T.C.

BAŞBAKANLIK

TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI

(TİKA)

MOĞOLİSTAN

ÜLKE RAPORU

Hazırlayanlar

Teknik Yardım Uzmanları

A. Refik ÇETİNKAYA

Yaver DEMİR

Teknik Yardım Uzman Yardımcıları

Fatih YILMAZ

Nergis ATILGAN

Temmuz 2005

I

T.C.

BAŞBAKANLIK

TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI

(TİKA)

Akay Caddesi, No: 606640 Küçükesat / AnkaraTel.: (0090.312) 417 27 90

Faks: (0090.312) 417 27 99

ISBN 975-19-3749-3

Baskı

Öncü Basımevi Ltd. Şti.Tel.: (0090.312) 384 31 20

II

ÖNSÖZ

20. yüzy›lda ivme kazanan teknoloji, iletiflim ve ulafl›m alan›ndaki geliflmeler, ül-keler aras›ndaki iliflkileri yo¤unlaflt›rm›fl ve buna paralel olarak uluslararas› iliflkiler-de iflbirli¤inin önemi de giderek artm›flt›r. Bu çerçevede, ülkeler aras›nda bilgi veteknoloji transferinde ek bir kaynak oluflturan ve idari, sosyal ve ekonomik altyap›-lar›n uyumlulaflt›r›lmas›na katk›da bulunan teknik iflbirli¤i ve yard›mlar da önem ka-zanm›flt›r.

Türk ‹flbirli¤i ve Kalk›nma ‹daresi Baflkanl›¤› (T‹KA) kurulufl y›l› olan 1992’denbu yana, Avrupa, Asya ve Afrika olmak üzere üç k›tada geliflme yolundaki ülkelerinkalk›nmalar›na yard›mc› olmak amac›yla, bu ülkelerle ekonomik, ticari, teknik, sos-yal ve e¤itim alanlar›ndaki iflbirli¤ini gelifltirmeye yönelik projeler, programlar ve fa-aliyetler yürütmektedir.

Teknik iflbirli¤i ve yard›m program, proje ve faaliyetlerinin sa¤l›kl› uygulanabil-mesi ve baflar›l› sonuçlar al›nabilmesi, ilgili ülkenin ekonomik ve sosyal yap›s›, kal-k›nma programlar›, öncelikli ihtiyaç alanlar› ve bu alanlar› alg›lama biçimlerinin do¤-ru olarak bilinmesi ile mümkündür.

T‹KA taraf›ndan haz›rlanarak yay›mlanan ülke raporlar›, teknik iflbirli¤i ve yard›mprogramlar›n›n etkin biçimde uygulanabilmesi için söz konusu ülkelerin hali haz›rda-ki ekonomik, sosyal, idari yap›lar›n›n güncel bilgilerle ortaya konmas›n›n yan› s›ra il-gili ülkelerle iliflkide bulunan özel kurulufllarla kamu kurulufllar›n›n da bilgilendirilme-sini amaçlamaktad›r.

T‹KA’n›n Mo¤olistan’da yürüttü¤ü MOTAP (Mo¤olistan’daki Türk An›tlar› Proje-si), Bilge Ka¤an Karayolu Projeleri’nin yan› s›ra tüm ekonomik, idari ve e¤itim iflbir-li¤i ve teknik yard›m çal›flmalar› da ayn› çerçevede ele al›nd›¤›nda, Mo¤olistan’› heryönüyle ve güncel bilgilerle ele alacak bir raporun haz›rlanmas› gereklilik halini al-m›flt›r. Bu amaçla Türk ‹flbirli¤i ve Kalk›nma ‹daresi Baflkanl›¤› taraf›ndan yay›mla-nan Mo¤olistan Ülke Raporu, son derece titiz bir ekip çal›flmas›n›n ürünüdür.

Mo¤olistan ile aram›zdaki teknik iflbirli¤i ve yard›m faaliyetlerinin bundan sonrada giderek büyüyen bir çerçevede devam etmesi dile¤iyle; bu alanda bize destekolacak Mo¤olistan Ülke Raporu’nun haz›rlanmas›nda eme¤i geçen herkese teflek-kür ediyorum.

Hakan FİDAN

Başkan

III

IV

İÇİNDEKİLER

I. BÖLÜM

MOĞOLİSTAN ÜLKE RAPORU

1. TEMEL GÖSTERGELER 13

2. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER 142.1. Nüfus Artış Hızı 142.2. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 152.3. Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı 152.4. Doğum ve Ölüm Oranı 152.5. Kadın Başına Düşen Doğum Oranı (Binde) 152.6. Ortalama Yaşam Süresi (OYS) 152.7. Nüfus Yoğunluğu (Kişi / km2 ) 162.8. Okur-Yazar Oranı 172.9. Göç Oranı 172.10. Evlenme ve Boşanma Oranları 182.11. Çalışan Nüfus 192.11.1. Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı 192.11.2. Çalışan Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 202.11.3. Çalışan Nüfusun Cinsiyetlere Göre Dağılımı (Bin Kişi) 202.12. Nüfusun Etnik Dağılımı 212.13. Nüfusun Dinlere Göre Dağılımı 21

3. COĞRAFYA VE İKLİM 213.1. Coğrafya 213.2. İklim 22

4. TARİHÇE 22

5. SİYASİ VE İDARİ YAPI 235.1. Yasama 245.2. Yürütme 265.3. Yargı 285.4. İdari Yapı 295.5. Dış Politika ve Diğer Ülkelerle İlişkiler 305.5.1. Moğolistan-Çin Halk Cumhuriyeti 305.5.2. Moğolistan-Rusya Federasyonu 305.5.3. Moğolistan-Japonya 305.5.4. Moğolistan-ABD 315.5.5. Moğolistan-Avrupa Ülkeleri 315.5.6. Çok Taraflı İlişkiler 31

V

6. EKONOMİ 326.1. Genel Görünüm 326.2. Ekonomi Politikaları 336.2.1. Makroekonomik istikrarın sağlanması hedefi çerçevesinde 336.2.2. Banka ve mali sektörlerin iyileştirilmesi hedefi çerçevesinde 336.2.3. Özelleştirmeye devam edilerek, toprak ve mülkün ekonomik

verimliliğinin arttırılması hedefi çerçevesinde 346.2.4. Sanayi, maden, ziraat ve hizmet sektörünün desteklenmesi,

ihracatın artırılması hedefi çerçevesinde 356.2.5. Yatırım himayesi için güvenli ortamın oluşturulması çerçevesinde 376.2.6. Ekonomik kalkınmada etki gösterebilecek altyapının hızla

geliştirilmesi çerçevesinde 376.2.7. Turizm, bilgi, iletişim ve teknolojik alanlardaki gelişim

hedefi çerçevesinde 386.2.8. Dış ticaret politikası çerçevesinde 396.3. Ekonomik Göstergeler 406.3.1. Dış Ticaret 406.3.2. GSMH 446.3.3. Enflasyon 466.3.4. Dolar Kuru 476.3.5. Asgari Ücret 486.3.6. Fiyatlar 486.3.7. Tüketici Fiyatları Endeksi 486.3.8. Dış Borç 496.3.9. Aldığı Dış Yardım 506.3.10. Ödemeler Bilançosu 516.3.11. Döviz Rezervleri 53

7. EKONOMİK VE SOSYAL SEKTÖRLERDEKİ DURUM 547.1. Ekonomik Sektörler 547.1.1. Tarım, Orman ve Hayvancılık 547.1.2. Madencilik 607.1.3. Enerji 617.1.4. İmalat / KOBİ’ler 627.1.5. Özelleştirme 657.1.6. Hizmetler 657.1.7. İnşaat687.1.8. Mali Sektör 717.2. Sosyal Sektörler 747.2.1. Eğitim 747.2.2. Sağlık767.2.3. Nüfus 787.2.4. İşgücü ve İstihdam 787.2.5. Gelir ve Refah Dağılımı 797.2.6. Çalışma Hayatı ve Sosyal Güvenlik 807.2.7. Çevre 827.2.8. Medya 84

VI

8. YABANCI YATIRIM 858.1. Yabancı Yatırımlar 858.2. Vergi Sistemi 868.3. Yatırımların Teşviki 878.4. Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri 878.5. Uluslararası Finans Kuruluşları ile İlişkiler 878.6. Dış Ticaret Mevzuatı 88

9. TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER 889.1. Siyasi İlişkiler 889.2. Ekonomik ve Ticari İlişkiler 919.3. Eğitim, Kültür ve Bilimsel Alanlardaki İlişkiler 93

II. BÖLÜM

MOĞOLİSTAN’A YÖNELİK TİKA FAALİYETLERİ

(1992-2005)

GİRİŞ 97

I. İDARİ ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ 99A. Merkezi Yönetimlerin Geliştirilmesi 99

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler 99Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri 99

- Uyuşturucu Madde Kaçakçılığıyla Mücadele Özel Teknikleri Uzmanlık Eğitim Programı 99

- Moğolistan Cumhurbaşkanlığı Personelinin Eğitimi 99Bölgesel Proje ve Faaliyetler 99

- Kamu Yöneticiliği Uzmanlık Programı 99- Avrasya Ülkeleri Rekabet Teşkilatlarının Kurulması

veGeliştirilmesi Programı 99- Uluslararası Interpol Eğitim Seminerleri 101- İstatistik Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi 101- Uluslararası Türk Gönüllü Danışmanlık Hizmetleri 102- Diğer Faaliyetler 102

II . SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ 102A. Genel Eğitimin İyileştirilmesi 102

Bölgesel Proje ve Faaliyetler 102Eğitim Sistemlerinin Uyumlulaştırılması 102

- Kırgızistan’da “Bologna Süreci” Toplantısı 102Eğitim İşbirliği Çalışmaları 103

- Yurtdışından Gelen Öğrencilerin Mezuniyet Töreni 103B. Göçmenlerin Barınma Problemlerinin Azaltılması 103

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler 103- Çadır Yardımı 103

VII

C. Açlık, Yoksulluk ve İşsizlikle Mücadele 103İki Taraflı Proje ve Faaliyetler 103

- Moğolistan’da Fakirliğin Azaltılması Toplantısı 103Bölgesel Proje ve Faaliyetler 104Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeciliğin Yaygınlaştırılması 104

- Avrasya Ülkelerinde Girişimciliğin ve Küçükve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Geliştirilmesi – Avrasya KOBİ Programı 104

D. Sağlık Sisteminin Geliştirilmesi 104İki Taraflı Proje ve Faaliyetler 104

- Kan Merkezi’nin Rehabilitasyonu-Sağlık Eğitimi 104E. Diğer Sosyal Alt Yapıların Geliştirilmesi 105

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler 105- Karakurum-Orhun Karayolu Projesi 105- Şehir Planlama Uzman Desteği 105

III. EKONOMİK ALT YAPILARIN VE ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN

GELİŞTİRİLMESİ 106A. Hayvancılık Sektörü 106

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler 106- Moğolistan Dericilik Sektörünün Geliştirilmesi Projesi 106

Bölgesel Proje ve Faaliyetler 106- GTZ ile Moğolistan’da Dericilik Konusunda İşbirliği 106

B. Bilişim Sektörü 107Bölgesel Proje ve Faaliyetler 107

- Türk Cumhuriyetleri Bilişim Teknolojileri Çalışma Gurubu 107C. Turizm Sektörü 107

Bölgesel Proje ve Faaliyetler 107- Turizm Sektöründe İstihdam Edilen/Edilecek Personelin

İşbaşında Eğitimi 107D. Mali Sektör 107

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler 107- Moğolistan ile Vergi Alanında İşbirliği 107

Bölgesel Proje ve Faaliyetler 108- Bankacılık ve Merkez Bankacılığı Alanında İşbirliği Programı 108- OECD – TİKA İstanbul Özel Sektörü Geliştirme Merkezi /

OECD – TİKA Ankara Çok Taraflı Vergi Eğitim Merkezi 108- TİKA – Dünya Bankası Enstitüsü İşbirliği 109

E. Çevre ve Ormancılık 109Bölgesel Proje ve Faaliyetler 109

- Avrasya Ülkelerine Yönelik Çevre ve Orman Konularındaki Faaliyetlerde Teknik Yardım ve İşbirliği İnceleme Programı 109

F. Bilim Sektörü 109Bölgesel Proje ve Faaliyetler 109

- Teknoloji Eğitim Programı 109

VIII

G. Özel Sektörün Geliştirilmesi 110Bölgesel Proje ve Faaliyetler 110

- Sınai Mülkiyet Hakları’nın Korunması Toplantısı 110

IV. TOPLUMLARARASI İLETİŞİM, SOSYAL BARIŞ VE KÜLTÜREL

İŞBİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ 110A. Toplumlararası İletişimin Geliştirilmesi 110

Türkçe Kullanımının Yaygınlaştırılması 110- Türkoloji Projesi 110

Tanıtım ve Yayın Çalışmaları 111- Trudi Orhonskoy Ekspeditsii 111- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları 111- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2001 Yılı Çalışmaları 111- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Albümü 111- Avrasya Bülteni 111- Avrasya Etüdleri Dergisi 112

B. Kültürel İşbirliğinin Geliştirilmesi 112Müşterek Kültür Mekanlarının Oluşturulması 112

- Moğolistan Milli Kütüphanesi Türkçe Eserler Bölümü 112- Uluslararası Göçebe Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü 113

Müşterek Kültür Eserlerinin Kültür Hayatımıza Kazandırılması 113- Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi (MOTAP) 113- Türk Kültür Varlıkları Teşhir Salonu 114- Moğol Müze Uzmanlarına Eğitim Verilmesi 114

Müşterek Kültürel Faaliyetlerin Desteklenmesi 114- Dünya ve Melodi-Uluslararası Halk Oyunları Festivali 114- Türk - Moğol Kültürel ve Tarihi İlişkileri Sempozyumu 114

V. 2005 YILI PROJE VE FAALİYETLERİ 115Gerçekleşen Proje ve Faaliyetler 115

- Kırtasiye Yardımı 115- 74 Okula Yardım 115

Çalışmalarına Başlanmış ve Devam Eden Proje ve Faaliyetler 115- Moğolistan Milli Denetim Müdürlüğü ile İşbirliği 115- Toprak İşleri, Jeodezi ve Kartografya Genel Müdürlüğü

ile İşbirliği 116- Dışişleri Bakanlığı Kütüphane ve Arşiv Ekipmanlarının

İyileştirilmesi 116- Moğolistan İstatistik Ofisi’nin Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi

Projesi 116- Moğolistan’da Hayvancılığın Geliştirilmesi Projesi 117- TRT Yayınlarının Bayan Ulgii Vilayetine Yayınlanması 117- Türkiye’nin Moğolistan’da Tanıtımı Amacıyla TV Programı

Hazırlanması 117- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile İşbirliği 117

IX

EKLER

EK 1 – İhraç Ürünleri Listesi 121EK 2 – İhracat Yapılan Ülkeler Listesi 122EK 3 – İthal Ürünleri Listesi 123EK 4 – İthalat Yapılan Ülkeler 124EK 5 – Temel Tüketim Maddelerinin Ortalama Fiyatları 125EK 6 – Madencilik Sektör Üretimi 127EK 7 – İmalat Sektörü Üretim Oranları 128EK 8 – Deri İşleme ve Sanayi Sektörü 129EK 9 – Özelleştirme Programı 130EK 10 – 13 Ocak 2004 tarih ve 13 sayılı Moğolistan Hükümeti Bakanlar

Kurulu Kararı ile 2004 yılında Özelleştirilecek Şirketlerin Takvimi 132

EK 11 – 2003 ve 2004 Yılları Sonunda Hudut Kapısından Geçen Yabancı Yolcuların Sayısı 133

EK 12 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Bankalar 134EK 13 – Banka Kredi Faiz Hadleri 135EK 14 – Sermaye ve Menkul Kıymet Borsalarında Yapılan İşlemler 136EK 15 – Eğitim ve Öğretim Kurumlarında Okuyanların, Akademik Yıl

Başı İtibariyle Sayısal Dağılımı 137EK 16 – Moğolistan’da Yayın Yapan Yabancı Medya Ajansları 138EK 17 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Belli Başlı Yabancı

Yatırımcı Şirketler 139EK 18 – Yabancı Yatırım Kanununun Genel Hatları 140EK 19 – Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri 141EK 20 – Genel Hatlarıyla Kambiyo Kanunu 142EK 21 – Türkiye-Moğolistan Ticarete Konu Mallar Listesi 144EK 22 – Pratik Bilgiler 146

X

I. GENEL BİLGİLER

Resmi Adı : Moğolistan

Yönetim Şekli : Parlamenter Demokrasi

Anayasa Kabul Tarihi : 12 Şubat 1992

Devlet Başkanı : Nambariin ENKHBAYAR (Mayıs 2005)

Başbakan : Tsakhia ELBEGDORJ

Başkenti : Ulanbator

Başkentin Nüfusu : 942.000

Resmi Dili : Moğolca

Önemli Şehirler : Darkhan Uul ( 86.5 bin), Erdenet (76.5 bin), Bayan Olgii (100.8 bin)

Yüzölçümü : 1.565.500 km2

Nüfusu : 2.751.314 (2004 sonu itibariyle)

Komşuları : Çin Halk Cumhuryeti Rusya Federasyonu

Milliyet : Moğol

Etnik Gruplar : Khalka Moğol (% 85), Kazak ( % 6), Diğerleri (% 9)

Din : Budist ( %90), Müslüman (%6) , Hristiyan, Şamanist (% 4)

Bağımsızlık Tarihi : 26 Kasım 1921

Milli Gün : 11 Temmuz

Oy Kullanma Yaşı : 18

İdari Yapı : 21 vilayet ve 1 büyükşehir*Arhangay, Bayanhongor, Bayan-Olgii, Bulgan,Darhan Uul, Dornod, Dornogovi, Dundgovi, Dzavhan, Govi- Altay, Govi-Sumber, Hentiy, Hovd, Hovsgol,Omnogovi, Orhon, Ovorhangay, Selenge, Suhbaatar,Tov, Ulaanbaatar*,Uvs

MOĞOLİSTAN

1

II. COĞRAFİ YAPI

Konumu : Kuzey Asya

Coğrafik Koordinatları : 41°35˝-52˚06˝ kuzey enlem, 87˚47˝-119˚57˝ boylam

Yüzölçümü : 1.565.500 km2

Suyla Kaplı Alan : 9600 km2

Karasal Alan : 1.555.400 km2

Toplam Sınırı : 8162 km.

Kara Sınırları : Çin Halk Cumhuryeti ( 4677 km.)Rusya Federasyonu (3485 km.)

En Uzun Nehir : Orkhon (1124 km.)

En Geniş Göl : 3350 km2

En Yüksek Nokta : Nayramadlin Orgil (4374 m.)

En Alçak Nokta : Hoh Nuur (518.m)

Denizden Yüksekliği : 1600 m.

İklim : Kışlar uzun ve soğuk, yazlar kısa ve sıcak

III. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER

Şehirde Yaşayan Nüfus : 1.540.728 (%56)

Köyde Yaşayan Nüfus : 1.210.586 (%44)

Toplam Kadın Nüfus : 1.375.933 (%50.01)

Toplam Erkek Nüfus : 1.375.381 (% 49.99)

Nüfus Kompozisyonu : 0-14 yaş arası % 29.715-64 yaş arası % 66.765 yaş ve üstü % 3.6

Ortalama Yaşam Süresi : 64Erkekler İçin : 62Kadınlar için : 66

Nüfus Artış Oranı : 1.4

2

IV. EKONOMİ

Gayri Safi Milli Hasıla : 1.518.600 $

Kişi Başına Düşen Gelir : 551 $

Para Birimi : Tugrik ( Şubat 2005 1 $=1205 Tugrik)

GSMH-Sektör Oranı : Tarım ve hayvancılık % 28.8Nakliyat, depolama ve iletişim % 15.1Madencilik % 9.5İmalat % 6Ticaret % 20

Çalışan Nüfus Sayısı : 954.300

Ticaret : % 8.4Sanayi : % 16.6İnşaat : % 5.1Tarım-Hayvancılık : % 36.5Ulaşım-İletişim : % 6.2Diğer : % 28.8

Reel İşsizlik Oranı : % 8.5

Enflasyon : %11 (2004)

Dış Ticaret Hacmi : 1.864.900.000 $

İthalat : 1.011.600.000 $

İhracat : 853.300.000 $

Başlıca İhracat Ortakları : ABD (%17.9), Rusya Federasyonu (%6.7), Çin HalkCumhuriyeti (%46.6), Avustralya (%5.6), Singapur(%4.2), İngiltere (%15.7), Güney Kore

Başlıca İthalat Ortakları : Güney Kore (%8.5), Rusya Federasyonu (%33.1),Çin Halk Cumhuriyeti (%24.5), Japonya (%7.9),Almanya (%4.7), ABD (%2.9)

Elektrik Üretimi : 2.225 milyar kWh

Elektrik İhracatı : 25 milyon kWh

Elektrik İthalatı : 196 milyon kWh

3

Telefon Abonesi Sayısı : 142.300

Tv Sayısı : 220.000

Radyo Sayısı : 93.800

Cep Telefonu Abonesi : 250.000

Cep Telofon Kuruluşları : MOBİCOM, SKY

Radyo İstasyonu Sayısı : 28

TV İstasyonu Sayısı : 9 ( Ulusal yayın yapan 1 kuruluşbulunmaktadır.Başkent Ulanbator’a yayın yapan 9,eyaletlerde yerel yayın yapan 18 tv şirketi bulunmak-tadır.)

İnternet Kullanıcısı : 50.000

Demiryolu : 1815 km. (Ray genişliği 1.524 m.)

Havaalanı Sayısı : 36 (Sadece başkent Ulanbator’daki Bayan UkhaHavaalanı uluslararası uçuşa açıktır)

Karayolu : 11.063 km. (Bu yolların 1317 km.si asfalt, geri kalankısmı ise stabilizedir.)

Araç Sayısı : 105.775 (2003)Ulan Bator’daki araç sayısı 57.646 (2003)

V. DIŞ POLİTİKA

Üye Olduğu Kuruluşlar : ARF, AsDB, CP, EBRD, FAO, G-77, IAEA, IBRD,ICAO, ICC, ICCt, ICFTU, ICRM, IDA, IFAD, IFC,IFRCS, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, ISO, ITU, MIN-URSO, MONUC, NAM, OPCW, UN, UNCTAD,UNESCO, UNIDO, UPU, WCO, WHO, WIPO, WtoO,WtrO

Moğolistan’daki

Büyükelçilikler : Bulgaristan, Çin Halk Cumhuriyeti, Küba, ÇekCumhuriyeti, Fransa, Almanya, Macaristan,Hindistan, Japonya, Kazakistan, Güney Kore, Laos,Plonya, Rusya Federasyonu, Türkiye, İngiltere, ABD,Vietnam.

4

Moğolistan’daki

Uluslararası Kuruluşlar : UNDP, UNPF, WHO, IMF, UNICEF, Kızıl Haç veKızılay, Dünya Bankası

Moğolistan’daki

Büyükelçilikler : Kazakistan, Türkiye, Singapur, Çin Halk Cumhuriyeti,Almanya, Belçika, Macaristan, Mısır, Vietnam, Küba,İngiltere, Rusya Federasyonu, Hindistan, Canada,Fransa, Çek Cumhuriyeti, Güney Kore, Bulgaristan,Japonya, Avusturya, Laos, Polonya, ABD

Konsolosluklar : Rusya Federasyonu ( Irkutsk, Ulaan Ude, Kızıl), ÇinHalk Cumhuriyeti (Huh Hot, Erlian), Sıngapur,Ukrayna

5

Moğ

olis

tan

Bayr

ağı,

mav

i ve

kırm

ızı r

enkt

en o

luşm

akta

dır.

Bayr

ağın

üçt

e bi

ri ve

orta

da b

ulun

an k

ısm

ı ebe

di te

ngrin

in m

avis

i,ik

i tar

afın

da b

ulun

an k

ısım

ları

ise

refa

h ve

kal

kınm

anın

sim

gesi

ola

n kı

rmız

ı ren

kten

olu

şmak

tadı

r. Ba

yrak

dire

ği ta

rafın

daki

kırm

ızı k

ısm

ın o

rtası

nda

altın

sem

bol b

ulun

mak

tadı

r. Bu

sem

bolü

ise

özgü

rlük

ve b

ağım

sızl

ığın

sim

gesi

dir.

MO

ĞO

LİS

TA

N B

AY

RA

ĞI

6

MOĞOLİSTAN DEVLET FORSU

7

I. BÖLÜM

MO⁄OL‹STANÜLKE RAPORU

11

Resmi Adı MoğolistanYönetim Şekli Parlamenter DemokrasiCumhurbaşkanı/Başkanı Nambariin ENKHBAYAR (22 Mayıs 2005)Bağımsızlık Tarihi 26 Kasım 1921Milli Gün 11 TemmuzYüzölçümü 1.565.500 km2

Başkenti Ulan Bator / UlanbaatarBaşkentin Nüfusu 942.000Önemli Şehirleri Bayan Ulgii [100 bin]

Darkhan-Uul [86.5 bin]Erdenet [76.5 bin]

Komşuları Çin Halk Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu

1. TEMEL GÖSTERGELER

Mo¤olistan Bayra¤›, mavi ve k›rm›z› renkler-den oluflmaktad›r. Bayra¤›n üçte biri ve ortadabulunan k›sm› ebedi tengrinin mavisi, iki taraf›n-da bulunan k›s›mlar› ise refah ve kalk›nman›nsimgesi olan k›rm›z›d›r. Bayrak dire¤i taraf›ndakik›rm›z› k›sm›n ortas›nda alt›n soyombo (sembol)bulunmaktad›r. Mo¤olistan’›n alt›n soyombosuise özgürlük ve ba¤›ms›zl›¤›n simgesidir.

M O Ğ O L İ S T A N

13

Sınır Uzunlukları Çin Halk Cumhuriyeti [4.676,9 km]Rusya Federasyonu [3.845 km]

Nüfus 2.751.314 (2004 yılı sonu itibariyle)Resmi Dili MoğolcaKonuşulan Diğer Diller İngilizce, Rusça, TürkçeDin Budist (%90); Müslüman (%6);

Şaman ve Hıristiyan (%4)Para Birimi Tugrik (MNT)

1 USD = 1205 MNT (Şubat 2005 itibariyle)İdari Yapı 21 vilayet ve 1 büyükşehir*

Arhangay, Bayanhongor, Bayan-Olgii, Bulgan,Dar-han Uul, Dornod, Dornogovi, Dundgovi, Dzavhan,Govi- Altay, Govi-Sumber, Hentiy, Hovd, Hovsgol,Omnogovi, Orhon, Ovorhangay, Selenge, Suhbaatar,Tov, Ulaanbaatar*, Uvs

2.1. Nüfus Artış Hızı

Moğolistan’ın nüfus politikası, 2010-2015 yılları arasında yıllık ortalama nüfusartış oranının %1.8’in altına düşmeyecek şekilde devam ettirilmesi için uygun ko-şulların sağlanmasını hedeflemektedir.

2004 yılı itibariyle, nüfus artışı yüzde 1.43 olarak gerçekleşmiştir.

Nüfus Artış Hızı (%)

1,4 1,4 1,51,3

1,2 1,4

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1999 2000 2001 2002 2003 2004

Nüfus Artıfl Hızı

2. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER

14

2.2. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

Yaş grubu Oran Erkek Kadın

0-14 yaş %29.7 415.735 400.56015-64 yaş %66.7 916.445 918.23565 yaş ve üstü %3.6 43.205 57.134

2.3. Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı

Toplam nüfusun % 49.99’unu erkekler (1.375.385), % 50.01’ini ise bayanlar(1.375.929) oluşturmaktadır.

2.4. Doğum ve Ölüm Oranı

Doğum oranında 1990 yılından beri düşüş kaydedilmesi sonucunda, 15 ve da-ha aşağı yaş grubu nüfusun değişimine bağlı olarak, nüfus piramidinin yapısı dadeğişmektedir.

Yıllar İtibariyle Doğum ve Ölüm Oranları (Binde)

Yıllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Doğum Oranı 21.2 21.0 20.4 20.5 19.1 18.4 21.4Ölüm Oranı 6.8 6.8 6.5 6.6 6.4 6.4 7.1

Bebek Ölüm Oranı (1000 doğum için)

Yıllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Oran 35.3 37.3 32.8 29.5 29.6 23.5 23.0

2.5. Kadın Başına Düşen Doğum Oranı (Binde)

Yıllar 2001 2002 2003 2004

Oran 2.20 2.10 2.00 2.27

2.6. Ortalama Yaşam Süresi (OYS)

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

OYS 63.18 63.36 63.51 63.63 64.17

15

Yaşam standartlarındaki iyileşmeye paralel olarak, ortalama yaşam süresiningittikçe arttığı görülmektedir.

Kadınlarda OYS

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

OYS 66.13 66.26 66.47 66.50 66.48

Erkeklerde OYS

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

OYS 60.43 60.66 60.75 60.79 61.97

Dünya genelinde olduğu gibi Moğolistan’da da kadınların ortalama yaşam sü-resinin erkeklere oranla uzun olduğu görülmektedir.

2.7. Nüfus Yoğunluğu (Kişi / km2)

Yıllar 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004

Nüfus

Yoğunluğu1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.6 1.6 1.7

Moğolistan dünyanın en seyrek nüfuslu ülkelerinden birisidir. Ayrıca, nüfusunbüyük bir bölümü belli başlı merkezlerde (örneğin, başkent Ulan Bator’da toplamnüfusun 1/3’ünden fazlası yaşamaktadır) toplanmıştır. Nüfus artışıyla birlikte, nü-fus yoğunluğu da artmaktadır.

Nüfusun yoğun olduğu bölgeler haritada koyu renkle gösterilmektedir.

16

Kent Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%)

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

Oran 57.2 57.2 57.4 53.4 56.0

Kırsal Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı (%)

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

Oran 42.8 42.8 42.6 46.6 44.0

2.8. Okur-Yazar Oranı

İstatistiksel verilere göre nüfusun %97,6’sı okur-yazardır.

Yaş Gruplarına Göre Okur-Yazar Oranı (%)

YaşGrubu 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+

Oran 96.8 98.7 99.0 98.8 98.7 99.1 98.9 98.7 97.5 91.8

Kadınlarda Yaş Gruplarına Göre Okur-Yazar Oranı (%)

YaşGrubu 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+

Oran 97.6 99.0 99.1 98.9 98.7 99.0 98.7 98.4 96.5 86.3

Erkeklerde Yaş Gruplarına Göre Okur-Yazar Oranı (%)

YaşGrubu 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+

Oran 95.7 98.0 98.2 98.5 98.7 98.5 98.9 99.0 98.5 96.3

2.9. Göç Oranı

Ülke genelinde 2004 yılı itibariyle, yıllık ortalama nüfus artışı %1.43 olarak ger-çekleşmiştir. Bununla beraber, Bayan-Ölgii (%1.9) ile Ulan Bator (%5.5) vilayetle-rinde nüfusun yıllık ortalama artışlarının ülke ortalamasından yüksek gerçekleşme-sinin nedenleri, ağırlıklı olarak Ulan Bator’un göç almasıyla ve Kazakistan’a iş söz-

17

leşmesiyle çalışmaya giden bazı vatandaşların Bayan-Ölgii’ye geri dönmeleri ileaçıklanabilir.

Töv (-4.1), Orkhon (-2.9), Uvs (-2.1), Zavkhan (-2.0) ve Gobi-Altai (-2.0) vilayet-lerindeki nüfus azalışı batı bölge vilayetlerindeki nüfusun merkez bölgelere ve UlanBator’a göç ederek yerleşmesinden kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak, Ulan Batorşehrinin nüfus artışında göç edenler reel olarak kendini göstermektedir.

Ulan Bator Büyükşehir Belediyesi’nce 2004 yılı sonunda yapılan yerleşik nüfussayımına göre;

• Doğan bebek sayısı – 14.795• Ölüm sayısı – 6.017• Kırsal alandan kente göç edenler – 68.808• Başkentten diğer vilayetlere göç edenler – 1.346• Toplam 208.422 aileden 942.747 kişi Ulan Bator’da yaşamaktadır.• 2003 yılı sonunda yapılan araştırmaya göre, Ulan Bator’un nüfusu %8.4 ora-

nında artış göstermiş ve 76.2 bin kişinin %88.5’i kırsal alandan resmi olarakbu kente göç etmiş bulunmaktadır.

Göç hareketlerinin artış nedenleri olarak; köy veya kırsal kesimlere elektrik veenerjinin yeterince sağlanamaması, hayat pahalılığı, ulaştırma ve haberleşme im-kanlarının yetersizliği, kültür ve sosyal hizmetlerin yetersizliği ve kırsal kesim nüfu-sunun çağdaş yaşam koşullarına erişmede sıkıntı yaşaması gibi faktörler gösteril-mektedir.

Ayrıca, Aralık 2004 itibariyle, 114 bin Moğol vatandaş yurtdışında yaşamakta-dır.

2.10. Evlenme ve Boşanma Oranları

18 Yaş ve Üstü Evlenme Oranları (Binde)

Yıllar 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Oran 10.3 10.1 9.0 8.6 9.2 9.6 9.0

18 Yaş ve Üstü Boşanma Oranları (Binde)

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

Oran 0.6 0.4 0.5 0.6 0.6

18

2.11. Çalışan Nüfus

Nüfus artışına paralel olarak toplam çalışan sayısı da artmıştır. Öte yandan,planlı ekonomiden piyasa ekonomisine geçiş sürecinde ekonomik büyüme hızınınyavaşlaması sonucu işsizlik oranı 2000 yılına kadar sürekli yükselmiş, 2000 yılın-dan itibaren ise istikrarlı bir şekilde düşmüştür.

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

Çalışma Çağındaki Nüfus (bin) 1,347.4 1,402.8 1,439.2 1,488.9 1,529.0Aktif Nüfus (bin) 847.6 872.6 901.7 959.8 987.0Çalışan Yaşlı Sayısı (bin) 12.5 19.8 19.9 21.2 24.2Toplam Çalışan Sayısı (bin) 809.0 832.3 870.8 926.5 954.3Kayıtlı İşsizler (bin) 38.6 40.3 30.9 33.3 35.5İşgücüne Katılım Oranı (%) 62.9 62.2 62.7 64.5 64.5Reel işsizlik Oranı (%) 22.3 21.6 9.8 8.5 8.2

Çalışan nüfus içinde ihtiyar kişilerin sayısının geçen yıllara göre artış gösterme-si, yaşlı insanların belirli işler yaparak gelirlerini yükseltme çabası içinde olduğunugöstermektedir.

2.11.1. Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı

Çalışan nüfusun 2003 yılı itibarıyla sektörel dağılımı, tarım ve hayvancılık sek-töründe %36.5, sanayi sektöründe %16.6, ticaret sektöründe %8.4, ulaştırma vehaberleşme sektöründe %6.2, inşaat sektöründe %5.1 ve diğer sektörlerde

19

Çalışan Nüfusun Sektörel Dağılımı (%)

%27.2’dir. 1995, 1999 ve 2003 yılları kıyaslandığında, çoğu sektörlerde çalışanla-rın sayısının kesintisiz olarak artmasına rağmen tarım ve hayvancılık sektöründeçalışanların sayısı, 1995’ten 1999 yılına kadar %2.4 oranında artış göstermiş,1999’dan 2003 yılına kadar %12 oranında düşüş göstermiştir. Bunun nedeni, sonyıllarda kuraklık ve aşırı derecede kar yağışından dolayı hayvan sayısının azalma-sı ve nüfusun başkentte yaşamaya başlamasından kaynaklanmaktadır.

Ticaret sektöründe çalışanların sayısı, 1995-1999 arasında %1.6 oranında ar-tış göstermiş ve 1999-2003 arasında ise %1.6 oranında düşüş göstererek 1995 yı-lındaki seviyesine gerilemiştir.

1999-2003 yılları kıyaslandığında ise, sanayi, ulaştırma ve haberleşme sektö-ründeki istihdamın arttığı görülmektedir.

2.11.2. Çalışan Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

Nüfusun işgücüne katılım oranlarına bakıldığında en yüksek oranları 30-34 yaşarası olduğu görülmektedir. Ayrıca, kadınlarla erkekleri işgücüne katılım oranlarıarasındaki fark oldukça azdır.

İşgücüne Katılım Oranı (Yaş Gruplarına Göre)

2.11.3. Çalışan Nüfusun Cinsiyetlere Göre Dağılımı (Bin Kişi)

Yıllar 2000 2001 2002 2003 2004

Toplam 809.0 832.3 870.8 926.5 954.3Bayan 392.1 407.8 430.6 457.7 469.1Erkek 416.9 424.5 440.2 468.8 485.2

20

2.12. Nüfusun Etnik Dağılımı

Ülke nüfusunun %90’dan fazlası Moğol’dur. Moğolların özü olan Khalkha etnikgrubundan insanlar ülkenin tüm topraklarına dağılmış olarak yaşamakta ve nüfu-sun %80’ini oluşturmaktadır. Diğer önemli etnik gruplardan biri ise Kazaklardır. Ka-zaklar, Moğolistan nüfusunun %6’sını oluşturmakta ve çoğu ülkenin batı bölgesin-de yer alan Bayan-Ölgii vilayetinde yaşamaktadır. Önemli sayıda Kazak 1990’lı yıl-larda Kazakistan’a göç etmekle beraber çoğu geri dönüş yapmıştır. Moğolistan nü-fusu, Kazaklar hariç Ural Altay dil grubundaki dilleri konuşmaktadır. Bu gruptaki dil-ler ise Khalkh, Dörvöd, Buryad, Bayd, Uriankhai, Zakhçin, Darkhad, Torguud, Uuld,Myangad, Barga ve Üzemçin lehçelerinden oluşmaktadır. Bunlara ek olarak, Rus-ça, İngilizce ve Türkçe konuşulan yabancı diller arasındadır.

2.13. Nüfusun Dinlere Göre Dağılımı

Moğolistan nüfusunun % 6’sını oluşturan Müslüman Kazaklar ve sayıları çok azolan Khoton Moğol boyu dışında halkın çoğu Budist’tir. Ulan Bator’da 1990 yılın-dan sonra başlayan misyonerlik faaliyeti neticesinde, Hıristiyanlığı seçmiş olanMoğol vatandaşlarının sayısının toplam nüfusun yüzde 4’üne ulaştığı tahmin edil-mektedir.

3.1. Coğrafya

Moğolistan, Orta Asya’nın kuzeyinde yer almaktadır. Kuzeyde Rusya Federas-yonu, batı, güney ve doğuda ise Çin Halk Cumhuriyeti ile çevrelenmiştir. Ülkenindenize çıkışı ve başka bir ülke ile sınırı bulunmamakla birlikte, kuzey-batı sınırı Ka-zakistan’a oldukça yakındır ve arada 40 km’lik bir Rusya Federasyonu toprağı bu-lunmaktadır.

Moğolistan, 1.565.500 km2’lik yüzölçümü ile Asya’nın en büyük yedinci ülkesi-dir. Toprakların büyük bir bölümü steplerden oluşmakla birlikte, kuzeyinde bulunanormanlar genellikle Sibirya karaçamı, sedir, ladin, çam ve hus ağacından oluşur.Dağların yüksek kesimlerindeki tayga ormanları daha yukarıda yerini ince otlara veyer yer Alp Kuşağı çiçeklerine bırakır. Güneydeki kurak alanların bitki örtüsü sey-rek olmakla birlikte, su kaynaklarının çevresinde karaağaç ve kavak kümelerinerastlanır.

Bakır cevheri ve konsantreleri, altın, petrol, molibden, turgiten, merit, fluosparve kömür en önemli yer altı zenginliklerini oluşturmaktadır.

3. COĞRAFYA VE İKLİM

21

Moğolistan’da dört mevsim hüküm sürmekle birlikte ilkbahar sonu ve sonbaharbaşı süre aralığında tarım yapılabilmektedir. Başlıca tarım ürünleri olarak tahıl,buğday, patates, arpa, yem bitkileri, sebze (lahana, havuç, pancar, soğan, sarım-sak, salatalık, domates, kabak) yetiştirilmektedir.

3.2. İklim

Ülke sert bir karasal iklime sahip bulunmaktadır. Gece ile gündüz, yaz ile kışmevsimleri arasında büyük sıcaklık farkları görülmektedir. Yılın büyük bir bölümüsoğuk geçmektedir. Eylül aylarında başlayan kış mevsimi Nisan ayı sonlarına ka-dar kendini hissettirir. Kış mevsiminde ortalama sıcaklık -38° civarlarında seyret-mektedir. Dört ay kadar süren yaz mevsiminde sıcaklık 10 ila 30 derece arasındadeğişmektedir. 2004 yılı yaz ayında sıcaklık 38 dereceye ulaşmıştır. Yağışların ençok görüldüğü aylar Temmuz ve Ağustos ayları olmakta ve yıllık yağış miktarının3/4’ü bu aylarda düşmektedir.

Ülke soğuk bir iklime sahip olmasına rağmen, aldığı yağış miktarı oldukça dü-şüktür. Yıllık yağış miktarı ormanlık bölgelerde 250-550 mm, bozkırlarda 200-250mm ve Gobi çölünde 50-150 mm seviyelerinde olmaktadır. Havadaki nem oranıyok denecek kadar düşüktür.

Başkent Ulan Bator’da Kaydedilen Sıcaklık Değerleri (° C)

Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık

En Yüksek - 16 - 11 - 2 + 8 + 17 + 22 + 23 + 22 + 16 + 7 - 4 - 14En Düşük - 27 - 24 - 15 - 6 + 3 + 8 + 11 + 9 + 2 - 6 - 16 - 24

Bugünkü Moğolistan topraklarında neolitik çağda, küçük göçebe avcı kabilelerve çobanlar yaşıyordu. Arkeolojik bulgular ve tarihsel veriler, hayvancılığa dayalıgöçebe bir yaşam biçimi olan eski Moğol kabilelerinin otlakları ve kamp yerleriylebelirli bir toprağa bağlı olduklarını göstermektedir. Genellikle güçlü komşu devlet-lerin yönetimi altında yaşayan Moğollar, ilk kez Cengiz Han döneminde bağımsızve birleşik bir güç olarak tarih sahnesine çıkmıştır. Bu süreç, aynı zamanda gele-neksel kabile sisteminin çökmesi ve yerini hiyerarşik feodal yapıya bırakması so-nucunu doğurmuştur.

Moğollar 1686 yılından başlayarak Çin’e vergi ödemeye başlamış ve “YaşayanBuda” Mançuların egemenliğini tanımıştır. 18. Yüzyılda Çinli köylülerin bölgeye

4. TARİHÇE

22

göç etmelerinden ve sınırlarda büyük toprak sahiplerinin ortaya çıkmasından son-ra, bozkırın güneyinde kalan kesimlerde yaşayanlar yavaş yavaş öz kimliklerinikaybederek Çinlileşmiştir.

18. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl başına kadar kendilerini toparlayamayan Mo-ğollar, 1912’de Mançu sülalesinin egemenliğinin sona ermesinden ve Çin’de cum-huriyet ilan edilmesinden sonra ayrılık yanlısı soylu Moğollar önderliğinde Çin ege-menliğinden kurtulmak için Rusların desteğinde ayaklanmıştır. Bu hareket sonun-da ülkenin güneydoğu kesimi (İç Moğolistan) Çin’e bağlanırken kuzey kesimi Rus-ya’nın koruması altına girmiştir. 1921 yılında Sovyet kuvvetleri tarafından işgal edi-len Moğolistan, 1924’de Moğolistan Halk Cumhuriyeti adını almıştır. Bağımsızlığı1924’de SSCB, 1946’da Çin Halk Cumhuriyeti tarafından tanınan Moğolistan HalkCumhuriyeti, 1961’de Birleşmiş Milletlere üye olarak kabul edilmiştir.

Moğolistan Halk Cumhuriyeti 66 yıl Sovyetler Birliği’nin bir uydusu olarak yaşa-dıktan sonra, 1990 yılında yoğunlaşan protestolar sonucu Komünist Parti tarafın-dan yürütülen tek parti yönetimi yıkılmıştır. Bu yıldan itibaren başlayan reform sü-recinde; parlamento yeni bir yapıya kavuşturulmuş, yeni bir anayasa kabul edilmişve çok partili siyasi hayata geçilerek ekonomide serbest piyasa kuralları uygulan-maya başlanmıştır.

