mladen pesic, ksenija bunjak - arhitektonsko i urbanisticko projektovanje kao nacin mitigacije i...

12

iND

iS 2

012

NS

ovi

ad

UNIVERZITET U NOVOM SADUFAKULTET TEHNI

DEPARTMAN ZA GRAĐEVINARSTVOI GEODEZIJU

ČKIH NAUKA

departman zagra evinarstvoi geodeziju

đ

iNDiS 2012PLANIRANJE, PROJEKTOVANJE,GRAĐENJE I OBNOVAGRADITELJSTVAMeđunarodna naučna konferencija

ZBORNIK RADOVANovi Sad, Srbija 28 - 30. novembar 2012.

UREDNICI,V. Radonjanin R. Foli . Lać, Đ đinović

UNIVERZITET U NOVOM SADU FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

DEPARTMAN ZA GRAĐEVINARSTVO I GEODEZIJU

iNDiS 2012 PLANIRANJE, PROJEKTOVANJE, GRAĐENJE I OBNOVA GRADITELJSTVA

Međunarodna naučna konferencija

ZBORNIK RADOVA Novi Sad, Srbija 28-30. novembar 2012.

UREDNICI

V. Radonjanin, R. Folić, Đ. Lađinović

12

Ovaj Zbornik je štampan sredstvima Departmana za građevinarstvo i geodeziju Fakulteta tehničkih nauka, uz materijalnu pomoć donatora

Urednici:

Prof. dr Vlastimir Radonjanin. dipl.inž.građ. Profesor emeritus Radomir Folić, dipl.inž.građ.

Prof. dr Đorđe Lađinović, dipl.inž.građ.

ISBN 978-86-7892-452-1

Međunarodna naučna konferencija iNDiS 2012

Tehnička organizacija: Departman za građevinarstvo i geodeziju, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad

Tehnički urednici:

Ivan Lukić, Aleksandar Drakulić

Izdavač: Departman za građevinarstvo i geodeziju, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad

Štampa:

Departman za grafičko inženjerstvo i dizajn, Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad

CIP - Каталогизација у публикацијиБиблиотека Матице српске, Нови Сад

69.05 (082)624 (082)

МЕЂУНАРОДНА научна конференција ИНДИС (12; 2012; Нови Сад)Planiranje, projektovanje, građenje i obnova graditeljstva : zbornik radova / 12 Međunarodna naučna konferencija научна INDIS 2012, Novi Sad, 28-30. novembar 2012. ; [organizator] Fakultet tehničkih nauka, Departman za građevinarstvo i geodeziju ; urednici Vlastimir Radonjanin, Radomir Folić, Đorđe Lađinović. - Novi Sad : Fakultet tehničkih nauka, Departman za građevinarstvo i geodeziju, 2012 (Novi Sad : GRID). - 1 elektronski optički disk (CD-ROM) : tekst, slika ; 12 cm

Tiraž 200. - Str. I: INDIS 2012 / urednici. - Rezimei na engl. jeziku uz svaki rad. - Bibliografija

ISBN 978-86-7892-452-11. Факултет техничких наука (Нови Сад). Департман за грађевинарство и геодезијуа) Идустријска градња - Зборници б) Грађевинске конструкције - Зборници

COBISS.SR-ID 275521543

i

iNDiS 2012

Departman za građevinarstvo i geodeziju, Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu ove godine organizuje dvanaestu međunarodnu naučnu konferenciju “iNDiS 2012“.

Prvi skup održan 1976. godine bio je na temu “Industrijska izgradnja stanova“, zbog njene aktuelnosti u tom periodu. Kasnije su održavani skupovi sa nešto širom tematikom „Industrijalizacija građevinarstva“, da bi se ubrzo na skupu pojavili radovi iz svih oblasti graditeljstva od prostornog planiranja, projektovanja objekata različite namene do održavanja i većih intervencija na izgrađenom graditeljskom fondu. To je uslovilo i proširivanje oblasti koje obuhvata ovaj skup na kome se, pored građevinskih inženjera različitih usmerenja, pojavljuju urbanisti, arhitekti, inženjeri drugih struka koji rade u graditeljstvu, sociolozi, ekonomisti i drugi.

Sadašnji trenutak karakteriše, pored ostalog i ozbiljna kriza investiranja, naročito u nove objekte, ali se, kao i u svetu, mora sve više sredstava usmeravati na upravljanje objektima. To zahteva transformaciju naših aktivnosti u građevinarstvu i prilagođavanje ovim trendovima. I ovaj skup, kao i nekoliko prethodnih, obuhvata probleme: planiranja, projektovanja, građenja i obnove graditeljstva, što je naišlo na adekvatan odziv autora iz inostranstva i naše zemlje. Ovako široka oblast uključuje, ne samo istraživače i pomenute planere i projektante nego i izvođače građevinskih radova, uključujući i instalacije i završne radove u građevinarstvu, tj. sve struke čije delovanje je vezano za arhitekturu, građevinarstvo i građenu sredinu.

Raduje nas da je izvestan broj članova Internacionalnog naučnog komiteta aktivno učestvovao u pripremi skupa i napisao radove koji se objavljuju u ovom zborniku. U njima, uvodnim referatima i nekim drugim radovima, promovisano je mnoštvo ideja i rezultata eksperimentalnih i teorijskih istraživanja koji su poslužili kao podloga za formulisanje adekvatnih modela ponašanja objekata i modela koji se koriste u drugim oblastima graditeljstva i zaštite životne sredine. Očekuje se da će se, koristeći iskustva iz inostranstva, olakšati prilagođavanje naše regulative onoj već usvojenoj u Evropi. Očekuje se, takođe, ukazivanje na glavne pravce razvoja graditeljstva da bi se odgovorilo savremenim uslovima i potrebama.

Za ovaj skup, “iNDiS 2012“, objavljena su dva zbornika radova, jedan na srpskom, a drugi na engleskom jeziku, što omogućuje bolju i plodniju komunikaciju i razmenu iskustava sa kolegama iz inostranstva. Od značaja je i mogućnost sklapanja novih i jačanja postojećih profesionalnih i kolegijalnih veza.

Svim autorima urednici upućuju veliku zahvalnost na uloženom trudu da napišu radove i obogate ovaj skup.

