mənbəşünaslıq məsələləri. azərbaycanda ibtidai icma qurluşu plan
DESCRIPTION
Mənbəşünaslıq məsələləri. Azərbaycanda ibtidai icma qurluşu Plan Yazıyaqədərki qaynaqlar.Mixi yazılar və antik ədəbiyyat. “Albaniya tarixi” və “Kitabi Dədə Qorqudun” mənbəşünaslıq baxımından təhlili. Azərbaycanda ibtidai-icma qurluşu. Ədəbiyyat - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Mənbəşünaslıq məsələləri.
Azərbaycanda ibtidai icma qurluşu
Plan
1. Yazıyaqədərki qaynaqlar.Mixi yazılar və antik ədəbiyyat.
2. “Albaniya tarixi” və “Kitabi Dədə Qorqudun” mənbəşünaslıq baxımından təhlili.
3. Azərbaycanda ibtidai-icma qurluşu.
Ədəbiyyat
4. Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, I cild.B.1998-ci il ,səh54-193.
5. Azərbaycan tarixi. Z.Bünyadovun redaktorluğu ilə.B.1994-cü il.səh.19-57.
6. Azərbaycan tarixi. İ.Əliyevain redaktorluğu ilə.B.1993-cü il,səh.9-26.
7. Azərbaycan tarixi. S.Əliyarlının redaktorluğu ilə.B.1996-cı il, səh.8-33.
Azərbaycan tarixi kursu mövzusu şərh edir bir ölkənin
İctimai-iqtisadi
Siyasi Etnik
Mədəni tarixini
Azərbaycan tarixi kursunun
başlıca əhəmiyyəti
xalqın
Etnik və dil köklərini müəyyən
edir
Mədəniyyəti
aşıladır
Tarixi yaddaşını
möhkəmləndirir
Keçmişi barədə təsvvür yaradır.
Azərbaycan tarixinin öyrənilməsi üzrə qaynaqlar
Arxeoloji abidələr Yazılı abidələr
Ən qədim və qədim arxeoloji abidələr
Qədim yazılı mənbələr
Şumer, Akkad,Assur və Urartu mixi
yazıları (e.ə III-I min)
Antik mənbələr(e.ə V-e.III
əsrləri)
Piktoqrafik Mixi
Piktos-şəkil qrafo-yarı
mismari
Erkən orta əsr yazılı mənbələri(IV- X əsrlər)
Bizans qaynaqları
Qədim Alban ƏrəbEpiqrafik abidələr
Azərbaycan hadisələri
Hun və türk tayfalarının Ön Qafqaza
axını
“Alban tarixi” əsəri
VII əsrdən etibarən
Azərbaycan hadisələri
Pəhləvi dilində
daş,qala divarı
üzərində həkk olunan
epiqrafik yazılar
Orta əsr yazılı mənbələri(XI-XVIII əsrlər) bu dövrün qaynaqları müxtəlif dillərdə yazılmışdır.
Ərəb Fars Türk
Kapitalizm və imperalizm dövrünün
mənbələri bəhs edir.
Azərbaycanın iki hissəyə bölünməsiilə əlaqədar Gülüstan və
Türkmənçay müqaviləsinin
sənədləri
XIX əsrdə yaşamış tarixçilər orta əsr
tarixçilərinin ənənələrini davam
etdirir.
Qədim dövrün öyrənilməsi
Orta əsrlərin öyrənilməsi
Kapitalizm
dövrünün öyrənilm
əsi
Azərbaycan tarixşünaslığı Arxeoloji və epiqrafik araşdırmalar.
Vıı yüzillitin abidəsi- Moisey Kalankatuklunun “Alban tarixi” üç hissədən ibarətdir.
