modalitetet e ndryshme tË trajtimit tË ujËrave tË...
TRANSCRIPT
Page 1
MODALITETET E NDRYSHME TË
TRAJTIMIT TË UJËRAVE TË NDOTURA
PËR ZONAT RURALE
Lavdim Osmanaj, Agon Haxhikadrija
DORSCH/CDI
PRISHTINË - 03 NËNTOR 2017
Page 2
PROGRAMI MBËSHTETËS PËR UJË DHE KANALIZIM
NË ZONAT RURALE TË KOSOVËS – FAZA V
IMPLEMENTUAR NGA:
MBËSHTETUR NGA:
REPUBLIKA E KOSOVËS / REPUBLIKA KOSOVO / REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA / GOVERNMENT OF KOSOVA MINISTRIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK / MINISTARSTVO EKONOMSKOG RAZVOJA MINISTRY OF ECONOMIC DEVELOPMENT
Swiss Cooperation Office Kosovo
Schweizerische EidgenossenschaftConfédération suisse
Confederazione SvizzeraConfederaziun svizra
Page 3
• Konzorciumi DORSCH/CDI implementon donacionet e
Qeverisë Zvicerane në sektorin e ujit përmes
“PROGRAMIT MBËSHTETËS PËR UJË DHE
SANITACION NË ZONAT RURALE të KOSOVËS – Faza e
V-të”.
• Bashkë financues edhe Qeveria e Kosovës përmes MZHE.
• Ndërtimi i shumë sistemeve të furnizimit me ujë të pijshëm
në zona rurale si dhe ndihmë KRU për ngritjen e
kapaciteteve në sektorë të ndryshëm (O&M, humbje të ujit,
zona mbrojtëse ujore etj).
• Pilot projekte për trajtimin e ujërave të zeza në zonat
rurale.
• Ky punim paraqet mësimet e nxjerra nga implementimi i
pilot projekteve të para në këtë sektor.
• Opsionet më të përshtatshme teknike në përputhje me
kontekstin.
KORNIZA
Page 4
PËRMBAJTJA
1. KONTEKSTI DHE PROBLEMATIKA
2. METODOLOGJIA
3. PËRZGJEDHJA E LOKACIONEVE
4. MODALITET PËR FSHATRAT E PËRZGJEDHURA
• FSHATI LLOKVICË – MOQALISHTE TË
NDËRTUARA (CONSTRUCTED WETLAND V+V)
• FSHATI MARMULL – ANAEROBIC BAFFLED
REACTOR (ABR+DRYING BED)
• FSHATI ORLLAN – ROTATION DISCS
5. REKOMANDIMET
Page 5
1. KONTEKSTI DHE PROBLEMATIKA
• Republika e Kosovës: e ngjajshme me shtetet e Evropës Lindore dhe
ato ballkanike.
• Të dhëna strukturale:
• nga 1,187 fshatra vetëm 10 prej tyre kanë ITUN (Impiant për
trajtimin e ujërave të ndotura).
• Skënderaj qyteti i vetëm me ITUN
• Të dhënat institucionale:
• Investimet në fshatra (zonat rurale) janë të lidhura me komunat
dhe buxhetet e tyre përkatëse.
• Ujërat e zeza supozohet të grumbullohen në Impiantet e trajtimit
të ujërave të zeza në qytetet përkatëse.
• Tentohen të bëhen zgjidhje të centralizuara dhe nuk merret
shumë përbazë gjatësia e gypave apo numri i stacioneve të
pompimit.
• Shumica e fshatrave të Kosovës shkarkojnë ujërat e zeza në
lumenjtë/përrockat e afërta pa ndonjë trajtim adekuat.
Page 6
2. METODOLOGJIA
• Rishikimi i Literaturës:
• Opsionet ekzistuese në vende të ndryshme europiane.
• Intervistimi i aktorëve/kompanive në Francë:
• Përparësitë dhe mangësitë e opsioneve ekzistuese teknike
nga praktikat e deritashme.