Ülkede çok partili siyasi hayat son on yıldır gelişmekte olup, henüz siyasi alan-daki süreç tamamlanmamıştır. Ülkenin bu yeni sisteme geçiş süreci halen devametmektedir.

Moğolistan’da Cumhurbaşkanı, doğrudan halkoyu ile seçilmektedir. Cumhur-başkanlığı adayları parlamentoda milletvekili bulunan partiler tarafından gösteril-mektedir. Cumhurbaşkanlığı seçimleri dört yılda bir yapılmaktadır.

İlk Cumhurbaşkanlığı seçimleri 1993 yılında yapılmıştır. Natsagiin BAGABAN-Dİ, 1997 ve 2001 yıllarında yapılan seçimleri kazanarak iki dönem Cumhurbaşkan-lığını üstlenmiştir.

Cumhurbaşkanı, üst üste iki dönem seçilebilmektedir.

Natsagiin BAGABANDİ’nin görev süresi Mayıs 2005 tarihinde sona ermiş olup,22 Mayıs 2005 tarihinde yapılan seçimlerde Eski Komünist Parti adayı NambariinENKHBAYAR, Moğolistan’ın 2009 yılına kadar görev yapacak yeni Cumhurbaşka-nı olarak seçilmiştir.

5. SİYASİ VE İDARİ YAPI

23

Moğolistan parlamenter demokrasi ile başkanlık sistemi sayılabilecek bir siyasiyapıya sahiptir. Cumhurbaşkanının yasaları veto etme yetkisi bulunmakta, ancak76 sandalyeli tek meclisten oluşan parlamento 2/3 çoğunlukla (51 oyla) bu vetoyuaşabilmektedir.

Moğolistan’ın tek parti dönemindeki tek siyasal örgütü olan Moğolistan HalkınınDevrimci (Komünist) Partisi, 2000 yılı Temmuz ayında yapılan seçimlerde ezici birçoğunlukla yeniden iktidara gelmiş ve parlamentodaki 76 sandalyenin 72’sine sa-hip olmuştur. 1996 yılında iktidara gelerek son seçimlere kadar iktidarda kalanmerkez sağdaki Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi ile merkez soldaki Moğolis-tan Sosyal Demokrat Partisi koalisyonu ağır bir yara almıştır.

Eski Komünist Parti iktidara geldikten sonra, kendisinden önceki koalisyon hü-kümetinin izlediği liberal dış ticaret politikasına son vermiş ve dış ticarette, hem it-halata hem de ülke sanayinin temel girdilerini oluşturan hayvansal ürünlerin ihra-catına ağır vergiler getirmiştir.

Yeni hükümet ulusal sanayiyi yeniden canlandırmayı amaçlayan bir ekonomipolitikası izleyeceğini açıklamış, ayrıca ekonomik büyüme için kamu öncülüğündeyatırım politikalarına ağırlık vereceğini ilan etmiştir. Hükümetin, ekonomiye müda-halesini arttıracağını açıklaması ve para politikaları da dahil olmak üzere, MerkezBankası üzerinde kontrol kurmaya çalışması, başta IMF ve Dünya Bankası olmaküzere, uluslararası mali kuruluşlar ile Moğolistan’a yardım ve kredi sağlayan ülkeve kuruluşların tepkisini çekmiştir.

2004 yılı Haziran ayında yapılan seçimler sonucunda, Moğolistan Halkının Dev-rimci Partisi (MPRP) 37, Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi, Moğolistan SosyalDemokrat Partisi ve Sivil İrade Partisi’nin oluşturduğu koalisyon 35, CumhuriyetçiParti 1, Bağımsızlar 3 sandalye sahibi olmuştur.

Haziran ayının seçimlerinde MPRP yüzde 48.78, Anayurt Koalisyonu yüzde44.8, Cumhuriyetçi Parti yüzde 1.5, bağımsızlar yüzde 3.5 ve diğerleri yüzde 1 ora-nında oy almıştır.

5.1. Yasama

1992 yılında ilk kez çok partili seçim yapılmış olup bunun sonucu olarak 13Ocak 1992 tarihinde yeni Anayasa kabul edilmiştir. Yeni Anayasa ile insan hakları,özel mülkiyet ve güçler ayrılığı üzerine dayanan bir devlet yapısı oluşturulmuştur.

Yasa yapma yetkisi, Moğolistan Büyük Millet Meclisi’nindir (Great Khural). Buyetki devredilemez. Yasa konusu olan düzenlemeler, başka kamu kuruluşlarına bı-rakılamaz. Yasa önerme yetkisi, Bakanlar Kurulu ve milletvekillerine aittir. Bakan-

24

lar Kurulu’nun yaptığı öneriye, “tasarı” denir. Meclisin yasa olarak kabul ettiği me-tin, yetkililerce bir öneriye dayanmasa bile geçerlidir.

Yetkili organlarca yapılan öneriler, Meclis tarafından görüşülür ve karara bağla-nır. Tasarılar, Meclisin genel kuruluna gelmeden önce, kural olarak ilgili komisyon-larda incelenir. Bir tasarının yasalaşması için Meclisçe kabul edilmesi gerekir.

Meclis Daimi Komisyonları

Devlet Teşkilatı Daimi KomisyonuAdalet Daimi Komisyonu

Ekonomi Daimi KomisyonuSosyal Politika Daimi Komisyonu

Çevre ve Kırsal Gelişmeler Daimi KomisyonuGüvenlik ve Dış Politika Komisyonu

Bütçe Daimi KomisyonuAlt Yapı Daimi Komitesi

Bilişim, İletişim ve Teknoloji Daimi KomitesiEğitim, Kültür ve Bilim Daimi Komitesi

Gıda ve Köyişleri Daimi Komitesi

Meclis, Anayasa’nın 25. maddesinde belirtilen özel hak ve yasa ile belirtilen di-ğer haklara sahiptir. Meclis’in yetki süresi 4 yıldır. Moğolistan parlamenter sistem-le yönetilen bir ülke olup, milletvekili seçimleri 4 yılda bir yapılmakta ve 76 millet-vekili seçilmektedir.

Meclis’te, en az sekiz sandalye sahibi olan partiler meclis grubu kurabilir.

Milletvekili Dağılımı

Moğolistan Halkının Devrimci Partisi 37Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi 26Anavatan Partisi 7Sivil İrade Partisi 2Cumhuriyetçi Parti 1Bağımsızlar 3Toplam 76

Not: Seçim kütüğüne 1.279.516 kişi kaydedilmiş olup, oy kullanma oranı %82,2 olarak gerçekleşmiştir. Geçerli oy sayısı 1.036.578’dir.

25

5.2. Yürütme

Devletin yürütme organı, Anayasa’nın 38. ve onu izleyen maddelerinde belirtil-miştir. Buna göre, yürütme yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Yürütme, yasamanınkoyduğu sınırlar içinde yerine getirilen bir görevdir. Anayasa’ya göre yürütme yet-kisi ve görevi “Anayasaya ve kanunlara uygun olarak” kullanılabilir.

Başbakan ve Bakanlardan oluşan hükümet, devletin üst yönetim kuruluşudur.Hükümet, Anayasa’nın 38. maddesinde yasa ile belirtilen haklara sahiptir.

2004 yılında yapılan Parlamento seçimi sonucunda siyasi partiler arasındadenge sağlanmasından dolayı Hükümetin kurulmasına ilişkin partiler arasında uz-laşma gerçekleştirilmiş olup Büyük Koalisyon Hükümeti kurulmuştur. Fakat Aralık2004 tarihinde Moğolistan’da yaşanan bazı siyasi gelişmeler neticesinde, 27 Hazi-ran 2004 tarihinde ülke genelinde yapılan Parlamento seçimiyle Moğolistan De-mokrat Partisi, Anavatan Partisi (seçim dönemindeki adı Moğolistan Demokrat Ye-ni Sosyalist Partisi) ile Sivil İrade Partisi tarafından üçlü olarak kurulan Koalisyo-nun dağılmasından sonra, Bakanlar Kurulu’nda da bazı görev değişiklikleri yapıl-mıştır.

Anavatan Partisi’nin lideri, Savunma Bakanı Erdenebat Badarch ile TeftiştenSorumlu Devlet Bakanı Erdenebaatar İchinkhorlo’nun, görevlerinden alındıktansonra yerlerine geçici bir süre ile Başbakan Elbegdorj Tsakhia ve Khurelsukh Ukh-naa bakmaktadır.

26

Bakanlar Kurulu1

Başbakan

ELBEGDORJ Tsakhia MDPBaşbakan Yardımcısı [Devlet Bakanı]

ULAAN Chultem MPRPBaşbakanlık Genel Sekreteri [Devlet Bakanı]

BAYARTSOGT Sangajav MDPMaliye Bakanı

ALTANKHUYAG Norov MDPDış İşleri Bakanı

MONKH-ORGIL Tend MPRPAdalet ve İçişleri Bakanı

NYAMDORJ Tsend MPRPPetrol ve Enerji Bakanı

OÇIRHÜÜ Tüvden MPRPÇevre Bakanı

BARSBOLD Ulambayar MPRPSanayi ve Ticaret Bakanı

BATBOLD Sukhbaatar MPRPTeftişten Sorumlu Devlet Bakanı

KHURELSUKH Ukhnaa MPRPEğitim, Kültür ve Bilim Bakanı

TSAGAAN Puntsag MDPSosyal Güvenlik ve Çalışma Bakanı

BAYARSAIKHAN Tsevelmaa MDPSavunma Bakanı

ELBEGDORJ TSAKHİA MDPİnşaat ve Şehir Planlama Bakanı

BATBAYAR Nyamjav MDPYol, Ulaştırma ve Turizm Bakanı

BATKHUU Gavaa MDPSağlık Bakanı

GANDI Togsjargal MPRPDoğal Afetten Sorumlu Devlet Bakanı

KHURELSUKH Ukhnaa MPRPGıda ve Ziraat Bakanı

TERBISHDAGVA Dendev MPRP

1) Mart 2005 itibariyle.

27

Parlamentoda Temsil Edilen Siyasi Partiler

• Moğolistan Halkının Devrimci Partisi /MPRP/ lideri Nambarin Enkhbayar• Anavatan Partisi (Moğolistan Demokratik Yeni Sosyalist Partisi) /MDYSP/li-

deri Badarch Erdenebat• Moğolistan Ulusal Demokratik Partisi /MDP/ - lideri Enkhsaikhan• Moğolistan Sivil İrade Partisi / SWP/– lideri Sanjaasuren Oyun• Moğolistan Cumhuriyetçi Partisi /MCP/- lideri Jargalsaikhan

Parlamento Dışındaki Belli Başlı Siyasi Partiler

• Moğolistan Geleneksel Birleşik Partisi• Moğolistan Kavmi Birleşik Sosyalist Partisi• Yeşil Partisi• Cumhuriyetçi Parti• Yerel Gelişim Partisi• Kırsal Gelişim Partisi

5.3. Yargı

Anayasa’ya göre, yargı yetkisi, Moğolistan Ulusu adına bağımsız mahkemeler-ce kullanılır. Yasa dışı mahkeme kurulması ve yargı yetkisinin başka bir kuruluşadevredilmesi yasaktır. Mahkemeler, sadece Anayasaya ve diğer yasalara göre ku-rulur.

Devletin yargı organı, Anayasa’nın 47. ve onu izleyen maddelerinde belirtilmiş-tir. Anayasa’nın 50. maddesine göre, Moğolistan Yüksek Mahkemesi, mahkemele-rin üst kuruluşudur. Mahkeme, devlet bütçesince finanse edilecektir. Yargının işle-yişine ilişkin mali ihtiyaçlar devlet tarafından sağlanacaktır.

Yargıçlar, bağımsız olmakla birlikte sadece ve sadece yasaya göre hareketedecektir. Yönetim (Cumhurbaşkanı, Başbakan, Meclis), mahkeme kararlarınamüdahale edemez.

Yargıç bağımsızlığı ile mahkemelerin bağımsızlığının sağlanması amacıylaMahkeme Divanı kurulmuştur. Anayasa’nın 50. maddesine göre; “Moğolistan Yük-sek Mahkemesi kararları, tüm mahkemeleri bağlar. Yasama ve yürütme organlarıile idare, Moğolistan Yüksek Mahkemesi kararlarına uymak zorundadır; bu organ-lar ve idare, mahkeme kararlarını hiç bir suretle değiştiremez ve bunların yerinegetirilmesini geciktiremez”.

28

Moğolistan Yüksek Mahkemesi kararlarının yasaya aykırılığı iddiası yine aynımahkeme tarafından karara bağlanır.

5.4. İdari Yapı

Moğolistan vilayet temelinde örgütlenmiş idari yapısıyla üniter bir devlettir. Baş-kent Ulan Bator dışında 21 vilayet vardır. Vilayetler ilçelerden, ilçeler ise muhtar-lıklardan oluşur. Vilayetler, yerel yönetim seçimini kazananlardan oluşan İl GenelMeclisi tarafından yönetilir. Vilayetler, nüfus sayısı ve yüzölçümü bakımından bir-birinden farklıdır. Vilayetlerin nüfusu 12.500-122.000 arasında değişmektedir. Enbüyük vilayetin yüzölçümü 165.4 bin km2 dir.

Başkent Ulan Bator 9 belediye ve birincil idari birim olan 121 alt mahalledenoluşur. Ulan Bator’da, toplam nüfusun 1/3’ü yaşamasına rağmen, ülke genelinde-ki toplam üretimin yarıdan fazlası burada yapılmaktadır. Ulan Bator, başkent olma-nın ötesinde, Moğolistan’ın ekonomi, ticaret ve kültür merkezidir. 1960 ile 1970 yıl-larında kurulan Darkhan, Erdenet gibi büyük şehirler de sanayi ve ticaret merkezihaline gelebilmiştir.

Vilayet merkezlerinde yerel idareler, adli kuruluşlar, tiyatro, okul, hastane, üre-tim işletmeleri yerleşik olarak faaliyet göstermektedir. Vilayet merkezindeki nüfu-sun çoğu hafif endüstri, hizmetler ve küçük işletmelerde çalışırken, ilçe ve köyler-de yaşayan vatandaşlar ise ziraat sektöründe çalışmaktadır.

İlçe ve köylerde yaşayan vatandaşlar, genellikle göçebe yaşam biçimi sürdür-mekte, hava şartları ve mevsim koşullarına bağlı olarak hayvanlarıyla birlikte me-ra değiştirerek göç etmektedirler. Çobanlar kendi ilçe ve muhtar arazisinde oturma-

29

sına rağmen mevsim koşullarına bağlı olarak yani kuraklık, yoğun kar yağışı ve di-ğer doğal afetler meydana geldiğinde başka araziye göç etmektedirler. Bu tür ya-şam biçimi çobanların, sağlık ve diğer hizmetlerden pay almalarını daha da zorlaş-tırmaktadır.

5.5. Dış Politika ve Diğer Ülkelerle İlişkiler

5.5.1. Moğolistan-Çin Halk Cumhuriyeti

Moğolistan halkı tarafından (tarihi nedenlerden dolayı), Çinlilere karşı büyük birgüvensizlik ve olumsuz duygular beslenmektedir.

Halen Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) sınırları içerisinde bulunan İç Moğolistan’dayaşayan yaklaşık dört milyon Moğol, bölgedeki Çinli nüfus yanında azınlığı oluş-turmaktadır. Moğolistan’da son yıllarda yabancı sayısının belli düzeyde tutulmasıyönünde yapılan hukuki düzenlemelerin temelinde “Çinli nüfusun çoğalarak ülke-deki nüfus dengesini bozmasına engel olma” fikri yatmaktadır.

Ancak, diğer bir yandan da Moğolistan, önemli bir dış ticaret ortağı olan ÇinHalk Cumhuriyeti’ne her türlü sebze, meyve ve ucuz tüketim malı ithalinde bağım-lı bulunmaktadır.

Moğolistan’ın resmi yaklaşımı, Çin Halk Cumhuriyeti ile dengeyi esas alan birdış politika izlemektir. Buna karşılık, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından da Moğolis-tan’a anlayışlı, ilişkileri geliştirmeye yönelik bir yaklaşım mevcuttur.

5.5.2. Moğolistan-Rusya Federasyonu

1994 yılında kabul edilen “Moğolistan dış politika konsepti”nde Moğolistan’ın ikikomşusundan biri olan Rusya Federasyonu ile iyi ilişkiler kurmanın bir dış politikaönceliği olduğu vurgulanmıştır.

Son yıllarda dış ticaret ortaklarında çeşitlenmeye gidilse de ülkenin en büyükdış ticaret ortağı Rusya Federasyonu’dur. Moğolistan halen petrol, elektrik, önem-li enerji istasyonları ve fabrikaların yönetimi ve yedek parça sağlanması konuların-da Rusya Federasyonu’na fazlasıyla bağımlı durumdadır.

5.5.3. Moğolistan-Japonya

Moğolistan-Japonya ilişkileri 1970’lerden itibaren gelişmeye başlamış,1990’dan sonra ivme kazanmıştır. Dış politikada Japonya ile ilişkilere öncelik veönem verilmektedir. Japonya bugün Moğolistan’a en çok yardım ve kredi sağlayan

30

ülke haline gelmiştir. Son yıllarda iki ülke arasında üst düzeyde temaslar ve ziya-retler gerçekleştirilmektedir.

Ancak, tüm bunlara karşın, Japonya’da nüfusun fazlalığı ve Moğolistan’da kul-lanılmayan geniş arazilerin varlığı, Moğollarda Japonya’nın ülkeye bakış açısı ko-nusunda bazı sorular uyandırmakta ve temkinli davranılmasına yol açmaktadır.

5.5.4. Moğolistan-ABD

ABD ile özellikle ticari ilişkilerin geliştirilmesi Moğolistan’ın öncelikleri arasında-dır. Hükümet tarafından hazırlanan bazı resmi belgelerde ABD’nin ismi iki büyükkomşu Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ile beraber yer almakta, ade-ta bir “üçüncü komşu” olarak nitelendirilmektedir. Bu doğrultuda ABD’ye aynı ayrı-calıklı statü tanınmaktadır.

ABD, Moğol yöneticilerce politik çizgisini benimsemediği iki süper güç komşu-suna karşı garanti olarak görülmektedir.

5.5.5. Moğolistan-Avrupa Ülkeleri

Moğolistan, Avrupa ülkeleri için ekonomik ve siyasi öneme sahiptir. Siyasi veekonomik çalkantıların devam ettiği Rusya Federasyonu ve dünya piyasalarındayoğun baskısını hissettiren Çin Halk Cumhuriyeti ile gelecekte kurulacak ilişkilerkonusunda emin olamayan bu ülkeler için, dünyanın bu bölgesinde sağlam birbağlantı noktası bulunması önem taşımaktadır.

Bu görüş paralelinde çeşitli hibe ve yardımların yanı sıra, ticaretin geliştirilme-sine yönelik danışmanlık hizmetleri veren, finans temin eden kurum ve kuruluşlar-la Avrupa ülkeleri, Moğolistan’da faaliyette bulunmakta, ekonominin canlandırılma-sına yönelik çalışmalarda yoğunlaşmaktadır.

5.5.6. Çok Taraflı İlişkiler

Moğolistan, dünyanın en büyük yüzölçümüne sahip Rusya Federasyonu vedünyanın en büyük nüfusuna sahip Çin Halk Cumhuriyeti olmak üzere iki süpergüç arasında sıkışmış, başka herhangi bir ülke ile sınırı olmayan, denize çıkışı daancak komşuları vasıtasıyla olabilen bir ülkedir. Ülkenin dış ticaret politikasının te-mel çizgilerini belirleyen ve 1994 yılında kabul edilen “Moğolistan’ın dış politikakonsepti” belgesinde, Moğolistan’ın askeri ittifaklara ve gruplaşmalara katılmaktankaçınarak, topraklarını ve kara sahasını başka ülkeler aleyhine kullandırmayacağıkaydedilmekte, açıklık ve bağlantısızlık esasına dayalı bir dış politika güdüleceğibildirilerek, tüm ülkelerle iyi ilişkiler geliştirilmesi ve uluslararası alanda ülkenin du-rumunun güçlendirilmesi doğrultusunda hareket edileceği ifade edilmektedir. Bun-

31

ların yanı sıra ülke topraklarının tümü nükleer silahlardan arındırılmış bölge ilanedilmiştir.

Moğolistan’ın üye olduğu uluslararası kuruluşlar: ARF, AsDB, ASEAN, CCC,EBRD, ESCAP, FAO, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICFTU, ICRM, IDA, IFAD, IFC,IFRCS, ILO, IMF, IMO, Intelsat, Interpol, IOC, ISO, ITU, NAM, OPCW, UN, UNC-TAD, UNESCO, UNIDO, UPU, WHO, WIPO, WMO, WtoO, WtrO

Temel Ekonomik Göstergeler

2000 2001 2002 2003 2004

GSMH [milyon $] 946.6 1016.3 1117.5 1274.5 1518.6GSMH artışı [%] 1.1 1.0 4.0 5.5 10.6İhracat [milyon $] 466.1 385.2 524.0 615.9 853.3İthalat [milyon $] 614.5 554.8 690.8 801.0 1011.6Enflasyon [%] 11.5 8.2 1.6 4.7 11.0Döviz Kuru [1$=Tugrik] 1.097 1102 1125 1168 1205Döviz Rezervleri [milyon $] 132.9 143.7 210.3 130.0 120.9İşsizlik Oranı [%] 22.3 21.6 9.8 8.5 8.2

6.1. Genel Görünüm

Moğolistan ekonomisi temel olarak hayvancılık ile bakır ve altın gibi ülkenin te-mel döviz girdisini sağlayan bir kaç malın ihracatına dayanmaktadır. Ülkede sonrakamlara göre 26,1 milyon baş hayvan bulunmaktadır. Başkent Ulan Bator dışın-da yaşayan nüfusun büyük bir bölümü gelirlerini hayvancılıktan sağlamaktadır. Ta-rım sektöründen elde edilen gelir GSYİH’nın 1/3’ünü oluşturmaktadır.

Doğal Kaynakları: Doğal kaynaklar bakımından zengin bir ülke olan Moğolis-tan’ın ekonomisi, ağırlıklı olarak hayvancılık ve madenciliğe dayanır. Petrol, kömür,bakır, molibden, tungsten, nikel, çinko, kalay, altın, gümüş, demir, fosfat başlıca yeraltı zenginlikleridir.

Temel Tarımsal Ürünleri: Buğday, arpa, patates, hayvan yemi.

6. EKONOMİ

32

Temel Sanayi Dalları: İnşaat malzemeleri, madencilik, gıda ve içki, hayvanürünleri işleme.

6.2. Ekonomi Politikaları

Moğolistan’da iktisadi sektörleri ele alan özel iktisat politikası uygulanmaktadır.

6.2.1. Makroekonomik istikrarın sağlanması hedefi çerçevesinde:

- Ekonomide % 7.0 reel büyüme oranı sağlanacaktır.- Enflasyon oranını tek haneli rakamlara indirmek için gerekli önlemler alına-

caktır.- Makro ekonomiye ilişkin diğer göstergelere bağlı olarak Tugrik’in dövize kar-

şı değeri nispeten istikrara kavuşturulacaktır.- Bütçe açığının GSMH’ye oranı % 3.5 seviyelerinde tutulacaktır.- Kurumlar gelir vergisinin, tek sisteme dönüştürülmesine yönelik ortam oluş-

turulacaktır.- Uygun ithalat vergi politikası izlenerek, iç piyasada kriz yaşanmaması için

önlemler alınacaktır.- Hayvan sayısının arttırılması, hayvancılığın ticari sektöre dönüştürülmesi,

hayvancılıkla uğraşanların geçim seviyelerini arttırmak amacıyla çobanlarınhayvan ve kişisel vergilerden muaf tutulması için çalışmalar yapılacaktır.

- Borç ve yardım harcamalarının verimliliği arttırılarak, bunlara uygulanacakkontrollerin iyileştirilmesi konusunda önlemler alınacaktır.

- Yasa dışı rekabetin yasaklanması, tekelleşmenin önlenmesi amacıyla dü-zenlemeler yapılacaktır.

- Kayıt dışı ekonominin kayda alınması için önlemler alınacaktır.

6.2.2. Banka ve mali sektörlerin iyileştirilmesi hedefi çerçevesinde:

- Mali piyasa ve aracılık hizmetlerinin geliştirilmesi konusunda önlemler alın-maya başlanacaktır.

- Devlet bonosunun uluslararası mali piyasalara çıkarılması konusunda hazır-lıklar yapılacaktır.

- Uygun, rekabet edilebilir nitelikte mali ve parasal bölgelerin kurulmasına yö-nelik yasal ortam oluşturulacaktır.

- Uzun vadeli kredi, ipotek yönteminin hayata geçirilmesi yoluyla vatandaşla-ra konut sağlanması hızlandırılacaktır.

33

- Kredi faizlerinin indirilmesinde para politikasını etkileyerek, etkin ekonomikfaaliyetlerinin yürütülmesi için kurum ve vatandaşlara imkanlar sağlanacak-tır.

- Menkul kıymetler piyasasının geliştirilmesi, menkul kıymetler aracılığıyla ya-tırımın desteklenmesi amacıyla menkul kıymetler piyasasının geliştirilmesi-ne yönelik önlemler alınacaktır.

- Menkul kıymetler piyasası katılımcılarına uygulanacak kriterler yeniden be-lirlenecektir.

- Ödemelerin nakit olmayan ve elektronik ortamda yapılmasına ilişkin imkan-lar genişletilecektir.

- Vatandaşların özel hesaplarının gizliliği korunacak ve bu yönde yasal altya-pı oluşturulacak.

- Devlet mülkü ve devlet payı olan bankalar özelleştirilmeye devam edilecek;bu çerçevede Saving Bank özelleştirilecektir.

- Yatırımın yeni kaynakları harekete geçirilerek, sermaye verimliliğinin arttırıl-ması amacıyla menkul kıymetler borsası faaliyetlerinin canlandırılmasınayönelik adımlar atılacaktır.

- Dünya Bankasının teknik yardımı çerçevesinde, hayvan sigortası sektörün-de hukuki düzenlemelerin gerekli olup olmadığı konusunda araştırma yapı-lacaktır.

- Mikro (küçük miktarda kredi sağlayan) mali kuruluşların faaliyet risklerininazaltılması ve sigorta mekanizmasının kullanılma imkanları konularındaaraştırmalar yapılacak ve teklifler hazırlanacaktır.

- Leasing hakkında yasa tasarısı hazırlanacak ve yürürlüğe konulacaktır.

6.2.3. Özelleştirmeye devam edilerek, toprak ve mülkün ekonomik verim-

liliğinin arttırılması hedefi çerçevesinde:

- Toprak reformu hızlandırılacaktır.- Toprak, mülkiyet verileri ve kayıtlarının vatandaşlara açık olmasına dair teknik

hazırlıklara başlanacaktır.- Taşınmaz mal vergisi sistemi daha iyi hale getirilecektir.- Toprak harç miktarı ise toprak verimliliği ve konumuna (yerine) göre farklı be-

lirlenecektir.- Özelleştirme yöntem ve şekli genişletilerek, verimliliğin arttırılmasına yönelik

politika yürütülecektir. Büyük kurumlar özelleştirilmeye devam edilecektir.- Sosyal sektörde özelleştirme programı hazırlanarak, hayata geçirilecektir.

34

6.2.4. Sanayi, maden, ziraat ve hizmet sektörünün desteklenmesi, ihraca-

tın artırılması hedefi çerçevesinde:

- Ekonomi ve serbest ticaret bölgesinin kurulması politikasına devam edilerekgenişletilecektir.

- Üretim, hizmet ve yatırımın desteklenme politikasının hazırlanmasında uz-man derneklerin aktif katılımının sağlanması için devlet kanalıyla bir meka-nizma oluşturulacaktır.

- Bazı vilayet ve şehirlerde sanayi ve teknoloji tesislerinin kurulması için alt-yapı çalışmaları yapılacaktır.

- İhracata yönelik üretimler desteklenecektir.

- Hükümet tarafından sipariş edilen mal ve mamullerin, iç piyasadan teminedilmesine yönelik bir politika izlenecektir.

- Mahallinde üretim, ticaret, hizmet kooperatiflerinin faaliyetlerini destekleyensistem tamamlanacaktır.

- Çiftçilik ve yoğun ziraat sektörünü destekleme programı hayata geçirilecek-tir.

- Kırsal kesimde, mikro (küçük miktarda) kredi sağlama sistemi oluşturulacakve bu sistem geliştirilecektir.

- KOBİ, tarım ve çiftçiliği desteklemek amacıyla küçük kredi hizmetlerinin ala-nı genişletilecek; üretim teçhizatı, zirai ve teknik araçların uzun vadeli düşükfaizli kredi, kira, leasing ödemeli hizmet türleri ile desteklenerek verilmesisağlanacaktır.

- Kaliteli, rekabet edilebilir ürünler yeniden oluşturularak bunların iç ve dış pi-yasaya sürülmesi desteklenecektir.

- Yoğun hayvancılık ile uğraşılan bölgelerde suni döllenmenin yerleşik ve mo-bil noktası kurularak hizmet genişletilecektir.

- Zirai ürünlerin işlenme aşaması yükseltilerek, gıda kalitesi ve güvenliğininsağlanmasına yönelik uluslararası tavsiye ve standartlar kabul edilerek ihra-cat çeşidi arttırılacaktır.

- Verimli hayvan türlerinin yetiştirilmesine destek verilecek

- Taşrada süt ürünlerine yönelik KOBİ’ler desteklenecektir.

- İç piyasada satılacak etin standardı yenilenerek takip edilecektir.

- Tükenmekte olan hayvan ve evcil hayvan sperması alınarak milli hayvan ge-netik (kalıtımla ilgili) kaynağı merkezinde muhafaza edilmesi düzenlenecek-tir.

35

- Yüksek verimi olan üreme hayvanlarının seçilme sergisi ile satışı, ilgili böl-gelerde düzenlenecektir.

- Sulama sistemli tarımın işletilmesi ve çiftçilere arazi özelleştirilmesi destek-lenecektir.

- Sebze, meyve, fasulye vb. baklagil üretimi desteklenecektir.- Yabancı ülkeler ve uluslararası kuruluşlardan gıda arzını ve üretimini arttır-

maya yönelik sağlanan karşılıksız yardımlar bir fonda biriktirilecektir. Bu fo-nun; sulamalı tarımın geliştirilmesi, teknik ve teknolojik yeniliklerin yapılma-sı, buğday ve un üretiminin iyileştirilmesi amacıyla kredi kaynağı olarak kul-lanılması hususu araştırılacaktır.

- Hayvan sigortası sistemi, mera yönetimi, hayvan hastanesi, üremenin ıslahıvb. uygulamalar hayata geçirilerek geleneksel hayvancılığın doğal riskleriazaltılacaktır.

- Jeoloji haritasının çıkarılmasına, jeofizik yerçekimi alanının araştırılmasınave maden genel arama çalışmalarına devam edilecektir.

- Su arzının iyileştirilmesi açısından yeraltındaki su aramalarına devam edile-cektir.

- Kuyu ve su arzı iyileştirilerek mera kapasitesi arttırılacak ve çeşitli zararlıla-ra karşı mücadele yöntemleri geliştirilmiş olacaktır. Bu konuda yabancı ülke-lerin tecrübeleri araştırılarak hayata geçirilecektir.

- Salgın hayvan hastalığı olan şap hastalığından korunmak için aşı yapılacak-tır.

- Moğolistan’da hayvan vebası konusunda yapılacak ayrıntılı araştırmalar so-nucu, ilgili hastalığın görülmediği ülkeler listesine Uluslararası Hayvan Sağ-lık Kuruluşu tarafından Moğolistan’ın da alınması yönünde hazırlıklar yapı-lacaktır.

- Sulanabilen tarım arazilerinin alanı genişletilecek, yiyecek üretiminin arttırıl-masına destek sağlanacaktır.

- Un, patates ve sebze piyasasındaki arz ve talebin, vergi politikasıyla düzen-lenmesi yoluyla destek sağlanacaktır.

- Tömörtiin Ovoo’daki çinko, Tavt’daki altın, Tömörtein’deki maden filizi/cev-heri, Erdenet’teki molibden konsantresi işleme fabrikaları ile büyük madenyataklarının kullanıma açılmasına destek sağlanacaktır.

- Petrol tetkik çalışmaları ile petrol işletmeciliği hızlandırılacaktır.- Petrol ürünlerinin arzı konusunda teklif hazırlanarak ilgili çalışmalar yapıla-

caktır.- Akaryakıt ve doğal gazın ev, fabrika ve taşımacılıkta kullanılmasına yönelik

geniş kapsamlı çalışmalar yapılacaktır.

36

- Enerji tasarrufuyla ilgili mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.

- Kırsal kesimlerdeki kömür üretim kapasitesinin arttırılması için çalışmalaryapılacaktır.

- Maden ocaklarının işletildiği kırsal kesimlerde vatandaşların yaşam stan-dartları yükseltilecektir.

- Dış sermaye ve iç emek gücü ile finanse edilecek jeoloji haritasının yapımıve tetkik çalışmalarına devam edilecektir.

6.2.5. Yatırım himayesi için güvenli ortamın oluşturulması çerçevesinde:

- Yabancı ve yerel doğrudan yatırımları teşvik edici politikalar uygulanacaktır.- Yerel üretim ve hizmet desteklenerek, yabancı ve yerel yatırımların arttırıl-

masına yönelik politikalar uygulanacaktır.- Altyapı sektöründe, özel ve doğrudan yatırım desteklenecektir.

6.2.6. Ekonomik kalkınmada etki gösterebilecek altyapının hızla geliştiril-

mesi çerçevesinde:

- Termik santrallerin reformu, elektrik kablo şebekesi kayıplarının azaltılması-na yönelik projelere devam edilecektir.

- Taşımacılık sektörünün gelişim stratejisi hazırlanarak uygulamaya geçirilme-sinin yanında karayolu fonunun kanuni ve yasal ortamı işler hale getirilecek-tir.

- Demiryolunun taşımacılık şebekesi genişletilecek, nakletme, geçiş kapasite-sinin arttırılması, uluslararası taşımacılıkta demiryolunun rekabet etme kabi-liyetinin arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.

- Çift demiryolu yapılmasına ve demiryolunda elektrikli sisteme geçilmesineilişkin çalışmaların araştırılması başlatılacaktır.

- Tavan Tolgoi, Oyu Tolgoi, Tsagaan Suvarga ve diğer büyük maden ocakları-nın işletilmesi için altyapının kurulmasına yönelik çalışmaların çok taraflı ka-tılım ile kararlaştırılması konusunda araştırmalara başlanacaktır.

- Enerji, otoyol, haberleşme, veritabanları birleşik şebekesinin geliştirilmesiprogramına devam edilecektir.

- Moğolistan üzerinden geçecek uluslararası uçuş sayısının arttırılması, ulus-lararası büyük hava alanının yeniden kurulması desteklenecektir.

- Deniz taşımacılığı alanında bazı anlaşmaların yapılabilmesi için gerekli ya-sal ortamın oluşturulması konusunda çalışmalar yapılarak, gemi kayıt işlem-leri geliştirilecektir.

37

6.2.7. Turizm, bilgi, iletişim ve teknolojik alanlardaki gelişim hedefi çerçe-

vesinde:

- “Elektronik Moğolistan” programı hazırlanarak, ilk aşaması uygulamayageçirilecektir.

- Demiryolu fiber optik kablosunun, Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhu-riyeti’nden geçmekte olan uluslararası hatlara bağlanması yönünde çalış-malar başlatılacaktır.

- Ülke genelinde birleşik kodlamanın oluşturulmasıyla bilgi havuzu oluşturula-caktır.

- Telekomünikasyon baz şebekesi yenilenecek ve uluslararası geniş kapsam-lı mesaj şebekesine katılma çalışmaları başlatılacaktır.

- Bilgi teknolojileriyle ilgili mevzuat düzenlemeleri yapılacaktır.- Bilgi, iletişim, teknoloji sektörlerinde toplumsal hizmet sağlayacak vakıf ve

derneklerin kurulması için yasal ortam tamamlanacaktır.- Büyük yerleşim yerlerinde haberleşme ağının genişletilmesi, internet ağı ve

hizmetinin kapsam alanının arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.- Büyük yerleşim yerlerinin otomatik telefon istasyonları sayısal teknolojiye

aşamalı olarak dönüştürülecektir.- Taşrada radyo ve televizyon programlarının kanal sayısı ve kalitesi arttırıla-

caktır.- Uzaktan öğretim ve tarama ağının kurulmasına yönelik çalışılacaktır.- Sokak adları ve adresler şehir ve vilayet merkezleri çerçevesinde yapılacak-

tır.- Posta ulaştırma sisteminin tüm aşamaları tamamlanacak, posta hizmetinde

rekabeti düzenleyici mekanizmalar oluşturulacaktır.- Milli kültürü, tarihi, göçebe hayatını yansıtan ve pek çok sayıda turisti çeke-

bilecek projeler etkin şekilde desteklenecektir.- Uluslararası nitelikte turizm sitelerinin kurulmasına destek verilecektir.- Turist kabul edecek konukevi ve turistik tesislerde, turistler için sunulacak

hizmet için belirli standartlar uygulanacaktır.- Turistleri kabul edecek otellerin kalitesi arttırılarak, kapasiteleri yükseltile-

cektir.- Vilayet-şehir merkezlerinde turizmin geliştirilmesine yönelik özel program,

plan ve organizasyon oluşturulacaktır.- Yerel turizm etkin şekilde geliştirilecek ve turizm üzerindeki mevsimsel özel-

liklerin azaltılmasına ilişkin çalışmalar yapılmaya başlanacaktır.- İlgili ülkelerle ortak görüşmeler yapılarak, turistleri çekmek amacıyla vize uy-

gulamasının kolaylaştırılmasına yönelik sistem hayata geçirilecektir.

38

- Moğol İmparatorluğu’nun kuruluşunun 800. yıldönümünde, Moğol halk tarihive geleneğinin tekrar kazandırılması, turizm ortamının ve altyapısının geliş-tirilmesi politikalarına yönelik hazırlıklar yapılacaktır.

6.2.8. Dış ticaret politikası çerçevesinde:

- İhracat her yönüyle desteklenerek, ihracatta yer alan maden miktarı azaltıl-madan ihracat çeşidi arttırılacaktır.

- Teknolojiyi geliştirme fonu kurulması yoluyla, yeni ürünlerin ihraç edilmesiteşvik edilecektir.

- Yabancı ülkelerle, emek piyasasının özgürleştirilmesi, vergi oranı ve ciro(mal devir) giderinin azaltılması, ticaret ambargosu ve engellerin kaldırılma-sı konusunda etkin çalışılacaktır.

- Moğolistan’ın denize çıkışı olmayan ülke konumunda olması nedeniyle,transit olarak geçirilecek mallara nakliyat tarifesi iskontosu uygulanması ko-nusunda komşu ülkelerle yapılacak sözleşmelere etkin olarak devam edile-cektir.

- Dış ticarette karşılaşılan tarife ve tarife dışı engel ve zorlukların hafifletilme-si konusunda iki taraflı ve çok taraflı anlaşmaların yapılması yönünde çalışı-lacaktır.

- İki taraflı ve bölgesel ilişkiler; ticari faaliyet, iktisadi faaliyet, iş ve yatırım an-lamında zenginleştirilerek, söz konusu ülkelerle kurulacak ilişkilerde orta va-deli program çıkarılacaktır.

- Dünya Ticaret Örgütü‘nün üyeliğinden ve şu an takip edilmekte olan ticaretanlaşmalarının avantajlı olanından tamamen yararlanılacaktır. Gelişmiş ül-kelerin piyasalarına ihraç edilecek mal ve ürünlerin miktarı ne olursa olsun,Moğolistan’ın şu anki gelişim statüsünün dünya genelinde yeniden tespitedilmesi konusu araştırılarak, söz konusu mal ve ürünlerin vergisiz arz edil-me olanağından şartlar dahilinde yararlanılacaktır.

- Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Kazakistan ile ticaret anlaşması yapılmasıhususunda etkin görüşmeler yapılarak, Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti veABD gibi ülkelerle serbest ticaret sözleşmesi imzalanması için çalışmalaryapılacaktır.

- Halı, kilim, keçe (fötr) ürünleri için uygun koşul sağlamakta olan yeni piyasa-nın etkin çalışması sağlanacaktır.

- Tekstil ürünleri ihracatına yönelik imtiyazların sona eriyor olması nedeniylebu ürünlerin yurtdışı piyasasındaki konumunun muhafaza edilmesi için yeni-den ticaretin uygun koşullarından yararlanılması yönünde çalışmalar yapıla-caktır.

39

- Moğolistan’ın mevzuat ortamı, Moğol şirketler, Moğol markalarının reklamı-nı yapmak amacıyla internet üzerinden e-ticaret forumu çalıştıracaktır.

- Ürün standartlarının yükseltilerek Moğolistan şirketlerinin dış piyasalardakirekabet gücü artırılacaktır.

- İndirimin genel prensibine mal ve ürünün ilave edilmesi hususunda AvrupaBirliği, ABD, Japonya ve diğer ülkelerle yapılacak anlaşmalar etkinleştirile-cektir.

- Altanbulag Serbest Ticaret Bölgesi, Zamiin-Uud Serbest Ekonomi Bölgesikurularak, faaliyetler başlatılacaktır.

- Ekonomik ve Ticari işbirliğinin genişletilmesi için Hükümetler arası komisyon(heyet) faaliyetleri etkinleştirilecektir.

- İlgili araştırmalar yapılarak yeni yurtdışı pazarlar etkin olarak aranacaktır.

6.3. Ekonomik Göstergeler

6.3.1. Dış Ticaret

Ekonomik büyüme, para arzı, bütçe cari giderleri, dış ve iç yatırım artışları iç ta-lebi arttırarak dış ticareti daha da canlandırmaktadır. 2004 yılında dış ticaret hac-mi 1864.9 milyon dolara ulaşarak 2003 yılının aynı dönemine kıyasla 448 milyondolarlık (% 31.6 oranında) artış göstermiştir. İhracat % 38.5, ithalat ise % 26.3 ora-nında artış göstermiştir. İthalat tutarı ihracat tutarından 158.3 milyon dolar fazlagerçekleşerek dış ticaret bilançosu açık vermiş olup, bir önceki yıla göre dış tica-ret açığında 26.8 milyon dolarlık azalma meydana gelmiştir. 2003 yılında ihracatve ithalat farkı ya da dış ticaret dengesi 185.1 milyon dolar açık vermiştir. 2002 yı-lında döviz karşılığı dış ticaret açığı toplam açığın % 52’sine eşit iken, 2003 yılın-da % 29.5 olarak gerçekleşmiştir.

İthalatın beklenenden fazla artması, ithalatın GSMH içindeki payını yükseltmiş,bunun sonucu olarak dış ticaret dengesi açığının GSMH içindeki payı son yıllardaartarak 2003 yılı için % 19.5’e ulaşmıştır.

Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon ABD Doları)

Yıllar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Toplam 872.2 919.8 848.4 871.1 1080.6 939.9 1214.8 1416.9 1864.9İhracat 424.3 451.5 345.2 358.3 466.1 385.2 524.0 615.9 853.3İthalat 450.9 468.3 503.3 512.8 614.5 554.7 690.8 801.0 1011.6Açık -26.6 -16.8 -158.1 -154.5 -148.4 -169.5 -166.8 -185.1 -158.3

40

Özellikle işleme sanayi, yabancı yatırım, ticaret ve hizmet sektöründeki artışabağlı olarak, ithalat nispeten hızlı bir şekilde artmakta ve o ölçüde de dış ticaretaçığı artmaktadır.

Dış ticarette (1999 yılı baz) önemli ithal mallarının fiyat endeksi 2003 yılında,2002 yılına göre % 7.2 oranında artmıştır. Son yılların verilerine bakıldığında, itha-lat endeks artışında petrol fiyatının artışı, nakil araçları fiyatlarının artışı başlıca et-ki göstermişken diğer malların fiyatları düşmüştür. 2003 yılı için ithalatta büyük ora-na sahip petrol ürünleri fiyatı, ithalat fiyat endeksinin artışına neden olmuştur.

