mülteci Çocuklar hukuk el kitabı

8/14/2019 Mlteci ocuklar Hukuk El Kitab

1/50

MLTEC OCUKLAR HUKUK EL KTABI

SIINMACI ve MLTEC OCUKLARINHAKLARI

TRKYE

Birlemi Milletler Mlteciler Yksek

KomiserliiTrkiye

Austos 2008


2/50

NDEKLER

Ksaltmalar..............................................................................................................................................................3Giri .........................................................4

Doum Sonras Kayt Hakk ......................................................5Giri.......................................................5

Trk Mevzuat.................................................................5

Trk Vatandalar .................................................................5Nasl kaydolunur......6Sorumlu yetkili ...........................................................6

Kayt.........................................................6Bir aylk sre geerse...............................................................8Doum kaydnda hangi bilgiler var.............................................................8

Trk olmayan bireyler........................................................9Snmaclar ve mlteciler dail olmak zere dier lke vatandalar......9Vatansz kiiler...10Isim.

..10 Terkedilmi ocuklar.....................................................11neriler...11

Snmac ve mlteci ocuklarnn vatandalk hakkn elde etmeleri...12Giri......12Doumla Trk vatandaln elde etme...........................................................13Daha sonra Trk vatandaln elde etme.......................................................14lem.....14

Yorum.........................................................16Gmenlik stats ve snmaclar/mlteciler...........................................................................16neriler......................................................17

2


3/50

Mlteci ocuklarnn Yasal Temsili.19Giri..19

Trk mevzat19Velayet..................................................................19ocuun ahsna kar haklar ve grevler..............................................................19ocuun mallar zerindeki haklar ve grevler........................................................20ocuun yasal temsili...20Vesayet.......................................................20Atanma.....20Vasi................................................................21Kontrol mekanizmalar..

.......................................................22Kayyum.......................................................23Atanma srasnda koruma...........................................................24

Trk olmayanlarn vesayeti.........................................................24lkeler tarafndan alnan vesayet kararlar.......................................................24Snma bavurular......25neriler......................................................25

ocuun mlteci stats belirleme srecine girmesi....27Giri.....................................................................27MSB ile ilgili Trk mevzuat..................................................................27Snmac ve mltecilerin ocuklar..28Refakatsiz ocuklar......................................................................28Refakatsiz ocuklarn korunmas....................................................................29

ocuk polisi....................................................................30ocuun kimlik tespiti..30Seyahat belgeleri..31Gzalt ve snrd...31Aile ile birleme.31

3


4/50

neriler........................................................31

Snmac ve Mlteci ocuklarnn cinsel tacizi.33Giri.33Cinsel saldr..34Destek mekanizmalar...................................................................35Hukuki yardm35eviri...35Koruma ve psikolojik destek....35ocuk polisi................................................................................36Velayet kayb.......................................................................36

ocuun cinsel tacize uramas durumunda alnmas gereken nlemler36neriler..37

Snmac ve mlteci ocuklarnn eitimden yararlanmalar.39Giri.....39

Trk mevzuat40

Trk eitim sistemi41

Trk olmayanlar iin eitim haklar....42Kayt42Zorunlu eitim ve okul harc....43BMMYKnn eitim program.......43Dil........43Diplomalar..43neriler..

44

lgili Belgeler ve Trkiyede Ulusal Mevzuat45

4


5/50

5


6/50

KISALTMALAR

ICCPR Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi

HS ocuk Haklar Szlemesi

MSB Mlteci Stats Belirleme Sreci

SHEK Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu

BMMYK Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii

6


7/50

Snmac ve mlteci kadn ve ocuklarn korunma ve kalc zm ihtiyalarnkarlamak her ev sahibi lkenin iltica sisteminin ana hedefi olmaldr. Birlemi Milletler

Mlteciler Yksek Komiserlii (BMMYK) Trkiye ofisi, Trkiyenin mlteci korumasistemindeki zel roln dikkate alarak ailesinden ayr kalm, istismara veya tacizeuram ocuklar, bekar kadnlar, aile reisi konumundaki kadnlar, aile ii iddetmadurlar, cinsel iddet veya istismar maduru veya tehlikede bulunan kadnlar dahilolmak zere zel ihtiyalar olan dosyalara ilikin tutarl ilem yaplmas ve sistematik birekilde takip edilmesini salamak amacyla zel Dosyalar iin Birimleraras Komite adaltnda bir komite oluturmutur.

BMMYK Trkiye Ofisi, 2001 ylnda, Mlteci ocuklar iin Blgesel Politika Uzmannndesteiyle Dou Avrupa lkelerinde ve Trkiyede BMMYKn lgi Alanna Giren Mlteciocuklar ve Dier ocuklara likin Hukuki ereve (Hukuki ereve) ad altndablgesel bir aratrmada yer almak zere bir Trk avukat tayin etmitir. Sz konusuaratrma, doum kaytlar, eitimden yararlanma, vatandalk, mlteci stats belirlemesrecine dahil olma, vesayet, velayet, ve cinsel tacizden korunma olmak zere altkonuyu kapsamaktadr. Ad geen aratrmann amac, ilgili alanlarda geni bir hukukiereve belirlemek ve ayn zamanda mlteci ocuklarn hayatn etkileyen mevcutyasalarn gelitirilmesine ynelik somut tavsiyelerde bulunmaktr.

Bu aratrmann tamamlanmasnn ardndan BMMYK Trkiye Ofisi, Hukuki ereveninTrkiyeyle ilgili olan ksmn mlteci ocuklarla ilgili faaliyetleri srasnda sivil toplumkurulular ve benzer alanlarda alan uzmanlara yararl olacak, kullanm kolay buHukuk El Kitab ile yeniden ekillendirmeye karar vermitir. lk kez 2004 ylnda baslanbu El Kitab, Trkiyede 2004 ve 2005 yllarnda yaplan nemli yasal deiiklikleridikkate alarak gncellenmi haliyle tekrar baslmtr. El Kitab, Austos 2008 tarihindegncel mevzuat erevesinde yeniden incelenmi ve gncellenmitir.

BMMYK, bu El Kitabnn hazrlanmasnda 2003-2004 yllarnda youn almalarylakatkda bulunan Mari-Ann Roosa; hem konunun ilk aratrmacs olarak hem degncelleme takmnn bir paras olarak her zaman gsterdii destek iin Avukat HaticeKaynaka teekkr eder.

Ankara, Austos 2008BMMYK Trkiye

GR

7


8/50

DOUM SONRASI KAYIT HAKKI

Konu:Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin (ICCPR) 24. Maddesi ve ocukHaklar Szlemesinin (HS) 7. Maddesine gre ocuk dier haklar ile birlikte

doumdan hemen sonra nfus ktne kaydedilmek ve doumdan itibaren bir isimhakkna sahiptir. zellikle de ocuun aksi takdirde vatansz olaca durumlarda, bubelgelere taraf olan tm devletler ulusal mevzuatlar erevesinde ve bu alandaki ilgiliuluslararas belgeler nda bu haklarn uygulanmasn salamalar gerekmektedir1.

Giri

Doum kayd ocuun doum tarihi ve doum yerini belirlemek asndan gereklidir.

Doum kayd ayn zamanda vatandalk ve bireysel stat ile edinilen haklar dahil olmak

zere baz haklarn domasna yol amaktadr. ocuklarn uygun belgelere sahip

olmalarna yeterli derecede nem verilmezse mlteci konumunda olan bireylerinin temelinsan haklar ihlal edilebilmektedir2. Trkiye ocuk Haklar Szlemesine bu konuyla

ilgili herhangi bir ekince koymakszn taraf olmutur3.

Trk Mevzuat

Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna gre herkes temel hak ve zgrlklerden yararlanma

hakkna sahiptir. Ancak, yabanclarn temel haklar ve zgrlkleri uluslararas yasalara

uygun bir biimde kstlanm olabilir4.

Trk mevzuatna gre sa doan bir ocuk rahme dt andan itibaren tm kiiselhaklara sahiptir; ancak yasal varl sa ve tam doumla balar5. Bir devletin, bir ocuu

haklara taraf saymasnn ilk adm olan doum kayd, hem devlet hem de vatandalar

iin bir hak ve bir ykmllktr. Vatanda olmayanlar iin de bir haktr, ancak

ykmllk deildir. Doumlar ve lmler kaytlarla ispatlanabilmelidir6. Bir ocuun

ebeveyni sadece doum kaytlarndaki bilgiler dorultusunda ilgili haklarndan

yararlanabilir. rnein, bir anne veya babann ocuunu yurtdna gtrebilmesi iin

velayet hakknn doum kaytlaryla ispat edilmesi gerekir.

1 Uluslararas Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi, GK kar. 2200A (XXI), 1966 ve ocuk HaklarSzlemesi, GK kar. 44/25, 19892 Mlteci ocuklar, Mlteci ocuklar, Bakm ve Koruma Klavuzu, BMMYK, Cenevre 19943 Bkz. Dier uluslararas belgeler ve ilgili Trk yasalar4 T.C. Anayasas , Madde 10 ve 175 Trk Medeni Kanunu, Madde 286 Ibid. Madde 30

8


9/50

Trk vatandalar

Doum kayd 1587 sayl Nfus Kanununda dzenlenmitir. Trk vatandalar ikamet

yerlerindeki Nfus Memurluunda kaytlarn yaptrarak bir kimlik almak zorundadr7.

Her bir ocuun doumu, doumdan itibaren bir ay ierisinde resmi bir nfus dairesinde

kaydedilmelidir. Bir ocuun kaydedilebilmesi iin ebeveyninin kaytl olmas gerekir8

. Birocuk genelde babasnn ktnde kaydedilir. Ebeveynin kaytl olmadklar

durumlarda, onlarn da kayd yaplr.

Ebeveyni bilinmeyen bir ocuu bulan herkes, ocuu yetkililere teslim etmek

zorundadr9.

Nasl kaydolunur?

Sorumlu yetkili

ileri Bakanl bnyesinde bulunan Nfus ve Vatandalk leri Genel

Mdrl, lke apnda nfus kaytlarndan sorumludur. Genel Mdrln

altnda her ilde l Nfus Mdrl ve her il merkezinde ve bal tm ilelerde

Nfus Bamemurluklar vardr. Nfus Bamemurluklar kiinin durumuna ilikin

her trl sicil deiikliini kaydeder. Nfus Memuru ise doum, evlilik, lm,

boanma, yer deitirme, evlat edinme, gayrmeru ocuun tannmas, kayt ve

nesep tashihi gibi nfus olaylarn yazmak, ktklere ilemek ve yeni doanlara

nfus czdan vermek gibi ilerden sorumludur10.

Kayt

Nfus kayd bir doktor, ebe, salk veya dier kurumlarn raporu, anne veya

babann, ya da yetkili temsilcinin szl ifadesiyle gerekleir11.

Salk kurumunda doum:

Doumun bir salk kurumu veya ceza ve tutukevi gibi dier resmi kurumlarda,

veya doktor ya da ebe nezaretinde meydana gelmesi durumunda bir doum

tutana dzenlenir ve nfus kayd da bu belgeye istinaden verilir. Tutanak, aile

ktne yazlmak zere ilgili Nfus daresine gnderilir12.

7 Nfus Kanunu, Madde 48 Ibid. Madde 169 Nfus Hizmetlerine Ait Kurulu, Grev ve alma Ynetmelii, Madde 8510 Nfus Kanunu, Madde 311 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 78, 8012 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 80

9


10/50

Yurtdnda ya da bir arata doum13:

Doum yurtdnda gerekleirse14, doum o lkede bulunan konsolosluk

tarafndan kaydedilir ve doum belgesi da Nfus daresine gnderilir15. Eer

doum olay yurtd istikametinde hareket eden bir arata meydana gelirse,

aracn sorumlusu veya gemi kaptan doum tutana dzenler. Bu tutanak ise

aile ktne ilave edilerek ilgili Nfus daresine gnderilir16.

Terk edilmi ocuklar veya ailesiz ocuklar:

Terk edilmi bir ocuk bulunduunda muhtarve ilgili karakol amiri ocukla ilgili bir

tutanak hazrlayarak, aile ktne yazlmak zere ilgili Nfus daresine

gnderir17.

Ailesi olmayan ocuklar iin ise Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine

bavuru yaplr, bu bavuruya istinaden de bir kayyum atanr18. Kayyum ancak

daha sonra ocuun nfus czdan iin bavurabilir.

Szl fade:

Eer douma ilikin herhangi bir resmi belge yoksa, doum kayd Nfus

Memuruna (snmaclar ve mlteciler iin ifade Yabanclar ubesine verilir)

yaplan szl ifadeye istinaden gerekleir. Doum ifadesi, baba tarafndan iki

tank huzurunda gereklemelidir19. Eer baba ifade veremiyorsa anne veya

ocuun vasisi ifade verebilir. Doumla ilgili ifade veren kii, eer Nfus Memuru

tarafndan tannmyorsa, kimlik ya da nfus czdannn kopyasn vererek

kimliini ispat eder ve dier resmi tutanak ve evraklar var ise onlar da beyan

eder. ahitlerin doumda bulunmalar gerekmez. Ancak ahitlerin 18 yan

doldurmu ve ayrt etme gcne sahip olmas gerekir20.

fade verildiinde Nfus Memuru bir nfus kayd tanzim eder, ve bu kayt aile

ktne ilenmek zere ilgili Nfus daresine gnderilir.

