίων ταυτοποι-

είται ένα πρόσωπο (ειδικά ωςπρος το κοινωνικό του στάτους)και τοποθετείται σε συγκεκρι-μένη κοινωνική κατηγορία.

Ως προς την έννοια τηςμουσειολογίας που παρουσιάζε- ται στο παρόν, οι περισσότεροιυπάλληλοι μουσείων δεν έχουνλάβει ποτέ την επαγγελματικήκατάρτιση που υπονοεί ο τίτλος της εργασίας τους, ενώ ελάχι-στοι μπορούν να χαρακτηρι-στούν μουσειολόγοι, μόνο καιμόνο, επειδή εργάζονται σε μου-σείο. Ωστόσο υπάρχουν πολλές

θέσεις εργασίας μέσα σε ένα

μουσείο που απαιτούν πολύ συ- γκεκριμένο γνωστικό υπόβαθρο.Η ICTOP (η Διεθνής Επιτροπή

Κατάρτισης Προσωπικού τουICOM) έχει καταγράψει είκοσιαπό αυτές (Ruge, 2008).

1. Πολλοί υπάλληλοι, συχνάη πλειοψηφία όσων εργάζο- νται στα μουσεία, ακολουθούνσταδιοδρομία που σχετίζε- ται επιφανειακά με τον θεσμό του μουσείου – μολονότι αυτοίαποτελούν την προσωποποίη-ση του μουσείου στα μάτια τουκοινού. Αυτό συμβαίνει, λόγουχάρη, με το προσωπικό ασφα-λείας (securityofficers) ή τουςφύλακες του μουσείου, το προ-

σωπικό που είναι υπεύθυνο για την παρακολούθηση των εκθε-σιακών χώρων και αποτελούν τα κύρια σημεία επαφής με τοκοινό, όπως π.χ. οι υπάλληλοιυποδοχής. Η ιδιαιτερότητα τηςπαρακολούθησης των μουσεια-κών χώρων (σχολαστικά μέτραασφάλειας και εκκένωσης τουκοινού και των συλλογών κλπ.)υπαγόρευσε σταδιακά κατά τηδιάρκεια του 19ου αιώνα τη δη-μιουργία ιδιαίτερων κατηγοριώνστρατολόγησης προσωπικού καιειδικότερα τη δημιουργία ενός

σώματος που είναι ξεχωριστό



54

από όλο το υπόλοιπο διοικητι-κό προσωπικό. Ταυτόχρονα, τοπρώτο επάγγελμα που αναδεί-

χθηκε ως εξειδικευμένα μου-σειακό, ήταν αυτό τουεπιμε- λητή (curator ). Για πολύ καιρό,ο επιμελητής ήταν υπεύθυνος για όλα τα καθήκοντα που σχε- τίζονταν με τα αντικείμενα τηςσυλλογής, δηλαδή για τη διατή-ρησή τους, την έρευνα και τηνεπικοινωνία τους (PRCmodel, Reinwardt Academie). Η εκ-παίδευση του επιμελητή σχε- τίζεται κατ’ αρχάς με τη μελέτη των συλλογών (ιστορία της τέ-χνης, φυσικές επιστήμες, εθνο-λογία κλπ.), μολονότι, εδώ και

αρκετά χρόνια, υποστηρίζεταικαι από επαρκή μουσειολογικήκατάρτιση, που προσφέρεται σεαρκετά πανεπιστήμια. Πολλοίέφοροι που είναι ειδικευμένοιστη μελέτη συλλογών –κάτιπου παραμένει αδιαμφισβήτητα το κύριο πεδίο δραστηριότητάς τους– δεν μπορούν να χαρα-κτηριστούν ούτε μουσειολόγοιούτε μουσειογράφοι (πρακτικοί του μουσείου), μολονότι στηνπράξη ορισμένοι από αυτούςσυνδυάζουν και τις δύο αυτέςπτυχές της μουσειακής εργα-

σίας. Στη Γαλλία, αντίθετα με

άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι επιμελητές προσλαμβάνονταισυνήθως κατόπιν διαγωνισμού

και παρακολουθούν ειδική εκ-παίδευση ( Institutnational du Patrimoine / Ινστιτούτο Εθνι-κής Κληρονομιάς).

2. Ο όρος «μουσειολόγος»μπορεί να χρησιμοποιηθεί γιαερευνητές που μελετούν την

ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στονάνθρωπο και στην πραγματι-κότητα, η οποία μπορεί να χα-ρακτηριστεί ως η τεκμηρίω-ση του πραγματικού μέσω τηςάμεσης αισθητηριακής αντί-ληψης. Ο τομέας δραστηριό- τητάς τους αφορά ουσιαστικάστη θεωρητική προσέγγιση καικριτική θεώρηση του μουσεια-κού κλάδου και κατά συνέπειαμπορεί να ασκείται εκτός μου-σείου, για παράδειγμα σε έναπανεπιστήμιο ή κάποιο άλλοερευνητικό κέντρο. Ο όρος

περιλαμβάνει κατ’ επέκτασηοποιοδήποτε πρόσωπο εργάζε- ται για κάποιο μουσείο με τηνιδιότητα του επικεφαλής υλο-ποίησης έργου (projectleader)ή προγραμματιστή εκθέσεων(exhibitionprogrammer).

Άρα, οι μουσειολόγοι διαφέ-



55

ρουν από τους επιμελητές καιαπό τους μουσειογράφους, οιοποίοι ευθύνονται για τον σχε-

διασμό και τη γενική οργάνωση του μουσείου και της ασφάλειάς του, τη συντήρηση και αποκα- τάσταση των εγκαταστάσεωνκαι των εκθεσιακών χώρων, μό- νιμων ή προσωρινών. Οι μουσει-ογράφοι, με τις ιδιαίτερες τεχνι-κές δεξιότητές τους, διαθέτουνεπαρκή γνώση και εμπειρία για όλες τις πτυχές λειτουργί-ας του μουσείου –διατήρηση,έρευνα και επικοινωνία– καιείναι σε θέση να καταρτίσουν τις κατάλληλες προδιαγραφές,ώστε να διαχειριστούν τις πλη-

ροφορίες που σχετίζονται με τοσυνολικό έργο του μουσείου,από την προληπτική συντήρη-ση έως τη διασπορά των πλη-ροφοριών σε διάφορες ομάδεςκοινού. Ο μουσειογράφος δια-φέρει από τον σχεδιαστή εκθε- μάτων (exhibitdesigner), όροςπου προτείνεται για να περι- γράψει το πρόσωπο που διαθέτειόλες τις απαραίτητες δεξιότητες για να δημιουργήσει εκθέσεις,είτε μέσα σε μουσείο είτε σε μημουσειακή τοποθεσία, αλλά καιαπό τον σχεδιαστή εκθέσεων

(exhibitiondesigner), ο οποίος

χρησιμοποιεί τεχνικές για ναστήσει το σκηνικό μιας έκθε-σης και ενδεχομένως και την

ίδια την έκθεση (βλ. Μουσειο- γραφία). Τα επαγγέλματα τουσχεδιαστή εκθεμάτων και τουσχεδιαστή εκθέσεων έχουν συ-σχετιστεί από καιρό με το επάγ- γελμα τουδιακοσμητή, το οποίοαφορά στη διακόσμηση χώρων. Όμως η συνήθης εργασία ενόςδιακοσμητή σε διάφορους λει- τουργικούς εσωτερικούς χώ-ρους διαφέρει από την εργασίαπου απαιτείται στις εκθέσεις,η οποία ανήκει στον τομέα τηςσχεδίασης εκθεμάτων. Στις εκ-θέσεις οι διακοσμητές τείνουν

να διαμορφώνουν τον χώροχρησιμοποιώντας τα εκθέματαως στοιχεία διακόσμησης, αντί να ξεκινούν με τα εκθέματαπρος έκθεση ώστε να τα τοπο-θετούν έτσι που να προάγεται ησημασία τους. Εξάλλου, πολλοίσχεδιαστές εκθέσεων αυτοαπο-καλούνται αρχιτέκτονες εσωτε- ρικού σχεδιασμού (architectsof interior design), αλλά αυτόδεν σημαίνει ότι κάθε αρχι- τέκτονας εσωτερικού σχεδια-σμού μπορεί να χαρακτηριστείσχεδιαστής εκθέσεων ή να έχει

τον τίτλο του μουσειογράφου.



56

Σε αυτό το πλαίσιο, το έργο του υπεύθυνου έκθεσης και παρου-σίασης (exhibition and display

curator) –ρόλος τον οποίο συ-χνά διαδραματίζει ο επιμελη- τής ή κάποιο πρόσωπο εκτόςμουσείου– αποκτά την πλήρησημασία του όρου, καθώς αυτόπεριλαμβάνει την επιστημονικήπροετοιμασία της έκθεσης και τον συντονισμό του συνολικούπρογράμματος.

3. Παράλληλα με την ανά-πτυξη του μουσειακού κλάδου,έκαναν σταδιακά την εμφάνισή τους πολλά επαγγέλματα πουαξίωσαν την ανεξαρτητοποίη-σή τους και την επιβεβαίωση

της σπουδαιότητάς τους αλλάκαι της επιθυμίας τους να συ-μπορευτούν με τη μοίρα τουμουσείου. Το φαινόμενο αυτόπαρατηρείται ουσιαστικά στους τομείς της διατήρησης και τηςεπικοινωνίας. Στη διατήρηση,ήταν κατ’ αρχάς ο συντηρητής,ως επαγγελματίας με επιστημο- νικές δεξιότητες και κυρίως τε-χνικές που απαιτούνται για τηνυλική επεξεργασία των αντι-κειμένων της συλλογής (απο-κατάσταση, προληπτική καιεπανορθωτική συντήρηση), που

χρειάστηκε ιδιαίτερα εξειδικευ-

μένη κατάρτιση (ανά τύπο υλι-κού και τεχνική), δεξιότητες τιςοποίες δεν διαθέτει ο επιμελη-

τής. Ομοίως, η απογραφή απαι- τεί εργασίες που σχετίζονται με τη διαχείριση αποθεμάτων και τη μετακίνηση αντικειμένων, γεγονός που ευνόησε την πρό-σφατη δημιουργία της θέσης τουυπεύθυνου μητρώου (registrar ),ο οποίος ευθύνεται για τη μετα-κίνηση αντικειμένων, ζητήματαασφάλισης, διαχείριση αποθε-μάτων και, μερικές φορές, τηνπροετοιμασία και το «στήσιμο»μιας έκθεσης (στο σημείο αυτό,ο υπεύθυνος μητρώου μετατρέ-πεται σε επιμελητή της έκθε-

σης).4. Ως προς την επικοινωνία, το προσωπικό που απασχολείταιστο εκπαιδευτικό τμήμα, καθώςκαι όλο το προσωπικό που απα-σχολείται στις δημόσιες σχέσεις,έχουν ωφεληθεί από την εμ-φάνιση σειράς συγκεκριμένωνεπαγγελμάτων. Αναμφίβολα,ένα από τα παλαιότερα επαγ- γέλματα αυτής της κατηγορίαςείναι του ξεναγού-διερμηνέα ( guide-interpreter), ξεναγού-λέ-κτορα( guide-lecturer) ή λέκτο- ρα(lecturer ), ο οποίος συνοδεύει

τους επισκέπτες (συνήθως ομά-



57

δες επισκεπτών) στους χώρους της έκθεσης και τους παρέχειπληροφορίες σχετικά με την

έκθεση και τα εκθέματα, ακο-λουθώντας ουσιαστικά την αρχή των με ξενάγηση επισκέψεων.Σε αυτό τον πρώτο τύπο συνο-δείας έχει προστεθεί και ο ρό-λος του εμψυχωτή (animator ),δηλαδή του προσώπου πουευθύνεται για τη διεξαγωγή

workshops ή άλλων βιωματικώνδραστηριοτήτων που εμπίπτουνστις μεθόδους επικοινωνίας τουμουσείου, καθώς και ο ρόλος τουσυντονιστή πολιτιστικών έργων(cultural projects coordinator),ο οποίος δρα ως ενδιάμεσος ανά-μεσα στις συλλογές και στο κοι- νό και αποσκοπεί να ερμηνεύσει τις συλλογές και να ενθαρρύνει το κοινό να ενδιαφερθεί για αυ- τές, παρά να διδάξει συστηματι-κά το κοινό σύμφωνα με κάποιοπροκαθορισμένο περιεχόμενο.Ολοένα και περισσότερο, βασι-κό ρόλο στην επικοινωνία ενόςμουσείου και στο έργο της δι-αμεσολάβησης προς το κοινόδιαδραματίζει και ουπεύθυνοςδιαδικτύου (webmaster ).

5. Στα παραπάνω επαγ- γέλματα έχουν προστεθεί καιάλλα, επιτελικά ή επικουρικά. Ένα από αυτά είναι ο γενικός

υπεύθυνος ή επικεφαλής έργων (head or project manager), πουμπορεί να είναι ειδικός επιστή-

μονας ή μουσειογράφος, ο οποί-ος είναι υπεύθυνος για όλες τιςμεθόδους υλοποίησης των μου-σειακών δραστηριοτήτων καισυγκεντρώνει γύρω του ειδι-κούς από τους τομείς της προ-φύλαξης, της έρευνας και τηςεπικοινωνίας, προκειμένου να

υλοποιήσει συγκεκριμένα έργα(projects), όπως μια προσωρι- νή έκθεση, ένα νέο εκθεσιακόχώρο, ένα ανοιχτό αποθηκευτι-κό χώρο (open reserve) κ.ο.κ.

6. Από γενικότερης άποψης, οιδιευθυντές ή διοικητές μουσεί-ων(administrators or museummanagers ), που διαθέτουν ήδηδική τους επιτροπή στο πλαί-σιο του ICOM, είναι πολύ πι-θανό να τονίσουν τις ιδιαίτερεςδεξιότητες του δικού τους λει- τουργήματος, διαχωρίζοντάς τοαπό το αντίστοιχο σε άλλους

οργανισμούς, κερδοσκοπικούς ήμη. Το ίδιο ισχύει και για πολ-λές άλλες διοικητικές εργασίες,όπως η επιμελητεία (logistics ),η ασφάλεια, η τεχνολογία πλη-ροφορικής, το μάρκετινγκ καιοι σχέσεις με τα Μ.Μ.Ε., το σύ- νολο των οποίων αποκτά ολοέ- να και μεγαλύτερη σημασία. Οι



58

διευθυντές των μουσείων (πουδιαθέτουν επίσης δικά τουςσωματεία, ιδίως στις Η.Π.Α.)

διαθέτουν προφίλ που καλύ-πτουν μία ή περισσότερες από τις παραπάνω δεξιότητες. Εί- ναι σύμβολα εξουσίας μέσα στομουσείο και το ιδιαίτερο προφίλ τους (διευθυντής ή έφορος, γιαπαράδειγμα) συχνά εμφανίζεταιως ένδειξη της ανάπτυξης και της στρατηγικής δράσης που θαυιοθετήσει το μουσείο.F Σ ΥΝΑΦΗ : ΕΜΨΥΧΩΤΗΣ(ANIMATOR),

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ,

ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ (CURATOR), ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ (CULTURAL

PROJECTS COORDINATOR), ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ

(EDUCATOR), ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗΣ (EVALUATOR),ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΝ (EXHIBITION DESIGNER),

ΦΥΛΑΚΑΣ (GUARD), ΞΕΝΑΓΟΣ (GUIDE),

ΞΕΝΑΓΟΣ-ΔΙΕΡΜΗΝΕΑΣ (GUIDE-INTERPRETER),

ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ (INTERIOR

DESIGNER), ΛΕΚΤΟΡΑΣ (LECTURER), ΔΙΟΙΚΗΣΗ

(MANAGEMENT), ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗΣ (MEDIATOR),

ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΟΣ,

ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ, ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ (MUSEUMPRACTICE), ΜΟΥΣΕΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ (MUSEUM

STUDIES), ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΡΓΟΥ

(PROJECT MANAGER), ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ, ΣΥΝΤΗΡΗΤΗΣ

(RESTORER), ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (SECURITY

OFFICER), ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΟΣ (STAGE DESIGNER),

ΤΕΧΝΙΚΟΣ, ΕΘΕΛΟΝΤΗΣ.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλι -κά: communication , αγγλικά: com-

munication, ισπανικά: comunicación ,γερμανικά: Kommunikation , ιταλικά:communicazione , πορτογαλικά: com-municaçāo .

Επικοινωνία (C-Communica-tion) είναι η πράξη μετάδοσης μίαςπληροφορίας από έναν ή περισ-

σότερους πομπούς (E-Emitters)σε έναν ή περισσότερους δέκτες(R-Receivers) μέσω ενός κανα-λιού (μοντέλο ECR, Lasswell1948). Η έννοια είναι τόσο ευ-ρεία που δεν περιορίζεται στηνανθρώπινη διαδικασία μετάδο-σης κάποιας πληροφορίας μεσυγκεκριμένη σημασία, αλλάαπαντάται και σε σχέση με μη-χανήματα, με ζώα ή και με τηνκοινωνική ζωή (Wiener 1949).Ο όρος έχει δύο συνήθεις συ- νεκδοχές που απαντώνται σταμουσεία σε κυμαινόμενο βαθμό,

ανάλογα με το αν το φαινόμενοείναι αμφίδρομο (E↔ C↔ R) ήόχι (E→ C→R).

Στην πρώτη περίπτωση ηεπικοινωνία ονομάζεται δια-δραστική (interactive ), ενώ στηδεύτερη περίπτωση είναι μο-

νόπλευρη και εκτείνεται στον



59

χρόνο. Όταν η επικοινωνία εί- ναι μονόπλευρη και εκτείνεταιόχι μόνο στον χώρο αλλά και

στον χρόνο, τότε ονομάζεται με-τάδοση (transmission) (Debray,2000).

Στο πλαίσιο των μουσείων,η επικοινωνία προκύπτει τόσοως παρουσίαση των αποτελε-σμάτων της έρευνας που έχειενσωματωθεί στις συλλογές(κατάλογοι, άρθρα, συνέδρια,εκθέσεις) όσο και ως παροχήπληροφοριών σχετικά με τααντικείμενα των συλλογών (ημόνιμη έκθεση και οι πληρο-φορίες που την αφορούν). Αυτήη ερμηνεία αντιμετωπίζει την

έκθεση τόσο ως αναπόσπαστοκομμάτι της ερευνητικής δια-δικασίας όσο και ως συστατικόενός γενικότερου συστήματοςεπικοινωνίας, το οποίο, για πα-ράδειγμα, συμπεριλαμβάνει ταεπιστημονικά δημοσιεύματα.Αυτό είναι και το σκεπτικό πουεπικράτησε στο σύστημα PRC(Διατήρηση-Έρευνα-Επικοινω- νία ή Preservation–Research– Communication ) που προ- τάθηκε από την ReinwardtAcademie του Άμστερνταμ.Το σύστημα αυτό εμπερικλείει

στην έννοια της επικοινωνίας

τις λειτουργίες της έκθεσης, τηςδημοσίευσης και της εκπαίδευ-σης που επιτελεί το μουσείο.

