multiresidue method for determination of organophosphorous...

บทความวจย

วารสารวทยาศาสตรบรพา ปท 21 (ฉบบท 2) พฤษภาคม – สงหาคม พ.ศ. 2559 99

การวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสตกคางหลายชนดพรอมกน

ในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตวดวยเครองแกสโครมาโทกราฟชนดเอฟพด

Multiresidue Method for Determination of Organophosphorous Pesticide Residues

in Animal Origin Foods by Gas Chromatograph - Flame Photometric Detector (GC-FPD) วรวฒ วทยานนท* และ รตยากร ศรโคตร

Weerawut Wittayanan* and Rattiyakorn Srikote

ส ำนกคณภำพและควำมปลอดภยอำหำร กรมวทยำศำสตรกำรแพทย

Bureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences

Received : 17 March 2016

Accepted : 19 June 2016

Published online : 29 June 2016

บทคดยอ ไดพฒนาวธวเคราะหสารตกคางหลายชนดพรอมกนอยางงาย และรวดเรวเพอใชวเคราะหสารก าจดศตรพช

กลมออรกาโนฟอสฟอรส (OP) ในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตวดวยเครองแกสโครมาโทกราฟชนดเอฟพด (GC-FPD)

สารกลม OP ถกสกดออกจากอาหารดวยอะซโตไนไตรล เตมไดคลอโรมเทนและโซเดยมคลอไรดแลวกรองเอาของแขงออก

เตมโซเดยมซลเฟตเพอก าจดน า ระเหยจนเกอบแหงแลวละลายและปรบปรมาตรดวยอะซโตนกอนน าไปวเคราะหดวยเครอง

GC-FPD ไดทดสอบความแมนและความเทยงของวธโดยใชสารกลม OP 22 ชนด ในอาหาร 3 ชนด ไดแก ปลาแหง ปลารา

และจงหรดทอด ทระดบ 0.1 0.5 และ 1 มลลกรมตอกโลกรม พบวาสามารถตรวจวดสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรส

13 ชนดในเกณฑยอมรบ (% recovery 60-120%, HORRAT<2) มขดจ ากดของการตรวจวด (LOD) และขดจ ากดของการวด

เชงปรมาณ (LOQ) เปน 0.03 และ 0.1 มลลกรมตอกโลกรม ตามล าดบ ใชวธทพฒนาขนวเคราะหปรมาณการตกคางของ

สารก าจดศตรพชกลม OP ในอาหาร ระหวางป พ.ศ.2554-2558 จ านวน 133 ตวอยาง ตรวจพบการตกคางของ trichlorfon

เพยงชนดเดยว ปรมาณ <0.1-34.1 มลลกรมตอกโลกรม ในตวอยางปลาแหงจ านวน 32 ตวอยางคดเปนรอยละ 24 บงชวา

ปญหาการใชสาร trichlorfon อยางผดวธยงคงมอย ซงหนวยงานทเกยวของควรมการก ากบตดตามเพอแกปญหาอยางเปน

ระบบ ค าส าคญ : การวเคราะหสารหลายชนดพรอมกน สารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรส อาหารทเปนผลตภณฑ

จากสตว แกสโครมาโทกราฟฟ

*Corresponding author. E-mail : [email protected]



Abstract

A rapid and simple multiresidue method has been developed and validated for determination of

organophosphorous (OP) pesticide residues in animal origin foods by gas chromatograph - flame photometric

detector (GC-FPD). The pesticides were extracted from food product samples with acetonitrile and homogenized

by using a shaker. Dichloromethane (CH2Cl2) and sodium chloride (NaCl) were added to the extract followed by

filtration to remove solid residue. Water residue in the filtrate layer was removed by adding anhydrous sodium

sulfate (Na2SO4). After removal of the solvent, the residue was dissolved to reconstitute in acetone. The final

extract of test solution was subjected to GC-FPD. Recovery tests of 22 pesticides in three kinds of foods; dried

fish, fermented fish and fried crickets were performed at three different fortification levels of 0.1, 0.5 and 1 mg/kg

and 13 pesticides showed acceptable recoveries (60-120%) and repeatability (HORRAT<2). The limit of detection

(LOD) and the limit of quantitation (LOQ) of the method are 0.03 and 0.1 mg/kg, respectively. The developed

method was applied to determine OP pesticides in real samples. One hundred and thirty-three food samples were

analyzed during 2011 to 2015. Residual trichlorfon was detected at <0.01-34.1 mg/kg in 32 samples of dried fish

(24%). These results indicated that the problem of miss used trichlorfon still exists. The relevant authorities should

be concerned to solve systematically the problem.

Keywords: Multiresidue analysis, Organophosphorous pesticide, Animal origin food,

Gas chromatography

บทน า ปจจบนมการใชสารเคมทางการเกษตรเพอเพมผลผลต และลดการสญเสยจากศตรพชอยางกวางขวาง (Pico et al., 2000) สารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรส (OP) เปนสารทน ามาใชแทนสารกลมออรกาโนคลอรนเนองจากเปนสารทมความคงตวไมสงมาก มการตกคางและเปนอนตรายตอสงแวดลอมนอยกวา แตเนองจากสารกลมนมคณสมบตยบยงเอนไซม acetylcholinesterase (Sultatos, 1994) จงท าใหเปนพษตอมนษยเชนกน สารในกลม OP มความหลากหลายของคณสมบตทางฟสกสและเคม เชน ความมขว การละลายน า และบางชนดสามารถสะสมในไขมนของสตวและหวงโซอาหารได (Bentabol et al., 1995) ในอดตพบปญหาการตกคางของสารกลมนในประเทศไทย โดยในป พ.ศ.2534-2536 (Thoophom et al., 1995) และ ป พ.ศ.2549 (Lertruengdej et al, 1997) มรายงานของกองวเคราะหอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย พบการตกคางของสาร trichlorfon ในปลาแหงและปลาเคม ตอจากนนส านกคณภาพและความปลอดภยอาหารไดตรวจวเคราะหอาหารในป พ.ศ.2553 พบการตกคางของสารดงกลาวอกครงในปลารา (Atisook, 2010; Park et al., 2006) การตรวจพบสาร trichlofon น เปนปญหาการใชสารก าจดศตรพชผดประเภท (misuse) ในการก าจดหนอนแมลงวนในผลตภณฑปลาแหง ปลาเคม และ ปลารา นอกจากกรณการตกคางในผลตภณฑอาหารดงกลาวแลวยงพบการตกคางของสารกลม OP ในแมลงทใชเปนอาหาร