Novi Sad, novembar 2012. godine Urednici

ii

Međunarodni naučni odbor Akademik Boško Petrović, Srbija, Predsednik Predrag Popović, SAD Prof. dr Mihajlo Trifunac, SAD Prof.dr Vlado Gocevski, Kanada Prof.dr Svetlana Nikolić- Brzev, Kanada Prof.dr Sonja Petrović-Lazarević, Australia Prof.dr Konstantin Kovler, Izrael Dr Jose Adam, Španija Prof.dr Michael C. Forde, Engleska Prof. dr Aleksandar Pavić, Engleska Prof. dr Tom Schanz, Nemačka Prof. dr Georgy Balasz, Mađarska Prof.dr Ivanyi Miklos, Mađarska Prof. dr Radu Banchila, Rumunija Prof. dr Valeriu Stoian, Rumunija Prof. dr Nikolae Taranu, Rumunija Prof.dr Doncho Partov, Bugarska Prof. dr Konstantin Topurov, Bugarska Prof. dr Asterios Liolios, Grčka Prof.dr John Ermopoulus, Grčka Prof. dr Dubravka Bjegović, Hrvatska Prof. dr Damir Markulak, Hrvatska Prof. dr Peter Fajfar, Slovenija Prof. dr Miha Tomaževič, Slovenija Prof. dr Milorad Jovanovski, Makedonija Prof. dr Violeta Mirčevska, Makedonija Prof. dr Meri Cvetkovska, Makedonija Prof. dr Milenko Stanković, BiH Prof. dr Damir Zenunović, BiH Prof. dr Duško Lučić, Crna Gora Prof. dr Miloš Knežević, Crna Gora Prof. emeritus Radomir Folić, Srbija Prof. dr Đorđe Vuksanović, Srbija Prof. dr Vladimir Mako, Srbija Prof. dr Dragan Aranđelović, Srbija Prof. dr Dragan Milašinović, Srbija Prof.dr Svetlana Vuković, Srbija Prof. dr Snežana Marinković, Srbija Prof.dr Nađa Kurtović-Folić, Srbija Prof.dr Mihailo Muravljov, Srbija Prof. dr Ćamil Sukić, Srbija Dr Ksenija Janković, Srbija Prof. dr Darko Reba, Srbija Prof. dr Radivoje Dinulović, Srbija Prof. dr Vlastimir Radonjanin, Srbija Prof.dr Đorđe Lađinović, Srbija Prof. dr Mirjana Malešev, Srbija Prof. dr Jasmina Dražić, Srbija Prof.dr Srđan Kolaković, Srbija Prof.dr Milan Trivunić, Srbija Prof.dr Milinko Vasić, Srbija

Organizacioni odbor Vlastimir Radonjanin, Predsednik Radomir Folić Đorđe Lađinović Milan Trivunić Srđan Kolaković Darko Reba Milena Krklješ Milinko Vasić Mirjana Malešev Jasmina Dražić

iii

SADRŽAJ

UVODNI REFERAT

Stjepan LAKUŠIĆ

KAKO DO EU PROJEKTA BEZ EU PARTNERA – PRIMJER PROJEKTA RUCONBAR IZ PROGRAMA CIP ECO-INNOVATION 2

EKSPERIMENTALNA I TEORIJSKA ANALIZA KONSTRUKCIJA

Miodrag BUJIŠIĆ, Mladen GOGIĆ ANALIZIRANJE POPREČNOG PRESJEKA STUBA MOSTA USLEDDJELOVANJA SEIZMIČKOG OPTEREĆENJA 17

Mirjana ĐUKIĆ, Milivoje ROGAČ, Duško LUČIĆ ANALIZA MAKSIMALNOG EKSCENTRICITETA OPTEREĆENJA TOČKOVA KRANA, NA KRANSKOJ STAZI OTVORENOG TANKOZIDNOG POPREČNOG PRESJEKA 24

Bujar EMRA, Radomir FOLIĆ DRUGI PRISTUP IZNALAŽENJA KOEFICIJENTA STAROSTI BETONA 33

Ismet HAJDUK, Armin HADROVIĆ, Muamer HAJDUK UPOREĐIVANJE IZMERENIH I PRORAČUNATIH POMERANJA NA BRANI HE SALAKOVAC 39

Zlatko MARKOVIĆ, Jelena DOBRIĆ, Milan SPREMIĆ, Nenad FRIC NOVI KONCEPT PRORAČUNA ALUMINIJUMSKIH KONSTRUKCIJA PREMA EVROKODU 47

Snežana MAŠOVIĆ, Rade HAJDIN MODELIRANJE PROPADANJA BETONSKIH GREDNIH MOSTOVA U SRBIJI 55

Marko MILOŠEVIĆ, Srđan ŽIVKOVIĆ, Todor VACEVANALIZA ROTACIONE KRUTOSTI I STEPENA UKLJEŠTENJA DEFORMABILNIH VEZA 63

Biljana NIKOVIĆ, Nina SERDAR PROJEKTOVANJE MOSTOVA SA SEIZMIČKOM IZOLACIJOM PO EC8-2 NA PRIMJERU LUČNOG MOST 72

Milivoje ROGAČ, Duško LUČIĆ, Radenko PEJOVIĆ, Olga MIJUŠKOVIĆ, Mirjana ĐUKIĆ UTICAJ OGRANIČENE TORZIJE NA GRANIČNU NOSIVOST GREDNOG NOSAČA OTVORENOG TANKOZIDNOG PRESJEKA 80

Milivoje ROGAČ, Duško LUČIĆ, Radenko PEJOVIĆ, Olga MIJUŠKOVIĆ, Mirjana ĐUKIĆ UTICAJ SLOBODNE TORZIJE NA GRANIČNU NOSIVOST GREDNOG NOSAČA OTVORENOG TANKOZIDNOG PRESJEKA 88

iv

GEOTEHNIČKI PROBLEMI

Emina BALIĆ, Adis SKEJIĆ, Anis BALIĆ, Nenad GRUBIĆ MONITORING I NUMERIČKO MODELIRANJE SIDRENE ZAŠTITNE KONSTRUKCIJE 97

Adnan IBRAHIMOVIĆ, Alisa BABAJIĆ, Elvir BABAJIĆ MOGUĆNOST PRIMJENE I TEHNO-EKONOMSKI UČINCI IZGRADNJE VJEŠTAČKIH PADINA NA SAOBRAĆAJNIM PRAVCIMA U BRDSKO-PLANINSKIM PODRUČJIMA 106

Branko JELISAVAC, Svetozar MILENKOVIĆ, Vladeta VUJANIĆ, Milovan JOTIĆ GEOTEHNIČKI MONITORING NESTABILNIH TERENA KAO PREDUSLOV RACIONALNOM PROJEKTOVANJU I IZGRADNJI 116

Dragan LUKIĆ, Stanko BRČIĆ, Aleksandar PROKIĆ TEMELJNA PLOČA U FUNKCIJI OSIGURANJA TEMELJNE JAME 124

Snežana STAMATOVSKA KARAKTERISTIKE DINAMIČKOG ODGOVORA DEPOZITA TLA NA URBANOM PODRUČJU GRADA SKOPLJA 131

Amina ŠOLBIĆ, Adis SKEJIĆ ODREĐIVANJE KOEFICIJENTA POSTELJICE TEMELJNIH STOPA ZA DOPUŠTENA SLIJEGANJA GRANULARNOG TLA 138