İhracat

2004 yılında 853.3 milyon ABD dolarlık mal ve hammadde ihracatının gerçek-leştirilmesi sonucunda ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 38.6 oranın-da artış göstermiştir. İhracat gelir artışı, genel olarak altın fiyatındaki; bakır ve mo-libden miktarlarındaki ve fiyatlarındaki; yün, deri, taranmış keçi yünlerinin ihraçedilmesiyle ilgili olarak katma değerdeki; kömür ve ham petrol ihracat miktarında-ki artışlardan sağlanmıştır. İnci, kıymetli ve yarı değerli taş, kıymetli madenler, süseşyaları, ihracatın artmasında başlıca etki gösterirken, bir önceki yılın aynı döne-mi ile kıyaslandığında ihracat miktarı, mineral (madeni) ürünlerde 132 milyon ABDdoları, dokuma ve tekstil ürünlerinde 29.2 milyon ABD doları artış göstermiştir.

İhraç Ürünleri

İhraç edilen mallar içerisinde, maden ürünleri 346.5 milyon dolar ile % 40.6; in-ci, kıymetli ve yarı kıymetli taş, kıymetli madenler, süs eşyaları, madeni para 239.9milyon dolar ile % 28.1; dokuma ve tekstil ürünleri 194.2 milyon dolar ile % 22.8;canlı hayvan, hayvansal ve bitkisel ürünler ve gıda ürünleri 24.6 Milyon doları ile% 2.9; deri hammaddeleri, işlenmiş deri, post ve bunlardan yapılmış ürünler 22.6Milyon dolar ile % 2.7 oranlarında yer almakta olup toplam ihracatın % 97.1’inekarşılık gelmektedir.

2003 yılında hayvansal hammadde ihracatı üzerinde kalite kontrol uygulama-sıyla ihracat geliri ve ihracat yapısında değişiklik meydana gelmiş, işlenmemişhammadde ihracat miktarının azalmasına karşılık (işlenmiş) mamul ürün gelir vemiktarında artış yaşanmıştır. Örneğin, yıkanmış keçi yünü ihracat geliri 2003 yılın-da geçen yıla göre 7.8 Milyon dolar artmıştır. Yıkanmış ve yıkanmamış keçi yünüarasındaki fiyat farkı 4.7 Milyon dolara eşit olmaktadır. İhracat edilen keçi (işlenmişderi) postları geliri 2003 yılında 2002 yılına göre 2.7 milyon dolar, dana ve atlarınişlenmiş deri geliri ise 1.6 Milyon dolar artmıştır.

İhraç ürünleri listesi EK-1’de gösterilmektedir.

41

İhracat Yapılan Ülkeler

Moğolistan’dan dünyanın 66 ülkesine mal ihracatı yapmakta olup; Çin % 47,ABD %17.9, İngiltere %15.7’lik paya sahip bulunmaktadır. Toplam ihracatın %80.6’sı bu ülkelere yapılmıştır.

İhracat yapılan ülkelerin tam listesi EK 2’de gösterilmektedir.

İthalat

1.011.600.000 dolarlık mal ve hammadde ithalatının yapılması 2003 yılının ay-nı dönemine göre 210.6 milyon dolarlık veya % 26.3 oranında artışın gerçekleşmişolması anlamına gelmektedir. Son yıllarda maden ve işleme sanayinin ithalat mik-tarı, altyapısal ve sektörel gelişmelere bağlı olarak büyümektedir.

42

İthal Ürünleri

İthalat değişimi mal grubu bazında ele alınırsa, ağaç ve ahşap eşyalar; selülo-it, kağıt, karton vs. altı grubun fiyat tutarı 0.03-6.4 milyon dolar azalmış, diğer mal-lardan on beş grubun tutarı 0.005-64.8 milyon dolar artmıştır. Mineral ürünler itha-latı 64.8 milyon dolarlık veya % 38.9; bitkisel ürün 31.4 milyon dolarlık veya %82.9; dokuma ve tekstil ürün 17.4 milyon dolarlık veya % 20.3; maden ve maden-den yapılan ürünler 27.2 Milyon dolarlık veya % 62.1, makine, mekanik teçhizat(donanım) ve parçaları, elektrik eşyaları ve yedek parçaları 33.5 milyon dolarlık ve-ya % 19.9 oranında artması ithalatın artmasında başlıca etki göstermiştir.

İthal malları listesi EK 3’te gösterilmektedir.

İthal edilen malların % 70.4’ü döviz karşılığı ticaretten, % 5.1’i yabancı kredisermayesiyle ithal edilen mallardan, % 5.2’si yabancı yardım mallarından, % 9.4’üise yabancı yatırım ile ithal edilen mallardan, % 9.7’si ise yabancı siparişçilerin(müşteri) malzemeleri ve eşyalarından oluşmaktadır.

İthal edilen malların toplam tutarında makine, mekanik teçhizat ve parçalar,elektronik eşyalar ve yedek parçaları 201.5 milyon dolar veya % 19.9, mineral ürün231.3 milyon dolar veya % 22.9, bunun içinde petrol ürünleri 210.2 milyon dolar ve-ya % 90.9, hayvansal ve bitkisel ürün ve gıda ürünleri 157.3 milyon dolar veya%15.6, oto ve hava taşımacılık araçları ve yedek parçaları 103.9 milyon dolar ve-ya % 10.3, dokuma ve tekstil ürün 100.9 milyon dolar veya % 10, maden ve ma-denden yapılmış ürün 71 milyon dolar veya % 7, kimyasal ürünler 46.5 milyon do-lar veya % 4.6 oranında yer almaktadır. Bu ürünler toplam tutarın % 90.3’üne sa-hiptir.

Uluslararası mali ve ekonomik kuruluşlardan, bağış yapan ülkelerin yardımıyla52.5 Milyon dolarlık mal ithal edilmiş olup, kaynak ülke bazında ele alınırsa, ABD% 48.6, Japonya % 14, Çin Halk Cumhuriyeti %14.7, Kazakistan %6.7’lik paya sa-hiptir.

Yardım malları, bağış yapan kuruluşlar ve ülkelere göre sınıflandırılırsa, ABD %50.5, Çin Halk Cumhuriyeti %13.8, Japonya % 20.5 pay düşmektedir. Yardım mal-larının % 87.1’i karşılıksız yardımdan, %12.9’u insani yardımdan oluşmaktadır.

Uluslararası mali ve ekonomik kuruluşlar, bağış yapan ülkelerin kredileriyle 52milyon dolarlık mal Moğolistan’a arz edilmiş olup, mallar menşe ülke bazında elealınırsa, Çin’e % 3.4, Macaristan’a % 8.2, Rusya Federasyonu’na % 7.6, Japon-ya’ya % 16.0 Danimarka’ya % 7.7 ayrı ayrı pay düşmektedir.

43

Toplam yardım mallarının çoğu hükümet aracılığıyla getirilmiştir. Kredilerin %30.3’ü Dünya Bankasından, %18.3’ü ise Asya Kalkınma Bankasından, % 40.7’siise Japonya Hükümetinden sağlanmıştır.

Toplam 95.3 milyon dolarlık mal yabancı yatırımlı ve anonim şirket (sermayesi-ne) imtiyazına arz edilmiş olup malın çıkarıldığı ülkeler bazından ele alınırsa, Rus-ya Federasyonu’na % 53, Çin’e 18.5, Letonya Cumhuriyeti’ne % 4.9, İsrail’e % 4pay düşmektedir.

İthalat Yapılan Ülkeler

Moğolistan, dünyanın 85 ülkesinden mal ithal etmiş olup, Rusya Federasyonu% 33.1; Japonya % 7.9; ABD % 2.9; Çin % 24.5; Kore Demokratik Halk Cumhuri-yeti % 8.5, Kazakistan % 2.6; Hong Kong % 3.2’lik oranla toplam ithalat tutarının%79’una sahiptirler. İthalat yapılan ülkelerin tam listesi EK-4’te gösterilmektedir.

Bunların dışında kredi ve yardım parasıyla yapılmakta olan yol inşaatı, kamu te-şebbüsü, haberleşmenin iyileştirilmesine yönelik projenin yürütülmesi, inşaat tesi-sat işlerinin yapılmasına bağlı olarak ithalat edilen malzemeler, teknik teçhizat vegereçlerin değer toplamı yüksek olmakla birlikte ekonomik büyümesine katkı sağ-layacak faktörler olsa bile dış ticaret açığını attırmaktadır.

6.3.2. GSMH

Moğolistan’ın GSMH’sı 2004 yılı cari fiyatlarıyla 1800.2 milyar Tugrik, 1995 yı-lının karşılaştırılan fiyatıyla 775.9 milyar Tugrik olarak gerçekleşmiştir. GSMH 2003yılına kıyaslandığında, cari fiyatıyla %23.2, karşılaştırılan fiyatıyla %10.6 orandaartış göstermiştir.

44

Kişi başına düşen GSMH miktarı 2004 yılında 551 ABD Doları olarak gerçek-leşmiştir. Ancak, resmi verilerde kişi başı milli gelir 551 ABD Doları olarak gözük-mekle birlikte, kayıt dışı ekonomi göz önünde bulundurulduğunda, bu rakamın1800 ABD Doları seviyesinde olduğu görülmektedir. 1995 yılının fiyatıyla kişi başı-na düşen GSMH’nın reel miktarı 2004 yılının sonunda 308.3 bin Tugrik olup, birönceki yıla göre %9.2 oranda artmış göstermiştir.

2004 yılında reel ekonomik büyüme oranı %10.6 olup, bu oranın % 4.4’ü zira-at sektörüne, % 4.2’si sanayi sektörüne, % 2.0’si hizmet sektörüne aittir.

2003 yılında kuraklık ve yoğun kar yağışının etkilerinin yavaşlayarak hayvancı-lık sektöründe %2.9, tarım sektöründe %14.7 oranlarında artış meydana gelmesi,ekonomik büyümenin %1.4’ünün ziraat sektörü tarafından sağlanmasında etkili ol-muştur. Ziraat sektörü, 2000 ve 2002 yılları arasında kuraklık ve yoğun kar yağışıyüzünden ekonomik büyümeyi olumsuz yönde etkilemiştir.

Altın ve bakır konsantresi gibi madencilik sektörünün temel ürünlerinin üretimi-nin, 2003 yılında 2002 yılına oranla yavaşlaması neticesinde madencilik sektörün-de % 1.3 oranında düşüş yaşanmıştır. Dokuma üretiminde meydana gelen %17.2oranındaki düşüş sanayi sektörünün büyümesine olumsuz etkide bulunmuştur. Fa-kat ekonominin önemli sektörleri olan hizmet, taşımacılık ve haberleşme, toptan veperakendecilik, banka ve mali kuruluşlar, gayrimenkul ve ticaret hizmetleri sektör-lerinde % 7.1-% 47.6’ya varan artışların gerçekleşmesi sayesinde ekonomik büyü-me % 5.6’ya ulaşmıştır.

GSMH Temel Göstergeleri (1999-2004)

Yıllar 1999 2000 2001 2002 2003 2004

GSMH-Cari, Milyar Tugrik 925.3 1018.9 1115.6 1240.8 1461.2 1800.2

GSMH farkı, oran 13.2 10.1 9.5 11.2 17.8 23.2

GSMH 1995 yılın fiyatıyla,Milyar Tugrik 625.9 632.5 639.0 664.9 702.4 775.9

Ekonomi reel büyüme, oran 3.2 1.1 1.0 4.0 5.6 10.6

Kişi başına düşen GSMH,cari fiyatıyla, bin Tugrik 392.3 426.2 460.1 504.6 586.9 710.5

Kişi başına düşen GSMH,1995 yılın fiyatıyla, bin Tugrik 265.3 264.6 263.5 270.4 282.2 308.3

GSMH, Milyon $ 905.6 946.6 1016.3 1117.5 1274.5 1518.6

Kişi başına düşen GSMH, $ 383.9 396.0 419.1 454.5 511.9 551.0

45

Sektörlere Göre Ekonomik Büyüme

1999 2000 2001 2002 2003 2004

Sanayi 1.1 2.7 16.5 4.7 0.4 39.6Ziraat 4.2 -14.9 -18.5 -10.7 5.8 41.5İnşaat 1.6 -14.6 10.8 18.5 47.6 1.1Taşımacılık ve haberleşme 6.1 25.2 14.9 16.2 13.9 18.6Toptan ve perakendecilik 1.3 26.1 9.8 13.3 7.1 18.6Hizmet 5.4 2.7 -0.2 6.0 0.0 18.6GSMH reel artış oranı 3.2 1.1 1.0 4.0 5.6 10.6

2003 Yılında GSMH Yapısı 1999 Yılında GSMH Yapısı

GSYİH ve Sektör Oranları

6.3.3. Enflasyon

Aralık 2004 itibariyle TÜFE, Aralık 2000 (baz yıl) ile kıyaslandığında % 27.5, birönceki geçen yılın sonuna göre % 11.0, bir önceki aya göre % 0.9 oranlarında ar-tış göstermiştir. Son yıllarda tüketim malları ve hizmetlerin fiyat artışı yavaşlayarak,

46

nispeten istikrara kavuşmasına rağmen, dış etkilerden dolayı tüketim malları sepe-tindeki petrole dayalı ürünlerin fiyatlarının artması diğer mal ve hizmetleri etkileye-rek, enflasyon oranını yükseltmektedir. Enflasyon oranı 2001 yılında % 8.0, 2002yılında %1.6, 2003 yılında % 4,7 olarak gerçekleşmiştir.

Enflasyon Oranları

6.3.4. Dolar Kuru

Merkez Bankası, ekonominin dış rekabet gücünün arttırılması, ticaret için istik-rarlı ortamın oluşturulması amacıyla, Tugrik’in dövize karşı değerinin korunmasınıhedeflemektedir.

Son yıllarda Tugrik’in değeri dövize karşı istikrarlı seyretmekte olup, ani deği-şimler meydana gelmemiştir. Örneğin, Tugrik’in ABD Doları karşısındaki değeri2000 yılında % 2.3, 2001 yılında % 0.5, 2002 yılında % 2.1, 2003 yılında % 3.8,2004 yılında % 4.0 oranında kayba uğramıştır.

2004 yılı için ortalama kur 1 ABD $ =1215 Tugrik olarak gerçekleşmiştir. Aralık2004 sonunda resmi kur 1 ABD $=1209 Tugrik olup bir önceki aya göre % 0.4 ora-nında değer kazanmıştır.

47

Moğolistan’ın dış ticaret açığının, GSMH’sının %10’una eşit olmasına rağmenTugrik’in yabancı paraya karşı değerinin nispeten istikrarlı oluşu, dış ülkelerdengelen kişisel döviz havaleleri, kredi ve yardımlar ile sermayenin resmi içe yönelikakışının artarak ticaret açığını telafi edebilecek ölçüde olması ve dış ticaret açığıiçinde dövizle yapılan karşılıklı ticaret açığının az olmasıyla açıklanmaktadır.

6.3.5. Asgari Ücret

2000 yılının ilk yarısında 11.2 ABD Doları olan asgari ücret seviyesi, Hükümettarafından 1 Ekim 2000 tarihinde 16.7 ABD Dolarına, 1 Ekim 2001 tarihinde 22.5ABD Dolarına, 1 Ekim 2002 tarihinde 27.0 ABD Dolarına, 1 Mart 2004 tarihinde34.9 ABD Dolarına yükseltilmiştir.

Böylece asgari ücret ile asgari geçim seviyesi, asgari emekli maaşı ve özel sek-törde çalışanların ücretleri arasında bir denge kurulmuştur.

Halihazırda asgari ücret seviyesi, Ulan Bator bölgesindeki asgari geçim seviye-sinden % 56.2, asgari emekli maaşından % 25.0 daha fazladır.

Asgari ücret ile asgari geçim seviyesi göstergeleri karşılaştırılarak aşağıdakigrafikte gösterilmiştir.

6.3.6 Fiyatlar

Ocak 2004 itibarıyla belli başlı pazarlardaki temel ürünlerin ve Moğolistan’dakipetrol dağıtım istasyonlarından alınan akaryakıt fiyatlarının ABD Doları cinsindenyıllık ortalama değeri EK-5’te gösterilmektedir.

6.3.7 Tüketici Fiyatları Endeksi

Tablodan da görüleceği üzere, Aralık 2000 (baz alınan dönem) ile Aralık 2004arasında, tüketici fiyatları genel endeksi %27.5 artış göstermiştir. Söz konusu dö-nemde, en büyük artış %32.7 ile gıda fiyatlarında, en düşük artış ise %5.9 ile eveşyalarında meydana gelmiştir.

48

2003 sonu ile 2004 sonu kıyaslandığında, genel endeks %11 oranında artmış,söz konusu dönemde en büyük artış %21.9 ile ulaşım ve haberleşme sektöründe,en düşük artış ise %1.3 ile giyim-kuşam sektöründe meydana gelmiştir.

2004 yılı Kasım-Aralık ayları kıyaslandığında ise; gıda, giyim-kuşam ve diğermal ve hizmet fiyatlarında artış, konut, yakıt, elektrik, ev eşyaları, ulaşım ve haber-leşme fiyatlarında azalış meydana gelmiştir. Kültür, eğitim, ilaç ve hastane hizmet-leri fiyatları ise değişmemiştir.

Tüketici mal ve hizmet fiyat endeksi, 2004- XII 2004- XII 2004- XI

sepetlere göre, yüzde 2000- XII 2003- XII 2004- XII

Genel endeks 127.5 111.0 100.9Gıda 132.7 115.2 102.8Giysi, ayakkabı, kumaş 111.7 101.3 100.2Daire (apartman), yakıt, elektrik 130.2 103.9 97.2Ev eşyaları 105.9 105.1 99.3İlaç, hastane hizmetleri 118.0 103.6 100.0Taşımacılık, haberleşme 130.7 121.9 99.5Kültür, eğitim mal ve hizmetleri 122.9 107.5 100.0Diğer mal ve hizmetler 132.6 108.2 100.6

6.3.8. Dış Borç

Moğolistan’ın dış borç miktarı 1991-2002 yıllarında 1 milyar 255 milyon ABDdoları olarak gerçekleşmiştir. Dış borcun ülke ve mali kuruluşlara göre payları gra-fikte gösterildiği gibidir.

2005 yılında, bağış yapan ülkeler ve uluslararası mali kuruluşlardan 148.3 mil-yon dolar kredi sağlanması planlanmaktadır. Öte yandan, 48.1 milyon dolarlık dışborç ödemesi yapılması öngörülmektedir.

49

6.3.9 Aldığı Dış Yardım

İstatistik verilere göre 2004 yılında ziraat, inşaat, çevre, enerji, sağlık, sosyalgüvenlik, ulaştırma ve diğer sektör ve alanlarda kullanılmak üzere 44.5 milyon do-lar karşılıksız dış yardım alınmıştır.

Kullanılan toplam yardımın %30’u ABD, %26’sı Japonya, %7’si Almanya, %6’sıAB, %5’i Asya Kalkınma Bankası’ndan sağlanmıştır.

Kredi ve yardım kullanımı ile, ziraat sektöründe 12.1 milyon dolarlık proje ger-çekleştirilmiştir. Bunun 10.8 milyon doları karşılıksız yardım, geri kalan 1.3 milyondolarlık kısmı düşük faizli kredidir. İnşaat sektörü için 12.3 milyon dolarlık kredi veyardım kullanılmıştır. Bunun 6.8 milyon doları karşılıksız yardım, 5.5 milyon dolarıdüşük faizli kredi şeklinde temin edilmiştir. Enerji sektörünün gelişimi için 11.5 mil-yon dolar dış yardım ve kredi alınmıştır. Bunun 2.1 milyon doları karşılıksız yardım,9.4 milyon doları düşük faizli kredidir. Ulaştırma sektörünün gelişimi için 9.8 milyondolar dış yardım ve kredi sağlanmıştır. Bunun 4.25 milyon doları karşılıksız yardım,5.6 milyon doları düşük faizli kredidir.

50

6.3.10. Ödemeler Bilançosu

Cari işlemler hesabı

Cari işlemler hesabı açığı 2003 yılında resmi karşılıksız transferler dahilGSMH’nın %7.7’sini oluşturmaktadır.

Son yıllarda cari işlemler hesabında değişim meydana gelmektedir. Örneğin;mal ihracatından sağlanan gelirler 2000 yılında cari işlemler hesabı toplam alacakbakiyesinin yaklaşık %76’sını, ithalat ise toplam borç bakiyesinin %87’sini oluştur-muş, 2003 yılında ise bu oranlar sırasıyla %63 ve %78 olarak gerçekleşmiştir. Öteyandan, vatandaşların kişisel transfer tutarları artarak hizmet ticaretinin alacak veborç cari dengesindeki ağırlığı büyük miktarda artmıştır.

2003 yılı sonu itibarıyla, hizmet ticaretinin toplam alacak bakiyesinin 207.9 mil-yon dolar, borç bakiyesinin ise 257.1 milyon dolar olarak gerçekleşmesi sonucuhizmetler dengesi 49.1 milyon dolar açık vermiştir.

Son yıllarda turizm sektörü gelirinin, hizmet ticaretindeki ağırlığı fazlaca artarak2003 yılında hizmet ticaretinin toplam alacak bakiyesinin %68.8’ine ulaşmıştır. Hiz-met ticareti borç bakiyesi içersisinde turizm sektörünün oranı %50’den 2003 yılın-da %41.8’e düşmüştür. İç ekonominin canlanması, tüketim ve hizmet talebinin art-masıyla birlikte haberleşme, sigorta, banka, finans hizmetleri, yolcu ve havayolla-rı, demiryolları taşımacılık hizmetlerine yönelik harcamalar da nispeten artmakta-dır.

Yurtdışında çalışan vatandaşların para transferleri büyük miktarda artması içtalebi canlandırmakta ve tüketim malları ile ulaşım araçlarının ithalatı artmaktadır.Bu durum hem döviz kurunun istikrarlılık durumunu olumlu etkilemekte, aynı za-manda ekonomideki para akışını arttırmakta ve gayrimenkul sermaye fiyatlarınındüşmemesine neden olmaktadır. 2003 yılında kişisel para transferleri 74.3 milyondolara ulaşmıştır. Bu tutar GSMH’nin %5.8’ine eşittir.

ÖDEMELER DENGESİ Milyon dolar2002 2003 2004

CARİ İŞLEMLER DENGESİ -105.1 -98.7 -104.5

Ticaret dengesi -228.9 -199.6 -212.4İhracat (FOB) 523.9 627.3 738.6İthalat (CIF) -752.8 -826.9 -951.0Hizmet ticareti (net) -9.3 -49.1 -44,9Gelirler (net) -4.5 -11.5 -18.2Dış borç faiz ödemeleri -10.8 -11.9 -17.4Transferler 137.6 161.5 171.0

51

SERMAYE HAREKETLERİ 157.4 4.9 202.3

Orta ve uzun vadeli sermaye hareketleri 180.1 29.4 178.8Kısa vadeli borç -22.7 -24.5 5.0Net hata ve noksan 14.2 -3.1 -30.9TOPLAM: GENEL DENGE 66.5 -96.8 66.9

Sermaye hesabı

Dış kredi ve yardımların verimli kullanımını sağlamak amacıyla “Dış Kredi veYardımların Koordine Edilmesi Hakkında Kanun”, Haziran 2003’te Meclis’te onay-lanmıştır. Kanunun onaylanmasıyla, dış kredi ve yardımların koordinasyonununönündeki engeller aşılarak yabancı ülke ve kuruluşlarla ekonomik işbirliğinin can-lanmasında önemli bir adım atılmıştır.

Moğolistan hükümeti 2003 yılında 128.1 milyon dolarlık düşük faizli kredi kul-lanmıştır. Bu meblağın 89.9 milyon doları ekonomik faaliyetler, 26 milyon dolarısosyal hizmetleri için kullanılmıştır.

Hükümet aracılığıyla, 2003 yılında kullanılan kredinin % 34 ü Asya KalkınmaBankası, %25.7 si Dünya Bankası, %15.2 si Japonya tarafından sağlanırken, 2004yılında ise %45.1 i Dünya Bankası, %28.8 i Asya Kalkınma Bankası, %9.3 ü Ja-ponya tarafından sağlanmıştır.

Moğolistan Hükümeti uluslararası kuruluşlar ve dış ülkelerden almış olduğukredi hizmetlerinin ifasını zamanında yerine getirmektedir. 2003 yılında dış krediana borç ödemesi olarak 260.7 milyon dolar (ödemeler bilançosu yöntemiyle)ödenmiştir. Bunun büyük bir kısmını Rusya Federasyonuna ödenen konvertible(değiştirilebilir) ruble borcu oluşturmaktadır.

Moğolistan ekonomisi ve sosyal sektörüne yapılan toplam yatırımın büyük kıs-mı dış kredi ve yardımlarla finanse edilmektedir. Hükümet tarafından öncelikli sek-törler olarak belirlenen madencilik, yün, keçi yünü, deri işleme, et üretimi, turizm,bilişim teknolojisi sektörüne ve çağdaş yönetim, teknik, teknoloji transferi, ürünle-rin rekabet gücünün arttırılmasına yönelik doğrudan yatırımların desteklenmesineyönelik çalışmalar yapılmaktadır. Yabancı şirketlerce 2003 yılında 196.8 milyon do-larlık yatırım izin belgesi alınmış ve 131.5 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. 2004yılında ise 132 milyon dolarlık doğrudan yatırım yapılmıştır.

Yatırımların büyük kısmı jeoloji, maden arama faaliyetlerinde kullanılmıştır. Ti-caret ve toplu yemek sektörlerinde işletme sayısı fazla olmasına rağmen bu alan-lara yönelik yatırım miktarları düşük seviyelerdedir.

52

6.3.11. Döviz Rezervleri

Döviz rezervlerinin verimli kullanımı, riskten korunması ve artırılması yönünde-ki çalışmalar, altın satışından elde edilen gelirler ve yerel altın madencilik şirketle-rinden satın alınan altın miktarının artması sonucunda Mongol Bankasındaki dövizrezervi 1999 yılında 116.9 milyon dolar iken 2003 yılında 129 milyon dolara yük-selmiştir. Döviz rezervleri 2003 yılı içerisinde 250 milyon dolara kadar ulaşmış an-cak Rusya Federasyonuna yapılan borç ödemesi nedeniyle yıl sonunda bu rakam129 milyon dolara gerilemiştir.

Moğolistan, Rusya Federasyonuna ödenecek büyük ölçüde borcunun kalma-mış olması nedeniyle, borç sorununu çözebilmiş bir ülke olarak yabancı yatırımcı-larda güven duygusu uyandırmış ve işbirliği yapılması konusunda güvenilebilecekve yükümlülüğünü yerine getiren bir ülke olduğunu ispatlamıştır.

53

7.1 EKONOMİK SEKTÖRLER

7.1.1 Tarım, Orman ve Hayvancılık

Tarım ve hayvancılık sektörünün geliştirilmesi için Hükümet tarafından hazırla-nan plan ve programlarda hayvansal üretimin arttırılması, tahıl, patates, sebze vs.sulamalı tarımının geliştirilerek bakir toprağın tarıma elverişli duruma getirilmesi,su rezervinin arttırılması, yoğun hayvancılığın geliştirilmesi gibi ana faaliyetler he-def alınmıştır.

Hayvan sağlığının korunması, mera zararlılarıyla mücadele, sulamalı tarımınıngeliştirilmesi, hayvan ırkının ıslahı konularında yürütülmekte olan programların fi-nansmanına Hükümetin ziraat sektörü bütçesinin büyük bir kısmı harcanmaktadır.2000-2004 yılları arasında 12 vilayete ait 161 sumun 2 milyon 147 bin hektar ala-nında mera bitkilerinin tarla fareleri ve çekirgelere karşı korunması için çalışmalaryapılmış bu çalışmaların sonucunda % 85-90 oranında başarı sağlanmıştır. Tarlafaresi ve çekirge ile mücadele edilen alan 1999 yılına kıyasla 1.8 kat genişlemiş vebu çalışmalara son 4 yılda kamu bütçesinden 3.3 milyar Tugrik (yaklaşık 3 milyondolar) harcama yapılmıştır.

Tarım

Moğolistan’da öncelikli olarak üretimi yapılan tarım ürünleri arasında tahıl, pa-tates, lahana, havuç, pancar, kuru soğan, sarımsak, salatalık, domates, kabak sa-yılabilir.

2004 yılı itibariyle buğday ekimi başı çekmekte olup, bunu patates ve sebzeekim alanları takip etmektedir. Elde edilen ürün miktarı bakımından ise 135.622 tonile yine buğday önde gelmekte, onu 80.192 ton ile patates, 49.171 ton ile sebzeüretimi takip etmektedir.

bin tonMamuller 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2004/2003%

Tahıl 166.7 138.7 138.7 123.1 165.0 138.5 83.9Patates 63.8 58.9 58.0 51.9 78.6 80.1 101.9Sebze 39.0 44.0 44.5 39.7 59.6 49.1 82.5

Bir hektar alandan elde edilen tahıl 2001 yılında 7.1 centner (elli kilogramlık birağırlık birimi), 2002 yılında 4.8 centner, 2003 yılında 8.0 centner, 2004 yılında 8.0

7. EKONOMİK VE SOSYAL SEKTÖRLERDEKİ DURUM

54

centner olmuştur. Bir hektar alandan elde edilen patates ise 2001 yılında 65.6,2002 yılında 50.7, 2003 yılında 93.4, 2004 yılında 88.3 centner olarak gerçekleş-tirmiştir.

Son dört yılda toplam 750 hektar alan sulama kapasitesine sahip 4 sulama te-sisinin yeniden kurulması ve 3744 hektar alan sulama kapasitesi olan 14 sulamatesisinin onarılarak işletilmeye başlamasıyla sulamalı tarım alanı 4494 hektar art-mıştır.

2000 yılından beri patates, sebze ekimi yapan aile sayısı 3.7 bin artmış ve el-de edilen ürün miktarı da % 33.3 oranında artış göstermiştir.

Ormancılık

Moğolistan’da 14 milyon hektarlık ormanlık alanda, 140 çeşit ağaç ile çalı bu-lunmakta olup 1.4 milyar m3’lük ağaç kaynağı mevcuttur. Ormanlık alanlar ülketoprağının yaklaşık %9’unu kaplamaktadır.

Son otuz yıllık süre içinde, yangın, zararlı haşereler, ağaç hastalıkları, yasa dı-şı yollardan büyük miktarlarda ağaç kesimi gibi nedenlerden ötürü ülke genelinde1.4 milyon hektarlık ormanın yok olduğu hesaplanmıştır.

Ormancılık faaliyetleri konusunda;

Piyasa ekonomisine geçiş sırasında ormancılık sektörü ihmal edilmiş, ormanla-rın korunması için alınması gereken tedbirler alınmamıştır. Hükümetin, bu durumugöz önünde bulundurarak adım adım tedbirler alıp uygulamaya geçirmesiyle, or-manların korunması ve zararların telafisi konusunda ilerleme sağlanabilmiştir.

q Ormanlar ve ormancılık konularında bazı yasal değişiklikler yapılarak, “Or-man konusunda ulusal program” yeniden onaylanmış, sözkonusu programınyürürlüğe girmesiyle, ilgili hukuki belge yenilenerek orman hakkında takipedilecek politika belirlenmiştir.

55

q Ağaç ve ahşap malzemelerin yurt dışına çıkarılması için ödenecek ihracatözel vergisinin belirlenmesi ile en yakın civardaki kaliteli ormanların harapedilmesi ve buralardaki ağaçların kesilerek yurtdışına çıkarılması engellen-miştir.

q Zarar gören ormanların telafi edilmesine yönelik çalışmaların normatif giderdeğeri yeniden belirlenmiş ve ormanlaştırma çalışmaları iki kat artmıştır.Buçalışmalara işsiz vatandaşların katılımı çok olmuştur.

q Ormanların, halk ve yerel kuruluşlarca sahiplenilmesini teminen çalışmalar,bu konuda eğitimler düzenlenerek ormanın korunmasına ilişkin stratejik ted-birler alınarak uygulanmaya başlanmıştır.

q Ormancılık sektörünün faaliyetlerini ülke genelinde birleştirerek düzenleme-ye görevli hükümet acentesinin bünyesinde ormancılık faaliyetleri canlan-maya başlayarak, ormanın korunması ile telafi edilmesine ilişkin çalışmalarhızlanmıştır. Hükümet acentesi, yabancı ülkeler ve uluslararası kuruluşlarlaişbirliğini arttırarak, onlar tarafından Moğolistan ormancılık sektöründe yapı-lacak projelerin karşılıklı fikir değişiminde bulunarak uygulanmasına yönelikuygun şartları oluşturmaktadır. Başka bir deyişle, Moğolistan ormancılıksektörü için dışardan gelecek projeleri organize eden bağımsız bir kuruluşvardır.

Hayvancılık

2004 yıl sonu itibariyle hayvan sayısı 27.966.000’e ulaşarak bir önceki yıla gö-re 2.5 milyon veya %10 oranında artış göstermiştir. 2004 yılında hava koşullarınınve buna bağlı diğer etkenlerin olumlu olması sayesinde geçen yıllara göre nispe-ten daha fazla yavru hayvan yetiştirilmiştir. Aynı zamanda, hayvan kaybındakiazalma da hayvan sayısının artmasında etkisini göstermiştir.

Hayvancılık çağdaş bir anlayışla değil, uzun yıllardır süren geleneksel yöntem-lerle sürdürüldüğünden sektörün ülke ekonomisine sağlayabileceği potansiyel kat-kının gerçekleştirilmesi, büyük yatırımlar yapılmadığı sürece mümkün görülme-mektedir. Ülke kişi başına düşen canlı hayvan sayısı bakımından çok zengin olma-sına rağmen et ihracatında, ulaşabileceği noktanın çok gerisinde kalmaktadır.Hayvancılığın geleneksel yöntemlerle sürdürülüyor olması, sektörün doğa koşulla-rına bağlı olması sonucunu getirmekte, sektördeki gelişim dalgalı bir seyir izlemek-tedir. 2001 yılında bazı vilayetlerde ortaya çıkan şap hastalığı ise bu sektörü teh-dit eden bir unsurdur.

Hayvancılık sektöründe hayvan deri kalitesinin arttırılması, hayvan ırklarındamelezleme yapılması ve hayvanların meradaki ekstansif yapılan besicilikten en-tansif besiciliğe geçilmesi hususunda ön araştırmalar sürdürülmektedir.

56

Moğolistan’daki siyasi ve ekonomik sistemin son on yıl içindeki geçiş sürecin-de, bir çok alanda olduğu gibi tarım ve hayvancılık sektörlerinde de, büyük bir de-ğişim görülmüştür. 1990 yılına kadar merkezi planlamayla kontrol altında tutulantarım sektörü teknik ve mali teşviklerle ayakta tutulmuştur. 1990’dan sonra ise, ta-rım alanındaki kooperatifler, negdeller, dağılmış; merkezi hükümetin ve kooperatif-lerin sağlamış olduğu teşviklerle birlikte veterinerlik, besicilik ve pazarlama olanak-ları ortadan kaybolmuştur. Piyasa mekanizmalarının çok yavaş gelişiyor olması se-bebiyle de, ekonomik yaşamda beklenen iyileşme günümüze kadar sağlanama-mıştır. Yıllar itibariyle gerileyen verimsiz tarım üretiminin sonucu olarak, üretim içtüketiminin ancak %20’sini karşılar hale gelmiş; Moğolistan Çin’den tarım ürünleriithal etmeye başlamıştır.

Bu olumsuz koşullara karşı, %93.4 oranında özelleştirilmesi sağlanan hayvan-cılık sektörünün verdiği tepki, nitelik yerine niceliğe yönelik olmuştur. 1990-99 yıl-ları arasındaki dönemde, Moğolistan’ın hayvan stoku yaklaşık %30’luk bir artışgöstermiş; ülkedeki canlı hayvan sayısı 25.9 milyon baştan 33.6 milyon başa çık-mıştır. Bir yandan ülkedeki hayvan stoku artarken, diğer taraftan, doğal ve insanietkenlerle mera alanlarında daralma olmuştur. Basında yer alan haberlere göre,%44.7’si çölleşmiş olan ülke arazisinin ancak %21.7’si otlak olarak kullanılabilecekdurumdadır.

Hayvan sayısı (yıllar itibariyle) bin

Hayvan adı 2000 2001 2002 2003 2004

Toplam 29236.7 25335.6 23280 24888.8 27966.8Deve 315.5 278.3 247.2 251.8 256.3At 2609.4 2152.2 1953 1937.5 1999.6İnek 3028.3 2031.8 1853.4 1768.3 1835.5Koyun 13206 11439 10232.4 10417.6 11659.9Keçi 10077.5 9434.2 8994.1 10513.5 12215.4

Moğolistan ekonomisinde hala önemli bir yeri olan hayvancılık sektörü, toplamistihdamın yaklaşık %50’sine sahip olmakla birlikte, GSYiH’nın %35’ini karşılamak-tadır. Toplam ihracat rakamları içinde hayvancılık sektörünün payının da ancak %15’lere yaklaştığı gözönüne alınırsa, büyük çoğunluğu göçebe olan hayvancılıklauğraşanların elde ettikleri et, süt, yün ve derilerle kendi ihtiyaçlarını bir ölçüde kar-şılayabildikleri anlaşılmaktadır.

Son iki yıldır yaşanan “zud” (kış felaketi), ülkenin %60’ını ciddi biçimde etkile-miş, iki yılda ölen hayvanların toplam sayısı 5 milyona yaklaşmıştır. Denizden or-talama yüksekliği 1580 m. olan Moğolistan’da “zud” bir istisna olmamakla birlikte,

57

felaketin iki yıl üst üste gerçekleşmiş olması, ayrıca iki kış felaketi arasında kurak-lık görülmesi, ülkenin bu derece olumsuz etkilenmesine yol açmıştır.

Moğolistan hükümeti, önümüzdeki kışa hazırlık yapmak; gittikçe zor durumadüşen hayvancılık sektörüne destek olmak ve en önemlisi bu konudaki politikası-nı belirlemek amacıyla çeşitli uluslararası toplantılar düzenlemiştir.

Yerel ve merkezi hükümet görevlilerinin katıldığı; Japon, Rus ve İngiliz uzman-ların da davet edildiği bir toplantıda, en önemli meselenin, meralara zarar verme-den, Moğolistan’ın mevcut hayvan stokunun korunması olduğu belirtilmiştir.

Ayrıca, çeşitli yabancı kuruluşların temsilcilerinin de katılımıyla ayrı bir seminergerçekleştirilmiştir. Mera kanununa yönelik yasa tasarıları üzerinde çalışma başla-tılması; hayvancılıkla uğraşanların aynı zamanda çiftçilik yapmasının özendirilme-si ve hayvan kalitesinin arttırılmasının kararlaştırıldığı seminerde, piyasadaki diğeraktörlere karşı güç birliği yapılabilmesi için kooperatiflerin tekrar canlandırılması ilehayvansal ürünleri işleyen küçük ve orta ölçekli işletmelerin daha fazla desteklen-mesi de gündeme getirilmiştir.

Tarım ve hayvancılık konusunda, Asya Kalkınma Bankası’nın da desteğiyle, 20milyon dolarlık “Yeşil Devrim” Projesi başlatılmıştır. Projenin temel amaçları arasın-da “zud” felaketinin etkilerini bertaraf etmek; piyasanın gelişimine katkı sağlamak,ulusal üretimi arttırmak ve kırsal bölgelerin haberleşme ağını yenilemek bulunmak-tadır.

“Entansif Hayvancılığı Geliştirme ve Destekleme Programı” 24 Haziran 2003 ta-rih ve 160 sayılı Moğolistan Başbakanlık kararı ile onaylanmıştır.

Son dört yılda devlet, saman stoku ve yem birimini 22 adetten 35’e kadar yük-seltilmiştir. Tüm vilayetlerde saman ve yem stok biriminin şubeleri bulunmaktadır.

58

2000-2004 yıllarında mera su kapasitesinin ıslahı için kamu bütçesi ve ulusla-rarası kredi ve yardım kaynağından 4.6 milyar Tugriklik (4.1 milyon dolar) harcamayapılarak, 1844 kuyu onarılmıştır.

2004 yılı itibariyle, kuyu tadilatı için yapılan harcamaların 1999 yılına göre yak-laşık % 70 oranında arttırılması sonucunda toplam 3886 kuyu kullanıma açılmış,11.6 milyon hektarlık mera arazisine su sağlanmıştır. Bunun son 10 yılda gerçek-leşen en büyük ilerleme olduğu söylenebilir.

Hayvanları salgın ve parazit hastalıklardan koruma çalışmaları çerçevesinde2000-2004 yıllarında 20.8 milyar Tugriklik (18.5 milyon dolar) harcama yapılmış veçift sayım ile 308.8 milyon hayvan işleme dahil edilmiştir.

Moğolistan’da et ve et ürünleriyle iç talep tamamen karşılanmakta ve belirli birkısmı ihraç edilmektedir. Hayvan kesimi zamanında yaklaşık 70 bin ton et işlemekapasitesine sahip büyük ve küçük 28 fabrika faaliyet göstermektedir. Toplam etin%10’u fabrika yöntemiyle hazırlanmaktadır. 2001-2004 yılında 8 adet et işlemefabrikası işletilmeye başlanmıştır. Et işleme fabrikaları tasdik edilerek, yaklaşık 20fabrikaya et ihracat izni verilmiştir. Süt ve süt ürünleri ile ilgili KOBİ’lerin sayısı 1999yılına göre 2 kat artarak 33’e ulaşmıştır.

59

7.1.2. Madencilik

Moğolistan yer altı zenginlikleri bakımından büyük bir kapasiteye sahip olupserbest piyasa ekonomisine geçtiği bu dönemde yer altı maden yataklarının kulla-nımı gittikçe artmaktadır. Madencilik sektörü ülkenin en önemli sektörü niteliğinde-dir. Endüstriyel çaplı ilk madencilik çalışmalarına XX. yüzyılın başlarında altın ma-denciliği ile 1901’de, kömür madenciliğine 1912 yılında başlanmıştır. Bakır cevhe-ri ve konsantreleri, altın, petrol, molibden, turgiten, merit, fluospar ve kömür Moğo-listan’ın en önemli yer altı zenginliklerini oluşturmaktadır. Maden üretim hacmi hız-la büyümektedir.

Madencilik alanında, 2002 yılında 319.9 milyon dolarlık, 2003 yılında ise 391.4milyon dolarlık üretim yapılmıştır. 2002 yılında madencilik sektörünün üretimi, top-lam sanayi üretiminin %47.3’üne ve 2003 yılında %54.3’üne eşit olarak gerçekle-şerek 2002 yılında GSMH’nın %10.1’ine, 2003 yılında %12.7’sine ulaşmıştır. 2002yılında madencilik sektörünün ürünleri, toplam ihraç ürünlerinin %33.1’ine eşit ol-muş ve bu rakam 2003 yılında ivme kazanarak %34.8’e ulaşmıştır.

- Altın

2004 yılı sonu itibariyle maden işleten 128 şirket (kuruluş, vatandaş) tarafındanüretilen 11595 kg altın Moğol Bankasına (Merkez Bankası) satılmıştır. Moğol Ban-kası aracılığıyla yurtdışına çıkarılmayan altın miktarı gayri resmi haberlere göre7.5 tonu bulmaktadır. Bu hesaba katılırsa, Moğolistan`in dünya piyasasına satmışolduğu altın miktarı, 19.1 tonu bulmuştur. Bu sektörde faaliyet gösteren başlıca şir-ketler; “Altan Dornod Mongol”, “Şijir alt”, “Gatsuurt”, “Mongol gazar”, “Erdes Hol-ding”, “Toson alt” dır.

Madencilik sektöründe işlenen başlıca madenler ve miktarları EK 6’da gösteril-mektedir.

60

- Bakır

Bakır üretiminde en büyük endüstri tesisi, Moğol-Rus ortaklığı Erdenet bakır te-sisi ve Tsagaan Suvraga bakır-porfir tesisleridir. Özel ruhsat alınarak yapılan araş-tırmalar sonucu bakır rezervinin büyük olduğu tespit edilmiştir. 2003 yılında 24 mil-yon Tugrik değerinde 81,4 bin ton bakır cevheri ve konsantresi üretilmiştir.

