Sl. 1. Panorama Mokrina / panorama of Mokrin

Mokrin // 1

Obradovićeva bara i Vašarište // 3

Predlog transformacije / Proposed transformation // 7

Faze projekta / Project phases // 10

Faza 1 / Phase 1 // 11

Faza 2 / Phase 2 // 13

Faza 3 / Phase 3 // 15

Zaključak / Conclusion // 17

Grafički prilozi / Drawings // 18

sadržajcontent

mokrin

2

Mokrin je naselje u opštini Kikinda u Sever-nobanatskom okrugu i jedno je od najvećih sela u Srbiji. Selo nosi ime Mokrin od 1723. godine, a u 20. veku je doživelo veliki ekonomski procvat, zbog povoljnog geostrateškog položaja. U Mokrinu živi 6000 stanovnika.

Selo je poznato po dva svetska prvenstva koja se u njemu održavaju (iako su pridev “svetsko” nadenuli meštani): Svetsko prvenstvo u nadmetanju gusk-ova (Gusanijada) i Svetsko prvenstvo u tucanju farbanim jajima (Tucanijada), kao deo Vaskršnjih svečanosti. Pored toga, jedna od najvažnijih kul-turnih manifestacija je Memorijal Mike Antića, posvećen slavnom pesniku, poreklom iz Mokrina. Pored ovih, kulturnih atrakcija, Mokrin je poznat i po prirodnim specifičnostima; jedna od njih je velika droplja, autohtona vrsta ptica koja živi na ovom prostoru i privlači veliki broj ornitologa i lju-bitelja ptica.

Jedna od mokrinskih atrakcija je i imanje na ravnom bregu - Terra Panonica (www.terra-panonica.com). U pitanju je kompleks sastavljen od većeg broja objekata, čija je osnovna namena razvijanje trenda visokog turizma i svih pratećih sadržaja koje ova delatnost zahteva. U ovom kompleksu se održavaju koncerti, književne večeri, predstave, filmske projekcije, likovne i druge izložbe, razne tribine itd., što ga čini svojevrsnim kulturnim cen-trom Mokrina (sl. 7).

Mokrin is the village in Kikinda municipality, in North Banat district, and one of the largest villages in Serbia. The village’s name, Mokrin, dates from 1723. At the beginning of the 20th century, Mokrin underwent a period of economic prosperity due to its favorable strategic position. Mokrin has a popu-lation of 6000.

Mokrin is famous for two annual events being held here: “Gusanijada”, The World Geese Fighting Championship and “Tucanijada”, The World Cham-pionship in striking Easter eggs (needless to say, it is only its citizens that use the adjective “world” in “World Championship”). One more event that is considered very important, in cultural sense, is Mika Antić Memorial, a manifestation dedicated to a famous Serbian poet, born in Mokrin. Alongside all these cultural attractions, Mokrin is also famous for its natural characteristics; one of these is the Great Bustard, indigenous bird that lives in this re-gion and attracts a lot of ornithologists and bird lovers.

One of the village’s attractions is Terra Panonica – estate located on the „Flat hill“ (www.terra-panon-ica.com). This complex is designed to have several diffrent items whose basic function is to develop a trend of advanced tourism and all the accompany-ing content this branch of industry requires. Vari-ous cultural manifestations are held here: concerts, literary nights, plays, film projections, art and other shows, public discussions etc. All this makes Terra Panonica a cultural centre of Mokrin (photo 7).

Sl. 2. (gore levo) Statua na ulazu u selo prikazuje vaskršnja jaja i simbolizuje jednu od kulturnih manifestacija Mokrina - Tucanijadu. (upper left) Statue representing two Easter eggs stands at the en-trance to the village, symbolizing one of the most important cultural manifestations of Mokrin - Tucanijada.

Sl. 3. (gore desno) Centralni trg, najvažniji javni prostor Mokrina.(upper right) Central square, the most important public space in Mokrin.Sl. 4. Prostor ispred osnovne škole “Vasa Stajić“ sa tribinom na otvorenom.“Vasa Stajic” elementary school area with an open amphitheater.

obradovićeva bara i vašarište

Prostor Obradovićeve bare, nekada močvarni teren okružen obradivim zemljištem, danas je, zajedno sa Vašarištem, jedna od potencijalnih turističkih atrakcija Mokrina. Prostor je lociran na severozapadnom delu Mokrina u neposred-noj blizini izgrađenog dela naselja i samog cen-tra, na pristupačnom terenu, i relativno je dobro povezan sa okolinom (sl. 6). Na slici je prikaza-no stanje pre radova na isušivanju močvarnog terena i pošumljavanja Vašarišta. Prostor je u međuvremenu izmuljen i očišćen, a zatim je na mestu nekadašnje bare stvoreno veštačko jezero, čime je završena početna faza projekta adaptacije ovog prostora u turističko-rekreativni kompleks.