เกษตรกรบางรายใชสารก าจดศตรพชในการฉดพนดกจบแมลง เกดการตกคางสะสมและเปนพษตอผบรโภคดงเชนกรณผ ปวยเขารบการรกษาในโรงพยาบาลตางๆในเขตภาคใตหลงจากการบรโภคแมลงทอดเมอป พ.ศ.2551 จากรายงานขางตนจะเหนไดวาในชวงเวลา 20 ป สารเคมกลม OP ชนดทเปนปญหาตกคางคอสาร trichlorfon ซงมวธวเคราะหจ าเพาะ และการตกคางของสารกลม OP ชนดอนๆในแมลงทใชเปนอาหาร ดงนนเพอเฝาระวงความปลอดภยของผบรโภค จงพฒนาวธวเคราะหสาร trichlorfon และ สารกลม OP ชนดอนๆไดพรอมกนแบบ multiresidue method ใหสามารถวเคราะหตวอยางไดจ านวนมาก รวดเรวและสามารถตอบสนองสถานการณฉกเฉนได รวมทงเพอเปนการสรางความมนใจแกผบรโภคตอความปลอดภยจากการตกคางของสารเคมทางการเกษตรดงกลาวจงตองมการตรวจตดตามอยางสม าเสมอ โดย พ.ร.บ.อาหาร ป พ.ศ.2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 288) พ.ศ.2548 เรอง อาหารทมสารพษตกคาง ไดก าหนดคาปรมาณสารพษตกคางสงสด (Maximum Residual Limit, MRL) ของสารก าจดศตรพชกลม OP ไวในชนดอาหารทเปนวตถดบแยกตามชนด (commodity) แตไมไดก าหนดคา MRL ในผลตภณฑอาหารทแปรรปแลว ดงนนในอาหาร เชน ปลาแหง ปลาเคม ปลารา และแมลงทอดจงไมควรมการตกคางของสารกลม OP การวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสนนมกใชเครอง gas chromatograph (GC) ทม flame photometric detector (FPD) หรอสารบางชนดทมทงฟอสฟอรสและคลอรนเปนองคประกอบอาจตรวจวเคราะหไดโดยใช electron capture detector (ECD) ในบางกรณมการใช mass spectrometry detector (MSD) เพอเพม selectivity แตในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตวจะมสารไฮโดรคารบอน (hydrocarbon) เปนองคประกอบท าใหม background interference ในเครองมอ GC-MSD มากกวา (Lehotay et al., 2001) ความยงยากของการวเคราะหสารเคมกลม OP ในอาหารทมไขมน (fatty food) เกดจากหลายสาเหต เชน สารเคมกลมนบางชนดเปนสารทมความไวตออณหภม (thermally labile) ท าใหเกดการสลายตวเมอวเคราะหโดย GC (Ngoh et al., 1996) จงตองมการปรบสภาวะเครองมอใหเหมาะสม ปญหาการวเคราะหอาจเกดจากปรมาณไขมนแมเพยงเลกนอยสามารถรบกวนเครองมอวเคราะหและทงระบบการวเคราะหจะสญเสยลง (Khay et al., 2010) เพอลดปญหาการปนเปอนของไขมนในคอลมน ตองมการเตรยมตวอยางโดยการสกดและผานขนตอนการท าใหบรสทธ (clean up) ทเหมาะสมกอนการวเคราะหเพอก าจดไขมนออกแตหากใชคอลมน ชนด florisil หรอ silica สารทงสองชนดจะดดซบสารกลม OP ไวท าใหประสทธภาพของวธวเคราะหต าและไมเหมาะสมตอการน าไปใช (Zrostlíkovµ et al., 2002) ขนตอนเหลานเปนขนตอนทยงยาก ใชเวลามาก สนเปลองทรพยากร และมประสทธภาพต า จงตองพฒนาวธวเคราะหขนโดยการปรบปรงจากวธของ ยวด เลศเรองเดช และคณะ โดยเพมชนดสารมาตรฐานกลม OP ทใชวเคราะหใหสามารถวเคราะหไดหลายชนดพรอมกน และเนองจาก acetone ใหปรมาณ co-extractive สง จงเปลยนตวท าละลายในการสกด เปน acetonitrile เพอลดพคของสารรบกวน มการปรบวธการสกดตวอยางท าใหสามารถขยายขอบขายชนดตวอยาง ในการวเคราะหไดมากขน เพมการใชเครองเขยาท าใหการสกดมประสทธภาพสงขน และในขณะเดยวกนกลดขนตอนการปนตวอยางลง (homogenization) วธทไดนอกจากตองเปนวธทงายรวดเรว ครอบคลมสารกลม OP หลายชนดพรอมกนและตองมความถกตองของการวเคราะหสงแลวยงตองสามารถลดผลกระทบของไขมนทมตอระบบการวเคราะหไดอยางมประสทธภาพ การศกษาและพฒนาวธวเคราะหท าขนเพอใชส าหรบวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสในอาหารดวยเครองแกสโครมาโทกราฟชนดเอฟพด วธทพฒนาขนและผานการทดสอบความถกตองของวธแลวจะถกน าไปใชตรวจวเคราะหปรมาณการตกคางในตวอยางจรง เพอใชในการควบคมคณภาพอาหารตามกฎหมายทเกยวของตอไป



วธด าเนนการวจย สำรเคมและสำรมำตรฐำน

สารเคม : acetonitrile (HPLC) และ acetone (HPLC) เปนผลตภณฑของ J.T.Baker ประเทศสหรฐอเมรกา dichloromethane (HPLC) เปนผลตภณฑของ Burdick&Jackson ประเทศเกาหลใต sodium chloride (AR) และ sodium sulfate anhydrous (granular AR) เปนผลตภณฑของ Fisher Chemical ประเทศอนเดย Na2SO4 เผาทอณหภม 600°C อยางนอย 4 ชวโมง แลวเกบในภาชนะแกวสชาปดสนท กระดาษกรอง No.2 ส าล ตองลางโดยแชใน acetone จ านวน 2 ครง ครงละ 2 ชวโมง และ n-hexane จ านวน 2 ครง ครงละ 2 ชวโมง แลวผงใหแหงทอณหภมหองเกบในขวดสชา

สารมาตรฐาน (Standards) : Organophosphorus compounds จ านวน 22 สาร ไดแก acephate, azinphos-methyl, chlorpyrifos, diazinon, diclorvos, dicrotophos, dimethoate, EPN, ethion, methamidophos, methidathion, mevinphos, monocrotophos, omethoate, parathion, parathion-methyl, pirimiphos-methyl, phosalone, profenofos, prothiofos, triazophos และ trichlorfon สารทงหมดเปนผลตภณฑของ Dr. Ehrenstorfer บรษท Dr. Ehrenstorfer GmbH ประเทศเยอรมน ความบรสทธ (purity) ระหวาง 94.0-99.0% การเตรยมสารละลายมาตรฐาน (Stock solution) เตรยมสารละลายของสารมาตรฐานแตละชนดความเขมขนประมาณ 250-500 ไมโครกรมตอมลลลตรใน acetone โดยเกบรกษาทอณหภมนอยกวา -4°C ส าหรบ Intermediate และ working solution เตรยมสารละลาย trichlorfon ความเขมขน 10 ไมโครกรมตอมลลลตรใน acetone โดยปเปต stock solution ของ trichlorfon 1 มลลลตร ลงใน volumetric flask ขนาด 50 มลลลตร ปรบปรมาตรดวย acetone และเตรยมสารละลาย working solution ของ trichlorfon ชวงความเขมขน 0.2, 1, 2 และ 4 ไมโครกรมตอมลลลตร เกบรกษาทอณหภมนอยกวา -4°C ตองเตรยมใหมทกครงกอนการวเคราะห และเตรยมสารละลายผสมของสารมาตรฐานอนๆอก 21 ชนด ความเขมขน 10 ไมโครกรมตอมลลลตรใน acetone โดยปเปต stock solution สารมาตรฐานแตละชนด 1 มลลลตรลงใน volumetric flask ขนาด 50 มลลลตร ปรบปรมาตรดวย acetone และเตรยมสารละลายผสมของสารมาตรฐาน 21 ชนด ชวงความเขมขน 0.2 1 2 และ 4 ไมโครกรมตอมลลลตรโดยเกบรกษาทอณหภมนอยกวา -4°C