1. Η εφαρμογή του όρου«επικοινωνία» σε σχέση με ταμουσεία δεν είναι τόσο εμφα- νής, παρά τη χρήση του από τοICOM στον ορισμό του μουσείουως το 2007. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό ένα μουσείο «απο-κτά, συντηρεί, ερευνά, προβάλ-λει και εκθέτει την υλική καιάυλη κληρονομιά της ανθρω-πότητας και του περιβάλλοντός της με σκοπό την εκπαίδευση, τη μελέτη και την ψυχαγωγία». Έως το δεύτερο μισό του 20ούαιώνα κύρια λειτουργία ενός

μουσείου ήταν να διαφυλάσσεισυσσωρευμένους πολιτιστικούςή φυσικούς θησαυρούς και πι-θανόν να τους εκθέτει, χωρίς ναεκφράζεται καμία ρητή πρόθεσηεπικοινωνίας, δηλαδή προσπά-θειας να μεταδοθεί ένα μήνυμαή μια πληροφορία στο κοινό-δέ-κτη. Το γεγονός ότι τη δεκαετία του 1990 ο κόσμος αναρωτιόταναν το μουσείο ήταν πράγματιμέσο (Davallon, 1992, Rasse,1999) συνέβαινε ακριβώς επει-δή η επικοινωνιακή λειτουργία του μουσείου δεν ήταν ξεκά-

θαρη σε όλους. Αφενός, η ιδέα



60

ενός συγκεκριμένου μηνύματοςεκ μέρους του μουσείου έκανεσχετικά αργά την εμφάνισή της

με τις θεματικές εκθέσεις πουείχαν κυρίως μορφωτικό σκοπό.Αφετέρου, το κοινό-δέκτης πα-ρέμενε επί πολύ καιρό ανεξε-ρεύνητο, αφού μόλις πρόσφατααναπτύχθηκαν έρευνες επισκε-πτών και μελέτες σχετικά με τους επισκέπτες των μουσείων.Πάντως, από την οπτική πουυιοθετεί ο ορισμός του μουσεί-ου του ICOM, η μουσειακή επι-κοινωνία προκύπτει ότι είναι ηπρόσβαση που δίνεται σε διάφο-ρα είδη κοινού προς τα αντικεί-μενα της συλλογής και τις πλη-

ροφορίες που έχουν προκύψειαπό τη διερεύνησή τους.2. Η ιδιαιτερότητα της επι-

κοινωνίας που ασκείται εκ μέ-ρους των μουσείων μπορεί ναοριστεί σε δύο σημεία: α) Τιςπερισσότερες φορές είναι μονό-πλευρη, δηλαδή χωρίς τη δυ- νατότητα απόκρισης εκ μέρους του κοινού-δέκτη, την υπερ-βάλλουσα παθητικότητα τουοποίου υπογράμμισαν δικαίωςοι McLuhan και Parker (1969,2008). Αυτό δεν σημαίνει ότιο επισκέπτης δεν συμμετέ-

χει προσωπικά (διαδραστικά ή

μη) σε αυτό το είδος της επι-κοινωνίας (Hooper-Greenhill,1991). β) Ουσιαστικά δεν πρό-

κειται για λεκτική επικοινωνίαούτε μπορεί να παρομοιαστείμε την ανάγνωση ενός κειμέ- νου (Davallon, 1992). Αντίθετα,λειτουργεί μέσω της αισθητη-ριακής πρόσληψης των αντι-κειμένων που εκτίθενται: «Άρα το μουσείο ως σύστημα επι-κοινωνίας εξαρτάται από τη μηλεκτική γλώσσα των αντικει-μένων και των παρατηρήσιμωνφαινομένων. Πρόκειται κυρίως για οπτική γλώσσα και, μερικέςφορές, για «αύρα» ή «γλώσσααφής». Η επικοινωνιακή του

δύναμη είναι τόσο μεγάλη πουη ηθική υπευθυνότητα στηνάσκησή της πρέπει να αποτε-λεί κυρίαρχο προβληματισμό του εργαζόμενου στο μουσείο»(Cameron, 1968).

3. Ως γενικότερη θεώρηση,διαπιστώνουμε ότι η επικοι- νωνία εξελίχθηκε σταδιακά σεκινητήρια δύναμη της μουσει-ακής λειτουργίας κατά τα τέλη του 20ού αιώνα. Αυτό σημαίνειότι τα μουσεία επικοινωνούν μεένα συγκεκριμένο τρόπο (χρη-σιμοποιώντας τις δικές τους με-

θόδους), αλλά χρησιμοποιώντας



61

και τις άλλες επικοινωνιακές τεχνικές, διακινδυνεύοντας πι-θανόν να επενδύουν λιγότερο σε

άλλα ζητήματα που βρίσκονταιπιο κοντά στο επίκεντρο τηςδουλειάς τους. Πολλά μουσεία – τα μεγαλύτερα– διαθέτουν τμή-μα δημοσίων σχέσεων ή «τμήμαδημοσίων προγραμμάτων», τοοποίο αναπτύσσει δραστηρι-ότητες που αποσκοπούν στηνεπικοινωνία και προσέγγισηδιαφόρων κατηγοριών κοινούπου έχουν επιλεγεί ως ομά-δες-στόχοι και στην επιδίωξη τηςσυμμετοχής τους μέσα από παρα-δοσιακές ή καινοτόμες δραστηρι-ότητες (εκδηλώσεις, συναθροίσεις,

δημοσιεύματα, εξω-ακαδημαϊκέςδραστηριότητες κ.ο.κ.). Σε αυτό το πλαίσιο, τα τεράστια ποσά πουεπενδύουν τα μουσεία στη δια-δικτυακή τους παρουσία αποτε-λούν μεγάλο μέρος του επικοινω- νιακού σκεπτικού του μουσείου.Μεταξύ των συνεπειών αυτού του φαινομένου περιλαμβάνονταιοι πολυάριθμες ψηφιακές εκθέ-σεις ή κυβερνοεκθέσεις (ένα πεδίοόπου ένα μουσείο μπορεί να έχειπραγματική εξειδίκευση), οιon-line κατάλογοι, τα διάφοραφόρουμ συζητήσεων (άλλα πιο

απλά και άλλα πιο πολύπλο-

κα), καθώς και η διείσδυση τωνμουσείων στα κοινωνικά δίκτυα(YouTube, Twitter, Facebook

κλπ.).4. Η συζήτηση σχετικά με τις επικοινωνιακές μεθόδουςπου χρησιμοποιούντα μουσείαεγείρει το ερώτημα περί μετά-δοσης. Η χρόνια απουσία δια-δραστικότητας στην επικοινω- νία του μουσείου μάς έχει κάνει να αναρωτηθούμε πώς μπο-ρούμε να ενεργοποιήσουμε τονεπισκέπτη, ενώ ταυτόχρονα ναεπιζητήσουμε τη συμμετοχή του(McLuhan και Parker, 1969,2008). Θα μπορούσαμε, βέβαια, να αφαιρέσουμε τις ετικέτες

ή και τις περιγραφές, ώστε τοκοινό να αναπτύξει το δικό τουσκεπτικό καθώς θα περιδιαβαί- νει την έκθεση, όμως αυτό δενθα καθιστούσε την επικοινω- νία διαδραστική. Τα μόνα μέρηόπου έχει αναπτυχθεί ένας βαθ-μός διαδραστικότητας (όπως το Palais de la Découverte, τοCitédes sciences et del’industrieστοΠαρίσι ή το Exploratorium στοΣαν Φρανσίσκο), μοιάζουν πιοπολύ με λούνα-παρκ που επι- νοούν διασκεδαστικές ατραξιόν.Παρ’ όλα αυτά, φαίνεται πως ο

πραγματικός σκοπός ενός μου-



62

σείου είναι μάλλον η μετάδοση,με την έννοια της μονόπλευρηςεπικοινωνίας μακράς διάρκει-

ας, ώστε κάθε άτομο να μπορεί να αφομοιώσει την πολιτιστική γνώση που επιβεβαιώνει τηνανθρώπινη φύση του και τηθέση του στην κοινωνία.F Σ ΥΝΑΦΗ : ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ,

ΕΚΘΕΣΗ, ΜΟΡΦΩΣΗ, ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ

(DISSEMINATION), ΕΡΜΗΝΕΙΑ, ΜΕΣΑ,ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ, ΜΕΤΑΔΟΣΗ, ΕΠΙΓΝΩΣΗ ΤΟΥ

ΚΟΙΝΟΥ (PUBLICAWARENESS), ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ.

ΕΡΕΥΝΑ

ουσ. – Αντίστοιχο στα γαλλικά: re-cherché , αγγλικά: research, ισπανικά:investigación , γερμανικά: Forschung ,

ιταλικά: ricerca , πορτογαλικά: pes-quisa , investigaçāo .

Έρευνα σημαίνει εξερεύ- νηση προκαθορισμένων πεδί-ων με στόχο την προαγωγή της γνώσης σχετικά με αυτά τα πε-δία και των δράσεων που είναιδυνατό να πραγματοποιηθούνσε αυτά πεδία. Στο μουσείο, ηέρευνα περιλαμβάνει τις νοητι-κές δραστηριότητες, τις εργασίεςπου πραγματοποιούνται με στό-

χο την ανακάλυψη, εφεύρεση

και προαγωγή νέας γνώσης σεσχέση με τις συλλογές του μου-σείου ή τις δραστηριότητές του.

1. Έως το 2007, στη γαλλι-κή (και επίσημη) εκδοχή τουορισμού του μουσείου, το ICOMχαρακτήριζε την έρευνα ως τηνκινητήρια δύναμη πίσω από τη λειτουργία του μουσείου, τοοποίο έχει ως απώτερο στόχο τηδιερεύνηση των υλικών τεκμη-ρίων της ύπαρξης του ανθρώ-που και της κοινωνίας του και για τον λόγο αυτό το μουσείο«αποκτά, συντηρεί και εκθέτει»αυτά τα τεκμήρια. Αυτός ο επί-σημος ορισμός, που παρουσίαζε το μουσείο ως κάποιας μορφής

εργαστήριο (ανοιχτό στο κοινό)δεν αντανακλά πλέον σήμερα τη μουσειακή πραγματικότητα,δεδομένου ότι μεγάλο τμήμα τηςέρευνας, που στο τελευταίο τρί- το του 20ού αιώνα γινόταν σταμουσεία, τώρα έχει μετακινηθείσε εργαστήρια και πανεπιστή-μια. Τώρα το μουσείο «αποκτά,συντηρεί, ερευνά, προβάλλεικαι εκθέτει την υλική και άυληκληρονομιά της ανθρωπότητας»(ICOM, 2007). Ωστόσο και σεαυτή την εκδοχή του ορισμού,που είναι συντομότερος από τον

προηγούμενο (και με τη γαλλι-



63

κή φράση “fait des recherches”[πραγματοποιεί έρευνα] να έχειαντικατασταθεί από τον όρο

“etudier” [μελετά]), η έρευναπαραμένει θεμελιώδης λειτουρ- γία του μουσείου.

Η έρευνα είναι μία από τις τρεις δραστηριότητες που προ- τείνει και το μοντέλο PRC (Pres-ervation – Research – Commu-nication / Διατήρηση– Έρευνα- Επικοινωνία) της ReinwardtAcademie (Mensch, 1992) ωςορισμό της λειτουργίας τωνμουσείων. Επίσης θεμελιώδεςσυστατικό του μουσείου θεω-ρούν την έρευνα στοχαστές μεκατά τα άλλα πολύ διαφορετικές

προσεγγίσεις, από τον Zbyně kStránský ως τον Georges HenriRivière, καθώς και πολλοί άλλοιμουσειολόγοι από την κεντρικήκαι ανατολική Ευρώπη, όπωςο KlausSchreiner. Στο Muséenational des Arts et traditionspopulaires (Εθνικό ΜουσείοΛαϊκών Τεχνών και Παραδόσε-ων) και ιδιαίτερα μέσα από τηνενασχόλησή του με το Aubrac,ο Rivière κατέδειξε περίτρανα την επίδραση του προγράμματοςεπιστημονικής έρευνας σε όλες τις λειτουργίες του μουσείου και

κυρίως στις πολιτικές απόκτη-

σης, δημοσίευσης και έκθεσης.2. Υπό την επήρεια του μη-

χανισμού των αγορών, ο οποίος

υπαγορεύει τη διενέργεια προ-σωρινών εκθέσεων εις βάρος των μόνιμων εκθέσεων, ένα μέ-ρος της θεμελιώδους έρευναςαντικαταστάθηκε από κάποιαςμορφής εφαρμοσμένη έρευνα,ιδιαίτερα όσον αφορά την προ-ετοιμασία των προσωρινών εκ-θέσεων. Η έρευνα που διενερ- γείται στο πλαίσιο του μουσείουή σε σχέση με το μουσείο ταξι- νομείται σε τέσσερις κατηγορίες(Davallon, 1995), ανάλογα με τοαν αποτελεί μέρος της λειτουρ- γίας του μουσείου (της τεχνολο-

γίας του) ή αν παράγει γνώσησχετικά με το μουσείο.Ο πρώτος τύπος έρευνας,

που είναι ασφαλώς και ο πιοανεπτυγμένος, αποτελεί άμεσημαρτυρία παραδοσιακής μου-σειακής δραστηριότητας και βα-σίζεται στις συλλογές του μου-σείου, αντλώντας ουσιαστικά τουλικό του από τα επιστημονικάπεδία αναφοράς που σχετίζονταιμε το περιεχόμενο των συλλο- γών (ιστορία της τέχνης, ιστορία,φυσικές επιστήμες κλπ.). Η ανά-πτυξη συστημάτων ταξινόμη-

σης, άρρηκτα συνδεδεμένη με



64

την ανάπτυξη συλλογών και τησύνταξη καταλόγων, υπήρξε μίααπό τις κύριες προτεραιότητες

των μουσείων, κατά κύριο λόγο των μουσείων φυσικών επιστη-μών (αυτή είναι η πεμπτουσία της Ταξινομίας), αλλά και τωνεθνογραφικών, αρχαιολογικώνκαι καλλιτεχνικών μουσείων.

Ο δεύτερος τύπος έρευναςαφορά σε επιστήμες και πεδίαεκτός της σφαίρας της μουσειο-λογίας (φυσική, χημεία, επιστή-μες της επικοινωνίας κλπ.), πουδιερευνώνται προκειμένου νααναπτυχθούν τα εργαλεία πουείναι απαραίτητα για τη μου-σειακή πρακτική (αυτό που στο

παρόν αποκαλούμε μουσειακές τεχνικές): υλικά και πρότυπασυντήρησης, μελέτης ή αναστή-λωσης, έρευνες κοινής γνώμης,διοικητικές μέθοδοι κλπ.

Στόχος του τρίτου τύπουέρευνας, που μπορεί να ονομα-

στεί μουσειολογική έρευνα (π.χ.στο πεδίο της μουσειακής ηθι-κής), είναι να διεγείρει τον στο-χασμό γύρω από την αποστολήκαι τις λειτουργίες των μουσεί-ων – κυρίως μέσω των εργασιών της ICOFOM. Η έρευνα αυτήαφορά ουσιαστικά στα πεδία τηςφιλοσοφίας και της ιστορίας, ή,

αλλιώς, της μουσειολογίας όπωςαυτή ορίζεται από τη σχολήBrno.

Τέλος, ο τέταρτος τύπος έρευ- νας, που μπορεί επίσης να χαρα-κτηριστεί μουσειολογικός (με τηνέννοια του συνόλου της κριτικήςσκέψης που αφορά στη μουσεια-κή), ασχολείται με την ανάλυση του μουσειακού θεσμού/οργανι-σμού και κυρίως με τα συστατικά της επικοινωνίας και της κλη-ρονομιάς. Οι επιστήμες που επι-στρατεύονται για τη δημιουργία γνώσης σχετικά με το ίδιο τομουσείο είναι η ιστορία, η αν-θρωπολογία, η κοινωνιολογία, η γλωσσολογία κ.ά.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΚΕΝΤΡΟ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΗΣ

ΕΡΕΥΝΑΣ, ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ (CURATOR),

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ, ΜΟΥΣΕΙΑΚΕΣ

ΣΠΟΥΔΕΣ, ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΟΥΣΕΙΟΥ, ΜΕΛΕΤΗ.



65

ΗΗΘΙΚΗ

ουσ. (Από την ελληνική λέξη «ήθος»:θέσμια, χαρακτήρας) – Αντίστοιχοςόρος στα γαλλικά: éthique , αγγλικά:

ethics, ισπανικά: etica , γερμανικά:Ethik , ιταλικά: etica , πορτογαλικά:ética .

Σε γενικές γραμμές, η ηθι-κή είναι ένας κλάδος της φι-λοσοφίας που ασχολείται με τον προσδιορισμό των αξιών

οι οποίες διέπουν την ιδιωτικήκαι δημόσια ανθρώπινη συ-μπεριφορά. Η ηθική (ethics ) όχιμόνο δεν αποτελεί συνώνυμο της ηθικότητας (morality), όπωςσυνήθως πιστεύεται, αλλά στηνπραγματικότητα είναι μάλλον το αντίθετό της, αφού ηθική ση-μαίνει ελεύθερη επιλογή αξιώνεκ μέρους του δρώντος ατόμουκαι όχι επιβολή αξιών από έναπροκαθορισμένο σύνολο κανό- νων. Αυτός ο διαχωρισμός είναιθεμελιώδης ως προς τη σημασία της στο πλαίσιο των μουσείων,

καθώς τα μουσεία είναι θεσμοί

ή φαινόμενα που υφίστανταιβάσει κοινής συναίνεσης και, ως τέτοια, μπορούν να μεταβάλλο- νται.

Στο πλαίσιο του μουσεί-ου, η ηθική μπορεί να οριστείως η ανταλλαγή απόψεων μεστόχο τον προσδιορισμό τωνκύριων αξιών και αρχών πάνωστις οποίες εδράζεται το έργο του μουσείου. Βάσει της ηθικήςκαταρτίζονται οι αρχές που πε-ριλαμβάνονται στους κώδικεςδεοντολογίας των μουσείων, έναπαράδειγμα αυτών αποτελείκαι ο κώδικας δεοντολογίας τουICOM.

1. Η ηθική καθοδηγεί τη συ-μπεριφορά ενός μουσείου. Στηνηθικολογική κοσμοθεωρία ηπραγματικότητα υπόκειται σεμια ηθική τάξη η οποία καθο-ρίζει τη θέση του κάθε ατόμου.Αυτή η τάξη αποτελεί την τε-λειότητα που οφείλει να επιδι-ώκει το κάθε άτομο, εκπληρώ-

νοντας τέλεια την αποστολή του,



66

και ονομάζεται αρετή (Πλάτων,Κικέρων κλπ.). Αντίθετα, στηνηθική κοσμοθεωρία, ο κόσμος

είναι χαοτικός και ανοργάνωτος,έρμαιο της τύχης και δίχως στα-θερά θεμέλια. Απέναντι σε αυτό το οικουμενικό χάος κάθε άτομοκρίνει μόνο του τι είναι καλύτε-ρο για τον εαυτό του (Nietzsche,Deleuze), τι είναι καλό ή κακό.Ανάμεσα σε αυτές τις δύοακραίες θέσεις της ηθικολογι-κής τάξης και της ηθικής ατα-ξίας είναι εφικτό να βρεθεί μιαμέση οδός, εφόσον οι άνθρωποιμπορούν με την ελεύθερη βού-λησή τους να συμφωνήσουν με- ταξύ τους πάνω σε κοινές αξίες

(όπως στην αξία του σεβασμού της ανθρώπινης ζωής). Καιπάλι, αυτή είναι η σκοπιά τηςηθικής που σε γενικές γραμμέςδιέπει τον τρόπο με τον οποίοπροσδιορίζονται οι αξίες στιςσύγχρονες δημοκρατίες. Αυτόςο καίριος διαχωρισμός αντανα-κλά ακόμη και σήμερα σε δύοδιαφορετικούς τύπους μουσεί-ων ή δύο διαφορετικούς τρό-πους λειτουργίας των μουσείων.Ορισμένα πολύ παραδοσιακάμουσεία, όπως τα μουσεία κα-λών τεχνών, δείχνουν να ακο-

λουθούν μια προδιαγεγραμμένη

τάξη: οι συλλογές τους φαντά-ζουν σαν κάτι το ιερό και υπα- γορεύουν συγκεκριμένο πρότυ-

πο συμπεριφοράς εκ μέρους τωνεμπλεκομένων (επιμελητών καιεπισκεπτών), καθώς και έναπνεύμα σταυροφόρου στον τρό-πο που επιτελούν το έργο τους.Κάποια άλλα μουσεία, από τηνάλλη, τα οποία ίσως αντιλαμβά- νονται καλύτερα τη σύγχρονηπραγματικότητα, δεν θεωρούνότι υπόκεινται σε απόλυτες αξί-ες και επιχειρούν διαρκώς να τις επανεξετάζουν. Αυτά μπορεί να είναι κάποια μουσεία πουέχουν στενότερη επαφή με τηνπραγματική ζωή, όπως τα μου-

σεία ανθρωπολογίας, τα οποίαεπιχειρούν να καταγράψουνμια φυλετική πραγματικότηταπου συχνά παρουσιάζει δια-κυμάνσεις, ή τα αποκαλούμε- να «κοινωνικά μουσεία», για ταοποία είναι σημαντικότερα ταερωτήματα που τίθενται και οιπρακτικές επιλογές (πολιτικέςή κοινωνικές) παρά η θρησκευ- τική προσήλωση στις συλλογές τους.

