mixa jirauris gundi - საქართველოს ფოლკლორის...
TRANSCRIPT
4
saqarTvelos folkloris saxelmwifo centri
gamocemaze muSaobdnen: nana kalandaZe
baia asieSvili
nunuka SveliZe
nana valiSvili
uCa patariZe
Tea kasaburi
eka sayvareliZe
redaqtori baia asieSvili
damkabadonebeli kaxaber wurwumia
daibeWda Sps `favoritSi~
5
ioseb mWedliSvili _ poeti, prozai-
kosi, dramaturgi, eTnografi, mTargm-
neli, folkloristi. es regaliebi
erTi kacisaTvis sruliad sakmarisia,
rom misi saxeli daviwyebas ar mieces.
magram Tavis droze kargad cnobili
poeti, romelsac ioseb griSaSvilis
gverdiTac ki ayenebdnen, dRes axlo
warsulis miviwyebul moRvaweTa ricxv-
Sia moqceuli. amis erT-erTi mizezi,
SeiZleba, misi nawarmoebebis daubeW-
daobac iyos: bolSevikuri reJimis mier
aTvalwunebul pirovnebas, cxadia, xSi-
ri gamocemebiT ar gaanebivrebdnen. io-
seb mWedliSvili XX saukunis pirveli
naxevris mweralia da metad mrisxane
droSi mouwia moRvaweoba. 10-iani wle-
bis miwuruls is ukve saqarTveloSi
cnobili poetia. misi leqsebi Jurnal-
gazeTebSi ibeWdeba, ramdenime iakob
gogebaSvilmac Seitana `bunebis karSi~.
bavSvis samyaros, mecxvareTa yofas,
monadirul cxovrebas, saqarTvelos
istoriasa da warsuls gansakuTrebu-
li adgili uWiravs mis SemoqmedebaSi
(`giorgi mesame~, `aleqsandre bato-
niSvili~, `oiana-buiana~, `Sevardeni~,
`TeTri mdinare~, `monadiris dRiuri-
dan~...). gamorCeulad aRsaniSnavia Ta-
ioseb mWedliSvili(1888_1950)
6
vankara eTnografiul-folkloruli Canawerebi, mis mier aRwe-
rili xalxuri sanaxaoba-dResaswaulebi _ berikoba, yeenoba,
munji scenebi... xalxur Teatrze dawerili naSromebi: `qarTuli
xalxuri Teatri da misi msaxiobebi~ (1928 wels waikiTxa konser-
vatoriis did darbazSi koncertze), `qarTul sanaxaobaTa ma-
salebi~, `klasTa brZola qarTul xalxur SemoqmedebaSi~. ioseb
mWedliSvilis mier moZiebul sando masalebs ivane javaxiSvili
imowmebs `saqarTvelos ekonomikur istoriasa~ da `qarTuli mu-
sikis istoriis ZiriTad sakiTxebSi~. 1935 wels, Sinamrewvelobis
masalebis moZiebis mizniT, monawileobda ivane javaxiSvilis
TaosnobiT mowyobil samecniero eqspediciebSi garekaxeTsa da
erwo-TianeTSi. imave wels kote marjaniSvils axlda kaxeTSi
xalxuri dResaswaulebis mosaZieblad da Sesaswavlad. qarTuli
sanaxaoba-dResaswaulebi safuZvlad daedo istoriul piesas
`oiana-buianas~, romlis dadgma kote marjaniSvilsa da dodo an-
TaZes ganuxorcielebeli darCaT. samagierod SemogvrCa am pie-
sis lado gudiaSviliseuli eskizebi da lado asaTianis funago-
ria: `ar iqnebi Wkvianad, kidev daswer buianas~.
ioseb mWedliSvilis moTxrobebis, piesebisa da eTnografiu-
li werilebis SedarebiT sruli krebuli _ ̀ oiana-buiana~ _ 1966
wels gamoica zurab WumburiZis redaqtorobiT. ioseb mWedliS-
vilis Rvawli da mravalmxrivi Semoqmedeba vrclad warmoadgina
giorgi javaxiSvilma naSromSi ̀ leqsisa da simReris kvaldakval~
(2004 weli). aqvea mis mier mopovebuli biografiuli cnobebi da
ioseb mWedliSvilis arqivis mimoxilva, romliTac Cvenc vsarge-
blobT da mecniers did madlobas movaxsenebT.
ioseb mWedliSvili daibada 1888 wlis 1 ivliss garekaxeTis
sofel kakabeTSi, Raribi glexis ojaxSi. samoqalaqo saswavle-
blis damTavrebis Semdeg, 1910 wels, nino nakaSiZis daxmarebiT,
swavla qarTul saTavadaznauro gimnaziaSi gaagrZela. mweral
qals metad moswonebia momavali mwerlis gulwrfeli naTqvami:
uswavleli rom davrCe, rogor unda vweroo. mkacr reJimTan Seu-
gueblobis gamo, 1912 wels iosebi gimnaziidan daiTxoves. amitom
man saxelmwifo umaRles saswavlebelSi swavlis gagrZeleba ver
SeZlo da 1915 wels moskovSi Saniavskis kerZo universitetSi
Cairicxa.