13 Nfus Kanunu, Madde 1814 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 9715 Ibid. 9816 Ibid. 9917 Ibid. 8518 Bkz. Yasal Temsilcilik Blm19 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 7520 Ibid. 79

10


11/50

Doum kayd iin sre:

Kayt, doumdan itibaren yurt iindeki doumlarda 30 gn21, yurtdndaki

doumlarda 60 gnierisinde gereklemelidir.

Kayt creti:

Kayt ilemi iin herhangi bir cret alnmamaktadr, sadece nfus czdan iin

dk bir cret alnmaktadr.

Bir aylk sre geerse;

Eer doum kaydnn gereklemesi iin ngrlen bir aylk sre geer ise, doum kayd

Nfus Hizmetleri Ynetmeliinin 81., 82. ve 83. Maddelerine gre ocuun yana bal

olarak gereklemelidir. Eer ocuk 6 yandan kk ise bavuru, 6 yllk srenin neden

aldna dair yazl bir beyanatla birlikte verilmelidir (Madde 81). Eer ocuk 6 yadanbyk ve 18 yandan kk ise ve resmi bir doum tutana (salk kuruluu, doktor

veya benzeri kiiler tarafndan verilen tutanak) yoksa, ocuun ya tespiti yaplmaldr

(Madde 82). Bu koul ayn zamanda baz nedenlerle Nfus Dairesinde kayd olmayan

yetikinler (18 yandan bykler) iin de geerlidir (Madde 83).

Bir aylk kayt sresine uymayan ebeveynler ve doum kaytlarndan sorumlu yetkililer

iin Nfus Kanununun 52. maddesine gre para cezas ngrlmtr.

Doum kaydnda hangi bilgiler var?

Doum tutanann kaydedildii aile ktnde sa olup olmadklar, doum tarihi ve

yeri, dinleri, medeni durumlar ve dier kiisel durum deiiklikleri gibi tm aile fertleri ile

ilgili bilgiler yer alr22.

Eer birey Trk vatanda ise kayttan sonra kendisine bir kimlikverilir23.

Trk vatandalarna verilen kimlik (nfus czdan) aadaki bilgileri ierir (nfus

czdannn rengi cinsiyete bal olarak deiir):

Nfus Czdan seri numaras ve kimlik numaras

21 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 7422 Ibid. 5023 Nfus Kanunu, Madde 4

11


12/50

ocuun ad ve soyad Doum tarihi ve yeri Medeni durumu Dini Kan grubu Nfusa kaytl olduu yer

Aile ktne ilikin bilgiler Nfus czdannn verildii idare Kayt numaras

Trk olmayan bireyler

Trk yasalar ve ynetmeliklere gre:Bir yabanc lkenin snrlar iinde yaayan ancak Trk vatandalarnn haklarnasahip olmayan kiidir.

Bir mlteci24Avrupada meydana gelen olaylar sebebiyle rk, dini, milliyeti, belirli birtoplumsal gruba yelii veya siyasi dnceleri nedeniyle takibta urayacandan

hakl olarak korktuu iin vatanda olduu lke dnda bulunan ve vatanda olduulkenin himayesinden istifade edemeyen veya korkudan dolay istifade etmekistemeyen ya da uyruu yoksa ve nceden ikamet ettii lke dnda bulunuyorsaoraya dnmeyen veya korkusundan dolay dnemeyen yabancdr.

Bir snmac25 Irk, dini, milliyeti, belirli bir toplumsal gruba yelii veya siyasidnceleri nedeniyle takibata urayacandan hakl olarak korktuu iin vatandaolduu lke dnda bulunan ve vatanda olduu lkenin himayesinden istifadeedemeyen veya korkudan dolay istifade etmek istemeyen ya da uyruu yoksa venceden ikamet ettii lke dnda bulunyursa oraya dnemeyen veya korkusundandolay dnmek istemeyen yabancdr (Avrupal olmayan).

Bir yabanc26 bir birey ya da baba, anne ve ocuklar olmak zere bir ailedir (ailebirlii).

Snmaclar ve mlteciler dahil olmak zere dier lke vatandalar

Nfus Kanununa gre, yabanc lke vatandalarnn doum ve lm olaylar

Nfus daresinde zel bir dosyada kaydedilir, ve istek zerine ilgili yabancya

kaydn bir kopyas verilir27.

Mlteci ve snmaclarn Trkiyede doan ocuklarna ise doum olaynngerekletii hastanede bir doum tutana verilir. Yeni domu ocuun

24 Trkiyeye ltica Eden veya Baka Bir lkeye ltica Etmek zere Trkiyeden kamet zni TalepEden Mnferit Yabanclar ile Topluca Snma Amacyla Snrlarmza Gelen Yabanclara veOlabilecek Nfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (lticaYnetmelii), ayrca baknz skan Kanunu25 Ibid.26 Ibid.27 Nfus Kanunu, Madde 12

12


13/50

ebeveyni devletin iltica prosedrne kaytl ise Trk yetkilileri, yeni doan ocuu

ebeveynin dosyasna ilave ederek ocua geici ikamet izni verirler. Kaydn

koulu olarak ebeveynin kimlik beyan etme zorunluluu vardr. Ancak bu durum

mene lkelerin kimlik verme konusunda isteksiz olduklarnda ya da snmac

veya mltecinin herhangi bir kimlii olmad durumlarda engel tekil etmektedir.

Snmaclar/mlteciler ve dier yabanclar iin zel dosyalar alr, ve isteklerizerine doum kaydnn bir kopyas kendilerine verilir (snmaclar vemltecilere sadece doum tutanann bir kopyas verilebilir)28.

Vatansz kiiler

Trk yerel mevzuat, vatansz kiilerin durumuna ilikin sadece birka hkm

ihtiva etmektedir29

. Sz konusu hkmler dnda vatansz kiiler yabanc lkevatanda olan bireylerle ayn muameleye tabi tutulur. rnein vatansz kiiler,

yabanclarla ayn haklara sahiptirler ve onlara ayn kurallar ve kstlamalar

uygulanr. ileri Bakanl, Trkiyede vatansz kiilerin kaydedilmesini tevik

eden bir dizi talimat tanzim etmitir. l Emniyet Mdrlnce gerekletirilen

kayt ileminden sonra, Bakanlk bu kiilere 2 ylda bir yenilenebilen ikamet izni

verebilir. Trkiyede yasal ikamete tabi tutulan vatansz kiiler Trk yetkilileri

huzurunda evlenebilirler ve ocuklarnnn doumunu kayt ettirebilirler. Ayn

zamanda ikametli vatanszlar eitim ve salk olanaklarndan yararlanabilir vemahkemelere bavurabilir30.

Vatansz ebeveynin Trkiyede doan ocuklar, doum ile birlikte Trk

vatandalna geme hakkna sahiptirler31. Bu durumda ebeveyin, ocuun

resmi belgeleri ile birlikte bir baka lke vatandaln alamadn ve

kendilerinin vatansz olduklarn ispat etmeleri gerekir. Bu yeni doan ocuun

ailesine ait herhangi bir ktn bulunmadndan kendisine bamsz bir kayt

numaras verilir ve aile ikamet yerinde kaydedilir.

28 Ibid. 1229 Bkz. Pasaport Kanunu, Madde 26 ve Trk Vatandalk Kanunu30 Bkz. Milletleraras zel Hukuk Hakknda Kanun ve Trkiyede Oturan Yabanclarn NfusKaytlarnn Tutulmas Hakknda Ynetmelik31 Trk Vatandalk Kanunu, Madde 4

13


14/50

sim

Trk mevzuatna gre, her bir ocuun bir isim hakk vardr. Ancak, isim koyma vesaklama koullar ocuun ulusal mevzuatna ait kurallar erevesindegerekleir.

Ebeveyin ocuun isminin ne olacana karar verir. Konacak olan isim, milli kltr, ahlakkurallar, rf ve adetlere uygun olmal ve yasalara aykr veya kamuoyunu incitici nitelikte

olmamaldr32. Evlilik esnasnda ya da evliliin bitiminden itibaren 300 gn iinde doan

ocuklara babalarnn soyad verilir33. Evlilik dnda doan ocuklara annelerinin soyad

verilir34. Evlilik d ocuklar, tannma ileminden sonra, babann nfus hanesine

kaydedilir ancak annenin soyadn tamaya devam eder35.

Terkedilmi ocuklar (Bulunmu ocuklar)

Terkedilmi ocuklarn cinsiyeti ve ileride ocuun tannmasna yardmc olacakzellikleri muhtarve karakol amiri tarafndan belirlenir ve kayd alndktan sonra

Nfus Mdrlne gnderilir. Nfus Mdrl ise, ocua bir isim ve soyad

vererek bir nfus czdan tanzim eder. ocuun teslim edildii belediyeye bir

nfus czdan verilir36.

neriler

Nfus Kanunu ve doum kaytlarna ilikin ynetmelikler, snmac ve mlteci

ocuklarnn doum kaytlar ile ilgili herhangi bir hkm iermediinden bu kiilerin

kaydedilmeleri konusunda sorunlar yaanabilir. Bu durum, bu amala yetkililere

bavurduklarnda snrd edilme korkular nedeniyle ocuklarnn doumunu

kaydettirmekten ekinen Trkiyede illegal olarak bulunan kiiler iin sorun tekil

etmektedir. Trkiyede doan ocuun ebeveynin kimlik bilgilerini ieren yazl bir

belgeye sahip olmad durumlarda da doum kaytlar ile ilgili sorun yaanabilir. Dier

alanlarda olduu gibi ocuklarnn doumunun kaydedilmesi haklar dahil olmak zere

snmac ve mltecilerin Trkiyede ikametleri ve statlerine ilikin ok kapsaml biryasann oluturulmasnn yararl olaca dnlmektedir.

32 Nfus Kanunu, Madde 16 ve Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 7733 Nfus Kanunu, Madde 2034 Ibid. 2035 Trk Medeni Kanunu, Madde 321 ve Nfus Kanunu, Madde 1636 Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 85

14


15/50

SIINMACIVE MLTECI OCUKLARIN VATANDALIKHAKKINI ELDE ETMELERI

Konu: HSnin 7. Maddesine gre bir ocuk dier haklarnn yansra doumdan

hemen sonra bir vatandalk kazanma hakkna sahiptir. zellikle ocuun aksitakdirde vatansz olaca durumda, bu belgelere taraf olan tm devletler ulusalmevzuatlar erevesinde ve bu alandaki ilgili uluslararas belgeler nda buhaklarn uygulanmasn salamalar gerekmektedir.

HSnin 8. Maddesine gre Taraf Devletler, yasann tand ekliyle ocuunkimliini; tabiiyetini, ismi ve aile balar dahil olacak ekilde, koruma hakkna sayggstermeyi ve bu konuda yasad mdahelelerde bulunmamay taahht eder.ocuun kimliinin unsurlarnn bazlarndan veya tmnden yasaya aykr olarakyoksun braklmas halinde, Taraf Devletler ocuun kimliine sratle yenidenkavuturulmas amacyla gerekli yardm ve korumada bulunacaklardr.

Mltecilerin Hukuki Statsne likin Szlemenin 34. Maddesine gre mltecilerizmsemeyi ve vatandala almay her trl imkan lsndekolaylatracaklardr.

Baknz Vatanszln Azaltlmasna Dair Szleme.

Giri

Trk vatandalk mevzuat snmaclar ve mltecilere deinmemektedir37. Ancak

mevzuatta vatanszln azaltlmasna ilikin baz hkmler bulunmaktadr. Trk yetkilileri

tarafndan kabul edildii taktirde, Trkiyede bulunan snmac veya mltecilere geici

bir ikamet hakk verilmektedir38

. Ancak bir snmac iin makul sre bitiminde ikametizni uzatlmamakta ve bu snmac nc bir lkeye hareket edememektedir. Trk

mevzuat erevesinde bir mlteci (Avrupadan gelen kiiler) ifadelerinin ileme tabi

tutulmad, kendilerine sadece geici ikamet izni verildii ve Trkiye hkmet nezdinde

misafir olarak kabul edildikleri bilinmektedir39. Bu nedenle de snmaclarn ve

mltecilerin uygulamada Trk vatandalna geme anslar yoktur.

Trkiye 1954 Vatansz Kiilerin Statsne likin Szlemeye ve 1961 Vatanszln

Azaltlmasna Dair Szlemeye taraf deildir. 1990larda BMMYK Trkiye ofisi, DileriBakanl ile yapt toplantlarda BMMYK Genel Merkezi tarafndan datlan bilgi ve

katlm paketi sunarak Trkiyenin bu belgelere taraf olmasn tevik etmitir. O dnemde

bu konuda BMMYKya resmi bir yant verilmemi, ancak Bakanlk bu belgelere taraf

37 Trk mevzuat erevesindeki tanmlar iin Doum Kayd blmne baknz.38 ltica Ynetmelii, Madde 2439 Bu durumda olan kiiler BMMYK Trkiye ofisinin ilgi alanna girmediinden, kendilerineBMMYK tarafndan herhangi bir yardm yaplmamaktadr.

15


16/50

olma konusunda almalarn devam edildiini bildirmitir. Bugne kadar bu hususta

herhangi bir gelime kaydedilmemitir.