U aprilu 2012. godine na imanju Terra Panonica u Mokrinu održana je jednodnevna radionica u sk-lopu ovogodišnjeg Arhitektonskog studentskog kongresa (ASK 2012), godišnjeg okupljanja studenata arhitekture sa prostora bivše Jugo-slavije (više o ovoj temi pogledati na www.ar-hns.com/ask2012). Tema ovogodišnje radionice bila je upravo izgradnja turističko-rekreativnog kompleksa/letnjikovca na pomenutom prostoru, na samoj granici sa Rumunijom, pored pruge kojom je nekada prolazio Orijent ekspres. Cilj projekta je, dakle, proširenje turističke ponude Mokrina. Kako je Mokrin već poznata turistička mikrodestinacija sa mnogim kulturnim i prirod-nim specifičnostima, problem se svodi na proširenje turističke ponude novim, inovativnim programima, koji će izaći iz okvira postojećih sadržaja.

Kompleks bi trebalo da sadrži smeštajne ob-jekte, parkovsku površinu, zabavne sadržaje, programe na vodi, muzej prirode, vizitorski centar i druge sadržaje. Pošto se objekat gradi na slobodnoj, ruralnoj površini, gde nisu pre-cizno definisani veličina i potrebni sadržaji, od učesnika se očekivao slobodniji pristup; potrebno je dati predlog novih sadržaja, kroz redefinisanje ponuđenih programa i tipologija ili osmišljavanje novih. Cilj je, dakle, redefinisanje pojma seoskog (eko) turizma i njegovo dublje promišljanje u svetlu novih tendencija u razvoju turizma.

The area around Obradovićeva bara, which used to be a swampy terrain surrounded by arable land, is now, together with Vašarište, one of the potential tourist attractions of Mokrin. This area is located in north-west part of Mokrin, in prox-imity to the village center and its living area, on accessible land and relatively well connected to its surroundings (photo 6). Photograph shows the condition before drying out swampy terrain and afforestation of Vašarište. In the mean-while, the area has been sludged and cleaned and artificial lake was put in the place of the swamp, which completed the intial phase of the project of area adaptation into a tourist-recre-ation complex.

In April 2012, on Terra Panonica Estate in Mokrin, a day-long workshop was held. It was organized as part of this year’s Architectual student congress (ASK 2012), an annual gath-ering of students of architecture from former Yugoslav republics (more about this subject can be found on the website www.arhns.com/ask2012). The theme for this year’s workshop was construction of a tourist-recreation com-plex/summerhouse in this area, on the border with Romania, near the railway where Orient Express once used to pass. The aim of the proj-ect was expanding Mokrin’s tourist offer. Since Mokrin is already well-know tourist microdesti-nation with many unique cultural and natural characteristics, the problem can be reduced to expanding the tourist offer with new, innovative programs which will be derived from the frame od already existing content.

The complex should contain accommodation facilities, park area, entertainment content, wa-ter related activities, museum of nature, visitor’s center ... Since the complex is being built on a free, rural surface, where size and accompany-ing content are not precisely defined, the par-ticipants are expected to apply free approach – to give examples of the new content by rede-fining already given programs and typologies or devising completely new ones. Thus, the aim is to redefine the term “rural” (eco) tourism and to do it so in the light of new tendencies in de-velopment of tourism.

3

Sl. 5. Položaj Obradovićeve bare i Vašarišta u odnosu na širu situaciju Mokrina, stanje pre intervencije. Location of Obradoviceva bara and Vasariste.

Sl. 6. Lokacija Obradovićeve bare i Vašarišta - detalj. Location of Obradoviceva bara and Vasariste - detail.

Ponuđena rešenja su, na konceptualnom nivou, mahom bazirana na promišljanju seoskog tur-izma i njegovom unapređenju kroz inovativan pristup i nove programe, naročito edukativne (izgradnja prostornih kapaciteta za edukativne letnje kampove, istraživački centri, sale za sem-inare i sl.). Ovakav pristup je u skladu sa savre-menim trendovima održivog razvoja, naročito razvoja seoskog turizma, koji prestaje da bude “tradicionalni” turizam, nego od korisnika zahteva učestvovanje, konstantno učenje (life long learning) i upoznavanje sa kontekstom i specifičnostima mesta, uz stalnu brigu o prirodi i životnoj sredini.

Sl. 9. Obradovićeva bara u toku izvođenja radova - panoramaObradovićeva bara during the works - panorama

Solutions offered, on conceptual level, were mostly based on redefining rural tourism and its improvement through innovative approach and new contents, with emphasis on educational one (building spatial capacities for educational summer camps, research centers, conference halls...). Such approach is in accordance with contemporary trends of sustainable develop-ment, especially when it comes to the develop-ment of rural tourism, which ceases to be “tra-ditional” tourism, and which requires constant participation from the beneficiaries, long life learning and introduction to context and unique characteristics of the area, along with constant care about nature and environment.