2. Μολονότι στα γαλλικά καιστα ισπανικά είναι σαφής ο δι-αχωρισμός ανάμεσα στο ηθικό

(ethica l) και στο ηθικολογικό



67

(moral ), ο όρος στα αγγλικάδημιουργεί κάποια σύγχυση (ο γαλλικός όρος éthique μπορεί

να μεταφραστεί στα αγγλικά καιως ethic και ως moral ). Έτσι,αυτό που στα αγγλικά ονο-μάζεται Κώδικας Ηθικής τουICOM ( ICOM Code of Ethics -2006 ), στα γαλλικά ονομάζεταιCode de déontologie ή Κώδι-κας Δεοντολογίας (C ódigo de Deontologia στα ισπανικά). Τοόραμα που αποτυπώνεται σεαυτό τον κώδικα είναι σαφώςκατευθυντήριο και κανονιστικό(και πολύ όμοιο με εκείνο πουαποτυπώνεται στους κώδικες της Βρετανικής Ένωσης Μου-

σείων και της Αμερικανικής Ένωσης Μουσείων). Κατανέμε- ται σε οκτώ κεφάλαια, τα οποίακαθορίζουν τα στοιχειώδη μέτραπου απαιτούνται, προκειμένου(υποτίθεται) να μπορεί ο θε-σμός του μουσείου να αναπτυ-χθεί αρμονικά μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας: 1. Τα μουσείαμεριμνούν για την προστασία, τεκμηρίωση και προβολή τηςφυσικής και πολιτιστικής κλη-ρονομιάς της ανθρωπότητας(θεσμικοί, φυσικοί και οικονο-μικοί πόροι που απαιτούνται για

να ιδρυθεί ένα μουσείο). 2. Τα

μουσεία που διατηρούν συλλο- γές είναι θεματοφύλακες αυτής της παρακαταθήκης προς όφε-

λος της κοινωνίας και της ανά-πτυξής της (ζητήματα απόκτη-σης και αποποίησης συλλογών).3. Τα μουσεία συγκεντρώνουνπρωτογενή στοιχεία για τηναπόκτηση και διεύρυνση της γνώσης (δεοντολογία έρευνας ήσυλλογής στοιχείων). 4. Τα μου-σεία παρέχουν τις ευκαιρίες για την εκτίμηση, την κατανόησηκαι τη διαχείριση της φυσικήςκαι πολιτιστικής κληρονομιάς(δεοντολογία έκθεσης). 5. Ταμουσεία συγκεντρώνουν πόρουςπου προσφέρουν δυνατότητες

παροχής και άλλων υπηρεσιώνκαι ωφελημάτων προς το κοι- νό (ζητήματα εξειδικευμένης γνώσης). 6. Τα μουσεία λει- τουργούν σε στενή συνεργασίαμε τις κοινότητες από τις οποίεςπροέρχονται οι συλλογές τουςκαθώς και με αυτές που υπη-ρετούν (ζητήματα πολιτιστικήςπεριουσίας). 7. Τα μουσεία λει- τουργούν νόμιμα (σεβασμός τουκράτους δικαίου). 8. Τα μουσείαλειτουργούν με επαγγελματισμό(επαγγελματική συμπεριφοράκαι σύγκρουση συμφερόντων).

3. Μια τρίτη διάσταση της



68

ηθικής όπως αυτή εφαρμόζεταιστον χώρο των μουσείων είναιη συνεισφορά της στον ορισμό

της μουσειολογίας ως μουσεια-κή ηθική (museal ethics). Απόαυτή την άποψη, η μουσειο-λογία δεν είναι μια επιστήμηεν εξελίξει (όπως προτείνει οStránský), αφού η μελέτη της γέννησης και της εξέλιξης τωνμουσείων δεν ακολουθεί τις με-θόδους των φυσικών ή των αν-θρωπιστικών επιστημών, δεδο-μένου ότι το μουσείο είναι έναςθεσμός εύκαμπτος που μπορεί να αναμορφωθεί. Ωστόσο, ωςεργαλείο κοινωνικής ζωής, τομουσείο απαιτεί μια διαρκή δια-

δικασία επιλογών, προκειμένου να προσδιοριστεί η χρήση τουαπό την κοινωνία. Και ακριβώςσε αυτό το σημείο, η επιλογή των σκοπών, τους οποίους θακληθεί να υπηρετήσει, δεν είναιάλλο παρά μια ηθική επιλογή.Κατ’ αυτή την έννοια, η μου-σειολογία μπορεί να οριστεί ωςμουσειακή ηθική, διότι η ηθι-κή είναι αυτή που υπαγορεύει τι οφείλει να είναι ένα μουσείοκαι ποιους σκοπούς οφείλει να υπηρετεί. Αυτό είναι και τοηθικό πλαίσιο μέσα στο οποίο

μπόρεσε το ICOM να συντάξει

έναν κώδικα δεοντολογίας για τη διαχείριση των μουσείων, μιαδεοντολογία που αποτελεί έναν

κοινό ηθικό κώδικα μεταξύ τωνμελών αυτής της κοινωνικο-ε-παγγελματικής κατηγορίας, συ-μπληρωματικά προς τις επιταγές του νόμου.F Σ ΥΝΑΦΗ : ΗΘΙΚΟΛΟΓΙΚΟ, ΑΞΙΕΣ,

ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑ.



70

μουσείο. Ωστόσο η έννοια τουόρου institution , για τον οποίουπάρχουν τρεις ακριβείς αποδε-

κτές ερμηνείες, βρίσκεται στονπυρήνα των συζητήσεων σχετι-κά με τα μουσεία.

1. Υπάρχουν δύο επίπεδαθεσμών, ανάλογα με τη φύση των αναγκών που εξυπηρετούν.Το πρώτο επίπεδο είναι το βιο-

λογικό (ανάγκη για τροφή, γιααναπαραγωγή, για ύπνο κλπ.)και το δεύτερο είναι αποτέλε-σμα των απαιτήσεων της κοινω- νικής ζωής (ανάγκη για οργά- νωση, άμυνα, υγεία κλπ.). Αυτά τα δύο επίπεδα αντιστοιχούν σεδύο είδη θεσμών, οι οποίοι όμωςδεν είναι απολύτως περιοριστι-κοί: από τη μια μεριά έχουμε τηδιατροφή , τον γάμο, τη στέγα-ση, ενώ από την άλλη έχουμε τοΚράτος, το στρατό, τα σχολεία, τα νοσοκομεία. Στον βαθμό που τα μουσεία εξυπηρετούν μια

κοινωνική ανάγκη του ατόμου(αισθητηριακή επαφή με τααντικείμενα), συγκαταλέγονταιστη δεύτερη κατηγορία θεσμών.

2. Το ICOM ορίζει το μου-σείο ως έναν μόνιμο θεσμό στηνυπηρεσία της κοινωνίας και τηςανάπτυξής της. Με αυτή την έν-

νοια, πρόκειται για ένα σύνολοδομών που δημιούργησε ο άν-θρωπος στο μουσειακό (βλ. όρο)

πεδίο, οργανωμένο κατά τρόποώστε να επιτρέπει την αισθη- τηριακή επαφή των ανθρώπωνμε τα αντικείμενα. Ο θεσμός τουμουσείου, που επινόησε και συ- ντηρεί η κοινωνία, εδράζεται σεένα σύνολο προτύπων και κα- νόνων (προληπτική συντήρηση,απαγόρευση αφής των αντικει-μένων ή των αντιγράφων εκ-θεμάτων που παρουσιάζονταιστη θέση των πρωτοτύπων), πουμε τη σειρά τους βασίζονται σεένα σύστημα αξιών: διαφύλα-ξη κληρονομιάς, παρουσίασηέργων τέχνης και μοναδικώναντικειμένων, διάχυση της επι-στημονικής γνώσης κλπ. Ωςεκ τούτου, η υπογράμμιση τηςθεσμικής φύσης του μουσείουσημαίνει ενδυνάμωση του μορ-φωτικού του ρόλου και της αυ-θεντίας του στην επιστήμη και

τις καλές τέχνες, για παράδειγ-μα, ή της ιδέας ότι τα μουσείαπαραμένουν «στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυ-ξής της».

3. Σε αντίθεση με τα αγγλι-κά, όπου δεν υπάρχει σαφής δι-

αφοροποίηση μεταξύ των όρων



71

institution (θεσμός/ίδρυμα) καιestablishment (ίδρυμα/καθεστώς),αλλά και σε αντίθεση με τη χρήση

του όρου στο Βέλγιο και στον Κα- ναδά, στα γαλλικά οι δύο όροιδεν είναι συνώνυμοι. Το μου-σείο ως θεσμός σημαίνει κάτιδιαφορετικό από το μουσείοως ίδρυμα, δηλαδή ως συγκε-κριμένο τόπο: «Το μουσειακόίδρυμα είναι μια συγκεκριμένημορφή του μουσειακού θεσμού»(Maroević, 2007). Εδώ θα πρέ-πει να σημειωθεί ότι η αμφι-σβήτηση του θεσμού ή και ηευθεία άρνησή του (όπως στηνπερίπτωση του νοερού μουσείου του Malraux ή του επινοημέ- νου μουσείου του καλλιτέχνηMarcel Broodthaers) δεν ση-μαίνει και απομάκρυνση από το μουσειακό πεδίο, υπό τηνέννοια ότι το μουσειακό πεδίοεκτείνεται πέρα από το θεσμι-κό πλαίσιο. Με τη στενή έννοια του όρου, το εικονικό μουσείο

(virtual museum), που υπάρχειστην ουσία αλλά όχι και στηνπραγματικότητα, συνυπολογίζειαυτά τα μουσειακά βιώματα στοπεριθώριο της θεσμικής πραγ-ματικότητας.

Για τον λόγο αυτό, σε πολλέςχώρες και ιδιαίτερα στον Κανα-

δά και στο Βέλγιο, χρησιμοποι-είται ο όρος «μουσειακό ίδρυμα»(institution muséale) για να

περιγράψει έναν οργανισμό πουδεν διαθέτει όλα τα χαρακτηρι-στικά γνωρίσματα ενός παρα-δοσιακού μουσείου. «Λέγονταςμουσειακά ιδρύματα εννοούμεμη κερδοσκοπικά ιδρύματα,μουσεία, εκθεσιακά κέντρα καιερμηνευτικά κέντρα, τα οποία,πέρα από την απόκτηση, συ- ντήρηση, έρευνα και διαχείριση των συλλογών, που ενδεχομέ- νως πραγματοποιούν ορισμένααπό αυτά, έχουν ως κοινό γνώ-ρισμα το γεγονός ότι αποτελούνχώρους εκπαίδευσης και δια-

σποράς γνώσης, αφιερωμένουςστις τέχνες, την ιστορία και τιςεπιστήμες» (Société des muséesqué bécois, Observatoire de laculture et des communautés duQuébec , 2004).

4. Τέλος, ο όρος «μουσεια-

κό ίδρυμα» (museal institution)μπορεί να υποδηλώνει, όπως το«χρηματοπιστωτικό ίδρυμα» (τοΔιεθνές Νομισματικό Ταμείο ήη Παγκόσμια Τράπεζα), όλους τους εθνικούς ή διεθνείς φορείςπου διέπουν τις μουσειακές λει- τουργίες, όπως το ICOM ή την



72

πρώην Διεύθυνση ΜουσείωνΓαλλίας ( Directiondes muséesde France).

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΘΕΣΜΙΚΟΣ, ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΣ ΘΕΣΜΟΣ

(MUSEAL INSTITUTION).

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΙΔΡΥΜΑ (ΕSTABLISHMENT),

ΔΗΜΟΣΙΑ ΣΦΑΙΡΑ, ΔΗΜΟΣΙΑ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ, ΔΗΜΟΣΙΟ

ΚΑΤΑΠΙΣΤΕΥΜΑ, ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ (VIRTUAL

MUSEUM).



73

Κ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ


κά: patrimoine , ισπανικά: patrimonio ,γερμανικά: Erbe, ιταλικά: patrimonio ,

πορτογαλικά: patrimônio .

Η έννοια της κληρονομιάς( patrimonium ) στον ΡωμαϊκόΝόμο αφορούσε σε όλα τα πε-ριουσιακά στοιχεία που μεταβι-βάζονταν κατά διαδοχή, δηλαδή, τα οικογενειακά περιουσιακά

στοιχεία που, σύμφωνα με τονΝόμο, κληροδοτούνταν σταπαιδιά από τους πατέρες και τιςμητέρες τους, εν αντιθέσει προςεκείνα τα περιουσιακά στοιχείαπου αποκτούσε κανείς έπειτααπό γάμο. Κατ’ αναλογία, στησυνέχεια προέκυψαν δύο με- ταφορικές χρήσεις του όρου:α) Πρόσφατα ο όρος «γενετικήκληρονομιά» χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τα κληρονο-μικά χαρακτηριστικά ενός ζώ- ντος οργανισμού. β) Νωρίτερα,κατά τον 17o αι., είχε πρωτοεμ-

φανιστεί η έννοια της «πολιτι-

στικής κληρονομιάς» (Leibniz,1690), η οποία επανεμφανί-στηκε στη συνέχεια κατά τηΓαλλική Επανάσταση (Puthodde Maisonrouge, 1790, Boissyd’Anglas, 1794). Ωστόσο ο όροςαυτός έχει κατά το μάλλον ήήττον ευρύτερη έννοια. Λόγω της ετυμολογίας του, ο όρος καιη έννοια που σηματοδοτεί δι-αδόθηκαν περισσότερο μεταξύ των ρομανικών γλωσσών από

τη δεκαετία του 1930 και μετά(Desvallées, 1995), ενώ στοναγγλοσαξονικό κόσμο, προτιμή-θηκε η χρήση του όρου property(περιουσία) πριν από την υιοθέ- τηση του όρουheritage (κληρο- νομιά ) στη δεκαετία του 1950,με σαφή όμως διαχωρισμό από τον όρο legacy, που σημαίνει την κληρονομιά (ή το κληρο-δότημα) με την έννοια της με- ταλαμπαδευόμενης παράδοσης.Κατά τον ίδιο τρόπο, η ιταλικήκυβέρνηση, παρότι ήταν μεταξύ των πρώτων που αναγνώρισαν

τον όρο patrimonio , συνέχισε



74

να χρησιμοποιεί τις λέξειςbeniculturali , δηλαδή πολιτιστικάαγαθά. Η έννοια της κληρονο-

μιάς (heritage) είναι άρρηκτασυνδεδεμένη με την έννοια τηςδυνητικής απώλειας ή εξαφά- νισης –όπως μετά τη ΓαλλικήΕπανάσταση– και ταυτόχροναμε τη βούληση να διασωθούναυτά τα αγαθά που είναι πιθανό να εξαφανιστούν. «Η κληρονο-μιά προσδιορίζεται από το γεγο- νός ότι η απώλειά της σημαίνειθυσία και η διατήρησή της προ-ϋποθέτει θυσίες» (Babelon καιChastel, 1980).

1. Αρχής γενομένης από τηΓαλλική Επανάσταση και σε

όλη τη διάρκεια του 19ου αι-ώνα, ο όρος κληρονομιά ουσι-αστικά αφορούσε την ακίνητηπεριουσία και σε γενικές γραμ-μές συγχεόταν με την ιδέα τωνιστορικών μνημείων. Ένα μνη-μείο, με την αρχική έννοια τουόρου, είναι ένα οικοδόμημα πουέχει κατασκευαστεί με στόχο τηδιαιώνιση της μνήμης κάποιουπροσώπου ή πράγματος. Ο AloisRiegl ξεχώρισε τα μνημεία σε τρεις κατηγορίες: εκείνα που«σχεδιάστηκαν με πρόθεση ναμνημονεύσουν μια συγκεκριμέ-

νη εποχή ή ένα σημαντικό συμ-

βάν του παρελθόντος», «εκείναπου επιλέχθηκαν βάσει υποκει-μενικών κριτηρίων» και, τέλος,

«όλα τα δημιουργήματα της αν-θρωπότητας, ανεξαρτήτως τηςσπουδαιότητάς τους ή του σκο-πού για τον οποίο δημιουργήθη-καν» (Riegl, 1903).

Σύμφωνα με τις αρχές τηςιστορίας, της ιστορίας της τέ-χνης και της αρχαιολογίας, οιδύο τελευταίες κατηγορίες ου-σιαστικά ανήκουν στην κατη- γορία της ακίνητης κληρονο-μιάς. Μέχρι πολύ πρόσφατα, ηΔιεύθυνση Πολιτιστικής Κλη-ρονομιάς της Γαλλίας, με κύριααρμοδιότητα τη διαφύλαξη των

ιστορικών μνημείων της χώρας,ήταν ξεχωριστός φορέας από τηΔιεύθυνση Μουσείων (ΓαλλικόΣυμβούλιο Μουσείων). Ακόμακαι σήμερα δεν είναι σπάνιες οιπεριπτώσεις εκείνων που υπο-στηρίζουν αυτή τη διαφοροποί-ηση, μολονότι είναι πλέον λι- γότερο αυστηρή. Και στις μέρεςμας, στο πλαίσιο της UNESCO,η άποψη που επικρατεί κυρίωςστο ICOMOS (το αντίστοιχο τουICOM όσον αφορά τα ιστορικάμνημεία) βασίζεται κατά κύριολόγο στα μνημεία και στις ομά-

δες μνημείων και τοποθεσιών.



76

κληρονομιάς-heritage διαφέρειαπό την έννοια της κληρονο-μιάς-inheritance ως προς τον

χρόνο και τα γεγονότα: η κλη-ρονομιά με τη δεύτερη έννοιαπροσδιορίζεται κατόπιν θανά- του ή όταν λαμβάνει χώρα με- ταβίβαση αγαθών από τη μια γενιά στην άλλη, ενώ η κλη-ρονομιά με την πρώτη έννοιαπεριλαμβάνει όλα τα αγαθάπου παραλήφθηκαν ή συγκε- ντρώθηκαν και διαφυλάσσο- νται από προηγούμενες γενιέςπροκειμένου να μεταβιβαστούνστις επόμενες. Ως ένα βαθμό, ηκληρονομιά-heritage μπορεί ναθεωρηθεί ως μια αλυσίδα από

κληρονομιές-inheritances .3. Τα τελευταία χρόνια η έν- νοια της κληρονομιάς, οριζόμε- νη βάσει της δυτικής αντίληψηςπερί μεταβίβασης, έχει επηρε-αστεί από την παγκοσμιοποί-ηση των ιδεών, όπως π.χ. από τη σχετικά πρόσφατη έννοια της άυλης κληρονομιάς. Αυτήη έννοια, ασιατικής προέλευ-σης (ειδικότερα ιαπωνικής καικορεατικής προέλευσης), εδρά-ζεται στην άποψη ότι φορείς τηςμεταβίβασης, προκειμένου αυτή να είναι αποτελεσματική, πρέ-

πει να είναι οι άνθρωποι, εξού

και η διαμόρφωση της ιδέας τωνανθρώπων- ζωντανών θησαυ- ρών: «Ο όρος άνθρωπος-ζωντα-

νός θησαυρός αφορά ένα άτομοπου διαπρέπει στη μουσική, τονχορό, σε αθλήματα ή σε τελε- τουργίες (rituals ) που θεωρού- νται εξαιρετικής καλλιτεχνικήςκαι ιστορικής αξίας στις χώρες τους, όπως το εννοεί η Σύσταση για τη Διαφύλαξη του Παραδο-σιακού και Λαϊκού Πολιτισμού( Recommendation on the Safe- guarding of Traditional Cul-tures and Folklore) (UNESCO,1993). Αυτή η αρχή υιοθετήθη-κε διεθνώς και υπογράφηκε ηΣύμβαση για την προστασία της

άυλης πολιτιστικής κληρονο-μιάς το 2003. Ως άυλη πολιτι-στική κληρονομιά εννοούνταιοι « πρακτικές, αναπαραστάσεις,εκφράσεις, γνώσεις και τεχνικές–καθώς και τα εργαλεία, αντι-κείμενα, χειροτεχνήματα και οιπολιτιστικοί χώροι που συνδέο- νται με αυτές– και τις οποίες οικοινότητες, οι ομάδες και, πε-ριπτώσεως δοθείσης, τα άτο-μα αναγνωρίζουν ως μέρος τηςπολιτιστικής κληρονομιάς τους.Αυτή η άυλη πολιτιστική κλη-ρονομιά που μεταβιβάζεται από

γενιά σε γενιά, αναδημιουργεί-



77

ται συνεχώς από τις κοινότητεςκαι τις ομάδες σε συνάρτηση με το περιβάλλον τους, την αλλη-

λεπίδρασή τους με τη φύση και την ιστορία τους, και τους παρέ-χει μια αίσθηση ταυτότητας καισυνέχειας, συμβάλλοντας έτσιστην προώθηση του σεβασμού της πολιτιστικής διαφορετικό- τητας και της ανθρώπινης δημι-ουργικότητας. Για τους σκοπούς της παρούσας Σύμβασης, θαλαμβάνεται υπόψη μόνο η άυληπολιτιστική κληρονομιά πουανταποκρίνεται στα ήδη υφι-στάμενα διεθνή κείμενα για ταανθρώπινα δικαιώματα, ως καιστην απαίτηση για αμοιβαίο σε-

βασμό μεταξύ κοινοτήτων, ομά-δων και ατόμων, και για βιώσιμηανάπτυξη» (UNESCO, 2003).