Doumla Trk vatandaln elde etme

Trk vatandalk mevzuat iki esasa baldr. Bunlarn birincisi jus sanguinis (kan veya

nesep) ilkesidir; yani anne veya baba Trk ise, ocuklar doumla Trk vatandaln

elde eder. kinci ilke isejus soliolarak bilinen vatanszl nleme esasdr. Hangi kuraln

uygulanaca, ilgili kiinin ulusal mevzuatna gre belirlenir.

Snmac veya mltecinin vatandala ilikin ulusal mevzuat toprak esasnabal ise aksi taktirde vatanszolaca iin, ocukjus sanguinis (kan veya nesep)ilkesine ramen vatandal elde eder. Trk olmayan ancak Trkiyede ikameteden ebeveynlerin durumu, lkede yasal olarak ikamet edip etmediklerinebaklmakszn, Trkiyede doan ve aksi takdirde vatansz olacak ocuun

vatandalk hakkn etkilememektedir; Trk Vatandalk Kanununun 4. maddesiuyarnca Trk vatanda saylr. Dier taraftan, baba ve annenin vatandala ilikin ulusal mevzuat jus

sanguinis ilkesine dayal ise ocuk Trkiyede dosa bile snmac ve mltecininocuu anne ve/veya babasnn vatandaln elde eder.

TRKVATANDALIKKANUNU1. Miras yoluylaA) Doum

Madde 1. Trkiye iinde veya dnda Trk babadan olan veya Trk anadan doanocuklar doumlarndan balayarak Trk vatandadrlar.

B) lke deiikliiMadde 2. Yabanc anadan evlilikd doan ocuk,a) nesebinin tashihi,b) babaln hkmle tahakkuk etmesi,c) tanma,

yollarndan biriyle bir Trk vatandana nesep ba ile balanrsa doumundan balayarakTrk vatanda olur.

C) Evlat edinmeMadde 3. Evlat edinme, evlatln vatandalna tesir etmez. Ancak, kk olan evlatlk,vatansz olur veya anas babas bulunmaz veyahut nerede olduu bilinmezse bir Trk

tarafndan evlatla alnmakla Trk vatanda olur.

2. Doum yeri ile:

Madde 4: Trkiyede doan ve vatanszln ana ve babasndan doumlakazanamayan ocuklar doumlarndan balayarak Trk vatandadrlar.

Trkiyede bulunmu ocuklar, aksi sabit olmadka, Trkiyede domu saylrlar.

16


17/50

Daha sonra Trk vatandaln elde etme

Trk mevzuat Trkiye dnda doan ve ebeveyni Trk olmayan ocuklara vatandalk

hakk tanmamaktadr.

Trkiyede yaayan herkes, mlteciler ve snmaclardahil, en azndan yasalarerevesinde baz koullarda evlilik yoluyla Trk vatandalna geme hakknasahiptir. Trk vatandaln elde etmi bireylerin reit olmayan ocuklar, nerededoduklarna baklmakszn Trk vatanda olurlar.

Bireylerin Trk vatandal elde etmemi olmalar ocuun vatansz olmasna sebebiyet

verse bile ocuklarn ebeveyinlerinden bamsz bir ekilde vatandala bavurma

haklar yoktur. Evlat edinilme ocua vatandalk salamaz, yalnzca evlat edinilen evlat

edinenin soyadn alr ve aile ktne ilenir40. Trk vatandalna geen ebeveyinlerin

yetikin ocuklarna ebeveyinleri yoluyla vatandalk verilmez. Ancak kendileri

bavurarak vatandala geebilirler.

lem

Vatandala bavurabilmek iin, ahsn yetkililerce kayd yaplm Trkiyede

ikamet ediyor olmas gerekir. Mlteciler(Trk makamlarnca iltica hakk verilen

kiiler) yabanclarla ayn kayt (ikamet) belgesine tabidirler41. Vatandal elde

etme koullarndan biri olan ikamet sresi, ilgili ahsn ikamet ettii yerde yerel

yetkililer nezdinde yapt kayt tarihinden itibaren balar.

Genel olarak snmaclar ve mltecilerin srekli olarak Trkiyede kalma niyetleriolmad varsaylarak kendilerine sadece geici ikamet izni verilir vevatandal elde etmek iin mstesna olarak gerekli koullara sahip olacaklardr.

ltica Ynetmelii snmac ve mltecilere geici ikamet izni verilmesiningrmektedir. Trkiyede kaldklar sre ierisinde ikamet izni onlar iin temelkimlik belgesi niteliindedir. Snma/iltica talebinde bulunan bavuru sahiplerinealt (6) ay resen ikamet izni verilerek ikamet tezkeresi dzenlenir. Bu sregerektiinde alt (6) ay daha uzatlabilinir.

kamet tezkereleri dzenlenirken snmac ve mltecilerden 492 Sayl HarlarKanunu ve 210 Sayl Deerli Katlar Kanununa gre ikamet ve ikamet

tezkeresi iin belirli miktarlarda paralar alnmakta ve bu miktarlar her yl MaliyeBakanlnca tespit edilmektedir.

Bununla birlikte ileri Bakanl Eyll 2006 tarihli mltecilerin eitim sorunlarkonulu genelgeye gre, okula devam eden mlteci ve snmac ocuklarikamet cretlerinden muaf tutulmutur42.

40 Nfus Kanunu, Madde 29, Nfus Hizmetleri Ynetmelii, Madde 13341 Bkz. Giri blmne. Trkiye Avrupadan gelen kiilere zel koullarda iltica hakk vermektedir.

17


18/50

Vatandalk bavurusu ilgili ahsn ikamet ettii yerin en yksek idari yetkilisineveya d lkelerde Trk Konsolosluuna yaplr. Daha sonra bir dosyahazrlanarak ileri Bakanlna gnderilir.

Gerekli koullarn mevcut olup olmadna dair bir aratrma yapldktan sonrailgili kiiye vatandaln verilmesine dair neri Babakana sunulur.

ltlere uygun olmayan bavurularn ret karar ileri Bakanl tarafndanverilir43. ltlerle ilgili bilgi aada yer almaktadr.

TRKVATANDALIKKANUNU (KANUN NO: 403)

3. Evlenme ileMadde 5. Bir Trkle evlenen yabanc kadn Trk vatandalna gemek istediini 42ncimaddede gsterilen ekilde bildirdii veya vatansz bulunduu veya evlenmekle eskivatandaln kaybettii takdirde Trk vatandaln kendiliinden kazanr.

Evlenmenin butlanmasna karar verilmesi halinde akitte hsnniyetli olan kadn,

Trk vatandaln muhafaza eder.Butlanna karar verilmi evlenmeden olan ocuklar, ana veya babalar hsnniyetliolmasalar dahi Trk vatandaln muhafaza ederler.

Genel olarak vatandala alnma

Genel artlarMadde 6. Aadaki artlar tayan yabanclar Bakanlar Kurulu karar ile TrkVatandalna alnabilirler.Vatandala alnmasn isteyen kii,

a) Kendi milli kanununa, vatansz ise Trk Kanununa gre reit olmaldr,b) Mracaat tarihinden geriye doru Trkiyede 5 yl ikamet44 etmi olmaldr,

c) Trkiye`de yerlemeye karar verdiini davran ile teyit etmi olmaldr,) yi ahlak sahibi olmaldr,d) Genel salk bakmndan tehlike tekil eden hastal bulunmamaldr,e) Yeteri kadar Trke konuabilmelidir,

f) Trkiyede kendisinin ve geimi ile ykml olduu kimselerin geimini salyacakgelire veya meslee sahip olmaldr.

stisnai vatandala alnmaMadde 7. Aadaki hallerde 6nc maddenin (b) ve (c) bentlerindeki artlar aranmaksznyabanclar, istekleri zerine, ileri Bakanlnn teklifi ve Bakanlar Kurulu kararyla Trkvatandalna alnabilirler.

a) Trk vatandaln herhangi bir ekilde kaybetmi olanlarn sonradan domu reitocuklar,b) Bir Trk vatanda ile evli olanlarla, bunlarn reit ocuklar,c) Trk soyundan olanlarla, eleri ve reit ocuklar,) Bir Trk vatanda ile evlenme kararyla Trkiye`de yerlemi olanlar,

42TC ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl Mlteci ve Snma Bavuru Sahiplerinin EitimSorunlar konulu 22 Eyll 2006 tarih ve 24126/158423 sayl genelgesi43 Trk Vatandalk Kanunu, Madde 1144 devaml olma kouluyla ikametin kayt gn itibariyle hesaplanr.

18


19/50

d) Trkiyeye sanayi tesisleri getiren sosyal, ekonomik alanlarda veya bilim, teknikveyahut sanat alanlarnda olaanst hizmeti gemi veya hizmeti geecei dnlenkimseler,

e) Vatandala alnmas Bakanlar Kurulunca zaruri grlenler.

Trk vatandalna geen ebeveyni nedeniyle ocuklarn vatandala alnmalarMadde 14. Evlenme ile Trk vatandaln kazanan kadnn, bu evlenmeden nceki kk

ocuklar,a) Babann lm bulunmas,b) Babann belli olmamas,c) Babann vatansz bulunmas,) ocuun vatansz olmas,d) Velayetin anada bulunmas,Hallerinde, analarna bal olarak Trk vatanda olurlar.u kadar ki (a) ve (d) bentlerinin uygulanmasnda 16nc maddedeki artlar aranr.

Madde 16. Kk ocuklar Trk vatandalna alnan babalarna bal olarak Trkvatanda olurlar.

Trk vatandalna alnan kadnn kk ocuklar,a) Babann lm bulunmas,b) Babann belli olmamas,c) Babann vatansz olmas,) ocuun vatansz olmas,d) Velayetin anada bulunmas,

Hallerinde ocuun milli kanunu engel olmad takdirde analarna bal olarak Trkvatanda olurlar.

Yorum

Her ne kadar Trkiye Vatanszln Azaltlmasna Dair Szlemeye taraf deilse de

vatandalkla ilgili Trk mevzuatnn bu szlemenin ilkelerine uygun olduunu belirtmek

gerekir.

Gmenlik stats ve snmaclar/mlteciler

Esasen gmenlerin statsne ilikin olan 1934 tarihli skan Kanunu (No: 2510),ayn zamanda mltecilere ilikin baz konulara deinmektedir. MlteciSzlemesi ve 1994 lltica Ynetmeliinden nce yrrle giren bu Kanun,mlteci tanmna farkl bir yaklam getirmektedir.

Trkiye geleneksel olarak etnik Trklerin, ve atma veya baskdan kaan Ortave Dou Avrupa Mslmanlarnn anavatan konumunda olmutur. 1934 skanKanunu, bu kiilerin glerinin hukuki erevesini oluturmakta, pratikte ise Trksoyu ve kltrnden gelen binlerce mltecinin snma zeminini oluturmutur.Bu yasa, her hangi bir snma lt iermemekle birlikte Bakanlar Kurulununhangi gruplarn ilgili hkmlerinden yararlanabileceklerine karar vermede yetkiliklmtr. Bu yasa Arnavutluk, Bosna Hersek, Yunanistan ve Yugoslavya, veKafkasya, erkez, Pomaklar ve Tatarlar dahil olmak zere Balkanlardan gelen veanadili Trke olan kiilerin lehine uygulanmtr.

19


20/50

By yasa, snmaclar dahil gmenleri 2 gruba ayrr: zel destekli bamszgmenler ve devlet tarafndan himaye edilen iskanl gmenler. 1989da sonkomnist hkmet tarafndan balatlan Slavlatrma kampanyas sonucuolarak 300.000i akn Trk kkenli Bulgar vatanda Trkiyeye kat. Mltecikonumunda olan bu gmenler devlet himayesinden yararlanmlardr. Trkhkmeti ounlukla Slav ve Arnavut kkenli Bosnal ve Kosoval mltecilereskan Kanununu uygulamamtr.

1990larda ounlukla Irakl Trkmen ve Irakl Azeri kkenli kiiler olmak zereok az sayda bireysel vatandalk bavurular skan Kanunu erevesinde kabuledilmitir. Bu kiilere Trk vatandalaryla ayn ekonomik ve sosyal haklartannmtr. Bu kiiler, Trk vatandaln elde etme konusunda ncelikli birmuameleye tabi tutulmulardr. Son yllarda hkmetin bu yasannuygulanmasna ynelik tutucu yaklam, dier lkelerde Trk kkenli nfuslarnno lkelerde tutulmasndan ve blgenin istikrarsz yerlerinde yaayan ok fazlasayda potansiyel bavuru sahibinin bulunmasndan kaynaklanyor olabilir45.

neriler

Trk mevzuat snmaclarn ve mltecilerin vatandalk elde etme olanaklarhususunda belirli hkmlerden yoksundur. Trkiyede vatandalk jus sanguinis ve

toprak esas ilkelerine dayaldr. Bu nedenle de ebeveyni Trk olmayan veya Trk

vatanda olamayan ve Trkiyenin dnda doan ocuklar kapsamamaktadr.

Dolaysyla byle doan ocuklarn vatanszlklar nlenemez. Ayrca, Trk mevzuat

erevesinde iltica hakk verilen mltecilerin Trkiyenin dnda doan ve vatandaln

ltlerine uygun olmadklar dnlen ebeveyinleri nedeniyle, bu ocuklar Trk

vatandaln alamazlar. Bylece Trkiye, Mlteci Szlemesinin ykmllklerini

yerine getirememektedir. Snmaclarn ve mltecilerin vatandala kabul edilmeleriyetkililerin yetkisine braklmtr.