5

Sl. 8. Obilazak lokacije / Site visit

Sl. 7. Terra Panonica, “Kuća na ravnom bregu” tokom održavanja Arhitektonskog studentskog kongresa (ASK 2012).Terra Panonica, “House on the flat hill” during the Architectural student congress 2012.

6

Na pomenutoj lokaciji planirana je izgradnja turističko-rekreativno-edukativnog kompleksa, koji bi pored sadržaja na vodi (plaža, vidikovac, prostor za pecanje i sl.) sadržao i smeštajne ka-pacitete (bungalove) i prostore za održavanje letnjih škola i rekreativne nastave (amfiteatar na otvorenom, sala za seminare, učionice na ot-vorenom i zatvorenom prostoru, kao i upravni objekat). Na ovaj način, prostor je prilagođen širem krugu korisnika.

Kao što je ranije navedeno, Mokrin trenutno raspolaže sa većim brojem različitih sadržaja koji privlače turiste. Pored prirodnih bogatstava, značajna je i kulturna ponuda (veći broj mani-festacija). Što se tiče turizma u užem smislu, firma Terra Panonica, sa sedištem u Mokrinu, bavi se razvojem visokog turizma, sa kulturnim sadržajima, predstavljajući svojevrsno stecište Sl. 10. Obradovićeva bara - stanje nakon izvršenih radova i formiranja veštačkog jezera. Obradoviceva bara - current situation, after formation of artificial lake.

predlog transformacijeproposed transformation

In the area previously mentioned, it is planned to construct a tourist and recreation complex which would contain not only different wa-ter related activities (beach, viewpoint, fishing area...), but also accommodation facilities (bun-galows) as well as a specific area for organizing summer-schools and recreational classes (open amphitheater, conference halls, both open and closed classrooms, administrative facility). This way, the complex would be adapted and suited to a wider number of beneficiaries.

As we previously mentioned, Mokrin has at its disposal a large number of different programs which attract tourists. Beside natural resources, there is also a cultural content (a large num-ber of cultural manifestations). When it comes to tourism in the narrow sense of the word, Terra Panonica firm, with its base in Mokrin, is involved in developing advanced tourism, with cultural content that, in a way, represents meet-ing point of culture and tourism. Thus, the new

Ophodi se prema zemlji valjano: nju ti nisu dali tvoji roditelji, nju su ti pozajmila tvoja deca. Mi ne nasleđujemo zemlju od naših predaka, mi je pozajmljujemo od naše dece.

Indijanska poslovica

Treat the earth well: it was not given to you by your parents, it was loaned to you by your children. We do not inherit the Earth from our Ancestors, we borrow it from our Children.

Indian proverb

7

kulture i turizma. Stoga je planirano da novi kompleks bude proširenje turističke ponude Mokrina, koje se nadopunjuje sa pomenutim sadržajima.

Dakle, novoizgrađeni kompleks bi sadržao pristupačniju turističku ponudu, kakva u ovom trenutku Mokrinu nedostaje. Ovo se pre svega odnosi na seoski eko-turizam, koji je sve većoj ekspanziji u Srbiji. Pored jezera, koje predstav-lja “klasično“, uobičajeno turističko odredište, novoizgrađeni kompleks bi trebalo da pruži mogućnosti razvoja seoskog turizma koji nudi veći broj različitih sadržaja, karakterističnih za život Mokrina. Turistički kompleks se na taj način uklapa u postojeći kontekst, kako prirodni tako i kulturni; potencijalni posetioci/turisti bi bili u mogućnosti da učestvuju u proizvodnji mokrin-skog sira, uzgajanju voća i povrća (sadnice u ok-viru kompleksa) itd.

Pored turističkih, planirani kompleks nudi i edu-kativne sadržaje, čineći svojevrstan centar za učenje u prirodi. Učenje može da se tretira na dva nivoa - direktno i indirektno. Direktno učenje se odnosi na prostore koji su namenjeni isključivo za učenje - seminarske sale, učionice (otvorene i zatvorene). U današnje vreme je potrebno privući što veći broj mladih ljudi na selo, pa je st-varanje edukativnog centra u prirodnom kontek-stu opravdano sa više aspekata. U ovom slučaju nije reč o istraživačkoj stanici (poput Petnice), jer su za to potrebna mnogo veća ulaganja u infrastrukturu, nego o centru za seminare, re-kreativnu nastavu, likovne kolonije i sl., koje ne zahtevaju veliku infrastrukturnu podršku (labo-ratorije itd.)