xelmokleoba, siRaribe, samSoblodan episkopos leonidis
daxmareba, qarTvel studentTa sazogadoeba, `qarTuli Cais~
7
saRamoebi, ticiansa da galaktionTan erTad leqsebis kiTxva,
konstantine balmontTan Sexvedra da... yvelaze mTavari da
mniSvnelovani mis cxovrebaSi: moskovSi gaicno da daumego-
brda kompozitor dimitri arayiSvils, Semdeg ki es megobroba
SemoqmedebiT urTierTobaSic gadaizarda: ioseb mWedliSvils
ekuTvnis dimitri arayiSvilis operis _ `Tqmuleba SoTa rus-
Tavelze~ _ libretos galeqsili varianti. 1924-25 wlebSi man
rusulidan Targmna dimitri arayiSvilis romansebis teqstebi:
a. fetis `siov nazo~ da `varskvlaviansa Rames~; a. maikovis `aRs-
deq, Seinavarde~; m. davidovis `me Sen geli~; a. puSkinis `iveriis
mTebze~, `nu, nu imRer, turfav~, `vard-yvavilTa samefos modi~.
specialistebi gansakuTrebiT iwonebdnen `varskvlaviansa Ra-
mis~ Targmans: es romansi, `moxdenili Targmanisa da musikis er-
ovnuli bunebis wyalobiT, aRiqmeba rogorc xalasi erovnuli
nawarmoebi~ (p. xuWua, dimitri arayiSvili, monografia, 1980 w.).
dimitri arayiSvili da ioseb mWedliSvili moskovSi xSirad
saubrobdnen qarTuli xalxuri simReris Sesaxeb. erTxel io-
sebs SeuCivlia: `xalxi simRerebs ase mReris: erTi pirveli mo-
Zaxili, erTic meore moZaxili, danarCeni bans amboben. qalaqSi
rom Camovedi, sul sxva ambavia. am mSvenier simRerebs sxvadasx-
vanairi wesiT mRerian. amas xalxur simRerebs eZaxian lotbarebi
da verc ise mRerian, rogorc soflad~. kompozitori damowme-
bia _ Seni sayveduri samarTlianiao. erT-erTi aseTi saubari,
`baasi d. arayiSvilTan~, samSobloSi gamougzavnia da 1916 wels
gazeT `saxalxo furcelSi~ dabeWdila.
qarTuli xalxuri simReris siyvaruli ioseb mWedliSvili-
saTvis Tandayolili Tvisebaa, amas garemoc uwyobda xels. ro-
gorc dimitri arayiSvilTan saubarSi ambobs, misTvis ar iyo arc
Teatri, arc opera, iyo mxolod yeenoba, yvelieri da is mamapapu-
ri simRerebi, romlebsac xalxTan erTad isic mReroda. rogorc
Cans, xalxuri musikis did moamagesTan urTierTobam qarTuli
xalxuri simRerisadmi interesi kidev ufro gauRviva: `damebada
azri, momekriba soflebSi kargi momRerlebi da qalaqSi gamemar-
Ta saRamo, raTa xalxisTvis namdvili xalxuri simRera meCvene-
bina~. es survili man marTlac aisrula da ara erTgzis. ra Tqma
unda, am saqmis pioneri ioseb mWedliSvili ar yofila, magram mas
ekuTvnis aRmosavleT saqarTvelos, kerZod, kaxeli momRerali
glexebis Sekrebisa da rusTavelis TeatrSi gamoyvanis pirveli
8
cda (amas win uZRoda 1917 wels, samuel CavleiSvilisa da varlam
simoniSvilis xelmZRvanelobiT, TbilisSi pirvelad Camoyali-
bebuli gurul momReralTa gundi). rac mTavaria, mis saxel-
Tanaa dakavSirebuli samoci wlis mixa jiRauris aRmoCena da
farTo sazogadoebisaTvis gacnoba. rom ara ioseb mWedliSvili,
SeiZleba, mixa jiRauris lazaTianad da didi gemovnebiT Sesru-
lebuli simRerebi qorwilebsa da dReobebs verc gacdenoda da
qarTuli xalxuri simReris Semsruleblobis istoriaSi kvali
ar daetovebina.
didi saqmis keTeba did Zalisxmevas moiTxovs _ sixarulTan
erTad tkivili da zogjer umadurobac axlavs xolme. uamisod
arc mixa jiRauris gundTan urTierTobas Cauvlia da ara marto
masTan...