Her eyden nce Trkiye, hem yasada hem de uygulamada Mlteci Szlemesinin

ykmllklerini yerine getirmek durumundadr. Bu da Avrupal snmaclarn

bavurularnn ileme tabi tutulmas ve iltica hakk verildiinde ise vatandalk ilemlerini

kolaylatrmas anlamna gelmektedir. Vatandalk Kanunu mltecilerin zel stats gz

nnde bulundurularak deitirilmelidir. Ynetmelik de bir mlteci ile mene lkesi

arasndaki ilikinin fiilen kopmu olabilecei gereini kapsamaldr. Son olarak, vatanszkalm olan ocuklarn kendilerinin yapt bavuru veya onlar adna yaplan bavuru

sonucunda vatandalk hakkn kazanma olana salanmaldr46.

45 Bkz. BMMYK Trkiye 2002 Yllk Koruma Raporu46 Bkz. Avrupa Vatandalk Anlamas, Madde 6, fkra 2 (b)

20


21/50

MLTEC OCUKLARININ YASAL TEMSL

Konu: ocuklar hukuki ehliyete sahip olmadndan refakatsiz snmaclarn mlteci

stats belirleme srecinde ve aksi taktirde yabanc bir lkede ikamet ettikleri sreierisinde ocuk iin kalc bir zm belirleninceye ve uygulanncaya kadar

ocuun yksek yarar korunarak hukuken temsil edilmelidir.

Giri

Son dnemde BMMYK Trkiye ofisine bavuran refakatsiz ocuklarn saysnda ciddi bir

art meydana gelmitir. Bu da daha nce hi karlalmam sorular ve sorunlar

beraberinde getirmitir. zellikle mlteci stats belirleme srecinde ocuklarn yasal

temsili konusu hem BMMYK hem de Dileri Bakanl iin bir endie konusu haline

gelmitir. Her ne kadar vesayet ve velayete ilikin Trk mevzuat snmac ve mlteci

ocuklardan sz etmiyor ise de bu ocuklar iin vasi ve/veya kayyum tayin etmede iki

yasal engel bulunmaktadr. Sorun, bir vasinin tayin edilmesi ve maliyetinden kimin

sorumlu olaca gibi sorumluluk konusundan ziyade, bu grev iin uygun kiinin

bulunmas ve refakatsiz snmaclar iin bir vasi tayininde uygun bir ileme kar

duyulan ihtiyatr.

Trk mevzuat

Trk mevzuatnda kklerin (18 yandan kk olanlar)47

ve kstllarn (akl hastal,akl zayfl gibi nedenlerle) yasal temsilcilii iin velayet, vesayet ve kayyumlukolmak

zere 3 kurum ngrlmtr. Bu kurumlarn amac; bakm ve koruma salamak,

menfaatleri korumak, mal varlklarn denetlemek ve kstllar ve reit olmayanlar

hukuken temsil etmektir.

Velayet

ocuun ahsna kar haklar ve grevler

ocuun ebeveyninin haklar ve grevleri ocua bakmak, geimini salamak,

manevi ve fikir geliimini ve terbiyesini salamaktr. Bu ykmllk asgari

dzeyde eitimi kazandrma zorunluluu, mesleki terbiye verme ykmll ve

ocuun dini terbiyesini tayin etmek grevlerini iermektedir.

47 Bireyler evlilik veya mahkeme kararyla daha erken yetikin yana gelmi saylabilir.

21


22/50

Ana-baba, evlilik devam ettii srece velayeti birlikte kullanrlar48. Elerden birinin

lm ya da boanma gibi nedenlerle evlilik birliinin sona ermesi durumunda

velayet zorunlu olarak elerden birisi tarafndan kullanlr49.

ocuun mallar zerindeki haklar ve grevler

Ebeveyin ocuun mallarn idare etme ve yararlanma hak ve yetkisine sahiptir50.

Bu yetkinin ocuun yararna kullanlmas gerekir.

ocuun yasal temsili

Ebeveyin ocuun yasal temsilcisi olarak hareket etmekle grevli ve

ykmldr51.

Vesayet

Not: Velayet ve vesayete ilikin Trk mevzuat bir Vesayet Makamnn varlnngrmektedir. Velayet konularnda Aile Mahkemesi, vesayete ilikin konularda vesayetmakam Sulh Hukuk Mahkemesidir, denetim makam ise Asliye Hukuk Mahkemesidir52.

Vesayet Makam ad altnda her hangi bir kurum halen kurulmamtr. Blgede AileMahkemesi yoksa velayete ilikin konulara Asliye Hukuk Mahkemesi tarafndanbaklmaktadr.

Ebeveyinlerin ikisinin lm halinde; gayr meru bir ocuun velayeti ne babasna ne

de anasna verilmemi ise; velayet suiistaimal nedeniyle iptal edildiinde ya da

mahkeme kararyla kstlandnda, ocuk iin vasi tayin edilebilir53.

Vasi, normal koullarda bir ocuun ebeveyninin yetkisinde olan grevleri yerine

getirmek zere Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan atanan bir yasaltemsilcidir. Vasi, ocuun bakm ve korumasn, eitimini salamal ve ocuun mallarn

idare etmelidir54.

Velayeti kullanan ana-babann bu hakkn ktye kullanmas, acz iindebulunmas veya hacir altna alnmas, ana-babann bakasyla evlenmesi (budurumda velayetin ktye kullanlm olmas gereklidir) gibi durumlarnda ana-babann velayeti mahkeme kararyla kaldrlabilir55.

Atanma

Vesayete ilikin kararlar, normalde ocuun ikamet ettii blgenin Vesayet

48 Trk Medeni Kanunu, Madde 33649 Ibid. 33750 Ibid. 35251 Ibid. 34252 Ibid. 39753 Ibid. 34854 Ibid. 40355 Ibid. 348

22


23/50

Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan, veya ocuun ikamet yeri yoksa

ocua koruma salayan Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumunun

(SHEK) bulunduu yerdeki Mahkeme tarafndan verilir56. Atanma derhal

yaplmaldr. Bu da gerekte, bir kararn bir ya da iki ay ierisinde verildii

anlamna gelir.

Bir ocuun yasal temsilcisinin olmad bilgisini alan Adli yetkililer57, idari ve

nfus yetkilileri ve mlteci stats belirlemeden sorumlu yetkililer58, daha sonra

vazife icab veya bavuru zerine vasi veya kayyum tayin eden Vesayet

Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine tebli etmek zorundadrlar. Ayrca, bir

ocuun yasal temsilcisinin olmadn fark eden herkes yetkililere bu bilgiyi

vererek ocua bir yasal temsilcinin atanma ilemini balatabilir.

Vasi

18 yan doldurmu ve vesayet grevlerini yerine getirebilen bir kimse vasi

olarak atanabilir59. Medeni ve siyasi haklardan yoksun olanlar, haysiyetsiz hayat

srenler, ocua dman olanlar, ocuun karlaryla kendi karlar atanlar,

Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi hakimleri vesayet grevini alamazlar60.

Eer ocuk 16 yana geldiyse ya da 16 yandan daha byk ise vesayet

konusu ile igili kiisel dncesi sorulacaktr61. Vasi, kural olarak 2 yllk bir sre

iin atanr ve vesayet makam bu sreyi her defasnda 2 yl uzatabilir, 4 yl

dolunca vasi vasilikten kanma hakkn kullanabilir62.

Tercihen, vesayet blgesinde yaayan elere ya da yakn akrabalara bir ocua

vasi seerken ncelik verilebilir63. 60 yandan byk ve drtten fazla ocuun

velisi olanlar veya maluliyet nedeniyle grevini yerine getiremeyenler ya da

zerinde vasilik grevi olanlar vesayet grevini stlenmek zorunda deillerdir64.

Kanun, sosyal hizmetler uzman, pedagog ve benzeri uzmanlarn uzmanlklar

56 Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu Kanunu (No: 2828)57 Bkz. Polisler iin Klavuz ve Cinsel iddet blmlerine58 Emniyet Genel Mdrl Yabanclar ubesi (Polis Yetkilileri), ileri Bakanl59 Trk Medeni Kanunu, Madde 41360Ibid. 41861 Ibid. 44662 Ibid. 45663 Ibid. 41464 Ibid. 417

23


24/50

nedeniyle vasi olarak atanmalarn ngrmemektedir. Ancak, korumas altnda

bulunan ocuklar adna bavuruda bulunan SHEK, kendi kurumunda alan

uzmanlar vasi olarak atanabilmektedir.

Bir vasi emeinin karl olmak zere cret isteme hakkna sahiptir. creti

ocuk veremeyecek durumda ise, bu creti devlet hazinesi karlar65. Her

dnemin creti Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan

belirlenir66.

Vesayet grevi vasinin lm veya fiil ehliyetini kaybetmesi67, ocuun reit

saylmas68, ocuun evlat olarak alnmas gibi nedenlerle otomatik olarak

ortadan kalkar, vasinin atanmasna sebebiyet veren gerekelerin ortadan

kalkmasyla da mahkeme kararyla vesayet sona verebilir69.

Kontrol mekanizmalar

Vasiler; Vesayet Makam/Sulh HukukMahkemesinin kontrolndedirler. Vasilerin,

dzenli aralklarla grevlerini nasl yerine getirdiklerine dair bir rapor sunmalar

gerekir70. Harcamalarn detayn da ieren bu rapor Vesayet Makam/ Sulh Hukuk

Mahkemesi tarafndan denetlenmektedir. Bir takm kararlarn Vesayet Makam/

Sulh Hukuk Mahkemesi tarafndan onaylanmas gerekir71. Daha nemli

kararlarda ise Vesayet Makamndan sonra Denetim Makamnn/ Asliye Hukuk

Mahkemesinin onay gerekir72. Vesayet Makam/Sulh HukukMahkemesi vesayet

grevinin ktye kullanldndan phelenirse vazife icab bir denetleme

balatlr.

Vasi tarafndan alnan kararlara Asliye HukukMahkemesinde on gn iinde itiraz

edilebilir73. Temyiz bavurusu vasinin koruma amacyla zgrln kstlanmas

65Trk Medeni Kanunu, Madde 45766

Kanun bu cretin Vesayet Makam tarafndan karlanmas gerektiini belirtir, ancak byle birmakam henz kurulmadndan Vesayet Makam/ Aile Mahkemesi bu konulara ilikin kararlaralmaktadr.67 Trk Medeni Kanunu, Madde 47968 Ibid. 47069 Ibid. 47270 Ibid. 46471 Ibid. 46272 Ibid. 46373 Ibid. 488

24


25/50

ynnde veridii bir karar ilikinse itiraz, karar verebilme kabiliyetine sahip reit

olmayan ocuk, bir akraba veya dosya ile ilgili olan herkes tarafndan yaplabilir74.

Bir ocuun akli dengesi bozuk deilse, 11 yandan itibaren karar verebilir.

Temyiz bavurusu zerine bir inceleme balatlr. Denetim makam olan Asliye

Hukuk Mahkemesi kararlarna kar yaplan temyiz bavurusuna ise Yargtay

tarafndan baklr.

Temyiz karar sonucu veya vazife icab denetleme, vasinin grevlerini uygun bir

ekilde yerine getirmediine kanaat getirirse, vasiye bir uyar gnderilir75. Eer

kt niyetle yaplm bir eylem sz konusu ise veya vasinin gcn ktye

kullandna kanaat getirilirse, vasi grevinden alnr. Hasar meydana geldiinde

bir cret teblii gnderilir. Sz konusu cret denmez ise ocuk iin bir kayyum

veya yeni bir vasi atanr ve daha nceki vasinin mahkemesi devam eder.

Kayyum

Bir ocuun mallarn idare etmek veya baz grevleri yerine getirmek iin kayyum

atanabilir76. Bir kayyum ayn zamanda ocuun karlarn korumak, vasinin atanmas

veya vesayet grevinin iptal edilmesi ilemi,

ya da snma veya iltica bavurusunda bulunmak zere,

atanabilir.

Ayn ekilde bir ocuun karlar tehlikede olduunda, yasal temsilci ile ocuun

menfaati attnda, yasal temsilcinin ocuun mallarn idare etmede baarzolduunda (temsilcinin grevini yerini getirmesine engel varsa)77, veya evlilik d bir

ocuun korumas amacyla kayyum atanabilir.

Kayyumlukla ilgili konularda Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi yetkilidir. Bir

kayyumun atanmasna dair bavuru ve karar, kayyumluk konusunu belirtmelidir. Bir

kayyum mallarn idare edilmesi ya da belirli bir grevi yerine getirmek zere

atandndan kayyumun grevi sadece sz konusu grevle ya da ocuun mal

marlyla kstldr78. Kayyum, miktar Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesi

tarafndan belirlenen bir cret talep edebilir. Ancak, bu cretin hangi yetkili ya da kurum

74 Ibid. 446, 432-43775 Trk Medeni Kanunu, Madde 48576 Ibid. 42677 Ibid. 42678 Ibid. 403

25


26/50

tarafndan karlanacana dair yasada her hangi bir bilgi bulunmamaktadr79. ocuklar

iin vasi tayin etmekten sorumlu yetkililer ayn zamanda kayyumun tayin edilmesi iin

gerekli olan ilemden de sorumludurlar. rnein Trkiyede refakatsiz snmaclar

konusunda ileri Bakanl veya Emniyet Genel Mdrl Yabanclar ubesi

sorumludur, Vesayet Makamna/ Sulh Hukuk Mahkemesine sz konusu snmaclar

iin kayyum atanmasna dair bavuru bu yetkililer tarafndan yaplr.