• Definimi i kritereve kryesore për një sistem të qëndrueshëm
të trajtimit ë ujërave të zeza në kontekstin e kosovar.
• Implementimi i pilot projekteve në nivel të fshatit.
• Analiza e qëndrueshmërisë për opsionet e para-selektuara.
• Përfundimi/mësimet e nxjerra.
Page 7
Tabela 1: Karakteristikat kryesore për trajtimin intenziv dhe atë ekstenziv (adaptuar nga Berland 2001).
Teknologjia
Kosto
banor Kosto(O&M) Kërkesa për tokë Kërkesa për O&M
EUR/banor EUR/vit * banor m2/banor
Traj
tim
i
Inte
nsi
v
Llumi Aktiv 340 ± 30% 11.5 0.2 Teknologji e lartë
për operim
Filter Rrotullues 380 ± 50% 7 0.04-0.18 Teknologji e lartë
për operim
Traj
tim
Exte
nsi
v
Moçalishtet e ndërtuara
(horizontale) 130 ± 20% 2.5 5
Teknologji e lehtë
për operim
Moçalishtet e ndërtuara
(vertikale) 130 ± 25% 2.5 2-2.5
Teknologji e lehtë
për operim
Pondet/Lagunat 100 ± 60% 2 10 Teknologji e lehtë
për operim
Pondet e ajruara 120 ± 50% 3 1.5-3 Teknologji e lehtë
për operim
Rishikimi i Literaturës
Page 8
Opsioneve ekzistuese teknike nga praktikat e deritashme
1. Ekstenzive
Moçalishtet e Ndërtuara - Vertikale
Pondet/Lagunat stabilizuese E kombinuar - Moçalishtet e Ndërtuara + Pondet
Anaerobic Baffled Reactor (ABR)
Page 9
2. Intenzive
Llumi aktiv – Activated sludge
Filtrat rrotullues – Rotating Filters Filtrat rrjedhës – Trikling filters
Page 10
Përzgjedhja e opsioneve
• Kriteret kryesore për një sistem të qëndrueshëm të
trajtimit ë ujërave të zeza në kontekstin e kosovar.
• Kosto e arsyeshme investive
• Kosto e arsyeshme për Operim dhe Mirëmbajtje
• Njohuri elementare për O&M
• Hapësira e disponueshme
• Arritja e standardeve të BE
• Pranueshmëria nga banorët
• Pranueshmëria nga autoritetet lokale dhe KRU
• Opsionet e analizuara (para-selektuara):
• Moçalishtet e Ndërtuara Vertikale (vetëm trajtimi primar)(V)
• Moçalishtet e Ndërtuara Vertikale të kombinuara (trajtimi
primar dhe sekondar) (V+V)
• Moqalishtet e Ndërtuara të kombinuara Vertikale +
Horizontale (trajtimi primar dhe sekondar) (V+H)
• Anaerobic baffled reactor dhe drying bed (ABR + DB)
• Sistemi i Pondeve/Lagunave
• Rotation Discs (Disqe rrotulluese)
Page 11 Tabela 2: Analiza shumë-kriterëshe e opsioneve të para-selektuara
Përmbledhje dhe konkludim
Opsioni Sipërfaqja e
nevojshme
Topografia
Pjerrtësia
Efikasiteti i
pastrimit të
efluentit të
lëngshëm
Efikasiteti i
pastrimit të
materieve të
ngurta
Fuqia
hidraulike
Operimi dhe Mirëmbajtja
V 2 m2
/banorë
2-3 m
ose me pompë
Nitrifikim
mesatar dhe
efikas
Mbetje e ngurtë e
mbledhur.
Çdo 10 vjet
Po I thjeshtë por i shpeshtë
V+V 2.5 m2
/banorë
3-5 m
ose 2 pompa
Nitrifikimi i
mirë dhe efikas
Mbetje e ngurtë e
mbledhur.