1933 wels ioseb mWedliSvilma dawera mogoneba (Tavad isto-
rias uwodebs) `mixa jiRauris gundi~, romlis xelnaweri dedani
folkloris saxelmwifo centris arqivSi inaxeba da sruli sax-
iT pirvelad qveyndeba. 1966 wels zurab WumburiZem `oiana-bui-
anaSi~ misi mokle, sakmaod gasxepili, xaverdovani redaqcia da-
beWda. cxadia, im dros baton zurabs dedniseul variants aravin
daubeWdavda, Tumca Tavad mxolod `mcire redaqciul cvlile-
bebsa da orTografiul Sesworebebze~ miuTiTebs.
folkloris saxelmwifo centrs (maSindel xalxuri Semoq-
medebis saxls) ioseb mWedliSvilisagan `mixa jiRauris gundi~
1945 wels SeuZenia. arqivSi Semonaxulia am naSromze avqsenti me-
greliZis recenzia-daskvna:
`saTauri ver amarTlebs Sinaarss, radgan mixa jiRauris gund-
ze imdens ar laparakobs, ramdensac sxva gundebze. bevri adgili
aqvs daTmobili wvrilmanebs, rogoric aris: momRerlebisaTvis
sadilis gamarTva da avtoris piradi damokidebuleba zogierTi
pirebisadmi. rac avtors undoda eTqva jiRauris gundis Sesaxeb,
SeiZleba sam-oTx furcelze moTavsebuliyo. miuxedavad amisa,
es naSromi xalxuri Semoqmedebis saxlisaTvis saWiroa, rogorc
istoroiuli masala xalxuri momRerlebis Sesaxeb~.
a. megreliZe 22/IV _ 45 weli.
mixa jiRauris gundis Sesaxeb sam-oTx furcelze moTavse-
buli masala ukve orjeraa gamoqveynebuli zurab WumburiZisa
da lado gegeWkoris mier. Cven mizanSewonilad CavTvaleT, rom
9
ukve dadga dro, misi Seulamazeblad dabeWdvisa, vinaidan mig-
vaCnia: dRes qarTuli sazogadoeba amisaTvis mzad aris. saTau-
ri imdenad amarTlebs Sinaarss, ramdenadac jiRauris gundi
izolirebulad, gandegilad, yvelasa da yvelafrisagan mowyve-
tilad ver iarsebebda. epoqa, misi simZime, gardamavali periodi,
komunisturi ideologiis wnexi mTeli simZimiT igrZnoba. Tum-
ca isic dasaSvebia, Cveni momRerlebisa da lotbarebis Sesaxeb
aseTi simarTlisaTvis mavans mainc ar hqondes yuri SeCveuli,
vinaidan `yovelive qarTulis, erovnulis dakninebis, xSirad
ki devnis pirobebSic, TavianTi simReriT erovnuli TviTSegne-
bis gaRvivebas emsaxurebodnen. imdroindeli presis furcle-
bze momRerlebi da lotbarebi lamis erovnul gmirebad arian
Seracxulni~ (ediSer garayaniZe, `qarTuli xalxuri simReris
Semsrulebloba~, 2007). `mixa jiRauris gunds~ am eiforiidan
gamovyavarT: TviT avtori da momReral-lotbarebi adamianebia
da maTTvis `araviTari adamianuri ucxo ar aris~. TvalSi sace-
mia avtoris tendenciuroba, subieqtivizmi da mravali pirovne-
bisa Tu movlenis mimarT araordinaruli damokidebuleba (Cven
xelnaweridan mxolod aSkarad tendenciuri, Seuracxmyofeli
adgilebi amoviReT da SevarbileT. red.), magram amas faravs am
araprofesionali, aramusikosi kacis midgoma qarTuli xalxuri
simRerisa da misi Semsruleblobis mimarT, rac dRes TviT spe-
cialistebSic eseoden sanatreli da saZebaria. SeiZleba vinmes
gadaWarbebulad, Rirsebis Semlaxavadac moeCvenos avtoris,
momRerlebisa Tu lotbarebis fulTan _ gasamrjelosTan _ da-
mokidebuleba. magram nu dagvaviwydeba, rom ̀ mgalobel-momRer-
lebisaTvis es saqmianoba Semosavlis wyaro iyo... da momRerlis
Sromis aunazRaurebloba sabWoTa ideologiisa da mentalite-
tis Sedegia, romelmac gansakuTrebiT Tavi iCina gasuli sauku-
nis 60-iani wlebidan: momRerlebi ansamblebSi sxvadasxvagvarad,
zogjer sastiki meTodebiT _ ZaldatanebiT mohyavdaT~ (ediSer
garayaniZe, `qarTuli xalxuri simReris Semsrulebloba~, 2007).
20-30-ian wlebSi xalxuri gundebisa Tu ansamblebis Seqmna,
glexebis scenaze gamoyvana, saqarTvelos qalaqebsa da kuTxeeb-
Si mogzauroba, Tanamedrove termini rom vixmaroT, komerciu-
li proeqtebia da, ragind gasaocari iyos, sabWoTa ideologia
Tavis sasargeblod iyenebda da xelisuflebac mxars uWerda. io-
seb mWedliSvilis cxovrebisa da Semoqmedebis Seswavla da `mixa
10
jiRauris gundis~ ucvlelad gamoqveyneba saWiro da aucilebe-
lia, radgan masTan dakavSirebulia XX saukunis pirveli naxev-
ris qarTuli musikaluri folkloris zogierTi mniSvnelovani
sakiTxi. Tanac `xalxuri musikis SesaniSnav moRvaweTa cxovre-
bisa da Semoqmedebis Seswavlis gareSe qarTuli musikis istoria
ver daiwereba~ (vano SilakaZe).
gamocemas erTvis mixa jiRauris gundis fonoCanawerebis
kompaqtdiski (moZiebulia anzor erqomaiSvilis mier).