Atanma srasnda koruma

Daha nce de belirtildii gibi vesayete ilikin kararlarn derhal alnmas gerekir.

Trkiyede herhangi bir kamu vesayet kurumu bulunmadndan atanma ilemi srasnda

ocua ilikin gerekli nlemlerin alnmasna dair karar mahkemeler tarafndan

alnmaktadr. Ancak, yasal temsili olmayan ocuklarn genelde koruma ve bakma

ihtiyalar olduundan ocuktan o dnemde SHEK sorumludur.

Trk olmayanlarn vesayeti

Velayet/vesayete ilikin Trk mevzuat, vatandalar, yabanclar, mlteciler ve

snmaclar arasnda herhangi bir ayrm yapmamaktadr. Ancak, vesayet veya kstllk

karar verilmesi veya sona erdirilmesi sebepleri, ilgili ahsn ulusal mevzuatna tabidir.

lgili kiinin ulusal hukukuna gre vesayet veya kstllk karar verilmesi mmkn deilse,

kii zorunlu olarak Trkiyede bulunuyorsa ya da vesayet veya kstllk karar verilmesi

veya sona erdirilmesi sebepleri dnda kalan btn kstllk veya vesayete ilikin

konularda ve kayyumlukta Trk mevzuat uygulanr80. ocuun uzun vadeli karlar gz

nne alndnda bir snmac veya mlteciyi vasi veya kayyum olarak tayin etmenin

pratik bir zm olmad anlalmaktadr.

ocuk Trkiyede ikamet ediyor veya kalyorsa bavuru, ilgili Vesayet Makam/ Sulh

HukukMahkemesine yaplmaldr. Eer ocuk lkede herhangi bir yerde ikamet etmiyor

veya kalmyor ise (rnein; ocuk yeni gelen refakatsiz bir ocuk ise) bavuru Ankara,

stanbul veya zmirde bulunan Vesayet Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine yaplmaldr.

Vasi ocukla ayn yerde oturuyor olmaldr.

lkeler tarafndan alnan vesayet kararlar

Trkiye, ocuklarn Velayetine likin Kararlarn Tannmas ve Tenfizi ile

ocuklarn Velayetinin Yeniden Tesisine likin Avrupa Szlemesine taraftr. Bu

nedenle de dier ye devletler tarafndan alnan vesayete ilikin kararlar tanma

79 Ibid. 45880 Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun, Madde 10

26


27/50

konusunda kolaylk gstermekle ykmldr. Szlemeye taraf olan dier

lkeler tarafndan alnan vesayete ilikin bir karar kamuoyunun karlarna ters

dmedii srece tasdikli evirisiyle birlikte dileke ile ikamet yerinin Vesayet

Makam/Sulh Hukuk Mahkemesine sunularak resmen kabul edilir.

Dier bir lkede alnan vesayete ilikin karar geersiz bulunduunda Trk

mevzuat uyarnca vasi atanana kadar ki sre ierisinde bir kayyum atanabilir,

daha sonra da bir vasi atanr. Eer ocuun mal varl varsa nc ahslarn

ocuktan yararlanmalarn nlemek iin bir koruma karar alnabilir.

Snma bavurular

Trk yasalar erevesinde mlteci stats iin bavurabilmek iin bir bireyin

hukuki ehliyete sahip olmas ve 18 yan doldurmu olmas gerekir. Dolaysyla

refakatsiz bir ocuk en azndan yasal olarak Trk yasalar erevesinde

snma bavurusunda bulunamaz. Ancak, uygulamada bu kiilerin bavurular

Trk makamlarnca alnmaktadr. Bir vasi veya kayyum bir ocuk adna snma

bavurusunda bulunabilir ve mlteci stats belirleme srecinde (MSB) ocuu

temsil edebilir.

Bir kayyum sadece belirli grev veya sorumluluklar yerine getirmek zere

atandndan bir kayyumun atanma bavurusu ve karar, MSB srasnda ocuu

temsil etme yetkisini de iermelidir. Bu sre ierisinde ocuk iin bir vasi tayin

edilmedii durumlarda ocuun okula gnderilmesi, SHEKe bavurular v.s. gibi

grevler iin kayyumun yeniden atanmas iin mahkemeye bavurulmaldr.

Bir vasinin snma bavurusu, kural gerei vesayeti altndaki ocuun snma

bavurusundan bamszdr. rnein, vasinin mlteci olarak kabul edilmesi,

vesayeti altndaki ocua otomatik olarak mlteci stats getirmemekte ve

vesayet altndaki ocuun dosyasna bamsz bir ekilde baklmaktadr. Ancak,ocuun yksek yarar sz konusu ise ocuk vasisinin dosyasna eklenebilir. Ayn

ekilde bir vasinin ve vesayeti altndaki ocuun Trk vatandalna alnma

bavurular birbirinden bamsz bir ekilde deerlendirilir. rnein bir vasinin

Trk vatandalna alnmas vesayeti altndaki ocuu kapsamaz.

27


28/50

neriler

Trk mevzuatnda velayet ve vesayet konusunda snmaclar ve mltecilerden sz

edilmemektedir. Ancak, genel kurallar Trk vatandalarna uyguland gibi bu kiilere de

uygulanmaktadr. Ancak, snma talebinde bulunan refakatsiz ocuklar asndan

Trkiyede baz sorunlar yaanmaktadr. rnein atanma ilemi srasnda ve ilgili

cretlerin karlanmasnda hangi mercinin yetkili olduu ve bu ocuklarn bakm ve

korunmasndan kimin sorumlu olaca konularnda belirsizlikler sz konusudur. Bu

nedenle de zel durumlar nedeniyle ve bir yasal temsilciye ihtiyalar olabileceinden

vasi ve/veya kayyumlarn atanmas iin uygun bir prosedrn salanmas amacyla

Trkiyede snma talebinde bulunan refakatsiz ocuklarn durumuna ilikin bir

mekanizmaya ihtiya vardr. lgili hkmlere yabanclar, snmaclar ve mlteciler de

kapsaml bir ekilde yasalara/ynetmeliklere ilave edilmelidir.

Snma Talebinde Bulunan Refakatsiz ocuklarla lgili Politikalar ve lemlere likinKlavuzda da nerildii gibi snma talebinde bulunan refakatsiz bir ocuk tespit

edildiinde bir vasi veya danman tayin edecek, bamsz, resmi ve gvenlilir bir

rgtn olmas nerilebilir. Vasi veya danmann, ocuun karlarn korumak iin

ocuk bakm alannda gerekli uzmanla sahip olmas gerekir. zellikle, mlteci stats

belirleme sreci srasnda ve ocuk iin kalc bir zm bulunup uygulanmasna kadar

ocuun yasal, sosyal, medikal ve psikolojik ihtiyalar karlanmaldr. Vasi/kayyum ayn

zamanda, ocuun ihtiyac olan devaml bakm salayarak, ocuk ile rgtler/bireyler

arasnda bir ba grevini yerine getirmelidir81.

81 Snma Talebinde Bulunan Refakatsiz ocuklarla lgili Politikalar ve lemlere likin Klavuz,BMMYK, Cenevre, 1997. Fkra 5.7

28


29/50

OCUUN MLTEC STATS BELRLEME SRECNE GRMES

Konu:HSin 22. Maddesine gre:

1. Taraf Devletler, ister tek bana olsun isterse ana babas veya herhangi bir bakakimse ile birlikte bulunsun, mlteci stats kazanmaya alan ya da uluslararas veya ihukuk kurallar ve usulleri uyarnca mlteci saylan bir ocuun, bu Szlemede ve insanhaklarna veya insani konulara ilikin ve sz konusu Devletlerin taraf olduklar dieruluslararas szlemerlerde tannan ve bu duruma uygulanabilir nitelikte bulunan haklarkullanmas amacyla koruma ve insani yardmdan yararlanmas iin gerekli btnnlemleri alacaklardr.

2. Bu nedenle, Taraf Devletler, uygun grdkleri lde, Birlemi Milletler Tekilat veonunla ibirlii yapan sivil toplum rgtleri ve hkmetler aras yetkili baka kurulularlabu durumda olan bir ocuu korumak, ona yardm etmek, herhangi bir mlteci ocuunailesi ile yeniden biraraya gelebilmesi iin ana-babas veya ailesinin baka yeleri

hakknda bilgi toplamak amacyla ibirliinde bulunacaklardr. Herhangi bir nedenle kendiaile evresinden srekli yada geici olarak ayr dm bir ocua bu Szlemeye gretannan koruma, ayn esaslar iinde, ana-babas ya da ailesinin dier yelerinden hibirisibulunmayan ocua da tannacaktr.

Giri

1951 Mlteci Szlemesi ve 1967 Protokol, ya olgusuna baklmakszn bir mlteci

tanm belirtmekte ve snma talebinde bulunan refakatsiz ocuklar veya mlteci

ocuklarn stats iin ayr bir hkm iermemektedir. Bylece, mlteci statsn

belirleme sreci (MSB) ya olgusuna baklmakszn herkese aktr. Ancak, reit olmayan

bir ocuk hukuken bamsz olmadndan ocuun yksek yarar iin gerekli becerileri

ve uzmanl olan bir kii tarafndan hukuken temsil edilmesi son derece nemlidir. Bu

temsilcilik de ilgili ocuun geleceinin belirlenmesi asndan MSB sreci esnasnda

zellikle nem tamaktadr.

MSB ile ilgili Trk mevzuat

ltica Ynetmelii uyarnca Trk ltica prosedr; Trkiye 1951 Mlteci Szlemesini ve 1967 Protokoln corafi ekinceyle

imzaladndan sadece Avrupa lkelerinden gelen kiilere mlteci statsnbelirleme srecinden sonra Trkiyede snma hakk verilerek mltecistats verilmektedir. Avrupa dndan gelen bavuru sahiplerine ise benzerstat belirleme srecinden sonra nc lkeden snma talebindebulunmak zere geici bir ikamet izni verilmektedir (bu durumda BMMYKdosyalar ile ilgili bir karar verir ve bavuru sahibini nc lkeye yerletirir).

29


30/50

Yasal giri : Snma veya geici ikamet izni bavurusu, giriten itibaren 10 gnierisinde bavuru sahibinin kald veya ikamet etmeyi dnd yerin Valiliineyaplmaldr.

llegal giri : Snma veya geici ikamet izni bavurusu, giri gnnden itibaren 10gn ierisinde Trkiyeye giri yaplan yerin en yakn Valiliine yaplacaktr.

Polis, bavuru sahibinin fotorafn ve parmak izini alr.

Kayt ilemi tamamlandktan sonra yerel polisle grme yapmak zerebavuru sahibine bir randevu verilir. Bavuru sahibi Trk yetkililerine bavurduu ilk 15 gn ierisinde kimliini

ispat eden bir belge sunmaldr. llegal yollarla Trkiyeye giri yapm bavuru sahipleri, dosyalar ile ilgili bir

karar verilinceye kadar kayt yaptrdklar ehirde kalmak zorundadrlar. Ankara veya stanbul gibi ehirlerde kaydn yaptrm kiiler, uydu kent olarak

adlandrlan daha kk ehirlere gnderilir. Bavuru sahibinin anlayaca dilde yaplan ya da bir tercman araclyla

gerekleen grmeden sonra polis ifadenin zetini deitirmek veya ilave yapmakhakknyla bavuru sahibine gsterir.

Dosya ile ilgili karar ileri Bakanl tarafndan alnr ve ilk bavurusununu sunduu

Valilik araclyla bavuru sahibine tebli edilir.o Eer bavuru kabul edilirse, ileri Bakanl bavuru sahibinin BMMYKla

ilemleri tamamlanncaya kadar nerede ikamet edebileceini bildirir. Geiciikamet izni de makul bir sre iin uzatlr.

o Eer bavuru reddedilirse, 15 gn ierisinde Valilik araclyla ileriBakanlna temyiz edebilir.

o Eer Temyiz reddedilirse, bavuru sahibi lkeyi 15 gn ierisinde terketmelidir.

Bavuru sahibi geici ikamet izni kitap iin bir har der. Kimlik belgelerininevirisi iin de bir cret sz konusu olabilir.

Temyiz kararlar idari karar olduundan, karardan itibaren 60 gn ierisinde adli bir

inceleme iin bavurma olasl vardr. Adli inceleme kararlar, kararn teblitarihinden itibaren 30 gn ierisinde Dantaya bavurarak temyiz edilebilir. Ancak mahkeme ilemi, temyizin reddinden sonra snrd kararnn uygulanmasn

askya almaz. Snrd kararnn askya alnmas mahkeme kararyla gerekleir.

Snmac ve mltecilerin ocuklar

Bir yetikinin mlteci stats iin bavurusu veya snma bavurusu, kendisiyle

birlikte gelen ocuklarn da kapsar. Dolaysyla, eer ebeveynine snmac veya

mlteci stats verilirse, ocua da ayn stat verilir.