Çdo 10 vjet
Po I thjeshtë por i shpeshtë
V+H 3 m2
/banorë
2-3 m
ose 1 pompë
De nitrifikimi i
mirë dhe efikas
I njëjtë Jo I thjeshtë por i shpeshtë
ABR+DB 2 m2/Ban. sipas
Temp.
1 m I mirë në
varshmëri nga
temperaturat
Llum i lëngshëm.
Çdo vit
Jo I nevojshëm menaxhimi
shtesë për llumin e
mbledhur
Sistemi me
laguna
15 m2
/banorë
0.8 m I mesëm, sipas
sezonit
Llum i lëngshëm.
Çdo 10 vjet
Po I thjeshtë.
Vështirësi për nxjerrjen e
llumit
Rotation Discs
+ Drying Bed
2 m2
/banorë
0.5 m Nitrifikimi i
mirë dhe efikas
Llum i lëngshëm.
Çdo vit
Jo Teknologji e avansuar por
efikas
Page 12
3. PËRZGJEDHJA E LOKACIONEVE
• Rëndësia e trupit ujor (liqeni/lumi)
• Disponueshmëria e tokës (hapësirë publike)
• Qasja e lehtë dhe e shpejtë deri tek impianti
• Kosto e përballueshme për O & M
• Rreziku nga sëmundjet që vijnë nga uji i ndotur
• Pjerrtësia e terrenit
Page 13
4. MODALITETET
FSHATI LLOKVICË – MOÇALISHTET E NDËRTUARA–
(CONSTRUCTED WETLANDS V+V) Gjendja ekzistuese
• 492 banorë (2040) – 2 pika shkarkuese pa asnjë
trajtim
• Pikat shkarkuese në zonën e burimeve ujore
• Terreni malor – I përshtatshëm për CW
• Hapësira e rrezikuar nga ndotja
• ITUZ – I thjeshtë, O&M me kosto minimale
• Kapaciteti: 450 banorë
• SHBO5 = 60gr/banorë*ditë
• Rrjedha ditore: 61.9 m3/ditë
• Piku i rrjedhjes ditore: 5.16 m3/orë
• Sipërfaqja: 415 x 2.5 m2
Page 14
Moçalishtet e ndërtuara (Constructed Wetlands V+V)
• Të ndërtuara nga filtra me të mbjella bimore. Janë disa filtra të mbushur me shtresa të njëpasnjëshme të
zhavorrit të cilët ujiten (mbushen) me efluent çdo 3-4 ditë.
• Ujërat e zeza shpërndahen mbi sipërfaqen e moçalishteve nga lart duke përdorur sistemin e shpërndarjes
me rënje të lirë. Uji i shpërndarë rrjedh mbi filtër në mënyrë vertikale.
• Materiet e ngurta filtrohen më së shpeshti në sipërfaqe ku thahen dhe humifikohen dhe pastaj shndërrohen
në bio masë.
• Përderisa kalon përmes filtrit, pjesa e lëngshme është subjekt i trajtimit fizik (filtrimi) dhe trajtimit biologjik.
Uji i trajtuar në këtë filtër drenazhohet dhe shkarkohet në lum ose tek etapa e dyte, varësisht nga kërkesa.
• Etapa e parë e moçalishteve vertikale kërkon një sipërfaqe prej 1.2 m2/banorë të ndarë në 3 filtra dhe me
rënje përafërsisht 2 m pjerrësi.
• Trajtimi sekondar me moçalishte vertikale kërkon sipërfaqe shtesë prej 0.8 m2/banorë të ndarë në 2 filtra
dhe përafërsisht 2 m pjerrësi.