daxmarebisaTvis did madlobas vuxdiT saqarTvelos erov-
nul arqivs, giorgi leoniZis saxelobis literaturul muzeums,
kakabeTis folkloruli ansamblis _ `berikacebis~ _ xelmZR-
vanels niko gigoSvils.
baia asieSvili
nana kalandaZe
11
1921 wels, Tebervlis 25-s, saqarT-
veloSi damyarda sabWoTa xelisufle-
ba. am ambavs me metismetad mtrulad
Sevxvdi: garda imisa, rom gazeTebSi
daibeWda Cemi antikomunisturi leqse-
bi (`mwuxrebi~ da sxva), scenaze, klu-
bebSi da yvelgan, sadac ki SesaZlebe-
li iyo, gamovdiodi imisTana mtruli
leqsebiT, romlebic, SemdegSi rom
momagondeboda, Jruantelsa mgvrida
da Tmebs yalyze miyenebda, Tan mik-
virda: amgvari leqsebisaTvis ratom ar
damxvrites.
Cemma becma da miuxvedrelma axal-
gazrdobam gaiara. davduRdi. mivxvdi,
rom vebrZodi imas, rac me menatreboda,
mivxvdi, rom Tavs qvas vaxlidi, mivxv-
di, rom saqarTveloSi sabWoTa xelisu-
flebis damyareba saqarTvelos mospo-
bas ki ar niSnavda, rogorc Cagonebuli
gvqonda, aramed, piriqiT: Turme mis
asayvaveblad da asamaRlebad Seicvala
reJimic da xelisuflebac. es mTeli
sigrZe-siganiTa da siRrmiT Sevigen,
magram gvianRa iyo. me ukve saxeli gami-
tyda da Cemma Tanamokalmeebma Sublze
damRac damkres: Sen kontrrevolu-
cia xar da aq adgili aRara gaqvso. ra
Tqma unda, imaT kargad icodnen, rom me
gulwrfelad mivxvdi Secdomebs, ma-
gram Cemi win gaSveba ar inebes, radgan
mixa jiRauris gundiistoria
12
maTTvis xelsayreli ar iqneboda. amis gamo CamovrCi kulturul
cxovrebas, Cems saqmes da budidan amovardniliviT davdiodi
usaqmod. amitomve bevri kargi saqmeebis SemZle xelfexSekru-
liviT viyav. yvelas sakmaod didi sabuTi hqonda Cemi Camoyenebi-
saTvis, ukan dawevisaTvis; mwerlobaSi win fexi veRar wavdgi, Tu
ar CavTvliT saxelgamis mier ramdenime Cemi nawarmoebis gamo-
cemas.
1927 wels, Zvelma sazogado moRvawem nikoloz (kola) eri-
sTavma ganizraxa literaturuli saRamos gamarTva rusTavelis
TeatrSi. mas ukve Seedgina saRamos programa da bolos mec mom-
marTa: _ ioseb, Sen xalxs uyvarxar, Seni leqsebis moTayvaneni da
pativismcemelni saqarTveloSi jer kidev sul ar gamqralan da
kargi iqneba, Tu Cems literaturul saRamos Senc daamSveneb.
didi siamiT davTanxmdi. kai xani ar gamovsuliyav scenaze da
amJamad mtkiced gadavwyvite apolitikuri leqsebis wakiTxva,
Tu meored gamomiZaxebda sazogadoeba, unda meTqva leqsi le-
ninisadmi, romelic ase iwyeba:
mzeebr Cavida igi saflavSi,
Cavida misTvis, kvlav amovides:
misi moZRvreba, viT mzis kaSkaSi
win gagviZRveba da gzas gagvikvlevs...
da sxva.
meore dRes unda yofiliyo afiSebi gakruli mTels qalaqSi.
imedi mqonda, masze Cemi gvaric iqneboda, magram afiSebis boZ-
Tan rom mivedi niko erisTavis saRamos saZebnelad, man ukanidan
mtaca xeli mklavSi da momesalma.
misgan gavige, rom afiSebis gakvris neba ar miuciaT, rogorc
yofili TavadisaTvis.
_ mere? _ vkiTxe nikos
_ mere isa, rom sxvanair xerxs mivmarTe: saRamos gamarTvis
nebas aZleven Zvel msaxiobs giorgi iordanovs _ iordaniSvils
(qarTuli Teatris msaxiobi).
_ mere? _ vkiTxe kidev erisTavs.
_ mere da iordanovs avaRebine nebarTva.
_ xom mainc moxerxdeba saRamo, xom miiReT nebarTva?
_ nebarTva ki miviReT, magram programaSi Seni gvari waSa-
les.
_ afiSa daabeWdvine?
_ ara, _ mipasuxa man, _ Sens magivrad sxva vinme unda Sevita-
13
no da vis mirCevo, _ mkiTxa man bolos.
bevri fiqri ar damWirda.