4. Η κληρονομιά καλύπτειένα ολοένα και πιο πολύπλοκοπεδίο και, τα τελευταία χρό- νια, οι αβεβαιότητες που σχε- τίζονται με τη μεταβίβασή τηςέχουν οδηγήσει σε εστίαση τωνσκέψεων γύρω από τους μηχα- νισμούς δημιουργίας και διαιώ- νισης της κληρονομιάς: με ποιαακριβώς διαδικασία δημιουρ- γείται η κληρονομιά; Μεγάλοκομμάτι της σύγχρονης έρευ-

νας, που αναλύει τον θεσμό της

δημιουργίας κληρονομιάς πέρααπό την εμπειρική προσέγγιση, τον θεωρεί αποτέλεσμα στρα-

τηγικών και παρεμβάσεων πουεστιάζουν στο να αφήσουν έναίχνος, να εκπέμψουν κάποιοσήμα. Έτσι, η έννοια της δη-μιουργίας κληρονομιάς είναιαπαραίτητη για να καταλάβου-με τη θέση της κληρονομιάςμέσα στην κοινωνία, τη στιγμήπου κάποιοι άλλοι μιλούν για την έννοια της «τεχνοποίησης»(artification) (Shapiro, 2004) ωςπρος την τέχνη. «Η κληρονομιάείναι μια πολιτιστική διαδικασίαή δραστηριότητα που ασχολείταιμε τις μορφές της παραγωγής

και τη διαπραγμάτευση της πο-λιτιστικής ταυτότητας, της ατο-μικής και συλλογικής μνήμηςκαι των κοινωνικών και πολι- τιστικών αξιών» (Smith, 2007).Αν δεχτούμε ότι η κληρονομιάείναι αποτέλεσμα της θεμελίω-σης ορισμένων αξιών, από αυτόσυνάγεται ότι αυτές οι αξίεςαποτελούν τη βάση της κληρο- νομιάς. Αυτές οι αξίες οφείλουν να εξεταστούν, αλλά και –κά-ποιες φορές– να αμφισβητηθούν.

5. Ο θεσμός της κληρονο-μιάς έχει και τους επικριτές του:

ανθρώπους που αμφισβητούν



78

τις καταβολές της και την κα- ταχρηστική «φετιχιστική» αξίαπου αποδίδεται στις φόρμες

της υποκείμενης κουλτούρας,στο όνομα του δυτικού ουμα- νισμού. Με την πλέον αυστηρήέννοια του όρου, αυτό σημαίνειαπό ανθρωπολογική σκοπιά ότιη πολιτιστική μας κληρονομιάαποτελείται μόνο από ελάχι-στες πρακτικές και δεξιότη- τες. Σε πολύ μεγαλύτερο βαθμόεξαρτάται από την ικανότητα να αξιοποιήσουμε αυτά τα ερ- γαλεία, ειδικά όταν αυτά είναιαντικείμενα σταθερά τοποθετη-μένα σε μια προθήκη μουσείου.Πολύ συχνά ξεχνούμε ότι το

πιο περίπλοκο και το πιο ισχυ-ρό εργαλείο που έχει εφεύρει οάνθρωπος είναι η ίδια η έννοια, το εργαλείο παραγωγής σκέ-ψης, που είναι πολύ δύσκολο να τοποθετηθεί σε προθήκη. Ηπολιτιστική κληρονομιά με τηνέννοια του συνόλου των στοι-χείων που σχετίζονται με τηνανθρωπότητα έχει δεχθεί σκλη-ρή κριτική ως μία μορφή νέουδόγματος (Choay, 1992) σε μιακοινωνία που έχει απολέσει τηθρησκευτική της διάσταση. Επι-πλέον, μπορεί κανείς να απα-

ριθμήσει τα διαδοχικά στάδια

κατασκευής αυτού του πρόσφα- του προϊόντος: επανοικειοποίη-ση κληρονομιάς (Vicq d’Azyr,

1794), πνευματική συνδήλωση(Hegel, 1807), μυστικιστική,ακούσια συνδήλωση (Renan,1882) και, τέλος, ουμανισμός(Malraux, 1947). Η έννοια τηςσυλλογικής πολιτιστικής κλη-ρονομιάς, που τα νομικά καιοικονομικά λεξικά τοποθετούνστο πεδίο της ηθικολογίας, φα- ντάζει τουλάχιστον ύποπτη καιμπορεί να αναλυθεί ως κομμάτιαυτού που οι Μαρξ και Ένγκελςονόμαζαν ιδεολογία, δηλαδή έναπαραπροϊόν ενός συγκεκρι-μένου κοινωνικο-οικονομικού

πλαισίου που αποσκοπεί στηνεξυπηρέτηση συγκεκριμένωνσυμφερόντων. «Η διεθνοποίηση της έννοιας της κληρονομιάς[…] δεν είναι μόνο ψευδεπίγρα-φη, αλλά και επικίνδυνη, διότικατά κάποιον τρόπο επιβάλλειένα σύνολο γνώσεων και προ-καταλήψεων, με κριτήρια τηνέκφραση κληροδοτημένων αξι-ών που εδράζονται σε αισθη- τικές, ηθικές και πολιτιστικέςιδέες, δηλαδή την ιδεολογία μιασυγκεκριμένης κάστας, σε μιακοινωνία που οι δομές της δεν

συγκρίνονται με αυτές του τρί-



79

του κόσμου γενικότερα και τηςΑφρικής ειδικότερα» (Adotevi,1971). Και γίνεται ακόμα πιο

επικίνδυνη όταν συνυπάρχει με την ιδιωτική φύση της οικονο-μικής περιουσίας και προσφέ-ρεται σαν βραβείο παρηγοριάςστους οικονομικά στερημένους.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ

ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ, ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΑΤΑΛΟΙΠΟ, ΕΚΘΕΜΑ,

ΤΕΚΜΗΡΙΟ, ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, ΕΙΚΟΝΑ, ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ

(LEGACY), ΖΩΝΤΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ,

ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΜΝΗΜΗ, ΜΗΝΥΜΑ,

ΜΝΗΜΕΙΟ, ΦΥΣΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ,

ΠΑΤΡΟΓΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ,

ΣΗΜΑΙΝΟΝ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ (ΒΛ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ),ΕΔΑΦΟΣ, ΠΡΑΓΜΑΤΑ, ΑΞΙΑ, ΜΑΡΤΥΡΑΣ.

ΚΟΙΝΟ


κά: public, audience , αγγλικά : public,ισπανικά: public , γερμανικά: Publi-kum , ιταλικά: pubblico , πορτογαλικά:

público .

Ο γαλλικός και ο αγγλικόςόρος “public” έχουν δύο σημα-σίες, μία ως ουσιαστικό και μία(άλλη) ως επίθετο.

1. Το επίθετο public (δη-μόσιος-α-ο) –όπως στη φράση public museum (δημόσιο μου-

σείο)– περιγράφει την έννομησχέση ανάμεσα στο μουσείοκαι τους κατοίκους της περιο-χής όπου είναι εγκατεστημένο το μουσείο. Το δημόσιο μουσείοαποτελεί ουσιαστικά ιδιοκτη-σία του λαού – χρηματοδοτείταικαι διοικείται από τον λαό μέσω των εκπροσώπων του και, διά της ανάθεσης των κατάλληλωναρμοδιοτήτων, μέσω της διοί-κησης του μουσείου. Αυτό τοσύστημα είναι επικρατέστεροστις λατινικές χώρες: το δημό-σιο μουσείο χρηματοδοτείται

ουσιαστικά από τους εισπραττό-μενους φόρους και οι συλλογές του εμπίπτουν στη λογική τηςδημόσιας περιουσίας (κατά κα- νόνα, το μουσείο δεν δύναται να τις απομακρύνει ή να τις απο-ποιηθεί ούτε μπορεί να αλλάξει το νομικό καθεστώς που τις διέ-πει αν δεν ακολουθηθεί μια αυ-στηρή διαδικασία). Οι κανόνεςλειτουργίας αυτών των μουσεί-ων είναι σε γενικές γραμμές οιίδιοι με εκείνους των δημοσίωνυπηρεσιών, ιδίως ως προς τηναρχή της συνέχειας ( η υπη-

ρεσία απαιτείται να παρέχεται



80

κανονικά και αδιάλειπτα, χωρίςάλλες διακοπές πέραν αυτώνπου προβλέπονται στους σχε-

τικούς κανονισμούς), την αρχή της δυνατότητας εξέλιξης (ηυπηρεσία οφείλει να προσαρμό-ζεται ανάλογα με τις μεταβολέςστις ανάγκες του κοινού δημο-σίου συμφέροντος και δεν θαπρέπει να υφίστανται νομικάεμπόδια στη διενέργεια αυτών των προσαρμογών), την αρχή της ισονομίας (για να διασφα-λίζεται ότι κάθε πολίτης λαμ-βάνει ίση μεταχείριση). Τέλος, ηαρχή της διαφάνειας (κοινοποί-ηση εγγράφων σχετικά με τηνυπηρεσία σε οποιονδήποτε τα

ζητά και κοινοποίηση της αιτι-ολόγησης ορισμένων αποφάσε-ων) σημαίνει ότι το μουσειακόίδρυμα είναι ανοιχτό σε όλουςκαι ανήκει σε όλους είναι στηνυπηρεσία της κοινωνίας και τηςανάπτυξής της.

Στο αγγλοσαξονικό δίκαιο, ηεπικρατούσα άποψη δεν προ- τάσσει τόσο την έννοια της δη-μόσιας υπηρεσίας όσο του δη-μόσιου καταπιστεύματος, όπου τα μέλη του διοικητικού συμ-βουλίου απαιτείται να είναι αυ-στηρά αφοσιωμένα στο μουσείο

–το οποίο ακολουθεί οργάνωση

ιδιωτικής επιχείρησης με τη νο-μική μορφή του μη κερδοσκο-πικού οργανισμού– και οι δρα-

στηριότητές τους οφείλουν νααπευθύνονται σε συγκεκριμένοκοινό. Το κύριο σημείο αναφο-ράς ενός τέτοιου τύπου μουσεί-ου, ιδιαίτερα στις Η.Π.Α., είναιμάλλον η έννοια μιας κοινότη- τας παρά ενός ευρύτερου κοι- νού, παρότι και η έννοια ‘κοινό- τητα’ συχνά νοείται ως αρκετάευρεία (βλ. Κοινωνία).

Λόγω αυτής της αρχής τουδημόσιου συμφέροντος, τα μου-σεία παγκοσμίως υλοποιούν τιςδραστηριότητές τους, αν όχι υπό την αιγίδα κάποιας δημόσιας

αρχής, τότε τουλάχιστον λογο-δοτώντας σε κάποια δημόσιααρχή, ενώ δεν είναι λίγες οι φο-ρές που η εν λόγω δημόσια αρχήσυμμετέχει εν μέρει στη διαχεί-ριση του μουσείου, γεγονός πουμε τη σειρά του υποχρεώνει τομουσείο να τηρεί μια σειρά απόκανόνες, οι οποίοι επηρεάζουν τη διοίκησή του,και μια σειράαπό ηθικές αρχές. Σε αυτό τοπλαίσιο, η έννοια του ιδιωτι-κού μουσείου ή του μουσείουπου ακολουθεί διαχείριση τύ-που εμπορικής επιχείρησης μάς

επιτρέπει να υποθέσουμε ότι σε



81

αυτή την περίπτωση δεν θα συ- νέτρεχαν οι προαναφερόμενεςδιαφορετικές αρχές που συν-

δέονται με τη δημόσια ιδιοκτη-σία και τη φύση των δημόσιωναρχών. Εξ αυτού του λόγου, οορισμός του μουσείου εκ μέρους του ICOM προϋποθέτει ότι τομουσείο είναι μη κερδοσκοπι-κός οργανισμός και πολλά από τα άρθρα του σχετικού κώδικαδεοντολογίας έχουν συνταχθείσύμφωνα προς τη δημόσια φύση του μουσείου.

2. Ως ουσιαστικό, ο όρος public (κοινό) αναφέρεται στουςχρήστες του μουσείου (το κοινό του μουσείου), αλλά και, πέραν

των πραγματικών χρηστών-ε-πισκεπτών, σε όλο τον πληθυ-σμό στον οποίο απευθύνεταιο οργανισμός. Η έννοια τουκοινού βρίσκεται στον πυρήνασχεδόν όλων των σύγχρονωνορισμών για το μουσείο: «ίδρυμα… στην υπηρεσία της κοινωνίαςκαι της ανάπτυξής της, ανοιχτόστο κοινό» (ICOM, 2007). Όπωςεπίσης «συλλογή… της οποίας ησυντήρηση και ανάδειξη είναιπρος το δημόσιο συμφέρον καιαποσκοπεί στη γνώση, την εκ-παίδευση και την ψυχαγωγία»

(γαλλικός Νόμος περί μουσείων,

2002) ή «ένα ίδρυμα που έχειστην κατοχή του και αξιοποιείυλικά αντικείμενα, τα προφυ-

λάσσει και τα εκθέτει στο κοινό,στο πλαίσιο τακτικού ωραρί-ου λειτουργίας» (Αμερικανική Ένωση Μουσείων - Ameri-canAssociationofMuseums,Πρόγραμμα Πιστοποίησης -AccreditationProgram, 1973).Στον ορισμό που δημοσίευσε το 1998 η Βρετανική ΈνωσηΜουσείων, το επίθετο «δημόσιο»αντικαταστάθηκε από το ουσια-στικό «λαός» (people).

Ο ίδιος ο όρος public (κοι- νό) συνδέει από μόνος του τιςδραστηριότητες του μουσεί-

ου με τους χρήστες του, ακόμακαι με εκείνους στους οποίουςαπευθύνονται οι υπηρεσίες τουαλλά δεν τις αξιοποιούν. Με τονόρο «χρήστες» εννοούμε φυσικά τους επισκέπτες –το ευρύ κοι- νό– που αποτελούν την κύριαμέριμνά μας, παραβλέποντας ότιδεν διαδραμάτιζαν πάντα τονκεντρικό ρόλο που τους ανα- γνωρίζει σήμερα το μουσείο,διότι υπάρχουν πολλά διαφο-ρετικά είδη κοινού. Τα μουσείαανοίχθηκαν σταδιακά στο ευρύκοινό, ενώ αρχικά ήταν τόποι

εκπαίδευσης καλλιτεχνών και



82

απευθύνονταν μόνο στους μορ-φωμένους και τους διανοού-μενους. Αυτό το άνοιγμα, που

έστρεψε την προσοχή του προ-σωπικού των μουσείων σε όλους τους επισκέπτες τους αλλά καιστο τμήμα του πληθυσμού πουδεν τα επισκέπτεται, ευνόησε την ανάπτυξη τρόπων ερμη- νείας του μουσείου προς όλους τους χρήστες, όπως διαπιστώ- νουμε και στις νέες λέξεις πουάρχισαν να χρησιμοποιούνταιμε τον καιρό: λαός, ευρύ κοι- νό, μη-κοινό, απόμακρο κοινό(distantpublic), άτομα με ανα-πηρία ή ευπαθείς ομάδες, χρή-στες, επισκέπτες, παρατηρητές,

θεατές, καταναλωτές, ακροα- τήριο κλπ. Επίσης, η ανάπτυξη του επαγγελματικού κλάδου των κριτικών εκθέσεων, πολ-λοί από τους οποίους παρουσι-άζονται ως «υπερασπιστές τουκοινού» ή «η φωνή του λαού»,αποτελεί και αυτή απόδειξη της τρέχουσας τάσης ενίσχυσης τηςάποψης ότι το κοινό βρίσκε- ται στο επίκεντρο των γενικώνλειτουργιών του μουσείου. Κατ’ουσίαν, από τα τέλη της δεκα-ετίας του 1980, διαπιστώνουμεμια «στροφή προς το κοινό» στη

μουσειακή δραστηριότητα, δη-

λαδή μια αυξανόμενη σημασία των επισκέψεων στα μουσείακαι μια αναγκαιότητα να λη-

φθούν υπόψη οι ανάγκες καιπροσδοκίες των επισκεπτών(φαινόμενο που αντιστοιχείκαι σε αυτό που αποκαλούμε«εμπορική τάση των μουσείων»,μολονότι οι δύο έννοιες μπορεί να μη συνάδουν).

3. Κατ’ επέκταση, στο μο- ντέλο του οικομουσείου ή τηςκοινότητας, το κοινό έχει δι-ευρυνθεί, ώστε να καλύπτει το σύνολο του πληθυσμού τωνπεριοχών, όπου βρίσκονται ταμουσεία. Ο πληθυσμός αποτελεί τη βάση του μουσείου και, στην

περίπτωση των οικομουσείων,μετατρέπεται από στόχο προ-σέλκυσης σε πρωταγωνιστή (βλ. Κοινωνία).

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΑΤΟΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ,

ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ, ΜΗ-ΚΟΙΝΟ, ΕΥΡΥ ΚΟΙΝΟ,

ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ, ΔΗΜΟΣΙΟΤΗΤΑ, ΚΟΙΝΟ-

ΣΤΟΧΟΣ (TARGET PUBLIC).

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΑ, ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ,

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, ΠΕΛΑΤΕΣ, ΟΙΚΟΜΟΥΣΕΙΟ,

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ, ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ

ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ, ΛΑΟΣ, ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, ΙΔΙΩΤΙΚΟ,

ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΘΕΑΤΕΣ, ΑΙΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ,

ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ, ΧΡΗΣΤΕΣ, ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ, ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ.



83

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλικά:société , αγγλικά: society, ισπανικά:sociedad , γερμανικά: Gesellschaft ,

ιταλικά: società, πορτογαλικά: socie-dade .

Με τη γενική της έννοια,κοινωνία σημαίνει μια ομάδαανθρώπων που νοείται ως ένασυνεκτικό σύνολο, μέσα στοοποίο καθιερώνονται συστήμα- τα σχέσεων και συναλλαγών.Η κοινωνία, στην οποία απευ-θύνονται τα μουσεία, μπορεί να οριστεί ως η κοινότητα τωνατόμων (ενός συγκεκριμένου τόπου, σε μια συγκεκριμένη

χρονική στιγμή) που είναι ορ- γανωμένα γύρω από κοινούςπολιτικούς, οικονομικούς, νομι-κούς και πολιτιστικούς θεσμούς,στους οποίους συγκαταλέγεται το μουσείο, και βάσει των οποί-ων αναπτύσσει τις δραστηριό- τητές του.

1. Από το 1974 –σε συνέχεια της Διακήρυξης του Σαντιάγκο της Χιλής– το μουσείο νοείταιαπό το ICOM ως ένας θεσμός/οργανισμός «στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυ-ξής της». Αυτή η πρόταση, που

προέκυψε ιστορικά από τη γέν-

νηση του όρου «αναπτυσσόμε- νη χώρα» και την ταύτισή του,κατά τη δεκαετία του 1970, με

μια τρίτη ομάδα χωρών ανάμε-σα στα κράτη του δυτικού και του ανατολικού κόσμου, θεωρεί το μουσείο ως φορέα ανάπτυ-ξης της κοινωνίας. Η ανάπτυξηαυτή μπορεί να αφορά είτε τηνκουλτούρα (στον όρο ‘culture’συμπεριλαμβάνεται ακόμη καιη κυριολεκτική του ερμηνεία,δηλαδή αυτή της γεωργικήςκαλλιέργειας κατά την εποχή της αγροτικής ανάπτυξης) είτε τον τουρισμό και την οικονο-μία, όπως συμβαίνει σήμερα.Κατ’ αυτή την έννοια, η κοι-

νωνία μπορεί να θεωρηθεί ότισυμπεριλαμβάνει όλους τουςκατοίκους μίας ή περισσότερωνχωρών ή και ολόκληρου τουκόσμου. Αυτό ισχύει για τηνUNESCO, τον διεθνή οργανισμόπου έχει κατ’ εξοχήν επωμισθεί το καθήκον της διαφύλαξης και της διάδοσης των πολιτισμώνκαι του σεβασμού της πολιτι-σμικής διαφορετικότητας, κα-θώς και της ανάπτυξης των εκ-παιδευτικών συστημάτων, όπουανήκουν και τα μουσεία.

