mly413 ders notu yrd. doç. dr. cihan yÜksel

7/25/2019 Mly413 Ders Notu Yrd. Do. Dr. Cihan YKSEL

1/37

Mersin niversitesi

ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

alma Ekonomisive

Endstri likileriBlm

MaliyePolitikas

ZET DERS NOTLARI

Yrd. Do. Dr. Cihan YKSEL


2/37

Merak et

ren

Uygula

Ve Baar!

Copyright [Cihan Yksel]


3/37

1

1.MALYE POLTKASININ DOUU VE GELM

Yirminci yzyla kadar genel kabul grm olan klasik iktisadi yaklamn temel fikri,

devletin ekonomideki yerinin sadece adalet ve diplomasi gibi tam kamusal mal ve hizmetleri

sunmakla snrl kalmas gerektii ynndedir. Buna gre devletin yapt harcamalar ve

toplad vergilerin sadece mali (fiskal) amac olmal ve devlet olaanst dnemler dnda

ekonomiye mdahalesini minimum dzeyde tutmaldr. Bu yaygn gr, 1929 Ekonomik

Buhran ile tartlmaya balam ve dnyada yaanan durgunluun yaratt tahribat bilim

insanlarn yeni politika araylarna itmitir.Byle bir ortamda ngiliz iktisat JohnMaynard

Keynesin stihdam, Faiz ve Parann Genel Teorisi adl kitab allagelmi iktisat

sylemlerinin dnda devletin ekonomiye mdahalesini savunmutur. inde bulunduklar

isizlik dneminde geniletici maliye politikalar ile ekonominin dengeye gelmesinin

mmkn olduunu, enflasyonist dnemlerde de daraltc maliye politikalar ile istikrarnsalanabileceini savunan Keynesin analizi aslnda dnyann yeniden kefi deildir. Zira o

gne kadar bu politikalardan sz eden iktisatlar muhakkak olmutur. Ancak tm dnyada

yaanan bir iktisadi kriz ortamnda ezber bozan bir sylemle devlet mdahalesini sistematik

bir ekilde analiz ettii iin Keynes, yirminci yzyln ikinci yarsna kadar genel kabul

grmtr.

Modern anlamda maliye politikasnn Keynesle birlikte doduunu sylemek

mmkndr. Zira devlet mdahalesinin klasik iktisatlarn bahsettii mali (fiskal)

amalarnn yan sra iktisadi, sosyal ve siyasal amalarnn da olabileceini Keynes ortaya

koymutur. Buna gre maliye politikasn, bir lkedeki iktisadi, sosyal ve siyasal amalara

ulamak iin kamu harcamalar ve kamu gelirlerinin miktar ve bileenlerinde deiiklik

yapmak eklinde tanmlamak mmkndr.

Maliye politikas iktisat politikasnn bir bileenidir. nk iktisat politikas; para

politikas, maliye politikas ve d ticaret politikasndan olumaktadr. Para politikas, para

arz ve faiz oranlar gibi aralarn Merkez Bankas tarafndan belirli ekonomik ve parasal

hedeflere ulamak amacyla kullanldbir iktisat politikas bileenidir.D ticaret politikas,

tarifeler ve tarife d aralar kullanarak d denge amacna ulamay hedefleyen bir iktisat

politikas bileenidir. Maliye politikas da, hkmetin (politika yapclarn) birtakm mali,

iktisadi, sosyal ve siyasal amalara ulamak iin kamu gelir ve giderlerini kulland bir

iktisat politikas bileenidir. Dolaysyla maliye politikalarnn temel aktr Maliye

Bakanldr.


4/37

2

2.MALYE POLTKASININ AMALARI VE ARALARI

Maliye politikas birtakm ekonomik amalara ulamak iin baz mali aralarn

kullanlmas olduuna gre, bu ama ve aralarn aklanmas gerekir.

Maliye politikasnn amalarunlardr:

Ekonomik stikrar(Fiyat stikrar ve Tam stihdam),

ktisadi Byme ve Kalknma,

Gelir Dalmnda Adalet.

Ekonomik istikrar, hem fiyat istikrarn hem de tam istihdam ifade eder. Fiyat istikrar,

fiyatlar genel seviyesinin ne ok ykselmesi ne de ok dmesi, dier bir ifadeyle sabit

kalmas anlamna gelir. Tam istihdam ise, ekonomideki tm retim faktrlerinin retime

koulduu bir seviyeyi ifade eder. Bu nedenle devletin ekonomik istikrar salamas demek,hem enflasyonla mcadele etmesi hem de isizlii nlemesi demektir.

Ekonomik byme bir ekonomide milli gelirin yldan yla artn ifade etmektedir. En

basit rnekle milli geliri 100 TL olan bir ekonominin ertesi yl milli geliri 103 TL olursa, bu

ekonomi %3 bym demektir. Kalknma ise ekonomik bymeyle birlikte sosyal birtakm

gstergelerin iyilemesini ifade eder. Sz gelimi hasta bana den doktor says, renci

bana den retmen says, okuryazarlk oran, bebek lm oranlar, kii bana den

kalori miktar gibi gstergelerin iyilemesi kalknmann salandn gsterir.

Gelir dalmnda adalet ise ulusal gelirin kiiler veya retim faktrleri arasnda adil

dalmasn ifade eder. Maliye politikasnn bu amac devletin sosyal ynn gstermektedir.

Maliye politikasnn sz konusu amalar bir btn olarak devletin arzulad

hedeflerdir. Ancak bu amalar arasnda birtakm elikiler ortaya kabilmektedir. Sz gelimi

fiyat istikrarn salamak amacyla enflasyonla mcadele eden bir hkmet, enflasyonun

temel nedeni olan talebi bask altna almaya kalktnda iktisadi byme amacna ters hareket

etmi olmaktadr. Ya da iktisadi bymeyi salamak adna sermaye gruplarnn zerindeki

vergi yknn hafifletilmesi dk gelir gruplarnn aleyhine bir sonu vererek gelir

dalmnda adaleti olumsuz etkileyebilmektedir. Bu nedenle politika yapclarn bir amaca

ularken baka bir amaca aykr hareket etmemesi gerekmektedir ki maliye politikasn

uygulamada zor klan da bu durumdur. Bu nedenle politika yapclarn ok dikkatli

davranmas, ciddi ve gereki hesaplamalar yaparak ince ayar politikalar uygulamas

gerekmektedir.


5/37

3

Yukardaki amalara ulamak iin maliye politikasnn kullanabilecei aralar ise

unlardr:

Kamu Harcamalar

Kamu Gelirleri

Kamu Borlanmas

Kamu Btesi

Kamu harcamalar temel makroekonomik zdeliin nemli bileenlerinden biridir.

Devletin yapt her trl(cari, yatrm ve transfer) harcamay kapsar. Kamu harcamalarnn

miktarndaki bir deiim maliye politikasnn amalarn muhakkak etkileyecektir. Ancak

maliye politikasnn arac derken kastedilen sadece harcamalarn miktarndaki deiim

deildir. Ayn zamanda harcamalarn kompozisyonundaki deiimler de bir maliye politikas

aracdr. Sz gelimi isizlikle mcadele iin geniletici maliye politikas uygulanmas demek,

kamu harcamalarnn miktarnn artrlmas demektir. Ama ayn zamanda dk gelir

gruplarna yaplan sbvansiyonlarn artrlmas gibi bir kompozisyon deiiklii de maliye

politikas arac olarak kabul edilir.

Kamu gelirleri de devletin cebri olan veya olmayan yollarla karlkl veya karlksz

elde ettii parasal deerlerdir. Kamu gelirlerinin banda vergiler gelmektedir. Burada da

maliye politikas arac sadece vergi oran veya miktarnn deitirilmesi deil, ayn zamanda

vergi trlerindeki dalmn deitirilmesi veya yeni vergi trlerinin konmasdr. Sz gelimi

enflasyonla mcadele iin daraltc maliye politikas uygulanmas demek, vergilerin

miktarnn artrlmas demektir. Ama ayn zamanda baz vergilerin toplam vergi gelirleri

iindeki payn artrmak ya da yeni vergiler uygulamaya koymak da bir de maliye politikas

arac olarak kabul edilir.

Kamu borlanmas, her ne kadar devletin bte aklarnn finansman yollarndan biri

olarak grlse de, iktisadi ve sosyal amalar iin de bir maliye politikas arac olarak

kullanlabilir. Ancak burada sadece bor miktarnn azalmas veya artmas deil, borcun

vadesi ve/veya kaynann tespit edilmesi de bir maliye politikas aracdr. Mesela

enflasyonun yksek olduu bir ekonomide fiyat artlarn daha da krklememek adna ksa

vadeli borlar yerine uzun vadeli borlarn tercih edilmesi kamu borlanmasn bir maliye

politikas arac yapar.

Kamu btesinde ak veya fazla verilerek de birtakm maliye politikas amalarna

ulalabilir. Ak bte, harcamalarn gelirden fazla olmas anlamna geldiinden,genileticimaliye politikasn ifade eder.Fazlabte isetersine daraltc maliye politikasn ifade eder.


6/37

4

3.MALYE POLTKASININ ETKNLNE LKN KTSAD YAKLAIMLAR

Devletin ekonomiye mdahalesi tartmalar ok eski zamanlara dayanmaktadr.

Devletin mdahale amal uygulad maliye politikas aralar kimi grlere gre etkin

deildir, kimi grlere gre ise etkindir. Bu yaklamlar zetle aadaki gibi sralanabilir.

MERKANTLZM

-16. ve 18. yzyl arasndaki dnemde genel kabul grm bir dnce yapsdr.

-

Temel ama devletin zenginlemesidir.

-Zenginlemenin yolu da lkeye kymetli maden giriiyle olur.

-Kymetli maden giriinin ise iki yolu vardr: d ticaret ve smrgecilik.

-

D ticaret fazla vermelidir. Bunun iin de endstri devlet tarafndan desteklenmelidir.-Deniz ticareti ve tamacl gelitirilmelidir.

-Deniz ar yerlerde mlkler edinilmelidir.

-Devlet mdahalesi nemlidir.

FZYOKRAS

-Fizyokrasi, insan toplumlarnn doal kanunla ynetilmesidir.

-18. yzylda Fransada ortaya kmtr. Kurucusu FranoisQuesnay kabul edilir.

-Doal dzen, bireycilik, serbest piyasa nceliklidir.

-retken olan tek alan tarmdr.

-Tek vergi: sadece TARIM vergilendirilmelidir.

-Klasiklere k tutmulardr ve devlet mdahalesine kardrlar.

KLASK KTSAD DNCE

-ncleri A.Smith, D. Ricardo, R. Malthus, J. S. Milldir.

-Doal dzen, doal hukuk, bireycilik, faydac felsefe nceliklidir.

-Tam rekabet koullar geerlidir.

-Ekonomi tam istihdamda dengededir.

-Her arz kendi talebini yaratr (Say kanunu).

-cret, fiyat, faiz gibi deikenler esnektir.

-

Grnmez El: Ekonomi kendiliinden dengeye gelir; devlet snrlandrlmaldr.

-

Devlet sadece adalet, diplomasi, savunma gibi hizmetler sunmaldr.


7/37

5

-Vergiler sadece kamu harcamalarn finanse etmek amacyla toplanmaldr.

-Kamu harcamalar dolayl vergilerle karlanmaldr.

-Bte kk ve denk olmal, bu nedenle borlanmaya gidilmemelidir.

-Kamu borlanmas gelecek nesillere yk aktarmak demektir.

-

Ancak sava vb. olaanst durumlarda devlet borlanmaldr.-Devlet mdahalesine kardrlar.