1915 wlidan ganvizraxe da miznad davisaxe, rogorme Tbilise-
li qarTvelebisTvis meCvenebina xalxuri momRerlebi da namd-
vili qarTuli xalxuri simRerebi momesmeninebina. amis Sesaxeb
moskovSi vebaase cnobil qarTvel kompozitors dimitri eg-
nates Ze arayiSvils da es saubari daibeWda maSindel akademiur
gazeTSi (`saxalxo furceli~, 9 dekemberi, 1916 weli).
baasi d. e. arayiSvilTan
am dReebSi Seviare Cvens kom-
pozitor d. e. arayiSvilTan.
didxans vibaaseT saqarTvelos
awmyo-warsul-momavalze da ker-
Zod, qarTul xalxur musikaze.
sxvaTa Soris metad sayuradRebo
azri gamosTqva batonma arayiS-
vilma qarTul xalxur simRere-
bze, romelnic mas aqvs Caweri-
li saqarTveloSi yofnis dros
fonografiT (xuTasamde xalxuri
simRera aqvs Cawerili).
baasis dros arayiSvilma, sxva-
Ta Soris, Tqva: me bevrjer movis-
mine xalxuri simRerebi sxvadasx-
va alagas glexebisagan, magram
gancvifrebuli davrCi, rodesac
igive simRerebi gavigone tfili-
sis scenaze qarTul momReralTa
gundisaganao, vsTqvi: ra aris saerTo am gundisagan namRersa da
xalxur simRerebs Soris, romlebic gagonili mqonda soflebSi
glexebisaganao. sofelSi verc erTgan ver hnaxavT, rom simRe-
raSi ramdenime piri iZaxdes pirvelsa da ramdenime moZaxili
misdevdes pirvelebsao. verc qalaqebSi kerZo simRerebSi naxavT
amas. es qarTuli simReris buneba ar aris, pirvelsac da meoresac
mudam TiTo piri ambobs, danarCenebi bans eubnebian. pirvelic da
meorec simReraSi ise mixveul-moxveulebs akeTeben, iseTnairad
Caakakan-Caarakrakeben xmas, rom yovlad SeuZlebelia es ram-
denime xmam erTad SeZlos. scenaze ki mTeli `rota~ pirvelebisa
dimitri arayiSvili
14
da meorebisa gamohyavT lotbarebsa da amaxinjeben xalxur sim-
Rerebs, radganac es mis bunebas sruliad ar Seefereba. kidev is
aris samwuxaro, _ Tqva arayiSvilma, _ rom tfilisis momReral
gundebis lotbarebs xSirad uyvarT TavianTiT ramis wamateba,
rac mudam afuWebs qarTul xalxur simReras. miT ufro sam-
wuxaroa esa, rom am lotbarebs Tavi didi mcodne hgoniaT da
sazogadoebac ujerebs maTa. SeiZleba, maTi aseTi simRerebi mi-
viRoT kidec, rogorc kargi, magram, rogorc qarTuli xalxuri
simRera, ki ara.
niWieri da sindisieri lotbari, Tu imas namdvili xalxuri
simRerebis Cveneba unda, arafers miumatebs, arc gamoaklebs,
radganac yoveli noti, yoveli mimoxvra xmisa damaxasiaTebe-
lia im xalxis sulisa, romelic masa mReris, es aris Zvirfasi
ganZi, imas unda gavufrTxildeT, es unda SevinaxoT, xolo, Tu
gamovcvliT, sxva saxeli unda davarqvaT da ara qarTuli _ nam-
dvili xalxuri simRera.
rac Seexeba operas, _ sTqva arayiSvilma, _ amboben, opera
qarTuli unda iyos, magram ar vici, ras eZaxian qarTul operas.
scenaze rom gmirebi gamoviyvanoT da TiTo-TiTos TiTo qarTu-
li erovnuli, xalxuri simRera vamReroT, es qarTuli opera ki
ara, araviTari opera ar iqneba.
opera iseTi rTuli, xelovnuri nawarmoebia, romelic Seicavs
Tavisebur filosofiur ideebs, magaliTad: ar SeiZleba aviRoT
romelime xalxuri simRera da ucvlelad gadavitanoT oper-
aSi. operas, rogorc yovel dramatiul nawarmoebs, aqvs Tavisi
mizani, romlis fsixologiac daxasiaTebulia musikiTa da sxva.
amitom xalxuri simRerebis ucvlelad gadatana operaSi ar aris
mxatvruli an SemoqmedebiTi forma musikisa da niSnavs mxolod
xalxur simRerebis etnografias; xolo Tu gvinda opera qarTu-
li iyos, masSi ise unda iqmnes qarTuli simRerebis kilo daculi,
rom qarTvelma Tqvas, qarTuliao, magram ver ki SeeZlos gamoc-
noba, Tu romeli simReridan aris igi amoRebuli da gadamuSave-
buli. aseTi opera qarTvelis guls moxvdeba da ucxosac didad
aamebs, _ ase daaTava baasi d. e. arayiSvilma.
... ra azri hqonda, risTvis mindoda xalxuri momRerlebis
TbilisSi Camoyvana? _ ueWvelia, mkiTxvels es kiTxva daebadeba.
miT ufro, cnobili iyo TbilisSi maSindeli simravle xalxuri
gundebisa, romelTa lotbarebic kamertonebis wkrialiT, to-
nis micemiTa da xelebis qneviT iyvnen cnobilni sazogadoebis
winaSe.