Refakatsiz ocuklar

Yabanclar Ynetmelii, herhangi bir ya kstlamas iermemekte, ve

yetikinlerle reit olmayanlar arasnda ayrm yapan herhangi bir hkm

bulunmamaktadr. Ancak, Trkiyede yasann genel ilkeleri erevesinde mlteci

veya snmac stats iin yaplan bir bavuru sadece 18 yan doldurmu bir

30


31/50

kii tarafndan yaplabilmektedir. Bylece yasaya gre refakatsiz bir ocuun

bavuruda bulunabilmesi iin bir vasi veya kayyumun atanmas gerekir82. Ancak,

yasal temsilcilik blmnde de anlatld gibi uygulamada bavurular

kaydedilerek BMMYK tarafndan ileme alnmaktadr.

Yasaya gre vesayet kavram, bir ocuk adna yasal bir temsilcilii ifade

etmektedir. Ancak, her iki tarafn stats ve ayrcalklar dier taraf

etkilememektedir. Bu genel ilke erevesinde bir ocuk, vasisi mnasebetiyle

mlteci stats alamaz. Ancak Yabanclar Ynetmeliinde bu konunun esnek bir

biimde uyguland ve ocuun yksek yararna uygun ise ocuun

bavurusunun vasisinin veya refakatinde olan yetikinin ifadesiyle birlikte

deerlendirilebilecei bilinmektedir.

Refakatsiz ocuklarn korunmas

Refakatsiz ocuklar koruma ve bakma muhta olduklarndan (rnein fiziksel,

ruhsal, veya ahlaki geliimleri ya da bireysel gvenlikleri tehlikede olan,

ebeveyinleri bilinmeyen, veya ebeveyni tarafndan terkedilen ocuklar) MSB

ilemi srasnda ve ocuk iin kalc bir zm bulunup uygulanncaya kadarki

sre ierisinde SHEK ocuklardan sorumludur83. Bu da ocuun, SHEKin bir

yurduna ya da bakc bir ailenin yanna yerletirilecei anlamna gelmektedir84.

Korumaya ilikin karardan sonra ocuk, kurum tarafndan salanan psikolojik

destek ve sosyal hizmetlerden yararlanabilir. Gerektiinde ocuk MSB sreci

esnasnda bir avukat ve/veya psikologdan yardm alabilir.

Refakatsiz ocuklar genel yasal erevede yabanc ocuklarn sahip olduu

haklara sahip olabilirler. Bu haklar, eitim ve salk hizmetlerinden yararlanma,

her trl kt muameleden korunma haklarn iermektedir. lkretim hakk

verilmitir; ve ocuk resmi veya resmi olmayan ortaretim (ilkretim ikinci

kademe) kurumlarndan yararlanabilir. Bu ocuklar ounlukla ilkretim

deneyimlerini ispatlayan belgeleri bulunmadndan pratikte bu haktan

yararlanamayabilirler85. ileri Bakanlnda kayd bulunan snmac ve

82 Bkz. Yasal Temsilcilik blm83 ocuk Koruma Kanunu, Madde 3, 4, 584 Baz durumlarda 13 yandan byk erkek ocuklarnn kabul edilmedikleri ve bu ocuklarnmlteci misafirhanelerine yerletirildikleri bilinmektedir.85 Bkz. Eitim blm

31


32/50

mlteciler, maddi olanakszlklarla yaayan kiilere cretsiz salk hizmeti

salayan Trkiye yeil kart sistemine dahil edilmilerdir86.

cretsiz salk hizmetlerinden yararlanmak iin snmac veya mltecininikamet ettii yerin l veya le Emniyet Mdrlne (polise) mracaatetmesi gerekir. Polis daha sonra Salk Mdrlne bir dileke yazar.Bu dileke ile bavuran snmac, Mdrlk tarafndan tedavi iin temelkamu salk kurumuna gnderilir87.

ocuk Polisi

2001de Emniyet Genel Mdrl bnyesinde ocuk Polisi kurularak korumaya

ihtiyac olan ocuklarn durumlarn iyiletirmek amacyla bir dizi hkm tanzim

edilmitir88. Mlteci ocuklar ve refakatsiz ocuklar ve korunmaya muhta

ocuklardan bu ynetmelikte sz edilmitir89. Dier konularla birlikte ocuk Polisi,

ocuun kimliini belirlemek, ocuu korumak, ocua bir yasal temsilci bulmakve idari veya adli makamlarca alnan kararlar dorultusunda ocuu bir ilgili

kuruma veya yasal temsilcilie gndermekle ykmldr90.

ocuun kimlik tespiti

Refakatsiz bir ocuun kimliini gsteren herhangi bir belgesi yoksa, kimlii tespit

edilmelidir. ocuun kimlik tespiti iin ocuun ifadesi ve ocuun refakatinde olan

kiinin ifadesine bavurulur. Grmeden sonra ileri Bakanl, Dileri Bakanl ve

ilgili uluslar aras kurulularn yardmyla ocuun kimlik bilgisine ulamaya alr. Eer

herhangi bir bilgiye ulalamazsa, ocuun ya tespit edilir ve Nfus Kanunu ve Nfus

Ynetmeliinin hkmlerine uygun olarak bir kimlik belgesi dzenlenir. (ocuk Polisinin

sorumluluk ve grevleri iin yulardaki pararafa baknz)

86 Salk Bakanl, Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl, Genelge 2002/33, 12.03.200287

Ibid.88 Emniyet Genel Mdrl ocuk ube Mdrl/ Bro Amirlii Kurulu, Grev ve almaYnetmelii (ocuk Polisi Ynetmelii)89 Ibid. 4: Mlteci: Vatanda olduu lkenin dnda bulunan ve bu lkenin korumasndanyararlanamayan veya orada bulunmaktan korktuu iin yararlanmak istemeyen veya vatandaolmad halde nceden yaad ikamet lkesi dnda bulunan, oraya dnmeyen veya korkunedeniyle dnmek istemeyen kiilerdir. Refakatsiz ocuk: Mlteci durumunda olan ve lm,kaybolma ve gzalt gibi nedenlerle aile birlii bozulan ailenin tek bana kalan ve bir yetikininrefakatinde olmayan ocuktur.90 Ibid. 8

32


33/50

Seyahat belgeleri

Trk mevzuatna gre, sadece 18 yan doldurmu reit mltecilere seyahat belgeleri

verilir. Bu nedenle de mlteci ocuklarna seyahat belgesi verilmemektedir.

Seyahat belgesi, Avrupal olmayan snmac ocuklar iin mlteci ocuu kabul eden

nc lkeler tarafndan hazrlanr. Bu durumda olan ocuklara Trk hkmeti k izni

tanzim eder.

Gzalt ve snrd

Snma veya mlteci stats talebinde bulunan reit olmayan ocuklar Trkiyede

gzaltna alnmamakta ve snrd edilmemektedir. Eer ocuk; ebeveyni, vasisi veya bir

baka yetikin refakatinde ise ocuun bavurusu, refakatinde bulunan yetikinin

dosyas iersinde deerlendirilebilir; ve bunun sonucu olarak da refakatindeki yetikinin

dosyas reddedildiinde ocuk yetikinle birlikte snrd edilebilir.

Aile ile birleme

Trk mevzuat mlteciler ve snmaclarn aile bir araya getirilmelerine

deinmemektedir. Ancak, Trkiyede bulunan refakatsiz ocuklarn mene lkelerinde

veya nc bir lkede aileleriyle birlemeleri kolaylatrlmaktadr. Bir snmac ocuk

nc bir lke tarafndan kabul edilirse ve ailesine de ayn lke tarafndan mlteci

stats verilmise, sz konusu ailenin nc lkeye yerletirilmek zere Trkiyeye

gelmesine izin verilir. ocua Trkiyede mlteci stats verilirse, Trkiyede aile

birletirmesi ilemi genelde gerekleememektedir.

neriler

Daha nce de belirtildii gibi snmaclar ve mltecilerin yasal statleri asndan Trk

snma mevzuat yetersiz kalmaktadr. Bu da snmac ocuklar ve refakatsiz

ocuklarn durumunu etkilemektedir. zellikle refakatsiz ocuklarn statleri ve haklarna

aklk getiren, hangi prosedrn uygulanacan ngren ve bu ocuklarn (13 yandan

byk erkek ocuklar da dahil olmak zere) bakm ve korunmasndan hangi mercinin

yetkili olacan ieren kurallar ve ynetmeliklere acil ihtiya vardr. Bu ocuklarn hukukiehliyetsizlikleri nedeniyle ocuu hukuken temsil edebilen bir kayyum ya da vasinin

atanmas kendiliinden ve uygun bir biimde gereklemelidir. Bu ocuklarn zel ilgi

gerektirecek durumda olmalar ve ocuun yksek yarar ilkesi gznne alndnda,

onlarla ilgilenen kiilerin kayyumlar ve vasiler dahil zel eitimden gemeleri

gerektii anlalmaktadr. Trk makamlar veya BMMYK tarafndan reddedilen bir

snma bavurusunun dourduu sonular, aile birletirmesi hakk gibi konularn

33


34/50

akla kavuturulmas gerekir. Bu ocuklarn zel ihtiyalar, farkl kltrlerden

gelmeleri gibi konular gznne alnrsa bu ocuklarla ilgilenen zel bir kurumun varl

uygun olacaktr. Bu ocuklar onlarla ayn kltrden gelen ailelerin yanna yerletirmek

bir zm saylabilir. Bu da BMMYK, sivil toplum rgtleri ve SHEK arasnda bir ibirlii

ile baarlabilir.

34


35/50

SIINMACIVEMLTEC OCUKLARINCNSELTACZ91

Konu:HSnin 19. Maddesine gre:1. Bu Szlemeye Taraf Devletler, ocuun ana-babasnn ya da onlardan yalnzca

birinin, yasal vasi veya vasilerinin ya da bakmn stlenen herhangi bir kiinin yanndaiken bedensel veya zihinsel saldr, iddet veya suiistimale, ihmal ya da ihmalkarmuameleye, rza geme dahil her trl istismar ve kt muameleye kar korunmas iinyasal, idari, toplumsal, eitsel btn nlemleri alacaklardr.

2. Bu tr koruyucu nlemler, burada tanmlanm olan ocuklara kt muameleninnlenmesi, belirlenmesi, bildirilmesi, yetkili makama havale edilmesi, soruturulmas,tedavisi ve izlenmesi iin gerekli baka yntemleri ve uygun olduu taktirde ise adliyeninel koymas olduu kadar durumun gerekliliklerine gre ocua ve onun bakmn stlenenkiilere, gereken destei salamak amac ile sosyal programlarn dzenlenmesi iin etkinusulleri de iermelidir.

Giri

Trkiyede su ileyen herkes, Trk yasalar erevesinde cezalandrlr92. Yasa Trk

vatandalar ile yabanclar arasnda suu ileyen ile su maduru asndan hibir ayrm

getirmemektedir.

Sular hakknda; yeterli delil bulunmas durumunda ceza kovuturmas balatlr. Yani

Cumhuriyet Savcs ihbar edilen sular hakknda ceza soruturmas balatmak, yeterli

delil bulunduunda kovuturma amak zorundadr. Konumuzla ilgili olmasa da baz

durumlarda su madurunu koruyabilmek iin, ikayet cezai takibatn n kouludur93.

Bylece, herkes adli yetkililere (polis ve savclk) su duyurusunda bulunabilir. lenen

su kamu davas nitelii tayor ise ve takibat ikayete bal deil ise, yetkililer konuyu

aratrp cezai kovuturmay amakla ykmldrler. Baz durumlarda, su maduru

olan kii savcla bavurmadan da ceza davas ama hakkna sahiptir94.

Kamu grevlileri, salk mensuplar grevini yapt srada bir suun ilendiine dair

belirtiyle karlatklarnda durumu bildirmekle ykmldrler95. Bu da bir retmenin,

sosyal yardm uzmannn veya psikoloun, rnein bir ocuun cinsel tacize

91 Bkz. Kadn ve ocua Ynelik Aile i iddet konusunda Kurum i Klavuz, BMMYK, Trkiye,Kasm 200392 Trk Ceza Kanunu (TCK), Madde 893 Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), Madde 15894 Ibid.95 TCK, Madde 279, 280

35


36/50

uradndan haberdar olduu durumlarda konuyu adli makamlara bildirmekle ykml

olduu anlamna gelmektedir.

Cinsel saldr

ocuun cinsel tacizi, cinsel davranlarla vcut dokunulmazlnn ihlal edilmesidir.Tecavz ise; cinsel davranlarn madurun vcuduna organ veya sair cisim sokulmas

suudur.

Yasa; ocuklarn cinsel istismarn ayr olarak tanmlam; ocuu cinsel olarak istismar

eden kiiye 3 yldan 8 yl kadar hapis cezas verilmesini ngrmtr. Cinsel istismar

deyiminden; 15 yandan kk ya da 15 yandan byk olmasna karn fiilin hukuki

anlam ve sonularn anlamayacak kiiye kar ilenmesini, vcuda organ veya sair

cisim sokulmas olarak anlalmas gerektii dzenlenmitir. 15 yandan kk olanlara,15 yandan byk olmasna karn fiilin hukuki anlam ve sonularn anlamayacak

olanlara kar ilenen cinsel davranlara 3 yldan 8 yla kadar hapis cezas verilir. Cinsel

davrann vcuda organ veya sair cisim sokulmak suretiyle ilenmesi durumunda 8

yldan 15 yla kadar hapis cezas ngrlmtr. Eer ayn suta bask, tehdit veya

zorlama varsa veya baka sebeplerle ocuk direnemediyse, ceza yar oranda artrlr.