เครองมอและอปกรณ เครองบดปนอาหาร (Warning Commercial, Model: HGTWT), เครองชง 3 ต าแหนง ส าหรบชงตวอยาง และ 5 ต าแหนงส าหรบชงสารมาตรฐาน, rotary evaporator, water bath อณหภมไมเกน 40ºC, micropipette, Erlenmeyer flasks with screw caps ขนาด 250 มลลลตร, mixing cylinder ขนาด 250 มลลลตร, graduated tube พรอม screw-cap ขนาด 15 มลลลตร, Pasteur pipette, round-bottomed flask ขนาด 500 มลลลตร, aluminum foil, glass funnel, ตแชแขงอณหภมต ากวา -15°C, certified volumetric flask, shaker, GC-FPD; Agilent Technology 6890N โดยใช analytical column: DB-1701 (30 m, 0.25 mm id, 0.25 µm film thickness) และ DB-35ms (30 m, 0.25 mm id, 0.25 µm film thickness) กอนการใชงานเครองแกวทกชนดใหลางดวย acetone 2 ครง แลวผงใหแหงกอนน ามาใชงาน

ตวอยำงและกำรเตรยมตวอยำง ใชตวอยางผลตภณฑอาหารจากสตวในการทดสอบความถกตองของวธ ไดแก ปลาราทท าจากปลากระดใชเปนตวแทนเนอสตวหมกดอง ใชจงหรดทอดเปนตวแทนแมลงทอดและแมลงอบ กบใชปลาจงจงแหง เปนตวแทนของเนอสตวเคมและเนอสตวแหง วเคราะหปรมาณการตกคางของสารกลม OP ในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตว พ.ศ.2554-2558 โดย

http://www.thomassci.com/search/go?p=R&srid=S6-USWSD01&lbc=thomassci&w=Erlenmeyer%20Flask%20With%20Screw%20Cap&url=http%3a%2f%2fwww.thomassci.com%2fLaboratory-Supplies%2fErlenmeyer-Flasks%2f_%2fPYREX-GRADUATED-ERLENMEYER-FLASKS-WITH-SCREW-CAPS&rk=1&uid=11821527&sid=2&ts=custom&champclick=1&rsc=4G5rxHAOzC08hHdh&cnt=32&method=and&ThomasDomain=www.thomassci.com&isort=score&view=list&domainSpecificUrl=http%3a%2f%2fwww.thomassci.com%2fLaboratory-Supplies%2fErlenmeyer-Flasks%2f_%2fPYREX-GRADUATED-ERLENMEYER-FLASKS-WITH-SCREW-CAPS

http://www.thomassci.com/search/go?p=R&srid=S6-USWSD01&lbc=thomassci&w=Erlenmeyer%20Flask%20With%20Screw%20Cap&url=http%3a%2f%2fwww.thomassci.com%2fLaboratory-Supplies%2fErlenmeyer-Flasks%2f_%2fPYREX-GRADUATED-ERLENMEYER-FLASKS-WITH-SCREW-CAPS&rk=1&uid=11821527&sid=2&ts=custom&champclick=1&rsc=4G5rxHAOzC08hHdh&cnt=32&method=and&ThomasDomain=www.thomassci.com&isort=score&view=list&domainSpecificUrl=http%3a%2f%2fwww.thomassci.com%2fLaboratory-Supplies%2fErlenmeyer-Flasks%2f_%2fPYREX-GRADUATED-ERLENMEYER-FLASKS-WITH-SCREW-CAPS



วเคราะหตวอยางอาหารรวม 133 ตวอยาง ไดแก ปลาแหงและปลาเคม 100 ตวอยาง หมกแหง 19 ตวอยาง หอยแหง 11 ตวอยาง ก งแหง 1 ตวอยาง ดกแด 1 ตวอยาง และ เนอแหง 1 ตวอยาง น าตวอยางประมาณ 500 กรม เฉพาะสวนทรบประทานไดมาท าใหเปนเนอเดยวกนอยางหยาบดวยเครองบดปนอาหารหรอใชมดตดหนตวอยางใหเปนชนเลกๆขนาดไมใหญกวาเมลดขาวสาร โดยใชเวลาสนทสดเพอหลกเลยงความรอนทจะท าใหสารเคมปองกนก าจดศตรพชสลายตว ส าหรบอาหารทเปนชนขนาดเลกเทาเมลดขาวสารหรอเลกกวาไมตองบดตวอยาง ชงแบงตวอยาง ตวอยางละ 10 กรม เพอเปน analytical portions และตวอยางทยงไมไดน ามาวเคราะหจะถกเกบรกษาในตแชแขงทอณหภมต ากวา -15°C

กำรสกด ชงตวอยาง 10 กรม (±0.1 กรม) ลงใน Erlenmeyer flask ทม teflon stopper ขนาด 250 มลลลตร เตมน ากลน 30

มลลลตร และ acetonitrile 100 มลลลตร ลงใน Erlenmeyer flask ปดดวย aluminum foil และ teflon stopper ใหแนน เขยาดวยเครอง shaker ความเรวรอบ 200 รอบตอนาท (rpm) นาน 30 นาท เตม NaCl 15 กรม และ dichloromethane 80 มลลลตร ลงใน Erlenmeyer flask แลวเขยาเบาๆจนสารสกดมลกษณะใสขน กรองสารสกดสวนใสผานกระดาษกรอง No.2 เกบ filtrate ใน mixing cylinder ขนาด 250 มลลลตร กรองสารสกดผาน glass funnel ทอดดวยส าลและ sodium sulfate ประมาณ 30 กรมหรอมากพอทจะดดน าไดหมด ลงใน round-bottomed flask ขนาด 500 มลลลตร rinse sodium sulfate ใน glass funnel ดวย acetonitrile เลกนอย น า filtrate ไประเหยลดปรมาตรจนเกอบแหงแลวปรบปรมาตรใหได 5 มลลลตรใน graduated tube พรอม screw-cap ขนาด 15 มลลลตร ดวย acetone ไดความเขมขนของสารสกดตวอยาง 2 กรมตอมลลลตร แลวน าไปฉดเขาเครอง GC-FPD โดยไมตองผานขนตอนการท าใหบรสทธ (clean up)

กำรตรวจวดปรมำณดวยเครอง GC-FPD ใชเครองมอแกสโครมาโทกราฟของ Agilent Technologies รน 6890N โดยม Flame Photometric Detector (GC-

FPD) ใช column DB-1701 (ขนาด 30 m x 0.25 mm id, 0.25 µm film thickness) และ/หรอ DB35ms (ขนาด 30 m x 0.25 mm id, 0.25 µm film thickness) ใช pulse splitless mode: pressure 17.5 psi, purge flow 60 ml/min, purge time 0.8 min ใช helium เปน carrier gas ม flow rate 1.5 ml/min (constant flow) และใช nitrogen เปน make up gas 60 ml/min จด flame โดยใช hydrogen 75 ml/min และ air 100 ml/min ม injection volume เปน 1 µl มอณหภม injector และ detector เปน 220°C และ 200°C ตามล าดบ วเคราะหสาร trichlorfon โดยใชสภาวะ oven temperature program เปน initial 70°C hold 1 min, rate 12°C/min to 180°C, rate 3°C/min to 205°C hold 5 min, rate 40°C /min to final 265°C hold 20 min วเคราะหสาร OP อนๆ 21 ชนด โดยใชสภาวะ oven temperature program เปน initial 80°C hold 1 min, rate 20°C/min to 190°C, rate 2.5°C/min to 220°C, rate 1.5°C/min to 240°C, rate 8°C/min to final 270°C hold 8 min