KEYNESYEN KTSAD DNCE

-1929 Byk Bunalm sonras ortaya kmtr (J. M. Keynes).

-Talep ynldr.

-Her talep kendi arzn yaratr.

-Ekonomi tam istihdamda dengede olmak zorunda deildir.

-Tam istihdama varncaya kadar devlet ekonomiye mdahale etmelidir.

-Kamu harcamalarndaki art istihdam canlandrr.

-Vergilemenin sadece mali (fiskal) amac yoktur; ekonomik, sosyal ve siyasal amalar

da vardr.

-Kontrol edilebilir ve kk bte aklar da bir maliye politikas aracdr.

-Oluacak bte aklar iin borlanmaya bavurulabilir.

-Kamu borlanmas piyasadaki atl fonlarn ekonomiye kazandrlmas demektir.

-Maliye politikas nem kazanmtr ve devlet mdahalesi nemlidir.

MONETARST YAKLAIM

-1970lerde stagflasyon olgusunun ortaya kmasyla birlikte Keynesyen politikalara

getirilen eletirilerin ncs olmutur.

-

Para arzn nemli bir ara olarak gren bir paradigmadr (Parasalclk da denir).

-Milton Friedman ncsdr.

-Srekli Gelir Hipotezi: Tketim harcamalar srekli gelirin sabit bir orandr.

-Uzun dnemde maliye politikas etkin deildir.

-Dlama etkisi: Kamu harcamalar zel yatrm harcamalarn ekonomiden dlar.

-Doal sizlik Hipotezi: Bir ekonomideki maksimum srdrlebilir retim oranna

tekabl eden isizliktir. Ekonomi her zaman tam istihdamda dengede olamaz.

-

Enflasyonun temel nedeni hkmetlerin para arzn kuralszca artrmasdr.-Para arzndaki art byme oranna eit olmaldr.


8/37

6

RASYONEL BEKLENTLER YAKLAIMI

-Neoklasik at altndaki yaklamlardan biridir.

-1960larda ortaya kmtr ve ncleri J. Muth, R. Lucas, .T. Sargent olmutur.

-Bireyler piyasadaki tm bilgiye sahiptir ve kararlarn alrken rasyonel (aklc)

davranr.

-Fiyat, cret gibi deikenler esnektir.

-Bireyler rasyonel olduundan, konjonktrdeki herhangi bir deiim karsnda

sistematik hatalar iermeyen aklc kararlar alrlar.Bylece ekonomi kendiliinden dengeye

gelecektir.

-Bu nedenle devletin uygulayaca bir maliye politikasnn ksa dnemde bile reel

etkileri ortaya kmaz. Politika etkinsizlii sz konusudur.

ARZ YNL KTSAT YAKLAIMI


-1970li yllarda talep merkezli Keynesyen yaklama kar bir tepki olarak domutur.

-retimin ve dolaysyla ekonomik bymenin artmas iin vergi indirimlerinin gerekli

olduu savunulmaktadr.

-Vergilerin azaltlmas talebi canlandrd iin deil, retimi canlandrd iin

etkilidir.

-Maliye politikalarnn reel etkileri vardr. Ancak, vergi oranlarnn azaltlmas

durumunda ekonomik byme salanabilir.

-Temel politika arac vergilerdir.

-Laffer Erisi: Vergi oran arttka toplam vergi haslat artar. Ancak vergi oranlar

belli bir eii atktan sonra toplam vergi haslat azalmaktadr.

ANAYASAL KTSAT YAKLAIMI


-

Virginia Politik ktisat Okulunun rndr ve ncs J. M. Buchanandr.

-Devletin ekonomiye mdahale aralarnn yasal/anayasal yollarla snrlandrlmas

gerektiini savunan bir yaklamdr.


9/37

7

- temel varsaym vardr: a) metodolojik bireycilik, b) rasyonalite ve maximand, c)

politik mbadele. Analizler yntemsel olarak bireyi esas alr. Bireyler kararlarnda aklc

davranr. Siyaset de iktisat gibi bir mbadeleler adr.

-Politikaclar oy, brokratlar bte (yetki), semenler fayda ve bask gruplar rant

maksimizasyonu gdsyle hareket eder-Politikaclar oylarn artrmak iin kamu kaynaklarn ftursuzca kullanarak kamu

harcamalarn semen ve bask gruplarna harcar. Semenler de elde ettikleri fayda

karlnda oy verir (oy ticareti). Brokratlar da yetkilerini geniletebilmek iin btenin

imesine neden olurlar.

-Oy ticareti mekanizmas iledii srece kamu kaynaklar etkin kullanlmayacaktr. Bu

nedenle maliye politikalarnn yasalar yoluyla snrlandrlmas gerekmektedir.

YAPISALCI YAKLAIM

-1950li yllarda Latin Amerikada R. Prebischin nclnde ortaya kmtr.

-lkelerin yapsal zelliklerinin dikkate alnarak modellenmesi gerektiini savunan bir

yaklamdr.

-Gelimi ve azgelimi lkeler arasndaki serbest d ticaretin azgelimi lkeler

aleyhine sonulandn iddia etmektedirler. Bu nedenle de ithal ikameci sanayileme

politikalarn savunurlar.

-Devlet mdahalesi nemli ve gereklidir. Devlet eliyle sanayilemenin getirecei

yapsal deiim kalknmay salayacaktr.

-Enflasyonun temel nedeni yapsal darboazlardr. Bu yapsal darboazlarn almas

iin maliye politikas aralar kullanlmaldr.

-Gnmzdeki temsilcileri olan Neoyapsalclar ekonomik bymeyle gelir

dalmnda adaletin birlikte salanmasnda yine maliye politikalarna nem vermektedirler.

Ancak eskisine nazaran daha da ak bir ekonomi modeli sunmaktadrlar.

POST KEYNESYEN YAKLAIM

-1970li yllarda stagflasyon sorunu karsnda yetersiz kalan Keynesyen iktisada yeni

yorumlar getiren bir yaklamdr.

-ncs John Robinsondur.

-

Ekonomide eksik rekabet ve oligopolistik bir yap vardr. Bu nedenle mark upfiyatlama sz konusudur.


10/37

8

-Belirsizlik kavramna vurgu yaparlar.

-Ekonomik byme ve gelir dalmnn temel belirleyicisi yatrmlardr.

-Maliye politikas nemli ve etkindir.

YEN KEYNESYEN YAKLAIM

-1980lerde ortaya kan ve G. Mankiw, A. Okun, J. Stiglitz, gibi ncleri olan bir

yaklamdr.

-Makroekonomik Keynesyen analize mikroekonomik unsurlar katmlardr.

-cret ve fiyatlar aa doru esnek deildir (yapkandr). Bu nedenle ekonominin

kendiliinden tam istihdam dengesine gelmesi olanakl deildir.

-Maliye politikas nemlidir.

Yukarda iktisadi dnce okullarnn tm unsurlarna yer verilmemitir. Sadece maliye

politikasna bak alarn netletirecek zet bilgiler bulunmaktadr.

Grld gibi devletin ekonomideki byklne kimi dnemlerde scak baklm,

kimi dnemlerde ise pheli baklmtr. Kamu kesiminin ekonomideki bykl konusunda

kesin bir yarg olmamakla birlikte, konuyla ilgili tartmalar bugne kadar srme ye devam

etmektedir.


11/37

9

4.MALYE POLTKASININ UYGULANMASINA LKN YNTEMLER

Hkmet tarafndan maliye politikasnn uygulanmasnn yolu bulunmaktadr.

Bunlardan en sk grleni ihtiyari maliye politikas, dierleri ise otomatik istikrarlandrclar

ve forml esneklii yntemleridir.

4.1.htiyari (radi) Maliye Politikas

radi maliye politikas uygulamas, politika yapclarn nceden belirlenmi herhangi bir

karar olmakszn konjonktrel gelimelere bal olarak maliye politikas aralarnn

kullanlmasdr. Bu ynteme gre, gelien konjonktr karsnda hkmet uygulayaca

politikay belirler ve uygular. Sz gelimi ama enflasyonla mcadeleyse daraltc, ama

durgunlukla mcadeleyse geniletici maliye politikas uygulanabilir.

Bir iradi maliye politikasnn baarl olabilmesi iin konjonktrel durumun(hastaln)doru tehis edilmesi; konjonktrel duruma kar doru aralarn (tedavinin) seilmesi;

uygulamadaki gecikmelerin (tedavi sresinin) asgari tutulmas ve politikann uyguland

zaman ile etkisinin (tedavi sonucunun) grld zaman arasndaki srenin en aza indirilmesi

gerekir.

4.2.Otomatik stikrarlandrclar (Stabilizatrler)

Ekonomide baka amalar gerekletirmek zere oluturulmu baz mekanizmalar,

konjonktrdeki deiimler karsnda hkmetin herhangi bir karar ve iradi politika

uygulamasna gerek kalmadan ekonominin kendiliinden istikrarlanmasn salayabilirler.

Otomatik istikrarlandrclar olarak anlan bu mekanizmalar ekonominin ve deien

konjonktrn tmne yn veremese de, istikrarszl yumuatmaktadr. zetle otomatik

istikrarlandrclar enflasyon dnemlerinde ekonominin kendiliinden daralmasn, durgunluk

dnemlerinde ise kendiliinden genilemesini salayan mekanizmalardr.

En yaygn bilinen otomatik istikrarlandrclar unlardr:

sizlik Sigortas: Bilindii gibi isizlik sigortas uygulamasnda devlet isiz kalanlara

belirli bir sre iin isizlik demesi yapar. Bu da bir kamu harcamasdr. Durgunluk

dneminde isizlik artacandan devletin yapaca isizlik sigortas demeleri de artacaktr.

Bu durum kamu harcamalarnn artmas anlamna gelir. Kamu harcamalarnn artmas

ekonomide geniletici bir etki yaratacandan, balangtaki durgunluun etkisi azalacaktr.

Tam tersine enflasyon dneminde isizlik azalacandan devletin yapaca isizlik sigortas

demeleri de azalacaktr. Bu durum kamu harcamalarnn azalmas anlamna gelir. Kamu

harcamalarnn azalmas da ekonomide daraltc bir etki yaratacandan balangtaki


12/37

10

enflasyonun etkisi azalacaktr.Burada hkmetin hibir iradi politikas sz konusu deilken

otomatik olarak (kendiliinden) konjonktr kart bir gelime olmaktadr.

Tarmsal Destekleme Almlar: Devlet baz tarmsal rnleri desteklemek iin

satlmayan rnleri satn almay garanti edebilir. Bu tarmsal bir sbvansiyon, yani kamu

harcamasdr. Dolaysyla durgunluk dnemlerinde devletin tarmsal almlar artacak ve kamu

harcamalarndaki bu art otomatik olarak geniletici bir etkiye sahip olacaktr.

Artan Oranl Gelir Vergisi: Bilindii gibi artan oranllk matrah arttka uygulanan

vergi orannn da artmasdr. Durgunluun olduu bir ekonomide kiisel gelir azalacak ve

kiiler artk daha dk oranda vergilendirilecektir. Bylece toplam vergi miktar azalacak ve

bu da ekonomide geniletici bir etki douracaktr. Bylece otomatik olarak bir istikrarlanma

sz konusu olmu olacaktr.Artan oranl gelir vergisinin otomatik istikrarlandrc olabilmesi

iin (a) her kii ve gelirden alnan genel nitelikli bir vergi olmas; (b) muafiyet ve istisnalarn

en dk seviyede tutulmas; (c) dik artan oranl olmas, dier bir ifadeyle dilimlere

uygulanan vergi oranlar arasndaki farkn byk olmas; (d) verginin kaynakta kesme (stopaj)

yoluyla tahsil edilmesi; (e) verginin gerek usule gre tarh edilmesi gerekir.

