MONITORI(monitor-latinska rec,u vojnoj terminologiji znaci:manji ubojni brod za operacije uz morsku obalu,recni ubojni brod,manji oklopni ratni brod za plitke vode)Prvi monitor je izgradjen1862.god. u Americi za vreme gradjanskog rata po projektu ERICSSONA, i nosio je naziv MONITOR.te otuda i naziv ovih brodova.Ovim se pojavila ta nova klasa zeleznog oklopljenog ratnog broda.NA nasim prostorima,su se pojavili kao udarna snaga Recne ratne flotile(RRF) Austrougarske,a prvi je sagradjen u Budimpesti na samom kraju 19.veka.Do Prvog svetskog rata Austrougarska je imala 8 a krajem rata 10 monitora.Nakon raspada Austrougarske Monarhije,kompletna flota je trebala da se preda novonastaloj Kraljevini SHS i primopredaja je izvrsena 31.10.1918. u Puli.Recnoj ratnoj flotili su dostavljena 4 monitora:"Elres","Temes","Bosna"i "Enns", koji su u Recnoj flotili KSHS dobili nazive "Morava", "Sava", "Vardar" i "Drava".Monitori "Sava" i "Morava" su bili starijeg tipa i za pogonsko gorivo su koristili ugalj, a "Vardar" i "Drava" su bili savremenije gradjeni i koristili su loz-ulje i naftu.Bili su to brodovi deplasmana do 600tona,dugi od 60-80metara,siroki 10-12 metara,gaza 1.3-1.7 metara,oklopljeni(kule i korita,palube 20-25mm i boka 40-50mm),brzine 15-24km-h, naoruzani sa 1-3 haubice od 120mm i dvocevnim topom od 66mm.

Država je 1901. godine Srpskom brodarskom društvu ustupila radionicu na Čukarici, koja se zvala Radionica lađa Kraljevine Srbije. Do Prvog svetskog rata u njoj je izgrađeno 18 teretnjaka ukupne nosivosti od 8996 tona.

Austrougarska flotila u početku rata sa Srbijom

Austrougarska Dunavska flotila pretstavlja posebno sredstvo ratovanja sa kojim su 1914. godine raspolagale samo Austro-Ugarska i Rumunija. Ni jedna evropska država nije imala ništa slično. Sa rečnim monitorima mogli bi se uporediti samo engleski monitori, građeni i namenjeni Srbiji a upotrebljeni na rekama Eufrat i Tigar. Rumunski monitori su učestvovali manje aktivno u Prvom svetskom ratu, te su većim delom proveli iza baraže u Kalimoku.

Početkom rata, osnovnu snagu austrougarske flotile, sačinjavalo je 6 monitora i 6 patrolnih čamaca. Raspored austrougarske Dunavske flotile (Donauflottille), pod komandom kapetana fregate Fridriha Grunda (Fregattenkapitan Friedrich Grund), počev od 15/28. jula pa tokom avgusta 1914. godine, je bio sledeći:na Dunavu, sa bazom u Zemunu:

1. Grupa monitora (1 Monitorgruppe): monitori Temeš (Temes) – komandni brod i Bodrog (Bodrog) kao i    patrolni čamci (Patrouillenboot) “b” i “f”.

2. Grupa monitora (2 Monitorgruppe): Samoš (Szamos) i Kereš (Koros) kao i patrolni čamac “c”.

Na Dunavu se nalazilo i 13 pomoćnih brodova za podršku pomenute dve grupe monitora.

Pored toga postojala je i Baza patrolnih čamaca u Pančevu (Patrouillenbootsstation

Pancsova) u kojoj su bazirali patrolni čamci “d” i “g”.

Na Savi je takođe postojala Grupa monitora (Monitorgruppe) koju su činili stari monitori Maroš (Maros) i Leita (Leitha), patrolni čamac “h” i 3 pomoćna broda. Baza ovih brodova je bila u Brčkom.

Oklop monitora bio je proračunat da štiti protiv zrna poljskih topova. Srbija početkom rata nije raspolagala sa brzometnim topovima većeg kalibra, položenih putanja i velikih početnih brzina, stoga su se monitori, poput plovećih tvrđava pojavljivali na krilima frontova do obala ometali najveći deo srpske vojske, potpomagali prelaze austriske vojske a štitili povlačenja. Najveći deo sredstava sa kojima je Srbija u prvim mesecima rata raspolagala bila su protiv tih pokretnih tvrđava uglavnom neefikasna. Artileriska zrna su probijala samo nadgradnju i nanosila štetu na nebitnim delovima broda kao dimnjaku, vetrolovkama, jarbolu, u brodskim prostorijama iznad pancirne palube, na topovskim štitovima itd. Iako bi monitor obično bio izrešetan artiljerijskim zrnima, njegova ubojna snaga ne bi bila mnogo umanjena, a gubici u ljudstvu bili su obično neznatni.

Od austrougarskih plovnih objekata prvi je na zadatak isplovio patrolni čamac “h” koji je od 13/26. jula 1914. godine započeo da osmatra granicu u okolini Rače da bi 17/30. jula obavio izviđanje granice na Savi između Rače i Sremske Mitrovice.

Prvi hici u Prvom svetskom ratu su ispaljeni sa jedinica Dunavske flotile u 2300 časova 15/28. jula, samo nekoliko sati nakon objave rata kada je gađan Beograd.

Već 22. jula/4. avgusta Koros (Körös) je dobio 6 direktna pogodka razornim granatama 75 mm kada se približio jednoj srpskoj maskiranoj bateriji u cilju da otkrije njen položaj.

Umetnički prikaz borbe srpskih artiljeraca i monitora Koroš