ODRŽIVI RAZVOJ I GRAĐEVINARSTVO

Edvard DABOVIĆ ANALIZA PROCJENE UTROŠKA MATERIJALA U ZAVISNOSTI OD BRUTO POVRŠINE OBJEKTA METODOM NEURONSKIH MREŽA 147

Predrag MIHAJLOVIĆ, Ljiljana M. STOŠIĆ ZELENA EKONOMIJA SRBIJE U KONTEKSTU ENERGETSKE EFIKASNOSTI U GRADITELJSTVU 155

Mladen MILANOVIĆ, Milan GOCIĆ, Slaviša TRAJKOVIĆ ANALIZA TRŽIŠTA ZA POTREBE UVOĐENJA ZELENE GRADNJE 164

Marko MILOŠEVIĆ, Đorđe ĐORĐEVIĆ OCENJIVANJE EKONOMSKOG KVALITETA ZGRADA NOVOM TRANSPARENTNOM METODOM - „OPEN HOUSE“ 172

Žarko NESTOROVIĆ, Milan TRIFKOVIĆ, Goran MARINKOVIĆ PRIMENA GEODEZIJE TOKOM ŽIVOTNOG CIKLUSA GRAĐEVINSKOG OBJEKTA 178

PROCENA STANJA, SANACIJA I ODRŽAVANJE GRAĐEVNISKIH OBJEKATA

Srđa ALEKSIĆ, Duško LUČIĆ, Milivoje ROGAČ ANALIZA KOLAPSA KROVNIH KONSTRUKCIJA NA OBJEKTIMA “VEKTRA JAKIĆ” U PLJEVLJIMA 184

v

Miroslav BEŠEVIĆ, Aleksandar PROKIĆ RAZNI NAČINI SANACIJA OŠTEĆENIH MEĐUSPRATNIH ARMIRANOBETONSKIH TAVANICA 192

Dragomir BRNJOŠ, Ranko OKUKA OBNOVA SABORNE CRKVE SV. TROJICE U MOSTARU 200

Igor DUKIĆ, Dijana DUGONJIĆ ULOGA GEODETSKOG ODRŽAVANJA U FUNKCIONISANJU OBJEKATA VISOKOGRADNJE 207

Lidja KUREŠEVIĆ, Olivera VUŠOVIĆ, Ivana DELIĆ-NIKOLIĆ OCENA STANJA KAMENA UGRAĐENOG U SPOMENIK NEZNANOM JUNAKU NA AVALI 215

Miodrag MANIĆ, Borko BULAJIĆ PROCENA ŠTETA NAKON ZEMLJOTRESA U KRALJEVU OD 03.11.2010. GODINE – DEO I: VAŽEĆA REGULATIVA I PRISTUP KOJI JE BIO PRIMENJEN 223

Miodrag MANIĆ, Borko BULAJIĆ PROCENA ŠTETA NAKON ZEMLJOTRESA U KRALJEVU OD 03.11.2010. GODINE – DEO II: REZULTATI PROCENE 230

Vlatko RADOVIĆ, Ivan MRDAK, Marina RAKOČEVIĆ, Miloš KNEŽEVIĆ REKONSTRUKCIJA GORNJEG STROJA ŽELJEZNIČKE PRUGE VRBNICA – BAR, DIONICA TREBALJEVO – KOLAŠIN 238

Dušan TOMANOVIĆ REKONSTRUKCIJA I REVITALIZACIJA KAPETANSKE KUĆE (PALAC) IZ 1842.GOD. U LEPETANIMA-BOKA KOTORSKA 246

SAVREMENI MATERIJALI I SISTEMI GRAĐENJA

Ivica ANDROJIĆ, Gordana KALUĐER MOGUĆNOST PRIMENE RECIKLIRANOG ASFALTA U CEMENTOM STABILIZOVANOJ MEŠAVINI 257

Vesna BULATOVIĆ, Miroslava RADEKA UTICAJ LAKIH AGREGATA PROIZVEDENIH OD RAZLIČITIH OTPADNIH MATERIJALA NA KVALITET TZ LAKOAGREGATNOG BETONA 265

Zoran KEDMENEC, Ivica ANDROJIĆ, Gordana KALUĐER UTICAJ VLAŽNOSTI NA ČVRSTOĆU CEMENTOM STABILIZOVANE MEŠAVINE 274

Bojan MATIĆ, Nebojša RADOVIĆ, Ranko OKUKA, Igor DŽOLEV ISPITIVANJE PRETHODNOG SASTAVA ASFALTNE MEŠAVINE SA STRUGANIM ASFALTOM 282

Zagorka RADOJEVIĆ, Milica ARSENOVIĆ, Anja TERZIĆ, Nikola VUKOVIĆ PROUČAVANJE PRIRODE I UZROKA DEFEKATA NA VIDNOJ POVRŠINI KERAMIČKIH PLOČICA 292

vi

Zoran SIMJANOVSKI, Zoran DELEV, Tihomir NIKOLOVSKI BIM / FIM I LASERSKA METROLOGIJA – SAVREMENA SREDSTVA ZA PROJEKTOVANJE, IZRADU I MONTAŽU METALNIH KONSTRUKCIJA 298

Merima ŠAHINAGIĆ-ISOVIĆ, Marko ĆEĆEZ ANALIZA MEHANIČKIH OSOBINA OBIČNOG BETONA I BETONA VISOKE ČVRSTOĆE SA ČELIČNIM VLAKNIMA 305

Biljana ŠĆEPANOVIĆ, Olga MIJUŠKOVIĆ, Ljiljana ŽUGIĆ, Nikola LUKOVIĆ, Mladen MUHADINOVIĆ, Marija JEVRIĆ, Milentije DARMANOVIĆ

DVOETAŽNA NADZEMNA GARAŽA U SKLOPU PC ALLIANCE D.O.O. U PODGORICI 313

Martina VRAČEVIĆ, Ivanka NETINGER OPEKA DOSTATNE TRAJNOSTI NAMIJENJENA UGRADNJI U POVIJESNE GRAĐEVINE 321

UPRAVLJANJE PROJEKTIMA I GRAĐENJEM

Željka BELJKAŠ, Nenad IVANIŠEVIĆ, Miloš KNEŽEVIĆ KONTROLA IZVOĐENJA RADOVA-UPOREDNA ANALIZA CRNOGORSKOG ZAKONA I FIDIC USLOVA UGOVORA 330

Gordana KALUĐER, Ivica ANDROJIĆ LEAN KONCEPCIJA U GRAĐEVINARSTVU 338

Nevenka PAVLIČIĆ, Dragana ĐURIĆ-JOČIĆ, Željka BELJKAŠ, Miloš KNEŽEVIĆ IZBOR PRAVIH LJUDI U KOMPANIJI JE KLJUČ USPJEHA 346

Živojin PRAŠČEVIĆ, Strahinja PAVLOVIĆ, Mladen GOGIĆ PRIMJENA MONTE CARLO TOPSIS METODE ZA RANGIRANJE GRAĐEVINSKIH PARCELA 352