Birey Tasarruflar: Ekonominin genileme dnemlerinde yaplan tasarruflar, tketimin

alternatifi olduundan, toplam talebin azalmasna yol aarak kendiliinden daraltc bir etkiye

yol aabilir. Durgunluk dnemlerinde de tersine, azalan tasarruflar tketimin canlanmasna

yol amakta ve otomatik olarak ekonominin genilemesine neden olmaktadr.

4.3.Forml Esneklii

Konjonktrde herhangi bir deiim olmadan nce hkmetin olas bir deiime kar

otomatik olarak devreye girecek politikay belirlemesidir. Bu durum, politikann

kendiliinden devreye girmesi itibariyle otomatik istikrarlandrcya, politikay hkmetin

belirlemesi itibariyle de iradi maliye politikasna benzemektedir. Mesela, hkmet enflasyon

oranlarnn belli bir seviyeyi amas durumunda vergi oranlarnn da buna bal olarakartmasn nceden bir formle balayabilir. Bylece sz konusu konjonktr gerekletiinde

iradi maliye politikasnn olas gecikmeleri yaanmam olacaktr.


13/37

11

5.MALYE POLTKASININ SINIRLARI

Maliye politikas uygulamalarnn baarsn kstlayan baz durumlar sz konusudur.

5.1.lemsel Kstlar

Maliye politikasnn uygulanma aamasnda meydana gelen kstlardr. Bunlar ikiekilde inceleyebiliriz. lki, maliye politikas aralarnda ne miktarda deiikliin yaplacan

belirleyememe sorunudur. Herhangi bir ekonomik istikrarszlk durumunda hangi politikann

uygulanaca teorik olarak tespit edilebilir. Ancak hangi miktarda uygulanacan tespit etmek

olduka gtr. Sz gelimi, durgunluun olduu bir ekonomide kamu harcamalarnn

artrlmas bilinen bir durumdur. Ancak kamu harcamalarnn ne kadar artrlmas gerektiini

hesaplamak kolay deildir. Bir dier ilemsel kst gecikme sorunuyla alakaldr. Maliye

politikas uygulamasnn en bandan sonuna kadar her evresinde bir gecikme sz konusudur.

Bu gecikme evreleri tanedir: tanma gecikmesi, uygulama gecikmesi ve tepki gecikmesi.

Tanma gecikmesi, konjonktrel sorunun hissedilip tehis edilmesinde geen sredir.

Uygulama gecikmesi, sorunun zm iin tercih edilen maliye politikas aracnn

uygulanmasnda yaanan gecikmedir. Bunun en klasik rnei harcama veya vergi toplama

iin bte hazrlama srecidir. Tepki gecikmesi ise, uygulanan politikalarn piyasada

hissedilmesi ve beklenen davranlarn gereklemesi iin geen sredir. Bu gecikme de

ilemsel olarak maliye politikasnn baarsn engelleyen kstlardandr.

5.2.Yapsal Kstlar

Ekonominin kalknma dzeyindeki gerilik, ekonomik istikrarszlklarn derinlii, fiyat

katl, arz ve talep katl, yksek ilem maliyetleri, verimsizlik, yolsuzluk, brokrasinin

hantall gibi yapsal zellikler de maliye politikasnn baarsn kstlar. Bu yapsal

zellikler doal olarak lkeden lkeye deimektedir.

5.3.Siyasi (Politik) Kstlar

Siyasetiler ekonomik istikrar salamaya alrken ayn zamanda oy kaybetmemeye ve

siyasi hayatlarn devam ettirmeye alrlar. Dolaysyla uygulanmas gereken bir maliye

politikas eer oy kaybna yol aacaksa, bu politikann uygulanmas siyasetiler tarafndan

pek tercih edilmeyebilir. Bu durum da maliye politikasnn uygulanmasn snrlar. Durumun

en klasik rnei, enflasyon dnemlerinde vergileri artrmaktan siyasetilerin ekinmesidir.

nk vergilerin artmas semenlerin istemeyecei bir durumdur.


14/37

12

6.MALYE POLTKASI VE MLL GELR DENGES

Maliye politikas aralarnn milli gelir zerinde nemli etkileri bulunmaktadr. Bu

etkiler makroekonomide Keynesyen milli gelir modeli araclyla analiz edilir. Buna gre

kamu harcamalar veya vergilerdeki bir birimlik deiim milli geliri de bir birim deitirmez.

Maliye politikas aralarndaki deiimin milli geliri ne kadar deitirecei arpan katsays

araclyla tespit edilir.

arpan kavram ilk olarak R. F. Kahn (1931) tarafndan aklanm, J. M. Keynes

tarafndan ise milli gelir bileenlerinin etkilerini lmede bir ara haline getirilmitir. Milli

gelir bileenlerinden biri de kamu harcamalardr. Bilinmesi gerekir ki, klasik ve neoklasik

mali iktisatlar kamu harcamalarnn sadece tam kamusal mal ve hizmetleri iermesi

gerektiini savunduklarndan, kamu harcamalarnn milli geliri artrc etkisinden sz

etmemektedirler. Byk Bunalm sonras Keynesyen iktisat ve maliyeciler kamu

harcamalarnn milli gelir zerindeki artrc etkilerini kabul etmiler ve bunu aklamak iin

de arpan mekanizmasn kullanmlardr. Kamu harcamalarndaki bir birimlik deiimin

milli gelirde hangi ynde ve ne kadar etkisinin olduunu anlamak iin kamu harcamalar

arpann analiz etmek gerekir.

Buna gre;

Kamu harcamalar arpan = 1

1

Transfer harcamalar arpan =

1

Vergi arpan =

1

Denk Bte arpan 1

1

1=

1

1= 1

Burada c, marjinal tketim eilimini (yani gelirin yzde kann tketime ayrldn

gsteren katsayy) ifade etmektedir. Marjinal tasarruf eilimi (s), cnin tamamlaycsdr(c=1-s).

Buna gre, kamu harcamalarndaki bir birimlik art milli geliri kkadar artrmaktadr.

Birok ders kitabnda kamu harcamalar arpan ifade edilirken durumu kolaylatrmak

iin baz unsurlar gz ard edilir ve arpan katsays1

1 eklinde kabul edilir. Ancak ad

valorem ve spesifik vergiler, yatrmlarn gelire ve faiz oranna duyarll, reel harcamalar-

transfer harcamalar ayrm gibi unsurlar da gz nnde bulundurulduunda geree daha

yakn farkl bir arpan katsays elde edilir.


15/37

13

Milli gelir sadece zel tketim ve yatrm harcamalarna konu olmamakta, ayn zamanda

zel sektrn harcama ve tasarruflarn azaltarak yapt vergilerle karlanan kamu

harcamalarn da iermektedir (YC+I+G). Devlet tarafndan toplanan vergiler miktar

cinsinden (spesifik) olabilecei gibi (TA), oransal (ad valorem) da olabilir (tY). Bu vergilerle

finanse edilen kamu harcamalar ise reel harcamalar olabilecei gibi (Go), transfer harcamalarda olabilir (TR). Harcanabilir gelir, milli gelire transfer harcamalarnn eklenmesi ve bundan

tm vergilerin karlmasyla bulunur [YdY+TR-(TA+tY)]. zel tketim harcamalar gelire

bal olmakla birlikte (CCo+cYd), zel yatrm harcamalar da gelire ve faiz oranna bal

olabilir (IIo+aYd+bi). Ayrca zel yatrm ve tketim harcamalarnn gelirden bamsz

(otonom) ksmlar da (Cove Io) mevcuttur. Tm bu durumlar dikkate alndnda geleneksel

makroekonomik denklik (YC+I+G) u ekilde yazlabilir1:

11 + + +

+ + + + +

Buna gre kamunun reel harcamalarndaki ve transfer harcamalarndaki bir deiim

milli geliri ayr ayr yle etkiler:

1

1 + + +

(+ )

1 + + +

Denklemlerden de anlald zere, kamu harcamalar arpan1

1+++eklinde,

transfer harcamalar arpan ise(+)

1+++ eklinde ifade edilir. Demek ki genel olarak

kamu harcamalarndaki bir birimlik artn bymeye olan etkisi pozitif ynl olmakla

birlikte marjinal tketim eilimi (c), marjinal yatrm eilimi (a) ve vergi oranna (t) baldr.

1lemler srasyla yledir: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

+

+

+

+

+

+

+

+

1 + + + + + + + +

1

1 + + + + + + + +


16/37

14

7.PARA VE MALYE POLTKALARININ NSP ETKNL

Ekonomik istikrarn salanmasnda hem maliye hem de para politikalar uygulanabilir.

Bilindii gibi maliye politikas kamu gelirleri ve harcamalarn kullanarak ekonomik istikrar

salamaya alrken, para politikas para arzna yn vererek ekonomik istikrar salamaya

alr. Bu nedenle maliye politikas ilk olarak mal piyasasn etkilemekte, para politikas ise

ilk olarak varlk piyasasn etkilemektedir. Her iki politikadan hangisinin ekonomik istikrar

salamada baarl olduu konusu iktisat literatrnde hep tartla gelmitir. En u

noktalardan rnekler verecek olursak, Neoklasik iktisatlar para politikasnn tam etkin

olduunu ve maliye politikasnn etkin olmadn savunmaktadr. Keynesyen iktisatlar ise

tam tersine para politikasnn etkin olmadn ve maliye politikasnn tam etkin olduunu

savunur. Her iki yaklamn temel varsaymlarndaki farkllklar analizlerinin kendi iinde

tutarl ama birbirinden farkl olmasna yok amaktadr. Hlbuki gerekte ekonomik istikrarnsalanmasnda para ve maliye politikalar birbirinin tamamlaycs durumundadrlar.

Para ve maliye politikasnn nispi etkinlii tartmalarnda genellikle IS-LM analizinden

yararlanlmaktadr. Bilindii zere IS erisi yatrm ve tasarruf eitliini salayan faizoran

ve gelir dzeyini gsteren negatif eimli bir eridir. IS erisi mal piyasasn gstermekte ve

maliye politikas uygulamalar IS erisini etkilemektedir. Bilinmelidir ki, kamu

harcamalarnn artmas ve/veya vergilerin azalmas gibi geniletici maliye politikalar IS

erisini saa kaydrmaktadr. Kamu harcamalarnn azalmas ve/veya vergilerin artmas gibi

daraltc maliye politikalar ise IS erisini sola kaydrmaktadr. LM erisi de para talebi ile

para arz eitliini salayan faiz oran ve gelir dzeyini gsteren pozitif eimli bir eridir. LM

erisi para piyasasn gstermekte ve para politikas uygulamalar LM erisini etkilemektedir.

Para arzndaki bir art LM erisini saa, para arzndaki bir azal da sola kaydrmaktadr.

Para ve maliye politikalarnn ekonomi zerindeki etkileri tartlrken Keynesyen ve

Neoklasik iktisatlarn birbirinin tersini iddia ettii iki ayr durum vardr. Bunlardan biri

likidite tuza dieri ise dlama etkisidir.

Likidite tuza LM erisinin yatay olmas varsaymna dayanarak gsterilmektedir.

Hanehalknn belli bir faiz orannda arz edilen tm paray elinde tutmak istemesini ifade eder.

Keynesyen yaklamn bir ifadesi olan likidite tuza durumunda maliye politikas uygulamas

gelir dzeyinde bir arta yol aacandan, maliye politikas etkindir. Bunu grafiin ilk

panelinde de grmekteyiz. Uygulanan geniletici bir maliye politikas IS erisini saa

kaydrarak denge gelir dzeyini artrmaktadr. Bu nedenle Keynesyenler likidite tuza

argmann kullanarak maliye politikasnn etkin olduunu savunurlar.