Eer su maduru 15 yandan byk ise bask, tehdit, zorlama veya hile ile yaplan

veya zeka ya da fiziksel gerilik nedeniyle direnemeyen bir kiiye kar cinsel davran 3

yldan 8 yla kadar hapis cezasyla, vcuda organ veya sair cisim sokulmas biiminde

ilenmise 8 yldan 15 yla kadar hapis cezas verilir96. 15 yan bitirmi ancak reit

olmayana cebir, tehdit ve hile olmakszn cinsel ilikide bulunan kii ikayet zerine 6

aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr97. Arlatrc nedenler; suun stsoy,

ikinci veya nc dereceden kan hsm, vey baba, evlat edinen vasi, eitici, retici,

bakc, koruma ve gzetim ykmll bulunan ya da hizmet ilikisinin salad nfuzu

ktye kullanarak ilenmesi durumunda ceza yar orannda artrlr. Suun sonucunda

madurun ruh ve beden sal bozulursa 15 yldan az olmamak zere hapis cezas

verilir. Suun maduru bitkisel yaama girer ya da lrse fiile arlatrlm mebbet

hapis cezas verilir98. ocuufuhua tevik etmek de cezaya tabi tutulan bir sutur ve

suun arl madurun ya ve sulu ile madur arasndaki ilikiye baldr99.

96 TCK, Madde 10397 Ibid. 10498 Ibid. 10399 Ibid. 227

36


37/50

Ensest iliki; suun stsoy, ikinci ve nc derece kan hsm, vey baba, evlat edinen,

vasi olarak saylan kiilerden biri tarafndan ilenmesi biiminde dzenlenmi olup suun

bu kiiler tarafndan ilenmi olmas cezay arlatran neden olarak kabul edilmitir100.

Destek mekanizmalar

Hukuki yardmSu madurlarnn vekili yoksa bulunduu yer barosundan kendisine bir vekil

atanmasn isteyebilir. kamet ettii ya da suun ilendii yer barosuna bavuruda

bulunarak hukuki yardm talebinde bulunabilir. Madur 18 yandan kk ise,

sar-dilsiz veya meramn anlatamayacak malul ise istemi olmadan baro

tarafndan kendisine vekil tayin edilir101.

Yabanclar iin hukuki yardm, genelde iki devlet arasnda hukuki yardma ilikin

karlkl anlamalara baldr102

. Ancak snmaclar ve mlteciler bu gerekliliktenmuaf olup genel koullara sahip olduklarnda hukuki yardmdan

yararlanabilmektedirler103.

eviri

Eer madur kendini Trke ifade edemiyorsa, hem soruturma hem de

duruma srasnda cretsiz bir tercman salanr104. Ancak bundan

yaralanabilmek iin ifadenin verildii yerde madurun yetkililere bu talebini

belirtmesi gerekmetedir.

Koruma ve psikolojik destek

Yarglama srasnda, suun maduru ocuklarn dinlenmesi srasnda yaayaca

travmay nleyebilmek ve yarglama srecinin olumsuz etkilerini ortadan

kaldrmak iin psikoloji, tp ve eitim bilimi alanlarndan bir uzman bulundurur105.

Cinsel taciz maduru olan ocuklarn korunmaya gereksinimleri olduundan

SHEK onlardan sorumludur.

100 Ibid. 103, 227101 CMK, Madde 234102 Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu (HUMK), Madde 465103 Bkz. Mlteci Kadnlar in Hukuk El Kitab, BMMYK, Trkiye, Austos 2008104 HUMK, Madde 466- madde kapsamnda tercman cretleri saylmamtr, ancak tercmanbilirkii olarak kabul edilebilir.105 CMK, Madde 236

37


38/50

SHEK, Ankara Fatma er ocuk ve Ergen Danma Merkezi, her trl ihmal

ve suiistimale maruz kalm ocuklara cretsiz psikolojik destek salamaktadr.

Ancak cinsel taciz maduru ocuklarn psikolojik veya benzer tedavisi iin yasal

bir hak bulunmamaktadr.

ocuk Polisi

MSB srecine girme blmnde de anlatld gibi, ocuk Polisi mlteci ocuklar

ve refakatsiz ocuklar da dahil olmak zere korumaya muhta ocuklara kar

zel sorumluluklar vardr. Dier sorumluluklarla birlikte ocuk Polisi, ocuun

korunmas, ocua yasal temsilcinin ayarlanmas, idari ya da adli yetkililerin

kararlar dorultusunda ocuun yasal temsilcilie ya da ilgili kuruma

gnderilmesinden sorumludur. Bir su ilediinden phe edilen bir ocukla

yaplan ilk grme sosyal yardm uzman tarafndan yaplmal ve ocuun

kimlii gizli tutulmaldr106. ocuk Polisi bnyesinde bulunan Sozyal Hizmetler

Birimi bir sosyal soruturma raporu hazrlar ve ocuu, ya yasal temsilcisine ya

da SHEKe teslim eder107.

Velayet kayb

ocuklarn taciz eden veya ocuun tacize uramasn grmezden gelen

ebeveyinler ocuklarnn velayetini kaybedebilir ve Aile Mahkemesi tarafndan

ocuk hakknda her trl koruma nlemi alnr108.

ocuun cinsel tacize uramas durumunda alnmas gereken nlemler

Not: Aada belirtilenler, Kadn ve ocua Ynelik Aile i ve Cinsel iddet KonusundaKurum i Klavuzdan alnmtr (BMMYK Tkiye, Kasm 2003). Ancak hem kz hem deerkek ocuklarnn cinsel tacize uradklarn vurgulamak iin metin boyunca cinsiyetbelirtilmemitir.

Bavurunun yeri, zaman ve boyutuBavuru telefon veya ahsen olay zamannda en yakn karakola (eer madur

jandarma blgesinde ise jandarma karakoluna) yaplmaldr.

Not: Ensest durumlarnda bavurann madur olmas gerekmez. Bavuran aile iindeveya dnda herhangi bir kimse olabilir.

Polis Karakolu (veya Jandarma Ofisi)

106 ocuk Polisi Ynetmelii, Madde 10107 Ibid. 13108 TMK, Madde 346-348

38


39/50

Enseste maruz kalan madur aadaki bilgileri ieren bir rapor talep etmelidir:

Maruz kald tacizin tr, Eylem gerekleirken kullanlan metod (eer kullanldysa silahn tr) Failin kim olduu (eer akrabalk varsa belirtilmelidir) Varsa, olay esnasnda bulunan ahslarn isim ve soyadlar; ve Suluya kar ikayet;

Madur ayn zamanda aadakileri talep etmelidir:

Kaytlarn adli tbba gnderilmesi ve cinsel taciz kant olarak doktor raporunundzenlenmesi,

Ilenen sula ilgili kantlarn toplanmas (su esnasnda kullanlan silahlar, spermve kann bulat tm mallar ve eyalarn toplanmas).

18 yandan kk ve avukat yoksa Baro tarafndan vekil tayin edilmesini,

Madur, ocuk ise tank olarak dinlenmesi srasnda psikolog, psikiyatrist ya daeitim uzman bulundurulmas.

Madurun ifadesi imzalanmadan nce, madur veya ikayeti raporu batan sona kadarokumal, eksik veya yaln bilgi varsa dzeltilmesini talep etmeli, ve daha sonra daimzalamaldr (polis Karakolu tarafndan hazrlanan belgeler daha sonra Savclagnderilir, madur ise Adli Tbba sevk edilir).

Olay sonrasndaEer olaydan belli bir sre gemise, madur bir dileke ile birlikte ilgili blgeSavclna mracaat etmelidir. (Her ne kadar bu ilem yasal bir zorunluluk deilse de,bavurunun askya alnmamas iin tavsiye edilir. Bylece, olay zerinden belli bir sre

gemise de bavuru polis karakoluna yaplabilir. Ancak byle durumlarda polis yetkililerimaduru Savclka sevk eder.)

Savclk OfisiSavclka verilen bavuruda aadaki bilgiler yer almaldr:

ikayet dilekesinde madur polis karakolundaki bavurusunda yer alan tm bilgileriiermeli,

Savclk Ofisi de maduru Adli Tbba sevk eder.

Not: Polis Karakoluna veya Savcla sunulan ikayet dilekesinde failin madurzerine ebevyni olarak ya da vasisi olarak haklar varsa, madur sz konusu haklarn

dosya ile ilgili soruturma tamamlanncaya kadar geici olarak askya alnmasn (nlemolarak) talep etmelidir.

neriler

39


40/50

ocuun cinsel istismar, Yeni Ceza Kanunu ile ayr ve zel olarak dzenlenmi olup

ensest saylabilecek sular iin de daha ar cezalar ngrlm olduundan cinsel taciz

konusunda Trk mevzuat yeterlidir. Cinsel taciz maduru ocuklara otomatik olarak

hukuki danmanlk hizmeti salanmas kanun deiiklii ile ngrlm olup bu

gelimenin psikolojik destek asndan da salanmas gerekmektedir. Cinsel taciz

maduru ocuklar ve korumaya muhta ocuklarla alanlarn zel eitim almalar ve

konuyla ilgili uzmanla sahip olmalar gerekir. SHEK tarafndan balatlan uygulama

geniletilmeli ve gelitirilmelidir.

40


41/50

SIINMACI ve MLTEC OCUKLARIN ETMDEN YARARLANMALARI

Konu: CRSin 28. Maddesine gre, Taraf Devletler ocuun eitim hakkn kabul ederler

ve ocuun bu haktan yararlanma dncesiyle baz nlemler alrlar. CRSin 29. Maddesine gre, eitimin baz amalara ynelik olmas gerekir,

bunlarn arasnda ocuun kiiliinin gelitirilmesi insan haklarna ve temelzgrlklere saygsnn gelitirilmesi, ocuun kltrel kimliinin, dil ve deerlerinesaygnlnn gelitirilmesi yer almaktadr.

Mlteci Szlemesinin 22. Maddesine gre, Taraf Devletler, mltecilere temeleitim konusunda, vatandalarna uyguladklar muamelenin aynsnuygulayacaklar; temel eitimin dndaki eitim konusunda ve zelliklealmalardan yararlanma, yabanc lke okullarndan alnm eitimsertifikalarnn, niversite diplomalarnn ve derecelerinin tannmas, har veresimlerden muafiyet ve eitim burslar alanlarnda mmkn olduu kadar msaitve her halde genel olarak ayn artlar iindeki yabanclara tannanlardan daha azmsait olmayan biimde muamele edeceklerdir.

Giri

Trkiyede sekiz yldan oluan eitim 6 14 ya grubundaki kz ve erkek ocuklar iin

zorunludur109. 1739 Sayl Milli Eitim Temel Kanununun 4. Maddesi eitim kurumlarnda

dil, din, rk, ve cinsiyet ayrm yaplmamasn hkme balamaktadr.110 ileri Bakanl

Emniyet Genel Mdrlnn 22 Eyll 2006 tarihli Mlteci ve Snmac ocuklarn

Eitim Sorunlar ile ilgili genelgesi Trkiyede yasal olarak bulunan snmac ve mlteci

ocuklar ilkretim kurumlarna kabul edilmelerini, eitim durumlarn gsterir resmibelgeler alabilmelerini kolaylatrmaktadr. Buna gore renim grecek ocuklara

renim srelerince ikamet belgeleri hartan muaf dzenlenmekte ve ikamet sreleri

renim yl tamamlanncaya kadar uzatlmaktadr111. Ayrca okula gittiini bildiren

snmac ve mlteci ocuklarna BMMYK tarafndan eitim yardm salanmaktadr.

2008 yl Temmuz ay sonu itibariyle bu yardm BMMYK kaytlarna gre toplam 1868

ocuktan 484ne salanmtr. Bu durumda yine ayn tarih itibariyle BMMYK kaytlarna

gre mlteci ve snmac ocuklar arasnda okula devam oran % 26 olarak tespit

edilmi olup, okula devam orann arttrmak iin bilinlendirme kampanyalar devametmektedir.

109 222 Sayl lkretim ve Eitim Kanunu, Madde 2, 31101739 Sayl Milli Eitim Temel Kanunu, Madde 4.111TC ileri Bakanl Emniyet Genel Mdrl Mlteci ve Snma Bavuru SahiplerininEitim Sorunlar konulu 22 Eyll 2006 tarih ve 24126/158423 sayl genelgesi

41


42/50

Trk mevzuat

Trk mevzuatna gre, kimse eitim hakkndan yoksun braklmaz, ilkretim kz veerkek vatandalar iin zorunludur ve devlet okullarnda paraszdr. Eitim kurumlar dil,din, rk ve cinsiyete baklmakszn, zrl ocuklar dahil, herkese aktr. Eitim,vatandalk eitimi, kiilik eitimi ve mesleki eitimi kapsamaldr112.