15
amis sapasuxod mokled unda vTqva: qarTul xalxur simReras
araviTari tonis micema da mere xelebis qneva ara sWirdeba. qar-
Tuli xalxuri simRera samxmiani, orxmiani da erTxmiania, umetes
SemTxvevaSi, samxmiani. pirvel moZaxils meore moZaxili mihyveba
da mere ramdenime bani Seavsebs harmonias, amasTanave yovlad
Seuwynarebelia ramdenime pirveli da ramdenime meore moZaxili
mRerodes, iseve, rogorc `evgeni oneginSi~ orma oneginma da
orma tatianam imReros.
xalxuri momRerlebi, vinc unda aiRoT, aramc Tu cnobili
momRerlebi, TviT glexic, romelsac Cveulebrivi niWi Ses-
wevs simRerisa, erTsa da imave simReras xan ase imRers, xan _
ise. mokled xalxuri simRera imas niSnavs, rom misi yoveli Sem-
srulebeli glexi am simReris avtoricaa. amitom SeuZlebelia
ramdenime kaci ambobdes pirvels da ramdenime _ meores.
rac Seexeba xelebis qnevas, es pirdapir uazroba da amao Sro-
maa. es Cvenma qalaqelma lotbarebma iswavles evropelTagan. ma-
gram erTi ram ver gamoicvnes: evropaSi xalxur simRerebs ki ar
uqnevdnen xelebs, aramed kompozitorTagan Seqmnil gundebs. me
vfiqrobdi, rom iseTi xalxuri simRerebi, rogoric Cvena gvaqvs,
evropelebs an ara hqondaT, an Tu aqvT, mas ar uqneven xels.
Cveni lotbarebi ki xalxur simRerebs aswavlidnen gun-
dis wevrebs, simRerasac amaxinjebdnen da mReris wessac Ra-
latobdnen (maT rom vkiTxoT _ akeTebdnen), rac xalxur simRe-
ras xalxurobas arTmevda, arTmevda originalur saxes.
swored am mizniT mindoda Camomeyvana soflidan xalxuri
momRerlebi. mindoda, TbiliselebisTvis meCvenebina, Tu ra iyo
qarTuli xalxuri Semoqmedeba, romelic Cveni maSindeli lot-
barebis xelSi maxinjdeboda da gadagvarebis gzas adga.
_ vin waSala Cemi gvari? _ vkiTxe nikos.
_ axalgazrda ymawvilia, mgoni, patiko qiqoZes ityvian.
_ ho, vici, _ waviburtyune CemTvis.
xelovnebis mTavar sammarTvelos maSin es ymawvili, narouS-
vili, luarsabiZe da sxvebi ganagebdnen. am axalgazrdebs me ar
movwondi, eWvis TvaliT miyurebdnen da yovelgvari sabuTic
hqondaT amisi: maT sruli ufleba hqondaT Cemi gvaris amoSli-
sac da Cawerisac, amitom kola erisTavs vuTxari:
_ Cems gvars rom waSlidnen, windawinve vicodi. amitom minda,
Cemi adgili iseT vinmes SevTavazo, romelic Cemze ukeTesad Tu
ara, nakleb mainc ar gamoitans scenaze Cveni xalxis Tavisufle-
bas, sikeTes, erovnul-xalxur saxes.
_ vis ginda dauTmo Seni adgili? _ SemekiTxa igi mouTmenlad.
16
_ didi xania ganzraxva mqonda, kaxeTidan Camomeyvana ganTqmu-
li momRerlebis gundi, magram amisi saSualeba ver movipove _
verc mefis reJimis dros, verc menSevikebis xanaSi da, me mgonia,
rom axla amisi dro aris swored. amitom Seni saRamosTvis kaxe-
Tidan gamovuZaxeb glex momRerlebs, romlebic Senc gasaxele-
ben, qarTvel xalxsac da Cemi mizanic miRweuli iqneba.
es rom vTqvi, kola erisTavs ise moewona, rom sixarulisagan
taSi Semokra.
_ vin ginda Camoiyvano? _ mkiTxa man bolos.
_ Sida kaxeTSi ganTqmulia glexi momRerali Sildeli dedas
levana. marTalia, yaralaSvilebi ufro karga mRerian qarTul
xalxur simRerebs, magram isini Tavadebi arian da maT scenaze
aravin gamouSvebs. amitom dedas levana jobia, is sawyali glexia
da kargi momReralic.
ra Tqma unda, romelime leqsis wakiTxvas sjobda, scenaze
gamogvetana imisTana simRerebi, rogoric aris: `kaxuri mraval-
Jamieri~, `Cakrulo~, `xeuro~, `mayruli~, `mxedruli~, `RmerTo-
RmerTo~, `Conguro~, `Tamar-mefe~, `alilo~, `Wona~, `berikaci
var~, `mkis simRera~, `Toxnis simRera~ da aTasi sxva.
gadavwyviteT da imave dRes depeSa vafrine TelavSi maswav-
lebel giorgi burWulaZesTan, raTa mas Sildidan dedas levana
wamoeyvana. amis gamo Cven saRamo erTi kviriT gadavdeT. nikom
meore dRes, mTavlitis moTxovniT, Secvala Cemi gvari dedas
levanas momRerali gundiT, rac Turme imaTac Zalian esia-
movnaT.