17/37

15

Likidite Tuza Dlama Etkisi (Crowding Out)

Dlama etkisi (Crowding-out) ise Neoklasik yaklamn bir ifadesi olmakla birlikte LM

erisinin dikey olmas varsaymna dayanmaktadr. Geniletici bir maliye politikas devletin

borlanmasyla finanse edildiinde dn verilebilir fon talebi arttndan faiz oran

ykselmektedir. Faiz orannn ykselmesi zel yatrm harcamalarnn azalmasna yol aarak

ekonomiden zel sektrn dlanmasna neden olmaktadr. Dlama etkisi olarak

isimlendirilen bu durum grafiin ikinci panelinden de grlebilir. LM erisi dikey

olduundan uygulanan bir maliye politikasnn IS erisini kaydrmas milli gelir seviyesinde

hibir deiiklik yaratmayacaktr. Bu nedenle Neoklasikler dlama etkisi argmann

kullanarak maliye politikasnn etkin olmadn savunurlar.

Yukarda anlatlan iki durum da IS-LM analizinin u noktalarn anlatr. nk LM

erisi Keynesyen yaklamda tam yatay, Neoklasik yaklamda ise tam dikeydir. Hlbuki

gerekte IS ve LM erileri belli bir eime sahiptir. Buna gre kapal ekonomide ve ak

ekonomidepara ve maliye politikalarnn etkinliini analiz etmek gerekir.


18/37

16

7.1.Kapal Bir Ekonomide Para ve Maliye Politikalarnn Etkinlii

Makroekonomik analizlerde konunun daha anlalabilir olmas asndan genellikle nce

kapal ekonomi modeli daha sonra ak ekonomi modeli incelenir. Kapal ekonomi derken

kastedilen, ithalat ve ihracatn yani d ticaretin olmad da kapal bir ekonomidir. D

ticaret faktrdikkate alnmadan bir maliye ve para politikasnn nasl bir sonu douracan

inceleyelim.

Maliye Politikas Uygulamas

Ekonomi para ve mal piyasasnn dengede

olduu, dier bir ifadeyle IS ve LM erilerinin

kesitii A noktasnda iken, kamu harcamalarnnartrlmas ve/veya vergilerin azaltlmas gibi

geniletici bir maliye politikas uygulanmas

durumunda IS erisi saa kayar. Bylece yeni

denge noktas B noktas olur. Sonuta ekonomi

daha yksek bir faiz orannda daha yksek bir

gelir seviyesindedir. Yani kapal bir ekonomide

maliye politikas etkindir.

Para Politikas Uygulamas

Ekonomi para ve mal piyasasnn dengede

olduu, dier bir ifadeyle IS ve LM erilerinin

kesitii A noktasnda iken, para arznnartrlmas gibi geniletici bir para politikas

uygulanmas durumunda LM erisi saa kayar.

Bylece yeni denge noktas B noktas olur.

Sonuta ekonomi daha dk bir faiz orannda

daha yksek bir gelir seviyesindedir. Yani kapal

bir ekonomide para politikas etkindir.

Grld gibi d ticaretin olmad kapal bir ekonomide hem maliye hem de para

politikas etkindir. Yani her iki politika da denge milli gelir seviyesini artrmaktadr. Ancak

bilinmelidir ki, gerek hayatta ve zellikle de gnmzde kapal bir ekonomi modeline

rastlanmamaktadr.


19/37

17

7.2.Ak Bir Ekonomide Para ve Maliye Politikalarnn Etkinlii

Kapal bir ekonomimodeli gereki olmadna gre, da ak modelde para ve maliye

politikalarn analiz etmek daha doru olacaktr. Uluslararas sermaye hareketliliinin tam

olduu bir ekonomide IS-LM araclylapara ve maliye politikalarnn etkinliini analiz eden

Mundell-Fleming modeli bize bu konuda yardmc olacaktr. Bu modelde para ve maliye

politikalarnn milli gelire olan etkisini analiz etmek iin dviz kuru rejimlerini de dikkate

almak gerekir. Buna gre sabit dviz kuru ve esnek dviz kuru rejimleri altnda her iki

politikann da etkinlii analiz edilmektedir.

Sabit Dviz Kuru Altnda Para ve Maliye Politikalarnn Etkinlii

Sabit dviz kuru rejimi, yerli parann yabanc para karsndaki deerinin devlettarafndan belirlenmesi ve kontrol altnda tutulmasdr. Merkez bankas dviz alm ve satm

yoluyla yerli parann deerini hedefledii dzeyde tutmaktadr. Yerli parann deerinde bir

art olduunda, sabit dviz kurunu korumak adna para otoritesi piyasadan dviz satn alr ve

karlnda piyasaya para srer. Bu durum para arznn artmas anlamna gelir. Tam tersine,

yerli parann deerinde bir d olduunda, sabit dviz kurunu korumak adna para otoritesi

piyasada dviz satar ve karlnda yerli para toplar. Bu durum da para arznn azalmas

anlamna gelir. Ak piyasa ilemleri dediimiz bu durumaraclyladviz kuru piyasada arzve talebe gre belirlenmemekte, para otoritesinin belirledii seviyede sabit kalmaktadr.

Uluslararas sermaye hareketlilii ve sabit dviz kuru rejimi altnda maliye ve para politikalar

etkinliinin analizi aadaki gibidir.

Grafiklerde BP=0 dorusu demeler dengesinin saland dzeyi gstermektedir.

demeler dengesi, yurtii faiz orannn (id) yurtd faiz oranna (if) eit olduu durumda

gerekleir. Bu izginin altndaki bir noktada yurtii faiz oran yurtd faiz orannn altna

dmekte ve demeler dengesi ak vermekte, stndeki bir noktada ise yurtii faiz oranyurtd faiz orannn stnde olmakta ve demeler dengesi fazla vermektedir.


20/37

18


Para ve mal piyasasnn dengede olduu A

noktasnda iken geniletici bir maliye politikas

uygulanmas durumunda IS erisi saa kayacak

ve IS1 haline gelecektir. Bu durumda yeni denge

noktas B olacaktr. Bu durum milli gelirin

artmasyla birlikte faiz orann da artracaktr ve

yurtii faiz oran yurtd faiz orannn stnde

olacaktr. Faiz oran ykseldiinden, lkeye

sermaye girii olacaktr ve demeler dengesi

fazla verecektir. Bu da yabanc parann deerinidrecek, baka bir ifadeyle yerli parann

deerini artracaktr. Sabit dviz kuru rejimi

altnda Merkez Bankas dviz kurunu sabit

tutabilmek iin dviz satn alp karlnda yerli

para verecektir. Bu da piyasada para arznn

artmas anlamna gelmektedir. LM erisini saa

kaydran bu durum yurtii ve yurtd faiz

orannn eit olduu ve demeler dengesininsaland C noktasna kadar devam eder.

Sonuta milli gelir Y2 seviyesine ykselir. Yani

sabit dviz kuru altnda maliye politikas

etkindir.



noktasnda iken geniletici bir para politikas

uygulanmas durumunda LM erisi saa kayacak

ve LM1haline gelecektir. Bu durum milli gelirin

artmasyla birlikte faiz orann da azaltacaktr ve

yurtii faiz oran yurtd faiz orannn altnda

olacaktr. Faiz oran dtnden, sermaye

yurtdna kaacaktr ve demeler dengesi ak

verecektir. Bu da yabanc parann deerini

artracak, baka bir ifadeyle yerli paranndeerini azaltacaktr. Sabit dviz kuru rejimi

altnda Merkez Bankas dviz kurunu sabit

tutabilmek iin dviz satp karlnda yerli para

alacaktr. Bu da piyasada para arznn azalmas

anlamna gelmektedir. LM erisini sola kaydran

bu durum yurtii ve yurtd faiz orannn eit

olduu ve demeler dengesinin saland A

noktasna kadar devam eder. Sonuta milli gelirY0 seviyesinde kalr. Yani sabit dviz kuru

altnda para politikas etkin deildir.

Analizde grlmektedir ki, sermaye hareketliliinin tam olduu ve sabit dviz kuru

rejiminin olduu bir ekonomide maliye politikas etkindir ve para politikas etkin deildir.


21/37

19

Esnek Dviz Kuru Altnda Para ve Maliye Politikalarnn Etkinlii

Esnek dviz kuru rejimi, dviz kurunun piyasada arz ve talebe gre belirlendii bir

rejimdir. Serbest bir ortamda yerli parann yabanc para karsndaki deeri hibir devlet

mdahalesi olmadan deiebilmektedir. Ancak bylesine tam esnek bir dviz kuru rejimine az

rastlanr. Genellikle grlen, belli bir bant aralnda kurun serbest braklmas, ancak bant

dna bir kma olduunda merkez bankasnn mdahalesiyle kurun tekrar bant aralna

sokulmasdr. Uluslararas sermaye hareketlilii ve esnek dviz kuru rejimi altnda maliye ve

para politikalar etkinliinin analizi aadaki gibidir.



noktasnda iken geniletici bir maliye politikasuygulanmas durumunda IS erisi saa kayacak

ve IS1haline gelecektir. Bu durumda yeni denge

noktas B olacaktr. Bu durum milli gelirin

artmasyla birlikte faiz orann da artracaktr ve

yurtii faiz oran yurtd faiz orannn stnde

olacaktr. Faiz oran ykseldiinden, lkeye

sermaye girii olacaktr ve demeler dengesi

fazla verecektir. Bu da yerli parann deeriniartracaktr. Yerli parann deer kazanmas

ihracat azaltacak ve ithalat artracaktr. Bylece

demeler dengesi salanncaya kadar IS erisi

tekrar sola doru kayacaktr veIS0haline

gelecektir. Ekonomi tekrar A noktasnda dengeye

gelecek ve denge milli gelir seviyesi Y0olacaktr.

Net etki sfrdr. Yani esnek dviz kuru altnda

maliye politikas baarszdr.



noktasnda iken geniletici bir para politikasuygulanmas durumunda LM erisi saa kayacak

ve LM1haline gelecektir. Bu durum milli gelirin

artmasyla birlikte faiz orann da azaltacaktr ve

yurtii faiz oran yurtd faiz orannn altnda

olacaktr. Faiz oran dtnden, sermaye

yurtdna kaacaktr ve demeler dengesi ak

verecektir. Bu da yabanc parann deerini

artracak, baka bir ifadeyle yerli paranndeerini azaltacaktr. Yerli parann deer

kaybetmesi ihracat artracak ve ithalat

azaltacaktr. Bylece demeler dengesi

salanncaya kadar IS erisi saa kayacaktr ve

IS1 haline gelecektir. Ekonomi C noktasnda

dengeye gelecek ve denge milli gelir seviyesi

Y2olacaktr. Net etki milli gelirin art

ynndedir. Yani esnek dviz kuru altnda para

politikas baarldr.


22/37

20

Analizde grlmektedir ki, sermaye hareketliliinin tam olduu ve esnek dviz kuru

rejiminin olduu bir ekonomide maliye politikas etkin deildir ve para politikas etkindir.

Mundell-Fleming modeli uluslararas sermaye hareketliliinin olduu bir ekonomide

sabit ve esnek dviz kuru altnda para ve maliye politikalarnn etkinliini analiz etmitir. Net

etkinin milli gelir art olmas, politikann etkin olduunu gstermektedir. Buna gre sabit

dviz kuru altnda maliye politikasetkindir, para politikas etkin deildir; esnek dviz kuru

altnda para politikas etkindir, maliye politikas etkin deildir.