- Molibden

Molibden konsantresi Erdenet bakır tesisi, Tsagaan Suvraga tesisi, Ariin Nuur,Ondor Tsagaan ve Yguzer bakır tesislerinde yan ürün olarak üretilmektedir.2003yılında 3.028 ton molibden konsantresi ihraç edilmiştir.

- Kömür

Moğolistan’da üretilen kömürün neredeyse tamamı enerji üretiminde kullanıl-maktadır. 20 lokasyondan yaklaşık 4.900.000 ton kömür üretimi yapılmaktadır.200’den fazla yataktan 40’ında jeolojik çalışmalar tamamlanabilmiştir. En önemliüretim yatakları Baganuur, Shariin Gol, Shivee Ovoo, Aduunchuluun ve Talbu-lag’dır.

- Ham Petrol

Moğolistan’da toplam 538.000 hektar’lık 22 petrol sahasında sözleşmeli olarakpetrol üretiminin yapılması için ihale yapılmış olup şimdilik 6 sahada Amerikalı,Avusturyalı ve Çinli petrol şirketleri üretim yapmaktadır.

7.1.3. Enerji

Moğolistan Hükümeti tarafından 1 Ağustos 2001 tarihinde yapılan reformlar ne-ticesinde Enerji Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren devlet enerji fabrikaları da-ğıtılarak devlete bağlı 18 şirket haline getirilmiştir. Enerji sektöründe özel kuruluş-

61

ların katkılarının arttırılması, pazar ekonomisine geçiş sürecinin hızlandırılması veekonomik verimin arttırılması amacıyla enerji şirketlerinin sırasıyla özelleştirilmesiyönünde bir politika izlenmektedir.

Moğolistan Enerji sektörünü 2022 yılına kadar geliştirme politikası içeren “Mo-ğolistan Enerji Sistemi” adında program hazırlanarak Moğolistan Bakanlar Kuruluve Meclisi tarafından onaylanmıştır.

28-29 Mart 2002 tarihinde Moğolistan Hükümeti ve Dünya Bankası tarafındanortak olarak düzenlenen “Enerji Sektörü – Donör Ülkeleri Toplantısı” Ulan Bator’dayapılmıştır. Son 10 yıl içerisinde Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Japon-ya, ABD, Almanya, Çin, Kore ve uluslararası kuruluşların desteği ve onlar tarafın-dan sağlanan krediler ile sektörün teknik yapısı ve teknolojisi değiştirilmiştir. Bununyanısıra, uzmanların eğitimi, yedek parçaların temini, enerji veriminin arttırılması,kömür, elektrik ve ısıtma tarifelerinin arttırılması ve enerji sektörü mevzuatlarınıniyileştirilmesine yönelik çeşitli projeler yürütülmektedir.

Kırsal bölgede yaşayan 100 bin aileye güneş enerjisi sağlamaya yönelik çalış-malar Hükümet tarafından yürütülmektedir. İleride 100 mWT kapasiteli Orhun Hid-ro-Elektrik Santrali ve Dorgon Hidro-Elektrik Santralinin kurulması planlanmakta-dır.

İlçe merkezlerinde elektrik, kömür, doğal gaz ve yenilenebilir enerji ile köy hal-kına elektrik sağlanmasına ilişkin “bin güneş evi” adında bir proje yürütülmektedir.

7.1.4. İmalat / KOBİ’ler

- İmalat Sanayi

2003 yılı verilerine göre imalat sanayinin toplam sanayi sektörü içindeki payı%34,2 dolayındadır. Öne çıkan alt sektörler ve imalat sanayi içindeki payları sıra-sıyla gıda işleme (%12,6), tekstil (%12,7), deri ürünleri (%3,8) ve kimyasallardır.

İmalat sektör yapısına bakıldığında, hayvancılık sektörüyle ilişkili ürünler ilk sı-ralarda yer almaktadır. Et ve mandıra ürünleri, tabakhane ürünleri, deri ve kürkürünleri, kaşmir, yün eğirme ve dokuma, yünlü giysiler, battaniye ve halılar enönemli imalat ürünleridir. Mevsimsel özelliklerin etkisi nedeniyle, hayvancılık dışın-da tarıma dayalı sanayi yok denecek kadar azdır; bunun yanında meşrubat, un veunlu mamuller görece gelişmiş alanlardır.

İmalat sanayi içersinde yer alan sektörlerin üretim oranları EK 7’de gösterilmek-tedir.

62

- İşleme Sanayi

İşleme sanayideki düşüş durmuş, 2003 yılının ilk aylarındaki performans saye-sinde 100.47 milyar Tugriklik (1995 yılı fiyatlarıyla ölçülmüştür) yani 200 milyon do-larlık ürün üretilmiştir. İşleme sanayi fabrikalarının ürün imalatı 1999 yılına kıyasla2001 yılında %11.7, 2002 yılında %38.9, 2003 yılının ilk aylarındaki performans ile%48.3 oranında artmıştır.

Kaşmir işleme fabrika sayısı 2000 yılı için 48 olup, bunlardan 39’u kaşmir’in ilkaşamadaki işlemelerini yapan fabrikalardır. 2003 yılında fabrika sayısı 85’e ulaş-mış olup, bunlardan 43’u tam işleme yapan fabrikalardır.

Yün işleme sektöründe, 1999 yılında faaliyet gösteren fabrika sayısı 14 iken,2003 yılında bu rakam 53 e ulaşmıştır. Koyun yünü, deve yünü ve manda tüyününhazırlanma standartlarında, uluslararası standartlara uygun olarak yeni düzenle-meler yapılmıştır. Halı fabrikaları Avusturya Devleti ile olan borç sorunlarını çözme-leriyle birlikte faaliyetlerini normal olarak sürdürmektedir.

Hayvansal özlü işlenecek hammadde ihracatına yönelik teknik düzenlemelerinyapılmasıyla hammadde ihracatı 1999 yılına göre %68-90 oranında azalarak, yarı(kısmen) işlenmiş deri üretimi ve ihracatı artmıştır.

Almanya ile Moğolistan hükümetlerinin işbirliği çerçevesinde “KOBİ’leri Destek-leme Kredisi Programı” yürütülmektedir. Proje’ye yün, deri işleme sektöründenyaklaşık 66 fabrika ve sanayi kurumları dahil edilerek ürün çeşitliliği artırılmaktadır.

Deri işleme sanayi ve deri işleme fabrikalarının yapısıyla ilgili tablolar EK 8’degösterilmektedir.

Halen yürütülmekte olan dikişli ürün imalatını destekleme programına 2003 yı-lında başlanmıştır. Sözkonusu sektörde, ABD ile ticaret için uygun şartlar ve Avru-pa Birliğinden tarife indirimi şartlarının sağlanması sonucunda dikişli mamul imala-tı ve ihracatı artmıştır. Hükümet tarafından, dikişli mamul imalatını desteklemeamacıyla yabancı siparişçilerin malzemelerinde ithalat vergisinin uygulanmaması,dikişli ve dokuma mamullerine denetim uygulanarak lisans verilmekte olan uygula-maların durdurulmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır.

- KOBİ’ler

KOBİ’ler tüketiciye yakın, pazardaki ve teknolojideki değişimlere çabuk adapteolan, rekabeti ve istihdamı arttıran işletmelerdir. Moğolistan’ın pazar ekonomisinegeçişi ve ülkede yapılan sosyal ve ekonomik reformlar neticesinde Moğolistan’daküçük ve orta ölçekli işletmelerin temeli atılmış çok sayıda özel şirket kurulmuştur.

63

1990’lı yıllarda, KOBİ’lerin gelişimine engel olan faktörler; gerekli hukuki orta-mın oluşturulmaması, alt yapının zayıf olması, endüstri alanlarının yetersizliği, fab-rikaların mali ve ekonomi sıkıntılar yaşamaları ve yöneticilerin tecrübe eksikliği veperformans yetersizlikleridir.

1999 yılında, Moğolistan Hükümeti tarafından “Küçük ve Orta Büyüklükteki İş-letmeleri Teşvik Programı” hazırlanmış olup bu kapsamda ekonomik büyümeninsağlanması, sanayicilik ve hizmet sektöründe rekabetin oluşturulması, piyasa arzve taleplerinin arttırılması, istihdamın arttırılması, teşvik faaliyetleri kapsamında iş-letmecilerin girişimlerde bulunmaları desteklenerek ekonominin canlanması ve re-fah seviyesinin yükseltilmesi için KOBİ’lerin geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Anılan program hedefi doğrultusunda, yönetim, insan kaynakları ve bilişim or-tamının iyileştirilmesi, kırsal bölgelerdeki altyapının iyileştirilmesi, KOBİ’lerde kul-lanılan teknik yapı ve teknolojinin geliştirilmesi, çevre ve insan sağlığına verilen za-rarların azaltılması, rekabet gücünün arttırılması, KOBİ`lerin birbirini desteklemefaaliyetlerinin oluşturulması, işbirliğinin geliştirilmesi, KOBİ’lerin gelişiminde yaban-cı yatırımcıların teşvik edilerek iç ve dış ilişkilerin geliştirilmesine önem verilmekte-dir. KOBİ faaliyetlerinin dengeleştirilmesi, teknik yapı ve teknolojinin geliştirilmesi,yatırımların arttırılması ve KOBİ’lere mali destekte bulunmak amacıyla UNDP des-teği ile “Kalkınma Altın Fonu”, Avrupa Birliği tarafından yürütülen TACIC Programıkapsamında “KOBİ Projesi” yürütülerek banka dışı mali kuruluş olan “Kredit Mon-gol”, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) desteği ile banka dışı mali kuru-luş olan “Gobi Başlangıcı” kurulmuştur. Bunlar aracılığıyla, 900 civarında şirkete6,2 milyon dolarlık kredi ve Alman Federasyonu Hükümeti tarafından gıda, tarımve hayvancılık, işletme, inşaat ve sağlık sektörlerinde faaliyet gösteren 48 şirketetoplam 10 milyon Marklık kredi sağlanmıştır. İkinci aşama çalışmalar, 1998 yılındabaşlatılmış ve ihraç ürünleri olan kaşmir, ahşap ve et üretimi yapan 11 şirkete ma-li destekte bulunarak toplam 700 civarında üretim yeri sağlanmıştır.

Bölgelerde pazar kapasitesinin düşük oranda olması, nüfusun satın alma gücü-nün yetersizliği, elektrik ve ulaşım bedellerinin yüksekliği, sanayi bölgeleri pazarı-na mamul sağlama imkanlarının kısıtlılığı, bilgi ağının kurulmaması, maliye ve kre-di hizmetleri ile yatırım imkanlarının kısıtlı olması gibi nedenlerden dolayı kırsalbölgelerde sanayiciliğin geliştirilmesinde zorluklar yaşanmaktadır. Bu nedenle, Mo-ğolistan’ın gelişim durumu ve mevcut özellikleri göz önünde bulundurularak küçükve orta ölçekli sanayiciliği daha kapsamlı şekilde geliştirmek amacıyla “Yerel Böl-gelerde Sanayiciliğinin Geliştirilmesi Programı” hazırlanmıştır. Söz konusu progra-mın amacı, hammadde kaynaklarına dayanarak gıda ve günlük eşya üretiminin ilve ilçelerde kurulması, ihracata yönelik mamul üretim tesislerinin bölge merkezle-rinde kurulması, böylece köylerde yaşayan vatandaşların gelir ve refah düzeyleri-nin yükseltilmesi, yoksulluğun azaltılması, istihdamın sağlanmasına yöneliktir.

64

7.1.5 Özelleştirme

Moğolistan’ın özelleştirme programı başlangıç itibariyle etkileyici ve eski Komü-nist Blok ülkeleri içinde en başarılı olanıdır. 1994 yılı sonunda üretim sektörünün%50’si, ticaret ve hizmet sektörünün yaklaşık tamamı özelleştirilerek “geniş kap-samlı bir özelleştirme” gerçekleştirilmiştir. Tarım kooperatiflerinin %90’ından fazla-sı, devlet çiftliklerinin %75’inden fazlası özelleştirilmiş ve çiftlik hayvanlarının%90’ından fazlası özel mülkiyete devredilmiştir.

1991 yılında kabul edilen “Özelleştirme Kanunu” ve 1996 yılında kabul edilen“Devlet ve Bölge Mülkiyeti Kanunu” kapsamında bugüne kadar 500 civarında te-şebbüs ve gayrimenkul özelleştirilmiştir. Söz konusu özelleştirmelerin maddi değe-ri 45 trilyon Tugriktir. Ağustos 2000 tarihinden Temmuz 2004 tarihine kadarki sürezarfında ise toplam 41 şirket ve 49 gayrimenkul özelleştirilerek devlet bütçesinetoplam 61,3 milyar Tugriklik gelir sağlanmıştır.

Sanayi alanında küçük teşebbüslerin çoğu özelleştirilmiş olup sadece büyük vemaliyeti fazla olan teşebbüslerin özelleştirilmesi daha sonraya bırakılmıştır.

Sosyal alanlarda özelleştirme faaliyetlerine başlanmıştır. Bazı devlet üniversite-leri ve hastanelerin ise sadece idari işleri özelleştirilmiştir.

Hizmet sektörlerinin hepsi özelleştirilmiş olup ulaşım ve iletişim alanında özelsektörlerin katkısı büyümeye başlamıştır.

2001-2004 Özelleştirme Programı EK 9’da sunulmaktadır.

13 Ocak 2004 tarih ve 13 sayılı Moğolistan Hükümeti Bakanlar Kurulu Kararı ile2004 yılında özelleştirilecek şirketlerin takvimi EK 10’da sunulmaktadır.

7.1.6 Hizmetler

- Turizm

Moğolistan Hükümeti tarafından turizmin önemli bir sektör haline getirilmesi içinyapılan çalışmalar sayesinde söz konusu sektör gelirinin GSMH içindeki payı%10’a ulaşmıştır. 1990 yılında turizm sektöründe özelleştirme yapılması ve ser-best rekabet piyasasının oluşmasıyla sektör gelişimi hızlanmıştır. “Turizm Kanunu”2000 yılında kabul edilmiştir.

Moğolistan’ın dünya turizminin çekici bir bölgesi haline getirilmesine yönelik hü-kümet politikası çerçevesinde devlet ve özel sektör işletmeleri etkin olarak çalış-

65

maktadır. Son yıllarda Moğolistan’a gelen turist sayısı her sene %15-20 oranındaartış göstermekte, sektör hizmetinin kültürü ve kalitesinde belli bir ilerleme sağlan-maktadır.

Şu anda ülke genelinde, yaklaşık 490 turizm şirketinin, 222 adet otelin, 132adet turistik tesisin faaliyet göstermesinin yanında devlete ait ve özel olmak üzereyaklaşık 40 üniversitede ve yüksek okulda söz konusu sektöre kalifiye elemanlaryetiştirilmektedir.

Moğolistan”ın dış ülkelerle olan turizm ilişkileri son yıllarda artmakta olup Rus-ya, Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan, Kore Cumhuriyeti, Bulgaristan gibi ülkelerleişbirliği sözleşmeleri yapılmıştır. Bunun yanında, Japonya, Kore, Almanya, Avus-turya, İsrail, Nepal, İsveç gibi ülkelerin Moğolistan’da turizm temsilcilikleri bulun-maktadır. Moğolistan, Dünya Turizm Örgütü, Asya-Pasifik bölgesi turizm organi-zasyonu faaliyetlerine üye ülke olarak etkin katılımda bulunmaktadır.

Moğolistan’ın yabancı ülkelerde tanıtımının yapılarak ülkeye yabancı turist çek-mek açısından turizm konusunda İngiltere, Almanya, Japonya, Belçika gibi ülkeler-de tanıtım faaliyetleri düzenlenmektedir.

Turizmin çok gelişmiş olduğu ülkelerin tecrübelerine dayanarak Moğolistan’ınyurtdışında geniş çapta tanıtımın yapılması, turizmin gelişmesi için uygun ortamınoluşturulması, hizmet kalitesinin arttırılması, turistler için güvenliğin sağlanması,Moğolistan’ın tarihi ve kültürel eserlerinin korunması konusunda gerçekçi çalışma-lar yapılarak ulaşılan başarının korunması ve sektörel gelişimin hızlandırılmasıamacıyla Moğolistan Hükümeti tarafından 2003 yılı “Moğolistan’a ziyaret yılı” ola-rak ilan edilmiş ve 2004 yılında da aynı yönde karar alınmıştır.

Yılda 450-500 bin turistlik kapasiteye sahip olan Moğolistan’da, turizmin geliş-tirilmesine yönelik çalışmalarda, ekolojik dengeyi bozmamak kaydıyla turistlerinkabul edilmesi, çevrenin korunması, altyapı ve insan kaynaklarının geliştirilmesihususlarına dikkat edilmektedir. Son yıllarda Hükümetin turizmin geliştirilmesi ko-nusunda büyük ölçüde titiz davranması neticesinde, Moğolistan’a gelen turist sa-

66

yısı 1996-1999 yıllarında 388 bin kişi iken, 2000-2003 yıllarında 733 bin kişiye yük-selerek 1.9 kat artmış ve turizm gelir toplamı da anılan sürelerde, 82.8 milyon do-lardan 445.7 milyon dolara yükselerek 5.4 kat artmıştır.

Turizm sektörü Moğolistan’ın ekonomisinde yeni gelişen bir sektördür. Ülkeninalt yapı sisteminin gelişmemiş olması ve sert hava şartları turizm ciddi şekildeolumsuz etkilemektedir. 2003 yılında Moğolistan’a gelen turist sayısı 204 bin civa-rındadır. Genellikle Çin, Japonya, Amerika ve Kore`den turistler gelmektedir.

Moğolistan turistlerin ilgisini çeken büyük bir potansiyele sahiptir. Moğolistan’ınuçsuz bucaksız ve sahipsiz bozkırları, gobi çölleri, sıradağları, bakir tabiatı ve özel-likle de eşsiz kültürü ve tarihi turistlerin ilgisini çekmektedir.

2004 yılında Moğolistan hudut kapısından geçen yabancıların ülkelerine ve se-yahat amacına göre oransal dağılımı şu şekildedir:

Doğu AsyaSeyahat Toplam Amerika ve Okyanusya Avrupa Ortadoğu Güney

Ülkeleri Asya Afrika

Toplam %100 %4,0 %63,6 %31,9 %0,2 %0,1 %0,1Resmi iş %100 %3,7 %77,4 %18,1 %0,0 %0,5 %0,2Özel %100 %2,7 %66,2 %30,8 %0,0 %0,2 %0,1Turizm %100 %7,5 %48,6 %43,4 %0,0 %0,3 %0,2Transit %100 %2,8 %39,8 %57,1 %0,0 %0,1 %0,2

2003 ve 2004 yılları sonunda hudut kapısından geçen yabancı yolcuların sayı-sı EK 11’de gösterilmektedir.

- Ulaşım

Moğolistan’ın oto yol ağının toplam uzunluğu 11.063 km olup, bu yolların1.317,6 km’si (%12) stabilize yol, 1.379 km’si (%12,5) çakıl yol ve kalan kısmı do-ğal toprak yoldur.

67

Serbest piyasası ekonomisine geçiş sürecinin yaşandığı bu dönemde Moğolis-tan’ın ulaşım altyapısı ekonomik ilerlemenin hızlandırılması, yatırım ortamının iyi-leştirilmesi, yabancı yatırımlar için daha cazip bir ortamın oluşturulması ve yaban-cı ülkelerle ekonomik ilişkilerinin geliştirilmesi bakımından yetersiz kalmaktadır.

Moğolistan’ın batıdan doğuya doğru uzanan yatay eksen yolu “Bin yıl yolu” vedikey eksen yollarının projeleri hazırlanmış olup ilgili çalışmalar başlatılmıştır. Buyolların tamamlanması sonucunda Moğolistan’ın dış ticareti, bölgesel ve uluslara-rası ilişkileri gelişecek ve bu çerçevede Avrupa ve Asya altyapı şebekesine bağla-nacaktır. Dolayısıyla Moğolistan’ın denize açılması ve Tranzas yoluyla birleşmeolanağı söz konusu olacaktır.

- Haberleşme

Moğolistan’da Ulan Bator ve diğer vilayet merkezlerini birleştiren ulusal haber-leşme şebekesi mevcut olup 100 kişi başına 4,7 telefon istasyonu düşmektedir.Uluslararası haberleşmede 150 ülke ile Intelsat ve Intersputnik sistemi ile bağlan-tı yapılmaktadır. 200.000 kişilik kapasiteye sahip GSM ve CDMA sistemli cep tele-fon şebekesi, 10. 000 kişilik kapasiteye sahip çağrı sistemi, kablo TV, 24 radyo fre-kans sistemi, 376 TV istasyonu ve kurumlar arası dahili şebeke sistemi mevcuttur.

Haberleşme imkanlarının geliştirilmesi kapsamında halihazırda, “Moğolistan’ınHaberleşme Sektörünün Geliştirilmesi Genel Projesi”, “Merkezi Bölge HaberleşmeProjesi” ve “Ulan Bator’un Telefon Şebekesinin Arttırılması Projesi” uygulanmakta-dır.

Mobil telefon hizmeti veren iki ayrı şirket vardır. Bunlar Japon yatırımlı Mobicomve Kore yatırımlı Skytel firmalarıdır.

GSM sistemi ile çalışan cep telefonlarıyla hizmet veren Mobicom şirketinin UlanBator ve Moğolistan’ın bütün vilayetlerinde toplam 27 şubesi ve yaklaşık olarak250.000 kullanıcısı bulunmaktadır. CDMA sistemli cep telefonlarıyla hizmet verenSkytel şirketinin Ulan Bator ve diğer bazı vilayetlerde toplam 18 şubesi ve yakla-şık 180.000 kullanıcısı mevcuttur. Toplam cep telefon kullanıcısı sayısı 404 bin, In-ternet kullanıcısı sayısı ise 11 bine ulaşmıştır.

7.1.7 İnşaat

Moğolistan’da inşaat sektörünün temeli 1926 yılında kurulan ilk inşaat şirketiy-le atılmıştır. O günden bu güne kadar inşaat sanayi malzeme ve teknik tesislerininkurulması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar neticesinde inşaat sektörü öncelik-li sektör haline gelmiştir.

68

İnşaat sektörü 1981-1989 tarihleri arasında ülke ekonomisine büyük katkıdabulunmuştur. Söz konusu dönemde, milli gelirinin % 5,6 ila 7,8’i bu sektörden sağ-lanmıştır. Ülke çapında 1989 yılında 75,6 milyar Tugriklik inşaat üretimi ve tadilatçalışmaları gerçekleştirmiş olup bunun % 75,3’ü yani 57 milyarlık kısmı yerel inşa-at kuruluşları tarafından gerçekleştirilmiştir.

Yukarıda verilen rakamlar Moğolistan’ın ekonomik büyümesine inşaat sektörü-nün katkılarını göstermektedir. Bununla birlikte, 1991 yılında gerçekleştirilen re-formlar sonucunda 1992-1993 tarihleri arasında inşaat sektöründe kriz yaşanmış-tır.

Devlete ait mülkiyetlerin özelleştirilmesi ile inşaat üretimi, projelendirme çalış-maları ve sanayi kapasiteleri yavaş yavaş zayıflayarak küçük özel şirketler halinedönüştürülmüştür.

İnşaat Üretim Oranı

Müteahhitler Gerçekleştirdiği iş tutarı

Milyar Tugrik Oran

Limited Şirketi 30,2 38,6Yabancı yatırımlı ortak şirketler 23,5 30,2Anonim şirketi 10,9 14,0Devlet kuruluşu 12,8 16,4Birlik ve Özel şirketler 0,6 0,7Toplam 78 100

Ülke çapında özel ruhsat alarak inşaat üretimi ve hizmeti veren toplam 781 ku-ruluş ve özel şirket kayıtlı olup bunlardan 586’sı fiilen faaliyette bulunmaktadır. Anı-lan inşaat şirketlerinde toplam 26,7 bin inşaat işçisi çalışmaktadır.

İnşaat üretimi ve hizmeti veren şirketlerde çalışanların %15’inin yönetici ve in-şaat mühendisi, %85’inin meslek sahibi inşaatçılar olması sektördeki insan kay-nakları dağılımının dengeli olduğunu göstermektedir. İnşaat sektöründe çalışanla-rın ortalama yaş oranının 35-50 arasında olması, inşaat alanında çalışacak kalifi-ye eleman yetiştirilmesine yönelik eğitim ve pratik çalışmalarının sınırlı olduğunugöstermektedir.

2004 yılı sonu itibarıyla inşaat sektöründe faaliyet gösteren kuruluş ve şirketler-de toplam 1712 adet ekipman ve cihaz kayıtlı olup hepsi 10-15 yıldır kullanılmak-tadır.

69

2000-2004 arasında inşaat, iskan ve bayındırlık alanlarına yönelik olarak kamubütçesinden toplam 6.6 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. Kamu teşebbüslerine2004 yılında kamu bütçesinden yapılan yatırım miktarı 1999 yılına kıyasla 3.4 katartmıştır. 1999-2004 yıllarında 127.8 milyon dolarlık kredi ve yardım, toplu konutinşası ve kamu teşebbüsleri için kullanılmıştır.

Moğolistan’da özel ruhsat sahibi 742 tane müteahhitlik şirketi, 178 tane proje vearaştırma şirketi faaliyet göstermektedir. Müteahhitlik ve tadilat alanında 2000 yı-lında 71.6 milyon dolar, 2001 yılında 82 milyon dolar, 2002 yılında 85.8 milyon do-lar, 2003 yılında ise 148.1 milyon dolarlık harcama yapılmıştır. 2004 yılında inşaatsektöründe 131.4 milyon dolarlık bina yapımı ve büyük tadilat işleri yapılmıştır. Bu-nun 99.1 milyon dolarlık kısmı yerel inşaat şirketleri tarafından yapılmış, 32.3 mil-yon dolarlık kısmı Çinli müteahhitler tarafından yapılmıştır.

Son 4 yıl içinde, 20 tane küçük inşaat malzemeleri fabrikası faaliyete başlamışolup, ithalat edilen bazı inşaat malzemelerini yurtiçinde üretmektedir. Böylece2000 yılında 5.574.136 dolarlık üretim yapılmışken 2003 yılında inşaat malzeme-leri üreten 60 tane fabrikada toplam 14.827.736 dolarlık üretim yapılmıştır.

Moğolistan’da yabancı ve yerel yaklaşık 600 mimar bulunmaktadır. Bunlardan340’ı Moğolistan Mimarlar Birliği’ne üyedir, 100’ü ise inşaat proje kurumlarında mi-mar olarak çalışmaktadır.

70

7.1.8 Mali Sektör

Moğolistan’da mikro kredi hizmeti veren 17 banka, 260 civarında tasarruf vekredi birliği, 130 civarında banka dışı mali kurum (BDMK), 1000 civarında tefecidükkanı ve 16 sigorta şirketi bulunmaktadır.

Moğolistan’da faaliyet gösteren bankaların listesi EK 12’de sunulmaktadır.

Moğol Bankasından (Merkez Bankası), mali aracılık faaliyetlerini arttırma vemali kurumların faaliyetlerini destekleme çalışmaları çerçevesinde 1999 yılındanitibaren, vatandaşlara ve kurumlara bankanın bazı faaliyetlerini yürütebilme izniverilmesinin desteklenmesi sonucu, 2002 yılında 41 banka dışı mali kuruma ban-ka faaliyetlerini yürütme izni verilmiştir. Meclis ve Hükümet tarafından “MoğolistanBölgesel Kalkınma Doktrini (Kuramı)” kabul edilerek, ekonomik ve sosyal kalkın-manın istikrarlı olması için gerekli tedbirler alınmaktadır. Bu çerçevede Moğol Ban-kasınca, BDMK’nın asgari sermaye miktarı şehir ve kırsal kesimlerde farklı belirle-nerek, kırsal kesimlerde mali aracılık faaliyetlerinin gelişmesine yönelik imkanlararttırılmıştır.

Meclis’in “Banka Dışı Mali Faaliyetler Hakkındaki Yasa”yı onaylamış olması ile-ride BDMK faaliyetlerinin gelişmesine katkı sağlayacaktır.

BDMK’nın çoğu kredi sağlama faaliyeti için, bir kaçı ise para havaleleri, finan-sal kiralama, factoring faaliyetleri için izin almışlardır.

BDMK’nın toplam aktif miktarı bir önceki yıla göre %88.5 oranında artış göste-rerek, 2002 yılı sonunda banka sektör toplam aktifinin %8.9’una ulaşmıştır.BDMK’nın toplam aktifinin %80.6’sını net kredi miktarı, %10.9’unu parasal serma-ye oluşturmaktadır. BDMK’nın toplam gelirinin %83.5’i kredi faizinden oluşmaktaolup beyanname yılında toplam 1.2 milyon Tugriklik kâr sağlanmıştır.

- Bankacılık

Ticari Bankalar

Banka ve mali sektörde, Hükümet ve Moğol (Merkez) Bankası tarafından yürü-tülen yapısal değişim çalışmaları sayesinde, banka sektörü sağlamlaştırılmakta,bankalardaki tasarruf mevduatı arttırılmakta ve bankaya duyulan güven artarakmali aracılık faaliyetleri gelişmektedir. Trade and Development Bankası ile KhaanBankası, yabancı stratejik yatırımcılarca başarılı şekilde özelleştirilmiştir.

Ticari açıdan oldukça önemli ve en büyük banka olan Trade and DevelopmentBankasındaki devlet mülkiyetinin %76’sı, Mayıs 2002’de, İsviçre’nin “Bank Com-

71

mercial Lugano” ve ABD’nin “Gerald Metals” şirketlerine devredilerek 12.23 milyondolara özelleştirilmiştir. İsviçre ve ABD’nin anılan şirketleri, Trade and Develop-ment Bankası”nın vereceği hizmeti çağdaş duruma getirmek amacıyla, 2 yıllık sü-re içinde toplam 28 milyon dolarlık yatırım yapmıştır. Aktif tutarıyla dünyada ilk 25banka içerisinde yer alan Hollanda’nın “ING” bankasıyla söz konusu bankanın iş-letmeciliğinde işbirliği yapılmaktadır. Khaan Bankasının faaliyetleri 2001 yılındanitibaren istikrarlılık kazanarak, kısa sürede işletmeciliği iyi, ünlü ve büyük bankalar-dan biri haline gelmiştir. Tüm bankalar arasında 2002 yılının sonunda Khaan Ban-kası 1.8 Milyon dolar kârlılıkla ikinci olmuş ve Ocak 2003’te özelleştirilerek Japon-ya’nın H.S.Security şirketine satılmıştır.

Dünya Bankası ile yapılan kalkınma kredisi anlaşması gereğince, mali sektörünyapısal reform kredisi (FSAC)’ni: 2001-2003 yıllarının ödemeler dengesi açığınınfinanse edilmesi, yerel bankalardan Hükümetin aldığı net borç tutarının gerçekçiolarak azaltılması yoluyla özel sektörünün geliştirilmesi ve ekonomik kalkınmanınsağlanmasında kullanılacak banka kredi kaynağının arttırılması, ayrıca bankanınyapısal reform giderlerinin finansman edilmesi amacıyla kullanılmıştır. Örneğin;mali sektör yapısal reform kredisinin ilk aşamasının ilave şartları Eylül 2001’de ye-rine getirilerek, kamu bütçesine 12 milyon dolar kullanılmıştır.

Öte yandan, Dünya Bankasının mali sektörde yapısal reformun sağlanmasınayönelik vermiş olduğu kredi çerçevesinde, Moğol Bankasının kredi veritabanın ya-zılım ve donanımının geliştirilmesi hususundaki faaliyetler planlandığı gibi yapıl-maktadır.

2001 yılında ekonomik ve sosyal gelişim temel programı, devletin para politika-sı çerçevesinde Moğolistan para politikası -Moğolistan yerel parası Tugrik- denge-sinin sağlanması, ekonomik büyümenin teşviki, mali aracılığının yasal ve iktisadiortamının pekiştirilmesi ve banka ve banka dışı mali teşkilatların verimlerinin arttı-rılmasına yöneliktir.

Mali aracılığının geliştirilmesi, ödeme gücünün ve halkın bankaya karşı güveni-nin arttırılması konularını bankaların dikkate almaları neticesinde halk, teşebbüsve kurumların Tugrik tasarrufu %48.5, döviz tasarrufu %26.4 oranında artmıştır.Tugrik tasarruf oranının döviz tasarruf oranına göre 1999 yılından itibaren ilk defaartmış olması, bir taraftan Tugrik değeri dengesinin korunduğunu, halkın yerel pa-raya olan güveninin arttığını diğer taraftan ise banka işlem ve hizmetlerinin iyileş-mekte olduğunu göstermektedir.

Bankaların vadeli tasarruf mevduatının faiz oranı Tugrik için % 6-%20.4, döviziçin %1.2-%9.8 arasında değişmektedir. Bankaların kredi ana faiz oranı Tugrik için%6-%36, döviz için %7.2-%24.1 arasında değişmektedir.

Bankaların kredi faiz hadleri EK 13’de gösterilmektedir.

72

- Sermaye Piyasaları ve Borsa

Merkezi planlamaya dayalı iktisadi sistemden piyasa ekonomisine geçiş süre-cinde belirlenen amaç, ekonominin liberalleştirilmesi olmuştur. Bu amacın gerçek-leştirilmesine yönelik Moğolistan Hükümetinin almış olduğu 22. Karar gereğince,18.01.1991 tarihinde Moğolistan Menkul Kıymetler Borsası kurulmuştur.

Moğolistan Menkul Kıymetler Borsası, hisse sendi piyasasındaki faaliyetlerini“Moğolistan Menkul Kıymetleri Hakkındaki Yasa” ve diğer ilgili yasalar çerçevesin-de yürütmekte olup Eylül 1995’te devlete bağlı kâr amacı gütmeyen tüzel kişilikolarak örgütlenmiştir.

Menkul Kıymetler Borsasında 402 şirket kayıtlı olup 68’i devlet iştiraki, 334’ü ta-mamen özelleştirilmiş anonim şirkettir. Toplam 1157.5 milyon adet hisse senedi vetahvil kayıtlı olup 945.7 milyon adedi veya %81.7’si devlet iştiraki olan şirkete,211.8 milyon adedi veya %18.3’ü ise özel sektöre ait bulunmaktadır.

Sermaye ve menkul kıymet borsalarında yapılan işlemler ile Moğolistan MenkulKıymetler Borsası’nın kuruluşundan itibaren yaşanan önemli gelişmeler EK 14’tegösterilmektedir.

- Sigortacılık

Moğolistan Sosyal Sigortalar Kanununa göre;

Sosyal sigortalar iki çeşittir. Bunlar zorunlu ve isteğe bağlı sosyal sigortadır.

1. Teşebbüs, kurum, vatandaş ve işçiler arasında yapılan iş sözleşmesine gö-re istihdam edilenler ve devlet memurları zorunlu olarak sigorta ettirilmekte-dir.

2. Serbest olarak çalışan, üretim ve hizmet faaliyetlerinde bulunanlar isteğebağlı olarak sigorta ettirilir.

3. Moğolistan’da devamlı olarak ikamet eden ve kendi ülkesinin herhangi birkurumunda çalışan yabancılar ve vatansızlar, hatta Moğolistan’da faaliyetgösteren yabancı kuruluşlar ve şirketlerde çalışan Moğol vatandaşlara, Mo-ğolistan ile imzalanan uluslararası anlaşmalarda aksine bir hüküm bulunma-dıkça sosyal sigortalar kanunu uygulanır.

Sosyal ve sağlık sigorta primleri aşağıdaki gibidir.

73

Sigorta türü Sigorta prim oranı

İşveren tarafından İşçi tarafındanEmeklilik sigortası % 13.5 % 5.5Yardım sigortası % 1.0 % 1.0İş kazası ve mesleki hastalık sigortası % 1, 2, ve 3İşsizlik sigortası % 0.5 % 0.5Sağlık sigortası % 3.0 % 3.0

7.2 SOSYAL SEKTÖRLER

7.2.1. Eğitim

Moğolistan’da eğitim dönemi, her yılın 1 Eylül tarihinde başlamakta ve bir son-raki yılın 10 Haziran tarihinde bitmektedir. Okullar, eğitim dönemi başlangıç tarihin-den itibaren dokuz haftalık eğitimden sonra bir hafta tatil edilmekte, bu tatilin biti-minden sonraki dokuz haftalık eğitimin ardından 2 hafta tatil edilmekte ve bu tatil-den sonra tekrar dokuz haftalık eğitimin ardından liseler bir hafta, ilkokul ve orta-okullar 2 hafta tatil edilmektedir.

2004- 2005 eğitim yılında ilk okul 1. sınıfa 64.2 bin çocuk kayıt yaptırmış, lise9. sınıfa 40.9 bin çocuk devam etmiştir.

Son yıllarda öğrenci sayısının ortalama olarak %3.9-%5 oranlarında artmasınınnedenleri temel eğitim okullarında eğitimin 11 yıla çıkarılması ve 8. sınıfı bitirenle-rin bir sınıf atlatılarak 10. sınıftan devam ettirilmesine imkan tanınmasıdır.

Temel eğitim okullarında bir öğretmene 2003 yılında ortalama 24 öğrenci düş-mektedir.

2004 yılında kamu bütçesinden 14 tane okul yurdunun tadilatına 203.5 milyonTugriklik, dış ülke kredileri ve yardımlarla 17 okul yurduna 562.6 milyon Tugrikliktamirat yapılması planlanmıştır.

2004 yılının ilk yarıyılında, bağış yardımıyla alınan 1264 adet bilgisayar, 240sayıda temel eğitim okuluna dağıtılmıştır.

Milli İstatistik Ofisi verilerine göre ; 2004 yılında ülke genelinde 560.119 çocuk(7-16 yaşlarında) mevcuttur ve bunların %98 i eğitim görmektedir.

74

Temel eğitim okullarının sayısı grafikte yıllara göre gösterilmiştir. 2004 yılındaokul sayısı artarak 710’a ulaşmıştır.

Eğitim sektöründe izlenen yasalar ve Hükümetçe kabul edilen programlarda dabelirtildiği gibi, eğitimin başlıca sektör olarak geliştirilmesi ve faaliyetlerinin dahaçok genişletilmesine yönelik politika izlenmektedir. Yoksul kesimdeki ailelerin aynıanda dört veya dörtten fazla çocuğunun temel eğitim okullarında eğitim görmesihalinde bu çocuklara kırtasiye malzemelerinin bedava verilmesine ilişkin yönetme-liğin kabul edilerek uygulanmasıyla, 2001/2002 akademik yılında 32.2 bin öğrenci-ye 468 bin dolarlık kırtasiye malzemeleri bedava verilmiştir.

Moğolistan hükümetinin faaliyet programında yer alan temel eğitim okullarınınbilgisayar ile donatılması hedefine ulaşılmıştır. 364 temel eğitim okuluna 1724 adetbilgisayarın yeniden sağlanmasıyla, bilgisayar sayısı 2.2 kat artarak, sözkonusuçalışmalara 1.2 milyon dolar harcanmıştır. Ayrıca bir çok okul internete bağlanmış-tır.

Üniversiteler

Moğolistan’daki önemli üniversiteler; Moğolistan Milli Üniversitesi, Bilim ve Tek-noloji Üniversitesi, Ziraat Üniversitesi, Hümanist Üniversitesi, İkh Zasag Üniversi-tesi, Otgontenger Üniversitesi ve Ulan Bator Üniversitesi’dir.

75

Eğitim ve öğretim kurumlarında okuyanların, akademik yıl başı itibarıyla sayısaldağılımı ve mezunların sayısı EK 15’te gösterilmektedir.

Moğolistan genelindeki anaokulu, temel eğitim okullarındaki öğretmen sayısıakademik yıl başı itibarıyla aşağıdaki tablo ile gösterilmektedir. 2003-2004 eğitimve öğretim yılında anaokulu öğretmeni 3.267 iken 2004-2005 eğitim ve öğretim yı-lında 3.424’e ulaşmıştır. Temel eğitim okullarındaki öğretmen sayısı ise 20.792’den21.458’e ulaşmıştır.

Vilayet,Başkent için Anaokulu Öğretmeni Temel Eğitim Okulu Öğretmeni

2002-2003 2003-2004 2004-2005 2002-2003 2003-2004 2004-2005

Toplam 3 241 3 267 3 424 20 752 20 792 21 458

q Türk okullarında okuyan öğrenci sayıları

Ulan Bator Darkhan Erdenet Bayan-Ölgii Elite okulu TOPLAM

225 263 242 174 21 925

2004-2005 akademik yılında Türk okulunda okuyanlar sayısı sırasıyla, Ulan Ba-tor’da okuyan 225 öğrenci, Darkhan’da okuyan 263 öğrenci, Erdenet’te okuyan242 öğrenci, Bayan-Ölgii Vilayetinde okuyan 174 öğrenci ve Elite’de okuyan 21 öğ-renci bulunmaktadır.

1997-2004 yılları arasında Türk okullarından 532 kız ve 506 erkek öğrenci ol-mak üzere toplam 1.038 öğrenci mezun olmuş bulunmaktadır.

Lise eğitimini tamamlayan öğrencilerden %38’i (395 öğrenci) yabancı ülkeler-deki, %62’si (643 öğrenci) ise Moğolistan’daki üniversitelerde eğitim görmüştür.

7.2.2. Sağlık

Hükümet faaliyetleri programında yer alan “devletin temel sağlık yardımı hizme-tinde harcanmak üzere bütçeden ayrılan miktar her sene arttırılacaktır” maddesigereğince, devlet bütçesinden sağlık hizmetlerine harcanan para 1996-1999 yılla-rı performans ortalaması ile 34.1 milyon dolar idi. Bu miktar, 2000 yılında 42.7 mil-yon dolar, 2001 yılında 48.4 milyon dolar, 2002 yılında 52.2 milyon dolar, 2003 yı-lında 54.3 milyon dolar olmuş, 2004 yılında ise 65.7 milyon dolara ulaşarak 1996-1999 yıllarının ortalamasına göre (Tugrik cinsinden) 2.7 kat artmıştır.

Sağlık sektör harcamalarının GSMH içindeki payı 2001-2003 yıllarında %4.3-%4.6, 2004 yılında %5.2 oranında gerçekleşmiştir.

76

Sağlık Sektörü Göstergeleri

Göstergeler Ölçü birimi 2004

1. Ortalama yaşam süresi 66,0Kadın Yıl 68,1Erkek Yıl 63,8

2. Net artış Bin kişide 12,2

3. Ölüm katsayısı Bin kişide 6,4

4. Doğum katsayısı Bin kişide 18,6

5. Anne ölümü 100000 canlı doğumda 105,5

6. Bebek ölümü 1000 canlı doğumda 54,16.1 1 yaşına kadar 1000 canlı doğumda 23,06.2 1-5 yaş 1000 canlı doğumda 31,1

7. Aşı’ya kapsanma oranı Yüzde 97,97.1 Hamilelikten korunma aletlerin kullanımı Yüzde 52,8

8. Verem ile hastalanma (Tüberküloz) 10000 kişide 15,8

9. Sağlık ocağından hizmet alanların oranı Yüzde 80,0

10. Sosyal Sigorta kapsamında olanlar Yüzde 80,0

11. Ülke genelinde hastane yatak sayısı Adet 1824111.1 Bundan: Özel hastane yatak sayısı Adet 1946

12. Toplam yatılı tedavi görenlerin sayısı Adet 53472012.1 Bundan: Özel hastanede Adet 54077

13. Toplam çalışan sayısı Adet 32974,213.1 Doktor 10000 kişide 26,413.2 Hemşire 10000 kişide 31,4

77

Sağlık temel yardımının, aile sağlık ocağı aracılığıyla sağlanması sistemine ta-mamen geçilmiştir. 1999-2002 yıllarında, tüm vilayet merkezleri ve Ulan Bator be-lediyelerinde aile sağlık ocakları kurularak, şu an ülke genelinde 237 aile sağlıkocağında 716 doktor, 597 hemşire ve diğer çalışanlar da olmak üzere toplam 1466kişi çalışmakta ve toplam nüfusun %55’ine (yaklaşık 1.2 milyon kişiye) sağlık te-mel hizmetini vermektedir.