Sl. 11. Pogled na novoformirano jezero i plažu. View to the new-formed lake and the beach.

complex is planned to represent expansion of Mokrin’s tourist offer which is supplemented with previously mentioned contents. Therefore, the newly constructed complex would contain more accessible tourist offer that Mokrin is currently missing. It is primarily re-lated to rural eco-tourism, which is expanding in Serbia. Beside a lake which represents “clas-sical”, ordinary tourist destination, newly con-structed complex should provide a possibility for development of rural tourism which offers a larger number of different contents, specific to life in Mokrin. In that way, the tourist com-plex fits into the context of Mokrin, both natural and cultural. Potential visitors/tourists would be able to participate in Mokrin cheese production, farming fruits and vegetables (plant crops with-in the complex) etc. Alongside tourist attractions, the proposed complex offers educational contents, making a unique center for learning in the nature. Learn-ing can be treated as twofold: direct and in-direct. Direct learning is related to spaces in-tended specifically for learning – conference halls, classrooms (open and closed). Today, for villages it is needed to attract as many young people as possible and therefore the creation of educational center in natural context is more than justified on many levels. In this case, it is not only about research center (such as Petni-ca), because it requires increased investment in infrastructure, but about creating a center that can accommodate seminars, recreational class-es, art colonies etc., which don’t require large infrastructural support (laboratories etc.).

8

Indirect learning is based on educational role of an architecture and urban/rural planning. Namely, contemporary architecture which often holds and adjective “green”, must be based on ideas of sustainable development1. However, a large part of today’s architectural practice rep-resent so-called “greenwash” or literally green-ing (for example: placing green plants on the building facade), while true, sustainable ar-chitecture is rare to find. In a sense, a turning point away from such a “demagogic” sustain-ability is needed, toward new, essential sustain-ability and new architecture based on natural and social context and climatic conditions. If we want the architecture to be an engine for de-velopment and to have an education role, such architecture must be open for everyone, equally pragmatic and utopian.

What is the way to achieve this in practice? First of all, it is necessary to construct the proposed complex on the principles of sustainable devel-opment, equally ecological, economic and so-cial. The use of sustainable, natural materials is of utmost importance. This is primarily related to the use of wood and soil which is gaining more and more application. Alongside materi-als, among passive principles of sustainability we include maximal utilization of natural light and heat (depending on orientation), utilization of other natural resources (rain, wind energy, geothermal waters), the possibilities of natural ventilation etc.

Despite these passive principles of sustainabil-ity, it is needed to use active principles, which are primarily related to alternative sources of energy. Installation of solar collectors in every building (house) would allow this complex to be energy neutral and sustainable. In later stages, it is possible to build windmills, which would use the potential of wind energy.

1 “Sustainable development as defined by United Na-tions Commission on Environment and Development (the Bruntland Commission) report from 1987. means the de-velopment that Sustainable development is development that meets the needs of the present without compromis-ing the ability of future generations to meet their own needs.”Source: http://www.odrzivezajednice.org, 7.10.2011.

Indirektno učenje zasniva se na edukativnoj ulozi arhitekture i urbanog/ruralnog planiranja. Naime, današnja arhitektura koja često ima predznak “zelena“, mora da počiva na idejama održivog razvoja1. Međutim, veći deo današnje arhitektonske prakse predstavlja tzv. “green-wash”, ili ozelenjavanje u doslovnom smislu (npr. postavljanje zelenila na fasadama objeka-ta), dok je suštinski održiva arhitektura retkost. U tom smislu potreban je zaokret od ovakve, “demagoške“ održivosti, ka novoj, esencial-noj održivosti i novoj arhitekturi zasnovanoj na prirodnom i društvenom kontekstu i klimatskim uslovima. Da bi arhitektura bila pokretač razvoja i da bi vršila svoju edukacijsku ulogu, ona mora da bude otvorena ka svima, a ne samo ka užem krugu ljudi iz struke, podjednako pragmatična i utopijska.

Na koji način se ovo može postići u praksi? Pre svega, planirani kompleks je potrebno izgraditi na principima održivog razvoja, podjednako ekološkim, ekonomskim i društvenim. Korišćenje obnovljivih, prirodnih materijala je imperativ. Ovo se pre svega odnosi na korišćenje drveta i zemlje, koja dobija sve veću primenu. Pored ma-terijala, u pasivne principe održivosti ubrajamo maksimalnu iskorišćenost prirodnog svetla i top-lote (zavisno od orijentacije), zatim iskorišćenje ostalih prirodnih resursa (kišnica, energija vetra, geotermalne vode), mogućnosti prirodne venti-lacije i sl.

Pored ovih, pasivnih principa održivosti, potrebno je koristiti i aktivne, što se pre svega odnosi na alternativne izvore energije. Ugradnja solarnih kolektora na svaki objekat (kućicu) bi omogućila da ovaj kompleks bude energetski neutralan i samoodrživ. U kasnijim fazama, moguća je i izgradnja vetrenjača, čime bi se iskoristio poten-cijal energije vetra.

1 “Održivi razvoj onako kako ga definiše Komisija Ujed-injenih nacija za životnu sredinu i razvoj (tzv. Bruntland komisija) u izveštaju iz 1987. godine podrazumeva razvoj koji potrebe sadašnjosti ne pretpostavlja mogućnosti sledećih generacija da zadovoljavaju svoje potrebe.”Preuzeto sa http://www.odrzivezajednice.org, 7.10.2011.