ARHITEKTONSKO I URBANISTIČKO PLANIRANJE I PROJEKTOVANJE

Đorđe ĐORĐEVIĆ. Predrag LUKIĆ OCENJIVANJE DRUŠTVENO-FUNKCIONALNIH KVALITETA I KVALITETA LOKACIJE POSLOVNIH ZGRADA NOVOM EVROPSKOM TRANSPARENTNOM METODOM - “OPEN HOUSE” 361

Tatjana JURENIĆ, Milan RADOJEVIĆ ODRŽAVANJE KOLEKTIVNIH STAMBENIH ZGRADA KAO PROCES - INSTALACIONE MREŽE 370

Đorđe MANDRAPA, Vladimir PAREŽANIN GRAD MATERIJALNE I NEMATERIJALNE KULTURE 377

Dragana MECANOV, Miloš ĐIKIĆ SOFTVER ZA PREISPITIVANJE I KOMBINATORIKU PROSTORNE ORGANIZACIJE STANA U PREFABRIKOVANIM INDUSTRIJALIZOVANIM SISTEMIMA 384

vii

Ivana MIŠKELJIN, Marko TODOROV ULOGA ARHITEKTURE U PROCESU POPULARIZACIJE MUZEJA U SRBIJI 391

Ksenija PANTOVIĆ, Vladimir PAREŽANIN NOVA IDEOLOŠKA PARADIGMA - ENERGETSKI ODGOVORNA ARHITEKTURA 398

Vladimir PAREŽANIN, Miloš MIHAJLOVIĆ

TVORBA IDENTITETA ODRŽIVOG: STUDIJA SLUČAJA - OLIMPIJSKE IGRE U LONDONU 2012 405

Mladen PEŠIĆ, Ksenija BUNJAK ARHITEKTONSKO I URBANISTIČKO PROJEKTOVANJE KAO NAČIN MITIGACIJE I ADAPTACIJE NA KLIMATSKE PROMENE: NOVI VIDOVI INTERVENCIJA I UČEŠĆE KORISNIKA 411

Sanja RADIČIĆ EVOLUCIJA HOTELSKIH SOBA KROZ INOVATIVAN DIZAJN AUTORSKIH HOTELA DO LIFESTYLE KONCEPTA U FUNKCIJI NEPONOVLJIVOG SENZUALNOG ISKUSTVA 420

Mirjana SLADIĆ ULOGA UPRAVNE ZGRADE U RAZVOJU KULTURNE POLITIKE GRADA NA TERITORIJI VOJVODINE 432

Branislava STOILJKOVIĆ, Nataša PETKOVIĆ TRETMAN ULAZA U STANOVE U OBJEKTIMA VIŠEPORODIČNOG STANOVANJA 439

Marko TODOROV, Ivana MIŠKELJIN ARHITEKTURA U FUNKCIJI TRGOVINE I PROBLEM NJENE ODRŽIVOSTI 447

DONATORI

UVODNI REFERAT

NAUČNI SKUP

PLANIRANJE, PROJEKTOVANJE, GRAĐENJE

I OBNOVA GRADITELJSTVAiNDiS 2012

NOVI SAD, 28-30. NOVEMBAR 2012.

Mladen PEŠIĆ 1

Ksenija BUNJAK 2

ARHITEKTONSKO I URBANISTIČKO PROJEKTOVANJE KAO

NAČIN MITIGACIJE I ADAPTACIJE NA KLIMATSKE PROMENE: NOVI VIDOVI INTERVENCIJA I UČEŠĆE KORISNIKA

Rezime: Istraživanje se zasniva na razmatranju pojmova mitigacije i adaptacije na klimatske promene, sa

globalnim i lokalnim obuhvatom, kroz primenu novih parametara u urbanističkom i arhitektonskom

projektovanju. Ovi parametri i strategije se sagledavaju kao deo širih aktivnosti u okviru društvenih

strategija za održivi razvoj i smanjenje upotrebe prirodnih i izgrađenih resursa. Takođe istraživanje

pokušava da prikaže kako promena urbane paradigme utiče na promene u okviru prirodne sredine, i

načine na koji one postaju širi kulturološki faktori. Autori će na osnovu postojećih studija i istraživanja

pokušati da prikažu i formiraju novi konceptualni model za moguće prostorne intervencije u cilju

adaptacije i mitigacije klimatskih promena, koji će biti implementiran kroz proces projektovanja i koji će

biti jedna od mogućih smernica za izradu lokalnih strategija adaptacije.

Ključne reči: klimatske promene, intervencije, participacija, adaptacija, mitigacija, nova urbana

paradigma

ADAPTATION AND MITIGATION OF CLIMATE CHANGES BY DESIGN: NEW BUILDING TYPOLOGY AND PARTICIPATION OF

USERS IN ARCHITECTURE AND URBANISM Abstract: The research presented in this paper is initially based on topics of mitigation and adaptation of

climate changes, globally and locally, through a set of newly established parameters in architecture and

urban design. This parameters and strategies will be part of already organized activities in the system of

general social strategies related to current world trends of sustainable development and reducing the use

of natural and built resources. Also the paper tries to examine how the change of urban paradigm frames

and presents environmental change and risk, in ways that become contested cultural constructs. Based on

the specific case studies, this paper researches and forms new building typologies that have appeared

from these changes and new local characteristics – climate and urban conditions. By using this new

building typologies, authors will try to propose a framework for delivering adaptation and mitigation

actions which will be implemented through design and development and will be a guidance on creating

local adaptation strategies.

Keywords : climate change, typology, user participation, adaptation, mitigation, new urban paradigm

1 M.Arch, student Doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu Arhitektonski fakultet, Bulevar Kralja Aleksandra 75,

11 000 Beograd 2 M.Arch, student Doktorskih studija, Univerzitet u Beogradu Arhitektonski fakultet, Bulevar Kralja Aleksandra 75,

11 000 Beograd

UDK:721

- 411 -

iNDiS 2012 - PLANIRANJE, PROJEKTOVANJE, GRAĐENJE I OBNOVA GRADITELJSTVA

1. UVOD

U datom prikazu razmatraće se izgrađena sredina na lokalnom nivou i uticaji koje ona može imati u procesima adaptacije i ublažavanja posledica klimatskih promena. Imajući u vidu da u pojedinim slučajevima posebna urbana klima formira na lokalnom nivou može imati veći uticaj i značaj na predviđene promene klime nego projektovane promene na globalnom nivou, u okviru rada biće razmatrano i pitanje lokalnih intervencija čiji je osnovni potencijal umanjenje značajnijih promena na životnu i izgrađenu sredinu. U tom smislu biće ispitane postojeće relacije između izgrađene strukture i klimatskih promena. Osnovni cilj ovako postavljenog istraživanja jeste ispitivanje mogućnosti arhitektonske rekonstrukcije postojećeg izgrađenog fonda, primenom novih mera i tehnologija u procesu projektovanja i izgradnje, a u cilju ublažavanja i adaptacije na posledice klimatskih promena. Ideja je da se istraživanjem predlože moguće smernice i preporuke za izradu programskog modela koji bi efektivno ublažavao posledice klimatskih promena i obezbeđivao integraciju principa održivosti u već postojećim sistemima izgradnje.