Mundell-Fleming modelinin dnda IS-LM araclyla para ve maliye politikalarnn

etkinliine baktmzda, IS ve LM erilerinin eimi nem kazanmaktadr. Zira bu erilerin

eimi bilinmiyorken uygulanan bir politikann sonucu bazen belirsizdir. Bazen de erilerin

eimi ne olursa olsun politikann sonucu bellidir. Bunu anlamak iin bir grafik tahayyl

etmek iimizi kolaylatracaktr. Farkl eimlere sahip IS ve LM erileri izdiimizde ve para

politikas ile maliye politikasn birlikte uyguladmzda sonu her ekilde aynysa durum

sabittir; sonu eime bal olarak deiiyorsa durum belirsizdir. IS ve LM erilerinin eimi

bilinmiyorken her iki politikann da ayn anda uygulanmasnn faiz oran ve milli gelir

zerindeki etkisi aadaki gibidir:

PARA POLTKASI MALYE POLTKASI FAZ ORANI MLL GELR

Geniletici Geniletici Belirsiz Artar

Geniletici Daraltc Azalr Belirsiz

Daraltc Geniletici Artar Belirsiz

Daraltc Daraltc Belirsiz Azalr


23/37

21

8.ENFLASYONLA MCADELEDE MALYE POLTKASI

8.1.Enflasyon Kavram

Enflasyon, bir ekonomide fiyatlar genel dzeyindeki srekli art ifade etmektedir.

Enflasyon oran ise, yldan yla fiyatlar genel dzeyindeki yzdesel deiim demektir.

Enflasyon maliye politikasnn amalarndan biri olan fiyat istikrarnn bozulmas anlamna

gelmektedir. Bu nedenle enflasyon sorununu zmek iin nce enflasyonun kaynaklarn

tespit etmek gerekir.

Enflasyonun en nemli nedenlerinden biri ekonomide toplam talebin toplam arz

amasdr; dier bir ifadeyle talep fazlaldr. Bilindii gibi bir maln miktar sabitken ona

olan talep arttnda maln fiyat artar. Bunu ekonominin geneline yaydmzda, ekonomide

toplam arz (retim miktar) sabitken toplam talebin artmas fiyatlar genel seviyesinin

artmasna yol aar. Tam istihdam seviyesinde toplam arz aan bu fazlala enflasyonist ak

denmektedir. Talep fazlal nedeniyle oluan bu enflasyona da talep enflasyonudenmektedir.

Enflasyonun bir dier nedeni de retim srecindeki maliyet artlardr. eitli

nedenlerle retim girdilerinin fiyatlarndaki art rn fiyatlarna yansmakta ve ekonomide

enflasyona yol amaktadr. Bu duruma maliyet enflasyonuda denmektedir.

zellikle yapsalclarn bahsettii bir dier enflasyon tr de yapsal enflasyondur.

Genellikle azgelimi lkelerde birtakm yapsal darboazlardan kaynaklanan fiyatykselileridir. lkelerin kendine has sorunlar olabilir. gc verimliliindeki d, enerji

veya hammadde eksiklii gibi yapsal sorunlarn genel sonucu olarak fiyatlar genel seviyesi

artabilir.

Son olarak bahsedebileceimiz enflasyon tr ithal enflasyondur. Yurtdndan ithal

edilen rnlerin fiyatlarndaki artn yurtiinde enflasyona neden olmasdr. Genellikle ara

mal ithalatnda sz konusu olan bir enflasyon trdr. Bu nedenle ithal enflasyon, girdi

konusunda da baml olan ekonomilerin ska yaad bir durumdur.

Enflasyonun hesaplanmasnda yntem olarak farkl endeksler kullanlabilmektedir.

Ortalama bir tketicinin tkettii bir mal sepetindeki fiyat deiimini len Tketici Fiyat

Endeksi (TFE), reticiden perakende satcya sat aamasndaki fiyat artn grmemizi

salayan ve hammadde ve yar mamul fiyat deiimini len retici Fiyat Endeksi (FE),

nominal GSYHnin reel GSYHye orann gsteren GSYH Deflatr bu endekslerin banda

gelmektedir.


24/37

22

Enflasyonun artmas ekonomide birok sorunu dourmaktadr. zellikle kamu

sektrnde yaanan sorun Olivera-Tanzi etkisidir. Yksek enflasyon ortamnda verginin

tahakkuk ettii zaman ile tahsil edildii zaman arasnda parann alm gc azalmaktadr. Bu

durum kamu sektrnde reel olarak bir gelir kayb anlamna gelmektedir.

Bir ekonomik istikrarszlk olarak enflasyon sorununun zlmesinde maliye

politikasna nemli grevler dmektedir. Ama ncelikle bilinmesi gerekir ki, enflasyon

olgusu toplam talebin toplam arz amas olduuna gre, enflasyonla mcadelede toplam

talebi dizginleyecek politikalarn tercih edilmesi gerekir. Bu da daraltc maliye politikas

demektir.

8.2.Enflasyonla Mcadelede Kamu Harcamalar

Enflasyonla mcadelede toplam talebi dizginlemek amacyla daraltc maliye politikas

uygulanmas gerektiine gre, kamu harcamalarnn azaltlmas gerekmektedir. nk kamu

harcamalar ekonomide canllk yaratan, bir baka ifadeyle toplam talebi artran bir politika

aracdr. Bu nedenle enflasyonun kayna olan talep fazlaln azaltmann yolu, kamu

harcamalarn azaltmaktr. Ancak miktarsal olarak kamu harcamalarnn azaltlmas ok genel

bir politika olabilir. Zira her kamu harcama trnn ekonomideki etkisi farkldr. Bu nedenle

toplam talebi dizginlemek amacyla hangi kamu harcama trnn azaltlacana karar vermek

nemlidir.

Bilindii gibi reel harcamalar devlet tarafndan mal ve hizmet almna dayal

harcamalardr ve reel harcamalar cari harcamalar ile yatrm harcamalarndan olumaktadr.

Cari harcamalar devletin cari dnem ierisinde tketimine konu olan harcamalardr. Personel

demeleri, krtasiye masraflar, snma, su, kira vb. harcamalar bu gruba girmektedir. Cari

harcamalarn kslmas devletin tketici olarak ekonomideki payn azaltmaktadr. Ancak

devletin devamlln salayan kamusal hizmetlerin salkl bir ekilde sunulabilmesi iin

cari harcamalarn kslmas doru olmayabilir. Reel harcamalarn dier bir paras olan

yatrm harcamalar da faydas birden fazla yl iinde elde edilen ve uzun vadede retim

kapasitesini artran harcamalardr. Enflasyonist bir dnemde yatrm harcamalarnn

azaltlmas, etkisi en gl ara olacaktr. Bunun nedeni hem byk miktarlara sahip olan

harcamalar olmas ve etkisinin uzun vadede grlmesi hem de yatrm harcamalarnn

azaltlmasnn daha az bir toplumsal baskyla karlaacak olmasdr. Ancak unutulmamaldr

ki, yatrm harcamalarnn azaltlmas uzun vadede ekonomik kapasitenin bymesine ket

vuracaktr.


25/37

23

Reel harcamalar dnda dier bir kamu harcama tr de transfer harcamalardr.

Transfer harcamalar karlnda herhangi bir mal ve hizmet alm olmakszn, yani

karlksz yaplan harcamalardr. Devletin sosyal amalarna hizmet etmek adna yaplan

karlksz yardmlar sosyal transfer harcamalardr. Emekli maalar ve rencilere verilen

babakanlk bursu buna rnektir. Belli sektrleri desteklemek adna yaplan sbvansiyonlar daiktisadi transferlerdir. Tarmsal sbvansiyonlar buna rnektir. Ayrca devletin hem bor faiz

demeleriniyapmak hem de eitli kurumlarnn bte aklarn kapatmak amacyla yapt

harcamalar da vardr ki, bunlar da mali transfer harcamalardr. Enflasyonla mcadelede genel

olarak transfer harcamalarnn azaltlmas dolayl olarak da olsa etkili olacaktr.Her ne kadar

transfer harcamalarnn toplam talebe dorudan etkisi olmasa da, bu harcamalarn azalmas

dolayl olarak talebin azalmasna yol aar. Ancak unutulmamaldr ki, transfer harcamalarnn

azalmas kimi zaman toplumsal huzursuzluklara yol ama ihtimali nedeniyle, kimi zaman dabor faiz demelerinin koullarnn devlet tarafndan belirlenememesi gibi teknik kstlar

nedeniyle zordur.

8.3.Enflasyonla Mcadelede Kamu Gelirleri

Bir maliye politikas arac olarak kamu gelirlerinin nemli bir ksmn tek bana

vergiler oluturduundan ve vergilerin ekonomik etkileri daha hissedilir olduundan,

genellikle kamu gelirleri aracna vergi politikas da denir. Enflasyonla mcadelede daraltc

maliye politikas uygulamak amacyla vergilerin artrlmas gerekmektedir. Zira vergiler geliri

andran enstrmanlardr. Bu nedenle ekonomide daraltc bir etkiye sahiptir. Ancak genel

olarak vergilerin artrlmasnn yan sra hangi vergi trne arlk verilmesi gerektii de

nemlidir.

Ekonomide toplam talebi azaltmak amacyla uygulanabilecek en gl vergi politikas

artan oranl gelir vergisidir. Gerek ve tzel kiilerin gelirlerinden dorudan alnan vergiler

toplam talebi dorudan etkilemektedir. Bunun yan sra gelir vergisinin artan oranl olmas da

ekonomideki dalgalanmalar karsnda daha esnek bir hal almasn salar. Sz gelimi

enflasyonist ortamda gelirin ykselmesi artan oranl gelir vergisi nedeniyle daha fazla vergi

alnmasn salamaktadr. Bu da geliri tekrar azaltan bir unsurdur. Bilindii gibi bu durum

otomatik istikrarlandrc olarak adlandrlr.

Toplam talebi dorudan olmasa da etkileyen dier bir vergi tr de dolayl vergilerdir.

Dolayl vergiler piyasa mekanizmas aralar yoluyla dolayl olarak alnan vergilerdir.

Genellikle harcamalar zerinden alnrlar. Katma Deer Vergisi, zel Tketim Vergisi gibi

vergiler buna rnektir. Fiyatlarn iine yerletirilebildiinden vergi psikolojisi asndan ok

hissedilmeyen vergilerdir. Bu nedenle de politikaclarn tercih ettii bir kamu geliridir.


26/37

24

Tketim zerinden alndndan dolayl da olsa tketimi etkilemesi sz konusudur. Dolayl

vergilerin artrlmas toplam talebi dolayl da olsa azaltc ynde etkilemektedir.

Servet zerinden alnan vergiler ise tamamen gelir dalmnda adaleti salamaya

ynelik olduundan toplam talebi etkileme konusunda baarszdrlar. Dier bir ifadeyle

enflasyonla mcadelede kullanlan bir vergi tr deildir.

8.4.Enflasyonla Mcadelede Kamu Btesi

Enflasyonla mcadelede daraltc maliye politikas uygulanmas gerektiine gre kamu

btesinin fazla vermesi gerekir. Dier bir ifadeyle, kamu harcamalar azaltlrken kamu

gelirlerinin artrlmas bte fazlalna yol amaktadr.

8.5.Enflasyonla Mcadelede Kamu Borlanmas

Enflasyonla mcadelede kamu borlanmas da etkili bir aratr. Kamu borlarnn

etkilerini anlayabilmek iin hem borlarn kaynana yani nereden borlanldna hem de

borlarn vadesine bakmak gerekir.