I. Kitab V əsrdən başlayaraq XIII əsrə qədər, Albaniya çarlığının
süqutuna qədər (705)
III. Kitab isə əsasən
II. Kitabda Aqvan (Alban) hökmdarı Cavanşirin hökmranlığından bəhs
edir
Aqvan (Alban) ölkəsi haqqında ümumi məlumat
Aqvan hökmdarı Vaçaqanın Aquen kilsə ləri məclisində (498)
bəyənilmiş qanundan
Yadelli işğalçılara qarşı mübarizəsindən
Qüdrətli Alban dövlətinə
Erməni katalikosu İlya ilə Əmir-əl0Mömünün Əbd-Əl –Malikin
yazışmasından bəhs edir
Azərbaycanın IV-XII yüzilliklər dövrünün ilkin orta əsr yazılı qaynaqlarından biri “Kitabi Dədə Qorqud” abidəsi təşkil edir.
Kitabın hər boyu ülvi məhəbbətin canlı səlnaməsidir.
El-obaya Ata-anaya Qardaş-bacıya
Kitab türk xalqının qüdrətli himnidir.
Mərdlik və qəhrəmanlığa
Yer üzündə səadətə
Bəxtiyarlığa
B.E III-IV əsrlərində İslamiyyətdən əvvəlki dövrdə oğuzların maddi və mənəvi həyatını əks etdirən ünsürlər əsərdə aydın ifadə
olunmuşdur.
Adət-ənənələr Əxlaq-etika Ədəb-ərkan
Əlverişli təbii-coğrafi şəraitə
Zəngin fauna
və flora aləmin
ə
Mülayim
iqlimə
Azərbaycan dünyanın ən qədim, yer kürəsində ibtidai insanın formalaşdığı ərazilər sırasına daxildir.
Azərbaycanda ən qədim insan mədəniyyəti izlərindən biri, ilkin tapıldığı yerin adı ilə Quruçay arxeoloji mədəniyyəti adlanır
Birinci mərhələ-Paleolitin ilk təşəkkülü (Aşelə qədərki)
dövrünü əhatə edir.(1- 1,2milyon il)
İkinci mərhələ-erkən və orta Aşel dövrünü əhatə edir.(700-150
min il)
Üçüncü mərhələ isə sonAşel və Mustye dövrünü əhatə edir.
(150-120 min il)
Bu dövrdə insanlar Azərbaycan ərazisində geniş yayılır, ovçuluq əsas peşəyə çevrilir.
Bu dövrdə iqlim mülayimləşmiş, bitki və heyvanat aləmində yaşayış üçün əlverişli dəyişikliklər baş verir
İnsanların zehni inkişafı, dini görüşlərdə və ətraf aləmə münasibətdə dini təsəvvür formaları təşəkkül tapır
Son paleolit dövründə insanlar çox mükəmməl və davamlı əmək alətləri hazırlamaq vərdişlərinə yiyələnir
Azərbaycan ərazisində müasir insan tipinin formalaşması başa çatmış və ibtidai icma qurluşunun ilkin forması
yaranmışdır.
Nəhayət ibtidai sürü icması ibtidai nəsli –qəbilə qurluşu ilə əvəz olunmuşdur.
Orta paleolit və erkən Mustye dövrü
Əmək fəaliyyətində
Dünyagörüşündə
Ətraf aləmə münasibətində
Mezolit dövründə insanların həyatında mühüm dəyişikliklər
baş verir.Ox və kaman ixtira edildi.
Mezolit dövrü.Mənimsəmə təsərrüfatından istehsal təsərrüfatına keçid(e.ə. XII-VIII minilliklər)
Mənimsəmə təsərrüfatından
yığıcılıq
voçuluq
Əkinçilik və
maldarlığın əsaslı surətdə
təşəkkülü
Daşların deşilməsi
və cilalanması üsulları mənimsə
nildi
Toxuculuq yarandı və saxsı qablar
hazırlanmasına başlandı
Əhali oturaq həyata keçməy
ə başladı
İstehsal təsərrüfatının təşəkkülü Neolit dövrü
(VII-VI minilliklər)
Neolitin əsas xüsusiyyətı aşağıdakılardır
Daş dövrünün sonu –metal əsrinin
başlanğıcı hesab edilən eneolit
dövründə (e.ə VI-IV minillikdə)
Qəbilədə qadınların mövqeyi zəifləyir və
cəmiyyətin həyatında icma ağsaqqalları şurası mühüm rol
oynayırdş
Ölülər yaşayış məskənlərində dəfn edilir.