2. KLIMATSKE PROMENE: ADAPTACIJA I MITIGACIJA

2.1. Pojam klime i klimatskih promena

Imajući u vidu da pitanja klime i klimatskih promena predstavljaju aktuelne ekološke, političke, ekonomske, ali i socijalne, kulturološke i zdravstvene probleme, s ciljem bližeg definisanja pojma klimatskih promena, neophodno je, najpre, razmotriti osnovne odrednice pojma klime. Pod pojmom klime najčešće se podrazumeva stanje atmosfere, vodenih površina i kopna, kao i njihovih ekosistema (Neelin, 2011). Međuvladin panel za klimatske promene (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) pružio je jednu od najobuhvatnijih definicija prema kojoj se klima u užem smislu najčešće se definiše kao „prosečno vreme“, tačnije „kao statistički opis srednjih vrednosti i varijabilnosti značajnih klimatskih parametara u jednom periodu vremena, opsega od nekoliko meseci do nekoliko hiljada ili miliona godina“ (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC). Varijabile – temperatura, padavine i vetar jesu parametri koji definišu klimu. Klima u širem smislu podrazumeva stanje, uključujući i statistički opis klimatskog sistema. Današnja istraživanja klimu definišu kao „zakonitu naizmeničnost meteoroloških procesa, određenu kompleksom fizičko-geografskih uslova“ (Дуцић, Радовановић, 2005: 12).

Klimu karakteriše njena promenljivost, te se za nju direktno vezuju pojmovi varijabilnosti klime i klimatskih promena. Varijabilnost klime odnosi se na promenljivost tokom kratkoročnih vremenskih intervala, dok klimatske promene podrazumevaju menjanje na dugoročnom planu. Promene u klimi predstavljaju smene meteoroloških uslova koje traju određen broj godina ili duže (Burroughs, 2007). Klimatske promene bile su razmatrane kao rezultat prirodnih okolnosti sve do početka industrijske revolucije. U današnje vreme termin klimatske promene obuhvata promene klime koje se dešavaju od početka XX veka, a koje pored prirodnih kolebanja predstavljaju i rezultat direktnih ili indirektnih čovekovih aktivnosti u prirodi. Klimatske promene su u XXI veku postale jedan od najznačajnijih problema životne sredine, te su kao takve predmet velikog broja debati. Teško je definisati pitanje klimatskih promena unutar samo jedne oblasti. Stoga ova tema, zajedno sa problemima zaštite životne sredine prožima sve oblasti ljudskog delovanja, od društveno-političke sfere i oblasti ekonomije do oblasti kulture, prostornog planiranja, urbanizma i arhitekture.

- 412 -


Uz saznanje da se klimatske promene ne mogu zaustaviti, debate su se nakon pitanja sprečavanja, usmerile ka ideji ublažavanja i adaptacije (prilagođavanja) na posledice koje su donele same klimatske promene.

2.2. Ublažavanje klimatskih promena – mitigacija

Kao što je već napomenuto, klimatske promene predstavljaju posledicu dugogodišnjih negativnih uticaja na životnu sredinu i kao takve odražavaju se i na celokupno ljudsko društvo. Međuvladin panel za klimatske promene (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) osnovali su 1988. godine Svetska meteorološka organizacija i Program Ujedinjenih nacija za životnu sredinu (UNEP). Osnovni zadaci Međuvladinog panela bili su: objektivan i stalni monitoring, istraživanje i ocena naučnih, tehničkih i društveno-ekonomskih informacija. Međunarodni panel predviđao je tri Radne grupe. Delovanje Radne grupe za ublažavanje klimatskih promena usmereno je ka predlaganju kratkoročnih i dugoročnih mera za ublažavanja posledica klimatskih promena, u vidu direktnih akcija u oblastima energetike i građevinarstva, transporta, industrije, poljoprivrede, šumarstva i upravljanja otpadom.

Proces ublažavanja klimatskih promena, preciznije mitigacija, obuhvata različite načine kojima se direktno utiče na klimatske promene, a odnosi se, u prvom planu, na smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte. Tako je primenom različitih strategija mitigacije i konkretnim akcijama predviđeno smanjenje emisije ugljen-dioksida, uz poboljšanje energetske sigurnosti, društvene bezbednosti i komfora (IPCC, 2007a).

Među predloženim merama ističe se tzv. antropogeni faktor – uticaj čoveka na klimu. Antropogeni faktor prepoznatljiv je u oblastima industrije i infrastrukture, a dominantan je i kada je reč o velikim urbanim sredinama. Kako bi se smanjio pritisak izgrađene sredine na okruženje i izbegle dramatične posledice klimatskih promena na životnu sredinu, neophodno je da se ekonomski jake zemlje, kao i zemlje u razvoju pridržavaju koraka definisanih merama Međuvladinog panela za klimatske promene.

2.3. Prilagođavanje klimatskim promenama – adaptacija

Pored postupka mitigacije, kao jedan od mogućih načina za rešavanje problema posledica klimatskih promena nametnula se i adaptacija – prilagođavanje izmenjenim klimatskim uslovima. Termin prilagođavanje pozajmljen je iz evolucione biologije, ali ima široku primenu i u kontekstu klimatskih promena. Pojam adaptacije na klimatske promene odnosi se, u osnovi, na prilagođavanje ekoloških, društvenih i ekonomskih sistema na postojeće ili očekivane klimatske promene, njihove procese i efekte (Republički hidrometeorološki zavod).

Vremenom je sve aktuelnija postala debata između pristalica ublažavanja klimatskih promena i prilagođavanja na njih. Iako su argumenti obe strane bili čvrsti, dominantnije je bilo mišljenje da bi rasprave o prilagođavanju mogle negativno da utiču na nastojanja da se klimatske promene ublaže u najvećoj mogućoj meri (Gidens, 2009). Ipak, debata je kasnije otišla u drugom pravcu, te su se doneti zaključci odnosili na potenciranje istovremenog rada na ublažavanju klimatskih promena i na prilagođavanju njihovim posledicama.

Blagovremena reakcija u sadašnjosti obezbediće uštede u budućnosti. Stoga, radi preduzimanja odgovarajućih mera primenljivih na izgrađenu sredinu, klimatske promene treba razmatrati unapred. Predviđanje efekata klimatskih promena i preduzimanje prikladnih akcija s ciljem da se spreče i što više umanje negativne posledice, čine suštinu procesa adaptacije na

- 413 -


klimatske promene. Strategije adaptacije neophodne su na svim nivoima administracije i uprave – od lokalnog, preko nacionalnog, pa do međunarodnog nivoa.