2. Αν η κοινωνία μπορεί να

οριστεί καταρχήν ως μια κοι-



84

νότητα δομημένη πάνω σε θε-σμούς, η ίδια η έννοια της κοι- νότητας διαφέρει από την έννοια

της κοινωνίας, δεδομένου ότιη κοινότητα (community)εί- ναι ένα σύνολο ανθρώπων πουζουν συλλογικά ή συνεργατικάκαι έχουν μια σειρά από κοινάχαρακτηριστικά (γλώσσα, θρη-σκεία, έθιμα), χωρίς απαραίτη- τα να κινούνται βάσει κοινώνθεσμικών δομών. Γενικότερα,η κοινωνία (society)και η κοι- νότητα (community) διαφέρουνως προς το υποτιθέμενο μέγεθός τους: ο όρος κοινότητα περι- γράφει εν γένει μικρότερες καιπιο ομοιογενείς ομάδες (π.χ. η

εβραϊκή κοινότητα, η κοινότητα των ομοφυλοφίλων κ.ο.κ. μιαςπόλης ή μιας χώρας), ενώ ο όροςκοινωνία περιγράφει συνήθωςπολύ μεγαλύτερες και, συνεπώς,πολύ πιο ανομοιογενείς ομά-δες ανθρώπων (η κοινωνία μιαςχώρας, η αστική κοινωνία κλπ).Ειδικότερα, ο όροςκοινότητα,που χρησιμοποιείται ευρέωςστις αγγλο-αμερικανικές χώρες,δεν έχει ακριβές αντίστοιχο στη γαλλική γλώσσα, Αντιπροσω-πεύει μια ομάδα από ένα σύνολοαποτελούμενο από άτομα ή φο-

ρείς, όπως διάφορες κατηγορίες

κοινού, ειδικούς, εκπροσώπους του Τύπου ή καλλιτέχνες-ερμη- νευτές, παραγωγούς προγραμμά-

των, βιβλιοθήκες, αρχεία, μουσείακ.ά. (American Association ofMuseums – Αμερικανική Ένω-ση Μουσείων, 2002). Ο όρος με- ταφράζεται στα Γαλλικά είτε ωςcollectivité (συλλογικότητα)είτεως population locale (εντόπιοςπληθυσμός) ή communauté(με την αυστηρά στενή έννοια του όρου) ή και ως milieu

professionnel (επαγγελμα -

τικός κλάδος) .

3. Τις τελευταίες δεκαετί-ες έχουν αναπτυχθεί δύο τύποιμουσείων–τα κοινωνικά μου-

σεία (social museums) και τακοινοτικά μουσεία (communitymuseums) – προκειμένου να το- νιστεί ο ιδιαίτερος δεσμός πουεπιθυμούν να οικοδομήσουν τα μουσεία με το κοινό τους.Αυτά τα μουσεία –εθνογραφι-κά, συνήθως– αποτελούν ιδρύ-ματα που διαθέτουν ισχυρούςδεσμούς με το κοινό τους, τοοποίο βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους. Αυτοίοι δύο τύποι μουσείου έχουνπαρεμφερείς στόχους, διαφέρειόμως ο τρόπος διοίκησής τους,

καθώς και η σχέση τους με το



85

κοινό. Ο όρος «κοινωνικά μου-σεία» περιλαμβάνει «μουσείαπου έχουν σκοπό: να μελετούν

την εξέλιξη της ανθρωπότη- τας ως προς τα κοινωνικά καιιστορικά της συστατικά και ναπαρουσιάζουν τα «θέατρα» αυ- τών των εξελίξεων, καθώς και τα σχετικά σημεία αναφοράς, μεστόχο την κατανόηση της δια-φορετικότητας μεταξύ πολιτι-σμών και κοινωνιών» (Vaillant,1993). Οι σκοποί αυτοί καθι-στούν το μουσείο έναν αυθε- ντικά διεπιστημονικό χώρο καιδίδουν τη δυνατότητα διοργά- νωσης εκθέσεων που αναφέρο- νται σε ποικίλα θέματα, όπως η

κρίση των ‘τρελών αγελάδων’, ημετανάστευση, η οικολογία κ.ο.κ.Η λειτουργία τωνκοινοτικών μου-σείων –τα οποία μπορούν να νοη-θούν ως μέρος του κινήματος τωνκοινωνικών μουσείων– σχετίζεταιαμεσότερα με την κοινωνική, πο-λιτισμική, επαγγελματική ή γεω- γραφική ομάδα των ανθρώπωνπου εκπροσωπούν, ενώ παράλ-ληλα στοχεύει στην εξασφάλιση της βιωσιμότητας της συγκε-κριμένης ομάδας. Μολονότι ηδιαχείριση αυτών των μουσείωνείναι συχνά επαγγελματική, η

λειτουργία τους μπορεί να βα-

σίζεται και μόνο σε τοπικέςπρωτοβουλίες και την ατομικήδιάθεση προσφοράς. Τα θέμα-

τα που πραγματεύονται έχουνάμεση σχέση με τη ζωή και την ταυτότητα της κοινότητας μέσαστην οποία λειτουργούν – πράγ-μα που ισχύει ιδιαιτέρως για ταμουσεία της γειτονιάς και τα οι-κομουσεία.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ, ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ,

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ, ΟΙΚΟΜΟΥΣΕΙΟ,

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, ΤΟΠΙΚΟ, ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ,

ΚΟΙΝΟ.



86

MΜΟΥΣΕΙΑΚΟΣ

επίθ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλι -

κά: muséal , ισπανικά: museal , γερμα -νικά: museal , ιταλικά: museale , πορ -

τογαλικά: museal .

Ο όρος muséal στα γαλλικάέχει δύο έννοιες: μία όταν χρη-σιμοποιείται ως επίθετο για ναορίσει το σχετικό με το μουσείοκαι μία όταν χρησιμοποιείται ωςουσιαστικό. Στα αγγλικά όμωςέχει μόνο μία έννοια και μέχρισήμερα έχει σπάνια χρησιμο-ποιηθεί σε σχέση με ένα πεδίοευρύτερο από την έννοια τουμουσείου. Το μουσειακό πεδίοδεν καλύπτει μόνο τη δημιουρ- γία, ανάπτυξη και λειτουργία

ενός μουσείου, αλλά και τουςστοχασμούς ως προς τις σχετι-κές αρχές και τα συναφή ζητή-ματα. Το μουσειακό πεδίο ανα-φοράς χαρακτηρίζεται από μιαορισμένη προσέγγιση, η οποίακαθιερώνει μια συγκεκριμένηοπτική απέναντι στην πραγμα- τικότητα που λαμβάνει υπόψη

της τον τομέα της κληρονομιάς(όταν, δηλαδή, θεωρώ κάτι από τη μουσειακή οπτική, διερω- τώμαι αν αυτό είναι δυνατό ναδιαφυλαχθεί και να εκτεθεί στοκοινό). Κατά συνέπεια, η μου-σειολογία μπορεί να οριστεί ως το σύνολο των προσπαθειώνθεωρητικοποίησης ή κριτικήςσκέψης σε σχέση με το μουσεια-κό πεδίο ή ως η ηθική και φιλο-σοφία που διέπει τη μουσειακή

λειτουργία.1. Ο όρος «μουσειακός-ή-ό

ορίζεται ως μια «συγκεκριμένησχέση προς την πραγματικότη- τα» (Stránský, 1987, Gregorová,1980). Αυτό τον τοποθετεί μαζίμε τον όρο «πολιτική» στο ίδιο

επίπεδο με την κοινωνική ζωή, τη θρησκεία, τη δημογραφία, ταοικονομικά κοκ. Κάθε περίπτω-ση αποτελεί μια σφαίρα ή έναπρωτογενές πεδίο, όπου ανακύ-πτουν προβληματισμοί που θααπαντηθούν μέσω εννοιών. Τοίδιο φαινόμενο εντοπίζεται στοσημείο, όπου συναντώνται διά-



88

την άλλη, δεν έχει ανάγκη απόαυτές τις δεξιότητες, γιατί η τεκμηρίωση που προτείνει εί-

ναι πάνω απ’ όλα αισθητηριακή,δηλαδή γίνεται αντιληπτή με την όραση, κάποιες φορές καιμε την ακοή και, λίγο πιο σπά- νια, και με τις άλλες τρεις αι-σθήσεις, την αφή, τη γεύση και την όσφρηση. Αυτό σημαίνειότι ακόμα και ένας αναλφάβη- τος άνθρωπος ή ένα πολύ μικρόπαιδί έχουν πάντα κάτι να κερ-δίσουν από μία επίσκεψη στομουσείο, ενώ σε μια βιβλιοθήκη, για παράδειγμα, δεν θα ήταν σεθέση να αξιοποιήσουν τους δια- τιθέμενους πόρους. Αυτό εξηγεί

και τις βιωματικές εμπειρίες πουείναι ειδικά σχεδιασμένες για τυφλούς ή ανθρώπους με περιο-ρισμένη όραση, όπου καλούνται να συμμετάσχουν οι άλλες τουςαισθήσεις (η ακοή και κυρίως ηαφή) προκειμένου να ανακαλύ-ψουν τις αισθητηριακές πτυχές των εκθεμάτων. Ένας πίνακαςζωγραφικής ή ένα γλυπτό δημι-ουργούνται κυρίως για να τα δεικάποιος, ενώ η αναφορά σε κά-ποιο σχετικό κείμενο (ή η ανά- γνωση κάποιας αναρτημένηςπινακίδας, εάν υπάρχει) έρχεται

σε δεύτερο στάδιο και δεν θε-

ωρείται απολύτως απαραίτητη. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι τομουσείο επιτελεί μια «αισθητη-

ριακή τεκμηριωτική λειτουρ- γία» (sensory documentaryfunction) (Deloche, 2007).

2) την περιθωριοποίησητης πραγματικότητας ( Margin-alising reality), διότι το μουσείο«αυτοπροσδιορίζεται μέσω τουαυτοδιαχωρισμού» (“specifiesitself while separating itself”(Lebensztein, 1981). Σε αντίθε-ση με την πολιτική, όπου είναιδυνατό να μιλά κανείς θεωρη- τικά για τη διαχείριση της ζωής των ανθρώπων μιας κοινωνί-ας με τη μεσολάβηση θεσμών

όπως η Πολιτεία, στα μουσείααναπτύσσονται θεωρίες για τον τρόπο με τον οποίο ένας θεσμός,μέσω του διαχωρισμού και τηςαπομάκρυνσης από το συγκε-κριμένο πλαίσιο, δηλαδή μέσω της απεικόνισης, δημιουργεί έναχώρο αισθητηριακής παρουσία-σης «στο περιθώριο κάθε πραγ-ματικότητας» (Sartre). Αυτή εί- ναι η πεμπτουσία μιας ουτοπίας,δηλαδή ενός ολότελα ξεχωρι-στού χώρου, ασφαλώς συμβολι-κού, αλλά όχι απαραίτητα ανέ-φικτου. Αυτή η δεύτερη πτυχή

χαρακτηρίζει αυτό που θα μπο-



89

ρούσε να ονομαστεί ουτοπικήλειτουργία των μουσείων, δι-ότι για να αλλάξεις τον κόσμο,

πρέπει πρώτα να τον οραματι-στείς κάπως αλλιώς και, ως εκ τούτου, να αποστασιοποιηθείςαπό αυτόν. Για τον λόγο αυτό, ηουτοπία ως φαντασιακή κατά-σταση δεν σημαίνει απαραίτη- τα απουσία ή έλλειψη κάποιουστοιχείου, αλλά τον οραματισμόενός διαφορετικού κόσμου.w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ /

ΜΟΥΣΕΙΑΚΟ ΠΕΔΙΟ (MUSEAL FIELD), MUSEALIA,

ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΤΗΤΑ (MUSEALITY), ΜΟΥΣΕΙΟΠΟΙΗΣΗ

(MUSEALISATION).

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ, ΜΟΥΣΕΙΟ,

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ(SENSORY DISPLAY), ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ.

ΜΟΥΣΕΙΟ

ουσ. (Από την αρχαία ελληνική λέξη

«μουσείον», που σημαίνει ναός τωνΜουσών). – Αντίστοιχος όρος σταγαλλικά: musée , ισπανικά: museo ,γερμανικά: Museum , ιταλικά: museo ,πορτογαλικά: museu .

Ο όρος «μουσείο» μπορεί νασημαίνει τον θεσμό ή τον ορ-

γανισμό ή τον χώρο που προο-

ρίζεται για τη συλλογή, μελέτηκαι έκθεση των υλικών και τωνάυλων τεκμηρίων του ανθρώ-

που και του περιβάλλοντός του.Η μορφή και οι λειτουργίες τωνμουσείων παρουσιάζουν μεγάληποικιλία ανά τους αιώνες. Ταεκθέματά τους διαφοροποιή-θηκαν, καθώς και η αποστολή τους, ο τρόπος λειτουργίας τουςκαι διοίκησής τους.

1. Οι περισσότερες χώρεςέχουν καθιερώσει ορισμούς τουμουσείου μέσω νομοθετικώνκειμένων ή εθνικών οργανι-σμών. Ο ευρύτερα αναγνωρι-σμένος επαγγελματικός ορισμός του μουσείου παραμένει αυτός

που δόθηκε το 2007 στον Κανο- νισμό του Διεθνούς ΣυμβουλίουΜουσείων (ICOM): «Το Μου-σείο είναι ένας μη κερδοσκοπι-κός μόνιμος θεσμός/οργανισμός(institution ) στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυ-ξής της, ανοιχτός στο κοινό, οοποίος αποκτά, συντηρεί, ερευ- νά, προβάλλει και εκθέτει τηνυλική και άυλη κληρονομιά της ανθρωπότητας και του πε-ριβάλλοντός της, με στόχο τηνεκπαίδευση, μελέτη και ψυχα- γωγία». Αυτός ο ορισμός αντι-

κατέστησε εκείνον που ίσχυε ως



90

σημείο αναφοράς για πάνω από30 χρόνια: «Το Μουσείο είναιένας μη κερδοσκοπικός μόνιμος

θεσμός/οργανισμός (institution )στην υπηρεσία της κοινωνίαςκαι της ανάπτυξής της, ανοι-χτός στο κοινό, ο οποίος αποκτά,συντηρεί, ερευνά, προβάλλεικαι κυρίως εκθέτει, με στόχο τημελέτη, την εκπαίδευση και τηνψυχαγωγία, τα υλικά τεκμήρια του ανθρώπου και του περιβάλ-λοντός του» (Κανονισμός ICOM1974).

Η διαφορά ανάμεσα σε αυ- τούς τους δύο ορισμούς, που εκπρώτης όψεως μοιάζει αμελητέα–δηλαδή η αναφορά και της άυ-

λης κληρονομιάς, καθώς και ηαλλαγή στη δομή της φράσης–ωστόσο πιστοποιεί αφενός τηνυπεροχή της αγγλοαμερικανι-κής λογικής στους κόλπους τουICOM και αφετέρου τον περιορι-σμό του ερευνητικού ρόλου πουαποδίδεται στο μουσείο. Αρχικά,ο ορισμός του 1974, που είχε γραφεί στα γαλλικά ως κύρια γλώσσα, είχε μεταφραστεί ελεύ-θερα στα αγγλικά, προκειμένου να αποτυπώνει καλύτερα τηναγγλοαμερικανική προσέγγισηστις λειτουργίες του μουσείου –

μία εκ των οποίων είναι και η

μετάδοση της κληρονομιάς. Στομεταξύ, τα αγγλικά έχουν γίνειη γλώσσα που χρησιμοποιείται

ευρύτερα στις συνεδριάσεις τουσυμβουλίου κι έτσι το ICOM,όπως και οι περισσότεροι διε-θνείς οργανισμοί, λειτουργεί πιακαι αυτό στα αγγλικά. Φαίνεται,λοιπόν, ότι η σύνταξη ενός νέουορισμού βασίστηκε σε εκείνη την αγγλική μετάφραση. Η δομή του γαλλικού ορισμού του 1974έδινε έμφαση στην έρευνα, τηνοποία παρουσίαζε ως κινητή-ρια δύναμη του μουσείου: « Lemusée est une institution per-manente, sans but lucratif, auservice de la société et de son

développement, ouverte au pu-blic et qui fait des recherches concernant les témoins maté-riels de l’homme et de son en-vironnement, acquiert ceux-là,les conserve, les communique etnotamment les expose à des finsd’études, d’éducation et de dé-lectation.» (Κανονισμός ICOM,1974). Η κυριολεκτική (και όχιη επίσημη) μετάφραση αυτού του ορισμού είναι: «Το μουσείοείναι ένας μόνιμος μη κερδο-σκοπικός θεσμός/οργανισμός,στην υπηρεσία της κοινωνίας

και της ανάπτυξής της, ανοιχτός



91

στο κοινό, ο οποίος διενεργείέρευνες σχετικά με τα υλικά τεκμήρια του ανθρώπου και του

περιβάλλοντός του…». Το 2007,η έννοια της έρευνας (που σταΓαλλικά αντικαταστάθηκε από τη λέξη «μελέτη»-etudier) υπο-βιβάστηκε σε απαρίθμηση των γενικών λειτουργιών του μου-σείου, όπως και στην αγγλικήεκδοχή του ορισμού του 1974.

2. Για πολλούς μουσειολό- γους και ιδιαίτερα όσους παρα-μένουν πιστοί στην έννοια τηςμουσειολογίας, όπως διδάχθηκε τα έτη 1960-1990 από την Τσε-χική σχολή (Brno και Διεθνής

Θερινή Σχολή Μουσειολογίας – International Summer Schoolof Museology), το μουσείο είναιμόνο ένα από τα πολλά μέσαπιστοποίησης μιας «συγκεκρι-μένης σχέσης ανάμεσα στονΆνθρωπο και την πραγματικό- τητα», μιας σχέσης που ορίζεταιαπό «την εσκεμμένη και συστη-ματική συλλογή και συντήρησηεπιλεγμένων άψυχων, υλικών,κινητών και κυρίως τρισδιάστα- των αντικειμένων που τεκμηρι-ώνουν την ανάπτυξη της φύσηςκαι της κοινωνίας» (Gregorová,

1980).

Πριν από την καθιέρωση της ονομασίας «μουσείο» τον18ο αιώνα, λέξη δανεισμένη

από την ελληνική αρχαιότηταπου αναβίωσε στην Αναγέννη-ση, σε κάθε πολιτισμό υπήρ-χαν ορισμένοι τόποι, θεσμοί καιιδρύματα παρόμοια με αυτά πουομαδοποιούμε σήμερα με τονόρο «μουσείο». Υπό αυτή τηνέννοια, ο ορισμός του ICOM θε-ωρείται ότι είναι σαφώς επηρε-ασμένος από τη χρονική στιγ-μή και το δυτικό πλαίσιο μέσαστο οποίο διατυπώθηκε, αλλάκαι υπερβολικά κανονιστικός,καθώς ο στόχος του είναι κατ’ουσίαν συντεχνιακός. Ένας

«επιστημονικός» ορισμός τουμουσείου θα έπρεπε να είναιαπελευθερωμένος από ορισμέ- να στοιχεία που περιλαμβάνειο ορισμός του ICOM, όπως από τη μη κερδοσκοπική φύση τουμουσείου: ένα κερδοσκοπικόμουσείο (όπως το Musée Grévin στο Παρίσι) δεν παύει να εί- ναι μουσείο, ακόμη και αν δεναναγνωρίζεται ως τέτοιο από τοICOM. Επομένως, μπορούμε ναορίσουμε το μουσείο ευρύτερακαι αντικειμενικότερα ως «έναμόνιμο μουσειολογικό θεσμό/

οργανισμό, που διαφυλάττει



92

συλλογές υλικών τεκμηρίωνκαι παράγει γνώση γύρω απόαυτές» (Van Mensch, 1992).

Ο Schärer, από την πλευρά του, ορίζει το μουσείο ως «έναμέρος όπου φυλάσσονται, με-λετώνται και προβάλλονταιαντικείμενα και οι συνδεδεμέ- νες με αυτά αξίες, ως σύμβολαπου ερμηνεύουν απούσες αλή-θειες» (Schärer, 2007) ή αλ-λιώς –και, εκ πρώτης όψεως, ταυτολογικά– ως το μέρος όπουεπιτελείται η μουσειοποίηση.Με ακόμα ευρύτερη έννοια, τομουσείο μπορεί να οριστεί ως«τόπος μνήμης» (Nora, 1984,Pinna, 2003), ως «φαινόμενο»

(Scheiner, 2007) που περιλαμ-βάνει θεσμούς, διάφορους χώ-ρους ή τοποθεσίες, βιώματα, κα-θώς και συνδεδεμένους με τηνάυλη κληρονομιά χώρους.