9

Mokrin resort

faze projektaproject phases

Predviđeno je da se projekat izgradnje sastoji iz tri faze, gde je svaka faza definisana prostornim i vremenskim okvirom. Naime, svaka faza pred-stavlja jednu etapu u revitalizaciji i izgradnji datog područja i sprovodi se na određenom segmentu prostora u okviru zadatog vremen-skog i finansijskog plana.

Ovakav pristup zasnovan je na dugoročnom planiranju i omogućava bolje sagledavanje prob-lema i postepeni razvoj, što je značajno pre svega sa ekonomskog aspekta. Pravilnim i postepenim prilivom sredstava, te dugoročno planiranim ula-ganjem, omogućava se bolja koordinacija pro-jektom, te se smanjuje mogućnost pogrešnog procenjivanja. Ove faze se ne odnose samo na izgradnju arhitektonskih i pejzažnih elemenata, nego i na planiranje aktivnosti, menadžment i politiku razvoja datog područja.

Sl. 12. Vašarište kao novo mesto okup-ljanja građana Mokrina. New space for meeting and socializing for citizens of Mokrin.

It is expected that the project construction will consist of three phases, where each phase will be defined in terms of spatial and temporal framework. Namely, each phase represents one stage in area’s revitalization and construction and is being implemented within the given time and financial plan.

This type of approach is based on long-term planning and enables better understanding of problems and gradual development, which is especially important from an economic point of view. Regular and gradual influx of funds, as well as long-term planned investment, en-ables better coordination of the project and therefore reduces the possibility of wrong as-sessment. These phases are not related only to the construction of architectural and landscape elements, but also to the planning of activities, management and development policies of the given area.

10

faza 1phase 1

Faza 1 (grafički prilog 1) se odnosi na uređenje veštačkog jezera i njegove obale. Planirano je uređenje plaže, pristupnih puteva, parking pros-tora, pošumljavanje jednog dela prostora da bi se dobio “zeleni pojas“ oko jezera, kao i uređenje prostora za pecanje. Poseban akcenat se stavlja na veštačko poluostrvo u okviru jezera, gde je planirana izgradnja letnjeg kafea sa vidikovcem i pristupnih staza. Ova faza je već započeta i ve-likim delom završena (trenutno stanje je prika-zano na slici 9).

Pored izgradnje fizičkih struktura, u oživljavanju određenog mesta, od posebne važnosti su dešavanja koja privlače veći broj ljudi. Jedan od načina da se veći broj ljudi privuče na ovaj pros-tor je organizovanje festivala, npr. muzičkog. Na taj način veliki broj posetilaca dolazi na ovaj prostor u kratkom vremenskom roku, što pred-stavlja podstrek za dalji razvoj područja. Organi-zovanje ovakvog događaja je važno u ekonom-skom smislu, jer omogućava priliv novca, ali predstavlja i marketinški potez, jer se na taj način prostor reklamira kroz različite medije.

Sl. 13. Uređenje obale jezera - popločavanje staza, izgradnja plat-formi na vodi i vidikovca.Arrangement of lake’s coastline - making paved paths, building of docks and viewpoint.

Phase 1 refers to the arrangement of the ar-tificial lake and its coastline. It is planned to arrange the beach area, access roads, parking space, and then afforestation of a certain por-tion of space in order to obtain a “green belt” around the lake, as well as arranging fishing area. Special emphasis is put on an artificial peninsula within the lake, where we planned for the construction of a summer cafe with a view-point and access paths. This phase has already begun and has been largely completed (current state is shown in the photo 9).

In revival of a certain place, in addition to con-structing physical structures, of particular im-portance are the events that attract large num-ber of people. One way to attract more people to this area is to organize a festival, for example music festival. This way, a large number of visi-tors would visit this area in a short period of time, which represents a stimulus for further development of the area. Organizing such an event is important in economic terms, because it allows influx of money, but is also a good marketing move because it advertises the area through various media.

11

Takođe postoji mogućnost da se određene man-ifestacije, koje se održavaju u Mokrinu, održe upravo na ovom prostoru, a gde bi se okupio veći broj posetilaca. Na ovaj način prostor bi postepeno zaživeo, ljudi bi prepoznali ovaj pros-tor kao atraktivan, te bi se vremenom na njemu održavao veći broj aktivnosti. Nakon toga može se pristupiti izgradnji infrastrukture, smeštajnih kapaciteta i sl.

Sl. 14. Predviđene aktivnosti na datom prostoru - letnje škole, nastava u prirodi, likovne kolonije.Activities planned - summer courses, art colonies etc.

Sl. 15. Letnji kamp u toku planiranog festivala. / Summer camp during the festival.

There is also a possibility that certain events, organized in Mokrin, could be held right in this area and thus gather a large number of visi-tors. In this way, area would gradually come to life, people would recognize it as an attractive space, and in time more activities would be held here. After that, one can start building the in-frastructure, accommodation facilities etc.