giorgi burWulaZem mesame dRes Camomgvara dedas levana da
misi pirveli moZaxili aleqsi eloSvili (isic Sildelia).
ra Tqma unda, es ori kaci, pirveli da meore moZaxilebi, sim-
Reras ver ityodnen, miT umetes, rom yovel simReras Tavisi mom-
Rerali hyavs, magaliTad: `mravalJamiers~ SesaniSnavad mReris
dedas levana, ̀ Cakrulos~ _ mixa avgaroziSvili, ̀ RmerTo-Rmer-
Tos~ _ aRniaSvili, nazara da sxva. yvela eseni rom gamomewvia,
araviTari saSualeba ara mqonda da vifiqre: rasac es ori kaci
imRerebs, jerjerobiT esec sakmarisi iqneba TbilisisaTvis, rac
Seexeba banebs, amas aq, TbilisSi, movuZebni-meTqi. asec moviqeci.
... dedas levana da eloSvili Cemsas Camovidnen, me maSin vcxov-
robdi Cemi pirveli meuRlis ira gercevas saxlSi (Sio CitaZis
Cixi 1), romelic funikulioris win axlad gaSenebul baRs ga-
dahyurebda. bina farTo mqonda da es sapatio stumrebi kargad
movawyve.
davabinave Tu ara stumrebi, davuZaxe Cems megobrebs da mom-
17
Rerlebis gamosacdelad patara
wveuleba gavmarTe. dedas leva-
nas simRera me gagonili mqonda
1908 wels da vSiSobdi, vaiTu
axla iseTi xma aRara hqondes
da xalxis winaSe ar Sevrcxve-
meTqi.
marTlac, dedas levana 76
wlis iyo, eloSvili _ 82-is da
qeifebSi gacveTil xalxs raRa
xma unda SerCenodaT?! imReres
simRerebi, am simRerebSi mosCan-
da uzarmazari genia qarTveli
xalxisa, misi kultura, saukune-
Ta ganmavlobaSi guliT natari
tanjvac, sixarulic, kvnesac da
sicilic, magram levanas gabza-
ruli xma, xolo eloSvilis aqa-
iq xrinwi, maRonebda, Tumc guls imiT vimedovnebdi, rom am Zve-
li ostatebis yelSi, rac unda mruded amosuliyo simRera, mainc
Jruantels mohgvrida msmenelT.
is dedas levana, romelsac bavSvobaSi vicnobdi, aRar iyo.
mas Tavisi pewi dahkargoda, xaverdi gadascveToda xmaze, magram
simReras isev ise mSvenivrad da ostaturad mReroda. man mTli-
anad mainc ver damakmayofila. amitom saRamos matarebliT vaf-
rine Cemi umcrosi Zma dimitri Cvens sofelSi _ kakabeTSi, sadac
cxovrobda samoci wlis momRerali mixa jiRauri da davavale:
mkvdari Tu cocxali, xvalve aq unda momgvaro-meTqi.
meore dRes, saRamos eqvs saaTze, dimitrim kakabeTidan Camoi-
yvana mixa jiRauri. momRerlebs gavacani erTmaneTi. avuxseni Cem
mier dawyebuli saqmis mizani da vTxove simRera. roca mixam dai-
wyo `Cakrulo~, dedas levanam yba daaRo da, cota ar iyos, ewyina.
mixas xma zariviT gaisma, oTaxi gaavso da Sig rom ver daetia, ga-
reTac gaiWra. am xmaze baRSi msxdomi xalxi wamoiSala da moaCer-
da Cems fanjrebs. dedas levanas Zalian ewyina da meore moZaxili
aRar uTxra.
qarTvelebs did RirsebebTan erTad didi naklica aqvT: Tu
Seatyo Tavis moZmes raime sikeTe, SuriT aivseba _ an gaskdeba am
SuriT an imdens izams, mospobs mopirdapires.
_ levan, _ vuTxari me, _ Sen Sens jeelobaSi mixasa sjobdi,
Seni saxeli qveyanam icis, magram ra aris, rom axla Teqvsmeti
dedas levana
18
wliT Senze umcross ukeTesi xma hqondes?! Tqven xom erTi dedis
Svilebi xarT, nu gauwevT erTmaneTs jibrs, piriqiT, erTmaneTs
uReli karga gauwieT, rom Cvens mSobel ers, Cvens xalxs, mTeli
sigrZe siganiT vuCvenoT xalxuri Semoqmedeba; amisTvis is did
madlobas gvetyvis, mis siyvarulsa da uaRres pativiscemas da-
vimsaxurebT. jibri ki am saerTo, erovnul-xalxur saqmesac
waaxdens da xalxsac SevezizRebiT, damijereT!
levanam yuri karga damigdo, eloSvilma kveri damikra da
levanac damTanxmda. oRond is ki miTxra, mixasTan SeCveuli ara
var, xma ara maqvs masTan Sewyobili da, amas garda, am simRerebs
garekaxeTSi sxvanairada mRerian, Sida kaxeTSi ki sxvanairado,
amitom SeiZleba ver SevewyoT erTmaneTs, kilo kilos ver mivuy-
enoT da simRera gagvifuWdeso.