Ipak, kompletna slika o značaju fenomena klimatskih promena, može se formirati jedino razumevanjem oba pristupa – sprečavanja klimatskih promena i adaptacije na njih. Pogrešna tumačenja i nedovoljno poznavanje ovih pojmova može dovesti i do pogoršanja određene situacije. Kao ilustracija ovakve situacije može se iskoristiti primer o promovisanju veće gustine izgrađenosti pojedinih naselja. Naime ovaj vid mera se vrlo često predlaže kao jedan od načina za poboljšanje energetske efikasnosti ovih naselja, međutim iako veća gustina izgrađenosti omogućava smanjenje emisije štetnih gasova, pravshodno usled manje upotrebe prevoznih sredstava, istovremeno može dovesti i do stvaranja jezera toplog vazduga – urbanih ostrva toplote, koji uslovljavaju povećanje temperature okruženja (Shaw, Colley, Connell, 2007).

3. ARHITEKTONSKO I URBANISTIČKO PROJEKTOVANJE KAO NAČIN MITIGACIJE I ADAPTACIJE NA KLIMATSKE PROMENE

3.1. Novi vidovi arhitektonskih i urbanističkih intervencija

S ciljem efikasnog ublažavanja posledica klimatskih promena, javila se potreba za kreiranjem i primenom novih metoda projektovanja i izgradnje koji bi bile u mogućnosti da obezbede integraciju principa održivosti u postojeći sistem izgradnje. Primenom novih metoda u projektovanju i izgradnji bio bi omogućen neometan društveni i ekonomski razvoj (IPCC, 2007). Ovakav pristup pružio bi uvid u sve faze procesa projektovanja, tačnije bilo bi omogućeno posmatranje objekta kao kompleksne celine sastavljene od elemenata koji imaju podjednako važna mesta unutar prostornog sklopa. Ideja je da se implementacijom znanja, postojećeg i budućeg, i posmatranjem svih elemenata zgrade – od konstruktivnog sklopa i fasade do unutrašnjeg prostora – obezbedi dinamičan odnos objekata i njihovog okruženja, tj. prirodne sredine.

I pored toga što u naučnim krugovima postoje nesuglasice kada je reč o uzorcima i posledicama klimatskih promena, njihovom predviđanju i manifestovanju na globalnom nivou, lokalni efekti kojima proces urbanizacije utiče na klimu već su potvrđeni u mnogim istraživanjima (Landsberg, 1981). Površinske i atmosferske promene koje su uočene u toku razvoja urbanih sredina, povezane su sa izgradnjom i funkcionisanjem gradova i tokom vremena su brojni autori ukazali na složene veze klimatskih promena i šireg procesa urbanizacije (Sanchez, 2005).

Kao jedan od mogućih faktora uticaja na promene globalnog okruženja vrlo često se pominje rapidni rast svetske populacije uz potenciranje činjenice da rastući procenat populacije živi u gradovima. Ovaj deo svetske populacije ima disproporcionalni udeo u korišćenju resursa, kako društvenih tako i prirodnih, pa se može reći da urbane sredine i njihovi stanovnici imaju jednu od ključnih uloga u promenama globalnog okruženja. Posmatrano u kontekstu širih globalnih promena i problema, aktuelne promene klime imaće velikog udela u promeni situacije u urbanim sredinama i verovatno će dodatno pogoršati uslove života u gradovima (Todorović, 2010).

Pored rasta populacije, osetljivost na klimatske promene u velikoj meri varira i u zavisnosti od tipa naseljenog mesta. Ipak, postoje indikacije da se u jednom broju slučajeva klima i klimatski faktori mogu menjati i u okviru istog naselja. Prema pojedinim autorima ključni

- 414 -


faktori koji određuju mogućnost određenog mesta za adaptaciju i mitigaciju na posledice klimatskih promena jesu i lokacija, urbana struktura, dominantni tip objekta u okviru izgrađene strukture, kao i širi društveno-ekonomski kontekst i ukupni institucionalni kapacitet (Storch et al., 2009). Ujedno ovi faktori su i ključni u određivanju osteljivosti i stepena prilagodljivosti naseljenih mesta i širih urbanih regiona (Storch et al., 2009).

Kako se promene klime u gradovima u najvećoj meri vezuju za povećanje koncentracije ugljen-dioksida, potrebno je prilikom izrade strategija za adaptaciju i mitigaciju krenuti od najvećih uzročnika među kojima je, pored saobraćaja i industrije, i postojeći građevinski fond. S obzirom da izgrađeni objekti imaju relativno dug životni vek i period eksploatacije, sve aktivnosti koje se preduzmu danas, a vezane su za promene klime, imaće značajan uticaj na životnu sredinu u budućnosti. Upravo se iz tih razloga predlažu izrade klimatskih strategija kao dugoročnih planova akcija u cilju sprečavanja i ublažavanja klimatskih promena. U okviru ovih strategija potrebno je predvideti, pored globalnih sistemskih akcija, i pojedinačne akcije koje bi vodile očuvanju svih elemenata izgrađene strukture, odnosno treba predvideti set pravila i mera za prilagođavanje svakog pojedinačnog i relevantnog elementa grada (objekti, javni prostori, zelene površine, infrastruktura itd.). Na ovaj način omogućilo bi se da sistem kao celina funkcioniše na osnovu adaptacije pojedinačnih delova tog sistema. Kako bi se obezbedio maksimalni učinak ovakvog pristupa treba početi sa delovima koji imaju najveći stepen uticaja na celokupni sistem, odnosno koji predstavljaju najveći faktor rizika za celinu.

Imajući u vidu iznete podatke, kao jedno do mogućih mesta intervencije od kojeg bi se moglo krenuti i na kome bi bilo moguće implementirati strategije za adaptaciju i mitigaciju, izdvaja se postojeći stambeni fond. S obzirom da se u okviru zgrada odvija najveći deo ljudskog privatnog, društvenog, poslovnog i kulturnog života (u zgradama se provodi i do 90% vremena tokom dana), postojeći građevinski fond odnosno izgrađena sredina predstavlja primarni izazov u borbi za ublažavanje posledica izazvanih promenama klime.

Posmatrajući prosečnu potrošnju energije u zgradama može se reći da u većini zemalja ona iznosi 40 – 60 % ukupne potrošnje energije, dok je u Srbiji ta vrednost 39 %. Prilikom izrade Nacionalnog akcionog plana energetske efikasnosti Republike Srbije za sektor zgrada izrađena je studija koja je pokazala da stambeni sektor koristi oko 70 %, dok komercijalni, javno-uslužni sektori i poljoprivreda koriste oko 30 % ukupnog dela energije koji se potroši u zgradama (Todorović, 2005). U istom istraživanju ukazano je da stambeni, komercijalni i sektor javnih usluga beleže kontinualan rast potrošnje energije u poslednjih par decenija. Strategija takođe predviđa usvajanje propisa o energetskoj efikasnosti i primenu novih principa projektovanja i izgradnje čijom se primenom planira ostvarivanje značajnih energetskih ušteda. Uprkos ovakvim inicijativama i strateškom opredeljenju da se potrošnja energije smanji, prosečna godišnja potrošnja toplotne energija u najvećem broju postojećih objekata u gradskim sredinama Srbije još uvek je izrazito velika. Iz ovih razloga se pored planiranja i projektovanja energetski efikasne gradnje, moraju razmatrati i sanacija i rekonstrukcija postojećih naselja i objekata. Ove aktivnosti bile bi deo širih akcija, kojima bi se obezbedili principi održivosti u novonastalim uslovima, s ciljem pružanja što efikasnijeg odgovora na izazove savremenog doba i radi omogućavanja pravilnog funkcionisanja izgrađene sredine.