Trk milli eitiminin amalar unlardr: Anayasada belirtildii gibi Atatrk devrim ve ilkeleri, Atatrk milliyetiliine bal,

Trk milletinin milli, ahlaki, ruhsal ve kltrel deerlerini kabul eden, koruyan veycelten, ailesini, lkesini ve milletini daima seven ve ycelten, insan haklar veAnayasann ilkeleri zerine kurulan demoratik, laik ve hukuk devleti olan TrkiyeCumhuriyetine kar grev ve sorumluluklarn bilen, ve btn bu ilkelerdorultusunda davranan vatandalar olarak yetitirmek;

Yapc, yaratc ve retken, fiziksel, ruhsal, ahlaki ve duygusal olarak dengeli vesalkl bir kiilie sahip, zgr ve bilimsel olarak dnebilen, insan haklarnasaygl, kii ve kurumlara saygl ve topluma kar sorumluluk duyan bireylerolarak yetitirmek;

lgileri, yetenekleri ve becerilerini gelitirerek, gerekli bilgi beceri ve tutumlarretilerek, dierleriyle alma kabiliyeti kazandrlarak ve onlar mutlu eden vetoplumun mutluluuna katkda bulunan bir meslek kazanmalarn salayarakonlar yaam iin hazrlamak;

1995dan beri insan haklar eitimi mfredatta yer almaktadr. Ancak HSnin 29.Maddesinde de ngrld gibi, ocuk haklar ayr bir ders olarak retilmemektedir.

1923 Lozan Antlamas ve Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn ilkeleri erevesinde

Trkiye Cumhuriyeti, HSnin 29uncu maddesinin hkmlerinin uygulanmas ve

yorumlanmas hakkn sakl tutmutur113. Bu ekince, Szlemenin 29. Maddesinin 2(c)

fkrasnda yer alan, Taraf Devletler ocuk eitiminin ocuun ana-babasna, kltrel

kimliine, dil ve deerlerine, ocuun geldii mene lkenin ulusal deerlerine ve

kendisininkinden farkl uygarlklara saygnlklarnn gelitirilmesi kabul eder ibaresinden

kaynakma olasl vardr. Lozan Antlamasnn 41. Maddesine gre;

Genel eitim konusunda, Trk hkmeti, Mslman olmayan uyruklarn nemli

bir oranda oturmakta olduklar il ve ilelerde, bu Trk uyruklarnn ocuklarna

ilkokullarda ana dilleriyle retimde bulunulmasn salama asndan, uygun

kolaylklar gsterecektir. Bu hkm, Trk hkmetinin, sz konusu okullarda

Trk dilinin renimini zorunlu klmasna engel olmayacaktr.

112 Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, Madde 10, 42, Temel Eitim Kanunu, Milli Eitim TemelKanunu, zel Eitime Muhta ocuklar Kanunu, Meslek Eitim Kanunu113 Bkz. lgili belgeler ve Trk mevzuat blm

42


43/50

Antlamann imzaland dnemde, bu madde uyarnca kendi okullarn kuran Rum ve

Ermeni aznlklar vard. Ayrca, 30 Ekim 1918den nce kurulan talyan, Fransz, ve

ngiliz okullar yasal olarak ilan edilmiti. Karlkl anlamalarda belirtilen istisnalar ve

yasalarca uygun grlen yabanc dil eitim olanaklar dnda dier okullar yabanc dilde

eitim veremezler.

Ilgili yasaya getirilen deiiklie gre, gndelik hayatta geleneksel olarak Trk

vatandalar tarafndan konuulan deiik diller ve leheler gnmzde en azndan ilke

olarak Anayasa ve grnmez devlet birliinde belirtildii gibi Cumhuriyetin temel

ilkelerine ters dmedike zel kurslar ve derslerde retilebilir114.

Trk eitim sistemi

Trk eitim sistemi ift odakl olup rgn ve yaygn eitimden olumaktadr. rgn

eitim okul ncesi, ilkretim, ortaretim ve yksekretimden oluup ayn zamanda

raklktan yksek lisansa kadar mesleki eitimi de kapsamaktadr.

Temel eitim 6 ile 14 ya aras (8 yllk eitim) Trk vatanda ocuklar iin zorunludur.

Ortaretim ise tercihe bal olup yksek eitim iin hazrlk nitelii tamaktadr. Okul

ncesi eitim veren kurumlar kreler, hazrlk snflar ve SHEK bnyesinde bulunan

pratik snflardr.

Yaygn eitim rgn eitimle birlikte veya rgn eitim dnda uygulanan eitim, klavuz

veya pratik faaliyetlerden oluan derslerdir. Yaygn eitimin amac, yetikinlere

okuryazarlk retmek, temel bilgi salamak, en son rgn eitim kurumlarnda edinilen

bilgi ve becerileri gelitirmek ve gelir elde etmek iin yeni olanaklar yaratmaktr. ocuklar

iin yaygn eitimin nemi, bu eitim trnn raklk eitimini de ieriyor olmasdr.

Son olarak, Trkiyede eitim sistemi zel yardm ve rehabilitasyon gerektiren ocuklar

iin zel okullar da kapsamaktadr. zel eitim; fiziksel, psikolojik, duygusal, zihni,

sosyal veya tbbi zr nedeniyle genel eitim sisteminden yararlanamayan 14-18 ya

aras ocuklara zel eitimli personel tarafndan zel eitim programlar vermektedir.

114 Yabanc Dil Eitimi ve retimi ile Trk Vatandalarnn Farkl Dil ve Lehelerinin renilmesiHakknda Kanun, say 2923, 14.10.1983, Madde 2 (a, c)e deiiklik getiren KanunlarnDeiikliine likin Kanunun 2. maddesi (say 4963, 30.07.2003)

43


44/50

Yetim ve ebeveyn bakmndan yoksun ocuklar, SHEKin sorumluluu altndaki yurt ve

bakm evlerinde veya koruyucu ailelerin yannda bakmdan yararlanabilimektedirler.

Onlar da herkes gibi eitimden yararlanma hakkna sahiptirler.

Trk olmayanlar iin eitim haklar

Trk mevzuatnda, yabanclara ayr bir hkm getirilmemekte ve Anayasa gerei

yabanclara eitim hakk tannmaktadr. Yukarda da anlatld gibi, Yabanclar/ ltica

Ynetmeliinde, lkede kaldklar sre ierisinde mltecilere ve snmaclara eitim

olanann salanmas gerektii belirtilmitir115.

Trkiyede yasal olarak ikamet eden yabanclar, Trk okullarnda ve Trkiyedeyabanclar iin kurulan okullarn her seviyesinde rgn eitimden yararlanma hakkna

sahiptirler. Yabanclar aznlklarn okuluna gitmeyebilirler.

Yaygn eitimden yararlanmak iin Trk vatanda olmak gerekir. Ancak yabanclar,

bulunduklar ilin Valiliinden izin alarak yaygn eitim kurumlarnda eitim alabilirler116.

Kayt

Kayt iin ocuun kimliini belirten bir kayt belgesi, ikamet belgesi ve bir fotorafgereklidir117. Kanunda aka ngrlmemekle birlikte, bu belgelerin yansra hukuki bir

temele dayanmakszn ebeveynin ikametini dorulayan hava gaz, telefon, elektrik veya

su faturalarndan biri istenmektedir. Bu uygulamann sebebi ocuun, ailesinin ikamet

yerinden uzak okullara kaydolmasn nlemek olduu belirtilmitir.

Yksekeitimden yararlanmak isteyen Trk vatandalarnn renci Seme ve

Yerletirme Merkezinin (SYM) hazrlad renci Seme Snavndan (SS),

yabanclarn ise Yabanc renci Snavndan (YS) gemeleri gerekmektedir.Ebeveynleri Trkiyede yasal ikamete tabi deilse ya da nceki derecelerini Trkiyede

almamlarsa, yabanc rencilerin aklamal bir vizeye sahip olmalar gerekir.

115 Yabanclar/ ltica Ynetmelii, Madde 27116Mill Eitim Bakanl Yaygn Eitim Kurumlar Ynetmelii, Madde 54117 Ibid.

44


45/50

Zorunlu eitim ve okul harc

Yukarda da belirtildii gibi temel eitim Trk vatandalar iin zorunlu, yabanclar iin ise

semelidir. Devlet okullarnda temel eitim ve ortaretim hem Trk vatandalar, hem

de yabanclar iin cretsiz, zel okullar ve yksekretim kurumlar crete tabidir.

Harlar yabanc renciler118 iin daha yksek olup her yl Maliye Bakanl tarafndan

tespit edilir. Eitim sisteminde, burslar ve renci kredileri herkes iin eit koullarda

mevcuttur. Her ne kadar ilkretim119 ve ortaretim cretsiz ise de okula balamak iin

forma, okul malzemeleri (ilkretim okullarnda da kitaplar cretsizdir), yemek, ulam

(ocuun ikamet yeri ile okul arasndaki mesafe 5 ile 30 km arasnda ise ilkokullarda

ulam cretsizdir) v.s. masraflar karlamak gerekir. Yatl okullar hari, okul yemekleri

cretsiz deildir. renciler toplu tatlardan ve kltrel faaliyetlerden indirimli olarak

yararlanabilirler. rencilerin Kltr Bakanl bnyesinde bulunan mzeler ve kltrel

yerlere girileri cretsizdir. Yksekretimden yararlanan renciler cretsiz salk

hizmetlerinden yararlanabilirler.

BMMYKin eitim program

BMMYK rencilerin harcamalarna katkda bulunmak amacyla, eitim sistemine

snmac ve mlteci ocuklarnn katlmn ve kaydn desteklemek ve kolaylatrmak

iin maddi yardm salamaktadr. Kendi eitimlerini dzenleyen snmac ve mlteci

gruplarna da BMMYK bir eitim kiti vermektedir.

Dil

Dersler normalde Trke olarak verilir. En fazla %20 yabanc renci kotas olan zel

okullar, Trk vatandalarnn giremedii yabanclar iin kurulan okullar, Lozan

Antlamas uyarnca kurulan aznlk okullar Trke derslerle birlikte yabanc dillerde

eitim verebilirler. Yksekretimden yararlanabilmek iin belli dzeyde Trke bilmek

gerekmektedir. Okul ncesi eitim sadece Trke olarak verilir.

Diplomalar

Mevzuatn eitim alannda Trk vatandalar ve yabanc lke vatandalar arasnda bir

ayrm yapmamasna ve ltica Ynetmeliinin snmaclar ve mltecilerin eitim

118 Yksekretim Kanunu

119 kayt iin czi bir cret alnr

45


46/50

hakkndan sz etmi olmasna ramen, BMMYKnn edindii bilgiye gre Trkiyede

temel eitim ve ortaretimi bitiren yabanclara diploma verilmesinde eitli glklerle

karlaabilinmektedir. Bu durum, ortaretimini tamamladktan sonra lise mdrnn

kararyla kendisine diploma verilmeyen eski Yugoslavya (Bosna) vatanda olan bir kii

tarafndan alan dava sonucunda ortaya kmtr. 31 Mart 2002 tarihinde stanbul 3.

dare Mahkemesi, oybirlii ile bu uygulamann yasal olmadn ve bu nedenle de

tekrarlanmamas gerektiine karar vermitir.

neriler

Her ne kadar eitim, Trkiyede yasal olarak ikamet eden herkese aksa da mlteciler

ve snmaclarn statleri zel olarak kanun hkmleriyle dzenlenmediinden zellikle

ortaretim ve yksekretime giri konusunda bu kiilerin baz zorluklarla

karlamalarna neden olmaktadr.

Kaytl olma zorunluluu, ikamet belgesi ve nceki eitim kaytlar gibi belgelerin zorunlu

olmas, mlteciler ve snmaclar iin almas zor engeller yaratarak onlarn ortaretim

ve yksekretimden yararlanmalarn imkansz hale getirebilmektedir. Ayrca, her ne

kadar temel eitim ve ortaretim cretsiz ise de, okulun kayt masraflar kaydn

yaplmas iin zorluklara neden olmaktadr. lkokul ve ortaretimin tamamlandn

gsteren diplomalarn verilmeyii snmac ocuklar madur duruma drerek

gelecekte sorun yaamalarna neden olabilmektedir.

Son olarak, Trkiyede snmac ve mlteci ocuklarnn statlerini ve haklarn hkme

balayan mevzuata gerek duyulmaktadr. Mevzuat, bu ocuklara tm seviyelerde eitim

olana salamal, belge yetersizlii nedeniyle karlalan kayt sorunlarn

kolaylatrmal ve ounlukla bu ocuklar tarafndan karlalan maddi gereklilikler

konusunda kolaylk salamaldr.

46


47/50

lgili Belgeler ve Trkiyede Ulusal Mevzuat

Uluslar aras belgeler:

ocuk Haklar Szlemesi, GK kar. 44/25, 1989. 14.09.1990da Trkiye tarafndan

imzaland ve 27.01.1995 tarih ve 22184 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak

yrrle girmitir. http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/k2HS.htmo 24.7.1923 Lozan Antlamas ve Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn ilkeleri

erevesinde Trkiye Cumhuriyeti Birlemi Milletler ocuk HaklarnaDair Szlemesinin Madde 17, 29 ve 30nun hkmlerinin uygulanmasve yorumlanmas hakkn sakl tutmutur.

Vatanszln Azaltlmasna Dair Szleme, NY 1961.

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/o_reduce.htm

o Tkiye szlemeye taraf deildir.

Vatansz Kiilerin Statsne likin Szleme. ECOSOC karar 526 A, 1954.

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/o_c_sp.htm

o Tkiye szlemeye taraf deildir.

Ml

mülteci Çocuklar hukuk el kitabı

Documents