กำรค ำนวณปรมำณ ความเขมขนของสารทตรวจพบค านวณผลโดยใชเทคนค external calibration เปรยบเทยบกบ calibration curve (ความเขมขน 4 ระดบ) โดยจากสมการเสนตรง Y = aX+ b เมอ X คอความเขมขนของสารมาตรฐาน (µg/ml)= (Y-b)/b, Y คอ peak area ของสารมาตรฐาน, a คอ slope และ b คอ intercept ของ calibration curve ความเขมขนของสารทอานไดจากกราฟมาตรฐานและปรมาณสารทตรวจพบในตวอยางสามารถค านวณไดดงน



ความเขมขนของสารทตรวจพบ (µg/ml) = 𝒀−𝒃

𝒂𝑿 (1)

ปรมาณสารทตรวจพบในตวอยาง (µg/g) = ความเขมขนของสารทตรวจพบ (µ𝑔/𝑚𝑙)

ความเขมขนของตวอยางทน าไปฉด(𝑔/𝑚𝑙) (2)

กำรทดสอบควำมถกตองของวธวเครำะห

กำรทดสอบควำมจ ำเพำะของวธและควำมเปนเสนตรงของกรำฟมำตรฐำน

ทดสอบความจ าเพาะของวธโดยวเคราะห method blank และ sample blank เมอไมพบพคหรอพบพคทมสญญาณ signal-to-noise ratio (S/N) นอยกวา 3 ทม Retention time (RT) ใกลเคยงกบสารทสนใจถอวาวธปราศจากสารรบกวนและวธมความจ าเพาะ สรางกราฟมาตรฐานโดยใช matrix-matched calibration (MMC) เพอลดผลกระทบของ matrix ทมตอความเขมขนของสารมาตรฐาน เนองจากเนอสารทมในตวอยางจะสงผลใหสารมาตรฐานเขมขนขนหรอเจอจางลงจาก matrix effect โดยใชสารทสกดไดจากปลาราทเปน blank เปนตวท าละลาย เจอจาง intermediate standard solution ใหไดความเขมขน 0.2 1 2 และ 4 ไมโครกรมตอมลลลตรและฉดเขาเครอง GC-FPD แบบสม (random, n=3) ทดสอบความเปนเสนตรงของกราฟมาตรฐานโดยการค านวณหาคาสมประสทธสหสมพนธของเปยรสน (Pearson’s correlation coefficient: r) ก าหนดเกณฑยอมรบ r มคามากกวา 0.995

กำรหำขดจ ำกดของกำรตรวจวด (LOD) และขดจ ำกดของกำรวดเชงปรมำณ (LOQ) หาขดจ ากดของการตรวจวด (Limit of detection, LOD) โดย spiked สารละลายมาตรฐานทงหมดลงในสารสกดทได

ปลาราแลวน าไปวเคราะหหาคา LOD พจารณาคา LOD ทเหมาะสมโดยใชคาทระดบความเขมขนต าสดทวเคราะหไดโดยมสญญาณ signal-to-noise ratio มากกวา 6 ขนไป หาขดจ ากดของการวดเชงปรมาณ (Limit of quantitation, LOQ) โดยใชขอมลจากการทดสอบความแมนและความเทยงของการวเคราะห แลวยนยนคา LOQ โดยเตมสารมาตรฐานในตวอยาง (sample blank) ทระดบความเขมขน 0.1 มลลกรมตอกโลกรม วเคราะหจ านวน 8 ซ า แลวค านวณ %recovery ก าหนดเกณฑยอมรบอยในชวงรอยละ 60-120 และ HORRAT (Horwitz ratio) ก าหนดเกณฑยอมรบมคานอยกวา 2

กำรทดสอบควำมเปนเสนตรงของชวงกำรวเครำะห ศกษาความเปนเสนตรงของชวงการวเคราะหโดยการเตมสารมาตรฐานในตวอยาง (sample blank) ทระดบความ

เขมขน 0.1 0.3 0.5 1 และ 2 มลลกรมตอกโลกรม วเคราะหระดบละ 3 ซ า สรางกราฟมาตรฐานระหวางความเขมขนทเตมลงในตวอยางกบความเขมขนทตรวจพบ ค านวณหาคาสมประสทธสหสมพนธของเปยรสน (Pearson’s correlation coefficient: r) ก าหนดเกณฑยอมรบ r มคามากกวา 0.995

กำรทดสอบควำมแมนและควำมเทยงและกำรศกษำควำมทน เตมสารมาตรฐานในตวอยาง (sample blank) ทระดบ LOQ 5xLOQ และ 10xLOQ ทความเขมขน 0.1 0.5 และ1

มลลกรมตอกโลกรม ตามล าดบ วเคราะหระดบละ 8 ซ าแลวค านวณ %recovery, %RSD และ HORRAT โดยเกณฑยอมรบความแมน (accuracy): mean recovery 60-120% และเกณฑยอมรบความเทยง (precision): HORRAT มคานอยกวา 2ศกษาความทนของวธ โดยพจารณาศกษาตวแปรทเกดขนบอยในหองปฏบตการคอ นกวเคราะห ทเมอมการเปลยนแปลงไปแลวยงใหผลการวเคราะหทยอมรบได โดยก าหนดผวเคราะห 3 คน (นกวเคราะห A B และ C) ท าการวเคราะหตวอยางปลารา



ทเปน blank แลวเตมสารมาตรฐาน trichlorfon ความเขมขน 0.2 มลลกรมตอกโลกรม คนละจ านวน 8 ซ า ใช ANOVA: single factor ในการประเมนความใชไดของความแมนและความเทยง กำรประมำณคำควำมไมแนนอนของกำรวด

การประเมนคาความไมแนนอนของการวด (Measurement Uncertainty, MU) ของการวเคราะหสารก าจดศตรพชนนมเอกสารอางองทเกยวของหลายฉบบ(Ellison et al., 2000; Nordtest, 2004; Eurolab, 2007; Codex, 2011)

ท าการศกษาเอกสารดงกลาวแลวเลอกวธการประมาณคาความไมแนนอนของ SANCO (2012) ทมความถกตองเปนทยอมรบและเหมาะสมตอการน าไปใชงาน ผลการวจยและวจารณผล

จากการศกษาการตรวจวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสดวยเครอง GC-FPD ภายใตสภาวะทก าหนด ท าการวเคราะห method blank และ matrix blank ตรวจไมพบสารรบกวนทใหพคตรงหรอใกลเคยงกบสารมาตรฐาน สามารถแยกพคและตรวจวดสารก าจดศตรพชกลม OP ไดอยางชดเจนดงภาพท 1 และสามารถสรางกราฟมาตรฐานของสารกลมดงกลาวไดในชวง 0.2 1 2 และ 4 ไมโครกรมตอมลลลตร โดยกราฟมาตรฐานของสารทกชนดมคา r อยระหวาง 0.995-0.999 ดงแสดงในตารางท 1 ผลการทดสอบขดจ ากดของการตรวจวด (LOD) ของสารทกชนดเทากบ 0.03 มลลกรมตอกโลกรม ยกเวน azinphos-methyl มคา LOD เทากบ 0.05 มลลกรมตอกโลกรม โดยมขดจ ากดของการวดเชงปรมาณ (LOQ) มคาเทากบ 0.1 มลลกรมตอกโลกรม ความแมน (%recovery) จากการวเคราะหปลาราทเตมสารมาตรฐาน จ านวน 8 ซ า ทระดบ LOQ มคาอยระหวาง 58.2-95.5% และความเทยงจาก HORRAT มคาอยระหวาง 0.4-1.1 (ตารางท 1) ท าการศกษาคา LOQ ในเนอปลาแหงและจงหรดทอด พบวาความแมนซงทดสอบโดยการหาเปอรเซนตการกลบคน (%recovery) ทระดบ LOQ มคาอยระหวาง 55.2-98.2% และความเทยงจาก HORRAT มคาอยระหวาง 0.4-1.8 และผลการทดสอบคา LOQ ในตวอยางทงสามชนดไมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต



ภาพท 1 โครมาโทแกรมการวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสความเขมขน 0.2 มลลกรมตอมลลลตรดวย

เครองมอ GC-FPD และ capillary column: DB1701. a.dichlorvos, b.methamidophos, c.E-mevinphos, d.Z-mevinphos, e.acephate, f.omethoate, g.diazinon, h.dicrotophos, i.monocrotophos, j.dimethoate, k.pirimiphos-methyl, l.chlorpyrifos, m.parathion-methyl, n.parathion, o.prothiofos, p.methidathion, q.profenofos, r.ethion, s.triazophos, t.EPN, u.phosalone และ v.azinphos-methyl.

ผลการทดสอบความเปนเสนตรงของชวงการวเคราะห (Linearity of working range) พบวาสารทมความเปนเสนตรง

ในชวง 0.1-2 มลลกรมตอกโลกรม โดยมคา r มากกวา 0.995 ม 14 ชนดไดแก chlorpyrifos, diazinon, dichlorvos, dicrotophos, EPN, ethion, methamidophos, mevinphos, parathion, pirimiphos-methyl, profenofos, prothiofos, triazophos และ trichlorfon วธวเคราะหมความแมน (accuracy) ทระดบ LOQ 5xLOQ และ 10xLOQ ทความเขมขน 0.1, 0.5 และ 1 มลลกรมตอกโลกรม พบความแมน (accuracy) ทประเมนจาก %recovery ททง 3 ระดบอยในชวง 52.8-95.5%, 29.6-78-9% และ 15.7-79.0% ตามล าดบ สารทมความแมนอยในเกณฑยอมรบ (60-120%) ม 13 ชนดไดแก chlorpyrifos, diazinon, dichlorvos, EPN, ethion, methamidophos, mevinphos, parathion, pirimiphos-methyl, profenofos, prothiofos, triazophos และ trichlorfon วธวเคราะหมความเทยง (precision) ทประเมนดวย HORRAT ของสารทกชนดอยอยในเกณฑยอมรบ (HORRAT<2) ยกเวน phosalone ทม HORRAT=3.3 และไมสามารถตรวจวด azinphos-methyl ไดผลการทดสอบความแมนและความเทยงแสดงในตารางท 1



ตารางท 1 การทดสอบความเปนเสนตรงของกราฟมาตรฐาน ความเปนเสนตรงของชวงการวเคราะห ความแมน และความเทยงของการวเคราะห (n=8)

สาร

Linearity of calibration curve

(r)

Linearity of working range

(r)

ปลารา Average recovery, % (precision, HORRAT)

0.1 mg/kg (LOQ)

0.5 mg/kg (5xLOQ)

1 mg/kg (10xLOQ)

acephate 0.997 0.945a 91.2(0.9) 39.2(0.6)b 31.8(0.6)b

azinphos-methyl 0.999 NDa NDb NDb NDb

chlorpyrifos 0.998 0.997 84.1(0.4) 71.0(0.6) 71.6(1.4) diazinon 0.998 0.997 88.2(0.7) 69.6(1.0) 70.0(1.1) dichlorvos 0.998 0.995 92.5(0.4) 64.2(1.0) 69.0(1.1) dicrotophos 0.997 0.997 70.0(0.5) 55.5(1.0)b 54.1(1.1)b

dimethoate 0.995 0.907a 52.8(0.6)b 29.6(0.8)b 18.7(1.0)b

EPN 0.999 0.996 87.8(1.0) 73.3(1.1) 79.0(1.1) ethion 0.998 0.996 85.5(0.6) 63.7(0.6) 68.3(1.0) methamidophos 0.998 0.997 76.5(0.6) 64.3(0.8) 70.0(1.4) methidathion 0.995 0.889a 79.8(0.7) 37.8(1.5)b 17.8(1.2)b

mevinphos 0.999 0.995 94.2(0.6) 61.8(1.0) 75.8(1.9) monocrotophos 0.998 0.917a 95.5(1.4) 41.2(1.5)b 25.6(0.7)b

omethoate 0.995 0.868a 87.4(0.6) 30.6(0.6)b 18.2(0.3)b

parathion 0.998 0.996 73.9(0.4) 64.8(0.7) 65.3(1.2) parathion-methyl 0.996 0.864a 67.1(0.5) 37.8(1.8)b 15.7(1.4)b

phosalone 0.999 0.765a 81.1(1.1) 34.0(3.3)b,c 50.0(1.8)b

pirimiphos-methyl 0.998 0.997 90.3(0.4) 65.9(0.4) 70.0(1.4) profenofos 0.998 0.998 82.5(0.6) 69.1(0.5) 65.2(1.0) prothiofos 0.998 0.997 87.2(0.4) 78.9(0.6) 75.4(1.1) triazophos 0.998 0.997 90.4(1.0) 75.7(1.3) 76.0(1.0) trichlorfon 0.999 0.999 99.5(0.4) 89.3(0.4) 105.4(0.4) ND: Not Detected ตรวจไมพบ

a: r ไมอยในเกณฑยอมรบ (r 0.995) b: accuracy ไมอยในเกณฑยอมรบ (60-120%) c: precision ไมอยในเกณฑยอมรบ (HORRAT<2)

ไดศกษาความแมนและความเทยงของการวเคราะหสาร trichlorfon ใน matrix ตางๆ พบวาความแมน (%recovery) ทระดบ LOQ 5xLOQ และ 10xLOQ ในปลาจงจงมคาเปน 99.5 89.6 และ 105.4% ในปลารามคาเปน 85.6 91.2 และ 102.5% และในจงหรดทอดมคาเปน 98.5 104.1 และ 98.6% ตามล าดบ และความเทยงจาก HORRAT มคาอยระหวาง 0.4-1.8 (ภาพท 2 )



ภาพท 2 การทดสอบความแมนของการวเคราะหสาร trichlorfon ใน ปลาจงจง ปลารา และจงหรด ทระดบ 0.1 0.5 และ 1 มลลกรมตอกโลกรม

การศกษาความทนของวธจากการศกษาตวแปร นกวเคราะหโดยนกวเคราะห 3 คน (นกวเคราะห A, B และ C) ท าการวเคราะหตวอยางปลาแหงทเปน blank แลวเตมสารมาตรฐาน trichlorfon ความเขมขน 0.2 มลลกรมตอกโลกรม คนละจ านวน 8 ซ า ผลการวเคราะห (mean±SD) ของนกวเคราะห A คอ 0.177±0.020 มลลกรมตอกโลกรม นกวเคราะห B คอ 0.182±0.020 มลลกรมตอกโลกรม และ นกวเคราะห C คอ 0.178±0.248 มลลกรมตอกโลกรม ใช ANOVA: single factor จากการประเมนพบวาคา F ทค านวณได มคานอยกวาคา Fcrit (ตารางท 2) แสดงวาวธมความทนตอการวเคราะหเมอมการเปลยนนกวเคราะห