Takođe, ovakav vid intervencije u okviru postojećeg građevinskog fonda bio bi u skladu sa preporukama Međuvladinog panela za klimatske promene koji predviđa razvijanje novih strategija za projektovanje objekata koje bi počele sa primenom 2030. godine. U okviru ovih preporuka ističe se da je pored primene novih tehnologija i implementacije pasivnih i aktivnih

- 415 -


tehnika neophodnih za smanjenje energetskih zahteva i poboljšanje komfora korisnika, potrebno dodatnu pažnju posvetiti i navikama i zahtevima korisnika objekata (IPPC, 2007b). Od arhitekture se očekuje ne samo da materijalizuje tehničke zahteve i da služi kao zaštitni omotač, već i da se prilagodi sve složenijim korisničkim zahtevima (Hawken et al., 1999). Ovakvim pristupom odnosu arhitekture i klimatskih promena nameće se pitanje kako da se obezbede uslovi za ispunjenje složenih tehničko-tehnoloških zahteva u procesu projektovanja, dok se istovremeno imaju u vidu i sve više personalizovani zahtevi korisnika prostora. Na ovom mestu se otvara pitanje participacije korisnika u samom procesu projektovanja. Tokom pružanja smernica i preporuka za projektovanje objekata, usmerenih ka smanjenju negativnih posledica klime i okruženja, može doći do doslovne primene već postojećih tehničkih rešenja. Kako bi se izbegla ovakva slepa primena već postojećih rešenja, kreiranih i razrađenih u okviru drugačijeg društvenog, kulturnog i ekonomskog konteksta, poželjno je da se pored razvijanja modela za strukturalnu adaptaciju objekata, posebna pažnja posveti i fleksibilnosti čitavog sistema. Na taj način omogućilo bi se predviđanje reakcija na promenu uslova tokom vremena. Kako bi se odgovorilo izazovu klimatskih promena potrebno je kreirati okruženje koje je istovremeno udobno i održivo za sve korisnike. Ovako definisana rešenja pružila bi rešenje za česte promene ponašanja korisnika. Takođe bi se obezbedila i stalna adaptacija, kao i mogućnost preprojektovanja objekata radi iskorišćavanja postojećih potencijala u skladu sa parametrima za maksimalno zadovoljenje klimatskih zahteva i obezbeđivanja unutrašnjeg komfora.

3.2. Definisanje novog konceptualnog modela intervencije na postojećim izgrađenim strukturama

Prilikom početnog definisanja mogućih modela intervencije potrebno je predvideti faze rada. Predviđene faze izrade modela bi bile: analiza lokacije (odnos izgrađene i prirodne sredine), izrada baza podataka sa podacima o određenoj lokaciji, izrada strategije i projekta rekonstrukcije, izrada plana održavanja objekta, projekat energetske efikasnosti, monitoring i evaluacija. Ovako definisane faze izrade modela omogućile bi etapno izvođenje projekta kao i njegovu ekonomsku održivost. Istovremeno, pre same izrade modela potrebno je napraviti bazu podataka koja bi sadržala detaljnu analizu postojećeg stanja. Time bi se na što efikasniji način odgovorilo na kompleksne zahteve rekonstrukcije postojećih objekata uz aktivno učešće samih korisnika tj. stanara. Sama baza podataka bi se koristila kao osnova za odabir načina i vrste intervencije, i obuhvatala bi informacije o:

opštim bioklimatskim uslovima (temperatura, vlažnost, osunčanje, oblačnost, konfiguracija terena, vegetacija);

opštim podacima o naselju u okviru kojeg je pozicioniran objekat (morfološki i ekološki uslovi);

urbanističkim parametrima (starost stambenog fonda, slobodan prostor oko zgrada, raspored susednih objekata);

karakteristikama objekta (oblik zgrade, odnos korisne površine i površine koja se greje prema ukupnoj površini, odnos površine omotača prema zapremini, tehnički podaci o objektu, konstruktivni sklop itd.).

Nakon prikupljanja podataka, njihove obrade i definisanja baze, potrebno je formirati mapu klimatskih i ekoloških parametara (prvenstveno za samo naselje, a kasnije i za objekat). Ovako određene mape bile bi od pomoći prilikom identifikovanja veze demografskih i urbanističkih parametara i povećanja klimatskih i ekoloških hazarda. Takođe, doprinele bi i

- 416 -


identifikovanju mogućih lokalnih rizika izazvanih regionalnim promenama klime. Imajući u vidu da svaka lokacija i svaki objekat sa svojim korisnicima čine zasebne kategorije. neophodno je pored opštih predvideti zasebne faze koje bi se menjale od slučaja do slučaja, s ciljem usvajanja što primerenije lokalne intervencije. Zapravo, osnovna ideja je da se prilikom izrade modela intervencije koristi kontekstualni potencijal kao element dizajna. To bi značilo da se postojeće intervencije sistematizuju i uklapaju u celinu kako bi se ostvarili povoljniji stambeni uslovi na nivou cele zgrade. U ovako definisanom modelu analiza postojećeg stanja i sistematizacija bile bi osnov za kreiranje i razvoj strategija kojim bi se težilo smanjenju energetske zavisnosti i zahteva objekata.

3.3. Učešće korisnika i njihove aktivnosti kao način adekvatnih intervencija

Odnos arhitekture, urbanizma i klimatskih promena može se definisati kao složena interakcija različitih faktora. Odnos arhitekture i klime ne zavisi samo od arhitekata i urbanista, već i od naručioca i korisnika. Stoga je potrebno da odluke o budućoj izgradnji postanu tema šireg društvenog konsenzusa.

Arhitektura kao delatnost uvek je usmerena ka čoveku i oblikovana njegovim potrebama. Ipak, problem se ne završava sprovedenom specifičnom arhitektonskom ili urbanističkom intervencijom. U interakciji sa korisnicima prostora, arhitektonske i urbanističke intervencije nastavljaju da traju i tako pružaju najadekvatniji odgovor na klimatske promene. Energetske performanse projektovanog ili izgrađenog objekta u najvećoj meri zavise od načina njegovog korišćenja. Najprecizniji i najrelevantniji uvid u energetski bilans određene zgrade jeste onaj koji u obzir uzima i potrebe, navike i aktivnosti samih korisnika. Energetska efikasnost ne odnosi se isključivo na primenu određenih principa i postupaka gradnje, materijala i tehnologija, već i na adekvatno i odgovorno korišćenje prostora. Detaljnom analizom ljudskog ponašanja i stvarnih potreba korisnika, moguće je primeniti set najadekvatnijih tehničko-tehnoloških pravila. Uvid u ponašanje ljudi, njihove navike i potrebe uslovljene spoljašnjim klimatskim faktorima može, u mnogo čemu, da obezbedi energetski efikasno funkcionisanje objekata.