12

Faza 2 (grafički prilog 2) se odnosi na izgradnju smeštajnih objekata - bungalova - na prostoru južno od jezera. Planirana je izgradnja većeg bro-ja malih, “low cost“, energetski efikasnih kućica, grupisanih u manje podceline - grozdove, rasute po zelenoj, parkovskoj površini (sl. 16). Kućice su izgrađene od drveta, dakle iz obnovljivih resursa i imaju samo najneophodnije sadržaje: cilj je da se posetioci više usmeravaju ka okolini, prirodnom i seoskom ambijentu i jezeru.

Planirana su 2 tipa kućica - jednosobne i dvo-sobne. Svaka grupa/grozd je sastavljena od 5-8 kućica, koje imaju zajedničku infrastrukturu. Ovakvom izgradnjom omogućena je postepena izgradnja, po fazama.

Svaka kućica se snabdeva električnom energi-jom pomoću solarnih kolektora, postavljenih na krovu. U slučaju nepovoljne orijentacije poje-dinih objekata, moguće je postavljanje većeg broja kolektora na jednom objektu, koji je električnim instalacijama povezan sa susednim objektima. Dakle, kuće su energetski neutralne, pa su troškovi održavanja svedeni na najmanju moguću meru, čime se podjednako vodi računa o ekološkim i ekonomskim faktorima.

Upravni objekat je takođe jedan od predviđenih programa za ovu fazu projekta. Ovaj objekat sadrži recepciju, turistički info centar, mali izložbeni pros-tor sa fotografijama Mokrina i drugim ekspona-tima, salu za sastanke itd.

Pored izgradnje smeštajnih kapaciteta, u ovoj fazi je predviđeno i pejzažno uređenje parkovske površine - sadnja drveća, popločavanje staza i izgradnja drvenih platformi za sedenje (slika 19). Predlaže se da na jednom delu zemljišta budu zasađene autohtone vrste drveća, koje se mogu uzgajati (kajsija, dunja, šljiva), gde bi mesna zajednica zaposlila jednog ili više pojedi-naca na poslovima održavanja istih. Takođe, pos-toji i mogućnost da posetioci po sopstvenoj želji učestvuju u održavanju vrta i u raznim drugim aktivnostima.

faza 2phase 2

Phase 2 refers to the construction of accom-modation facilities - bungalows - the area south of the lake. The plan is to construct a large number of small, “low cost”, energy efficient houses, clustered in small subgroups - clusters, scattered across the green, park area (photo 17). The houses are built of wood that is from renewable resources and have only the most essential content: the aim is to direct visitors more towards the environment, natural and ru-ral ambient and the lake.

Plan is to have two types of houses - one and two bedroom. Each group/cluster is composed of 5-8 houses, which share a common infra-structure. Such construction enables the gradu-al development, in stages. Each house is supplied with electricity by using solar collectors, mounted on the roof. In case of unfavorable orientation of individual houses, it is possible to set up a number of collectors in one building, which would be connected through electrical installations with the neigh-boring buildings. Therefore, houses are energy neutral so that maintenance costs are kept to a minimum, which takes into account both envi-ronmental and economic factors. Administrative facility is also one of the planned programs for this phase of the project. This fa-cility contains a reception area, tourist info cen-ter, a small showroom with photos of Mokrin and other showpieces, meeting room, etc. In addition to building accommodation facilities, at this stage, it is planned to arrange park’s land-scape area - planting trees, paving paths and constructing wooden seating platform (photo 22). It is suggested to plant indigenous tree species which would be farmed in one part of the land (apricot, quince, plum), where the lo-cal community would hire one or more individu-als to maintain them. There is also a possibility for the visitors to participate in gardening and various other activities, at their free will.

13

Sl. 16. Grupacija kućica (grozd). Svaki grozd predstavlja relativno samoodrživu celinu sastavljenu od smeštajnih jedinica (bungalova) koje se snabdevaju iz prirodnih izvora energije. Na slici su prikazane jednosobne kućice.Cluster of houses. Every cluster is a relatively self-sustainable group, made of a few accommodation units. On this picture we can see one-room units.

Sl. 17. Predlog materijalizacije smeštajnih jedinica. Svaka kućica je sagrađena od sekundarnih materijala, sa mogućnošću lakog “skla-panja”. Materialization of the houses. Every house is made of secondary, re-used materials, and it can be built in a short time.

Sl. 18. Strukturna aksonometrijaStructural axonometry

brodski kontejner/ship container

razmontiran brodski kontejner (uklonjena čeona strana)/ship container dismantled (front side removed)

solarni kolektor/solar collector

betonska podloga - temeljconcrete foundation

drveni pod/wooden floor

drvena obloga sa termoizolacijom/wooden elements with thermoiso-lation

drvena obloga sa termoizolacijom/wooden elements with thermoiso-lation

jedna smeštajna jedinica/one dwelling unit

U ovoj fazi (grafički prilog 3) planirana je izgrad-nja edukativnih sadržaja, zatvorenih i otvorenih. Pod zatvorenim podrazumevamo učionice, salu za seminare, auditorijum, radionice i sl. Ovi ob-jekti bi trebalo da budu multifunkcionalni i flek-sibilni, sa mogućnosti proširenja i pregrađivanja, kao i sa mogućnosti spajanja sa spoljašnjim prostorom. Takođe, potrebno je posebnu pažnju obratiti na otvorene prostore za edukaciju - am-fiteatar na otvorenom, kao i veći broj manjih otvorenih učionica različitih namena, za re-kreativnu nastavu, slikarske kolonije i sl.