Hastane sayısı:

Gösterge 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Merkez hastane 18 19 20 17 17 19 -

Aimag ve belediyelereait hastaneler 29 30 30 33 33 45 -

Sumlar arası hastane 13 13 13 13 19 31 -

Sum hastanesi 334 334 334 310 304 290 -

Özel hastane 237 448 466 480 536 611 -

Sağlık ocağı * * 99 178 233 231 -

Toplam 631 844 962 1031 1142 1227 -

Doktor sayısı:

Yıl 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Doktor sayısı 5682 6162 6498 6639 6823 6637 -

7.2.3. Nüfus

Moğolistan’ın nüfusu 2004 yılında 2 milyon 750 bine ulaşmıştır. Nüfus artış hı-zı %1,43 olarak gerçekleşerek dünya nüfus artış hızı ortalamasına paralellik gös-termiştir. Toplam nüfusun %49.99’unu erkekler, %50.01’ini bayanlar oluşturmakta-dır. Nüfusun %29.7’sini 0-14 yaş arası çocuklar, %66.7’sini 15-64 yaş arası,%3.6’sını 65 ve yukarı yaşlardaki kişiler oluşturmaktadır.

7.2.4. İşgücü ve İstihdam

2003 yılında çalışan nüfus 926.5 bine ulaşılarak 2002 yılına göre %6.4 oranın-da artış göstermiştir. 2004 yılında çalışan nüfus 1.529 bine ulaşmıştır. İşgücü katı-lımı %64.5 oranında seyretmektedir.

78

Bin kişi

Göstergeler 2000 2001 2002 2003 2004

Çalışma yaşında olan 1 347.4 1 402.8 1 439.2 1 488.9 1.529

Aktif nüfus 847.6 872.6 901.7 959.8 987

Çalışan* 809.0 832.3 870.8 926.5 954.3

Kayıtlı işsizler 38.6 40.3 30.9 33.3 35.5

İşgücü katılım oranı 62.9 62.2 62.7 64.5 64.5

Reel işsizlik oranı 22.3 21.6 9.8 8.5 8.2

* Yurtdışında sözleşmeyle çalışan ve Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla çalışanlar dahil edil-memiştir.

7.2.5. Gelir ve Refah Dağılımı

2002 yılında kişi başına nominal gelir, 504.6 bin Tugrik iken bu rakam 2003 yı-lında 586.9 bin Tugrike, 2004 yılında ise 710.5 bin Tugrike ulaşmıştır. Söz konusuyıllrda kişibaşna düşen GSMH’nin ABD doları cinsinden değerleri ise sırasıyla,454.5, 511.9 ve 551’dir.

GSMH Temel Göstergeleri [1999-2004]

Yıllar 1999 2000 2001 2002 2003 2004

GSMH-Cari, Milyar Tugrik 925.3 1018.9 1115.6 1240.8 1461.2 1800.2

GSMH farkı, oran 13.2 10.1 9.5 11.2 17.8 23.2

GSMH 1995 yılın fiyatıyla,Milyar Tugrik 625.9 632.5 639.0 664.9 702.4 775.9

Ekonomi reel büyüme, oran 3.2 1.1 1.0 4.0 5.6 10.6

Kişi başına düşen GSMH,cari fiyatıyla, bin Tugrik 392.3 426.2 460.1 504.6 586.9 710.5

Kişi başına düşen GSMH, 1995 yılın fiyatıyla, bin Tugrik 265.3 264.6 263.5 270.4 282.2 308.3

GSMH, Milyon $ 905.6 946.6 1016.3 1117.5 1274.5 1518.6

Kişi başına düşen GSMH, $ 383.9 396.0 419.1 454.5 511.9 551.0

79

7.2.6. Çalışma Hayatı ve Sosyal Güvenlik

Moğolistan’ın 1990’lı yıllarda pazar ekonomisine geçişi ile birlikte ülkenin hersektörü reforma uğramıştır. Eski planlama ekonomisi döneminde devlet tarafındanherkese iş ve gereken hallerde yardım sağlanması söz konusuydu.Ülkenin pazarekonomisine geçişi ile birlikte sosyal güvenlik sektöründe de değişiklikler yaşan-mıştır.

Reformun olumsuz sonuçlarından en fazla etkilenen kesimler emekliler, özürlü-ler, öksüz çocuklar, yoksullar olmuştur. Bunun yanısıra, özelleştirme ve devlet da-irelerinde yapılan kadro azaltmalarından dolayı çobanlar ve köy işleriyle uğraşan-lar, özel olarak çalışanlar ile yabancı ülkelerde çalışanların sayısı artmaktadır. Do-layısıyla, Moğolistan Hükümeti tarafından her koşullara uyum sağlayan sosyal gü-venlik hizmetinin geliştirilmesine ilişkin politikalar yürütülmeye başlanmıştır. Ülkehalkının sosyal güvenliğinin sağlanması konusunda devletin yükümlülüğüne ilişkinyeni mevzuat hazırlanmıştır. Bunlar 1994 yılında onaylanan Sosyal Sigorta Kanu-nu, 1995 yılında onaylanan Sosyal Yardım Kanunu ile 2001 yılında onaylanan İs-tihdamın Desteklenmesi Hakkında Kanun’dur. Bu Kanunlar kapsamında sosyalgüvenlik sisteminin zemini oluşturulmuştur.

Sosyal güvenlik, aşağıdaki konulardan ibarettir.1- Sosyal yardım2- Sosyal sigorta3- İstihdam sağlama

Sosyal yardım: Sosyal yardım sistemi vasıtasıyla yoksul kesimlere emeklilikmaaşı, mali yardım ve hizmetler sunulmaktadır. Devlet tarafından sağlanan sosyalyardım ile ilgili olarak, yaşlılar ve özürlülerin devamlı olarak bakımevinde bulundu-rulması, yoksul ve evsizlere yemek verilmesi gibi hizmetlerin sağlanması, sağlıkyardımı, özürlülere yardım, Sosyal Yardım Fonundan sağlanan hamilelik ve doğumyardımı, çocuk bakımı, bebek bakımı, öksüz çocukların evlat edinilmesi ve emek-lilik koşullarını yerine getiremeyen vatandaşlara verilen mali yardımlar söz konusuolmaktadır.

Günden güne artan sosyal yardım harcamalarının uyumlu bir şekilde kullanıl-ması ve sosyal yardımın ihtiyaç sahibine doğrudan ulaştırılmasında sorunlar ya-şanmakta ve karşılaşılan sorunların çözülmesi için çaba sarf edilmektedir. Bununiçin:

- Genelde, doğrudan nakit para ile yapılan sosyal yardım şeklinin değiştirilmesigerekmektedir. İhtiyaç sahibine, seçeneğe bağlı çok taraflı yardım hizmetlerininsunulması ile, mağdurun kendi ihtiyacı doğrultusundaki yardım hizmetini seçmeimkanı doğmuş olacaktır.

- Sosyal yardım hizmetinin kalitesinin ve kapsamının arttırılması için sosyal yar-dıma muhtaç olanların koşullarının tekrar gözden geçirilerek, özürlüleri ilgilen-

80

diren kanun maddelerinin ve özürlü sayılacak hastalık türlerinin detaylı olarakbelirtilmesi gerekmektedir.

Sosyal sigorta: Bu sistem ile; işveren ve çalışan tarafından ödenen sosyal si-gorta primlerinden oluşan gelirden, ilgilinin prim ödediği toplam süre, yaş gibi be-lirli koşullar göz önünde bulundurularak emeklilik maaşı ve mali yardımlar öden-mektedir. Sosyal sigorta aşağıda belirtilen sigortalardan ibarettir.

q Emeklilik sigortasıq İş kazası ve meslek hastalıkları sigortasıq İşsizlik sigortasıq Yardım sigortası (geçici olarak çalışma gücünün yitirilmesi ve cenaze)q Sağlık sigortası

Yıl sonu itibarıyla teşkilatlı kurumlarda çalışanların % 87,4’ü zorunlu, çoban veözel olarak çalışanların % 4’ü isteğe bağlı olarak sigortaya tabi tutulmuştur. Fakatsağlık sigortasına toplam nüfusun % 85’i tabi tutulmaktadır. Çalışanların iş özellik-lerine göre, sosyal sigorta oranları değişiklik göstermektedir. Bunun nedenleri; ço-banlar ve özel işle uğraşanlar için sigorta oranının düşük olup sosyal yardım vehizmetlerden yararlanamamaları, işçi ve memurlara yönelik sosyal sigorta sistemi-nin yapılan işin özellikleriyle uyumlu olmamasıdır.

Sosyal sigorta sisteminin iyileştirilmesi için emeklilik fonunun mali kapasitesininpekiştirilmesi, emeklilik maaşı ve mali yardım dağıtım koşullarının tespit edilmesi,çoban ve özel işle uğraşanların sosyal güvenliğinin iyileştirilmesi, iş kazaları vemesleki hastalıkları önleme faaliyetlerine önem verilmesi ve sosyal güvenlik hiz-metlerine özel sektörlerin katılımının teşvik edilmesi gibi sorunlara yönelik çalışma-lar yürütülmektedir.

İstihdam sağlama: Moğolistan’daki emek piyasasının geliştirilmesi amacıyla is-tihdam hizmeti verilmektedir. İstihdam hizmeti aşağıdaki hususları ihtiva etmekte-dir.

q Yerel istihdam büroları vasıtasıyla istihdam hizmetinin desteklenmesi,q Özürlü ve yaşlı insanlar için onların çalışma ve mesleki gücü ile tecrübeleri-

ne göre iş ortamının sağlanması ve desteklenmesi,q İşsiz ve meslek sahibi olmayan gençlere meslek edindirilmesi, gayri resmi

sektörde çalışanlar ve küçük işletmeciler için kısa vadeli eğitim programları-nın düzenlenmesi,

q İşsizler için iş kampanyasının düzenlenmesi,q İstihdamın sağlanması için küçük ölçekte kredi sağlanması.

1990 yılından itibaren, Moğolistan’da yaşanan ekonomik krizler, pazar ekono-misine geçiş süreci ve kadro reformlarından dolayı işsizlik oranında artışı söz ko-nusu olmuştur. Vasıflı işgücü düşük orandadır. İstihdam ofisine kayıtlı işsizlerin %

81

60’ı meslek sahibi değildir. Meslek sahibi olanların istihdam kapasitesinin devamlıve verimli olmasını sınırlandırmakta ve bu anlamda ülkenin ekonomi büyümesinedestek sağlanamamaktadır. Moğolistan’ın kırsal bölgelerinde altyapının gelişmedi-ği ve nüfus oranının düşük olması nedeniyle kırsal bölgelerde emek piyasası kısıt-lı olmaktadır. Kırsal bölgelerde genelde hayvancılıkla uğraşılmakta ve gayri resmisektörlerde çalışılmaktadır. Bu nedenle şehre yönelik göç akışları aktif hale gel-mekte, şehirde istihdam imkanları kısıtlanarak gayri resmi sektör gelişmekte veyurt dışında çalışmaya gidenlerin sayısı gittikçe artmaktadır. İstihdamın desteklen-mesine yönelik faaliyetler kapsamında özel olarak veya birlik olarak çalışan vatan-daşlara İstihdamı Destekleme Fonundan banka dışı finans kuruluşları aracılığıylaküçük ölçekte krediler sağlanmaktadır.

Emek piyasası ve istihdam sektöründe yapılan değerlendirmeler sonucunda is-tihdam hizmetini geliştirmek amacıyla 2001 yılında İstihdamı Destekleme Kanunuonaylanmıştır. Kanun gereğince, istihdamı destekleme faaliyeti; istihdamı destek-leme hizmeti, istihdamı destekleme etkinliği ve işsizlik yardımı gibi 3 kısımdan iba-rettir.

İstihdamı destekleme hizmetinin iyileştirilmesi için uygulanan program çerçeve-sinde, hizmet kalitesi ve kapsamının genişletilmesi, iş veren ve çalışan arasındakiverimli işbirliğinin desteklemek yoluyla kapsamlı ve kaliteli istihdamın teşvik edil-mesi, istihdam yerinde çalışma güvenliği ve sağlık koşullarının iyileştirilmesi veözürlü vatandaşlara istihdam sağlanmasına ilişkin sorunlara yönelik çalışmalarsürdürülmektedir.

Gelir kaynağı yetersizliği, ekonomik ve sosyal nedenlerden dolayı çalışmak is-teyen yaşlı, özürlü ve çocuk sayısı gittikçe artmaktadır. Bu ihtiyacı karşılayacakhizmet sistemi Moğolistan’da henüz gelişmemiştir.

Son yıllarda iş kazaları ve meslek hastalıklardan dolayı çalışma gücünü yitirenve hayatını kaybedenlerin sayısı artmaktadır. Bu nedenle iş veren ve çalışanlar içinaynı derecede geçerli olmak üzere bir taraftan uygun çalışma ortamının sağlanma-sı, diğer taraftan herhangi bir kaza ve riskten önleme yöntemlerinin edindirilmesi-ne dikkat gösterilmektedir.

7.2.7. Çevre

Hava kirliliği:

Ulan Bator, Erdenet, Darkhan, Baganuur, Çoybalsan, Mörön, Sukhbaatar gibinüfus yoğunluğunun fazla olduğu şehirlerde hava kirliliğinin diğer şehirlere göreyüksek olması buralarda endüstriyel tesislerin daha fazla olmasıyla açıklanmakta-dır.

82

Hava kalitesinin günlük ortalama sınır değerleri

No Emisyonlar Sınır değerler

1 Kükürt Dioksit µg/m3 (SO2 olarak) 502 Azot dioksit µg/m3 (NO2 olarak) 403 Karbon Monoksit µg/m3 CO 3.04 Toz µg/m3 150

Ülkenin yerleşim yerlerindeki hava kirliliği kaynakları ise:

q Kalorifer ve elektrik santralleri,q Gecekondu (ger) mahalleleri,q Motorlu taşıtlar,q Çöp, atık,q Aşınmış arazi topraklarından oluşan toz

Moğolistan’ın yerleşim yerlerinden en fazla hava kirliliği olan başkent Ulan Ba-tor’dur. Moğolistan toplam nüfusunun yaklaşık her 3 kişisinden birinin yaşamaktaolduğu Ulan Bator’un hava kirliliği kaynakları:

q Kömür enerjisiyle çalışan elektrik santralleri,q Egzoz gazları,q Kömür ve diğer yakacak maddelerinin dumanlarıq Aşınmış arazi topraklarından oluşan toz,q Fabrika atıklarıdır.

Kirli hava, insanlarda solunum yolu hastalıklarının artmasına sebep olmaktadır.Örneğin: kurşunun kan hücrelerinin gelişmesini ve olgunlaşmasını engellediği,kanda ve idrarda birikerek sağlığı olumsuz yönde etkilediği, karbonmonoksit(CO)’in ise, kandaki hemoglobin ile birleşerek oksijen taşınmasını aksattığı bilin-mektedir. Bununla birlikte kükürtdioksit (SO2)’in üst solunum yollarında keskin, bo-ğucu ve tahriş edici etkileri vardır. Özellikle duman akciğerden alveollere kadar gi-rerek olumsuz etki yapmaktadır. Ayrıca, kükürtdioksit ve ozon bitkiler için zararlıolup; özellikle ozon, ürün kayıplarına sebep olmakta ve ormanlara zarar vermek-tedir.

En fazla hava kirliliğine sahip Ulan Bator şehrinde yaşayan çocuklar arasındasolunum yolu hastalıkları diğer şehirlere oranla 2-3 kat fazla olmaktadır.

q Ulan Bator’ın 0-14 yaş çocuklarında solunum yolu hastalıkları kükürtdioksit(SO2) ile doğrudan doğruya bağlantılı olarak artmıştır.

83

q Kirli hava çevresinde yaşayan 5-7 yaş çocuklarda beden gelişimi diğerlerinegöre geç olmaktadır.

q Böyle bir ortamda yaşayan çocukların kandaki hemoglobin miktarı azalarakhastalığa karşı bağışıklık sistemi zayıflamaktadır.

q Bunun yanında hava kirliliği hastalıkların tekrar vuku bulmasına sebep ol-maktadır.

7.2.8. Medya

Moğolistan’da basın kuruluşları, Adalet ve İçişleri Bakanlığı’na sicil kayıtlarıyaptırıldıktan sonra resmiyet kazanmaktadır. 2004 yılı verilerine göre Adalet veİçişlerine Bakanlığı’nda 825 gazete, 94 dergi ve 76 stüdyo kaydedilmiştir. Basınenstitüsünün açıklamış olduğu 2004 yılı verilerine göre, Moğolistan’da düzenli ola-rak 154 gazete ve 69 dergi yayımlanmaktadır. Gazetelerin yaklaşık %70’i özel sek-töre ve sivil toplum örgütlerine aittir. Aynı durum dergiler için geçerli olmayıp, der-gilerin yaklaşık %40’ı sivil toplum örgütlerine, %30’u ise devlete aittir. Siyasi gaze-tecilik alanında, herhangi bir parti ile doğrudan bağlantısı bulunmayan Zuunii Me-dee (Yüzyılın Haberleri), Ödriin Sonin (Günlük Gazete) ve Onoodor (Bugün) ara-sında büyük bir rekabet sözkonusudur. Unen (Gerçek) ve Mongoliin Medee (Mo-ğolistan Haberleri) isimli gazeteler de siyasi kimlikleriyle bu alanda faaliyet göster-mektedir. Siyasi-ekonomik haber ağırlıklı gazetelerin yanısıra, tabloit olarak yayım-lanan ve magazin ağırlıklı haberleriyle dikkat çeken gazeteler de mevcut olup bun-lar arasında Seruuleg (Alarm), Deedsiin Hureelen (Sosyete) ve Khongor Zul isim-li gazeteler ilk sırada bulunmaktadır.

Moğolistan’da Moğolca yayımlanan gazeteler dışında, bültenlerdeki haberlerinderlemesiyle oluşturulan haftalık iki gazete (UB POST ve Mongol Messenger) bu-lunmaktadır. Günlük bültenlerden Montsame resmi yayın organı olarak hükümetingörüşlerini yansıtmaktadır.

Moğolistan’da toplam 24 TV kanalı mevcut olup bu kanallar arasında sadeceMoğolistan Televizyonu (MN) tüm ülke çapında izlenebilmektedir. Başkent UlanBator’da izlenebilen TV kanalı 6 adettir. Yerel kanallar arasında Darkhan şehrindeRGB TV ve Darkhan TV ve 15 vilayette çeşitli kanallar bulunmaktadır. Kablolu TVuygulaması iyi derecede gelişmiştir. Başkent Ulan Bator’da 9, Darkhan’da 2, gü-neydeki Umnigobi vilayetinde ise 1 kablolu yayın şebekesi vardır.

Moğolistan’da toplam 28 radyo istasyonu vardır. Ülkenin her bölgesine ulaşabi-len ve nüfusun yaklaşık %90’ı tarafından izlenebildiği tahmin edilen tek radyo Mo-ğolistan Radyosudur.

Moğolistan’da yayın yapan yabancı medya ajansları EK 16’da gösterilmektedir.

84

8.1. Yabancı Yatırımlar

Moğolistan’da dünyanın 124 ülkesinden 3083 şirket yaklaşık 1 milyar dolarlıkyatırım yapmış durumdadır.

1991-2001 yılları arasında Çin Halk Cumhuriyetinden 680 şirket Moğolistan’a140 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. 2001 yılında sadece Çin Halk Cumhuriye-tinden ülkeye 50 milyon dolarlık yatırım yapılmıştır. Bunun sonucunda 130 teşeb-büs faaliyet göstermektedir. Milli ekonomik sektörlere göre yapılan yatırımlara ba-kılırsa, %100 Çin yatırımlı ve Moğol-Çin ortak şirketler genellikle inşaat sektörün-de faaliyet göstermektedir. Hayvansal hammadde işleme alanında faaliyet göste-ren çok sayıda fabrika vardır. Bunun yanında ticaret ve yemek sektöründe faaliyetgösteren işletmeler bulunmaktadır.

Çin Halk Cumhuriyetinden yapılan yatırımların 20.6 milyon dolarlık kısmı ma-den sektörüne, 11.6 milyon doları inşaat sektörüne, 8.6 milyon doları hafif sanayi-ye, 5.5 milyon doları hayvansal hammadde işleme sanayine yapılmıştır. Son yıllar-da Moğolistan’ın maden sektörüne Çin Halk Cumhuriyeti tarafından büyük ilgi du-yulmaktadır. Bunun nedeni, Çin ekonomisinin hızlı gelişmesinden dolayı bu sektö-re daha fazla yatırım yapılmasıdır. Şu anda Moğolistan’da, Moğol-Çin ortaklığı 350şirket, %100 Çinli yatırımı olan 90 şirket faaliyet göstermektedir.

Yabancı yatırımlara yerleşim yerleri açısından bakıldığında, toplam yatırımın%76.6’sı Ulan Bator’da kayıtlıdır. Önceki yıllarda %92 civarlarında seyretmekteolan bu oranda, yabancı yatırımın kırsal kesim ve diğer yerleşik bölgelere yönel-miş olmasından dolayı düşüş yaşanmıştır. Doğrudan yabancı yatırımlar sektörlerbazında; maden ve ham petrol %26, hafif sanayi olarak genellikle dikim ve doku-ma sanayi %12, hayvansal ürün işleme %7, inşaat %7, ticaret ve yemek üretim vedağıtımı %5, banka ve mali sektör %4, diğer sektörler ise %39’a orana sahiptir.Di-ğer sektörler içinden turizmin oranı %2’dir.

Japonya’dan 32.5 milyon dolarlık yatırımı olan 76 şirket Moğolistan’da faaliyetgöstermektedir. “Mobicom” Cooperation, “Khanamasa” restoranı, “Sapporo” mağa-zası, “Flower” oteli vs Moğolların yanında Moğolistan’a gelen yabancı ziyaretçimüşterilerin genellikle hizmet gördükleri tanıdık yerler olalı uzun süre olmuştur. Ja-pon yatırımcılar ticaret ve hizmet, turizm, restoran, otel, hafif ve gıda sanayi alan-larında daha fazla yatırım yapmaktadırlar.

Belli başlı yabancı yatırımcı şirketler EK 17’te gösterilmektedir.

8. YABANCI YATIRIMLAR

85

Moğolistan’ın 1990 yılında serbest piyasa ekonomisine geçiş dönemlerinde ya-bancı yatırımlar kabul edilmiş ve 1993 yılında ilk Yabancı Yatırım Kanunu (en sondeğişiklik Ocak 2002’de yapıldı) çıkarılmıştır. Yabancı Yatırım Kanununun GenelHatları EK 18’de sunulmaktadır.

8.2. Vergi Sistemi

Moğolistan Vergi Mevzuatına göre, Moğolistan’daki önemli vergiler şunlardır:1) Teşebbüs ve kurumlar vergisi,2) Gümrük vergisi,3) Katma değer vergisi,4) Özel vergi,5) Yakıt ve mazot vergisi,6) Maden kaynağı kullanım vergisi.

Moğolistan’da faaliyet gösteren bütün yerel teşebbüs, şirket, kooperatif, ortakşirket ve yabancı yatırımlı şirketler, Moğolistan’da kazanç elde eden yabancı şir-ketlerin temsilcilikleri, ticari banka, kredi ve sigorta şirketleri, dini kurumlar, devletve yerel mülk şirketleri vergi ödemekle yükümlüdür.

Vergi Kanunu’nun 5. maddesine göre vergi mükellefleri şunlardır.q Moğolistan vatandaşıq Yabancılar ve vatansızlarq Moğol ve yabancı teşebbüsler ile Moğolistan’da faaliyet gösteren vakıflar

Teşebbüs ve kurumlar vergisi oranı

Gelir Vergi oranı0-100.000.000 Tugrik %15100.000.000 Tugrik ve üzeri %40

Gümrük vergisi

1 Mayıs 1997 tarihinden itibaren, ithalat gümrük vergisi sıfırlanmış olup 1999 yı-lında gümrük vergisi yeniden düzenlenmiştir. Moğolistan’ın gümrük vergisi % 5’tir.

Özel hizmet vergisi

Moğolistan’da içki, sigara, petrol ve arabalar için özel vergi uygulanır. 2005 yı-lından itibaren biralara özel hizmet vergisi uygulanmaya başlamıştır. İçki ve sigaravergileri % 100 olup arabaların kullanılmış süresi ve amacına göre vergi oranlarıdeğişmektedir. Petrol ürünleri için ithal edildiği limana göre vergi uygulanmaktadır.

86

Katma değer vergisi

Katma Değer Vergisi Kanunu, 1998 yılında yürürlüğe girmiştir. Moğolistan’dakatma değer vergisi oranı % 13’tür. İhracat ürünleri ve hizmetlerde KDV uygulan-maktadır. Bazı mal ve hizmetler KDV’den muaf tutulmaktadır.

8.3. Yatırımların Teşviki

”Yabancı Yatırım Kanunu” 1994 yılında Meclis’te kabul edilmiştir. Kabulündensonra bir kaç kez değişikliğe uğrayan söz konusu kanun ile yabancı yatırımlarınyasal ortamı oluşturulmuştur. Yabancı yatırımcılar için yatırım yapacakları ülkede-ki ekonomik ortam ve siyasi istikrarın yanısıra vergi indirimi de çok önemlidir. Buyüzden Moğolistan, yabancı yatırımcılara vergi konusunda bazı indirimler sağla-maktadır. Kurumlar vergisi oranı % 15 ila %40, gelir vergisi oranı %10 ila %40 ara-sında değişmektedir. Katma değer vergisi oranı ise %15’tir. Uzmanlar, bunların nis-peten düşük oranlar olduğunu düşünmektedir. Diğer Asya ülkelerinde ise kurumlargelir vergisi oranı % 28 ila % 30 civarındadır. Bunun dışında ilgili yatırımcı, ürünü-nün %50’den fazlasını ihraç ediyor ise kurumlar gelir vergisinden ilk 3 sene için%100, bir sonraki 3 sene için %50 oranında muaf tutulmaktadır. Ayrıca petrol, ma-dencilik sektör yatırımcıları ilk 5 sene %100, bir sonraki 5 sene için %50, altyapısektör yatırımcıları ise ilk 10 sene %100, bir sonraki 5 sene için %50 oranında ay-rı ayrı kurumlar gelir vergisinden muaf tutulmaktadır. Eğer ilgili kurum, faaliyet ala-nını değiştirmeden sermayesine ek yatırım yaparsa sözkonusu yatırım gümrük vekatma değer vergisinden muaf tutulacaktır.

2002 yılında, altın ihracatından alınmakta olan %10 oranındaki vergi sıfırlana-rak, altın (rezerv) maden yatağının kullanım ücreti toprak yatağı için %7.5, altınhavzası için %2.5 oranında belirlenmiştir. Bu tür indirimler dışında, 2 milyon dolarüstü sermayesi olan yatırımcı eğer kendisi isterse Hükümet ile 3-5 yıllık istikrarlılıkanlaşması kurabilir.

8.4. Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri

Şirket kurma ve temsilcilik açma prosedürü EK 19’da gösterilmektedir.

8.5 Uluslararası Finans Kuruluşları ile İlişkiler

IMF ve Dünya Bankası ile İlişkiler

Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası Moğolistan’ın ekonomik büyümesinive yoksullukla mücadele çabalarını desteklemektedir.Bu iki kuruluşun önderliğinde15-16 Mayıs 2001 tarihlerinde Paris’te Moğolistan’a yardım eden ülke ve kuruluş-ların 8’inci toplantısı gerçekleştirilmiştir. Sözkonusu toplantıda Moğolistan’a 330milyon ABD Doları yardım yapılması kararlaştırılmıştır.

87

Dünya Bankası finansmanıyla Moğolistan’da eğitim, sosyal, altyapı ve ekono-mik ağırlıklı 9 büyük proje yürütülmektedir. Projelerin temel amacı, makro ekono-mik istikrar, ekonomik büyüme, özel sektörün geliştirilmesi, dış yatırımın arttırılma-sı, yoksullukla mücadele ve yaşam standartlarının iyileştirilmesi olarak özetlenebi-lir.

Dünya Bankası ve IMF 2001 yılında dikkatlerini üretimin arttırılması ve vergi re-formu konularına yoğunlaştırmıştır. Hükümetin pazar ekonomisi içinde kalarak ulu-sal sanayi destekleyici politikaları her iki kuruluşu tarafında dikkatle izlenmektedir.Hükümetin mali disiplini sağlamak üzere atmış olduğu adımlar, bütçenin gider ka-lemlerinin sıkı kontrolü ve kamu borçlarının azaltılması Dünya Bankası ve IMF ta-rafından takdir edilmektedir.

Asya Kalkınma Bankası ile İlişkiler

Asya Kalkınma Bankası son on yıl içinde Moğolistan’a yardım eden uluslarara-sı kuruluşların başında yer almaktadır. Moğolistan’ın anılan bankaya 1991 yılındaüye olmasında itibaren banka kaynaklarından Moğolistan’a uygun koşullu kredişeklinde yaklaşık 470 milyon ABD doları tahsis edilmiştir. Asya Kalkınma Bankasıtarafından, ulaşım, haberleşme, enerji, tarım, kırsal kalkınma, doğal kaynaklarınyönetimi ve eğitim alanlarında 25 proje desteklenmektedir. Bu projelerin yanısıra,toplam bütçesi yaklaşık 45 milyon ABD Doları olan 89 proje aracılığıyla Moğolis-tan’a teknik yardım sağlanmaktadır.

8.6. Dış Ticaret Mevzuatı

1994 yılında yürürlüğe giren Kambiyo Kanununun genel hatları EK 21’de sunul-maktadır.

9.1. Siyasi İlişkiler

Moğolistan’la siyasi ilişkilerimiz mükemmel denilebilecek seviyededir. Türkiyeile Moğolistan arasındaki diplomatik ilişkiler 24 Haziran 1969’da kurulmuştur. Sov-yetler Birliği döneminde son derece sınırlı düzeyde kalan ikili ilişkiler 1990’lardansonra canlılık kazanmıştır. Bu tarihten itibaren iki ülke arasında Cumhurbaşkanı,Başbakan ve çeşitli düzeylerde çok sayıda üst düzey ziyaret gerçekleştirilmiş ve30 civarında anlaşma ve protokol imzalanmıştır.

Ulan Bator’da mukim Büyükelçiliğimiz 1996 yılında, Moğolistan’ın Ankara’dakimukim Büyükelçiliği ise 1997 yılında açılmıştır.

9. TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER

88

Moğolistan’ın Ankara’da Büyükelçilik açması için Dışişleri Bakanlığımız tarafın-dan karşılıksız maddi katkıda bulunulmuştur.

Karşılıklı Ziyaretler

• 1991 yılında zamanın Moğolistan Dış İlişkiler Bakanı, 1992 yılında da dahasonra iki dönem Cumhurbaşkanlığı yapan Bagabandi, o tarihte Meclis Baş-kanı olarak ülkemizi ziyaret etmiştir.

• 9. Cumhurbaşkanı S. Demirel, 1995 yılında Moğolistan’a resmi bir ziyarettebulunmuş ve bu ziyaret sırasında kararlaştırıldığı üzere, 1996 yılında UlanBator’da mukim Büyükelçiliğimiz açılmıştır.

• Moğolistan Cumhurbaşkanı N. Bagabandi 29 Nisan-3 Mayıs 2004 tarihlerin-de Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Söz konusu ziyarete ilaveten CumhurbaşkanıBagabandı, tatilini geçirmek üzere 12-26 Eylül 2004 tarihleri arasında ülke-mizi ziyarete etmiş ve TİKA tarafından Antalya’da ağırlanmıştır.

• TİKA Başkanı Hakan FİDAN, 7-9 Nisan 2004 tarihleri arasında Moğolistan’ıziyaret etmiştir.

• 20-29 Ağustos 2004 tarihlerine Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK Moğolis-tan’ı ziyaret etmiştir. Ziyarete esnasında Diplomaların, Sertifikaların ve Aka-demik Derecelerin Tanınmasına Dair Protokol ile Kültür, Eğitim ve BilimAlanlarında Değişim Programı imzalanmıştır.

• 10-12 Aralık 2004 tarihlerinde İçişleri Bakanı Abdülkadir AKSU Moğolistan’ıziyaret etmiştir.

• Moğolistan Sağlık Bakanı T. GANDİ 27 Ekim-1 Kasım 2004 tarihleri arasın-da ülkemizi ziyaret etmiş ve Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması’nı imzala-mıştır.

• Moğolistan İmar ve Kentsel Kalkınma Bakanı N. BATBAYAR 20-23 Aralık2004 tarihlerinde ülkemizi ziyaret etmiştir.

• Dış Ticaret Müsteşarı Tuncer KAYALAR 7-10 Kasım 2004 ve 12-18 Şubat2005 tarihleri arasında Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.

• Devlet Bakanı Kürşat TÜZMEN, Karma Ekonomik Komisyon 4. Dönem Top-lantısı vesilesiyle, 9-13 Mayıs 2005 tarihleri arasında Moğolistan’ı ziyaret et-miştir.

89

• Başbakanlık Müsteşarı Ömer DİNÇER, 8-12 Haziran 2005 tarihleri arasındaMoğolistan’ı ziyaret etmiştir.

• Gümrük Müsteşar Vekili Rıza Tuna Turagay, 2-5 Mayıs 2005 tarihleri arasın-da Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.

• 15-17 Haziran 2005 tarihleri arasında Genel Kurmay Başkanı Orgeneral Hil-mi ÖZKÖK, Moğolistan’ı ziyaret etmiştir.

• 15-19 Haziran 2005 tarihleri arasında TİKA Başkanı Hakan FİDAN, BilgeKağan Karayolunun yapım anlaşmasını imzalamak üzere Moğolistan’ı ziya-ret etmiştir.

Anlaşmalar

Moğolistan ve Türkiye arasında;

• 29.05.1992’de “Ticaret, Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması”,

• 29.05.1992’de “Eğitim, Bilim, Kültür ve Spor Alanlarında İşbirliği Anlaşması”,

• 25 Ekim 1994’te “Enerji, Jeoloji ve Madencilik Alanında İşbirliği Anlaşması”,

• 12 Eylül 1995’te “Gelir Üzerinden Alınan Vergilerden Çifte VergilendirmeyiÖnleme ve Vergi Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşması”,

• 16 Mart 1998 tarihinde “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaş-ması”,

• 28 Eylül 1999 tarihinde “Gümrük Hizmetleri Alanında İşbirliği ve KarşılıklıYardımlaşma Anlaşması” imzalanmıştır.

• 28 Ekim 2004’te “Sağlık Alanında İşbirliği Anlaşması”, imzalanmıştır.

Ayrıca,

• 2 Temmuz 1994’te iki ülke arasında “İyi Niyet Sözleşmesi” imzalanmış ve busözleşmenin süresi Temmuz 2001’de Ulan Bator’da uzatılmıştır.

• 29 Nisan 2004 tarihinde, iki ülke hükümeti arasında “TİKA Ulan Bator Prog-ram Koordinasyon Ofisinin Faaliyetlerine İlişkin İşbirliği Protokolü” imzalan-mıştır.

• 10 Kasım 2004 tarihinde iki ülke arasında “Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır.

• 13 Mayıs 2005 tarihinde ise iki ülke hükümeti arasında KEK 4. Dönem Top-lantısına İlişkin Protokol imzalanmıştır.

90

9.2. Ekonomik ve Ticari İlişkiler

Karma Ekonomik ve Ticaret Komisyonu Toplantısı (KEK)

Türkiye-Moğolistan KEK 3. Dönem Toplantısı 24-26 Eylül 2001 tarihleri arasın-da Ankara’da yapılmıştır. Moğolistan tarafı anılan toplantıya Eğitim Bakanı A. San-jid başkanlığında on kişilik bir heyetle katılmıştır.

Türkiye- Moğolistan KEK 4. Dönem Toplantısı 10-12 Mayıs 2005 tarihleri ara-sında Ulan Batorda gerçekleştirilmiş olup, toplantıya Moğol Heyetinden Eğitim, Bi-lim ve Kültür Bakanı P. Tsagaan, Türk heyetinden Devlet Bakanı Kürşat Tüzmenbaşkanlık yapmıştır. İki ülke arasındaki ticari, ekonomik ve teknik işbirliğini geliştir-mek için düzenlenen KEK 4. Dönem Toplantısı’na ilişkin Protokol 13 Mayıs 2005tarihinde iki hükümet arasında imzalanmıştır.

Dış Ticaret Hacmi

Türkiye ile Moğolistan arasındaki ticari ve ekonomik ilişkiler son derece sınırlıdüzeydedir. Bunun temel nedeni, iki ülke arasındaki mesafenin uzak olması ve do-layısıyla ticarete konu olan malların ulaşım bedellerinin maliyeti artırmasıdır. Bu-nunla birlikte, iki ülke arasında bavul ticareti yapan Moğol vatandaşları mevcuttur.Bavul ticaretinde yılda 7-8 milyon dolarlık bir hacim olduğu tahmin edilmektedir.

Türkiye ile Moğolistan arasındaki. toplam ticaret hacmi 2003 yılında son yıllar-daki en yüksek değerine ulaşarak 3,1 milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Burakamın 1,3 milyon dolarını ihracatımız, 1,8 milyon dolarını ise ithalatımız oluştur-muştur. 2004 yılında ise ihracatımızdaki artıştan kaynaklanan yeni bir tepe nokta-sına ulaşılmıştır. 2004 yılında ihracatımızda %90 civarında artış görülürken ithala-tımızda ise %64’e yakın düşüş görülmektedir.

Türkiye-Moğolistan İkili Ticareti [1.000 $]

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

İhracat 1002 616 154 1795 869 1844 1334 2527İthalat 92 246 240 1120 87 303 1755 633Hacim 1094 862 394 2915 956 2147 3089 3160Denge 910 370 -86 675 782 1541 -421 1894Kaynak: DTM

91

Ticarete Konu Mallar

Moğolistan’a ihraç edilen başlıca mallar, yiyecek, içecek sanayinde kullanılanmakineler, sabun ve deterjan, plastik mamulleri, çimento, canlı mayalar, diğer sen-tetik lif iplikleri ve televizyon alıcılarıdır. Moğolistan’dan ithal edilen en önemli mad-de kurutulmuş şirdendir.

18 Şubat 1998 tarihinde Ulan Bator’da imzalanan “Türkiye-Moğolistan KarmaEkonomik ve Ticaret Komitesi İkinci Dönem Toplantısı Protokolü’nde ticarete konumalların sınırlı olduğu kaydedilerek, bu kapsamda ticaretin kompozisyonunu çeşit-lendirmek ve ticareti yapılabilecek yeni ürünleri belirlemek amacıyla gerekli önlem-lerin alınması kararlaştırılmıştır.

Türkiye-Moğolistan arasındaki ticarete konu mallar listesi EK 22’de sunulmak-tadır.

Yatırımlar ve Müteahhitlik Hizmetleri

Moğolistan’da kayda değer bir yatırım ve müteahhitlik hizmetimiz bulunmamak-tadır. Moğolistan’a 11 Türk firması tarafından yaklaşık 1.4 milyon dolarlık yatırımyapılmıştır.

Eximbank Kredisi

Moğolistan Türk Eximbank’ından “soft loan” olarak kredi talebinde bulunmuş vebunu her vesilede dile getirmiştir. Bu konuda 24-26 Eylül 2001 tarihleri arasındaAnkara’da yapılan KEK 3. Dönem toplantısı sonucunda imzalanan mutabakat zap-tına, anılan kredinin Ulan Bator’da beş yıldızlı bir otel inşaatı için kullanılmasınıkaydetmişlerdir. Ancak, sözkonusu krediye Moğolistan makamlarınca verilmesi ge-rekli devlet garantisi konusunda anlaşma sağlanamamıştır.

Dış Ticaret Müsteşarı Tuncer KAYALAR’ın 7-10 Kasım 2004 tarihlerinde Moğo-listan’a yaptığı ziyareti esnasında Organize Deri Sanayi Sitesi kurulması konusun-da Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.

10-12 Mayıs 2004 tarihlerinde yapılan KEK 4. Toplantısında Türk Eximbank’ınsağlayacağı kredinin, Organize Deri Sanayi Sitesi kurulması amacıyla kullanılma-sı konusunda mutabakata varılmıştır. Konuya ilişkin çalışmalar devam etmektedir.

Türkiye-Moğolistan İş Konseyi

KEK Toplantısı öncesinde, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) tarafından 21Eylül 2001 tarihinde İstanbul’da Türk ve Moğol işadamları için bir toplantı düzenle-

92

nerek Türkiye-Moğolistan İş Konseyi’nin kurulması sağlanmıştır. Toplantı sırasındaTürk ve Moğol işadamları arasında çeşitli ticari görüşmeler de yapılmıştır.

Türkiye-Moğolistan KEK 4. dönem toplantısı esnasında, Türk Sanayi ÜrünleriFuarı düzenlenmiştir. Fuara 22 firma katılmıştır. Firma temsilcileri ve Moğolistan-Türkiye iş konseyi üyeleri bir araya gelerek görüşmelerde bulunmuşlardır.

İTO Heyetinin Ziyareti

İstanbul Ticaret Odası’ndan (İTO) iki yetkili Moğolistan Ülke Etüdü isimli bir ça-lışma yapmak ve bu çalışmayı bir kitap halinde yayımlamak amacıyla saha araş-tırmalarında bulunmak üzere 18-25 Mart 2001 tarihleri arasında Moğolistan’a gel-miştir.

9.3. Eğitim, Kültür ve Bilimsel Alanlardaki İlişkiler

Türkiye ile Moğolistan arasında “Eğitim, Bilim, Kültür ve Spor Alanında İşbirli-ği Anlaşması” 29 Mayıs 1992 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır. Anılan Anlaşma,Bakanlar Kurulu’nun 11 Kasım 1994 tarihli ve 94-6205 sayılı Kararıyla onaylanmışve 26 Aralık 1994 tarihli ve 22153 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğegirmiştir.

Hükümetimizce verilen burslar çerçevesinde Moğolistan’a 2002-2003 öğretimyılı için 50 adet yüksek öğrenim bursu tahsis edilmiştir. Halen 500’ü aşkın Moğolöğrenci ülkemizde öğrenim görmektedir.

Öte yandan Moğolistan’da faaliyet gösteren özel Türk-Moğol okullarından me-zun olup da Türkiye’de öğrenim gören yaklaşık 100 öğrenci bulunduğu belirtilmek-tedir.

Diyanet İşleri Başkanlığı da, Kazak asıllı Moğol vatandaşı Müslüman öğrenci-lere, ülkemizde dini eğitim için burs vermektedir. Bu çerçevede, DİB’na bağlı kurankurslarında eğitim görmek üzere 2000-2001 eğitim-öğretim yılı için 30 öğrenciye;2001-2002 eğitim-öğretim yılı için ise 60 öğrenciye burs tahsis edilmiştir. Ayrıca, 10Kazak din görevlisi 2001 yılı içinde ülkemizde gerçekleştirilen üç ay süreli meslekieğitime katılmıştır.

Ülkede bulunan Türk vatandaşlarının sayısı 200 civarındadır. Türk vatandaşla-rının büyük bölümünü, Moğolistan’da bulunan Ufuk Vakfı’na ait dört Moğol-Türkokulunun yöneticileri ile öğretmenleri ve bunların aileleri oluşturmaktadır. Ayrıcaanılan vakıf, 45 Türk uyruklu üniversite öğrencisinin Moğolistan üniversitelerindeöğrenim görmelerini sağlamaktadır.

93

Moğolistan’da Ufuk Eğitim Vakfı’na ait orta ve lise düzeyinde eğitim veren dörtözel eğitim kurumu bulunmaktadır. Sözkonusu okullar, Ulan Bator dışında, Darhan,Erdenet şehirleriyle, Kazakların yoğun olarak yaşadığı Bayan Ölgey’de bulunmak-tadır. Ufuk Eğitim Vakfı okullarında toplam 760 öğrenci eğitim görmektedir. Anılanokullarda yaklaşık 80 Türk öğretmen ve idareci görev yapmaktadır.