Page 15
Page 16
FSHATI MARMULL – IMPIANTI ANAEROBIK –
(ANAEROBIC BAFFLED REACTOR DRYING BED)
Gjendja ekzistuese
Ujërat fekale në afërsi të brigjeve të lumit nga pika shkarkuese e fshatit
• 960 banorë (2040) – 2 pika shkarkuese pa
asnjë trajtim
• Pikat shkarkuese në zonën e lumit
• Terreni i rrafshët
• Hapësira e rrezikuar nga vërshimet
• ITUZ – I thjeshtë, O&M me kosto minimale
• Kapaciteti: 480 banorë
• SHBO5 = 60gr/banorë*ditë
• Rrjedha ditore: 63.4 m3/ditë
• Koncentrimi ditor: 455 mg SHBO5/lit
• Piku i rrjedhjes ditore: 7.3 m3/orë
Page 17
Objektivat e projektit
- Për të rritur pastërtinë e ujërave në pikën shkarkuese para se ato të shkarkohen në
lum.
- Për të ofruar një shembull të trajtimit të ujërave të zeza i cili do të jetë i fortë, i shpejtë
dhe i lehtë për mirëmbajtje.
- Për të ofruar një shembull të trajtimit komplet përfshirë edhe trajtimin e llumit (sludge)
i cili prodhohet nga procesi i trajtimit të ujërave të zeza.
Page 18
Impianti Anaerobik (Anaerobic Baffled Reactor - ABR)
• Gropë septike e avansuar me një seri të ndarjeve, nën të cilat detyrohen të rrjedhin ujërat e zeza.
• Zgjatja e kohës së kontaktit me biomasën aktive (llumin) rezulton në përmirësim të dukshëm të trajtimit.
• Hapësira e parë e ABR siguron largimin më të madh si dhe tretjen e materieve organike.
• SHBO5 mund të reduktohet në masën deri në 85%.
• Operon duke dekantuar (fundërruar) copëzat dhe pastaj në mënyrë anaerobike duke i tretur ato.
• Dekantimi përmirësohet dukshëm nga një sistem i ndarjeve brenda tij përmes rrjedhjes vertikale të ujit.
• Llumi i akumulluar në impiant duhet të largohet çdo 6 muaj.
• E adaptuar për zonë me vërshime (struktura nga betoni, kompaktësia, etj), trajtimi është i thjeshtë dhe
efikas.
• Mundësia e trajtimit tretësor (me zhavor ose ponde).
• Bazuar në modelet dhe rekomandimet e (Sasse, DEWATS, 1998).
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
FSHATI ORLLAN – DISQET RROTULLUESE–
(ROTATION DISCS) Gjendja ekzistuese
• 810 banorë të kyçur (2040) – një kolektor I vogël në qendër të fshatit pa asnjë trajtim (25%)
• 75% e fshatit - shkarkime individuale pa ndonjë trajtim në liqe dhe rreth tij.
• Shumë pika shkarkuese në zonën e liqenit.
• Terreni kodrinor/malor.
• Liqeni i Batllavës – Resursi kryesor për furnizim me ujë të pijshëm.
• Fshati i shpërndarë – pjesa qendrore rreth liqenit.
• Ndërtime në zonën e parë mbrojtëse.
• Qështja pronësore – e padefinuar, fshati nuk ka sistem të ujësjellësit.
Page 23
Objektivat e projektit
- Të arrihet një zgjidhje e qëndrueshme për mbrojtjen e ujit të pijshëm sipas
standardeve të BE (25 mg BOD5/lit) dhe ruajtjes së potencialit turistik.
- Për të ofruar një shembull të avansuar teknologjik të trajtimit të ujërave të zeza.
- Për të ofruar një shembull të trajtimit komplet përfshirë edhe trajtimin terciar si dhe
trajtimin e llumit (sludge) i cili prodhohet nga procesi i trajtimit të ujërave të zeza.
- Kjo bëhet duke i mbledhur ujërat e zeza nga zona e dendur e fshatit.
- Aplikimi i opsioneve të decentralizuara për lagjet e shpërndara.
Page 24
Disqet rrotulluese (Rotation Discs)
• Faza Mekanike – Imhoff tank – për të
funërruar dhe tretur pjesën më të madhe të
grimcave.