U ovoj fazi je takođe predviđeno dalje uređenje parkovske površine, postavljanje različitih struk-tura (npr. platforme za sedenje), arhitektonskih prostornih instalacija, popločavanje staza i st-varanje manjih mikrocelina. Parkovska površina može da predstavlja i izložbeni prostor na ot-vorenom; dakle, cilj nije da kompleks bude u pot-punosti završen kao arhitektonsko-urbanistička celina, bez mogućnosti daljeg proširenja, nego da postoji mogućnost stalnih promena, doda-vanja novih elemenata (skulptura, prostornih instalacija i sl.)

Takođe, svaka izgrađena struktura može predstavljati posebno dizajniranu celinu koja unapređuje ambijentalne vrednosti lokacije, is-tovremeno se uklapajući u kontekst, ali i čineći prepoznatljivo vizuelno obeležje - žižnu tačku okupljanja u prostoru. Na slici 21. je prikazan predlog pešačkog mosta, koji povezuje prostor Vašarišta sa obalom jezera. Most je zamišljen ne samo kao utilitarni, inženjerski objekat, nego i kao ambijentalni element, ali i kao javni pros-tor. Na osnovi (faza 3) vidljivo je i proširenje mosta na ukupno 3 kraka.

Izbor materijala je jedna od najvažnijih tema u planiranju izgradnje kompleksa. Naime, čitav kompleks je zamišljen kao low-cost celina, uz primenu principa održivog razvoja, pa je korišćenje prirodnih, ekoloških materijala im-perativ. Jedna od mogućnosti je i reutilizacija - ponovno korišćenje materijala. Na slici 20. je prikazan privremeni objekat - tribina, izgrađena u Vranju u dvorištu osnovne škole. Struktura je izgrađena od korišćenih drvenih paleta (euro palete), koje su lake za upotrebu, daju veliki broj mogućnosti, a moguće ih je lako i jednos-tavno rastaviti i premestiti.

faza 3 phase 3

At this stage, the construction of educational facilities is planned, both indoor and outdoor. By indoor facilities we mean classrooms, semi-nar rooms, auditoriums, workshops etc. These facilities should be multifunctional and flexible, with the possibility of expansion and partition, as well as connectivity with the outdoor area. Also, it is necessary to pay special attention to outdoor educational facilities - outdoor amphi-theater, as well as a number of smaller open classrooms for various purposes, for recreation-al classes, painting colonies etc. Also, at this stage, it is planned to further ar-range park area, to set up various structures (e.g. platforms for sitting) and architectural spatial installations, paving paths and creating smaller micro units. Park area may also repre-sent an outdoor exhibition space; therefore, the aim is not to have the complex fully completed as an architectural and urban whole, without the possibility of further extension, but to make sure that the possibility of permanent changes and adding new elements (sculptures, spatial installations etc.) exists. Furthermore, any built structure can represent a specially designed unit that improves the en-vironmental value of the location, at the same time fitting into the context, but also making a recognizable visual landmark - focal point of the meeting. The photo 21. shows the proposed pedestrian bridge, which connects the Vasariste area with the lake’s coastline. The bridge was designed not only as a utilitarian, engineering building, but also as an environmental element, as well as a public space. On the ground level drawing (Phase 3) the bridge extension to a to-tal of three prongs can be seen. The choice of materials is one of the most im-portant issues in planning the construction of the complex. The entire complex is designed as a low-cost unit, using the principles of sus-tainable development and therefore, the use of natural, organic materials is of the utmost importance. One possibility is the reutilization - reuse of materials. The photo 20. shows the temporary facility - grandstand, built in Vranje (Serbia), in the elementary school yard. The structure is built of used wooden pallets (Euro pallet), which are easy to use, provide a num-ber of features and can be quickly and easily dismantled and moved.