94

II. BÖLÜM

MO⁄OL‹STAN’AYÖNEL‹K T‹KAFAAL‹YETLER‹(1992-2005)

95

Başkanlığımızın 1994 yılı itibariyle, Moğolistan’a yönelik faaliyetleri MOTAPProjesi ile başlamıştır. Söz konusu faaliyetler içeriği itibariyle ekonomik, ticari, tek-nik, eğitim, sosyal ve kültürel işbirliği programlarını ve projeleri ihtiva etmektedir.Ayrıca, Başkanlığımız tarafından yürütülen bölgesel projeler, çeşitli konferans, se-miner, toplantı ve sempozyumlar ile tanıtım faaliyetlerine de Moğolistan’ın katılımısağlanmıştır.

TİKA 1994-2004 döneminde Moğolistan’a yönelik olarak 50’yi aşkın ülke proje-si ve bölgesel proje ve faaliyet gerçekleştirmiştir. Moğolistan’ın bölgesel projelerekatılım oranı son yıllarda artmıştır. 1992-2004 yılları arasında TİKA tarafından top-lam 2992 ülkesel ve bölgesel proje ve faaliyet gerçekleştirilmiştir. Moğolistan’ın Tİ-KA faaliyetlerine katılım oranı gittikçe artmaktadır.

1994’ten bugüne, Moğolistan’a yönelik iki taraflı ve bölgesel proje ve faaliyetlerkapsamında düzenlenen eğitim programlarına, muhtelif konulardaki seminerlere,kurslara ve diğer etkinliklere 300’ü aşkın Moğol uzman/yetkilinin katılımı sağlan-mıştır.

TİKA’nın Moğolistan’a yönelik yürüttüğü faaliyetleri çerçevesini belirlemek üze-re, Moğolistan Maliye ve Ekonomi Bakanlığı ile Başkanlığımız arasında 26 Tem-muz 2001 tarihinde Ulan Bator’da iki ülke arasındaki ekonomik ve sosyal işbirliği-ni geliştirmek amacıyla bir iyi niyet sözleşmesi imzalanmıştır.

Ayrıca, TİKA’nın Moğolistan’a yönelik faaliyetlerinin koordinasyonunu sağlamakve işbirliği olanaklarının geliştirilmesi amacıyla, Başkanlığımızca 24 Şubat 2002 ta-rihinden itibaren Ulan Bator’da bir Program Koordinatörü görevlendirilmiştir

Bu çerçevede, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Moğolistan Hükümeti Arasın-da Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı Program Koordinasyon OfisininFaaliyetine İlişkin Anlaşma” 29 Nisan 2004 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır.

Söz konusu anlaşma ile Ulan Bator Program Koordinasyon Ofisinin faaliyetleri-ne ve statüsüne ilişkin çerçeve belirlenmiştir. Anlaşmanın 5 yıl süre ile yürürlüktekalması, taraflardan birinin yazılı başvurusu olmadığı takdirde aynı süre ile uzatıl-ması öngörülmüştür.

Söz konusu anlaşma 6 Ocak 2005 tarihinde Moğolistan Parlamentosu’ndaonaylanmıştır.

GİRİŞ

97

Uyuşturucu Madde Kaçakçılığıyla Mücadele Özel Teknikleri Uzmanlık Eği-

tim Programı

19-24 Kasım 2001 tarihleri arasında Emniyet Genel Müdürlüğünden TADOCEğitim Merkezinde “Uyuşturucu Madde Kaçakçılığıyla Mücadele Özel TeknikleriUzmanlık Eğitim Programı” konulu seminer düzenlenmiştir. Söz konusu seminere6 Moğol polis katılmıştır.

Moğolistan Cumhurbaşkanlığı Personelinin Eğitimi

Moğolistan Cumhurbaşkanlığı’nın talebi üzerine, Ulan Bator Büyükelçiliğimiz ile müştereken yapılan çalışma neticesinde, Cumhurbaşkanlığı’nda görevli iki per-sonel 2004 yılı Mayıs ayında eğitim almak üzere Türkiye’ye gönderilmiştir.

Kamu Yöneticiliği Uzmanlık Programı

Kalkınma ve geçiş sürecini yaşayan ülkelerdeki genç kamu yöneticilerine ge-rekli bilgi ve becerileri kazandırmak amacıyla, Türkiye Orta Doğu Amme İdaresiEnstitüsü (TODAİE) ile Başkanlığımız arasında “Uluslararası Kamu Yöneticiliği Uz-manlık Programı (APEP Projesi)” başlatılmıştır. Söz konusu program kapsamında1998-1999 Akademik Yılında gerçekleştirilen 6 ay süreli eğitim programına Moğo-listan temsilcilerinin de katılımı sağlanmıştır. Katılımcıların yol, iaşe ve ibate, gezi,sağlık giderleri ve cep harçlıkları Başkanlığımızca karşılanmıştır.

Avrasya Ülkeleri Rekabet Teşkilatlarının Kurulması

ve Geliştirilmesi Programı

Avrasya Ülkelerinde Rekabet Teşkilatlarının Kurulması ve Geliştirilmesi Konu-sunda Mesleki Eğitim ve Teknik İşbirliği yapılmasını içeren proje kapsamında, Tİ-KA ile Rekabet Kurumu Başkanlığı arasında 14 Şubat 2000 tarihinde bir Protokolimzalanmıştır.

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler

A. Merkezi Yönetimlerin Geliştirilmesi

I. İDARİ ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ

99

Protokol kapsamında yer alan 12 ülkede, (Arnavutluk, Azerbaycan, Bosna- Her-sek, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Makedon-ya, Moğolistan, Moldova, Özbekistan, Türkmenistan) rekabet kurumlarının kurul-ması/geliştirilmesi için gerekli mevzuatın hazırlanmasına ve bu alanda istihdamedilen personelin mesleki eğitimine katkıda bulunmak üzere danışman desteğisağlanması ve eğitim programları düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. Bu faaliyetler ileAvrasya Ülkelerinin piyasa ekonomisi şartlarının geliştirilmesi amaçlanmaktadır.

5-7 Mart 2000 tarihleri arasında İstanbul’da “Türkiye II. Uluslararası RekabetSempozyumu” düzenlenmiştir. Avrasya bölgesindeki 11 ülkeden üst düzey yöneti-ciler anılan sempozyuma iştirak etmiştir.

Proje çerçevesinde yer alan uzman eğitimi programlarından ilki 11-17 Kasım2000 ‘de her ülkeden 2 uzman olmak üzere toplam 24 kişinin katılımı ile gerçek-leştirilmiştir.

2000 yılı programlarını değerlendirmek ve 2001 için öneri ve ihtiyaçları tespitetmek üzere, Haziran ayında Balkan ülkeleri ve KKTC, Temmuz ayında Orta AsyaCumhuriyetleri, Moğolistan ve Moldova Rekabet Kurumlarının Başkanlarının işti-rak ettiği “Yuvarlak Masa Toplantıları” gerçekleştirilmiştir.

29 Ekim-2 Kasım 2001 tarihinde gerçekleştirilen eğitim programına Moğolis-tan’dan 2 temsilci olmak üzere muhtelif ülkelerden 13 kişi katılmıştır.

1-31 Aralık 2001 tarihleri arasında Moğolistan Sanayi ve Ticaret Bakanlığından2 uzman Rekabet Kurumu Başkanlığında düzenlenen staj programına iştirak et-mişlerdir.

14-16 Ekim 2002 tarihleri arasında, “İkinci Avrasya Ülkeleri Rekabet Hukuku veUygulamaları” konulu yuvarlak masa toplantısı yapılmıştır. Toplam 15 Avrasya ül-kesinin rekabet kurulu başkan ve üst düzey yöneticilerinin katılımıyla gerçekleştiri-len toplantının ilk bölümünde “Doğal Tekeller ve Regülasyon” ile “AB ve Türk Mev-zuat Hukukundaki Son Değişiklikler” konuları ele alınmış, ikinci bölümde ise Avras-ya Ülkelerinden gelen delegeler kendi ülkelerindeki rekabet hukuku uygulamaları-na ilişkin deneyimlerini aktarmışlardır. Toplantının sonunda bir sonuç bildirisi ya-yınlanmıştır.

18-22 Kasım 2002 tarihleri arasında, İstanbul’da “Piyasa Ekonomisi ve Reka-bet Kuralları” konulu bir eğitim programı düzenlenmiştir. Eğitim programına Moğo-listan’dan 2 temsilci olmak üzere muhtelif ülkelerden toplam 16 uzman katılmıştır.

100

Uluslararası Interpol Eğitim Seminerleri

Uluslararası suç ve suçlularla mücadele yolları ve buna imkan veren mevzuatkonusunda ilgili bakanlık ile merkez ve taşra teşkilatı personelinin bilgi, beceri veuygulama yeteneğinin yükseltilmesi ve Interpol faaliyetleri konusunda aydınlatıl-ması amacıyla daha önceki yıllarda ulusal düzeyde yapılan Interpol Eğitim Semi-neri ilk defa 2001 yılında uluslararası düzeyde düzenlenmiştir.

Bağımsız Türk Cumhuriyetleri, Türk kültürü ile akraba devlet ve toplulukları em-niyet teşkilatları ve personeli arasında yakın ilişkilerin tesisi, çağdaş değerlerin veteknolojinin ortak paylaşımının sağlanarak insanlığı tehdit eden her türlü suça kar-şı etkin ve hızlı bir kolluk hizmetinin sağlanması, bölge ülkelerinin üst ve alt düzeytemsilci ve personelinin katılımıyla ve/veya yurtdışında düzenlenecek, süreklilikkazandıracak işbirliği çalışmalarının yapılması amacıyla Başkanlığımız ve İçişleriBakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü arasında 25 Aralık 2001 tarihinde imzalananortak çalışma protokolü ve Başkanlığımızın desteği ile 6-10 Mayıs 2002 tarihleriarasında 12 ülkeden 24 kişinin katıldığı Interpol Eğitim Seminerlerinin ikincisi dü-zenlenmiştir.

III. Uluslararası Interpol Eğitim Semineri ise, Interpol teşkilatının hedefleriniyükseltmek, bilgi alış-verişinin önemini vurgulamak, uluslararası soruşturmalardaInterpol mekanizmasını tanıtmak, ulusal ve uluslararası koordinasyonun kalitesiniartırmak amacı ile aralarında Moğolistan’ın da bulunduğu Interpole üye 10 ülkeninve üye olmayan 3 ülkenin polis teşkilatlarından birer kişinin katılımı ile 5-9 Mayıs2003 tarihleri arasında düzenlenerek eğitim serisi tamamlanmış ve katılımcılarasertifikaları törenle verilmiştir.

İstatistik Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi

Piyasa ekonomisine geçiş sürecinde bulunan ilgili ülkelerin bu süreci daha kısabir süre içinde aşmaları için gerekli olan istatistik altyapılarının uluslararası stan-dartlarda kurulması ve geliştirilmesi amacıyla uygulanan proje, Başkanlığımız veDevlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından ortaklaşa yürütülmektedir; teknik uzmandesteği DİE tarafından sağlanmakta, projeye ilişkin faaliyetlerin yurtiçi ve yurtdışıkoordinasyonu ve tüm finansmanı Başkanlığımızca karşılanmaktadır.

İstatistik faaliyetlerinin güçlendirilmesi, hem Avrasya ülkelerinin daha doğru ve-rilerle tanıtımının sağlaması bakımından, hem de bu ülkelerin dünya ile entegras-yonları için önemlidir.

İstatistik Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi çerçevesinde, Türkmenistan,Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Azerbaycan’a yönelik çalışmalar 1994 yılın-da; Bosna-Hersek, Makedonya ve Moğolistan’a yönelik çalışmalar ise sırasıyla

101

1996, 1997 ve 1998 yıllarında başlamıştır. Bosna-Hersek’le Ekim 2001’de yeni birişbirliği anlaşması imzalanmıştır. Gürcistan’a yönelik çalışmalar ise 2002 yılındabaşlamıştır.

Söz konusu proje kapsamında bugüne kadar, ilgili ülkelerin Devlet İstatistik Teş-kilatları uzmanlarına Ankara’da eğitim programları düzenlenmiş ve ilgili ülkelerdeDevlet İstatistik Enstitüsü uzmanları danışmanlık hizmeti vermişlerdir.

Proje kapsamında, bugüne kadar muhtelif ülkelerden 186 uzman yetiştirilmiştir.Proje ile ilgili çalışmalara 2005 yılında da devam edilmektedir.

Uluslararası Türk Gönüllü Danışmanlık Hizmetleri

Amacı, program kapsamına giren ülkeler ile Türkiye arasındaki teknik işbirliğiniartırmak ve gönderilecek uzmanlar aracılığıyla bu ülkelerin kalkınmalarına katkıdabulunmak olan program kapsamında Moğolistan’a üçü UNV, üçü ise UNISTAR ol-mak üzere toplam 6 uzman görevlendirilmiştir.

Diğer Faaliyetler

Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Fakültesi’nde okuyan yabancı uyruklu öğren-ciler için 15-19 Nisan 2002 tarihinde düzenlenen törenlere katılan Moğolistan Po-lis Teşkilatından 3 yöneticinin Ankara-Moskova gidiş dönüş ulaşım bedelleri Baş-kanlığımızca karşılanmıştır.

Kırgızistan’da “Bologna Süreci” Toplantısı

Avrupa ülkeleri arasında yüksek öğretim sistemlerinin uyumlulaştırılmasınıamaçlayan Bologna Süreci kapsamında Avrupa’daki gelişmelere paralel olarak,Orta Asya ve Kafkasya’da bulunan üniversitelerin ders programlarında uyumun vediplomalarda denkliğin sağlanması amacıyla, 20-23 Nisan 2004 tarihleri arasındaKırgızistan’da, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi işbirliğiyle 17 ülkeden Eği-

Eğitim Sistemlerinin Uyumlulaştırılması

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

A. Genel Eğitimin İyileştirilmesi

II. SOSYAL ALT YAPILARIN GELİŞTİRİLMESİ

102

tim Bakanlığı yüksek öğretim sorumluları ile Milli Üniversitelerin temsilcilerinin da-vet edildiği bir toplantı organize edilmiştir.

Gerçekleştirilen toplantıya Moğolistan’dan bir temsilci olmak üzere muhtelif ül-kelerden 17 temsilci iştirak etmiştir.

Yurtdışından Gelen Öğrencilerin Mezuniyet Töreni

Türk Cumhuriyetleri ile Türk ve Akraba Topluluklarından ülkemize gelerek çeşit-li illerdeki yüksek öğrenim kurumlarında devlet burslusu olarak öğrenim gören öğ-renciler için Milli Eğitim Bakanlığı Yurtdışı Eğitim Öğretim Genel Müdürlüğü’nünkoordinasyonu ve Ankara, İzmir, İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüklerinin desteği ile10 Haziran 2004 tarihinde Ankara’da bir mezuniyet töreni düzenlenmiştir. Törenearalarında Moğolistan’ın da bulunduğu muhtelif ülkelerden davet edilen 30 öğren-ci velisi de katılmıştır.

Çadır Yardımı

Moğolistan’ın fakir ve ağır kış koşulları altında, kırsal alanda yaşayan ve baş-kent Ulan Bator’a göç ederek Çingeltey Belediyesi’nin 72. bölgesine yerleşen 10evsiz ve yoksul aileye dağıtılmak üzere Moğolistan yetkililerince talep edilen 10adet çadır 2 Kasım 2004 tarihinde ilgililere teslim edilmiştir. Söz konusu yardımlabölgede yaşanan barınma probleminin çözümüne bir ölçüde katkı sağlanması he-deflenmiştir.

Moğolistan’da Fakirliğin Azaltılması Toplantısı

29-30 Haziran 1994 tarihinde Ulan Bator’da “Moğolistan’da Fakirliğin Azaltılma-sı” toplantısı yapılmıştır.

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler

C. Açlık, Yoksulluk ve İşsizlikle Mücadele

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler

B. Göçmenlerin Barınma Problemlerinin Azaltılması

Eğitim İşbirliği Çalışmaları

103

Avrasya Ülkelerinde Girişimciliğin ve Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme-

lerin Geliştirilmesi – Avrasya KOBİ Programı

TİKA’nın öncelikli alanına giren ve piyasa ekonomisine geçmekte olan ülkeler-de, ekonominin yeniden yapılandırılması amacına yönelik olarak, sanayi sektörü-nün geliştirilmesi ve buna ilişkin gerekli hukuki ve sermaye altyapısının hazırlan-ması, istihdam imkanlarının attırılması, Türkiye’den teknoloji transferinin sağlan-ması amacına yönelik olarak TİKA tarafından çalışmalarına başlanan “Avrasya Ül-kelerinde Girişimciliğin ve Küçük ve Orta Büyüklükteki işletmelerin Geliştirilmesi –Avrasya KOBİ Programı” geliştirilmiştir.

TİKA gerek Türkiye’nin sahip olduğu tecrübelerden, gerekse daha önce gerçek-leştirdiği çalışmalardan edindiği birikimlerden de istifade ederek, Orta Asya, Kaf-kasya ve Balkan Ülkelerinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Sisteminin Geliştiril-mesi Projesine öncelik vermektedir. Anılan program makro bir bakış açısıyla hazır-lanmıştır. Programla sadece KOBİ’lerin kurulması değil sistemin yeniden yapılan-dırılması hedeflenmiş ve piyasa ekonomisi geçişlerine bir ivme kazandırılmasıamaçlanmıştır.

Söz konusu proje kapsamında;Moğolistan Milli Ticaret Odası Başkanı’nın önderliğinde 9 kişilik üst düzey Mo-

ğol heyeti KOBİ’ler konusunda incelemeler yapmak üzere, Şubat 2002’de ülkemi-zi ziyaret etmiştir. Heyet TİKA’nın organizasyonu ile İstanbul’da çeşitli OrganizeSanayi Bölgeleri ile İşletmelerde incelemelerde bulunmuştur. Heyetin ülkemizdekibazı kurum ve kuruluşlarla görüşme ve anlaşma yapmaları sağlanmıştır.

Kan Merkezi’nin Rehabilitasyonu-Sağlık Eğitimi

Moğolistan Sağlık Bakanlığı ile Başkanlığımız tarafından, Ulan Bator I. Hasta-nesi’nde bulunan Kan Merkezi’nin Rehabilitasyonu amacıyla ortak bir proje çalış-ması başlatılmıştır.

Söz konusu proje çerçevesinde, anılan kan merkezinin mevcut kapasitesinin veplazma üretiminin arttırılması hedeflenmektedir.

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler

D. Sağlık Sisteminin Geliştirilmesi

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeciliğin Yaygınlaştırılması

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

104

Ayrıca, sağlık konularında çocukların ve velilerin eğitimine yönelik programlarhazırlanması amacıyla ortak çalışmalar devam etmektedir.

Karakurum-Orhun Karayolu Projesi

Moğolistan’ın Karakurum ve Orhun yerleşim birimleri arasında yapılması plan-lanan karayolu ile ilgili olarak;

• Karayolu fizibilite raporlarının hazırlanması için Karayolları Genel Müdürlü-ğünden bir uzman 1995 yılı Eylül ayında 20 günlüğüne Moğolistan’da görev-lendirilmiştir.

• Karayolları Genel Müdürlüğü’nden 4 kişilik teknik heyet ve Başkanlığımız-dan 1 uzman 19 Nisan-9 Mayıs 2004 tarihleri arasında, mahallinde fizibiliteçalışması yapmak üzere görevlendirilmiş ve mahallinde yapılan çalışmalarile bir ön fizibilite etüdü hazırlanmıştır.

• Başkanlığımız anılan yolun kesin projesinin hazırlatılması amacıyla Moğolis-tan’da bir ihale açmış ve söz konusu ihaleyi Avarga adlı bir Moğol firma ka-zanmıştır. Kesin proje tamamlanmıştır.Proje ihalesi için Karayolları Genel Müdürlüğünden 1 uzman, Başkanlığımız-dan 3 uzman Moğolistan’da 10 günlüğüne görevlendirilmiştir.

• Kesin Proje Kabulü için, Karayolları Genel Müdürlüğünden 3 uzman, Baş-kanlığımızdan 1 uzman 29 Nisan-08 Mayıs 2005 tarihleri arasında Moğolis-tan’da görevlendirilmiştir.

Şehir Planlama Uzman Desteği

İmar ve Şehir Planlama konularında iki uzman 1995 yılı Eylül ayında Moğolis-tan’da görevlendirilmiştir.

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler

E. Diğer Sosyal Alt Yapıların Geliştirilmesi

105

Moğolistan Dericilik Sektörünün Geliştirilmesi Projesi

Moğolistan Sanayi ve Ticaret Odası (MUTSO)’nın ülkedeki deri sanayicilerininfaaliyet göstereceği bir sanayi sitesi kurulması ve sektörde ihtiyaç duyulan iyileş-tirmenin yapılmasında izlenecek yöntemin tespitine yardımcı olmak üzere uzmandesteği talebinin karşılanması amacıyla, 16-31 Temmuz 2002 tarihleri arasındaKOSGEB ve Tarım Bakanlığından iki uzman Moğolistan’da görevlendirilmiştir. Anı-lan uzmanlar konuya ilişkin bir rapor hazırlamış ve söz konusu rapor Moğol Ma-kamlarına sunulmuştur.

Türkiye Deri Sanayicileri Başkanı ve Başkan Yardımcısı Moğolistan’daki imkan-ları yerinde görmek üzere 17 Mayıs 2004 tarihinde anılan ülkeye bir seyahat ger-çekleştirmiştir.

Diğer taraftan, Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın öncülüğünde Türk Eximbank kredi-si ile Moğolistan’da bir “Deri Organize Sanayi Bölgesi” kurulması projesi için oluş-turulan çalışma grubunda Başkanlığımız da temsil edilmektedir.

Tüm bu faaliyetlerin bir “Makro Proje” çerçevesinde ele alınmasının daha yarar-lı olacağı fikrinden hareketle, bu yönde çalışmalar başlatılmış ve bir taslak projehazırlanmış ve onaya sunulmuştur.

GTZ ile Moğolistan’da Dericilik Konusunda İşbirliği

GTZ, dericilik konusundaki bilgi ve deneyimi ile dünyada söz sahibi olan ülke-mizin yürütülmekte olan projeye önemli katkılar sağlayabileceğinden hareketle,Başkanlığımız ile işbirliği yapmak istemiş ve Ulan Bator Program Koordinatörlüğü-müz nezdinde girişimlerde bulunarak, dericilik sektöründe yürütmekte olduklarıprojeye TİKA’nın da dahil olmasını talep etmiş ve işbirliğinin çerçevesini belirleyenproje dokümanını Başkanlığımıza sunmuştur.

Başkanlığımız Proje Değerlendirme Kurulu’nun 6 Ağustos 2004 tarihinde yap-mış olduğu toplantıda konu değerlendirilmiş ve projeye öncelikle uzman, danışmanve eğitim konuları olmak üzere destek verilmesi kararlaştırılmıştır.

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler

A. Hayvancılık Sektörü

III. EKONOMİK ALT YAPILARIN VE ÜRETİM SEKTÖRLERİNİN

GELİŞTİRİLMESİ

106

Önümüzdeki dönemde protokolün imzalanması ve uzun süreli uzman görevlen-dirilmesi ile projeye fiilen dahil olunması planlanmaktadır.

Türk Cumhuriyetleri Bilişim Teknolojileri Çalışma Gurubu

Türk Cumhuriyetleri Bilişim Teknolojileri Çalışma Gurubu’nun 6-7 Temmuz 2004tarihlerinde Ankara’da düzenlenen ülke koordinatörleri toplantısına, MoğolistanKoordinatörü de katılmıştır.

15-17 Aralık 2004 tarihlerinde Bakü’de düzenlenen olan “Türk CumhuriyetleriBilgi Teknolojileri Çalışma Gurubu IV. Bilişim İşbirliği Forumu’na” Moğolistan’ı tem-silen 4 kişi katılmıştır.

Turizm Sektöründe İstihdam Edilen/Edilecek Personelin İşbaşında Eğitimi

20-29 Ekim 2002 tarihlerinde Antalya / Kemer’de düzenlenen “Yiyecek İçecekServisi ve Kat Hizmetleri İşbaşı Eğitim Programı”na Moğolistan’dan 5 kişinin katı-lımı sağlanmıştır.

Moğolistan ile Vergi Alanında İşbirliği

Moğolistan vergi mevzuatının hazırlanmasında yapılacak çalışmaların tespitiamacıyla, Başkanlığımız ve Maliye Bakanlığımızca oluşturulan 4 kişilik bir heyet25-31 Ekim 2002 tarihleri arasında Moğolistan’da görüşmelerde bulunmuştur.

Görüşmeler neticesinde, yapılacak çalışmaların çerçevesi belirlenmiş ve Baş-kanlığımızla Moğolistan Maliye Bakanlığı ve yine Başkanlığımızla Maliye Bakanlı-ğımız arasında birer protokol imzalanmasına karar verilmiştir.

Bu çerçevede, Başkanlığımızca, Maliye Bakanlığımızın da görüşü alınarak tas-lak bir protokol metni hazırlanmış ve Moğol Makamlarıyla mutabakata varılmıştır.

İki Taraflı Proje ve Faaliyetler

D. Mali Sektör

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

C. Turizm Sektörü

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

B. Bilişim Sektörü

107

Anılan protokol 7 Nisan 2004 tarihinde Moğolistan Maliye ve Ekonomi Bakanı ileTİKA Başkanı tarafından Ulan Bator’da imzalanmıştır.

2004 yılında ikisi Türkiye’de ikisi ise Moğolistan’da olmak üzere dört ayrı eğitimprogramı düzenlenmiş ve bu programlara Moğolistan Maliye ve Ekonomi Bakanlı-ğı ve Ulusal Vergi İdaresinden toplam 71 kişi katılmıştır.

2005 yılında da projeye devam edilecek olup, 2005 yılı çalışma programı hazır-lıkları sürdürülmektedir.

Bankacılık ve Merkez Bankacılığı Alanında İşbirliği Programı

Başkanlığımız ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası arasında 12 Haziran2000 tarihinde, geçerlilik süresi 3 yıl olan “Bankacılık ve Merkez Bankacılığı Ala-nında İşbirliği Protokolü” imzalanmıştır. Proje ile, merkez bankacılığı ağırlıklı olmaküzere, “Bankacılık ve Merkez Bankacılığı” alanında ihtiyaç duyulan konularda eği-tim programları düzenlemek ve uygulamak; bu konularda ilişkilerin gelişmesinekatkıda bulunmak; dünyadaki gelişmeleri takip etmek; karşılıklı bilgilendirmek veteknik yardım amaçlanmaktadır.

Söz konusu program kapsamında; 5-11 Kasım 2001 tarihleri arasında Anka-ra’da düzenlenen ikinci eğitim programına Moğolistan’dan iki uzman olmak üzeremuhtelif ülkelerden toplam 15 katılımcı iştirak etmiştir. Programda merkez banka-cılığı, bankacılık sektörü, finansal istikrar ve Türkiye ekonomisi gibi konular işlen-miştir. Söz konusu program sosyal aktivitelerle desteklenmiş ve Türkiye’nin tanıtı-mına katkı sağlanmıştır.

2-8 Haziran 2003 tarihlerinde düzenlenen dördüncü ve son eğitim programınaise, Moğolistan’dan iki uzman olmak üzere muhtelif ülkelerden toplam 16 kişi ka-tılmıştır. Bir haftalık eğitim programında katılımcılara; “Türkiye Cumhuriyeti MerkezBankası Tarihçesi ve Örgüt Yapısı”, “Türkiye Ekonomisindeki Son Gelişmeler”,“Türkiye-AB İlişkileri”, Para Politikası”, “Regülasyon”, “Para Politikasının MakroEkonomiye Etkileri”, “Nakit Para Dağıtımı” ve “Banknot Basımı” konularında eğitimverilmiş ve eğitim sonunda katılımcılara törenle sertifikaları dağıtılmıştır.

OECD – TİKA İstanbul Özel Sektörü Geliştirme Merkezi / OECD – TİKA An-

kara Çok Taraflı Vergi Eğitim Merkezi

OECD TİKA Özel Sektörü Geliştirme Merkezi ve OECD TİKA Vergi Eğitim Mer-kezi kapsamında düzenlenen faaliyetlere 168 Moğol uzmanın katılımı sağlanmış-tır.

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

108

TİKA- Dünya Bankası Enstitüsü İşbirliği

Gelişmekte olan ülkelerde seminer, Word-Show ve konferanslar yoluyla kalkın-ma ekonomisi konusunda eğitim veren ve Dünya Bankası’na bağlı bir kuruluş olanDünya Bankası Enstitüsü (WBI) ile Başkanlığımız işbirliğinde sermaye piyasaları-nın ve finans sektörünün geliştirilmesi konularında eğitim programları düzenlen-mektedir.

Söz konusu eğitim programlarına Moğol uzmanlar da katılmaktadır.

Avrasya Ülkelerine Yönelik Çevre ve Orman Konularındaki Faaliyetlerde

Teknik Yardım ve İşbirliği İnceleme Programı

Çevre ve Orman Bakanlığı’nın orman ve çevre konularındaki bilgi birikimi vedeneyimlerinin, öncelikli olarak Başkanlığımızın görev alanına giren ülkelerle pay-laşılarak, bu ülkelerle işbirliği kurulması ve güçlendirilmesi amacıyla, Çevre ve Or-man Bakanlığı ile Devlet Bakanlığımız arasında 11.06.2004 tarihinde “Avrasya Ül-kelerine Yönelik Çevre ve Orman Konularındaki Faaliyetlerde Teknik Yardım Yapıl-masına Dair” bir protokol imzalanmıştır.

Çevre ve Orman Bakanlığı ile varılan mutabakat çerçevesinde, 29 Kasım-10Aralık 2004 tarihleri arasında gerçekleştirilen programa, Moğolistan’dan bir yetkili-nin olmak üzere muhtelif ülkelerden toplam 8 yetkilinin masrafları Başkanlığımızcakarşılanmak üzere katılımı sağlanmıştır.

Söz konusu program kapsamında, katılımcılar, orman ve çevre konularında An-kara dışında; Afyon, Burdur, Antalya, Denizli, İzmir, Manisa, Bandırma, Bursa, İz-mit ve İstanbul’da da incelemelerde bulunmuşlardır.

Bu alandaki işbirliğinin geliştirilerek devam ettirilmesi planlanmaktadır.

Teknoloji Eğitim Programı

Elektrik Mühendisliği, Elektronik, Dijital Elektronik, Sensörler, Pünomatikler,Elektro Kaldıraçlar, Servopünomatikler, Hidrolikler, Elektro Hidrolikler, Orantılı Hid-

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

F. Bilim Sektörü

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

E. Çevre ve Ormancılık

109

rolikler, Programlanabilir Kontrölörler, Marangozluk Teknolojileri ile Robotlar konu-larında 8 Nisan - 3 Mayıs 1996 tarihleri arasında verilen eğitime Moğolistan’dan 1kişi iştirak etmiştir.

Sınai Mülkiyet Hakları’nın Korunması Toplantısı

Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Arasında Sınai Mülkiyet Haklarının KorunmasıToplantısı, Başkanlığımız ile Türk Patent Enstitüsü işbirliğinde, 12-14 Kasım 1998tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir. Söz konusu toplantıya Moğolistan’danyetkililerin de katılımı sağlanmıştır.

Türkoloji Projesi

Moğolistan Milli Üniversitesi Moğol Dili ve Kültürü Fakültesi Türkoloji Bölümü2001 yılında açılmış olup halen 4 sınıfta 56 öğrenci eğitim görmektedir.

Moğolistan Milli Üniversitesi Türkoloji Bölümü’nde eğitim gören öğrencilerden,2002 yılında 2, 2003 yılında 3, 2004 yılında ise 2 öğrenci ülkemize davet edilmiş-lerdir.

Artan öğrenci ve ders sayısına paralel olarak, üniversite yönetiminden ek sınıftalep edilmiş ve tahsis edilmesi üzerine idari bölüm ve sınıflarda tadilat gerçekleş-tirilmiştir.

Bölümün açılışı Milli Eğitim Bakanı sayın Hüseyin ÇELİK tarafından 27 Ağustos2004 tarihinde yapılmıştır.

Ayrıca, Türkoloji Bölümüne her yıl Başkanlığımızca görevlendirilen öğretim gö-revlisinin yanısıra ülkemizde eğitim gören Kazak asıllı bir Moğolistan vatandaşıokutman olarak görevlendirilmiştir.

Türkçe Kullanımının Yaygınlaştırılması

A. Toplumlararası İletişimin Geliştirilmesi

IV. TOPLUMLARARASI İLETİŞİM, SOSYAL BARIŞ VE KÜLTÜREL

İŞBİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Bölgesel Proje ve Faaliyetler

G. Özel Sektörün Geliştirilmesi

110

TİKA Başkanlığı tarafından Moğolistan Milli Üniversitesi Türkoloji Bölümü’ne 1televizyon, 1 video, 1 dvd, 1 kaset çalar, 1 fotokopi makinası, 2 bilgisayar, 40 adetsıra hibe edilmiştir.

Trudi Orhonskoy Ekspeditsii

Radloff tarafından 1892 yılında neşredilen Moğolistan Tarihi Eserler Atlası’ndanseçilmiş sayfalar, 1995 yılında yeniden Ankara’da basılmıştır. Eserde başta Köl Ti-gin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtına ait resimlerin yanısıra, abidelerin yazılı yüz-lerinden fotokopiler konmuştur. Ayrıca aynı bölgedeki bazı yazılı taşlarla balballa-rın resimlerine de yer verilmiştir. Eserin başlangıcında Prof. Dr. A.B.Ercilasun’un,“Wilhelm Radloff ve Bengü Taşları” adlı yazısıyla, D.Vasilyev’in “Türkolojide Rad-loff Devri” adlarında iki yazısı bulunmaktadır. En sonda Orkun bölgesinin haritala-rıyla, Koşo-Tsaydam, Kara-Balgasun 1891’de çizilen planları yer almaktadır.

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları

1995 yılında başlayan ve TİKA’nın önemli projelerinden biri olan “Moğolis-tan’daki Türk Anıtları Projesi”nin 2000 yılı çalışmaları ve bu çalışmalar sonucu el-de edilen bulguların yer aldığı bir eserdir.

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2001 Yılı Çalışmaları

Eserde “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi”nin 2001 yılı çalışmaları ve bu ça-lışmalar sonucu elde edilen bulgular yer almaktadır.

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2003 Yılı Çalışmaları

Eserde “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi”nin 2003 yılı çalışmaları ve bu ça-lışmalar sonucu elde edilen bulgular yer almaktadır.

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Albümü

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2001 yılı saha çalışmaları esnasında ger-çekleştirilen yüzey araştırmaları neticesinde, Moğolistan’ın değişik bölgelerindebulunan Türk dönemlerine ait eserler üzerinde yapılan belgeleme çalışmalarınınalbüm haline getirildiği bir eserdir.

Avrasya Bülteni

Orta Asya ve Kafkasya Türk Cumhuriyetleri, Özerk Cumhuriyetler ve Başkanlı-ğımız faaliyet alanındaki diğer ülkelerle ülkemiz arasındaki gerekli iletişimin sağ-

Tanıtım ve Yayın Çalışmaları

111

lanması amacıyla Türkçe ve İngilizce olarak ayda bir yayımlanmaktadır. BültendeBaşkanlığımız faaliyetleri, faaliyet alanındaki ülkelerde meydana gelen gelişmelerhakkında haberler ve yorumlar yer almaktadır. Bültenin Ocak-Aralık 2004 tarihleriarasında 18-29. sayılarının basımı yapılarak yurtiçi ve yurtdışındaki abonelere da-ğıtımı yapılmış, ayrıca tüm Program Koordinasyon Ofislerimize de gönderilerek ül-kelerde ilgili yerlere dağıtımı sağlanmıştır. Temmuz 2005 tarihi itibariyle bültenin36. sayısı yayımlanmıştır.

Avrasya Etüdleri Dergisi

Avrasya bölgesiyle ilgili siyaset, dış politika, toplumsal sorunlar, ekonomi, kül-tür, din, milliyetler, çevre, medya ve askeri konularda makale, inceleme ve kitaptahlillerinin yer aldığı, yılda iki kez yayımlanan, hakemli bir dergidir.

2004 yılında derginin 26. sayısı yayımlanmıştır.

Moğolistan Milli Kütüphanesi Türkçe Eserler Bölümü

Moğolistan’da Türkçe konuşanların sayısı, gerek ülkemizde eğitim gören, gerekse bu ülkede bulunan Türk Kolejinden mezun olan veya Moğolistan Milli Üniversitesi Moğol Dili ve Kültürü Fakültesi Türkoloji Bölümü ile Altay Dili Bölümlerinden mezun olan öğrenciler ile her geçen gün artmaktadır.

Ülkemiz ile Moğolistan arasındaki tarihi ve kültürel bağlar, Moğol halkı nezdin-de Türkiye’ye karşı ilgi uyandırmaktadır.

Bu çerçevede, Türkiye hakkında bilgi almak üzere Moğolistan Milli Kütüphane-si’ne başvuran ziyaretçiler, istedikleri bilgilere anılan Kütüphanede bulunan sınırlısayıda ancak Türkçe haricinde dillerde yayınlanmış kitaplardan ulaşabilmektedir.

Gerek söz konusu ihtiyacı karşılamak gerekse Kütüphanede modern bir Türk-çe Eserler Bölümü oluşturmak amacıyla, Moğolistan Milli Kütüphanesi’nin talebi üzerine, aynı kütüphanede Türkçe Eserler Bölümü açılması kararlaştırılmıştır.

Kütüphane tarafından tahsis edilen iki odanın tadilatı, 12 Ekim 2004 tarihi itibariyle başlatılmış olup 12 Kasım 2004 tarihinde tamamlanmıştır. Kütüphaneyesatın alınacak mobilya ve donanımın satın alma işlemleri tamamlanmış olup, ülke-mizden gönderilecek kitapların Ulan Bator’a ulaşmasını müteakip kütüphaneninaçılışının yapılması planlanmaktadır.

Müşterek Kültür Mekanlarının Oluşturulması

B. Kültürel İşbirliğinin Geliştirilmesi

112

Uluslararası Göçebe Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü

1998 yılında ülkemizin de katılımıyla kurulan Enstitü’nün merkezi başkent UlanBator’da bulunmaktadır. Başkanlığı Moğolistan, Başkan Yardımcılığı ülkemiz tara-fından üstlenilmiştir. 4 yılda bir toplanan Genel Kurul Başkanlığını ise Ulan BatorBüyükelçimiz yürütmektedir.

Ülkemiz adına ödenmesi gereken Enstitü katkı payı 2000 yılından itibaren Baş-kanlığımız tarafından ödenmektedir. Başkan Yardımcılığı ile Akademik KonseyBaşkan Yardımcılığını yürüten bilim adamlarının seçimi de Başkanlığımız tarafın-dan yapılmıştır.

Enstitü faaliyetleri ile ilgili olarak Başkanlığımız tarafından sağlanan katkılarındevam ettirilmesi planlanmaktadır.

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi (MOTAP)

Moğolistan’da bulunan Göktürk dönemine ait eserler üzerinde (Bilge Kağan,Köl Tigin, Tonyukuk) sürdürülen Proje çalışmaları 1994 yılında başlatılmış olup sa-ha çalışmalarına 1997 yılında başlanmıştır. Söz konusu saha çalışmaları 2000-2001-2002 ve 2003 yıllarında da devam etmiştir.

Çalışmalar başkent Ulan Bator’a 360 km. mesafede bulunan Bilge Kağan veKöl Tigin anıt bölgesinde yoğunlaşmıştır.

Proje ile ilgili olarak Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı ile Başkanlığı-mız arasında 1994 yılında bir anlaşma imzalanmıştır. Anılan anlaşma MoğolistanParlamentosu tarafından da onaylanmıştır. Proje çalışmaları 2000-2004 yıllarınıkapsayan Moğolistan Hükümet Programı’nda da yer almaktadır.

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi 2004 yılı saha çalışmaları 17 Temmuz-23Eylül 2004 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu yıl yapılan çalışmalara 6 Moğol bilimadamı da katılmıştır. Çalışmalar kapsamında, Bilge Kağan Yazıtı ile Köl Tigin Ya-zıtı’nın kaplumbağa kaidesi ile yine aynı yazıtın kırık parçalarının kalıpları alınmış-tır.

Proje çalışmalarına konu olan Bilge Kağan, Köl Tigin ve Tonyukuk külliyelerininbulunduğu bölgeler Moğolistan Hükümeti tarafından 2002 yılında alınan kararaçerçevesinde SİT alanı olarak ilan edilmiştir.

Müşterek Kültür Eserlerinin Kültür Hayatımıza Kazandırılması

113

Bilge Kağan ve Köl Tigin külliyelerinin bulunduğu bölge, 2004 yılında UNESCOtarafından Dünya Kültür Mirası Listesi’ne dahil edilmiştir. Söz konusu bölgeninUNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesine alınması ile ilgili olarak anıtınfinansmanı TİKA tarafından karşılanmıştır.

Türk Kültür Varlıkları Teşhir Salonu

Başkanlığımız ile Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı işbirliği ile yürü-tülen Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi saha çalışmalarında ortaya çıkarılan bu-luntular ile daha önce yapılan çalışmalarda bir araya getirilen Göktürk ve Uygur dö-nemlerine ait bazı eserlerin toplu halde sergilenmesini sağlamak üzere MoğolistanMilli Tarih Müzesi içerisinde Türk Kültür Varlıkları Teşhir Salonu yapılmıştır.

Söz konusu salon, Moğolistan Cumhurbaşkanı, Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanıve kalabalık bir davetli grubunun katılımıyla 8 Nisan 2004 tarihinde ziyarete açıl-mıştır.

Moğol Müze Uzmanlarına Eğitim Verilmesi

Modern anlamda müzecilik konusunda eğitim almak üzere 6-27 Haziran 2004tarihleri arasında Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı ile Milli Tarih Müze-si’nden 2 uzman Türkiye’ye gönderilerek eğitim almaları sağlanmıştır.

Bu kapsamda, Moğolistan genelinde bulunan müzelerde görev yapan persone-le eğitim vermek üzere düzenlenen “Kültürel Mirasın Korunmasında Müzenin Ro-lü” konulu seminer kapsamında Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nden bir görevli Mo-ğolistan’da görevlendirilmiştir.

Dünya ve Melodi-Uluslararası Halk Oyunları Festivali

“Mongolian Association and Internatıonal Organization of Folk Art” adlı kuruluştarafından 6-11 Eylül 2004 tarihleri arasında düzenlenen festivale katılan grubunfolklor kıyafetleri Başkanlığımızca satın alınmıştır.

Türk - Moğol Kültürel ve Tarihi İlişkileri Sempozyumu

Moğolistan ile ülkemiz arasında diplomatik ilişkilerin kuruluşunun 35’inci yıldönümü vesilesiyle Ulan Bator Büyükelçiliğimiz ile müştereken 28-29 Eylül 2004tarihlerinde anılan sempozyum düzenlenmiştir.

Söz konusu sempozyuma, Moğol bilim adamlarının yanısıra ülkemizden 3,ABD’den 2 bilim adamı katılmıştır.

Müşterek Kültürel Faaliyetlerin Desteklenmesi

114

Kırtasiye Yardımı

Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı’nın talebi üzerine 2000 Moğol öğ-renciye kırtasiye yardımı yapılması Başkanlığımızca uygun bulunmuştur.

Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı’nın talebi üzerine 2000 öğrenciyekırtasiye ve okul çantası yardımı yapılmıştır.

Söz konusu yardımlar, 18 Şubat 2005 tarihinde yapılan dağıtım töreni ile top-lam 23 okulda eğitim gören dar gelirli ailelere mensup 2000 öğrenciye teslim edil-miştir. Dağıtım törenine Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanı Puntsag TSAAGAN, UlanBator Büyükelçimiz Taner KARAKAŞ ta katılmıştır.

74. Okula Yardım

Sangin Khairhan Belediyesi Jargalant köyünde bulunan 74. okulda eğitim gö-ren düşük gelirli ailelerin çocuklarının kaldığı öğrenci yurduna, 11 adet masa, 66adet sandalye, 115 adet yorgan ve 115 adet nevresim takımı yardımında bulunul-muştur.