• Faza Biologjike – Disqet rrotulluese zhytëse
të vendosura vertikalisht.
• Me rrotullimin e tij, pakoja e diskut
ekspozohet në mënyrë alternative në ujërat e
zeza dhe në ajrin atmosferik, duke siguruar
kushte aerobike për organizmat.
• Shtresa e mikroorganizmave, që kryejnë
trajtimin biologjik duke dekompozuar
materialin e tretshëm organik, ngjitet në
sipërfaqen e këtyre disqeve.
• Kjo biomasë zhvillohet natyrshëm në disqe
dhe bie në ujë kur bëhet shumë e rëndë.
• Faza e kthjellimit është e nevojshme për
kapjen e biomasës që vjen nga faza
biologjike.
• Efluenti dërgohet në një ndarës-lamellë, ku
llumi i tepërt hiqet periodikisht nga uji i pastër.
• Llumi kthehet prap duke u pompuar në fazën
e parë.
• Trajtimi terciar përbëhet nga kanalet
horizontale për infiltrimin e efluentit përmes
terenit të ndryshueshëm shkëmbor të tokës.
Hyrja Fundërruesi-tretësi (Settler-Digester)
Etapa
biologjike
Kthjelluesi (Clarifier)
BOD 63 kg/d
44 kg/d 3.5 kg/d
Të dhënat për projektim
Shpejtësia e rrjedhjes lartë 1 m/h
Prodhimi i llumit prej 240 L/ban/vit, nxjerrja çdo 3 muaj
4-5 kg BOD/m2/d të diskut
Rrjedhja brenda 14 m3/h
Referenca FNDAE 22 (rekomandime franceze)
ATV (standard gjerman)
Dizajni i pikave kyçe
Sipërfaqja e fundërruesit = 15 m2
> 10 000 m2 e sipërfaqes së diskut
2 linja paralele
Ngarkesa specifike e sipërfaqes < 0.5 m/h
Sipërfaqe e projektuar > 30 m2
Vëllimi i përdorshëm i tretësit = 55 m3
Tabela 3: Përmbledhja e llogaritjes së fazave kryesore të trajtimit
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
1187 VENDBANIME SIPAS AGJENSIONIT KADASTRAL
o 268 VENDBANIME ME MBI 2000 BANORE NE 2034
o 919 VENDBANIME QE NE 2034 KANE ME PAK SE 2000 BANORE
635 VENDBANIME ME TRAJTIM INTENZIV
552 VENDBANIME ME TRAJTIM EKSTENZIV
65 PONDE ARTIFICALE VERTIKALE
241 PONDE ARTIFICALE VERTIKALE + VERTIKALE
62 PONDE ARTIFICALE VERTIKALE + HORIZONTALE
5 FILTER ANAEROB + PONDE ARTIFICALE HORIZONTALE
3 IMHOF REZERVUAR + PONDE ARTIFICALE HORIZONTALE
60 REAKTOR ME PENGESA ABR + PONDE ARTIFICALE HORIZONTALE
21 SISTEM ME LAGUNA
95 FILTER ME ZHAVOR
Page 32
5. REKOMANDIMET
• Gjendja jo e kënaqshme në këtë sektor
• Zonat rurale – nuk janë prioritet i
lartë i Qeverisë dhe partnerëve
• Përmbushja e njërit prej standardeve për BE
• Ngritja e vetëdijes për mbrojtjen e ambientit
• Aplikimi i teknologjisë në përputhje me kontekstin
• Ngritje e kapaciteteve për KRU në O&M
• Kujdesi për shëndetin e popullatës
Page 33
Zyra zvicerane për bashkëpunim në Kosovë (SCO) -
për mbështetjen e saj në zhvillimin strategjik të sektorit të
ujërave të zeza në të gjitha nivelet në Kosovë, si dhe për
avansimin e njohurive për personelin lokal në këtë sektor.
FALENDERIM