İnsanlar ilk dəfə metalla tanış oldular
Toxa əkinçiliyi maldarlıq və sənətkarlıq inkişaf etdi
Bu dövrün yaşayış məskənləri Gəncə-
Qazax, Mil-Qarabağ, Muğan, Naxçıvan bölgələrində aşkar
edilir
Erkən Orta son
Eneolitin sonunda Tunc dövrünə keçidin əsası qoyuldu.Tunc misə müxtəlif qarışıqlar əlavə etməklə alınırdı.Tunc dövrü mərhələlərə bölünür.
Erkən Tunc
dövründə
Toxa əkinçiliyi xış əkinçiliyi
ilə əvəz olundu
Bir neçə qohum qəbiləni
birləşdirən tayfalar yarandı
Köçmə (yaylaq) maldarlığı
meydana gəldiXaçmazda Sərkartəpə, Qazaxda Babadərviş, Naxçıvanda Kültəpə
yaşayış məskənlərində ibadət evləri yarandı
Kollektiv dəfnetmə
kurqanlar qurma adətləri meydana
gəldi
Əhali dağətəyi və dağlıq zonalarda
məskən saldı
Birinci böyük ictimai əmək bölgüsü baş verdi.Əkinçilik və
maldarlıq bir-birindən ayrıldı
Orta tunc dövründə
Yeni təsərrüfat sahələri-bağçılıq və
bostançılıq, üzümçülük və
şərabçılıq meydana gəldi
Sənətkarlığın əkinçilikdən ayrılması
nəticəsində ikinci əmək bölgüsü baş
verdi.
Yaşayış məskənləri
böyüdü, ilkin şəhər mərkəzləri
yarandı
Böyük tayfa ittifaqları meydana
gəldi
Kültəpə yaşayış məskənində dulusçuluq
məhəlləsi və dulus sobaları tapıldı.
Boyalı qablar mədəniyyəti
yarandı
b.e.ə XIV-XII əsrləri əhatə edən son tunc dövründə və b.e.ə XI-VIII əsri əhatə edən erkən Dəmir
dövründə
Ayaqla hərəkətə gətrilən dulus
arxlarından istifadə
olunurdu
Suni suvarma
şəbəkələri genişləndi
Sənətkarların arasından sənətkar-
tacirlər qrupu ayrıldı
Axirət dünyasına
inamla bağlı səma
cisimlərinə sitaiş geniş
yayıldı
Əhalinin yoxsullara və
varlılara ayrılması
prosesi xeyli gücləndi.
Siklopik tiklilər
meydana gəldi
Təsərrüfatda yarımköçəri
yaylaq maldarlığı ön plana keçdi
Tunc dövründə əməkl alətlərinin təkmilləşdirilməsi və əmək məhsuldarlığının artması nəticəsində
Qəbilə icması qonşu icması ilə əvəz olundu
Qonşuluq icmasında torpaq, meşə, otlaq, çaylar bütün icmaya
məxsus idi.
Qəbilə icmasından fərqli olaraq qonşu icmasında hər bir
ailənin
İcmanın üzvləri icmaçı kəndlilər adlanırdı
İbtidai icma qurluşunun dağılması və sinifli cəmiyyətin meydana gəlməsi
Ayrıca təsərrüfatı
Mal-qarası
Əmək alətləri
Əkin payı
Qonşu icmasına
keçid zamanı varlanırdılar
Hərbi başçıları
Ağsaqqallar
Azərbaycanda e.ə II minilliyin sonlarında
ibtida-icma qurluşunun dağılması və sinifli cəmiyyətdə keçid
prosesinin sürətlənməsi
Əmlak və sosial bərabərliyin daha da dərinləşməsi
Böyük tayfa ittifaqlarının yaranması
Hakimiyyətin ayrı-ayrı nifuzlu
şəxslərin əlində cəmləşməsi
Var-dövlətin əsasən fərdi
ailələrdə toplanması
Cəmiyyətin yoxsul və varlılara
parçalanması
Son