Enflasyonla mcadelede en etkili bor kayna birey ve firmalardr. nk birey ve

firmalar tketim amal kullanabilecekleri fonlar devlete bor vermede kullandklar takdirde

toplam talepte azalma olacaktr. Devletin ticari bankalardan borlanmas durumunda

enflasyona nasl bir etkisinin olacan anlamak iin ticari bankalarn elindeki hangi fonu

kullandn bilmek gerekir. Eer bankalar kredi kullandrmak zere ayrdklar fonu devlete

bor olarak veriyorsa bunun ekonomideki etkisi talebi azaltma ynndedir. Ancak bankalar

ellerindeki atl fonu bor olarak veriyorsa bunun daraltc etkisi olmayacaktr. Merkez

bankasndan borlanma ise para arzn artrma zelliinden dolay enflasyonu daha da

krkleyici bir zellie sahiptir. D borlar da ilk alndnda milli geliri artrc, geri

denirken milli geliri azaltc bir etkiye sahiptir. Dier bir ifadeyle ksa vadede daraltc etkisi

yoktur. Bu nedenle enflasyonla mcadelede hem merkez bankasndan hem de yurtdndan

borlanma tercih edilmez.

Kamu borlarnn vadelerine gre etkilerine baktmzda ise ksa vadeli (12 ay

gemeyen) borlarn enflasyonu daha da krklediini grmekteyiz. nk ksa vadede

borlar faiziyle birlikte geri dendiinde alclarn tketim taleplerinde bir art olacaktr. Ksa

vadeli borlar toplam talebi artrc bir etkiye sahip olduundan enflasyonist ortamda tercih

edilmeyen bir maliye politikas aracdr. Bu nedenle enflasyonist bir ortamda uzun vadeli

borlar tercih edilir.


27/37

25

9.DURGUNLUKLAMCADELEDE MALYE POLTKASI

9.1.Durgunluk Kavram

Bir ekonomide toplam talebin toplam arzn altnda kalmas durgunluk olarak

adlandrlmaktadr. nk bir ekonomide retilen mallar (toplam arz) talep edilmedii

takdirde retim kapasiteleri atl kalacak, ekonomik ileyi yavalayacak ve isizlik olumaya

balayacaktr. sizlik toplam talebin daha da dmesine yol aacak ve durgunluk daha da

derinleecektir. Bu nedenle durgunluk bir ekonomide olabilecek en kt hastalklardan biridir.

Toplam talebin toplam arzn altnda kalmas durumunda oluan aradaki fark deflasyonist ak

olarak anlr. Zira ekonomideki durgunluk fiyatlar genel seviyesinin de dmesine neden

olmaktadr.

Ekonomide isizliin birok nedeni olabilir. Buna bal olarak birok isizlik tr de

olabilir. Mesela piyasa cret dzeyinde almak istendii halde i bulunamamas gayri iradi

isizlik; piyasada i bulma olana olduu halde almak istenmemesi ise iradi isizliktir. Bir

ekonominin kendine has yapsal zelliklerinden kaynaklanan isizlik yapsal isizlik;

ekonomideki konjonktrel dalgalanmalara bal olarak igc talebindeki azalmadan

kaynaklanan isizlik ise konjonktrel (devrevi) isizliktir. deitirme ve mevsimlik ileri

brakmagibi nedenlerle veya yeni mezunlarn ksa sreli i aramalar gibi nedenlerle geici

olarak oluan isizlik tr defriksiyonel (arzi) isizliktir.

Durgunluun neden olduu isizlik, maliye politikas amalarndan biri olan tam

istihdamdan uzaklama anlamna gelmektedir. Bu nedenle isizlikle mcadelede geniletici

maliye politikasnn uygulanmas gerekir. Dier bir ifadeyle kamu harcamalarnn artrlmas

ve/veya vergilerin azaltlmas gerekmektedir. Toplam talebi canlandrmaya ynelik geniletici

bir maliye politikasnn uygulanmas telafi edici maliye politikasolarak adlandrlmaktadr.

9.2.Durgunlukla Mcadelede Kamu Harcamalar

Durgunlukla mcadelede geniletici maliye politikas uygulanmas gerektiine gre

kamu harcamalarnn artrlmas gerekir. Kamu harcamalarnn artmas arpan mekanizmas

araclyla milli gelirde daha fazla bir arta yol aacak ve ekonomi canlanmaya

balayacaktr. nk devlet kendisi dorudan mal ve hizmet satn alarak ekonomide dorudan

bir talep art yaratabilir ya da kamusal hizmetlerini sunarken istihdam yaratarak dolayl

olarak talepte bir arta yol aabilir.

Kamu harcamalar miktarnn artrlmas bilgisi yine bir maliye politikacs iin yetersiz

kalabilir. Zira hangi kamu harcama trnn ekonomik bymeye ne kadar etkisinin olacan

biliyor olmak gerekir. Ekonomik durgunluun giderilmesinde en nemli kamu harcama tr


28/37

26

reel harcamalardr. Devletin yapt mal ve hizmet almna dayal bu harcamalar ekonomide

dorudan bir talep yaratmaktadr. Devletin tketim harcamalar olan cari harcamalarn

artrlmas ksa vadede ekonomik canlanmaya yol aarken, yatrm harcamalarnn artrlmas

uzun vadede ekonomiyi canlandracaktr. Ancak yatrm harcamalarnn artrlmas uzun

dnemde ekonomik kapasitenin artrlmas anlamna geldiinden daha veremli bir harcamatr olabilir. Bilindii gibi ilk Keynesyen fikirlerde kamu harcamalarnn artrlmasndaki

ama verimlilikten ziyade istihdamn artrlmasyd. Bu nedenle devletin ukur atrpertesi

gn de ukur kapattrmas rnei bile istihdam artrmas asndan nemliydi. Ancak

gnmzdeki Keynesyen temelli yaklamlar istihdamn artrlmasyla beraber verimliliin de

artrlmas gerektiini ve kaynaklarn etkin kullanlmas gerektiini vurgulamaktadr. Bu

nedenle reel harcamalardaki artlarda ama istihdam artrmak olmakla birlikte iktisadi

etkinlii de salamak olmaldr.

Bir dier kamu harcama tr olan transfer harcamalar da istihdam dolayl olarak

etkileyebilir. Dolayl olmasnn nedeni, devletin dorudan talep yaratc bir harekette

bulunmamas ve transfer harcamalarnda ekonomik kapasitenin artndan ziyade kaynaklarn

devlet araclyla sadece el deitirmesidir. zellikle de sosyal transfer harcamalar ve

ekonomik transfer harcamalar kii ve sektrlerin alm glerini artracandan toplam talebi

dolayl da olsa olumlu etkileyecektir. Ancak bor faiz demeleri gibi mali transfer

harcamalar zellikle de yurtdna yaplyorsa, kaynaklarn ulusal ekonomi dna transferianlamna geldiinden toplam talebi olumsuz etkileyebilir.

9.3.Durgunlukla Mcadelede Kamu Gelirleri

Durgunlukla mcadelede geniletici maliye politikasnn bir paras olarak vergilerin

azaltlmas gerekmektedir. nk vergi kiilerin gelirini trpleyen bir aratr. Vergilerin

azaltlmas kiilerin harcanabilir gelirini artracak ve daha fazla mal ve hizmet talep etmelerini

salayacaktr. Bylece ekonomik durgunluk yavalamaya balayacaktr. Vergi azalnn yan

sra vergi muafiyet ve istisnalar da geniletici bir etkiye sahiptir. nk devlet tarafndan

alnmas gereken bir verginin ksmen veya tamamen alnmamas kiilerin yine harcanabilir

gelirini artracaktr. Ancak muafiyet ve istisnalarn doru kii veya olaylara uygulanmas

gerekir. Toplumsal, ekonomik ve siyasi anlamda gerginlik yaratmayacak rasyonel bir

muafiyet ve istisna politikasnn uygulanmas gerekir.

Vergi trleri itibariyle baktmzda kiilerin taleplerindeki en etkili verginin gelir

vergisi olduunu grmekteyiz. nk kiiler gelirleri artt srece taleplerini artrr. Bu

nedenle zellikle de marjinal tketim eilimi yksek olan dk gelir gruplarnn lehine sonu

verecek bir vergi azal ve/veya vergi muafiyeti durgunlukla mcadelede nemli bir ara


29/37

27

olacaktr. Kurum kazanlar zerinden alnan vergilerin de (Kurumlar Vergisi) azaltlmas

ekonomiyi canlandrma eilimindedir. Ancak kurumlar vergisinin azaltlmasnda dikkat

edilmesi gereken husus, gelir dalmnda adaleti bozucu etkide olmamasdr. nk firma

sahipleri genellikle st gelir gruplarndan olumaktadr. Bu nedenle doru bir kiisel gelir

vergisi indirimiyle beraber kurumlar vergisi indirimine gidilebilir.

Gelir zerinden alnan vergilerin yan sra harcamalar (tketim) zerinden alnan

vergilerin de azaltlmas ekonomik durgunluu azaltacaktr. nk harcamalar zerinden

alnan dolayl vergilerin azaltlmas tketim mallarnn fiyatlarn azaltacak ve ekonomik

aktrlerin daha fazla mal ve hizmet tketmesine yol aacaktr. Bu da toplam talebin artmas

ve durgunluun giderilmesi anlamna gelmektedir.

9.4.Durgunlukla Mcadelede Kamu Btesi

Durgunlukla mcadelede geniletici maliye politikas uygulanmas gerektiine gre

kamu btesinin ak vermesi gerekir. Dier bir ifadeyle, kamu harcamalar artrlrken kamu

gelirlerinin azaltlmas bte ana yol amaktadr.

9.5.Durgunlukla Mcadelede Kamu Borlanmas

Bir maliye politikas arac olarak kamu borlanmasnn da ekonomik durgunluk

zerinde etkileri vardr. Borlanma bireyler ve firmalardan yapld takdirde ekonomide

daraltc bir etki yaratacaktr. Bu nedenle durgunluk dnemlerinde tercih edilmez. Ticaribankalardan borlanmann durgunluu gidermede olumlu bir etkisinin olabilmesi iin

bankalarn kredi kullandrmak zere ayrd fonlardan deil de ellerindeki atl fonlardan

borlanlmas gerekir. Merkez Bankas kaynaklarndan borlanma ekonomiyi olduka

canlandracaktr. Zira ak finansman denilen bu borlanma tr para arznn artmas

anlamna gelmektedir. Bu da ekonomiyi canlandrmaktadr. Ancak bu borlanma trnde,

ileride enflasyonist eilimlerin ortaya kmamas iin dikkat edilmelidir. bor aktrleri

dnda yurtdndan yaplan d borlanmann da ekonomik canlanmay salama ilevi vardr.nk yurtdndan bir kaynak transfer edilerek ekonomide talep art yaratlmaktadr ve bu

da milli geliri artrr. Ancak unutulmamaldr ki, d borlar ilk alndnda milli geliri artrc

bir etkiye sahipken, borcun denmesi aamasnda milli geliri azaltc bir etkiye sahiptir.

Kamu borlarn vadelerine gre incelediimizde ise, ksa vadeli (12 ay gemeyen)

borlarn toplam talebi canlandrdn syleyebiliriz. nk ksa vadeli borlar bir bte

dnemi iinde faiziyle birlikte geri dendiinden alacakllarn gelirinde bir arta yol aarak

toplam talebin genilemesine yol aarlar. Bu nedenle durgunluk dnemlerinde uzun vadeliborlanmann bir etkisi olmayacaktr.