15

Sl. 20. Predlog izgleda tribine - amfiteatra na otvorenom: tribina je izgrađena od iskorišćenih drvenih paleta, čime je njena izrada umnogome pojeftinjena. Korišćenje ovakvih sekundarnih materijala, tj. njihova reutilizacija je pogodna sa ekološkog, ali i sa ekonomskog stanovišta. Palete predstavljaju modul koji je moguće lako kombinovati na različite načine za dobijanje različitih struktura, a moguće je i lako rasklapanje i prenošenje na drugo mesto. Pored toga, korišćenje obnovljivih materijala ima i edukativnu ulogu, što je jedan od najvažnijih principa budućeg kompleksa. Na slici je prikazan projekat “re:packing”, realizovan u Vranju 2012.godine. Autori projekta su ModelArt studio.The proposed look of the grandstand - outdoor amphitheater: the stand was built of used wooden pallets, which greatly reduced the price of its production. Using these secondary materials, ie. their reutilization is suitable from an environmental, but also from an economic standpoint. Pallets represent a module that can easily be combined in various ways to get different structures, and it is possible to easily disassemble them and transfer to another place. In addition, the use of renewable materi-als also has an educational role, which is one of the most important principles of the future complex. The picture shows the project “re:packing”, implemented in Vranje in 2012. This project was done by ModelArt studio.

Sl. 19. Parkovska površina sa popločanim stazama i drvenim platformama za sedenje. Pejzažno uređenje je svedeno i uklopljeno u prirodni kontekst (bojama i materijalizacijom). U pozadini se vide dvosobne kuće.Park area with paved paths and wooden platforms for sitting. Landscaping is reduced and incorporated into the natural context (by colors and materialization). In the background, two-bedroom houses can be seen.

zaključakconclusion

U ovom radu istraživane su karakteristike lokacije Obradovićeve bare i Vašarišta u Mokrinu, kao i mogućnosti njene transformacije u turističko-rekreativni kompleks sa edukativnim sadržajima. Analizirane su prirodne i kulturne specifičnosti Mokrina i zadate mikrolokacije, sa trenutnim problemima i potencijalima. U skladu sa tim, ponuđeno je konceptualno idejno rešenje, koje pak predstavlja samo početnu fazu projekta, ot-vorenu za dalju razradu. Predloženo rešenje je samo odgovor na utvrđene parametre lokacije i moguće ga je korigovati i dalje unapređivati u sledećim fazama projekta.

This study investigated the characteristics of the location of Obradovićeva bara and Vašarište in Mokrin, as well as the possibility of its trans-formation into a tourist-recreation complex with educational content. We analyzed the natural and cultural characteristics of Mokrin, as well as given micro-locations, together with the current problems and potential. Accordingly, we offered a conceptual preliminary design, which only represents the initial phase of the project, open for further elaboration. The proposed solution is only an answer to set parameters of the given location and can be corrected and further im-proved in the following phases of the project.

Sl. 21. Predlog izgleda mosta; materijalizacijom most se uklapa u prirodni kontekst, a pored utilitarne vrednosti ima i ambijentalne, skulptoralne odlike. Most sadrži i mesta za sedenje, čime se prevazilazi uobičajena uloga mosta, te on postaje mesto susreta i druženja.Proposed layout of the bridge; by its materialization the bridge fits in the natural context, and beside utilitarian value it also has landscape and sculptural qualities. The bridge contains seats, which goes beyond the usual role of a bridge, and it becomes a meeting place and place of socializing.

17

grafički prilozidrawings

18

Naslov: Mokrin resort - analiza prostora Obradovićeve bare i Vašarišta u Mokrinu kao potencihjalne turističke mikrodestinacijeTitle: Mokrin Resort - analysis of Obradoviceva bara and Vasariste areas in Mokrin as a potential tourism micro-destination

ISBN 978-86-89503-00-5

Autori / AuthorsKrsto RadovanovićDejan Mitov Jelena Čobanović

Prevod / Translation // Dragana Đorđević

Dizajn i prelom / Design and layout Modelart Studio, www.modelart.rs

Autori fotografija / Authors of photographyModelart StudioNemanja Mićanović: sl. 7, 8, 9

Izdavač / Publisher Modelart - udruženje za arhitekturu i kulturuDušana Vasiljeva 21, Novi Sad

Štampa / Print // Štamparija Mala knjiga, Novi Sad

Tiraž / Print run // 200

Novi Sad, 2013.

Generalni pokrovitelji / General sponsorsTerra Panonica, www.terra-panonica.comMesna zajednica Mokrin, www.mokrin.net

impresumimpressum

CIP - Каталогизација у публикацијиБиблиотека Матице српске, Нови Сад

72 ( 497 . 113 Мокрин)

РАДОВАНОВИЋ, КрстоMokrin resort = Mokrin Resort : analiza prostora Obradovićeve bare i Vašarišta u Mokrinu kao po-tencijalne turističke mikrodestinacije / autori Krsto Radovanović, Dejan Mitov, Jelena Čobanović ; prevod Dragana Đorđević. - Novi Sad : Modelart - udruženje za arhitekturu i kulturu, 2013 (Novi Sad : Mala knjiga) . - 20, [3] str. : ilustr. ; 30 cm

Uporedo srp. tekst i engl. prevod. - Tiraž 200.

ISBN 978-86-89503-00-51. Митов, Дејан [аутор] 2. Чобановић, Јелена [аутор]а) Архитектура - МокринCOBISS.SR - ID 276901383