3. Από αυτή την οπτική πουεκφεύγει της περιορισμένης

φύσης των παραδοσιακών μου-σείων, το μουσείο ορίζεται ωςένα εργαλείο που έχει επινοήσειο άνθρωπος με στόχο την αρχει-οθέτηση, κατανόηση και μετά-δοση. Θα μπορούσε να πει κα- νείς –όπως η Judith Spielbauer(1987)– ότι τα μουσεία είναιεργαλεία που προάγουν «την

αντίληψη του ατόμου σχετικάμε την αλληλεξάρτηση ανάμε-σα στις κοινωνικές, αισθητικές

και φυσικές σφαίρες όπου ζει,παρέχοντας πληροφορίες καιβιώματα και προάγοντας τηναυτογνωσία μέσα σε αυτό τοευρύτερο πλαίσιο». Ένα μου-σείο μπορεί επίσης να είναι «μιασυγκεκριμένη λειτουργία, πουμπορεί αλλά δεν είναι αναγκαίο να πάρει τη μορφή ενός θεσμού/οργανισμού, σκοπός της οποί-ας είναι να διασφαλίσει, μέσω της βιωματικής εμπειρίας, τησυσσώρευση και μετάδοση τουπολιτιστικού αποθέματος, τοοποίο νοείται ως το σύνολο των

προσκτήσεων που καθιστούνάνθρωπο ένα γενετικά ανθρώ-πινο ον» (Deloche, 2007).

Αυτοί οι ορισμοί καλύπτουνκαι τα μουσεία που χαρακτη-ρίζονται λανθασμένα ως «εικο- νικά» (virtual museums), ιδι-αίτερα αυτά που είναι έντυπα,σε CD-ROM ή στο διαδίκτυο,καθώς και τα πιο παραδοσιακάμουσειακά ιδρύματα, συμπε-ριλαμβανομένων των μουσεί-ων της αρχαιότητας, τα οποίαήταν μάλλον σχολές φιλοσοφίαςπαρά συλλογές με την αποδεκτήέννοια του όρου.



93

4. Αυτή η τελευταία χρήση του όρου «μουσείο» μας οδηγείστις αρχές του οικομουσείου

κατά την αρχική του σύλληψη,δηλαδή στο μουσειακό θεσμό/οργανισμό που, για την ανάπτυ-ξη μιας κοινότητας, συνδυάζει τη συντήρηση, την έκθεση και την επεξήγηση της πολιτιστικήςκαι φυσικής κληρονομιάς αυτής της κοινότητας. Το οικομουσείοαντιπροσωπεύει ένα ζωντα- νό περιβάλλον, με καθημερινήζωή και εργασία, σε μια συ- γκεκριμένη τοποθεσία, καθώςκαι την έρευνα που σχετίζεταιμε αυτό το περιβάλλον. «Το οι-κομουσείο […] σε μια δεδομέ-

νη περιοχή, εκφράζει τη σχέ-ση ανάμεσα στον άνθρωπο καιστη φύση και την πορεία αυτής της σχέσης μέσα στον χρόνοκαι στον χώρο στη συγκεκρι-μένη τοποθεσία. Αποτελείταιαπό έναν τόπο αναγνωρισμένουεπιστημονικού και πολιτιστικούενδιαφέροντος που είναι αντι-προσωπευτικός της κοινότηταςπου υπηρετεί: άχτιστη ακίνητηπεριουσία, ακατοίκητη ύπαιθρο,φυσικούς χώρους κατοικημέ- νους από τους ανθρώπους, ακί- νητη περιουσία, κινητά περι-ουσιακά στοιχεία, ανταλλάξιμα

αγαθά. Περιλαμβάνει ένα διοι-κητικό κέντρο, έδρα των κύρι-ων δομών: υποδοχή, έρευνα,

συντήρηση, έκθεση, πολιτιστι-κή δράση, διαχείριση, ένα ή πε-ρισσότερα επιτόπια εργαστήρια,ομάδες συντήρησης, αίθουσεςσυναντήσεων, κοινωνικο-πολι- τιστικά εργαστήρια, καταλύμα- τα κλπ., μονοπάτια και σημείαπαρατήρησης για την εξερεύ- νηση της περιοχής, διάφορα αρ-χιτεκτονικά, αρχαιολογικά και γεωλογικά στοιχεία… που ση-ματοδοτούνται και εξηγούνταικαταλλήλως» (Rivière, 1978).

5. Με την ανάπτυξη τωνηλεκτρονικών υπολογιστών και του ψηφιακού κόσμου, έγινεσταδιακά αποδεκτή και η έν- νοια του κυβερνομουσείου, πουσυχνά αποκαλείται εσφαλμένα«μουσείο εικονικής πραγμα- τικότητας» (virtual museum).Αυτό ορίζεται σε γενικές γραμ-

μές ως «μια συλλογή ψηφιακώναντικειμένων με λογική συ- νάφεια, σε διάφορους συνδυα-σμούς μέσων, η οποία, χάρη στησυνδεσιμότητα και τη δυνα- τότητα πολλαπλής πρόσβασηςσε αυτή, προσφέρεται για τηνυπέρβαση των παραδοσιακώνμεθόδων επικοινωνίας και αλ-



94

ληλεπίδρασης με τους επισκέ-πτες[…], δεν διαθέτει πραγματικό τόπο ή χώρο και τα αντικείμενά

της και οι σχετικές πληροφορί-ες μπορούν να διαδοθούν σε όλο τον κόσμο» (Schweibenz, 1998).Αυτός ο ορισμός, που πιθα- νόν προέρχεται από τη σχετικάπρόσφατη έννοια της εικονικήςυπολογιστικής μνήμης, μοιάζειμάλλον με παρερμηνεία. Πρέπει να θυμόμαστε ότι το «εικονικό»δεν είναι το αντίθετο του πραγ-ματικού (real ), όπως ίσως σπεύ-δουμε να υποθέσουμε, αλλά τοαντίθετο του υπαρκτού (actual )με την αρχική του έννοια, δη-λαδή κάτι που υπάρχει αυτή

τη στιγμή. Ως εικονικό μου-σείο μπορεί να χαρακτηριστείοποιοδήποτε μουσείο συλλά-βει ποτέ κανείς ή οποιαδήποτελύση μπορεί να εφαρμοστεί σεσχέση με τα ζητήματα που θί- γουν τα παραδοσιακά μουσεία.Επομένως, το εικονικό μουσείομπορεί να οριστεί ως «μια έν- νοια που εντοπίζει παγκοσμίως τις προβληματικές πτυχές τουμουσειακού κλάδου, δηλαδή τις επιπτώσεις της απόσπασης των αντικειμένων από το αρ-χικό πλαίσιο αναφοράς και της

ένταξής τους σε ένα νέο πλαίσιο.

Μία συλλογή από υποκατάστα- τα μπορεί εξίσου να αποτελείεικονικό μουσείο όπως και μια

ψηφιοποιημένη βάση δεδομέ- νων· πρόκειται για το μουσείοστο εξωτερικό πεδίο δράσης του» (Deloche, 2001). Εικονικόμουσείο είναι το πακέτο λύσεωνπου μπορούν να εφαρμοστούνστα προβλήματα των μουσεί-ων και φυσικά περιλαμβάνει τοκυβερνομουσείο, χωρίς να περι-ορίζεται σε αυτό.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΚΥΒΕΡΝΟΜΟΥΣΕΙΟ,

ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΣ, MUSEALIA, ΜΟΥΣΕΙΟΠΟΙΗΣΗ,

ΜΟΥΣΕΙΟΠΟΙΩ, ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΟΣ,

ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ,ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΟΣ, ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ, ΜΟΥΣΕΙΑΚΕΣ

ΣΠΟΥΔΕΣ, ΝΕΑ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ, ΕΚΘΕΣΗ, ΘΕΣΜΟΣ,

ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.

ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΑΜΟΥΣΕΙΑΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλ -

λικά: muséographie , αγγλικά: mu -seography, ισπανικά: museografía ,γερμανικά: Museographie , ιταλικά:museografa , πορτογαλικά: museo-

grafa.



95

Ο όρος μουσειογραφία πρω- τοεμφανίστηκε τον 18ο αιώνα(Neikel, 1727) και είναι παλαιό-

τερος από τον όρο μουσειολογία. Έχει δε τρεις διακριτές σημασί-ες:

1. Στις μέρες μας η μουσει-ογραφία ορίζεται ως η πρακτι-κή ή εφαρμοσμένη πτυχή τηςμουσειολογίας, δηλαδή, ως οι τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί για την επιτέλεση των μουσεια-κών λειτουργιών και ειδικότεραεκείνων που αφορούν στον σχε-διασμό και τον εξοπλισμό τωνμουσειακών εγκαταστάσεων, τησυντήρηση, την αποκατάσταση, την ασφάλεια και την έκθεση.

Σε αντίθεση με τη μουσειολογία,ο όρος μουσειογραφία χρησι-μοποιείται εδώ και πολύ καιρό για να περιγράψει τις πρακτι-κές δραστηριότητες που σχε- τίζονται με τα μουσεία. Ο όροςχρησιμοποιείται τακτικά στον γαλλόφωνο κόσμο, αλλά σπάνιαστον αγγλόφωνο, όπου προτιμά- ται ο σύνθετος όρος «μουσειακήπρακτική» (museum practice).Πολλοί μουσειολόγοι από τηνΚεντρική και Ανατολική Ευ-ρώπη έχουν χρησιμοποιήσει τονόρο «εφαρμοσμένη μουσειολο-

γία», που σημαίνει την πρακτι-

κή εφαρμογή των τεχνικών πουπροκύπτουν από τη μελέτη τηςμουσειολογίας, μίας επιστήμης

εν εξελίξει.2. Στα γαλλικά, η χρήση τουόρου μουσειογραφία αφορά την τέχνη (ή τις τεχνικές) των εκ-θέσεων. Τα τελευταία χρόνιαέχει προταθεί ο όρος εκθεσιο- γραφία (expography), που ση-μαίνει τον σχεδιασμό εκθέσεων, για να περιγραφούν οι τεχνικέςπου αφορούν τις εκθέσεις, είτεαυτές πραγματοποιούνται σεμουσείο είτε σε μη μουσειακόχώρο. Σε γενικές γραμμές, αυτόπου αποκαλούμε «μουσειογρα-φικό πρόγραμμα» (museograph-

ical programme) καλύπτει τονπροσδιορισμό των περιεχομέ- νων της έκθεσης και των προ-διαγραφών της, καθώς και τιςλειτουργικές σχέσεις ανάμεσαστους εκθεσιακούς χώρους και τους άλλους χώρους του μου-σείου. Αυτός ο ορισμός δεν ση-μαίνει πως η μουσειογραφία (η μουσειακή πρακτική) ορίζεταιμόνο από εκείνο το κομμάτι τουμουσείου που αντικρίζουν οιεπισκέπτες. Οι μουσειογράφοι(σχεδιαστές μουσείων ή σχεδι-αστές εκθέσεων), όπως και άλ-

λοι επαγγελματίες του μουσείου,



96

λαμβάνουν υπόψη τους το επι-στημονικό πρόγραμμα και τηδιαχείριση των συλλογών και

στοχεύουν στην έκθεση τωναντικειμένων που έχει επιλέξειο έφορος κατά τον πλέον κα- τάλληλο τρόπο. Οφείλουν να γνωρίζουν μεθόδους συντήρη-σης και απογραφής των μου-σειακών αντικειμένων. Αυτοίδιαμορφώνουν το σενάριο για τα περιεχόμενα και προτείνουνμια γλωσσική μορφή που ενδε-χομένως περιλαμβάνει και άλλαμέσα για την υποβοήθηση τηςκατανόησης. Ασχολούνται με τις ανάγκες του κοινού και επι-στρατεύουν τις πλέον κατάλλη-

λες επικοινωνιακές μεθόδους για τη μετάδοση του μηνύμα- τος της έκθεσης. Ο ρόλος τους,συχνά ως επικεφαλής υλοποί-ησης, είναι να συντονίζουν όλο το επιστημονικό και τεχνικόεξειδικευμένο προσωπικό πουεργάζεται στο μουσείο: να τουςοργανώνουν, κάποιες φορές νασυγκρούονται μαζί τους και να διαιτητεύουν στις διαφορές.Για την εκπλήρωση αυτών τωνρόλων έχουν δημιουργηθεί συ- γκεκριμένες θέσεις: η διαχεί-ριση των έργων τέχνης ή των

αντικειμένων εναπόκειται στο

μητρώο, ο επικεφαλής ασφά-λειας είναι υπεύθυνος για τηνπαρακολούθηση των χώρων και

τις λοιπές εργασίες που επιτελεί το τμήμα του, ο συντηρητής εί- ναι ο ειδικός που ασχολείται με την προληπτική συντήρηση, ταεπανορθωτικά μέτρα και τηναποκατάσταση αντικειμένων. Σεαυτό το πλαίσιο και σε αλληλε-πίδραση με τα διάφορα τμήματα,οι μουσειογράφοι ασχολούνταιμε τις εργασίες που αφορούνστις εκθέσεις. Η μουσειογραφίαδιαφέρει από τη σκηνογραφία(σχεδιασμός έκθεσης ή σκηνι-κού), η οποία περιλαμβάνει όλες τις τεχνικές που απαιτούνται

για την εγκατάσταση και τονεξοπλισμό των εκθεσιακών χώ-ρων, όπως επίσης διαφέρει καιαπό την εσωτερική διακόσμη-ση (interior design). Ασφαλώςη σκηνογραφία και η εσωτερι-κή διακόσμηση ενός μουσεί-ου εμπίπτουν στο φάσμα τηςμουσειογραφίας, καθώς εφοδι-άζουν το μουσείο με πρόσθετεςμεθόδους οπτικοποίησης, όμωςοι μουσειογράφοι λαμβάνουνυπόψη τους και άλλα στοιχεία,όπως το κοινό, την κατανόηση του μηνύματος εκ μέρους του

κοινού και τη διαφύλαξη της



97

κληρονομιάς. Αυτές οι πτυχέςκαθιστούν τους μουσειογράφους(ή ειδικούς εκθέσεων) μεσολα-

βητές ανάμεσα στον έφορο τωνσυλλογών, τον αρχιτέκτονα και το κοινό. Ωστόσο ο ρόλος τωνμουσειογράφων μπορεί να δια-φέρει από μουσείο σε μουσείο,ανάλογα με το αν το εκάστο- τε μουσείο διαθέτει επιμελητήεπικεφαλής ενός προγράμματοςυλοποίησης ή όχι. Η περαιτέρωανάπτυξη του ρόλου ορισμέ- νων ειδικών μέσα στο μουσείο(αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών,επιμελητών εκθέσεων κλπ.)έχει ως αποτέλεσμα μια διαρκήεξειδίκευση του ρόλου του μου-

σειογράφου σε αυτόν του μεσο-λαβητή.3. Παλαιότερα, όπως φαί-

νεται και από την ετυμολογία της λέξης, η μουσειογραφίααφορούσε την περιγραφή τωνπεριεχομένων ενός μουσείου. Όπως η βιβλιογραφία αποτε-λεί θεμελιώδες στάδιο της επι-στημονικής έρευνας, έτσι και ημουσειογραφία ήταν ένα μέσο, το οποίο διευκόλυνε την έρευ- να των πηγών τεκμηρίωσης των αντικειμένων προκειμένου να αναπτυχθεί η συστηματική

τους μελέτη. Αυτή η σημασία

του όρου διήρκεσε ως το τέλος του 19ου αιώνα, ενώ συνεχίζειακόμα να υφίσταται σε ορισμέ-

νες γλώσσες και ιδιαίτερα σταΡωσικά.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΟΣ,

ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΚΘΕΣΕΩΝ,

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ, ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ

ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ, ΜΟΥΣΕΙΑΚΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑ,

ΜΟΥΣΕΙΑΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ, ΜΟΥΣΕΙΑΚΗ

ΠΡΑΚΤΙΚΗ.

ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ


κά: muséologie, αγγλικά: museology,ισπανικά: museología , γερμανικά:Museologie , Museumswissenschaft,Museumskunde , ιταλικά: museolo-

gia , πορτογαλικά: museologia .

Από ετυμολογική άποψη, ημουσειολογία είναι η «μελέτη του μουσείου» (ή οι μουσειακέςσπουδές) και όχι η πρακτική του, η οποία ονομάζεται μουσει-ογραφία. Ωστόσο ο όρος «μου-σειολογία» και ο παράγωγός του «μουσειολογικός-η-ό», πουέγινε ευρύτερα αποδεκτός τη

δεκαετία του 1950, έχει πλέον



98

πέντε διακριτές σημασίες.1. Η πρώτη και ευρύτερα

αποδεκτή σημασία αποδίδει τον

όρο μουσειολογία σε οτιδήπο- τε σχετίζεται με τα μουσεία καισυμπεριλαμβάνεται στο παρόνλεξικό υπό τον όρο «μουσεια-κός-ή-ό» (museal ). Έτσι, γίνεταιλόγος για μουσειολογικά τμή-ματα μιας βιβλιοθήκης (το μηδανειστικό τμήμα ή την προθή-κη νομισμάτων), μουσειολογικέςερωτήσεις (σχετικές με τα μου-σεία) και ούτω καθεξής. Αυτήη σημασία αποδίδεται συχνάστον όρο και στις αγγλοσαξο- νικές χώρες, κάτι που μάλισταέχει εξαπλωθεί από τη Βόρειο

Αμερική και στις Λατινοαμερι-κανικές χώρες. Έτσι, όπου δενυπάρχει επίσημα αναγνωρισμέ- νο επάγγελμα –όπως π.χ. στηΓαλλία, όπου θα χρησιμοποιού- νταν ο γενικός όρος επιμελητής– ο όρος μουσειολόγος υποδη-λώνει ολόκληρο το μουσειακόεπάγγελμα (όπως π.χ. στο Κε-μπέκ) και ειδικότερα τους συμ-βούλους που αναλαμβάνουν ναυλοποιήσουν ένα μουσειολογικόπρόγραμμα ή να δημιουργήσουνκαι να οργανώσουν μία έκθε-ση. Αυτή η χρήση του όρου δεν

υποστηρίζεται εδώ.

2. Η δεύτερη σημασία τουόρου είναι γενικά αποδεκτήσε πολλά πανεπιστημιακά δί-

κτυα του δυτικού κόσμου καιπροσεγγίζει την ετυμολογικήσημασία της λέξης: μουσειακέςσπουδές. Ο ορισμός που χρησι-μοποιείται συνήθως είναι αυ- τός του Georges Henri Rivière:«Μουσειολογία: μια εφαρμο-σμένη επιστήμη, η επιστήμη του μουσείου. Η μουσειολογίαμελετά την ιστορία των μουσεί-ων, τον ρόλο τους στην κοινω- νία, τις συγκεκριμένες μορφέςέρευνας και συντήρησης, τιςδραστηριότητές τους και τη δια-σπορά της γνώσης, την οργάνω-

ση και λειτουργία τους, τη νέαή «μουσειοποιημένη» αρχιτε-κτονική, τα ευρήματα που πα-ραλαμβάνουν ή επιλέγουν, την τυπολογία και δεοντολογία τωνμουσείων» (Rivière, 1981). Κατάκάποιο τρόπο, η μουσειολογίααντιδιαστέλλεται προς τη μου-σειογραφία, η οποία αναφέρεταιστις πρακτικές εφαρμογές πουάπτονται της μουσειολογίας. Σε γενικές γραμμές οι Αγγλοαμερι-κανοί παρουσιάζουν απροθυμία να αποδεχτούν την εφεύρε-ση νέων «επιστημών» και έτσι

προτιμούν τον όρο «μουσειακές



99

σπουδές», κυρίως στη ΜεγάληΒρετανία όπου ο όρος μουσει-ολογία χρησιμοποιείται ακόμα

και σήμερα πολύ σπάνια. Καιμολονότι ο όρος χρησιμοποι-είται διεθνώς ολοένα και πε-ρισσότερο από τη δεκαετία του1950 και μετά, παράλληλα με το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τα μουσεία, ακόμα και σήμε-ρα χρησιμοποιείται σπάνια από τους ανθρώπους για τους οποί-ους το μουσείο αποτελεί μέρος της καθημερινής τους ζωής, καιη χρήση του όρου περιορίζεταισε εκείνους που παρατηρούν τομουσείο έξωθεν. Αυτή η χρήση του όρου μουσειολογίαείναι

ευρύτερα αποδεκτή μεταξύ τωνεπαγγελματιών και καθιερώθη-κε σταδιακά μεταξύ των λατινι-κών χωρών από τη δεκαετία του1960 και εξής, αντικαθιστώντας τον όρο μουσειογραφία.