30/37

28

10.STAGFLASYONLA MCADELEDE MALYE POLTKASI

10.1.Stagflasyon Kavram

1929 Byk Bunalmndan 1970li yllara kadar genel kabul gren Keynesyen

politikalar ya enflasyon ya da durgunluk karsnda uygulanacak maliye politikalarndan

olumaktadr. nk enflasyon ile isizlik arasnda ters ynl bir iliki vardr ve bu iliki

Phillips erisi ile gsterilmektedir. Yani isizliin artt bir ekonomide toplam talep

azalacandan fiyatlar azalacaktr. Ancak 1970li yllarda dnyada yaanan ekonomik kriz

daha nce grlmemi yeni bir ekonomik rahatszla ahit olmutur: stagflasyon. Stagflasyon

ekonomik durgunluk ve enflasyonun birlikte grlmesi halidir. Dier bir ifadeyle durgunluk

iinde enflasyondur. Stagflasyon olgusuyla birlikte ksa dnemde geleneksel Phillips erisinin

geerli olmad grlm, zellikle de monetaristlerin gelitirdii doal isizlik orannda

dikey eksene paralel uzun dnemli bir Phillips erisi gelitirilmitir. Buna gre uzun dnemde

enflasyon oran ne olursa olsun isizlik dzeyi deimeyecektir.

Stagflasyon olgusunun ortaya kmasnda eitli faktrlerin pay vardr. Bunlarn

banda yapsal zellikler gelmektedir. Yapsal isizliin olduu bir ekonomide yapsal

dnmler yaamadan sadece isizlikle mcadeleye ynelik geniletici politikalar

uygulanmas durumunda isizlik azalmamakla birlikte enflasyonun da artmasna neden

olmaktadr. Stagflasyonun bir dier nedeni de gl sendika pazarlklardr. Hlihazrdaisizlik olsa bile sendikalarn pazarlk gleri cretlerin aa doru esnek olmamasna neden

olmaktadr. Bir maliyet unsuru olan bu cret artlar da isizlik seviyesinde hibir azalma

yokken fiyatlarn artmasna yol amaktadr. Eksik rekabet koullar da stagflasyonun bir dier

nedenidir. zellikle tekelci piyasalarn varl durumunda tekelci firmann fiyat tek bana

belirlemesi, ekonomide isizlik olsa bile fiyatlarn artmasna yol aabilmektedir. Bunlarn

dnda d oklar da stagflasyona yol aabilir. Bunun en klasik rnei 1974 petrol krizidir.

Petrol ihracats lkelerin sat durdurmas petrol fiyatlarnn artmasna yol am ve bu

durum isizlik veri iken fiyatlar genel seviyesinin ykselmesiyle sonulanmtr.


31/37

29

10.2.Stagflasyonla Mcadelede Maliye Politikas

Stagflasyonla mcadelede maliye politikas olduka dara dmtr. Zira hem isizlik

hem de enflasyonun olduu bir ekonomide nasl bir maliye politikas uygulanaca belirsizdir.

Geniletici maliye politikas uygulansa isizlik sorunu azalacak ama mevcut enflasyon daha

da krklenecektir. Daraltc maliye politikas uygulansa enflasyon sorunu zlecek ama

mevcut isizlik daha da artacaktr. Bu nedenle stagflasyon karsnda net bir maliye

politikasndan bahsetmek gtr.

Kamu harcamalarnn azaltlmas her ne kadar daraltc etkide bulunarak enflasyon

sorununu zse de, durgunluk sorunu iin mevcut kamu harcamalarnn ekonomideki atl

retim kapasitesini harekete geirecek verimli alanlara kaymas gerekmektedir. Stagflasyon

karsnda kamu harcamalarnn miktarndan ziyade nerelere harcand yani verimlilii

nemlidir.

Stagflasyon karsnda uygulanmas gereken vergi politikalar ise cret artlarn

dizginlemeye ynelik olmaldr. Buna gre, ar cret art uygulayan firmalar cezalandran

ve tersini uygulayan firmalar dllendiren vergi politikalar, cret maliyetine bal olarak

fiyatlarn artmasn engelleyecektir.

Para politikasyla koordineli ileyen bir kamu borlanma politikas da uzun vadeli

uygulandnda baarya ulaabilir.

10.3.Stagflasyonla Mcadelede Gelirler Politikas

Enflasyonu kontrol altna almak ve gelir dalmnda adaleti salamak adna devletin

cret ve fiyatlar dondurmak yoluyla piyasaya mdahale etmesine, dier bir ifadeyle cret ve

fiyatlarn oluum srecine dorudan mdahale etmesine gelirler politikas denilmektedir.

cret ve fiyatlarn dondurulmasna ynelik bir gelirler politikas geniletici maliye

politikasyla birlikte uygulandnda daha etkili bir zme ulalabilir. Geniletici maliye

politikasnn durgunluu zmesinin yan sra cret ve fiyatlarn dondurulmas enflasyonu

basklayacaktr. Byle bir gelirler politikasndan beklenen, enflasyonist beklentilerin

krlmasdr.

Grld gibi stagflasyon karsnda maliye politikalar tek bana yetersiz

kalmaktadr. Bu nedenle gelirler politikas veya para politikasyla desteklenen bir politika

karmas uygulanmaldr. Sz gelimi, geniletici bir maliye politikas daraltc bir para

politikasyla desteklenebilir. Bylece geniletici maliye politikas durgunluu zerken,

daraltc para politikas da enflasyonu zecektir.


32/37

30

11.KTSAD KALKINMA VE MALYE POLTKASI

11.1.Kalknma Kavram

kinci Dnya Savandan sonra bamszlklarn kazanan yeni lkelerin gelime

abalar sonucunda iktisat alannda yeni bir disiplin domutur: kalknma iktisad.

ncln Rosenstein Rodan, Arthur Lewis, Ragnar Nurkse gibi isimlerin yapt kalknma

iktisad, azgelimi lkelerin gelimi lkeler seviyesini nasl yakalayabileceini

incelemektedir.

Ekonomik byme milli gelirin yldan yla art orandr. Byme niceliksel bir

olgudur. Kalknma kavram ise ekonomik bymeyle birlikte sosyal bir takm gstergelerin

de gelimesidir. Kalknma niteliksel bir olgudur. Kalknmay bir toplumun istedii refah

seviyesine ulamak iin yaad yapsal dnmler eklinde tanmlayabiliriz. Tarm arlkl

bir lkenin sanayileme abas, sanayilemi bir lkenin de hizmet sektrlerine kaymas gibi

yapsal deiimler kalknma yolunun basamaklardr. Ancak kalknma aslnda sosyal

gelimilikle alakaldr.

Kalknmln birok gstergesi vardr. Bir lkedeki okuryazarlkoran, yksek tahsil

oran, hasta bana den doktor says, bebek lm oranlar, kii bana den kalori miktar,

kitap okuma oran gibi yzlerce kalknma kriterinden bahsetmek mmkndr. Bu

gstergelerin iyilemesi o lkenin kalknmaya balad anlamna gelmektedir.

Ekonomik byme kalknmann lokomotifidir. Ancak her ekonomik byme yaayan

lke kalknmaktadr diye bir kural da yoktur. Mesela petrol ihracats Arap lkelerinde kii

bana gelir olduka yksektir. Ancak kalknma gstergelerinde dnya ortalamasnn

altndadrlar. Doal kaynak zengini bir lke olmalar kalknabildikleri anlamna

gelmemektedir. Bu nedenle kalknma olgusu sadece ekonomik deil, ayn zamanda sosyal,

siyasal ve hatta iklimsel bir olgudur. klimlerin insan davranlar ve alkanlklar zerindeki

etkisi dnldnde kalknmada belirleyici olduu sylenebilir. Toplumsal yaplar, gelenekgrenekler, insan davranlar, siyasal yap vb. birok faktr kalknmada belirleyicidir.

Gelimi lkeler mevcut byme oranlarn korumaya alrken, azgelimi lkeler

kalknma abas iindedirler. Bu nedenle bir takm yapsal zelliklerini deitirmeleri gerekir.

Olumlu anlamda dnm baarabilen lkeler ykseli eilimine girerler, ancak yapsal

dnm baaramayanlar azgelimi olarak kalrlar. Tabii ki azgelimiliin tek nedeni

yapsal zellikler deildir. Dsal faktrlerden bahsetmeden azgelimilii aklamak byk

bir hakszlk olacaktr. Azgelimiliin oluumundaki bu dsal faktr uluslararas ticari vepolitik ilikilerdir. Dnyada merkez lkeler olarak adlandrlangelimi kapitalist lkeler ile


33/37

31

evre lkeler olarak adlandrlan azgelimi lkeler arasndaki serbest ticaret ilikisi

azgelimiliin oluumunda nemli bir faktrdr. Zira sz konusu serbest d ticaret ilikisi,

azgelimi lkelerin ticaret hadlerini olumsuz etkileyerek daha da fakirlemesine ve merkez

lkelerin daha da zenginlemesine yol amaktadr. ktisadi anlamda oluan bamllk ilikisi

politik bamllk sreciyle de tamamlayc bir niteliktedir. Sonu olarak baml ekonomilerazgelimilikten zor kurtulmaktadrlar.

11.2.Kalknmann Salanmasnda Maliye Politikas

Azgelimi lkelerin kalknmas iin uygulanabilecek standart bir maliye politikas

yoktur. nk her lkenin kalknma dinamikleri ve yapsal zellikleri farkldr. Ancak

azgelimi lkelerin ortak zelliklerine baktmzda retim kapasitesi darl, aramal

retememe, igc verimliliinde dklk, tasarruf ve yatrm azl, kamu bte aklar

gibi sorunlarda birletiklerini grmekteyiz. Bu nedenle uygulanacak maliye politikas

ekonomiyi iirmeye deil, uzun vadede retim kapasitesini ve kalitesini artrmaya ynelik

olmaldr.

Kamu harcamalar yatrmlara ynelik olduu takdirde uzun vadede retim

kapasitesinin artmas salanabilir. Bunun iin seilecek yatrmn ok doru tercih edilmesi

gerekli ve retim kapasitesini artrmayacak l yatrmlar tercih edilmemelidir. Aksi halde

kaynaklar etkin kullanlmam olur. Sbvansiyonlar yoluyla belli sektrler desteklenerek

lkede yetersiz olan mallarn retimi tevik edilmelidir. Bunun yan sra kalknmann

finansmann salayacak en iyi ara doru bir vergi politikasdr. nk kamu borlanmas,

kolay bir yol olmasna ramen, kalknma srecinde olduka tehlikelidir. Zaten yurtii

tasarruflar yetersiz olduundan i borlanma zayf kalmaktadr. Bu nedenle azgelimi lkeler

d borlanmaya bavurmaktadr. Ancak d borlanma politik bamllk srecini

olgunlatrmakta ve kaynaklar doru yere kullanlmadnda geri denirken ekonomiye byk

kayplar verebilmektedir.Uygulanacak vergi politikas da yatrmlar tevik edecek nitelikte

olmal ve retim kalitesini artracak gdleri oluturmaldr. Piyasay yapsal deiime entegre

etmenin en iyi yolu ynlendirici vergi politikalardr.

Bunlarn dnda azgelimiliin kaynan oluturan eksiklikleri gidermek amacyla

kamu iletmeleri kurulmal ve bylece kaynak dalmnda etkinlik salanmaldr. Yerli

reticiler devlet eliyle korunarak yurtiinde retilmesi mmkn mallarn d alm (ithalat)

engellenmelidir.

Tabii ki btn bunlar yaplrken devlet btesinde kronik ve kontrol edilemez

byklkte aklar verilmemeye zen gsterilmelidir.