ตารางท 2 ผลการศกษาความทนของวธเมอมการเปลยนนกวเคราะหโดยใช ANOVA: single factor

Source of Variation SS df MS F P-value Fcrit Between Groups 0.0001 2 5E-05 0.120846269 0.886883 3.554557146 Within Groups 0.007455 18 0.000414

ใชการประมาณคาความไมแนนอนของการวดทงายและมประสทธภาพทสดของ SANCO ทใชคา k=2 ในการ

ค านวณคา expended MU (U') จากคา relative MU (u') และสมการ U' = k x u' สามารถใชวธดงกลาวไดเมอหองปฏบตการเขารวมการทดสอบความสามารถหองปฏบตการ (proficiency testing, PT) วเคราะหสารก าจดศตรพชแบบ multiresidue methods อยางสม าเสมอและมจ านวนครงมากพอสมควร ซงผลการเขารวมทกครง (หรอเกอบทกครง) จะตองมคา z-score อยในเกณฑพอใจ วธนค านวณไดโดยใชคา default value = 50% เปนคา expended MU (U') คานค านวณจากคาเฉลยของ relative standard deviations (RSD) ทสมาชกทเขารวม PT รายงานส าหรบการวเคราะหแบบ multiresidue methods เทานน พบวาคาเฉลยของ RSD ทเหลาสมาชกรายงานคอ 25% ท าให expended MU (U') เปน 50% (U' = 2 x 0.25 = 0.50)



การใช U' = 50% นถอเปนการประเมนคาความไมแนนอนทกวางเพอใหโอกาสความผดพลาดทจะเกดขนจากการวเคราะหสารความเขมขนต าทมคาก าหนดตามกฎหมายโดยเฉพาะเมอสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสนนไมไดก าหนดคา MRL ในผลตภณฑอาหารจากเนอสตว ตวอยางเชน วเคราะหพบสาร trichlorfon ปรมาณ 0.1 มลลกรมตอกโลกรม ในเนอปลาแหง expended MU (U')= 0.5 x 0.1 = 0.05 มลลกรมตอกโลกรม หองปฏบตการจะตองรายงานผลการวเคราะหวาพบสาร trichlorfon ปรมาณ 0.1±0.05 มลลกรมตอกโลกรม

ไดน าวธวเคราะหทไดทดสอบความถกตองของวธแลวมาตรวจวเคราะหตวอยางเพอส ารวจชนดและปรมาณการตกคางของสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรส 13 ชนด ไดแก chlorpyrifos, diazinon, dichlorvos, EPN, ethion, methamidophos, mevinphos, parathion, pirimiphos-methyl, profenofos, prothiofos, triazophos และ trichlorfon ในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตว ในชวงป 2554-2558 โดยวเคราะหตวอยางปลาแหงและปลาเคม หมกแหง หอยแหง ก งแหง เนอแหง ทจ าหนายในประเทศไทย รวม 132 ตวอยาง เปนตวอยางทสงตรวจทส านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร จากส านกงานสาธารณสขจงหวด ศนยวทยาศาสตรการแพทย และภาคเอกชน กบตวอยางแมลงทอด (ดกแดทอด) 1 ตวอยาง ทเปนสนคาน าเขาสงโดยจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ผลการตรวจวเคราะห ไมพบสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสในตวอยางหมกแหง หอยแหง ก งแหง แมลงทอด และเนอแหง กบพบสาร trichlorfon ปรมาณ นอยกวา 0.1 ถง 34.1 มลลกรมตอกโลกรมในตวอยางปลาแหง 32 ตวอยาง ขอมลจากตารางท 3 ตวอยางอาหารทมาจากภาคใตมอตราการตรวจพบสาร trichlorfon สงทสดถงรอยละ 59 รองลงมาคอภาคกลางรอยละ 7 สวนตวอยางทมาจากภมภาคอน ๆตรวจไมพบสารดงกลาว ชใหเหนวาความรายแรงของปญหาการตกคางของแตละภมภาคของประเทศไทยมความแตกตางกน ขอมลเบองตนนจะเปนประโยชนตอผมอ านาจดานการคมครองผบรโภคในการบรหารจดการดานความปลอดภยของประชาชน

ตารางท 3 การตกคางของสารก าจดศตรพช trichlorfon ในกลมออรกาโนฟอสฟอรสในอาหารแบงตามแหลงทมา

แหลงทมา จ านวนตวอยาง จ านวนตวอยางทตรวจพบ

รอยละของการตรวจพบ

median (mg/kg)

range (mg/kg)

ภาคใต 51 30 59 4.51 <0.10-34.10 ภาคกลาง 29 2 7 0.39 <0.10-0.67 ภาคตะวนออก 29 0 0 - - ภาคเหนอ 13 0 0 - - ภาคตะวนตก 10 0 0 - - ตางประเทศ 1 0 0 - - รวม 133 32 24 - - *ตวอยางอาหารทง 133 ตวอยาง ตรวจไมพบสารกลม OP 12 ชนด

การพฒนาวธและทดสอบความถกตองของวธวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสตกคาง 22 ชนดหลายชนดพรอมกนในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตวดวยแกสโครมาโทกราฟชนดเอฟพด พบวาสารทผานการประเมนความ



แมนจากคา %recovery และความเทยงจากคา HORRAT แลวอยในเกณฑยอมรบม 13 ชนด ไดแก chlorpyrifos, diazinon, dichlorvos, EPN, ethion, methamidophos, mevinphos, parathion, pirimiphos-methyl, profenofos, prothiofos, triazophos และ trichlorfon สารดงกลาวมคาขดจ ากดของการตรวจวด (LOD) เทากบ 0.03 มลลกรมตอกโลกรม และคาขดจ ากดของการวดเชงปรมาณ (LOQ) เทากบ 0.1 มลลกรมตอกโลกรม มความเปนเสนตรงของการวเคราะหในชวง 0.1-2 มลลกรมตอกโลกรม ซงคณลกษณะของวธทพฒนาขนนสามารถน าไปใชตรวจวดสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสตกคางทง13 ชนดเพอควบคมคณภาพของอาหารทเปนผลตภณฑจากสตวทจ าหนายในประเทศไทยตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 และมาตรฐานระหวางประเทศของ CODEX ทไมระบคาก าหนดปรมาณการตกคางสงสด (Maximum Residue Limits, MRL)ไวในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตว อนงสารกลม OP ทง 13 ชนดทผานเกณฑการประเมนความแมนและความเทยงสวนใหญมคณสมบตเปนสารฆาแมลง (insecticide) และสารฆาไร (acaricide) และมสารบางชนดเทานนทเปนสารก าจดนก (avicide) สารฆาหนอนพยาธ (anthelminthic drug) สารก าจดไสเดอนฝอย (nematicide) และสารฆาเชอรา (fungicide) สารก าจดศตรพชเหลานลวนมคาระดบทยอมรบไดตอวน (Acceptable Daily Intake, ADI) ในระดบต า จงไมควรมการไดรบสมผสในปรมาณมาก และตองไมมการตกคางของสารดงกลาวในอาหาร การพฒนาวธทท าขนนสามารถใชเปนเครองมอในการตรวจตดตามสถานการณการตกคางของสารกลม OP ได

สารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสมคณสมบตการคงตวต า สลายตวไดงายในสภาวะทเปนดางและทอณหภมสง ดงนนในขนตอนการเตรยมตวอยางเพอท าใหตวอยางเปนเนอเดยวกนจงไมควรใชเวลานานและหลกเลยงการปนตวอยางทจะเพมอณหภม การใชสาร trichlorfon ทมกฉดพนหรอชบเพอก าจดแมลงวนและหนอนของแมลงวนในอาหารพวกปลาแหงและปลาเคมจะตกคางในอาหารบรเวณพนผว ท าใหการสกดสารดงกลาวจากการเขยา ดวยเครองเขยา (shaker) ถอวาเพยงพอ นอกจาก acetonitrile ทใชในการสกดสามารถละลายทงสารชนดมขวและไมมขวไดแลวยงพบวาตวท าละลายดงกลาวใหปรมาณ co-extractives ทนอยกวาตวท าละลายอนๆ (Anastassiades et al., 2003; Malone et al., 2010) จงเหมาะแกการวเคราะหแบบ multiresidue method และเนองจากสารสนใจคอสารกลมออรกาโนฟอสฟอรสทมขวจงมการเตม dichoromethane และ sodium chloride ในการ salting out เพอเพมความสามารถในการสกดสารสนใจ ซงจะท าใหประสทธภาพของการสกดสงขน การวเคราะหโดยไมตองผานขนตอนการท าใหบรสทธท าใหลดระยะเวลาและสารเคม ในการวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรส 21 ชนด และ สาร trichlorfon ดวยเครองแกสโครมาโทกราฟ ตองท าการวเคราะหในสภาวะทแตกตางกน เนองจาก สาร trichlorfon เปนสารทมความคงตวต าและจะสลายตวหากใชอณหภมสงกลายเปน dichlorvos (Catalgol et al., 2007; Guimarães et al., 2007) สารอนพนธดงกลาวทเกดขนจะรวมอยในพคของสารมาตรฐาน ท าใหปรมาณ trichlorfon ทวเคราะหไดมปรมาณต ากวาความเปนจรง ท าใหเกดขอผดพลาดของผลการวเคราะหสารทงสองชนด จงตองใชสภาวะของเครองมอในการวเคราะหทจ าเพาะส าหรบสารชนดน



ภาพท 3 โครมาโทแกรมแสดงพคของสารทเกดปฏกรยาการสลายตวดวยความรอนจากอณหภมของเครอง GC-FPD และ โครงสรางทางเคมของ a.trichlorfon เปน b.dichlorvos

วธวเคราะหทพฒนาขนนมสารกลม OP ทไมผานการประเมนคณสมบตความแมนและความเทยง (ไมอยในเกณฑยอมรบ accuracy; 60-120% precision; HORRAT<2) 9 ชนด ไดแก acephate, azinphos-methyl, dicrotophos, dimethoate, methidathion, monocrotophos, omethoate, parathion-methyl และ phosalone สารเหลานเปนสารทม sensitivity ในเครอง GC-FPD คอนขางต าเมอเทยบกบสาร 13 ชนดทมคณลกษณะอยในเกณฑยอมรบ และมโครงสรางทางเคมทไมเหมาะสมกบการตรวจวดดวย FPD เนองจากมจ านวนฟอสฟอรส (P) และซลเฟอร (S) ในปรมาณต าและเปนสาร ทสลายตวงายทอณหภมสง อนงสารกลมออรกาโนฟอสฟอรสเปนสารทละลายน าไดด การใช LC-MS/MS เปนหนงในเครองมอวเคราะหทมความเหมาะสมเชนกน ในการควบคมคณภาพการวเคราะหภายนอก (External quality control, EQC) การเปรยบเทยบความสามารถของหองปฏบตการเปนไปไดยากอนเนองมาจากปจจยหลายประการ เชน การไมม CRM ทเหมาะสมจ าหนายท าใหไมสามารถประเมน trueness ได ตองประเมนจาก fortified samples เทานน การไมม proficiency testing program (PT) ทเหมาะสม จงไมสามารถเขารวมการเปรยบเทยบความสามารถหองปฏบตการได จงไดท าการเปรยบเทยบความสามารถของนกวเคราะหทแตกตางกน 3 คน ผลการประเมนพบวาวธนมความคงทนตอการเปลยนปจจย ทอาจจะมผลตอการวเคราะห สวนการควบคมคณภาพภายใน (Internal quality control, IQC) ไดก าหนดวาในทกชดการวเคราะห (batch) หรอทก 10 ตวอยาง ใหท าการทดสอบ method blank, matrix blank, duplicate analysis และ fortified sample ทระดบ 0.2 มลลกรมตอกโลกรม

ผลการส ารวจการตกคางของสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรสในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตว ตรวจ ไมพบสารเคมกลม OP 21 ชนด ในทกตวอยาง ชใหเหนวาถงแมจะมการตกคางของสารกลม OP ในสภาวะแวดลอม อากาศ น าผวดน และดนในประเทศไทย (Harnpicharnchai et al., 2013) แตการตกคางนยงไมมการถายทอดเขาสระบบหวงโซอาหาร แตพบสาร trichlorfon เพยงชนดเดยวในอาหารจ าพวกปลาแหงและปลาเคม ในบางกรณทพบในปรมาณสงกวา calibration curve ตองมการเจอจาง (dilute) กอนการฉดเขาเครอง GC-FPD แลวค านวณผลโดยใช dilution factor สาร trichlorfon ถกตดออกจากบญช The Annex I positive list ของ Directive 91/414 EEC ตงแตเดอนกนยายน ป พ.ศ.2547 เนองจากมความเปนพษตอสงมชวตทอาศยอยในน า ดงนนจงหามจ าหนายและใชสาร trichlorfon ในสหภาพยโรป (EU)



และไดถกประกาศหามน าเขาและสงออกใน EU ตาม Regulation (EC) 689/2008 เมอ 17 มถนายน พ.ศ.2549 แตในประเทศไทยยงอนญาตใหใชได โดยกรมประมงเปนผควบคมสาร trichlorfon ใหเปนวตถอนตรายชนดท 3 ใชเปนสารปองกนก าจดไร (phosphonate acaricide) และเปนสารก าจดปรสตภายนอกในการเพาะเลยงสตวน าเทานน ทงนประกาศกระทรวงสาธารณสขไมอนญาตใหมการตกคางของสาร trichlorfon ในอาหารและการตรวจพบสารดงกลาวจงถอเปนความผดตาม พ.ร.บ.อาหาร การตกคางของสารดงกลาวเกดจากการใชงานผดประเภท เมอใชสาร trichlorfon ฉดพนหรอชบเนอสตวและสตวทจะน าไปถนอมอาหารดวยการตาก อบ หรอท าใหแหงเพอปองกนแมลงวนและหนอนแมลงวนนนตองใชสารเคมปรมาณมากและเกดการตกคางสะสม ถงแมสาร trichlorfon จะเปนสารทมความเปนพษปานกลางและสลายตวไดงายแตการไดรบสมผสในปรมาณมากและเมอมการปรงอาหารโดยใชความรอนสาร trichlorfon จะสลายตวใหสาร dichlorvos ทมความเปนพษสงกวามาก อาจกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพของผบรโภคได การไดรบสมผสปรมาณสาร trichlorfonทตกคางในปลาแหง จะกอใหเกดอนตรายตอสขภาพ จากการศกษาพบวาปญหาการตกคางของสารดงกลาวมมาตงแตป พ.ศ.2530 และปญหาควรตองไดรบการแกไขอยางจรงจง แต 30 ปใหหลงประเทศไทยกยงคงประสบปญหานอย หนวยงานผบงคบใชกฎหมายควรใหความส าคญตอการจดการดานสาธารณสขของประชาชนอยางจรงจงและเปนระบบ