3. Ξεκινώντας τη δεκαετία του 1960 από την Κεντρικήκαι Ανατολική Ευρώπη, η μου-σειολογία άρχισε να θεωρείταιδιακριτό πεδίο επιστημονικήςέρευνας (αν και επιστήμη ενεξελίξει), ένας ανεξάρτητος επι-στημονικός κλάδος με τη δική του οπτική στην πραγματικό-

τητα. Αυτή η άποψη, που επη-

ρέασε σημαντικά την ICOFOMκατά τη δεκαετία 1980-1990,παρουσιάζει τη μουσειολογία ως

τη μελέτη μιας συγκεκριμένηςσχέσης ανάμεσα στον άνθρωποκαι στην πραγματικότητα, μιαεπιστήμη όπου τα μουσεία –έναφαινόμενο που λαμβάνει χώρασε μια συγκεκριμένη χρονικήστιγμή– αποτελούν μόνο μίααπό τις πιθανές εκφάνσεις της.«Η μουσειολογία αποτελεί έναναυτοδιαφοροποιούμενο, ανε-ξάρτητο επιστημονικό κλάδο μεαντικείμενο μια συγκεκριμένηστάση του ανθρώπου απέναντιστην πραγματικότητα, η οποίαεκφράζεται αντικειμενικά σε

διάφορες μορφές μουσείων μέσαστην πορεία της ιστορίας, ταοποία αποτελούν μια έκφανσηκαι ένα αναλογικό τμήμα τωνσυστημάτων μνήμης. Η μου-σειολογία, κοινωνική επιστήμηαπό τη φύση της, ανήκει στησφαίρα των μνημονικών και τεκμηριωτικών (mnemonic anddocumentary) επιστημών καισυμβάλλει στην κατανόηση τουανθρώπου μέσα στην κοινωνία»(Stránský, 1980). Αυτή η προ-σέγγιση μπορεί να επικρίνεταιευρέως (σε πολλούς φαντάζει

υπερφίαλη η πρόθεση να επι-



100

βληθεί η μουσειολογία ως επι-στήμη που μάλιστα καλύπτειόλο το φάσμα της κληρονομιάς),

όμως δεν παύει να είναι ιδιαιτέ-ρως γόνιμη ως προς τις εφαρ- µογές της. Ως εκ τούτου, αντι-κείμενο της μουσειολογίας δενείναι το μουσείο, μια που αυτόαποτελεί μια σχετικά πρόσφατηεφεύρεση στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας. Ξεκινώνταςαπό τον παραπάνω ορισμό, ορί-στηκε σταδιακά η έννοια της«συγκεκριμένης σχέσης τουανθρώπου προς την πραγματι-κότητα», που ενίοτε αναφέρεταιως μουσειακότητα (museality –Waidacher, 1996). Έτσι, σε συ-

νέχεια και της σχολής Brno πουεπικράτησε εκείνη την εποχή,η μουσειολογία θα μπορούσε να οριστεί ως «μια επιστήμηπου μελετά τη συγκεκριμένησχέση του Ανθρώπου προς τηνπραγματικότητα και συνίσταταιστην εσκεμμένη και συστημα- τική συλλογή και συντήρησηεπιλεγμένων άψυχων, υλικών,κινητών και κυρίως τρισδιάστα- των αντικειμένων που τεκμηρι-ώνουν την ανάπτυξη της φύσηςκαι της κοινωνίας» (Gregorová,1980). Ωστόσο, η θεώρηση της

μουσειολογίας ως επιστήμης –

έστω εν εξελίξει– έχει σιγά-σιγάεγκαταλειφθεί, με την έννοιαότι ούτε το αντικείμενο της με-

λέτης της ούτε και οι μέθοδοί της ανταποκρίνονται πλήρωςστα επιστημολογικά κριτήριαμιας συγκεκριμένης επιστημο- νικής προσέγγισης.

4. Η νέα μουσειολογία (lanouvelle muséologieστα Γαλ-λικά, από όπου προέρχεται οόρος) επηρέασε σημαντικά τημουσειολογία κατά τη δεκαετία του 1980. Αρχικά συγκέντρω-σε γύρω της αρκετούς Γάλλουςθεωρητικούς και στη συνέ-χεια εξαπλώθηκε διεθνώς από το 1984 και μετά. Με σημείο

αναφοράς ορισμένους πρωτο-πόρους που είχαν δημοσιεύσεικαινοτόμα κείμενα ήδη από το1970, αυτό το ρεύμα σκέψης τόνιζε τον κοινωνικό ρόλο τωνμουσείων και τον διεπιστημονι-κό χαρακτήρα τους, καθώς και τους νέους τρόπους έκφρασηςκαι επικοινωνίας τους. Η νέαμουσειολογία πραγματευότανκυρίως τα νέα είδη μουσείων,που έρχονταν σε αντίθεση με τοκλασικό μοντέλο, όπου οι συλ-λογές βρίσκονταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Αυτά τα νέα

μουσεία είναι τα οικομουσεία



102

προς δύο διαφορετικές κατευ-θύνσεις: είτε με σημείο αναφο-ράς τις κύριες εγγενείς λειτουρ-

γίες του κλάδου (τεκμηρίωση,συλλογή, παρουσίαση, διατή-ρηση, έρευνα και επικοινωνία),είτε με κριτήριο τους διαφορετι-κούς τομείς γνώσης που εξετά-ζουν κατά καιρούς τη μουσειο-λογία.

Έχοντας υπόψη αυτή την τελευταία οπτική, ο BernardDeloche πρότεινε τον ορισμό της μουσειολογίας ως μουσεια-κής φιλοσοφίας (museal philos-ophy). «Η μουσειολογία είναι ηφιλοσοφία του μουσειακού κλά-δου, η οποία έχει δύο αποστολές:

1) λειτουργεί ως μεταθεωρία(metatheory) για την επιστήμη της ενορατικής στοιχειοθετημέ- νης τεκμηρίωσης (intuitive con-crete documentation), 2) παρέ-χει την κανονιστική ηθική για τη λειτουργία όλων των ιδρυ-μάτων που φέρουν την ευθύνηδιαχείρισης της λειτουργίας τηςενορατικής στοιχειοθετημένης τεκμηρίωσης (Deloche, 2001).

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟΣ,

ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΟΣ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΜΟΥΣΕΙΑΚΟΣ, MUSEALIA,

ΜΟΥΣΕΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΜΟΥΣΕΙΟΠΟΙΩ, ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΑ,

ΜΟΥΣΕΙΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ,

ΝΕΑ ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΑ, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.

ΜΟΥΣΕΙΟΠΟΙΗΣΗ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλι -κά: muséalisation , αγγλικά: museal -

isation, ισπανικά: musealisación ,

γερμανικά: Musealisierung , ιταλικά:musealizzazione , πορτογαλικά: mu-

sealisaçāo .

H κοινά αποδεκτή έννοια του όρου «μουσειοποίηση» ση-μαίνει την τοποθέτηση μέσα σεμουσείο ή, γενικότερα, τη με- τατροπή ενός κέντρου ζωής ήανθρώπινης δραστηριότηταςή μιας φυσικής τοποθεσία σεμουσείο. Ο όροςheritagisation (patrimonialiasation) περιγρά-φει ίσως καλύτερα αυτή τηναρχή, η οποία βασίζεται στηνιδέα της διάσωσης ενός αντι-κειμένου ή μιας τοποθεσίας,

όμως δεν καλύπτει ολόκληρη τη μουσειακή διεργασία. Ο νε-ολογισμός «μουσειοποίηση» με- ταφράζει τον υποτιμητικό όρο«απολιθοποίηση» (ή «μουμιο-ποίηση») μιας ζώσας περιοχής,που μπορεί να προκύψει απόμια τέτοια διεργασία και πουαπαντάται σε πολυάριθμες κρι-



104

την πραγματικότητα αποτελείήδη μια αρχική μορφή υπο-κατάστασης. Ένα αντικείμενο

που διαχωρίζεται από το πλαί-σιο αναφοράς του αποτελεί ήδηυποκατάστατο της πραγματικό- τητας της οποίας υποτίθεται ότιαποτελεί αποδεικτικό στοιχείο.Αυτή η μεταφορά, που επιτε-λείται μέσω της απομάκρυνσηςαπό το αυθεντικό πλαίσιο ανα-φοράς, έχει ως αναπόφευκτοαποτέλεσμα την απώλεια πλη-ροφοριών, πράγμα ολοφάνεροστις περιπτώσεις παράνομωναρχαιολογικών ανασκαφών,όπου το πλαίσιο αναφοράς τωναντικειμένων χάνεται ολοσχε-

ρώς κατά την εκσκαφή τους. Για τον λόγο αυτό, η μουσειοποίη-ση ως επιστημονική διεργασίαπεριλαμβάνει απαραιτήτως τιςθεμελιώδεις μουσειακές δρα-στηριότητες: διαφύλαξη/ διατή-ρηση (συλλογή, απόκτηση, δια-χείριση συλλογής, συντήρηση),έρευνα (συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης καταλόγων) καιεπικοινωνία (μέσω εκθέσεων,δημοσιευμάτων κλπ.) ή, από μιαάλλη οπτική, τις δραστηριότητεςπου σχετίζονται με την επιλογή,συλλογή και έκθεση των αντι-

κειμένων που αποκαλούνται

musealia . Στην καλύτερη περί-πτωση, το έργο της μουσειοποί-ησης παράγει μια απεικόνιση

που αποτελεί υποκατάστατο τηςπραγματικότητας από την οποίαεπιλέχθηκαν και αποσπάστη-καν τα εν λόγω αντικείμενα.Αυτό το περίπλοκο υποκατά-στατο ή πρότυπο της πραγμα- τικότητας (που ενυπάρχει στομουσείο) αποτελεί τη μουσεια-κότητα (museality), δηλαδή τηνιδιαίτερη εκείνη αξία που τεκ-μηριώνει την πραγματικότητα,όμως σε καμία περίπτωση δενείναι πραγματικότητα.

Η μουσειοποίηση υπερβαί- νει τη λογική των συλλογών

και αποτελεί τμήμα της ευρύ- τερης παράδοσης που εδράζεταιστις ορθολογικές διεργασίες πουαναπτύχθηκαν με την εφεύρε-ση των σύγχρονων επιστημών.Μόλις μουσειοποιηθεί το αντι-κείμενο-φορέας της πληροφο-ρίας ή το αντικείμενο-τεκμήριο,ενσωματώνεται στον πυρήνα της επιστημονικής δραστηριό- τητας του μουσείου, όπως αυτήέχει εξελιχθεί από την Ανα- γέννηση και εξής. Στόχος αυ- τής της δραστηριότητας είναι ηδιερεύνηση της πραγματικό-

τητας μέσω της αισθητηριακής



106

ΣΣΥΛΛΟΓΗ

ουσ. – Αντίστοιχος όρος στα γαλλικά:collection , αγγλικά: collection , ισπανι -κά: colección , γερμανικά: Sammlung,

Kollektion , ιταλικά: collezione, raccol-ta , πορτογαλικά: colecçāo (Βραζιλία:coleçāo ).

Σε γενικές γραμμές, ωςσυλλογή ορίζεται ένα σύνολουλικών ή άυλων αντικειμένων[έργα, τεχνουργήματα, πνευ-

ματικά έργα (mentefacts), είδη,αρχειακά έγγραφα, τεκμήριακλπ.], τα οποία έχει συγκεντρώ-σει ένα άτομο ή ένας οργανισμός, τα έχει ταξινομήσει, επιλέξει καισυντηρήσει σε ασφαλές μέροςκαι συνήθως εκτίθενται σε κά-ποιο περιορισμένο ή ευρύ κοινό,ανάλογα με το αν πρόκειται γιαιδιωτική ή δημόσια συλλογή.

Προκειμένου να αποτελείμια κανονική συλλογή, αυτό τοσύνολο αντικειμένων οφείλει να χαρακτηρίζεται από ενότητακαι συνοχή. Είναι σημαντικό ναεπισημάνουμε τη διαφορά ανά-

μεσα στη συλλογή και στο αρ-χείο, το οποίο είναι μια έννοια της αρχειονομίας που σχετί-ζεται με ένα σύνολο εγγράφωναπό την ίδια πηγή, το οποίο,όμως, διαφέρει από μια μουσει-ακή συλλογή ως προς τη θεμε-λιώδη φύση της. Τα αντικείμεναπου αποτελούν το αρχείο είναιέγγραφα διαφόρων ειδών πουέχουν «συλλεγεί αυτόματα, δη-μιουργηθεί ή/και συγκεντρωθεί

από ένα άτομο ή μία οικογένειαστο πλαίσιο των δραστηριο- τήτων του/της ή της ιδιότητάς του/της» (Bureau of CanadianArchivists, 1992). Στην περί-πτωση του αρχείου, σε αντίθεσημε μια μουσειακή συλλογή, δενυπάρχει διαδικασία επιλογήςκαι σπανίως υπάρχει πρόθεση να συγκροτηθεί ένα συνεκτικόσύνολο.

Η συλλογή, είτε αποτελείταιαπό υλικά είτε από άυλα αντι-κείμενα, βρίσκεται στον πυρή- να των δραστηριοτήτων ενόςμουσείου. «Τα μουσεία έχουν



108

μάνουμε ότι, αν και ο έφοροςή το προσωπικό του μουσείουδεν είναι συλλέκτες, οι συλλέ-

κτες διατηρούσαν πάντα στε- νή σχέση με τους επιμελητές.Τα μουσεία οφείλουν να έχουνσυγκεκριμένη πολιτική από-κτησης αντικειμένων – όπως τονίζεται και από το ICOM, πουπροβλέπει και πολιτική συλ-λογών : τα μουσεία «επιλέγουν,αγοράζουν, συγκεντρώνουν, πα-ραλαμβάνουν». Το ρήμα «συλ-λέγουν» (collectionnerστα γαλ-λικά) χρησιμοποιείται σπάνιασε αυτό το πλαίσιο, γιατί είναιπολύ στενά συνδεδεμένο με τιςδραστηριότητες του ιδιώτη συλ-

λέκτη και τα συνακόλουθά τους(Baudrillard, 1968), όπως συσ-σώρευση, ασχολίες/ δραστηρι-ότητες/ πράξεις (collectionism )στις οποίες αποδίδεται μειωτικόςχαρακτηρισμός (collectionitis ).Από αυτή την άποψη, η μου-σειακή συλλογή θεωρείται ταυ- τόχρονα γενεσιουργός αιτία καιαποτέλεσμα ενός επιστημονι-κού προγράμματος, το οποίοέχει σκοπό την απόκτηση και την έρευνα, ξεκινώντας από ταυλικά και τα άυλα τεκμήρια τηςανθρώπινης ύπαρξης και του

περιβάλλοντός της. Πάντως,

αυτό το κριτήριο δεν αποσα-φηνίζει τη διαφορά ανάμεσαστη μουσειακή και την ιδιωτική

συλλογή, εφόσον και η ιδιωτικήσυλλογή μπορεί να συγκεντρω-θεί για επιστημονικούς λόγους,ενώ και ένα μουσείο μπορεί νααποκτήσει μια ιδιωτική συλλο- γή η οποία συγκροτήθηκε χω-ρίς καμία ιδιαίτερη πρόθεση ναυπηρετήσει την επιστήμη. Εδώ,όμως, έρχεται να κυριαρχήσειη θεσμική φύση του μουσείουπροκειμένου να δοθεί ένας ικα- νοποιητικός ορισμός. Σύμφωναμε τον Jean Davallon, σε έναμουσείο «όλα τα αντικείμενααποτελούν μέρος συστημάτων

και κατηγοριών» (Davallon,1992). Μεταξύ των συστημάτωνπου αφορούν μια συλλογή, πέρααπό τον λεπτομερή κατάλογοπου αποτελεί θεμελιώδη προ-ϋπόθεση της μουσειακής συλ-λογής, εξίσου απαραίτητο είναι να υιοθετείται ένα σύστημα ταξινόμησης στο οποίο να περι- γράφεται και να μπορεί να ανα-ζητηθεί ταχύτατα οποιοδήποτεαντικείμενο από τα χιλιάδες ήκαι εκατομμύρια αντικείμεναμιας συλλογής (όπως η επιστή-μη της Ταξινομίας χρησιμοποι-

είται για την ταξινόμηση έμβι-



109

ων οργανισμών). Τα σύγχρονασυστήματα ταξινόμησης έχουνεπηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό

από την τεχνολογία της πληρο-φορικής, ωστόσο η τεκμηρίωσησυλλογών εξακολουθεί να είναιμια δραστηριότητα που απαιτείεξειδικευμένη και βαθιά γνώ-ση, η οποία με τη σειρά της βα-σίζεται στη συγκρότηση ενόςπλούσιου λεξιλογίου όρων πουπεριγράφουν τις σχέσεις ανά-μεσα στις διάφορες κατηγορίεςαντικειμένων.

2. Ο ορισμός της συλλογήςμπορεί, από μια ευρύτερη σκο-πιά, να περιλαμβάνει ιδιώτεςσυλλέκτες και μουσεία, υπό την

προϋπόθεση ότι πρόκειται εξαρ-χής για συλλογή υλικών αντι-κειμένων. Σε αυτή την περίπτω-ση –όπως στον πολύ πρόσφατοορισμό του μουσείου εκ μέρους του ICOM– η συλλογή προσδιο-ρίζεται από το πού βρίσκεται. ΟKrysztof Pomian ορίζει τη συλ-λογή ως «ένα σύνολο φυσικώνή τεχνητών αντικειμένων που τηρούνται προσωρινά ή μόνιμαεκτός κυκλώματος οικονομι-κής δραστηριότητας, υπό ειδικήφύλαξη, σε περιφραγμένο χώροσχεδιασμένο ειδικά για αυτό το

σκοπό, και τα οποία εκτίθενται

σε κοινή θέα» (Pomian, 1987). Έτσι ο Pomian ορίζει τη συλλο- γή βάσει της ουσιαστικά συμβο-

λικής της αξίας, με την έννοιαότι το αντικείμενο έχει χάσει τηχρηστικότητά του ή την αξία τουως αντικείμενο συναλλαγής καιέχει μεταβληθεί σε φορέα νοή-ματος (σημαίνον ή semiophoreστα γαλλικά). (βλ. Αντικείμενο).

3. Η πρόσφατη εξέλιξη τωνμουσείων –και ειδικότερα ηαναγνώριση της άυλης κληρο- νομιάς– έχει προσδώσει έμφα-ση στη γενικότερη φύση τωνσυλλογών και ταυτόχρονα έχειεγείρει νέες προκλήσεις. Οιάυλες συλλογές (παραδοσιακή

γνώση, τελετουργίες και μύ-θοι στην εθνολογία, εφήμερεςεγκαταστάσεις και παραστάσειςστη σύγχρονη τέχνη) οδήγησανστην ανάπτυξη νέων συστημά- των απόκτησης. Μερικές φορέςη υλική σύσταση των αντικει-μένων αποκτά δευτερεύουσασημασία, ενώ η τεκμηρίωση της συλλεκτικής διαδικασίας –στοιχείο που υπήρξε πάντα ση-μαντικό π.χ. στην αρχαιολογίαή την εθνολογία– καθίσταται το σημαντικότερο κομμάτι τηςπληροφορίας. Η πληροφορία

αυτή δεν αποτελεί μόνο μέρος



110

της έρευνας αλλά και της πα-ρουσίασης στο κοινό. Οι μου-σειακές συλλογές περιείχαν

πάντα αυτό το στοιχείο, από τηστιγμή που συγκροτούνταν σεσυνδυασμό με τη συνοδευτική τεκμηρίωση καθώς και με τοέργο που προέκυπτε από αυτή. Όμως αυτή η εξέλιξη έχει διευ-ρύνει πολύ τη σημασία του όρου«συλλογή» που τώρα νοείται ωςη συγκέντρωση αντικειμένων,που διατηρούν την ατομική τους ταυτότητα (ατομικότητα) και όλαμαζί συναθροίζονται με βάσηένα συγκεκριμένο σκεπτικό.Αυτός ο τελευταίος, ευρύτα- τος, ορισμός περιλαμβάνει από

συλλογές οδοντογλυφίδων έωςπαραδοσιακές μουσειακές συλ-λογές, αλλά και συλλογές προ-φορικής ιστορίας, αναμνήσεωνή επιστημονικών πειραμάτων.

w ΠΑΡΑΓΩΓΑ: ΣΥΛΛΕΓΩ, ΣΥΛΛΟΓΗ,

ΣΥΛΛΕΚΤΗΣ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΛΛΟΓΗΣ.

F Σ ΥΝΑΦΗ : ΑΠΟΚΤΗΣΗ, ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ,

ΚΑΤΑΛΟΓΟΓΡΑΦΗΣΗ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ, ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ

ΣΥΛΛΟΓΩΝ, ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ, ΕΚΘΕΜΑ, ΕΚΘΕΣΗ,

ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ, ΕΡΕΥΝΑ, ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ,

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ, ΜΕΛΕΤΗ.



112

BOISSY D’ANGLAS F. A., 1794.Quelques idées sur les arts, surla nécessité de les encourager,sur les institutions qui peuventen assurer le perfectionne-ment… , 25 pluviôse an II.

BROWN GOODE G., 1896. “Theprinciples of museum adminis-tration”, Report of Proceedingswith the papers read at thesixth annual general meeting,held in Newcastle-upon-Tyne, July 23rd-26th, London, Dulau,σσ. 69-148.

BUCK R. και GILMORE J. A., 1998.The New Museum Registration Methods, Washington, Ameri-can Association of Museums.

BURCAW G. E., 1997. Introduc-

tion to Museum Work, Wal-nut Creek/London, AltamiraPress, 3η έκδοση.

BUREAU CANADIEN DES ARCHI-VISTES, 1990. Règles pour ladescription des documents d’ar-chives , Ottawa.

CAILLET E. και LEHALLE E.,1995. À l’approche du musée,la médiation culturelle, Lyon,Presses universitaires de Lyon.

CAMERON D., 1968. “A viewpoint:The Museum as a communi-cation system and implicationsfor museum education”, Cura-tor , no 11, σσ. 33-40.

CASSAR M., 1995. Environmental Management , London, Rout-ledge.

CHOAY F., 1992. L’allégorie du pa-trimoine , Paris, Le Seuil.CHOAY F., 1968. “Réalité de l’objet

et “réalisme” de l’art contem-porain”, KEPES G. (επιμ.), L’objet créé par l’homme, Bruxelles,La Connaissance.

DANA J. C., 1917-1920. New Mu-

seum, Selected Writings by John Cotton Dana, Washing-ton/Newark, American As-sociation of Museums/TheNewark Museum, 1999.

DAVALLON J., 1992. “Le musée estilvraiment un média”, Public etmusées , no 2, σσ. 99-124.

DAVALLON J., 1995. “Musée et mu-séologie. Introduction”, Muséeset Recherche, Actes du colloquetenu à Paris, les 29, 30 no-vembre et 1er décembre 1993,Dijon, OCIM.

DAVALLON J., 1999. L’exposition àl’oeuvre, Paris, L’Harmattan.

DAVALLON J., 2006. Le don du pa-trimoine. Une approche com-municationnelle de la patrimo-nialisation , Paris, Lavoisier.

DAVALLON J. (επιμ.), 1986.Claque-murer pour ainsi dire tout l’uni-vers: La mise en exposition, Pa-

ris, Centre Georges Pompidou.

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑ Φ Ι Α



113

DEAN D., 1994. Museum Exhibi-tion. Theory and Practice, Lon-don, Routledge.

DEBRAY R., 2000. Introduction à lamédiologie, Paris, Presses uni-versitaires de France.

DELOCHE B., 1985. Museologica.Contradictions et logiques dumusée , Mâcon, Ιd. W. et M.N.E.S.

DELOCHE B., 2001. Le musée vir-tuel , Paris, Presses universi-

taires de France.DELOCHE B., 2007. “Définition

du musée”, MAIRESSE F. καιDESVALLΙES A.,Vers une re-définition du musée?, Paris,L’Harmattan.

DΙOTTE J.-L., 1986. “Suspendre –Oublier”, 50, Rue de Varenne,no 2, σσ. 29-36.

DESVALLÉES A., 1995. “Ιmergenceet cheminement du mot ‘patri-moine’”, Musées et collections publiques de France, no 208,septembre, σσ. 6-29.

DESVALLÉES A., 1998. “Cent qua-rante termes muséologiques oupetit glossaire de l’exposition”,DE BARY M.-O. και TOBELEMJ.-M., Manuel de muséographie,Paris, Sιguier – Option culture,σσ. 205-251.

DESVALLÉES A., 1992 και 1994.Va- gues. Une anthologie de la nou-velle muséologie, Mâcon, Ιd. W.

et M.N.E.S., τόμ. 1-2.DUBΙ P., 1994. “Dynamique de

la formation en muséologie à

l’échelle internationale”, Mu-sées , τόμ. 16, no 1, σσ. 30-32.FALK J. H. και DIERKING L. D.,

1992. The Museum Experience,Washington, WhalesbackBooks.

FALK J.H. και DIERKING L.D., 2000. Learning from Museums, New

York, Altamira Press.F ERNΑNDEZ L. A., 1999. Introduc-

ción a la nueva museolog í a ,Madrid, Alianza Editorial.

F ERNΑNDEZ L. A., 1999. Museolo- g í a e Museograf í a , Barcelona,Ediciones del Serbal.

F INDLEN P., 1989. “The Museum:its classical etymology and Re-naissance genealogy”, Journalof the History of Collections, τόμ. 1, no 1, σσ. 59-78.

GABUS, J., 1965. “Principes es-thétiques et préparation desexpositions pédagogiques”, Mu-seum , XVIII, no 1, σσ. 51-59 καιno 2, σσ. 65-97.

GALARD J. (επιμ.), 2000. Le regardinstruit, action éducative et ac-tion culturelle dans les musées,Actes du colloque organisé aumusée du Louvre le 16 avril1999, Paris, La Documentationfrançaise.




114

GOB A. και DROUGUET N., 2003. Lamuséologie. Histoire, dévelop- pements, enjeux actuels, Paris,Armand Colin.

GREGOROVΑ A., 1980. “La muséo-logie – science ou seulementtravail pratique du musée”, MuWoPDoTraM , no1, σσ. 19-21.

H AINARD J., 1984. “La revanchedu conservateur”, HAINARDJ. και KAEHR R. (επιμ.),Ob-

jets pretextes, objets manipulιs,Neuchâtel, Musée d’ethnogra-phie.

H EGEL G. W. F., 1807. Phénoméno-logie de l’esprit, γαλλική μτφρ.BOURGEOIS B., Paris, J. Vrin,2006.

HOOPER-GREENHILL E. (επιμ.),1994. The Educational Role ofthe Museum, London, Rout-ledge.

HOOPER-GREENHILL E. (επιμ.),1995. Museum, Media, Mes-sage . London, Routledge.

ICOM, 2006. Code of Ethics for

Museums. Paris. Διατίθεταιστο διαδίκτυο:http://icom.mu-seum/code2006_eng.pdf

ICOM-CC, 2008. Resolution submit-ted to the ICOM-CC member-ship. Terminology to character-ise the conservation of tangiblecultural heritage. On the oc-

casion of the 15th Triennial

Conference, New Delhi 22–26September, 2008. Διατίθεται στοδιαδίκτυο: ICOM-CC Resolutionon Terminology English.pdf

JANES R. R., 1995. Museums andthe Paradox of Change. A CaseStudy in Urgent Adaptation,Calgary, Glenbow Museum.

KARP I.et al. (επιμ.), 2006. Museum Frictions , Durham, Duke Uni-versity.

KLÜSER B. και HEGEWISCH K.(επιμ.), 1998. L’art de l’exposi-tion , Paris, Éditions du Regard.

KNELL S., 2004.The Museum andthe Future of Collecting, Lon-don, Ashgate, 2η έκδοση.

LASSWELL H., 1948. “The Struc-

ture and Function of Commu-nication in Society”, BRYSONL. (επιμ.),The Communicationof Ideas, Harper and Row.

LEIBNIZ G. W., 1690. SämtlicheSchriften und Briefe. Erste Rei-he. Allgemeiner politischer undhistorischer Briefwechsel, τόμ.1-5 [1687-1690]. Berlin, Akade-mie Verlag, 1954.

LENIAUD J. M., 2002. Les archipelsdu passé, le patrimoine et sonhistoire , Paris, Fayard.

LUGLI A., 1998. Naturalia et Mira-bilia, les cabinets de curiosité

en Europe, Paris, Adam Biro.


http://icom.museum/code2006_eng.pdf






115

MALINOWSKI, B., 1944. A ScientificTheory of Culture, Chapel Hill,University of North CarolinaPress.

MALRAUX A., 1947. Le musée imaginaire , Paris, Gallimard.

MALRAUX A., 1951. Les voix dusilence – Le musée imaginaire,Paris, NRF.

MAROΙVIC I., 1998. Introductionto Museology – the European Approach, Munich, VerlagChristian Mόller-Straten.

MAROEVIC I., 2007. “Vers la nou-velle définition du musée”,MAIRESSE F. και DESVAL-LÉES A. (επιμ.),Vers une re-définition du musée ?, Paris,L’Harmattan, σσ.137–146.

MAUSS M., 1923. “Essai sur le don”,Sociologie et anthropologie,Paris, PUF, 1950, σσ. 143-279.

MCLUHAN M., P ARKER H. και BAR-ZUN J., 1969. Le musée nonlinéaire. Exploration des mé-thodes, moyens et valeurs de lacommunication avec le public par le musée, γαλλική μτφρ.B. Deloche, F. Mairesse και S.Nash, Lyon, Aléas, 2008.

VAN MENSCH P., 1992. Towardsa Methodology of Museology,University of Zagreb, Facultyof Philosophy, Doctoral thesis.

MIRONER L., 2001.Cent musées à

la rencontre du public, Paris,France Edition.

MOORE K. (επιμ.), 1999. Mana-

gement in Museums, London,Athlone Press.NEICKEL C. F., 1727. Museographia

oder Anleitung zum rechten Be- griff und nützlicher Anlegungder Museorum, oder Raritä-ten-Kammern , Leipzig.

NEVES C., 2005. Concern at the

Core. Managing Smithso-nian Collections, Washington,Smithsonian Institution, April.Διατίθεται στο διαδίκτυο:http://www.si.edu/opanda/studies_of_resources.html

NORA P. (επιμ.), 1984-1987. Leslieux de mémoire. La Répu-

blique, la Nation, les France,Paris, Gallimard, τόμ. 1-8.OBSERVATOIRE DE LA CULTURE

ET DES COMMUNICATIONS DUQUΕBEC, 2004. Système declassification des activités dela culture et des communica-tions du Québec. Διατίθεται

στο διαδίκτυο:http://www.stat.gouv.qc.ca/observatoire/scac-cq/principale.htm

P ERRET A., 1931. “Architectured’abord!”, WILDENSTEING., Musées . Les Cahiers de la République des Lettres, desSciences et des Arts, τόμ. XIII,

Paris, σ. 97.


http://www.si.edu/opanda/studies_of_resources.html



http://www.stat.gouv.qc.ca/observatoire/scaccq/principale.htm











116

PINNA G., 2003. [Proposition dedéfinition du musée – participa-tion à la discussion sur le forumICOM-L], ICOM-L , 3 décembre.Διατίθεται στο διαδίκτυο:http://home.ease.lsoft.com/scripts/wa.exe?A1=ind0312&L=icom-l

P ITMAN B. (επιμ.), 1999. Presenceof Mind. Museums and the Spi-rit of Learning, Washington,American Association of Mu-seums.

P OMIAN K., 1987.Collectionneurs,amateurs et curieux: Paris, Ve-nise, XVIe-XVIIIe siècles, Pa-ris, Gallimard.

P OMMIER E. (επιμ.), 1995. Les mu-sées en Europe à la veille del’ouverture du Louvre, Actes du

colloque, 3-5 juin 1993, Paris,Klincksieck.P OULOT D., 1997. Musée, nation,

patrimoine , Paris, Gallimard.P OULOT D., 2005.Une histoire des

musées de France, Paris, LaDécouverte.

P OULOT D., 2006.Une histoire du patrimoine en Occident, Paris,PUF.

P REZIOSI D. και FARAGO C., 2003.Grasping the World, the Idea ofthe Museum, London, Ashgate.

P UTHOD de MAISONROUGE, 1791. Les Monuments ou le pélerinage

historique , no1, Paris, σσ. 2-17.

QUATREMÈRE DE QUINCY A., 1796. Lettres à Miranda sur le dépla-cement des monuments de l’arten Italie (1796), Paris, Macula,1989.

RASSE P., 1999. Les musées à la lu-mière de l’espace public, Paris,L’Harmattan.

RΙAU L., 1908. “L’organisation desmusées”, Revue de synthèse his-torique , τόμ. 17, σσ. 146-170 και

273-291.RENAN E., 1882.Qu’ est-ce qu’unenation?, Conference en Sor-bonne, le 11 mars.

RICO J. C., 2006. Manual prá cticode museolog í a, museograf í a ytécnicas expositivas, Madrid,Silex.

RIEGL A., 1903. Der Moderne Denkmalkultus, γαλλική μτφρ. Le culte modern des monu-ments , Paris, Seuil, 1984.

RIVΙÈRE G.H., 1978. “Définition del’écomusée”, παραπέμπεται στο“L’écomusée, un modèle évo-lutif”, DESVALLÉES A., 1992,

Vagues. Une anthologie de lanouvelle musιologie, Mβcon, Ιd.W. et M.N.E.S., τόμ. 1, σσ. 440-445.

RIVΙÈRE G.H., 1981. “Muséologie”,επανατύπ. RIVΙÈRE G.H. etal . , 1989, La muséologie selonGeorges Henri Rivière, Paris,

Dunod.


http://home.ease.lsoft.com/scripts/wa.exe?A1=ind0312&L=icom-l








117

RIVΙÈRE G. H.et al., 1989. La mu-séologie selon Georges Henri Rivière , Paris, Dunod.

RUGE A. (επιμ.), 2008. Référentieleuropéen des professions mu-séales , ICTOP. Διατίθεται στοδιαδίκτυο.

SCHDRER M. R., 2003. Die Ausstel-lung – Theorie und Exempel,Mόnchen, Mόller-Straten.

SCHEINER T., 2007. “Musée et mu-

séologie. Définitions en cours”,MAIRESSE F. και DESVAL-LÉES A.,Vers une rédιfinitiondu musée ?, Paris, L’Harmat-tan, σσ. 147-165.

SCHREINER K., 1985. “Authenticobjects and auxiliary materialsin museums”, ICOFOM StudySeries, no 8, σσ. 63-68.

SCHULZ E., 1990. “Notes on thehistory of collecting and ofmuseums”, Journal of the His-tory of Collections, τόμ. 2, no 2,σσ. 205-218.

SCHWEIBENZ W., 2004. “Le musée

virtuel”, ICOM News, τόμ. 57[πρώτος ορισμός 1998], no 3, σ.3.

SHAPIRO R. 2004. “Qu’ est-ce quel’artification? ”, L’individu so-cial , XVIIe Congrès de l’AISLF,Comité de recherche 18, So-ciologie de l’art, Tours, juillet

2004. Διατίθεται στο διαδίκτυο:

http://halshs.archivesouvertes.fr/docs/00/06/71/36/PDF/Ar-tifi cHAL.pdf

SCHOUTEN F., 1987. “L’Éducationdans les musées: un défiper-manent”, Museum , no 156, σ.241 sq .

SMITH L. (επιμ.), 2006.Cultural Heritage. Critical Concepts in Media and Cultural Studies,London, Routledge, τόμ. 1-4.

SPIELBAUER J., 1987. “Museumsand Museology: a Means to Ac-tive Integrative Preservation”, ICOFOM Study Series, no 12,σσ. 271-277.

STRÁNSKÝ Z. Z., 1980. “Museologyas a Science (a thesis)”, Museo-logia , 15, XI, σσ. 33-40.

STRÁNSKÝ Z. Z., 1987. “La muséo-logie est-elle une conséquencede l’existence des musées ou lesprécèdet- elle et détermine [-t-elle] leur avenir? ”, ICOFOMStudy Series, no 12, σ. 295.

STRÁNSKÝ Z. Z., 1995. Muséologie. Introduction aux études

, Brno,Université Masaryk.TOBELEM J.-M. (επιμ.), 1996. Mu-

sées. Gérer autrement. Unregard international, Paris,Ministère de la Culture et LaDocumentation française.

TOBELEM J.-M., 2005. Le nouvel âge

des musées, Paris, Armand Colin.


http://halshs.archivesouvertes.fr/docs/00/06/71/36/PDF/Artifi%20cHAL.pdf








118

TORAILLE R., 1985. L’Animation pédagogique aujourd’hui, Pa-ris, ESF.

UNESCO, 1972.Convention concer-ning the Protection of the WorldCultural and Natural Heritage,Paris, 16 November. Διατίθεταιστο διαδίκτυο: whc.unesco.org/archive/convention-en.pdf

UNESCO, 1993. Establishmentof a system of “living cultu-

ral properties” (living humantreasures) at UNESCO,adop-ted by the Executive Boardof UNESCO at its 142ndsession (Paris, 10-12-1993).Διατίθεται στο διαδίκτυο:http://unesdoc.unesco.org/images/0009/000958/095831eo.pdf

UNESCO, 2003. Convention forthe Safeguarding of the In-tangible Cultural Herit-age . Paris, 17 October 2003.Διατίθεται στο διαδίκτυο:http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001325/132540e.pdf

VAN LIER H., 1969. “Objet et esthé-tique”, Communications , no 13,σσ. 92-95.

VERGO P. (επιμ.), 1989.The New Museology, London, Reaktionbooks.

VICQ d’AZYR, F., P OIRIER, DOM G.,1794. Instruction sur la ma-

nière d’inventorier et de conser-ver, dans toute l’étendue de la République, tous les objets qui peuvent server aux arts, auxsciences et à l’enseignement.Επανέκδοση: DELOCHE B. καιLENIAUD J.-M., La Culturedes sans-culotte, Paris/Mont-pellier, Ed. de Paris/Presses duLanguedoc, 1989, σσ. 175-242(σσ. 177 και 236).

WAIDACHER F., 1996. Handbuchder Allgemeinen Museolo- gie , Wien, Böhlau Verlag, 2ηέκδοση.

WEIL S., 2002. Making Museums Matter , Washington, Smithso-nian.

WIENER N., 1948.Cybernetics: Or

Control and Communication inthe Animal and the Machine,Paris/Cambridge, LibrairieHermann & Cie/MIT Press.

ZUBIAUR CARREΡO F. J., 2004.Cur-so de museologia, Gijón, Trea.


http://unesdoc.unesco.org/images/0009/000958/095831eo.pdf



http://unesdoc.unesco.org/images/0013/001325/132540e.pdf











Βασικές Έννοιες της M ουσειολογίας

Η μικρή αυτή έκδοση, πρόγευση της ολοκληρωμένης έκδοσης του Λεξικού της Μουσειολογίας , είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας, ανά-λυσης και αναθεώρησης, έργο της Διεθνούς Επιτροπής Μουσειολογίας του ICOM (ICOFOM).

Τα μουσεία, και κατά συνέπεια το σύνολο των μουσειακών επαγγελμά- των, γνώρισαν τα τελευταία χρόνια σημαντικές ανακατατάξεις, οι οποί-ες οδήγησαν στην ανάγκη χρησιμοποίησης ενός κοινού λεξιλογίουπου θα είναι κατανοητό από όλους τους επαγγελματίες των μουσείων,ανεξάρτητα από επιστημονικές ειδικότητες και πολιτισμικές αναφορές.Δημοσίευση με ολοκληρωμένο περιεχόμενο, το μικρό αυτό βιβλίο,πρώτο στο είδος του, εκδόθηκε αρχικά σε τέσσερις γλώσσες. Περιλαμ-βάνει 21 βασικές έννοιες της Μουσειολογίας που παρουσιάζονται με τημορφή άρθρων, τα οποία περιγράφουν την προέλευση και την εξέλιξη των εννοιών αυτών στο πέρασμα του χρόνου, καθώς και τα ζητήματαπου ανακύπτουν σήμερα στον τομέα της Μουσειολογίας.

Η έκδοση Βασικές Έννοιες – Κλειδιά της Μουσειολογίας συνέπεσε με τη Γενική Διάσκεψη του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) πουπραγματοποιήθηκε στη Σαγκάη της Κίνας από 7 έως 12 Νοεμβρίου2010. Η σημαντική αυτή διοργάνωση, που πραγματοποιείται ανά τριε-τία αποτελεί ιδανικό βήμα για την παρουσίαση μιας νέας σειράς κανό-

museology web

Documents