34/37

32

12.GELR DAILIMI VE MALYE POLTKASI

12.1.Gelir Dalm Kavram

Gelir dalm, bir lkedeki milli gelirin kiiler, sektrler veya retim faktrleri

arasndaki blmn ifade eder. Sz konusu gelirin kiiler arasndaki blm kiisel gelir

dalm, sektrler arasndaki blm sektrel gelir dalm, retim faktrleri arasndaki

blm ise fonksiyonel gelir dalmdr. Gelir dalmnda adalet kavram ise, fonksiyonel

gelir dalmasndan bakldnda, retim faktrlerinin retime katklar orannda gelirden

pay almas demektir. Sz gelimi bir maln retimsrecinde %60 emein ve %40 sermayenin

pay varsa;bu maldan yaratlan 100 liralk gelirin 60 liras emee cret olarak, 40 liras ise

sermaye sahibine kr olarak gittiinde gelir dalmnda adalet salanm demektir. Ancak sz

konusu maldan yaratlan 100 liralk gelirin 20 liras emee cret olarak, 80 liras ise

sermayedara kr olarak gidiyorsa gelir dalmnda adalet bozulmu demektir. Bu nedenle de

adalet eitlik demek deildir.

Kiisel gelir dalmn belirleme

konusunda en yaygn bilinen yntem Lorenz

erisidir. Younlama erisi ad da verilen

Lorenz erisini Amerikal istatistiki Max

Lorenz (1905) gelitirmitir. Grafikte yatay

eksende toplam nfus gelir seviyesine gre

kmlatif (birikimli) yzdelik dilimlere

blnmtr. Dikey eksende ise bu nfusun

geliri kmlatif (birikimli) yzdelik dilimlere blnmtr. Nfusun yzde kann gelirin

yzde kan aldn gsteren noktalarn birletirilmesi ile Lorenz erisi elde edilmektedir.

Ekonomideki milli gelirin tm bireylere eit bllmesi durumunda Lorenz erisi 450lik bir

doru eklinde olacaktr.Mutlak eitlik dorusuveya tam eitlik dorusuolarak da bilinen bu

doru gstermektedir ki, lke nfusunun her oran milli gelirden ayn oran almaktadr. Dier

bir ifadeyle nfusun %50si gelirin %50sine, nfusun %80i gelirin %80ine vb. sahiptir.

Zaman iinde erinin mutlak eitlik dorusundan uzaklamas o lke iin gelir dalmnn

bozulduuanlamna gelir.

Gelir dalmndaki eitsizlii lmede kullanlan dier bir ara da Gini Katsaysdr.

talyan ekonomist ve istatistiki Corrado Gini tarafndan gelitirilen bu katsay 0 ile 1

arasnda kan ondalk bir deerdir ve yksek deerler daha byk eitsizlie tekabl eder.

rnein herkesin ayn gelire sahip olduu bir toplumun Gini katsays 0 iken, tm gelirin bir

kiide topland toplumun Gini katsays 1dir. Bu say Lorenz Erisinin eklinden


35/37

33

bulunmutur. Baka birdeyilekatsay, mutlak eitlik dorusu ile Lorenz erisi arasnda kalan

alann, mutlak eitlik dorusu altnda kalan genin alanna orandr[Gini=A/(A+B)].

Serbest piyasa ortamnda ekonominin normal ileyii sonucunda kendiliinden oluan

blm ilikisi birincil gelir dalm olarak adlandrlr. Piyasann doas gerei birincil

gelir dalm bozulmaktadr. nk kr gdsyle hareket edilen bir piyasa ortamnda

kapitalistler dier retim faktrlerini ve blm ilikilerinde adaleti gz nnde

bulundurmadan hareket etmektedirler. Bu nedenle devlet maliye politikas aralar

uygulayarak gelir dalmnda adaleti yeniden salamaya alr. Gelirin devlet eliyle yeniden

datlmas ikincil gelir dalmolarak adlandrlr. Gelirin yeniden dalm (redistribution of

income) olarak da ifade edilenbu durum maliye politikasnn amalar arasndadr.

12.2.Gelir Dalm Adaletinin Salanmasnda Kamu Harcamalar

Gelir dalmnda adaleti salamak amacyla kamu harcamalarn dk gelir

gruplarnn daha ok faydalanabilecei alanlara younlatrmak doru olacaktr. Bunlarn

banda sosyal transfer harcamalar gelmektedir. Emekli maalar, renci burslar, isizlere

yaplan demeler, yoksullara yaplan yardmlar bunlara rnektir.Ancak bor faiz demelerine

ynelik malitransfer harcamalar gelir dalmnda adaleti daha da bozucu niteliktedir. Bunun

yan sra cari harcamalar, zellikle de personel harcamalar, artrlarak orta gelir gruplarnn

durumu iyiletirilebilir. Yatrm harcamalarnn dorudan gelir dalmna etkisi olmasa da,

yoksullarn yaad blgelere yaplan altyap yatrmlarnn artrlmasnn yaam kalitesi

anlamnda muhakkak bir etkisi olacaktr.

12.3.Gelir Dalm Adaletinin Salanmasnda Kamu Gelirleri

Gelir dalmnda adaleti salamada vergi politikalar olduka nemlidir. zellikle

kiisel gelir vergisinde artan oranl bir tarifenin uygulanmas gelir dalmn olumlu

etkileyecektir. nk bylece st gelir gruplar daha yksek oranda vergilendirilecek ve

dk gelir gruplar da daha dk oranda vergilendirilecektir. Bunun yan sra kurumkazanlarndan alnan vergilerin azaltlmas gelir dalmn olumsuz etkileyebilir. nk

kurumlar vergisi mkellefleri sermaye kesiminden olumaktadr. Bu nedenle sermaye

kazanlarndan alnan vergilerde indirim tercih edilmemelidir.

Tketim zerinden alnan vergiler ise kiilerin gelirleri ve ahsi durumlar dikkate

alnmadan uygulandndan gelir dalmn olumsuz etkilemektedir. Bu tarz dolayl vergiler

aslnda tersine artan oranl vergilerdir. nk tketim zerinden alnan vergiler marjinal

tketim eilimi yksek olan dk gelir gruplarndan daha ok alnan, marjinal tketimeilimi daha dk olan yksek gelir gruplarndan dahaaz alnan vergilerdir.Ayrca tketim


36/37

34

zerinden alnan vergiler genellikle dz oranldr. Dz oranl vergiler de gelir dalmn

olumsuz etkiler. nk bylece bireylerin dedikleri vergi miktarnn gelirleri iindeki pay

yoksullarda daha yksek ve zenginlerde daha dk olmaktadr. Bu nedenle temel tketim

mallarna uygulanacak vergi oranlarnn daha dk olmas veya hi vergi alnmamas gelir

dalm asndan olumlu sonu dourmaktadr.

Ama gelir dalmnda adaleti salamak olduunda en gl vergi tr servet

vergileridir. nk st gelir gruplar rahatlkla mlk edinebilmektedir ve bunlarn

vergilendirilmesi gelir dalmn olumlu etkileyecektir. Ancak orta gelirlilerin nadiren

edindii mlklerin vergilendirilmesinin yarataca olumsuz etkiyi gidermek adna bunlara

muafiyet ve istisnalar uygulanabilir.

Genel olarak vergilerde uygulanabilecek muafiyet ve istisna mekanizmalar da gelir

dalmnda adaleti salama amacyla kullanlabilir. Dk gelir gruplarn temsil eden

mesleklere veya faaliyetlere muafiyet ve istisnalar uygulanabilir. Trkiyede uygulanan esnaf

muafiyeti bunun bir rnei olabilir. Ancak yine Trkiyede bankaclk sektrnn kamu

tahvillerinden elde ettii faiz geliri zerinden alnan vergidenmuaf tutulmasgelir dalmn

bozucu niteliktedir. nk banka sahipleri st gelir gruplarn temsil eder.

12.4.Gelir Dalm Adaletinin Salanmasnda Kamu Btesi

Ekonomik istikrarn salanmasnda kamu btesinin ak veya fazla vermesi bir maliyepolitikas arac olabilmektedir. nk enflasyon veya durgunlukta bte gelir ve

giderlerindeki miktarsal deiimler nemlidir. Ancak gelir dalmnda kamu gelir ve

harcamalarnn miktarndan ziyade bileenleri nemlidir. Bu nedenle kamu btesinin dengesi

gelir dalmnda dorudan belirleyici bir ara deildir.

12.5.Gelir Dalm Adaletinin Salanmasnda Kamu Borlanmas

Kamu borlanmas da gelir dalmn etkileyen maliye politikas aralarndan biridir.

zellikle yksek bor faizlerinin dendii bir ekonomide gelir dalm bozulacaktr. Zira

kamuya bor verenlergenellikle tasarruf sahibi st gelir gruplardr.Ancak kamu bor faizleri

yoksullar da dhil herkesten toplanan vergilerle finanse edilmektedir. Bylece yoksullardan

da alnan vergiler kamu bor faizi demesi yoluyla varsllara kanalize edilmektedir. Bu

nedenle genel olarak kamu borlar gelir dalmn bozucubir etkiye sahiptir.


37/37

13.GENEL DEERLENDRME

Devletin bir takm iktisadi, toplumsal ve siyasal hedeflerine ulamak amacyla kamu

harcamalar, kamu gelirleri, kamu borlar ve kamu btesini ara olarak kulland bir iktisat

politikas yntemi olan maliye politikas uygulamalar, mali iktisat literatrnde kamunun

ekonomiye mdahalesini olumlayan yaklamlarn benimsedikleri bir yntemdir. Maliye

politikasnn babas olarak kabul edilen Keynesten beri maliye politikas bir disiplin

ierisinde analiz edilmitir. Maliye politikasnn etkinlii tartmalar iktisadi yaklamlara

gre deimi ve bu tartmalar gnmze kadar srmtr. Sz konusu tartmalar genellikle

para ve maliye politikalarnn kyaslanmas eklinde yaplmtr. Genel olarak Klasik ve

Neoklasik yaklamlar maliye politikasnn uygulanmasna kar karken, Keynesyen ve

Yapsalc yaklamlar maliye politikasnn uygulanmas gerektiini savunmaktadr. Ancak

btn bu tartmalar ierisinde gz ard edilen bir durum vardr. Maliye politikalarnnuygulanp uygulanmamasndan ziyade, nasl uyguland nemlidir. Dier bir ifadeyle esas

dikkat edilmesi gereken husus maliye politikalarnn ne kadar youn uyguland deil,

topluma ne kadar hizmet ettiidir. Zira maliye politikalar, istendii takdirde yoksul emeki

kesimlerden sermaye kesimine kamu kaynaklarnn rahatlkla aktarlabildii bir mekanizma

olarak da kullanlabilmektedir. Kamu yatrmlarnn azalmas, kamusal hizmetlerin

devamll ve kalitesini belirleyen cari harcamalarn kslmas, sosyal transfer harcamalarnn

azaltlmas, rantiye kesimine yaplan bor faiz demelerine arlk verilmesi, kurumlar vergisioranlarnda indirime gidilmesi, dolayl vergilerin arlkl olmas, sermaye gruplarnn lehine

muafiyet ve istisnalarn dzenlenmesi de birer maliye politikas uygulamasdr. Ancak sz

geen politikalarn hepsi gelir dalmn bozan ve kamunun ilevini zayflatan maliye

politikas uygulamalardr. Bu nedenle toplumu ayrtran ve snflar aras uurumu daha da

derinletiren bir maliye politikas yerine topluma hizmet eden bir maliye politikasnn

uygulanmasgerekmektedir.

- SON -

mly413 ders notu yrd. doç. dr. cihan yÜksel

Documents