Moğolistan Milli Denetim Müdürlüğü ile İşbirliği

Anılan kuruluş, merkez ve taşrada görevli uzman ve denetçilerin Sayıştay Baş-kanlığımızın eğitim merkezinde eğitime tabi tutulmaları ve bilgisayar temini konu-sunda Başkanlığımızdan yardım talep etmektedir.

Bu çerçevede, öncelikle bir durum tespiti yapmak ve gerçekleştirilecek işbirliği-nin esaslarını belirlemek amacıyla Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünden bir uz-man 7-15 ocak 2005 tarihlerinde yerinde incelemelerde bulunmak üzere Moğolis-tan’da görevlendirilmiştir.

Anılan uzmanın hazırlamış olduğu rapor çerçevesinde 2005 yılında MoğolistanMilli Denetim Müdürlüğüne yönelik bazı eğitim programlarının düzenlenmesi içinçalışmalar devam etmektedir.

Çalışmalarına Başlanmış ve Devam

Eden Proje ve Faaliyetler

Gerçekleşen Proje ve Faaliyetler

V. 2005 YILI PROJE VE FAALİYETLERİ

115

Toprak İşleri, Jeodezi ve Kartografya Genel Müdürlüğü ile İşbirliği

Moğolistan Parlamentosu tarafından 7 Haziran 2002 tarihinde kabul edilen ve1 Ocak 2003 tarihinde yürürlüğe giren Toprak Reformu Kanunu ile daha önce ta-mamı devlete ait olan toprakların, vatandaşlar tarafından da mülk edinebilmesineimkan tanınmıştır. Bu kanun ile başta Ulan Bator varoşlarında çadır veya gecekon-dularda yaşayan Moğolistan vatandaşlarına, kullanmakta oldukları arsalar belli ko-şulları yerine getirmeleri durumunda ücretsiz olarak verilmeye başlanmıştır. Yinebelli koşullara haiz Moğolistan vatandaşları, talep etmeleri durumunda en fazla 0,7hektar toprağı ücretsiz olarak mülk edinebilmektedir.

Bu çerçevede konuyla ilgili işlemleri yürütmek üzere, 14 Ağustos 2002 tarihin-de Toprak İlişkileri, Jeodezi ve Kartografya Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Başba-kanlığa bağlı olan kuruluş merkez, il ve ilçelerde teşkilatlanmasına devam etmek-te olup, toplam 101 çalışanı vardır.

Anılan kuruluş yeni bir kuruluş olup, toprak edinme hakkının Moğolistan için ye-ni bir uygulama olması nedeniyle hemen hemen her konuda yardıma ihtiyaç duy-maktadır.

Anılan kuruluşun talebine istinaden Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğünden biruzman 7-15 Ocak 2005 tarihlerinde durum tespiti yapmak üzere Moğolistan’da gö-revlendirilmiştir ve yapılan durum tespiti çalışması neticesinde sözkonusu kurulu-şun teknik alt yapısının geliştirilmesi amacıyla ülkemizde uzun süreli bir eğitimprogramı düzenlenmesine karar verilmiştir.

Dışişleri Bakanlığı Kütüphane ve Arşiv Ekipmanlarının İyileştirilmesi

Moğolistan Dışişleri Bakanlığı, mevcut arşiv ve kütüphanelerinin iyileştirilmesiprojesi kapsamında Başkanlığımızdan yardım talebinde bulunmuştur.

Söz konusu talep Başkanlığımızca uygun görülmüş ve ihtiyaç duyulan ekip-manların sağlanması amacıyla çalışmalar başlatılmıştır.

Moğolistan İstatistik Ofisi’nin Faaliyetlerinin Güçlendirilmesi Projesi

Moğolistan İstatistik Ofisi’nin talebi üzerine, söz konusu kurumun mevcut kapa-sitesinin arttırılması amacıyla bir proje çalışması başlatılmıştır.

Bu proje çerçevesinde, Moğol istatistik uzmanlarının ülkemizde eğitimi, masterimkanlarının sağlanması, yazılım ve program desteği, taşra teşkilatına eğitim vb.konularda işbirliği yapılması planlanmaktadır.

116

Moğolistan’da Hayvancılığın Geliştirilmesi Projesi

Moğolistan Gıda ve Tarım Bakanlığı’nın talebi üzerine, Moğolistan’da hayvan-cılığın geliştirilmesi, ırk ıslahı, yem bitkileri, barınma vb. konuları içeren bir projeçalışması başlatılmıştır.

Proje’nin pilot bölge olarak seçilecek bir çiftlik veya bölgede uygulanması plan-lanmaktadır.

TRT Yayınlarının Bayan Ulgii Vilayetine Yayınlanması

Ulan Bator Büyükelçimizin, Moğolistan’ın Bayan Ulgii vilayeti ziyareti esnasın-da, vilayet yöneticilerinin TRT yayınlarını izleme taleplerinin Başkanlığımıza intika-lini müteakiben yapılan değerlendirme neticesinde, anılan vilayette TRT yayınları-nın izlenebilmesini teminen bir verici kurulması amacıyla proje hazırlanmıştır.

Söz konusu verici halen Bayn Ulgii’de muhafaza edilmekte olup Mayıs 2005 ta-rihinde montaj işlemlerinin tamamlanması planlanmaktadır.

Türkiye’nin Moğolistan’da Tanıtımı Amacıyla TV Programı Hazırlanması

Türkiye’nin tanıtımı amacıyla bir dizi program hazırlamak isteyen GARAG adlıkuruluş bu konuda Başkanlığımızdan yardım talebinde bulunmuştur.

Söz konusu program 30-35’er dakikalık 5 veya 6 bölümden oluşacak ve prog-ram, ülke geneline yayın yapan tek televizyon kuruluşu olan Moğolistan Milli Televizyonu’nda (MN) yayınlanacaktır.

Bu amaçla GARAG Prodüksiyon’dan iki görevli 20 günlük bir çalışma için 22 Nisan-15 Mayıs 2005 tarihinde ülkemize gelmiştir.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile İşbirliği

Moğolistan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın talebi üzerine, çalışmahayatına ilişkin yasal ve mevzuat düzenlemeleri konusunda işbirliği çalışmalarıbaşlatılmıştır.

117

EKLER

119

Ürün Adı Ölçü birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Bakır Konsantresi bin ton 492.7 496 527.3 548.6 568.9 -Molibden

Konsantresi bin ton 4.2 3 3 3.5 4 -

Bakır Atığı ton 168.3 427.5 143 - - -

Kömür bin ton 0 0.6 1.9 10.9 435.4 -

Çimento bin ton 0 0 0.3 - - -

Kereste bin m3 8.6 5.9 - 0.1 0 -

Kesilmiş Ahşap bin m3 38.3 2.5 0.1 - 0 -

Deve Yünü bin ton 0.9 0.8 1 0.3 0.4 -

Kirli Kaşmir bin ton 0.8 0.7 0 - 0.3 -

Taranmış Kaşmir bin ton 1.2 0.8 1.0 0.6 0.6 -

Kaşmir Topu ton 41.5 7.1 24.3 15.4 22.5 -Taranmamış

Koyun Yünü bin ton 8.7 5.2 10.5 6.1 8.4 -

At Yelesi bin ton 0.3 0.2 0.5 0,5 0.5 -

İnek Derisi bin adet 461.4 1058.5 370.5 54.7 13.1 -

At Derisi bin adet 14.8 276.3 355 439.0 359.7 -

Koyun Derisi bin adet 1984.1 2640 853.5 448,6 91.3 -

Keçi Derisi bin adet 127.8 110.5 86.8 69.0 31.9 -

Kemik Unu bin ton 6.5 2.4 1.2 - - -

Örgü Giysi bin adet 1872.4 3393.5 6362.4 12512.6 14847.8 -

Dikilmiş Giysi bin adet 4893.4 6874.7 14110,2 7812.4 7255.6 -

Çelik bin ton 5.6 7.8 2.6 5,8 3.9 -

Deri Giysi bin adet 0.2 - - - - -

Halı milyon m2 0 0.1 0.1 0,1 0.1 -

Yünlü Yorgan bin adet 2.9 4.5 1.5 2,4 5.9 -

Votka bin adet 759.5 472.7 1.4 19,8 21.3 -

Et bin ton 15 16.7 19.8 23,3 15.1 -

Bağırsak bin rulo 1024.8 869.6 368.4 316,4 222.8 -

Et mamuller ton 3151.1 812 3429.8 1628,9 886.8 -

EK 1 – İhraç Ürünleri Listesi

121

ÜLKELER 1995 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Avustralya 0.1 0 0 10.0 17.7 34.5 0.1

Amerika 25.8 46.3 92.9 144.5 165.7 142.9 54.9

Belçika 2.2 0.9 1.6 1.3 0.2 0.5 0.1

Güney Kore 26.1 2.1 2.7 20.1 22.5 7.5 3.5

Kuzey Kore 0.1 0.2 0.1

Almanya 7.6 2.4 1.9 2.0 2.7 4.6 3.5

İtalya 11.4 14.6 14.5 16.9 8.6 9.1 3.9

Britanya 18.7 13.6 11.2 12.4 17.5 26.1 0.4

Kazakistan 74.4 0.3 1 1.1 0.8 2.8 0.5

Hollanda 4.6 3.7 3.4 3.5 3.2 2.2 0.8

Rusya 68.9 48.2 45.1 44.9 48.0 41.2 3.3

Polonya 0 0 0 2.9 0.1 0 0.7

Singapur 1.8 0.9 0.1 0.2 0.1 35 6.8

Türkiye 0 0.4 0.8 0.1 0.4 1.5 0.6

Ukrayna 0 2.1 0.0 3.0 3.6 1.2

Fransa 0.3 0.7 1.8 0.4 0.1 1.9 0.2

Çin 77.8 208.2 274.3 238.3 220.5 287 182.8

Çek 0.4 0.1 0 0.1 0.0 0.1 0.07

İsviçre 76.9 0.6 0.8 1.4 0.8 0.5 0.8

Arabistan 0.1 1.5 0.3 0.2 0.2

Hindistan 0 0.6 0.4 0.1 0.0 0.1 0.6

Japonya 46.7 10.9 8.1 15.7 6.3 8.5 2.4

Diğer 1.3 1.6 2.1 3.9 5.3

TOPLAM 473.3 358.3 466.1 521.5 524 615.9 853.3

EK 2 – İhracat Yapılan Ülkeler Listesi (milyon $)

122

İthal Ürünleri Ölçü birimi 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Vinç adet 30 21 14 - - -Kazı makinesi adet 321 94 131 291 513Traktör ve yürüyenmekanizmalar adet 96 232 151 136 - -Kamyon adet 2769 3061 1722 - - -Otobüs adet 2235 1772 626 960 1648 -Araba adet 4862 11509 8228 7187 10320 -Mazot bin ton 159.4 161.7 173.6 190.6 214.8 -Benzin bin ton 193.2 233.7 223.8 243.7 259.1 -Uçak yakıtı bin ton 15.9 18.4 21.3 20.5 23.9 -Mazot bin ton 22.7 14.6 16.8 9.5 12.4 -Yağlayıcı madde bin ton 2.5 1.5 2.9 6.3 2.7 -Elektrik mil.kwt.h 223 181.5 162.4 158 173.1 -Nitrojen gübresi bin ton 9 10.4 13.3 14.4 12.4 -Çimento bin ton 3.3 12.7 24.3 52,6 85.9 -Pencere camı bin m2 183.4 289.2 466.6 653,7 710.1 -Kağıt bin ton 0.7 1.4 0.8 1,2 1.7 -Buğday bin ton 18.2 92.2 16.9 139.3 61.5 -Un bin ton 38.2 99.2 79.4 96.9 75.2 -Sıvı Yağ bin ton 0.1 1.1 0.3 0.1 0.1 -Tereyağı ton 80.9 55 58.1 18.6 55.1 -Toz şeker bin ton 16.1 22.1 16.6 27.0 19 -Pirinç bin ton 7.8 13.6 9.3 36.0 14.8 -Darı bin ton 6.4 7.3 4.3 3,8 6.2 -Yeşil çay bin ton 0.9 1.7 1.7 2,2 1.9 -Tütün ton 671.5 581.9 473.7 440,3 474.2 -Deterjan ton 1048.6 1326.8 1320.5 1579,1 2283.1 -Patates bin ton 8.9 13.2 20.4 35.6 40.2 -Soğan ve sarımsak bin ton 2 2.9 4.7 5.8 7.1 -Alkollü içecek mil lt 10 18.9 13.6 15.6 17.2 -Bira mil lt 9.3 17.8 13 14.1 15.7 -Meyve bin ton 8.4 11.4 11.5 18.7 23.3 -Pamuklu kumaş mil m2 10.7 15.4 14.2 15.7 8.8 -Yünlü kumaş bin m2 0.3 - 89.2 - - -İpek bin m2 0.8 - 0.7 - - -Dikiş makinesi bin adet 0.6 0.1 0.4 0,4 0.3 -Buzdolabı bin adet 4.1 6.1 5.1 14,8 25.9 -Çamaşır makinesi bin adet 5.1 5.8 7 11,8 14.3 -Elektrik süpürgesi bin adet 8.7 12.5 11.7 14,9 11.1 -Kaset çalar bin adet 1.8 3.8 3.8 1,0 0.4 -Bilgisayar bin adet 11.9 25.7 40 60,6 64.6 -Televizyon bin adet 16.8 25.1 22.5 34,0 36.7 -

EK 3 – İthal Ürünleri Listesi

123

ÜLKELER 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Avustralya 0,5 1,3 1,4 11.3 19.6 9.5Avusturya 0.4 1.9 0.7 0,8 5.5 3.2Amerika 31.5 28.4 14.9 23.4 23.5 20.5Belçika 2 2.4 6.4 4.3 5.9 1.5Bulgaristan 3.2 3.6 1.7 0.9 1.5 0.4Beyaz Rusya 2.4 4.2 7.8 5.6 3 3.8Vietnam 1.7 1.5 2.5 2 1.7 0.9Güney Kore 36.2 55.6 58.3 86.3 67.7 26.0Almanya 23.6 29.7 30.3 30.4 38 14.2Danimarka 3 4.4 7.8 3 3.9 3.9İsrail 0.1 1.5 0.7 0.4 0.8 2.9İtalya 4.5 3 3.4 2.8 3.3 1.4Britanya 3.9 6 3.8 2.8 3.9 1.9Kazakistan 0.7 6.8 21.3 7.2 4.9 16.5Kanada 2.5 0.9 1.1 2.5 3.8 2.2Kırgızistan 1.5 1.2 1 0.9 1 0.4Hollanda 1 2.7 2.9 2.2 2.1 0.6Malezya 1.9 2.4 2.8 3 4.7 1.9Rusya 149.8 206.2 226 237.6 265.4 148.0Polonya 4.5 4.9 5.3 5.7 8 3.4Singapur 9.1 10.6 10.4 11.2 10.4 6.7Tayvan 4.2 2.5 2 4.4 1.9 2.6Tayland 0.5 1.4 0.4 0.6 1.4 1.9Türkiye 0.3 1.1 1.2 1.2 1.2 0.6Ukrayna 1.6 1.1 2.3 3.5 9.2 -Macaristan 1.4 1.7 1.4 1.5 3.8 3.5Finlandiya 5.7 4.7 3.9 3.4 2.7 0.9Fransa 8.5 8.3 6.2 4.8 10.8 4.2Çin 77.6 125.8 136.2 167.7 196.3 129.3Çek 4.9 3.5 7.1 3.6 5.8 1.7İsveç 1 0.6 0.2 0.9 1.3 2.9İsviçre 2.3 3.2 4.5 3.7 4.4 2.9Hindistan 1.8 1.8 1.4 1 0.9 0.2Japonya 115 73.3 56 42.8 63.4 33.9Diğer 2.1 3.9 2 4.5 8.4 25.5TOPLAM 508.3 606.9 633.9 641.6 790.1 479.9

EK-4 – İthalat Yapılan Ülkeler (milyon $)

124

1 Un (Moğol) kg 0.41 - 0.41 0.42 0.41 0.41 - 0.40 0.41 0.41

2 Un 1.derece kg 0.33 - 0.33 0.40 0.37 0.36 - 0.36 0.33 0.35

3 Un 2.derece kg 0.29 - 0.26 0.35 0.31 - - 0.31 0.26 0.30

4 Un (Rus) kg 0.41 - 0.41 0.41 0.41 0.41 - 0.40 0.41 0.41

5 Un 1.derece(Rus) kg 0.36 - 0.35 0.38 0.37 0.37 - 0.36 0.33 0.36

6 Un (Çin) kg 0.33 - 0.33 0.33 0.33 - - 0.33 0.33 0.33

7 Pirinç kg 0.66 0.53 0.53 0.49 0.66 0.49 - 0.66 0.49 0.57

8 Koyun eti kg 1.40 1.56 1.40 1.44 1.40 1.40 1.40 1.40 1.36 1.42

9 Dana eti, 1. derece kg 1.73 1.98 1.73 1.73 - 1.73 1.65 1.65 1.73 1.74

10 Salam kg 2.30 2.30 2.14 2.47 2.30 2.30 2.39 1.98 2.14 2.26

11 Hayvansalyağ kg 0.70 - 0.62 - - 0.74 - 0.66 0.53 0.65

12 Süt litre - - 0.41 - 0.45 0.41 - - 0.41 0.42

13 Yoğurt litre - - 0.49 - - - - - 0.45 0.47

14 Tereyağ, %100 kg 3.13 3.13 3.13 - 3.13 3.13 - 3.13 - 3.13

15 Süt tozu kg 2.80 2.88 2.88 - 2.72 - 2.96 2.80 2.96 2.86

16 Toz şeker kg 0.45 0.58 0.49 0.45 0.45 0.45 0.49 0.45 0.45 0.48

17 Yeşil çay 2 kg 1.65 - 2.06 - - 2.30 - 1.98 1.89 1.98

18 Yerel patates kg 0.29 0.33 0.25 0.29 0.25 0.25 - 0.25 0.25 0.27

19 Çin patates kg 0.16 0.25 0.16 0.16 0.16 0.16 0.16 0.21 0.16 0.18

20 Lahana kg 0.41 0.53 0.41 0.41 0.41 0.41 0.37 0.33 0.33 0.40

21 Yerel havuç kg 0.37 0.45 0.41 0.41 0.41 0.37 0.37 0.37 0.33 0.39

22 Çin havuç kg 0.21 0.25 0.25 - 0.25 0.25 - 0.25 0.16 0.23

23 Pancar kg 0.49 0.49 0.41 0.41 0.49 0.41 0.41 0.41 0.33 0.43

24 Çin kuru soğan kg 0.33 0.49 0.41 0.33 0.41 0.33 0.43 0.33 0.33 0.38

25 Rus kuru soğan kg - - - - - - - - - -

26 Ayçiçekyağı litre 1.23 1.32 1.23 1.28 1.28 1.28 1.28 1.23 1.23 1.26

27 Ekmek adet 0.24 0.26 0.26 0.25 0.26 0.26 0.26 0.26 0.26 0.26

28 Kemiksiz et, dana kg 1.81 2.06 1.81 1.89 1.81 1.73 1.73 1.73 1.73 1.81

29 Kemiksiz et,koyun kg - - 1.48 - - - - 1.48 1.48 1.48

No

CİN

Sİ

Ölç

ü b

irim

i

Bö

mb

ög

ör

Me

rcu

ry

Kh

ar-

Kh

ori

n

19

. M

ah

all

e

Fo

od

lan

d

Ta

va

ne

rde

n

Se

lbe

Ba

rs

De

nj

10

00

Ort

ala

ma

fiy

at

EK-5 - Temel Tüketim Maddelerinin Ortalama Fiyatları (ABD Doları)

125

Akaryakıt ALTJIN NIC PETROVİS MT SOD MONGOL Ortalama Fiyat

Süper 0.60 0.60 0.60 0.58 0.60

Düşük kalite 0.51 0.51 0.51 0.51 0.51 0.51

Normal 0.57 0.57 0.57 0.57 0.57 0.57

Mazot 0.58 0.58 0.58 0.58 0.58 0.58

126

No Ürün adı Ölçü birimi 2001 2002 2003 2004

1 Katot bakırı, %99 Ton 1475.9 1498.6 1341 2376

2 Yoğunlaştırılmış bakır,%35 Bin ton 381.4 376.3 372.2 371.4

3 Yoğunlaştırılmışmolibden, %47 Ton 3028 3384 3836 2428

4 Yoğunlaştırılmış Kalsiyum Flüorürü(mermer gibi güzel Bin ton 203.0 159.8 198.4 148.2bir çeşit taş)

5 Altın (saf) Kg 12059 10636.9 10837.4 19417.6

6 Hampetrol Bin varil 82.8 139.2 183.0 215.7

EK 6 - Madencilik Sektör Üretimi

127

Sektör 2003 2004

Toplam [$] 691822764,9 991996963,0

Madencilik 371956389,0 652557702,0Kömür işletme 42576973,3 52226505,8Petrol ve doğal gaz 4348277,3 5495191,4Metal madenciliği 300036807,6 578480512,9Diğer madencilik ve taş ocağı 24994330,5 16355491,8İmalat sektörü 195879023,1 209387126,7Gıda ve meşrubat 69593981,6 77462375,5Sigara 1846489,3 -Tekstil 45348713,4 53125021,0Giysi ve kürk işletme 41097863,0 31459001,1Deri işletme, Saraciye ve ayakkabı 684954,2 262696,1Ahşapçılık ve ahşap mamuller 3022503,2 4970136,3Basın, Yayın ve reprodüksiyon 6388835,5 7356672,8Kağıt, kağıt ürünlerinin üretimi 645529,8 1874135,3Kimyasal mamul üretimi 3416048,8 3400202,4Metal olmayan diğer mineralleyapılan mamul üretim 8612123,8 7437152,0Demir üretimi 9315307,4 17446515,9Demir mamulü üretimi 575490,6 762864,8Makina üretimi 86349,7 298633,3Elektrik malzeme üretimi - 170153,5Radyo,TV ve iletişim mamulleri üretimi 537810,7 112198,4Medikal araç gereç. ölçü aletlerive saat üretimi 1036982,1 1201619,7Diğer taşıma aracı üretimi 938508,5 1161801,9Mobilya 811426,0 885945,6Elektrik, su tesisi ve termalenerji üretimi 123987352,8 130052134,3

Elektrik, termik ve buhar üretimi 113490100,3 118584950,2Su arıtma (temizleme) 10497252,5 11467184,0

EK 7 – İmalat Sektörü Üretim Oranları

128

Yıllar 1989 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Fabrika sayısı 13 36 48 64 66 66 66

Bundan:

Yabancı yatırımlı 19 19 19 19

Yerel 45 47 47 47

Bundan:

Şehirde 30 42 55 55 62 62

Taşrada 6 6 9 11 4 4

EK 8 – Deri İşleme ve Sanayi Sektörü

129

2001-2004 Dönemi Özelleştirme Programı

Moğolistan Büyük Meclisi Ekim 2001 Kararname Eki

Özelleştirmenin amacı:

Devlet Mülkünün 2001-2004 yıllarında özelleştirilmesinin amacı; özelleştirme süre-cinin hızlandırılması, özel sektör katılımını sağlamak yoluyla ekonomik verimlerininyükseltilmesi, ekonomik büyümenin sağlanması ve dolayısıyla nüfusun yaşam stan-dartlarının yükseltilmesi hususunda olanakların sağlanmasıdır.

Özelleştirme ilkeleri:

- Ekonomide özel sektörün görevlerini çoğaltmak suretiyle sanayide verim ve re-kabet kapasitesinin yükseltilmesi ve özelleştirme sonucunda bütçe gelirininazaltılmaması

- İlgili alandaki hakim durumunu düzelterek adil rekabet ortamının sağlanması- Yabancı yatırımcıların çekilmesi ve Moğolistan’ın çok taraflı dış politikasının

ekonomik açıdan sağlaması- Özel sektör faaliyetlerine devletin katılımının azaltılması, devlet bütçe yapısının

uygun hale getirilmesi ve verimin yükseltilmesi- Özel sektör faaliyetlerinden devletin koordinasyon görevinin ayrılması ve koor-

dinatörlük kurumlarının bağımsızlığının sağlanması- Özelleştirme sonucu ortaya çıkacak sosyal güvenliğin ve istihdamla ilgili olum-

suz sonuçlarının azaltılması- Çevre güvenliğinin sağlanması- Borç ve kredilerin garantiye alınması, gerektiği takdirde bazı borçların ayrılma-

sı ve borç tahsisat listesinin yeniden garantiye alınması ve uygulanması

Gerektiği takdirde devletin sahip olduğu hissenin bir paket olarak satılması, ek ya-tırımının kabul edilmesi ve zarara giren, faaliyette bulunması güç olan teşebbüslerinortadan kaldırılarak sermayesinin satılması yoluyla özelleştirme yapılabilmektedir.

Özelleştirme programına göre :

q Değerli teşebbüslerin özelleştirilmesi ve değiştirilmesi

q Altyapı sektörünün özelleştirilmesi ve değiştirilmesi (enerji, otoyol, iletişim, kö-mür işleme, demiryolu ve jeodezi)

EK 9 - Özelleştirme Programı

130

q Maliye sektörünün özelleştirilmesi ve değiştirilmesi (ticari bankalar, sermaye pi-yasası)

q Sosyal sektörün özelleştirilmesi ve değiştirilmesi (sağlık, eğitim, bilim, kültür vespor)

q Diğer teşebbüs, kurum ve gayrimenkulların özelleştirilmesi gerçekleştirilecektir.

Moğolistan Hükümeti, değerli şirketlerin özelleştirmesini somut olarak başlatmışve “APU” meşrubat, bira ve içki fabrikası, Ticaret ve Kalkınma Bankası, Köy İşleriBankası, “Mongol Daatgal” sigorta şirketleri özelleştirilerek ülke bütçesine toplam32,9 milyar Tugriklik gelir sağlanmıştır. Ticaret ve Kalkınma Bankasını alan İsviçre veAmerika ortak konsorsiyumu tarafından 28 milyon ABD dolarlık, Köyişleri Bankasınınalan Japonya’nın “H.S. Securities” Şirketi tarafından ise 13 milyon ABD dolarlık yatırı-mın yapılması vaadinde bulunulması Moğolistan ekonomisine yakın dönemde 40 mil-yon dolarlık yatırım sağlanmasına yönelik ortam oluşturmuştur. Ticaret ve KalkınmaBankası, Köyişleri Bankası, Mongol Daatgal ve Tshig Daatgal şirketlerinin özelleştiril-mesi ile Moğolistan’daki mali ve sigorta alanında yapılacak özelleştirme tamamlan-mıştır.

Devlete bağlı karayolu şirketleri arasından, yol bakımı ve tadilat faaliyetlerinde bu-lunacak devlet anonim şirketleri kurulmuştur. Bunun dışında karayolu inşaat çalışma-sı yapan toplam 8 şirket özelleştirilmiştir.

Devlet şirketlerini özelleştirme programını, Hükümet Programına dahil eden enerjisektörü reformu başlatılmıştır. Buna göre devlet fabrikaları anonim şirketler haline dö-nüştürülerek ticarete yönelik faaliyetlere ilişkin çalışmalar başlatılmıştır. 2003 yılındapetrol ve enerji sektöründe 2 termik santrali, 1 kömür yatağı ve 1 elektrik dağıtım şe-bekesi özelleştirilmiştir.

Sosyal ve sağlık sektöründe yapılan özelleştirme programı kapsamında HümanistÜniversitesi, Ulan Bator Yüksek Okulu ile Çocuk ve Gençlik Tiyatrosu özelleştirilmiş-tir. İlaç üretimi “Mongol Em İmpeks” Anonim Şirketininin %49’u ihale yoluyla, P.N.Shastin Klinik hastanesi, Köy İşleri Teknik Koopersyonu, Armono kooperasyonu, Khu-jirt Baraj Köyü, Eruul Enkh Matbaa fabrikasının özelleştirilmesi için hazırlık çalışmala-rı başlatılmıştır. Uluslararası “Nayramdal” Çocuk Merkezi ile Batsumber bölgesindebulunan Ulusal Bakımevi yönetim sözleşmesi ile özelleştirilme için ihale ilanı yapıl-mıştır.

131

Şirketin adı Faaliyet DevletÖzelleştirildiği

pay oranı tarih Sahibi

1 “2’inci Termik santrali” Elektrik ve Devlet Anonim Şirketi ısı üretimi % 100

2 “Baganuur-Güney Doğu bölgesi Elektrik Dağıtım Elektrik dağıtımı % 100Şebekesi” Devlet Anonim Şirketi

3 “Khovd Elektrik Dağıtım Şebekesi” Ltd. Şirketi ElektrikDağıtımı % 100

4 “Ulaangom Elektrik Dağıtım Şebekesi” Ltd. Elektrik dağıtımı % 100Şirketi

5 “Ulan Bator Elektrik Dağıtım Şebekesi” Elektrik dağıtımı % 100Devlet Anonim Şirketi

6 “3’üncü Termik Santrali” Elektrik veDevlet Anonim Şirketi ısı üretimi % 100

7 “Khotol Çimento Kireç” Şimento veAnonim Şirketi kireç üretimi % 100

8 “Moğolistan Telekomünikasyon” TelekomünikasyonAnonim Şirketi hizmeti % 54,67

9 “Khovd Çimento” Devlet Anonim Şirketi Çimento % 100

10 “Moğol-Amerika “Mongol Amikal” Yün ve kaşmirLtd. Şirketi işletmeciliği % 45

11 “Mongol Temee Noos” Yün işletmeciliğiDevlet Anonim Şirketi ve yün mamül üretimi % 100

12 “Buligaar” Anonim Şirketi Deri işletmeciliği % 69,5

13 Moğol-Çek “Mongol Flüorür ve altınÇek Metal” ortak fabrika madenciliği % 46

EK 10 - 13 Ocak 2004 tarih ve 13 sayılı Moğolistan Hükümeti

Bakanlar Kurulu Kararı ile 2004 yılında Özelleştirilecek

Şirketlerin Takvimi

132

Ülke Giren Çıkan

Yıllar 2003 2004 2003 2004

TOPLAM 204845 305117 193 807 297813

Amerika 5570 9549 5535 9120

Avustralya 2247 3473 2042 3567

İngiltere 2859 4970 2796 4350

Kore 17205 26754 17325 26758

Çin 91934 141473 88321 138053

Almanya 4999 8826 5123 8020

Hong Kong 380 762 358 761

Danimarka 438 1003 440 902

Endonezya 238 118 235 118

Kazakistan 1785 3144 1521 3324

Kanada 1149 2340 1098 2430

Hollanda 697 3144 795 2726

Rusya 53330 55563 45538 55654

Ukrayna 997 1078 962 881

İsveç 993 2071 909 1797

Yeni Zelanda 451 925 390 952

Hindistan 403 557 384 566

Fransa 2751 5567 2866 5288

Japon 7757 13196 7728 13080

Diğer 8662 20604 9441 19466

EK 11 – 2003 ve 2004 Yılları Sonunda Hudut Kapısında

Geçen Yabancı Yolcuların Sayısı

133

Bankalar Mülkiyet payı Tel/Faks Müdür

Moğolistan Merkez Bankası 322169/311471 O. Chuluunbat

Trade and DevelopmentBankası %100 özel 321171/325449 S. Munkhbat

Agriculture Bankası % 100 devlet 457880/458096 Peter Morroy

Ulan Bator Kent Bankası 312155/311067 G. Buyanbat

Mongol Post Bankası 310301/328501 D. Oyunjargal

Golomt bankası %100 özel 311530/311971 D.Bayasgalan

Erel Bankası %100 özel 344550/31088 G. Dorj

Saving Bankası Özel/devlet 312043 G. Tserenpurev

Anod Bankası %100 özel 315315/313179 D. Enkhtur

Capitron %100 özel 327550/315635 A. Munkhbat

XAC Bankası 318185/328701 Ch. Gankhuyag

Zoos Bankası %100 özel 329537/329537 Sh. Chudanjii

Credit Bankası %100 özel 321897/321897 N. Batkhishig

Yenilik Bankası 312531/310833 M. Myagmarsuren

Inter Bank %100 özel 99114455 O. Jandavsuren

Menatep 100% özel 314038/323999 S.A. Fabrichnov

Transport DevelopmentBank 100% özel 457025/458623 D. Enkhtuya

EK 12 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Bankalar

134

BANKALAR Verilen kredinin ağırlıklı ortalama faizi

Tugrik Döviz

ANOD Bankası 27.6 21.8

GOLOMT Bankası 29.5 16.7

ZOOS Bankası 32.4 24.1

KREDİT Bankası 33.5 24.0

MONGOL POST Bankası 31.5 19.5

TRANSPORT DEVELOPMENT Bankası 27.2 29.3

ULAN BATOR KENT Bankası 28.4 20.1

SAVING Bankası 27.0 14.4

AGRICULTURE Bankası 38.8 24.0

TRADE AND DEVELOPMENT Bankası 26.6 14.0

CAPITAL Bankası 30.6 24.4

EREL Bankası 26.9

INTER Bankası 26.6

CAPITRON Bankası 26.6 20.6

XAC Bankası 35.0 19.8

CHINGGIS KHAAN Bankası - 11.8

MENATEP - -

BANKA SYSTEM 32.7 19.3

EK 13 – Banka Kredi Faiz Hadleri (yıllık, oran)

135

Satılan miktar Satış değeri

ToplamGünlük

ToplamGünlük

Yıllar İşlem gün sayısıortalaması ortalaması

1995 84 6584.0 78.4 811.5 9.71996 236 24076.6 102.0 4340.5 18.41997 253 33659.9 133.0 12165.7 48.11998 253 33073.5 130.7 10756.0 42.51999 252 21446.7 85.1 3274.2 13.02000 255 35412.3 138.9 2973.3 11.72001 255 15877.1 162.3 1723.3 6.82002 255 9837.9 38.6 1373.0 5.42003 22 329.1 15.0 66.7 3.02004

Moğolistan Menkul Kıymetler Borsası’nın Kuruluşundan İtibaren Yaşanan Önemli

Gelişmeler

18.01.1991 Moğolistan Hükümetinin 22. karar gereğince “Moğolistan Menkul KıymetlerBorsası” kurulmuştur.

22.05.1991 Özelleştirme yasası onaylanmıştır.08.06.1991 MMKB, broker şirketleri için personel yetiştirme kursu ilk defa düzenlenmiştir.30.09.1991 İlk defa iki broker şirket MMKB’na üye olarak kabul edilmiştir.06.11.1991 Ortak fon yöneticileri konferansı düzenlenmiştir.20.12.1991 Broker şirket satıcıları için (dealer) tekrar eğitim semineri düzenlenmiştir.07.02.1992 Menkul kıymetin ilk alım satımı gerçekleştirilmiştir.07.05.1992 Erdenet şehrinde, Broker şirketler yöneticilerinin 1. konferansı düzenlenmiş-

tir.16.09.1992 Ulan Bator, Yöneticilerin 2. konferansı düzenlenmiştir.01.07.1993 “Yabancı yatırım hakkında” yasa onaylanmıştır.02.09.1993 Dalanzadgad, Yöneticilerin 3. konferansı düzenlenmiştir.23.09.1993 Menkul kıymetin 100. alım satımı gerçekleştirilmiştir.26.09.1994 Moğolistan menkul kıymetleri hakkında yasa onaylanmıştır.

10.1994 Menkul kıymetler komisyonu kurulmuştur17.05.1995 Broker şirket idarecilerinin eğitimi31.07.1995 Menkul kıymetler alım satımı yapanlar derneği kurulmuştur.28.08.1995 Sermaye ikincil piyasası açılarak ilk alım satım yapılmıştır.12.08.1996 Menkul kıymetler alım satımı yapanlar derneğinin ilk kongresi yapılmıştır.25.10.1996 Hükümet iskontolu bonosunun ilk satışı yapılmıştır.27.11.1997 Ulan Bator, Yöneticilerin 4. konferansı düzenlenmiştir.04.10.1998 Darkhan, Yöneticilerin 5. konferansı düzenlenmiştir.

Ek 14 - Sermaye ve Menkul Kıymet Borsalarında Yapılan İşlemler

136

Öğretim kurumlarının Akademik yıllar itibariyle

kategorisi 2001-2002 2002-2003 2003-2004 2004-2005

TOPLAM 704.1 740.3 768.9 798.0

Bundan: bayan 377.1 389.6 404.8 421.2

Toplamından:

Anaokulunda 83.6 87.7 90.2 82.7

Bundan: bayan 44.0 42.6 45.8 42.7

Temel eğitim okulunda 515.2 534.7 548.4 569.5

Bundan: Bayan 268.3 275.9 281.3 291.6

Mesleki eğitim kurumu 15.0 19.5 21.6 22.0

Bundan: Bayan 7.5 9.6 10.5 10.9

Üniversite, kolej 90.3 98.4 108.7 123.8

Bundan: Bayan 57.3 61.5 67.2 76.0

Eğitim ve Öğretim Kurumları Mezunları (Bin Kişi)

Öğretim kurumlarının Akademik yıllar itibarıyla

kategorisi 2001-2002 2002-2003 2003-2004

TOPLAM 96.3 102.9 118.2

Bundan: bayan 55.0 57.5 66.7

Bundan:

Temel eğitim okulunda 74.1 79.4 91.2

Bundan: Bayan 40.8 42.9 49.6

Mesleki eğitim kurumu 4.5 5.2 5.9

Bundan: Bayan 2.4 2.8 3.3

Üniversite, kolej 17.1 18.3 21.1

Bundan: Bayan 11.8 11.8 13.8

EK 15 – Eğitim ve Öğretim Kurumlarında Okuyanların,

Akademik Yıl Başı İtibariyle Sayısal Dağılımı (Bin Kişi)

137

Janmin Jibao (Çin) Reporter Yan Tao,Tel: (976-11) 9911-4798Tel; (976-11) 312-180Faks: (976-11) 312-110

Sinhua (Çin) Lu XodungTel: (976-11) 9911-8187Tel/Faks: (976-11) 322-778

Reuters Ms. Iriya HalashTel: (976-11) 9911-4300Faks: (976-11) 312-665

RIA News (Rusya) Mr. A.M. AltmanTel: (976-11) 9911-6535Faks: (976-11) 327-384

ITAR TASS (Rusya) Mr. N.A. KerzentsevTel: (976-11) 9911-6292Faks/Tel: (976-11) 320-617

Arguments and Facts (Rusya) K.B. BoldohonovTel/Faks: (976-11) 452-050

Asahi (Japonya) D. BayarsaikhanTel: (976-11) 9911-6067Tel/Faks: (976-11) 365-456

Sekai Nippo (Japonya) Faks: (976-11) 312-759

Kyodo Tsushin (Japonya) Ch. NamchinTel: (976-11) 9919-2137Tel: (976-11) 351-656Faks: (976-11) 458-373

German-Mongolian Agency Mr. and Mrs. BormannTel: (976-11) 329-960Faks: (976-11) 327-960

American Image Pres Mr. RozenbergTel: (976-11) 9911-2424Faks: (976-11) 318-430

Cihan (Türkiye) B. SarnaiTel: (976-11) 9987-8875Faks: (976-11) 352-494

EK 16 – Moğolistan’da Yayın Yapan Yabancı Medya Ajansları

138

1. Madencilik ve Altın Üretimi Boroo Gold (Kanada)

Ivanhoe Mines Mongolia (Kanada ve İngiltere)

2. Petrol SOCO Tamsag (ABD)

Doshen Petroleum (Çin Halk Cumhuriyeti)

Baolinpetrochem (Çin Halk Cumhuriyeti)

3. Banka ve Mali Sektör Trade and Depelopment Bank (Offshore)

4. İletişim ve Haberleşme MobiCom (Japonya)

5. Ticaret ve Hizmetler Sugura Mongolia (Japonya)

6. Bakır Yoğunlaştırma Erdmin (ABD)

7. İnşaat ve Turizm Bogda Holding (Çin Halk Cumhuriyeti)

8. Hafif Sanayi Magic Suit (ABD)

9. Hizmet Ulan Bator Cinema (Kore)

10. İnşaat Malzemeleri Monperlit (Ukrayna)

11. Kaşmir ve Yün İşleme Mongol Amical (US)

12. Kaşmir İşleme EZIO FORADORI (Austria-Germany)

13. Hafif Sanayi United Apparel (Offshore)

14. Sewing Temuujin Mench (Hong kong)

15. Gıda Monfresh (Chuna)

16. Yol ve Köprü İnşası Nasnii zam (China)

17. Hafif Sanayi PatMongolia (UK)

EK 17 – Moğolistan’da Faaliyet Gösteren Belli Başlı

Yabancı Yatırımcı Şirketler

139

Yabancı Yatırım Kanunu 4 bölümden oluşmaktadır.

1- Genel hükümler kısmında yabancı yatırım mevzuatı, kapsamı, yabancı yatırım çeşi-di ve şekli

2- Yabancı yatırımın korunması kısmında, yabancı yatırımın yasal güvencesi, yatırım-cıların hak ve görevleri

3- Yabancı yatırımlı teşebbüs ve yabancı tüzel kişilerin faaliyetleri kısmında yabancıyatırımlı kuruluşların kaydı, sona erdirilmesi, gümrük vergisi ve diğer vergilerdenmuaf tutulması gibi iş hayatını ilgilendiren pratik bilgiler

4- Diğer hükümler

Hukuk Terimleri

“Yabancı yatırım” ile, Moğolistan’da faaliyet göstermek üzere teşebbüs kuran yada Mo-ğol teşebbüs ile ortak olan yabancı yatırımcı tarafından Moğolistan’a yapılan maddi vemanevi değere haiz katkılar kastedilmektedir. “Yabancı yatırımcı” ile ise, Moğolistan’a yatı-rım yapmakta olan yabancı tüzel veya özel kişiler (Moğolistan’da sürekli olarak ikamet et-meyen yabancı ve vatansız, yurtdışında sürekli ikamet eden Moğol vatandaş) kastedil-mektedir.

Yabancı Yatırımın Kapsamı

Moğolistan Kanunu ile, sanayi ve hizmet faaliyetlerinin gösterilmesinin yasaklanmış ol-duğu alanlar dışında ve yasaklanmış sanayi ve hizmet faaliyetleri haricinde yabancı yatı-rım yapılabilmektedir.

Yabancı Yatırım Çeşitleri

1- Konvertibıl döviz ve yatırım sonucunda Tugrik üzerinden kazanç sağlamak,2- Menkul ve gayrimenkul sermaye ve onlarla ilgili mülkiyet hakkı,3- Zihinsel ve endüstriyel mülkiyet hakkı.

Yabancı Yatırım Şekilleri

1- Yabancı yatırımlı şirketin tek ve bağımsız olarak kurulması veya şubesinin açılma-sı,

2- Yabancı yatırımcının Moğol yatırımcı ile ortaklaşa şirket kurması,3- Yabancı yatırımcının, Moğol şirketinin hisse payı, senet ve bonolarını Moğolistan

kanununa uygun şekilde satın almak suretiyle doğrudan yatırım yapması,4- Kanun, tanzim ve ürün paylaşımı sözleşmesine göre doğal kaynakların kullanımı

ve bunları işletme hakkının verilmesi,5- Pazarlama ve yönetim sözleşmesinin yapılması,6- Mali sözleşme ve franchise şeklinde yatırım yapılması.

EK 18 – Yabancı Yatırım Kanununun Genel Hatları

140

Yabancı yatırımlı şirket kurmak için gereken belgeler:q Şirket kurma dilekçesi,q Yatırımcının adı soyadı, adresi ve uyruğu,q Yatırım şekli ve miktarı,q Teşebbüs biçimi,q Yatırım yapılacak sektör ve faaliyeti,q Yatırım dönemi, uygulama süresi ve aşaması.

Yatırımcı tanıtımı:

Tüzel kişi sıfatında olan yatırımcı için:q Adı, uyruğu, adresi, telefon numarası, teleks ve faks numarası,q Kuruluş ve imalat tarihi, sicil numarasıq Kendi ülkesinde ve yabancı ülkelerde faaliyet gösterdiği alan ve başka ülkede şu-

besi varsa faaliyet şekli,q Moğolistan’da veya yabancı bir ülkede bulunan temsilciliğinin adı, telefon numara-

sı, teleks ve faks numarası,q Yönetim yapısı,q İlgili bankanın adı, adres ve telefon numarası,q Sertifika fotokopisi.