Česta je pojava spontane organizacije stanara-korisnika i sprovođenje akcija usmerenih ka poboljšanju životnih uslova u stambenim objektima. Iako su preduzete akcije u većini slučajeva bile samoinicijativne i/ili neprimerene i svodile se na pojedinačne intervencije sa kratkoročnim efektima, organizovanje korisnika pokazalo je čvrstu volju i potrebu za njihovim uključivanjem u procese planiranja i sprovođenja arhitektonskih intervencija.

Svaka ljudska potreba podrazumeva i karakteristične aktivnosti usmerene primarno ka njenom zadovoljenju. Kako bi se ljudske potrebe preciznije definisale i razumele, neophodno je njihovo tumačenje u kontekstu savremenih problema životne sredine i okruženja. Pored razumevanja individualnog i društvenog konteksta ljudskih potreba, potrebno je objasniti i trenutno stanje životne sredine i ukazati na načine kojima ona omogućava ili pak, sprečava ostvarivanje pojedinačnih potreba.

Analiza pojedinačnih i samovoljnih akcija stanara, može predstavljati pravilan prvi korak ka razumevanju njihovih potreba i kasnijem adekvatnom planiranju intervencija. Formiranjem tipologije pojedinačnih korisničkih intervencija korisnika prostora, može se definisati normativni model koji bi igrao važnu ulogu u određivanju i sprovođenju adekvatnih arhitektonskih intervencija.

- 417 -


4. ZAKLJUČAK

Na osnovu do sada istraženih parametara moguće je formirati tri grupe intervencija čiji je cilj mitigacija i adaptacija na klimatske promene. Prvu grupu čine arhitektonsko-prostorne intervencije koje su zasnovane na podacima o klimatskim promenama i principima energetske efikasnosti, ali koje u obzir ne uzimaju stvarne potrebe korisnika. Ovakve intervencije mogu u teoriji i prema parametrima biti efikasne. Ipak, u praksi, bez učešća korisnika, njihova adekvatnost i uspešnost može lako biti dovedena u pitanje. Drugu grupu intervencija čine lične intervencije zasnovane isključivo na potrebama korisnika i najčešće sprovedene od strane samih korisnika. Ovakve intervencije ilustruju realne potrebe korisnika, ali su nedovoljno stručne i samim tim neuspešne u velikom broju slučajeva. Treću grupu intervencija čine kombinovane intervencije koje podrazumevaju analizu stvarnih potreba korisnika, njihovu valorizaciju i planiranje arhitektonskih intervencija u dogovoru sa korisnicima. Ovim intervencijama upravljala bi stručna lica, ali bi se jasno definisala i prava i obaveze svakog pojedinačnog korisnika.

Predloženim modelima bilo bi moguće oblikovati generalizovani pristup procesu projektovanja. Tačnije, bilo bi omogućeno posmatranje objekta kao kompleksne celine koja se sastoji od više delova. Daljom razradom modela bio bi omogućen svestrani pristup prilikom svih faza procesa projektovanja i implementacija znanja koja bi obezbedila dinamičan odnos između objekata i njihovog okruženja tj. prirodne sredine.

Na kraju, na osnovu prethodno rečenog otvara se pitanje na koji način se treba baviti temom gradnje u budućem periodu, koji će sasvim sigurno biti obeležen još većim posledicama promene klime. Takođe se nameće i pitanje tretiranja već postojećeg građevinskog fonda u cilju buduće adaptacije na klimatske uticaje. Može se pretpostaviti da bi se primenom ovakvih i sličnih modela i putem kreiranja budućih akcija i strategija omogućilo praćenje celog životnog ciklusa objekta i njihov uticaj na potrošnju energije, uz otvaranje širih rasprava o načinima i vrstama intervencija samih korisnika objekata.

ZAHVALNOST

Autori su stipendisti Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije;

Ovaj rad je realizovan u okviru projekta „Istraživanje klimatskih promena na životnu sredinu: praćenje uticaja, adaptacija i ublažavanje“ (43007) koji finansira Ministarstvo za prosvetu i nauku Republike Srbije u okviru programa Integrisanih i interdisciplinarnih istraživanja za period 2011-2014. godine.

LITERATURA

[1] Burroughs, W. J. (2007). Climate Change: A Multidisciplinary Approach. Cambridge: University Press, Cambridge.

[2] Gidens, E. (2009). Politika i klimatske promene. prev. Đorđe Trajković. Clio: Бeograd

[3] Hawken, P., Lovins A., Lovins, L. H. (1999). Natural capitalism: Creating the next industrial revolution. London: Earthscan Publications.

[4] IPCC (2007a). Climate Change 2007: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the

- 418 -


Intergovernmental Panel on Climate Change [M.L. Parry, O.F. Canziani, J.P. Palutikof, P.J. van der Linden and C.E. Hanson (Eds.)]. Cambridge: Cambridge University Press.

[5] IPCC (2007b). Climate Change 2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [B. Metz, O.R. Davidson, P.R. Bosch, R. Dave and L.A. Meyer (Eds.)]. Cambridge: Cambridge University Press.

[6] Landsberg, H. E. (1981). The urban climate. New York and London: Academic Press.

[7] Neelin, D. J. (2011). Climate Change and Climate Modeling. Cambridge University Press: Cambridge.

[8] Sánchez, R. R., Seto, K., Simon, D., Solecki, W., Kraas, F. L. G. (2005). Science plan: urbanization and global environmental change. IHDP Report 15. International Human Dimensions Programme on Global Environmental Change, Bonn.

[9] Storch, H., Schmidt, M. (2006). Indicator-based Urban Typologies. Sustainability Assessment of Housing Development Strategies in Megacities. In: Tochtermann, K., Scharl, A. (eds.): Managing Environmental Knowledge. Proc. 20th Int. Conf. on Informatics for Environmental Protection Enviroinfo, Graz, pp. 145-152.

[10] Shaw, R., Colley, M., and Connell, R. (2007). Climate change adaptation by design: a guide for sustainable communities. TCPA, London

[11] Todorović, M., Ećim, O., Martinović, I. (2010). Izbor prilaza unapređenju energetske efikasnosti i održivosti zidanih zgrada. Materijali i konstrukcije, 53(2010), 5-27.

- 419 -

mladen pesic, ksenija bunjak - arhitektonsko i urbanisticko projektovanje kao nacin mitigacije i...

Documents