สรปผลการวจย ไดพฒนาและทดสอบความใชไดของวธวเคราะหสารก าจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสฟอรส 13 ชนดในอาหารทเปนผลตภณฑจากสตว เปนวธทมประสทธภาพ งายและรวดเรวโดยไมตองท าใหบรสทธกอนการวเคราะห ใชเครองมอวเคราะหพนฐานทราคาสมเหตสมผล สามารถน าไปใชตรวจสอบคณภาพตาม พ.ร.บ.อาหาร ป พ.ศ.2522 ได การวเคราะหตวอยางระหวางป พ.ศ.2554-2558 พบการตกคางของสาร trichlorfon ปรมาณ <0.1-34.1 มลลกรมตอกโลกรม ในตวอยางปลาแหงจ านวน 32 ตวอยางจาก 133 ตวอยาง คดเปนรอยละ 24 การไดรบสมผสปรมาณสาร trichlorfon ทตกคางในปลาแหง จะกอใหเกดอนตรายตอสขภาพ ดงนนผมอ านาจและมสวนเกยวของควรด าเนนการใหเปนไปตามตามกฎหมายอยางเครงครดเพอสขภาพและคณภาพชวตของประชาชน

กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณ นางสาวจารวรรณ ลมสจจะสกล ผ อ านวยการส านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร นางกนกพร อธสข ผ เชยวชาญเฉพาะดานมาตรฐานของอาหาร และ นางวชาดา จงมวาสนา นกวทยาศาสตรการแพทยช านาญการพเศษ ส าหรบค าแนะน าและการตรวจแกตนฉบบ นายธรณศวร ไชยมงคล ผชวยเตรยมตวอยาง และเจาหนาทฝายสารก าจดศตรพชและยาสตวตกคางทกทานทใหการด าเนนงานส าเรจลลวงดวยด



เอกสารอางอง Anastassiades, M., Lehotay, S.J., Stajnbaher, D. & Schenck, F.J. (2003). Fast and easy multiresidue method

employing acetonitrile extraction/partitioning and “Dispersive solid-phase extraction” for the determination of pesticide residues in produce. Journal of the Association of Official Analytical Chemists, 86, 412-431.

Atisook, K. (2010). Surveillance of pesticide residues in fermented fish. News Letter of the Department of Medical

Sciences, 24(7), 11. (in Thai)

Bentabol, A. & Jodral, M. (1995). Determination of organochlorine pesticides in cheese. Journal of the Association of Official Analytical Chemists, 78, 94D98.

Catalgol, B.K., Ozden, S. & Alpertunga, B. (2007). Effects of trichlorfon on malondialdehyde and antioxidant system in human erythrocytes. Toxicology in Vitro, 2, 1538-1544.

Codex Alimentarius Commission. (2011). CAC/GL 59-2006 (Amendment 1-2011) Guidelines on Estimation of Uncertainty of Results. Retried January 15, 2016, from www.codexalimentarius.net/download/standards/10692/cxg_059e.pdf

Ellison, S.L.R., Rosslein, M., & Williams, A. (2000). EURACHEM Guide: Quantifying Uncertainty in Analytical Measurements, Laboratory of the Government Chemist, 2nd edition, London.

Eurolab Technical Report. (2007). Measurement uncertainty revised: alternative approaches to uncertainty evaluation, European Federation of National Associations of Measurement, Testing and Analytical Laboratories. Retried January 15, 2016, from www.eurolab.org

Guimarães, A.T.B., Silva de Assis, H.C. & Boeger, W. (2007). The effect of trichlorfon on acetycholinesterase activity and his- topathology of cultivated fish Oreochromis niloticus. Ecotoxicology and Environmental Safety, 68, 57-62.

Harnpicharnchai, K., Chaiear, N. & Charerntanyarak, L. (2013). Residues of organophosphate pesticides used in vegetable cultivation in ambient air, surface water and soil in Bueng Niam Subdistrict, Khon Kean Thailand. The Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health, 44, 1088-1097.

Khay, S., Abd El-Aty, A.M., Choi, J.H., Shin, E.H., Shin, C.H., Chang, B.J., Lee, C.H., Shin, S.C., Jeong, J.Y. &

Shim, J.H. (2009). Simultaneous determination of pyrethroids from pesticide residues in porcine muscle

and pasteurized using GC. Journal of Separation Science, 32, 244-251.

Lehotay, S.J., Lightfield, A.R., Harman-Fetcho, J.A. & Donoghue, D.J. (2001). Analysis of pesticide residues in

eggs by direct sample introduction/gas chromatography/tandem mass spectrometry. Journal of

Agricultural and Food Chemistry, 49, 4589-4596.



Lertruengdej, Y. & Chongmevasna, P. (1997). Analysis of Trichlorfon in Dry Salted Fish. Bulletin of the Department

of Medical Sciences, 39(1), 45-51. (in Thai)

Malone, E.M., Elliott, C.T., Kennedy, D.G.& Regan, L. (2010). Rapid confirmatory method for the determination of sixteen synthetic growth promoters and bisphenol A in bovine milk using dispersive solid-phase extraction and liquid chromatographytandem mass spectrometry. Journal of Chromatography B, 878, 1077- 1084.

Ngoh, M.A. & Cullison, R. (1996). Determination of trichlorfon and dichlorvos residues in shrimp using gas

chromatography with nitrogen-phosphorus detection. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 44,

2686-2689.

Nordtest, R. (2004). Handbook for Calculation of Measurement Uncertainty in Environmental Laboratories. Retried January 15, 2016, from http://www.nordicinnovation.net/nordtestfiler/tec537.pdf

Park, J.W., Abd El-Aty, A.M., Lee, M.H., Song, S.O. & Shim, J.H. (2006). Residue Analysis of organophosphorus

and organochlorine pesticides in fatty matrices by gas chromatography coupled with electron-capture

detection. Zeitschrift für Naturforschung, 61c: 341D346.

Pico, Y., Font, G., Molto, J.C. & Manes, J. (2000). Pesticide residue determination in fruit and vegetables by liquid chromatography-mass spectrometry. Journal of Chromatography A, 16, 153D173.

SANCO. (2012). European Commission Health & Consumer Protection Directorate-Gener. Safety of the food chain Chemicals, contaminants, pesticides. Retried January 15, 2016, from http://ec.europa.eu/food/plant/pesticides/guidance_documents/docs/qualcontrol_en.pdf

Sultatos, L.G. (1994). Mammalian toxicology of organophosphorus pesticides. Journal of Toxicology and Environmental Health, Part A, 43, 271D289.

Thoophom, G., Sungvaranond, B., Atisook K., Lertruengdej, Y., Kaewklapanyachareon, L., Suntudrob, J., Chongmevasna, P. & Boonthai, R. (1995). Pesticide and PCB Residues in Foods, 1991-1993. Bulletin of the Department of Medical Sciences, 37(2), 145-160. (in Thai)

Zrostlíkovµ, J., Lehotay, S.J.& HajsÏlovµ, J. (2002). Simultaneous analysis of organophosphorus and

organochlorine pesticides in animal fat by gas chromatography with pulsed flame photometric and

micro-electron capture detectors. Journal of Separation Science, 25, 527-537.

http://ec.europa.eu/food/plant/pesticides/guidance_documents/docs/qualcontrol_en.pdf

multiresidue method for determination of organophosphorous...

Documents