Özel kişi sıfatında olan yatırımcı için:q Adı soyadı, uyruğu,q Doğum tarihi ve yeri,q Eğitim düzeyi, mesleği ve iş durumu,q Moğolistan veya başka yabancı ülkelerde üye olduğu teşebbüslerin adresi,q İlgili bankanın adı ve adresi,q Şirketin resmi adı (Ulusal Sicil Bürosundan ruhsat alınmalıdır),q Anlaşma (noter tasdikli),q Şirketin tüzüğü (noter tasdikli),q Diğer yasal anlaşmalar,q Banka kefaleti,q Mülkiyet belgesi,q Ruhsat,q Sağlık Raporu,q Kira kontratı,q Teknik ve iktisadi hesaplamalar.

EK 19 – Şirket Açma Prosedürü, Tescil İşlemleri

141

Kanunda Yer Alan Terimler

“Döviz” Moğolistan’ın milli parası, yabancı para, uluslararası ekonomik ve ticari ilişkilerödemelerinde kullanılan ödeme birimi, para karşılığında altın ve diğer döviz değerlerdir.

“Milli para” para tedavülünde bulunan ve ödeme gücü olan Moğolistan parası- Tugrik,onunla ifade edilen uluslararası ödemelerde yaygın olarak kullanılan bono ve ödeme araç-larını ifade etmektedir.

“Yabancı para” para tedavülünde bulunan ve ödeme gücü olan bir veya birden fazlayabancı paralar, onlarla ifade edilen uluslararası ödemelerde yaygın kullanılan bono veödeme araçlarını ifade etmektedir. Yabancı paralar konvertibıl ve konvertibıl olmayan ola-rak ayrılmaktadır.

“Döviz ilişkilerinde bulunan sürekli ikamet edenler”1) Moğolistan’da devamlı ikamet eden, devamlı ikamet etmesine rağmen 183 günden

az süre ile yabancı ülkelerde bulunan kişiler,2) Moğolistan kanununa göre kurulmuş, Moğolistan’da ikamet eden tüzel kişiler ve ya-

bancı ülkelerdeki şube ve temsilcilikler,3) Yabancı ülkelerde bulunan Moğolistan’ın diplomatik makamları

“Döviz ilişkilerinde bulunan geçici ikamet edenler”1) Moğolistan dışında ikamet eden ve Moğolistan’da 183 gün kadar süre ile bulunan-

lar,2) Yabancı ülkelerin kanununa göre kurulan, Moğolistan’da ikamet etmeyen tüzel kişi-

ler ve Moğolistan’daki şube ve temsilcilikler,3) Moğolistan’daki yabancı diplomatik kurumlar, uluslararası kuruluşlar, şube ve tem-

silcilikleri,

“Döviz tedavülü”, döviz satımı, alımı, döviz tahvili, borç alma, yerleştirme, yabancı pa-raların gümrükten geçirilmesi ve çıkarılması ile ilgili faaliyetlerdir.

Moğolistan yerel parası, konvertibıl olmayan yabancı paraların Moğolistan gümrüğün-den geçirilmesi, çıkarılması ve döviz tedavülünde kullanması hakkındaki kurallar Moğolis-tan Bankası Başkanı ve Maliye ve Ekonomi Bakanı tarafından onaylanmaktadır.

Teşebbüs, Kurum ve Kişilerin Döviz Tedavülü

Moğolistan’da devamlı ve geçici olarak ikamet edenler yabancı paraların satımı, alımı,borç alma ve transfer işlemlerini sadece Moğolistan Bankası ve Moğolistan Bankasının iz-ni olan ticari bankalar vasıtasıyla gerçekleştirilebilmektedir.

EK 20 – Genel Hatlarıyla Kambiyo Kanunu

142

Dövizin Moğolistan Gümrüğünden Geçirilmesi ve Çıkarılması

Moğollar, yabancı vatandaşlar ve vatansızlar Gümrük kurumlarına yazılı olarak bildiri-len miktardaki dövizlerini Moğolistan gümrüğünden geçirebilmektedir.

Moğolistan’da devamlı ve geçici olarak ikamet eden yabancılar ve vatansızlar aşağıda-ki şartları yerine getirerek Moğolistan gümrüğünden döviz çıkarabilmektedir.

1) Dış ödeme ve tahsis izni olan ticari bankasında konvertibıl döviz satın alımı ile ilgilibanka belgesi,

2) Yabancı ülkeden getirilmiş dövizin gümrük beyannamesi,3) Miras ve armağan edilen dövizler için noter belgesi,

Teşebbüs, kurum ve vatandaşlar yabancı ülkeden aldıkları döviz kredilerini MoğolistanBankasına kayıt ettirmektedir. Moğolistan’da devamlı ve geçici olarak ikamet edenler, Mo-ğolistan Bankasından dış ödeme ve tahsis izni alan ticari bankalarda ve Moğolistan’da bu-lunan yabancı bankalarda döviz hesabı açtırabilmektedir.

143

Moğolistan’a İhracatımızda Başlıca Ürünler [ABD$]

GTİP ÜRÜN ADI 2002 2003 2004

630493 Diğer Mefruşat Eşyası (Örülmemiş) Sentetik Liflerden 0 0 304600170490 Kakao İçermeyen Diğer Şeker Mamulleri 601 57512 169377843780 Hububat-Baklagilin Öğütülmesi, İşlenmesi İçin

Makina-Cihazlar 0 0 165600340119 Sıvanmış/Kaplanmış Kağıt Vatka, Keçe,

Dokunmamış Mensucat 121012 59229 138608851660 Diğer Elektrikli Fırınlar, Ocaklar, Izgaralar vb. 11624 12685 132162843790 Tohum ve Tane İşleme Makinalarının Aksam, Parçaları 0 0 89000845011 Tam Otomatik Çamaşır Yıkama

Makinaları-Kapasitesi=<10 Kg 0 5790 69785340510 Ayakkabı, Deri ve Köselelerde Kullanılan Boya,

Cila vb. Müstahzarlar 0 5715 66069845310 Post, Deri, Köselelerin Hazırlanması/İşlenmesi

İçin Makina ve Cihazlar 0 0 65000870210 Dizell/Yarı Dizell Motorlu Toplu Yolcu Taşıtları 0 0 61090984100 Gemi ve Uçak Kumanyası 0 0 59412392520 Plastikten Kapılar, Pencereler vb. Çerçeveleri,

Pervazları, Kapı Eşikleri 93914 23834 55021940350 Yatak Odalarında Kullanılan Türden Ahşap Mobilyalar 7537 1868 50098180690 Diğer Çikolata, Kakao İçeren Gıda Müstahzarları 0 21655 46516940180 Oturmaya Mahsus Diğer Mobilyalar 12713 6189 44307620311 Erkek/Erkek Çocuk İçin Takım Elbiseler;

Yünden/İnce Kıldan 598 2249 42160170410 Ciklet 0 14847 40256180620 Kakao Müstahzarları (Ağırlığı: >2 Kg Sıvı/Hamur/

Toz/Kalıp/Dilim/Çubuk Vs.) 0 0 38201321410 Macunlar, Reçineli Çimento vb. İle Boyacılıkta

Kullanılan Dolgu ve Sıvama Maddeleri 16270 20602 31174340120 Diğer Şekillerdeki Sabunlar 8654 14199 30763330510 Şampuanlar 35399 64340 28355190532 Waffle ve Gofletler 3747 1425 28331852910 Antenler, Anten Yansıtıcıları vb. Ait Aksam-Parçalar 0 0 27520902300 Eğitim, Sergiler İçin Gösteri Amaçlı Alet,

Cihaz ve Modeller 0 0 26164841821 Ev Tipi Buz Dolabı-Kompresörlü 0 6807 24815330610 Diş Macunları/Tozları 18886 7201 22864630499 Diğer Mefruşat Eşyası (Örülmemiş) Dokunabilir

Diğer Madde. 0 0 22776

EK 21 – Türkiye-Moğolistan Ticarete Konu Mallar Listesi

144

580710 Dokunmuş Etiket, Marka vb. Eşya-Parça, Şerit, Şekilli Kesilmiş 0 11400 22320

620342 Erkek/Erkek Çocuk İçin Kısa Pantolon, Şort Vs.; Pamuktan 4368 5852 22176

391620 Vinil Klorür Polimerlerinden Monofil, Çubuk, Profiller-Eni 1mm+ 26082 65530 22119

391740 Plastikten Tüp, Boru ve Hortum Bağlantı Elemanları 756 875 21731940320 Diğer Metal Mobilyalar 5410 6912 21567711319 Diğer Kıymetli Metal-Kaplamalarından

Mücevherci Eşyası 94571 0 21331190531 Tatlı Bisküviler 3593 6589 20307430310 Kürkten Giyim Eşyası-Aksesuarları 0 0 18204300420 Diğer Antibiyotikleri İçerenler 6293 10487 18053840219 Diğer Buhar Üreten Kazanlar (Karma Kazanlar Dahil) 0 0 18000940360 Diğer Ahşap Mobilyalar 3659 5124 17303620213 Kadın/Kız Çocuk İçin Palto, Kaban vb.; Sentetik/Suni Lif. 216 0 16995830241 Binalar İçin Diğer Donanım, Tertibat vb. Eşya 0 2553 15673940140 Yatak Haline Getirilebilen Oturma Mobilyası

(Kamp ve Bahçe İçin Hariç) 54594 8787 15336701399 Cam Eşya (Diğer, Tuvalet, Yazıhane, Ev Teztinati vb.) 10535 6090 14555340290 Diğer Yıkama, Temizleme Müstahzarları 1782 6393 13900732393 Paslanmaz Çelikten, Ev İşlerinde Kullanılan Eşya 29853 9637 12747340220 Yüzey Aktif Diğer Organik Müstahzarlar (Perakende) 7359 4858 10617940429 Diğer Maddelerden Yataklar 8891 22449 10281490110 Kitap, Broşür, Risale vb. Matbua Ayrı Ayrı

Sayfalar Halinde Matbua 22067 17540 10180630411 Yatak Örtüleri (Örme) 3140 159 10004Kaynak: DTM

Moğolistan’dan İthalatımızda Başlıca Ürünler [ABD$]

GTİP ÜRÜN ADI 2002 2003 2004

050400 Hayvan Bağırsak, Mesane ve Midesi(Taze/Soğutulmuş/Dondurulmuş Vs.) 230400 1746189 624318

611011 Kazaklar, Süveterler, Hırkalar, Yelekler vb.Yünden Eşya (Örme) 0 0 8812

611030 Süveter/Kazak/Hırka/Yelek Vs.; Sentetik ve Suni Liflerden (Örme) 0 0 108

251690 Yontulmaya ve İnşaata Elverişli Diğer Taşlar 755 1102 0410530 Koyun ve Kuzuların Kuru Derileri 253 0 0510531 Kaşmir Keçisi Kılı (Karde Edilmiş/Taranmış) 61479 7270 0Kaynak: DTM

145

Vize

Yurtdışında bulunan Moğolistan Büyükelçilikleri ve Fahri Konsolosluğundan Moğolistanvizesi verilmektedir.

Moğolistan’a gitmek isteyenler Ankara’da bulunan Moğolistan Büyükelçiliğinden vizele-rini alabilirler. Resmi pasaportu olanların Moğolistan’a girdikten 30 gün geçtikten sonra Ya-bancılar Şubesine kayıt olup vize alması gerekir. İşadamları için Moğolistan İstihdam Ofisi-ne başvurup çalışma izni ile Yabancılar Şubesinden oturma izninin alınması gerekir.

Resmi olmayan yada özel davetiye üzerine Moğolistan’a gelecek olan bütün yabancılar(Rusya ve Çin vatandaşları dışında) için Moğolistan vizesi uygulanır. Türk vatandaşlar içinMoğolistan’da kalış süresi bir haftayı geçmeyen diplomatlara ve resmi pasaportu olanlaravize uygulanmamaktadır.

Resmi veya özel davetiye üzerine Moğolistan’a gelenlere 30 gün süreyle vize verilir. Fa-kat 30 günlük vize süresi bitmeden 3 gün önceden Moğolistan Dışişleri Bakanlığı’na başvu-ruda bulunup vizesi 30 gün uzatılmaktadır.

Moğolistan’a giriş, giriş – çıkış vizesi vize verildiği tarihten itibaren 3 ay, çıkış vizesi ve-rildiği tarihten itibaren 10 gün için geçerlidir.

Ulaşım İmkanları

Moğolistan, engin arazi ve yol yetersizliğine sahip olmasına rağmen yurtiçi ve yurtdışıtaşımacılığı oldukça gelişmektedir. Moğolistan’da uluslararası düzeyde taşımacılık hizmetisunan 4 şirket vardır. Bunlar MIAT (Moğolistan Havayolları), Çin Havayolları, Kore Havayol-ları ve Aeroflot (Rus Havayolları)’dır. Moğolistan’ın kendi havayolu şirketi olan MIAT, yurti-çinde aşağı yukarı 20 bölgeye, yurtdışında ise Rusya, Japonya, Çin, Singapor, Kore ve Al-manya’ya taşımacılık hizmeti vermektedir. THY’ na ait taşımacılık hizmeti bulunmamaktadır.

Moğolistan taşımacılık sisteminin zemini iyi olmamasına rağmen, demiryolu ve karayo-lu taşımacılık hizmetleri oldukça başarılıdır. Moğolistan’ın demiryolu ana hatları Ulan Ba-tor’ın içinden geçer ve güneydeki Çin demiryolu hattı ve Kuzeydeki Rus Trans Sibirya de-miryolu hattı ile birleşmektedir. Moğolistan’dan yurtdışı taşımacılığının da Mongoltrans, Tu-ushın ve Moğolistan Demiryolu Uluslararası taşımacılık merkezleri hizmet vermektedir. Bufirmalar uluslararası taşımacılık firmaları ile işbirliği içerisinde faaliyet göstermektedir.

EK – 22 Pratik Bilgiler

146

Ulaşım Bilgileri

q Moğolistan Havayolları MIAT’ın Şubeleri

Moğolistan Havayolları Ofisleri

Merkez Ofis, Ulan Bator, MONGOLIA Mongolia – Bilet Satış OfisiTel. (976-11) 379935 Ulan BatorFaks. (976-11) 379973 / 379919 Tel. (976-11) 313385 / 325633Email: marketing@miat.com.mn Faks. (976-11) 313385Web: www.miat.com

Rusya - Moscow Temsilcilik Ofisi Rusya - Irkutsk Temsilcilik OfisiSpasopeskovskii Pereulok D7/1, Oda 03, Ul. Lapina -11, IrkutskMoscow 121099 Tel. 73 952 3444530Tel. (70) 95 241 0754 / 1052 / 3757 Faks. 73 952 286778Faks. (70) 95 241 0752 / 1052 Airport Ofisi - Ul. Sheremova -13, IrkutskHavaalanı Ofisi- Sheremetyevo -2,Oda 635. Tel 70-95-5782759

Korea - Seoul Temsilcilik Ofisi Japonya - Tokyo Temsilcilik Ofisi1st Floor, Soonhwa Binası, 2F, Kudan Ashikawa Binası,5-2 Soonwha-Dong, Chung-Gu, 5-14 Kudan Minami-4 Chome,Seoul 100-130, Korea. Tokyo 102, JaponyaTel. 82-2-756-9761 Tel. 81-3-3237-1851Faks. 82-2-756-9762 Faks. 81-3-3237-1853

Japonya - Osaka Temsilcilik Ofisi Germany - Berlin Temsilcilik Ofisi14F, Rinku Gate Tower Binası, Chaussee Strasse 84,Izumisano City, Osaka 598. Berlin 10115, GermanyTel / Faks. 81-7-2460-1402 Tel. 49-30-284-98142

Faks. 49-30-284-98140

Çin - Beijing Temsilcilik Ofisi Çin - Hohhot Temsilcilik OfisiÇin Golden Bridge Binası, Xin Cheng Qu Ulan Aiao Qu 5,East Gate, Ai Jian Guo Men Caddesi, Hao Lou Hohhot, PR Çin100020 Beijing, Çin Tel. �Tel. 86-10-650-79297 Faks. 86-471-430-2015Faks. 86-10-650-77397

Hong Kong Temsilcilik Ofisi MIAT SA,Blue Sea Travel, Suite B, 8th Floor,Eader Centre, 39-41 Hankow Road, Ayrıntıl bilgiler içinKowloon, Hong Kong MIAT web sitesine ulaşın.Tel. 852-2375-8475Faks. 852-2317-0995-mail. bluesea@asiaonline.net

147

q Moğolistan Buyant-Ukhaa Havaalanı

Buyant-Ukhaa havalimanı Moğolistan’ın tek uluslararası havalimanıdır. Ulan Bator’danyaklaşık 15 km uzaktadır. Havalimanın içinde restoran, cafe, büfe, döviz büroları ve küçükdükkanlar mevcuttur. Havaalanında bulunan duty-free merkezinden çeşitli hediyelik eşya, si-gara, içki ve parfümler alabilirsiniz. Uluslararası uçuşlarda havaalanında gidiş taksi olarak 12ABD yani Moğolistan parasıyla 12,500 Tugrik ödeyeceksiniz. Ulan Bator’dan gitmeden ön-ce her türlü işlemlerinizi zamanında yaptırmayı unutmayınız.

q Rusya havayolları AEROFLOT ile Moğolistan’a geliş – gidiş

Gidiş Geliş Uçuş No. Uçuş günü Kalkış saati Varış saati

Moscova Ulan Bator SU563 Cuma 20.25 07.07Ulan Bator Moscova SU564 Cumartesi 8.35 10.30

q Çin Havayolları ile Moğolistan’a geliş -gidiş

Gidiş Geliş Uçuş No. Uçuş günü Kalkış saati Varış saati

Pekin Ulan Bator CA901 Salı&Cuma 09.25 11.35Ulan Bator Pekin CA902 Salı&Cuma 12.30 14.20Pekin Ulan Bator CA901 Perşembe 10.15 12.25Ulan Bator Pekin CA902 Perşembe 13.25 15.25

q Kore Havayolları ile Moğolistan’a geliş gidiş

Gidiş Geliş Uçuş No. Uçuş günü Day Kalkış saati Varış Saati

Seoul Ulan Bator KE867 1,3,5,7Ulan Bator Seoul KE868 1,3,5,7

148

Konaklama

q Oteller

© Bayangol HotelBayangol oteli Ulan Bator’ın tam merkezinde bulunmaktadır.Tel: +976-11-388632, 312255, 326781Faks: +976-11-324485, 323330

© Chingis Khaan HotelTel: +976-11-313380Faks: +976-11-313380, 312788E-mail: chinggis-hotel@magicnet.mnWebsite: http:// chinggis-hotel.com

© Ulan Bator OtelBaga ToiruuTel: +976-11-320620, 320237Faks: +976-11-324485,323330E-mail: ub-hotel@magicnet.mnWebsite: http://welcome.to/ubhotel

© White HouseWhite House Hotel, Amarsanaa Caddesi Tel: +976-11- 367872 / 367845

© Flower HotelTel: +976-11-458330Faks: +976-11-455652E-mail: flower@magicnet.mnWebsite: http://mol.mn/flowerhotel/

q Lokantalar

“Dönerland” Türk restoran Tel: 360361, 369647

“Sissi Kafe” Avusturya ve Avrupa usulü yemekler bulunur. Tel: 310305,website: http://Ulan Bator.net/sissi

“Chez Bernard” çeşitli Bavaria pastaları ve kahveleri bulunur. Tel: 324622

149

Faydalı Adresler

q Bakanlıkların adresleri, tel ve e-mail adresleri:

Kurum Yetkilinin Yardımcısının

soyadı ve adı soyadı ve adı Adres Tel./Faks

Başbakanlık Tsakhia ChultemElbegdorj Ulaan

Maliye Bakanlığı Norov Chimeddorj 2 Hükümet Binası, 264891Altanhuyag Ganzorig United Nations

Street-5/1, 325383Petrol ve Enerji Tuvden Sonomteseren 2 Hükümet BinasıBakanlığı Ochirkhuu Mendsaikhan United Nations, Cad-5/2Yol, Taşımacılık ve Gavaa GanhuyagTurizm Bakanlığı Batkhuu Shiilegdambaİnşaat ve Şehir Nyamjav TsedevKalkınma Bakanlığı Batbayar DashdorjEğitim, Kültür ve Puntsag Sanjbegz 3. Hükümet Binası, 263513Bilim Bakanlığı Tsagaan Tumurochir Baga Toyruu-44, 323158Sanayi ve Ticaret Sukhbaatar Tsagaandari 2 Hükümet Binası, 264878Bakanlığı Batbold Enkhtuvshin United Nations 322595

Street-5/1Sosyal Güvenliği ve Tsevelmaa Sodnom 2 Hükümet Binası, 264791Çalışma Bakanlığı Bayarsaikhan Chinzorig United Nations 264791

Street-5/1,Çevre Bakanlığı Ulambayar Donyo 3. Hükümet Binası, 321401

Barsbold Tsogochir Baga Toyruu-44, 263513Sağlık Bakanlığı Tugsjargal Shagdarsuren 8 Hükümet Binası, 263913

Gandi Enkhbat 320916Savunma Bakanlığı Badarch Batzorigt 261636

Erdenebat Erdenebat 264730Dış İşleri Bakanlığı Tsend Avirmed Peace Avenue 7A, 262495

Munkhorgil Battur 322127Gıda ve Köy İşleri Dendev Tserendorj 9. Hükümet Binası 262787Bakanlığı Terbishdagva Ganhuyag Peace Avenue-16A 452554Adalet ve İç İşleri Tsend Tsedenjav 5 Hükümet Binası 260947Bakanlığı Nyamdorj Sukhbaatar Hudaldaanii Street 325225Doğa Afetlerinden UkhnaaKoruma Başkanlığı KhurelsukhUlusal Mesleki İchinkhorlooTeftiş Başkanlığı Erdenebaatar

150

q Türk Kurumlarının temsilciliklerinin adres, telefon ve e-mail adresleri:

Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı Ulan Bator Program KoordinatörlüğüSukhbaatar Meydanı- 3, Bodi Tower 6’ıncı kat, Oda 601,Ulan Bator/ MOĞOLİSTANTel: 00 976 11 321278, 00 976 310514Faks: 00 976 11 327668,e-mail adresi: Ulan Bator@tika.gov.tr

q Yabancı Büyükelçiliklerin Adres Telefon ve e-mail Adresleri

Büyükelçilikler Yetkililer Adres

Bulgaristan Ch.d’Aff. Mr. Olimpic Caddesi 8, Ulan Bator,Marin Nikolai Tel: 322841, 3222259, Faks: 322841

Çin Halk Cımhuriyeti H.E. Mr. Zaluuchuudiin Urgun Chuluu 5 C.Büyükelçiliği Huan Jakui P.O.Box 672, UB, Tel: 320955, 323940,

Faks: 311943Fransa Büyükelçiliği Amb. Mr. Jacques Diplomatic Binası 95 apt.48

Olivier Manent P.O.Box-687, UB-13, Tel: 324516,Faks: 319176

Alman Büyükelçiliği Amb. Mr. Michael asd Tel: 323325, 323915, Faks: 323905Vorwerk

Macar Büyükelçiliği Amb. Mr. Enhtaivny Caddesi 1,Istvan Balogh C.P.O.Box-668, UB,

Tel: 323973, 320972, Faks: 311793Hindistan Büyükelçiliği Ch.d’Aff. Mr. Zaluuchuudiin Urgun Chuluu 10,

Amar Sanatu C.P.O.Box-691, UBTel: 329522, 329524, Faks: 329532

Japon Büyükelçiliği Amb. Mr. Olimpic Caddesi, Sukhbaatar District, UBTatsuo Toda Tel: 320777 Faks: 313332

Güney Kore Amb. Mr. Tel: 213232321Büyükelçiliği Won Tae KimLaos Büyükelçiliği Ch.d’Aff. Mr. İkh Toiruu 59, C.P.O.Box-1030, UB

Thongsavanh Tel: 329095, Faks: 320776Phyathep

Polonya Büyükelçiliği Amb. Mr. asd Tel: 320641 Faks: 320576Krzysztof Debnicki

Rusya Büyükelçiliği Amb. Mr. Depkovskii Enkhtaivny Caddesi A-6,C.P.O.Box-661,UBOleg Mihailovich Tel: 327071, 312851 Faks: 327018

Türkiye Büyükelçiliği Amb, Taner Karakaş Enkhtaivany Caddesi 5,C.P.O.Box-1009, UB-13Tel: 311200, 329545, Faks: 313992

İngiltere Büyükelçiliği Amb. Mr. Enkhtaivany Caddesi 30,P.O.Box-703,UB-13Richard Alsten Tel: 458133 Faks: 458036

151

ABD Büyükelçiliği Amb. Mrs. Sukhbaatar District, 11th Khoroolol,Pamela Sluts Ikh Toiruu, UB Tel: 329095, Faks: 320776

Vietnam Büyükelçiliği Amb. Mr. Enkhtaivany Urgun Chuluu 47,Tran Nguyen Truc C.P.O.Box-670, UB

Tel: 454632, 458917 Faks: 458493Kazakistan Mr. Sovetkali Chigeltei district 6, Diplomatic BinasıBüyükelçiliği K. Kartbaev 95 gate 2, apt.11, P.O.38 Box-291, UB

Tel: 312240, Faks: 312204Küba Büyükelçiliği H.E. Mr. Pedro A. Negdsen Undestnii Caddesi 5, UB,

Morann Papanes Tel: 323778, 327709 Faks: 327709Çek Cumhuriyeti Mr. Adam Pinos Olimpic Caddesi 14, UB,Büyükelçiliği Tel: 321886, Faks: 323791

q Yabancı kuruluşların Adresleri, Telefonları ve e-mail Adresleri

Kuruluşlar Telefon Web site

Moğolistan Dünya BankasıTemsilciliği (976-11) 312647 Asd

Uluslararası Döviz FonuMoğolistan 976-11-329153, 320655 Asd

UNDP-Moğolistan 976-11-327585 www.un-mongolia.mn

Asya Kalkınma BankasıMoğolistan (976-11)-311795 ww.adb.org/MNRM/

USAID/ Moğolistan 976-11-312390 Asd

GTZ-Mongolia / Almanİşbirliği Ajansı/ 976-11-315340 Asd

JICA-Mongolia /Japon İşbirliği ve kalkınma Ajansı/ (976) 11-325939 Asd

q İş adamlarına yönelik faaliyet gösteren dernek, ajans vb. kuruluşların

adres, tel ve e-mail adresleri:

Moğolistan Dış Ticaret ve Yabancı Yatırımcılar Ajansı

Hükümet Binası –11, Sambuu Caddesi-11Ulan Bator-211238 MoğolistanTel: (976 11) 326040, 320871, 314774Faks: 324076E-mail: fifta@investmongolia.comWebsite: http://www.investmongolia.com

152

Moğolistan Milli Ticaret ve Sanayi Odası

Hükümet Binası –11, Sambuu Caddesi-11Ulan Bator-210538 MoğolistanTel: (976 11) 324620Faks: 324620E-mail: Monchamb@magicnet.mnWebsite: http://www.mongolchamber.mn

Moğolistan İş Kalkınma Ajansı (TACIS)

Başbakan Amar CaddesiUlan Bator – 13Tel: (976-11) 311-092Faks: (976-11) 311-092

Moğolistan İşveren Derneği

Tel: (976-11) 326-445Faks: (976-11) 325-635

Turizm Şirketlerinin Listesi

Altai Holding General DirectorTel: (976-11) 313-380Faks: (976-11) 458-075

Blue Sky Travel Tel: (976-11) 312-067Tel: (976-11) 95151975Tel: (976-11) 99118841Faks: (976-11) 312-067E-mail: blueskytrav@yahoo.comWeb sitesisi: www.mol.mn/bluesky

Genco Tour Bureau Co. Ltd Tel: (976-11) 328-960Faks: (976-11) 321-705E-mail: genco@magicnet.mnWeb sitesi: www. magicnet.mn /gtb

Juulchin Tel: (976-11) 328-428Tel: (976-11) 328-455Faks: (976-11) 320-246

Karakorum Expeditions Tel: (976-11) 320-182Tel: (976-11) 312-037Faks: (976-11) 315-655E-mail: info@gomongolia.comWeb sitesi: www.gomongolia.com

153

Khuvsgul Lodge-Boojum Tel/Faks: (976-11) 321-242Expeditions Tel: (976-11) 310-852

E-mail: boojum@magicnet.mn, boojum@mcn.com

Mongol Global Tour Company Mr. Russell OquistTel: (1) 714 220 2579Faks: (1) 562 799 6657Mongolia Tel: (976-11) 324-742E-mail address: mongoltour@aol.com

Mongolian Resorts Lee M. Cashell, General DirectorSuite 203, Gerel Corporate CenterTel: (976) 9909-1899Faks: (976-11) 313-289Email: cashell@apipcorp.comWeb sitesi: www.mongolianresorts.com

Nature Tour Tel: (976-11) 312-392Nomadic ExpeditionsJalsa Urbshurow, PresidentMr. Badral, General DirectorTel: (976-11) 313-396, 325 786,Faks: (976-11) 320-311E-mail: nomadicexp@magicnet.mn, nomadicexp@aol.comUS Tel: (732) 329-8887US Faks: (732) 329-1369

Çalışma Saatleri ve Resmi Tatil Günleri

Mesai saatleri: Hafta içi 09:00-18:00 arası

Resmi Tatil Günleri:İş kanunu’na göre resmi tatil günleri aşağıdaki gibidir.1. Yeni yıl- 1 Ocak2. Beyaz Ay Bayramı – Hicri takvime göre ilkbaharın ilk aylarının içerisinde değişmek-

te (3 gün)3. Anne ve çocuk bayramı: 1 Haziran4. Milli Bayram Naadam- Halk Devrimciliği Yıldönümü: 11-13 Temmuz5. Moğolistan Bağımsızlık Günü: 26 Kasım

Döviz ile İlgili İşlemler

Hükümet’ten verilen talimat üzerine Merkez Bankası para politikası uygulamaktadır.Merkez Bankası para politikası çerçevesinde döviz kuru istikrarlığının sürdürülmesi için ti-cari bankalara döviz arz etmektedir. Ticari bankalar ise satın aldıkları dövizi cüzi karla yani

154

2-3 Tugrik ekleyerek satmaktadır. Merkez Bankasının belirlediği kur ise resmi kur olmaklaberaber resmi kur ile serbest kur arasında fazla fark olmamaktadır. Karaborsa olarak “Na-iman Şarga” isimli döviz alım satım yapılan yer vardır. Naiman Şarga ise Moğolistan’ın enbüyük karaborsasıdır. Son yıllarda vatandaşların bankaya güvenleri artmakla, insanlar ban-kalarla iyi ilişki içinde bulunmakta ve döviz işlemlerini bankalar aracılığıyla yapmaktadırlar.Bir de dükkanlar içinde bulunan döviz bürolarında döviz işlemlerini yapmaktadır. Karabor-sa’da artık eskisi kadar büyük işlem hacmi gerçekleşmemekle birlikte ortam açısından pekgüvenli olmamaktadır.

Ürünler

Ulan Bator’da alış veriş yapmak sanki macera gibidir. Çeşit, miktar ve ürün kalitesi ba-kımından seneler geçtikçe geliştirilmektedir. The State Department Store ise Moğolistan’ınbüyük ve çok seçeneği olan bir mağazadır. Bu mağazada, kaşmir ürünleri, deri, kürk giysive şapka, makina ve el ile örülmüş (dokunmuş) halı, gümüş ve bakır eşyalar, sulu boyamave yağlı boyama tablolar, Moğol vodka, kuyumculuk, kitaplar ve müzik aletleri bulunmakta-dır. Birinci katında gıda marketi bulunmaktadır.

Çeşitli mağazalar size batı ve Amerikan mallarını arzetmektedir. Bazı popüler mağaza-ların ismi; Sky Center (Chinggis Khan Hotel), Shim Market, Naran Shop, Nomin, Tushig,Prestige, Good Price, ve Magda Center. Ticarethanelerin çalışma saatleri genellikle sabahsaat 1000’dan akşam saat 2100’kadardır. Bu saatler, yaz ve kış mevsimlerine göre biraz fark-lılık göstermektedir. Ulan Bator’da birçok kaşmir ürünleri satan yerler vardır. Keşmir ürünle-rini Moğolistan’ın baş üreticileri olan Gobi ve Buyan’dan sağlamaktadır. Kaşmir ürünleri sa-tılan diğer mağazalar ise Gobi Fabrikası’nın yanında, Yalalt Sinema’nın yakınında, bir de 3.Mahalle (3. ve 4. Horoolol) adını taşıyan Mikro Bölgede ve East Center’de bulunmaktadır.Bunun dışında kaşmir ürünleri satan küçük bölümler olan dükkanlar bulunmaktadır.

Ulan Bator’ın “Kara Pazar”ı, Narantuul Zakh isini taşıyan Pazar, 13. Mikro Bölge’de yer-leşmektedir. Pazar binasının çatısı açık mavi rengindedir ve Salı hariç her gün açıktır. Pa-zardan, ithal edilmiş (Çin ve Rus malları) ve yerel ürünleri bulabilirsiniz. Bu Pazar, geneldekalabalık olmaktadır. Profesyonel yankesiciler vardır. Yanınızda kamera, pasaport, büyükmiktarda para veya diğer değerli eşyalarınızı bulundurmamanız tavsiye edilir. Eğer siz al-mak istediğiniz bir malı bulmuşsanız ve yanınızda nakit para yoksa, işportacı veya satıcınınbulunduğunuz otele gelmesi konusunda anlaşabilirsiniz. Böylece büyük miktarda nakit parayanınızda bulundurmaktan daha da güvenli olacaktır.

Yiyecek

Amerikan, Asya ve Avrupa ülkelerinin gıda maddelerini tüm marketlerden satın alabilir-siniz. Ulan Bator’da birçok gıda marketleri bulunmaktadır; Mercury, Dalai Eej, Shim, Tushig,Good Price, Nomin, the State Department Store ve Sky Center.

Moğolistan’da, lahana, patates, havuç, soğan, domates ve salatalık gibi sebzeler yetiş-mektedir. Çok çeşit taze yeşil sebzeler (genellikle Çin Halk Cumhuriyetinden ithalat edilmiş)bütün yıl boyunca bulunabilmektedir. Dalai Eej marketinin yanında Alman kasap dükkanı bu-lunmaktadır.

155

Kişisel Hizmetler

Berber ve kuaför hizmetleri şehir genelinde mevcuttur. Ulan Bator Oteli, InternationalTrade Center ve Küba Büyükelçiliği’nin yanındaki dükkan meşhurdur. Bayan kuaförler, ba-tıya ait bayan saç modasını bilmekte ve bunun yanında da erkeklerin saçını da kesmekte-dir. Onlar, son modayı izleyebilmekte ve yurtdışındaki meslektaşlarıyla rahatça hem de ucuzfiyata rekabet etmektedir.

Ulan Bator Otelinin güzellik uzmanı yüz masajı, manikür ve pedikürü işgünlerinde, (Pa-zartesi-Cuma) saat 9:00-12:30 ve 14:00-17:30 aralığında misafirler için yapmakta. Berberve kuaför hizmetleri Diplomatic Service Center’de (Dışişleri Bakanlığının yanında) ve birçokdükkanlarda mevcuttur. Yüz masajı ve yüz, el, boyun ile ilgili bakım için iyi bir yerin StateDepartment Store’nin sol tarafında bulunan Yves Rocher olduğu bilinmektedir.

Araba (otomobil) Bakımı

Araba bakım hizmetleri (yağ değiştirme, filtre değiştirme, lastik tamiri) ise geniş ölçüdemevcut olmaktadır. Bununla birlikte yedek parçalar her zaman stokta bulunmamaktadır.Benzin sağlamaları Ulan Bator’da ise istasyonlarda düzenli olmakta, kırsal bölgelerde tersiolmaktadır.

Çoğu kuru temizleme yerleri iyi hizmet sunmakta ve şehrin her tarafında yerleşmiş bu-lunmaktadır. Birçok kuru temizleme yerlerin Kore sahipleri vardır ve Kore insanları tarafın-dan işletilmektedir. Ev hizmetçisi kolayca bulunmaktadır. Temizlik elemanı ve aşçı tipik ola-rak saat başına yaklaşık 1ABD almakta ve dolar olarak ta ödenebilmektedir. Bununla birlik-te çoğu ev hizmetçileri, yemek hazırlama açısından sağlıkla ilgili Batı standardına alışık ol-duğu söylenemez.

Ulaşım

Ulan Bator genelinde toplu taşımacılık hizmeti olarak 68 istikamette 4 kamu teşebbüsü-ne ait 190, özel 15 şirkete ait 89 veya toplam 279 otobüs, 42 şirkete ait 475 dolmuş (microbus), toplam 754 taşımacılık aracı hizmet vermektedir. 57 işletmeye ait 2600 taksi hizmetvermekte, bundan 24 saat telefon çağrıyla hizmet verenlerin telefonu ise: Alan kodu (11)

• City taxi: 300000, 343433, 344499• Million dollar: 331212• Express: 308888

Bir kilometrelik taksi ücreti ise 0.20 Cent’tir ve ilk binişte taksimetre 250 Tugrikten açıl-maktadır. Daha sonra her 100 m.de bir 25 Tugrik ücret yazmaktadır.

Moğolistan’da ülke içinde ulaşım, otobüs ve minibüslerle sağlanmaktadır. Başkent UlanBator’da bulunan Dragon isimli istasyondan, karayolu ile ulaşılabilen noktalara seyahat et-mek için araçlar bulunabilmektedir.

Ayrıca, şahıslardan ve turizm firmalarından araç kiralamak mümkündür. Günlük kiralar,30-50 ABD Doları arasında değişmektedir.

156

Seyahat esnasında, tercüman bulmakta bir sorunla karşılaşılmamaktadır. Gerek Türkçe,gerekse İngilizce bilenlerin sayısının çok olması dolayısıyla özellikle de yaz aylarında her-hangi bir sorunla karşılaşılmamaktadır. Konaklama ve yiyecek hariç günlük 20-25 ABD Do-ları mukabilinde tercüman bulunabilmektedir.

Ancak, ülkenin geniş bir coğrafyaya sahip olması dolayısıyla, bir çok bölgeye uçak ileulaşmak mümkün olabilmektedir.

Ulan Bator (UB) ile bazı şehirler arasındaki karayolu uzaklıları;

-UB-Darkhan 219 km.-UB-Erdenet 371 km.-UB-Bayn Ulgii 1636 km.-UB-Kharhorin 350 km.-UB-Khovd 1425 km.-UB-Altai 1001 km.-UB-Zuun Mod 43 km.-UB-Sukhbaatar 311 km. (Rusya Federasyonu sınırı)-UB-Moron 671 km.

Havayolu ile Moron, Altay, Baruun Urt, Tosotsengel, Dalanzadgad’a ulaşmak mümkün-dür.

Elektronik Eşya

Elektrik cereyanı ise 220-240V, 50Hz’dir. Amerika’da kullanım için üretilmiş elektrikli eş-yalar, Avrupa fişi yada adaptör ile ve konvertör yada transformatör ile çalıştırılmalıdır. Adap-törler, belli bir yerde genellikle mevcuttur. Fakat konvertör ve transformatör bulunmamak-tadır. Cep feneri ve piller mevcuttur. Elektrik hizmeti düzensiz (seyyar) olabilir ve elektrikkesintisi nadir değildir. Elektrik dalga (yüksek yada düşük voltaja karşı) koruyucusu, değer-li teçhizat için kritiktir. Kesintisiz elektrik sağlama cihazı (UPS), bilgisayarlar için zorunlu ol-maktadır. Amerikan tipi telefon fişleri, lap top bilgisayarlarıyla kullanım için her zaman işeyarar değildir.

İngilizce Haber Hizmeti

Gazeteler

Moğolistan Haber Acentesi - MONTSAME, haftalık Mongol Messenger gazetesini İn-gilizce yayınlamaktadır. Gazete, genellikle her Çarşamba günü satışa çıkarılmakta ve büyükotellerde mevcuttur.

Moğol Haber Grubu, U.B.Post İngilizce gazetesini haftalık olarak yayınlamaktadır.Gazete, gazete satılan barakalardan yada büyük otellerden satın alınabilir ve satışa genel-likle salı günü çıkarılmaktadır.

157

Internet / Faks Haber Hizmetleri

Internet

E-Mail Daily News (Günlük Haber), bağımsız olarak İngilizce yayınlanmış Internetgazetesi e-mail yada faks ile abone olanlara gönderilebilmektedir.

MONTSAME haberleri İngilizce ve Rusça olarak telgraf hizmetinin web sitesinde yerleş-tirilmektedir:

www.mongoliaonline.mn/montsame

Radyo

Amerika’nın Sesi (Voice of America), 106.6 frekansta günlük 24 saat yayın yapılmak-tadır. İngiliz Yayın Derneği (BBC), FM 103.1 frekansta günlük 24 saat yayın yapılmaktadır.

Televizyon

Ulan Bator’da İngilizce Programları sunan TV kanalların yayınını sağlayan birçok kabloTV şirketleri vardır. Çoğu şirketler tarafından 24 saat uluslararası uydu kanalları ile HBO,Cinemax, Star Movie, BBC ve CNBC dahil yayın verilmektedir. Kablo bağlantısı olmadansadece Moğol, Rus kanal yayını mevcuttur. Moğolistan’da televizyon sistemi SECAM’dir(Rus) ve multi-system TV&VCR’in ev ve işyerinde kullanım için alınması yerinde olacaktır.Bir de makul fiyatlara mahallen mevcut bulunmaktadır.

Moğolistan’ın başkenti Ulan Bator’da televizyon kanalları, kablo TV şirketleri aracılığıy-la izlenmektedir. Kablo şebekesinden yerli ve yabancı olmak üzere 50 TV kanalı izlenmek-tedir.

Moğolistan’da 170 gazete yayımlanmaktadır. Bunlardan 6 tanesi günlük, 26 tanesi haf-talık, 6 tanesi iki haftada bir, 37 tanesi aylık, 54 tanesi iki ayda bir, 33 tanesi de farklı zaman-larda yayımlanmaktadır.

Ayrıca 60 tane dergi yayımlanmaktadır. Bunlardan 1 tanesi günlük, 2 tanesi haftalık, 1tanesi iki haftada bir, 30 tanesi aylık, 8 tanesi iki ayda bir, 18 tanesi de değişik zamanlardayayımlanmaktadır.

Moğolistan’da 26 tane radyo istasyonu, 1 ulusal olmak üzere 6 televizyon kanalı ve 24tane de lokal televizyon kanalı bulunmaktadır.

Başkent Ulan Bator’da kablo TV şebekesi ile bir çok ülkenin televizyon kanalları da iz-lenmektedir. Bunlar arasında TRT-INT de bulunmaktadır.

50 Televizyon faaliyet göstermektedir. 16’sı kablo yayını yapmaktadır. 45 radyo yayınıyapılmakta ve 170 gazete, 60 dergi çıkarılmaktadır.

158

FOTO⁄RAFLAR

159

161

Vergi Alanında İşbirliği Protokolü 7 Nisan 2004

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi

162

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi

163

Bayan Ulgii şehrine TRT vericisinin dikilmesiHaziran 2005

Moğolistan CumharbaşkanıSayın Natsagiin Bagabandi’nin Türkiye ziyareti

29 Nisan 2004

164

Bayan Ulgii şehrine TRT vericisinin dikilmesi Haziran 2005

TİKA Başkanı Sayın Hakan Fidan’ın imzaladığı “Bilge Kağan Karayolu”nun anlaşması 17 Haziran 2005

165

TİKA Başkan Yardımcısı Sayın Musa Kulaklıkaya’nın da hazır bulunduğu“Bilge Kağan Karayolu” ihalesi 30 Haziran 2005

Bilge Kağan Karayolu Çalışma Fotoğrafları

166

Bilge Kağan Karayolu Çalışma Fotoğrafları

Bilge Kağan Karayolu Çalışma Fotoğrafları