davsxi isev sufraze. stumrad saukeTeso mcodne xalxi myav-
da mowveuli. maTTvis mobaneebad moviyvane Cemi biZaSvilebi _
giorgi da niko, ori kacic sxva. es sakmarisi iyo qarTuli xalx-
uri simReris saTqmelad. saerTod unda iTqvas, rom Cvens xalxur
simRerebs Svidi-rva kacis meti ar unda.
pirveli sadRegrZelo levanasi iyo. mixa jiRaurs vTxove,
dedas levanas sadRegrZelod `mravalJamieri~ daewyo. levanas
meore moZaxili davavale. mixam aarakrak-Caarakraka, levanam
Seutia Tavisi mediduri xmiT, Cvenc karga vuTxariT bani da Cems
saxls alya Semoartyes msmenelebma. garedan gvikveTavdnen _
esa da es simRera TqviTo.
vimRereT sxva simRerebic. levana da mixa mSvenivrad Seew-
yvnen erTmaneTs. gamexarda. camde aviwie, amaRam Tavs visaxelebT
xalxuri simRerebiT-meTqi.
sufridan Svid saaTze avdeqiT. me dedas levanasTan, mixa ji-
Raursa da eloSvilTan erTad pirdapir TeatrSi wavedi, danar-
Cenebi ki, visac bani unda eTqva, wavid-wamovidnen da dampirdnen:
naxevar saaTSi yvelani TeatrSi movidodnen.
auarebeli xalxi miawyda Teatrs. amas xeli Seuwyo gazeTma
`zaria vostokam~, romelmac didi interesi gamoiCina xalxuri
momRerlebisadmi, CemTan saxlSi gamogzavna fotografi, gadai-
Ro am momRerlebis suraTi da dabeWda kidec.
koncertis wina dRes, rodesac fotografma suraTi gadaiRo
da wamovida, mas Cvenc CamovyeviT rusTavelis prospeqtze. maSin
rusTavelis Teatris pirdapir trotuarze grZeli skamebi idga.
merxze CamovsxediT me, eloSvili da dedas levana. Cvens gverdiT
iyo saafiSo boZi, romelzedac, sxvaTaSoris, Cveni saRamos afiSac
gaekraT, romlidanac didi, erTi mtkavelis sigrZe asoebiT ewera
19
`dedas levana~. viRaca
kacma, trotuarze Cven win
rom modioda, TiTi gaiS-
vira afiSisaken da meore
Tanamgzavrs uTxra: ager
dedas levanao. levanas eg-
ona, SeeSala _ sxva kacSi
ereva, Torem me aqa var da
is iq uCvenebso. wamoxta da
miaZaxa: is ki ara, me varo.
magram ucnobi kaci gamv-
lel-gamomvlelSi airia...
levana davsvi skamze.
levana brazobda: vi-
Raca meZebs da SeeSalao.
am dros nacnobi
damelaparaka da damavi-
wyda, levanasaTvis amex-
sna, mas ki ar eZebdnen,
nacnobma nacnobs afiSa
aCvena, romelzec dedas levana didi asoebiT ewera. man ki kiTxva
ar icoda, arc is icoda, rom qalaqSi afiSebi gaekraT.
davbrundeT isev ukan.
sufridan rom aviSaleniT, koncertis dRes me Cemi mom-
RerlebiT Cavedi rusTavelis TeatrSi. Sesasvleli xalxiT iyo
gaWedili. gvicvnes da ganis dagdeba undodaT, gzis micema, ma-
gram teva aRar iyo. rogorc iqna, SevediT TeatrSi.
dedas levanac da mixa jiRauric gakvirvebulebi iyvnen amde-
ni xalxiT. maT egonaT, rom am xalxs maTTvis ki ara, sxva ram didi
saqmisTvis moeyara Tavi. ar icodnen, rom es Tavpirismtvreva da
zedatexa maTTvis iyo, maTi koncertis bileTebisaTvis.
es ̀ gastroliorebi~ Tavis sicocxleSi pirvelad iyvnen aramc
Tu scenaze, aramed _ TeatrSi, TbilisSi _ meored Tu mesamed.
amitom Zalian gakvirvebulebi yvelafers gaocebuli TvaliT
uyurebdnen da aTasnair rames mkiTxavdnen. scenaze dedas leva-
nam tyis dekoracia dainaxa...
_ aba, e, raRaa! _ iseTnairad gaikvirva, rom gamecina. saer-
Tod metismetad gulubryvilo da miamiti iyo. mSvenier, moxde-
niT sasacilo kiTxvebs iZleoda da Siga da Sig xumrobda kidec.
ise xumrobda, rom siciliT vixocebodiT:
_ Cemma colma rom gaigos, Tu am dReSi Cagvyare, ise dagwyev-
aleqsi eloSvili da levan asabaSvili.
gazeTi `zaria vostoka~, 1927 weli
20
lis, fexi agereodao.
_ raTa, levan?
_ maS, aba, e, sad mogviyvane! exla ro Tavi gagvanebo, sulian-
xorcianad davikargebiT.
levanas kiTxvebs Tavi gavanebe. davsxi erT adgilas, aqedan
fexi ar moicvaloT-meTqi da banebs davelode. naxevar saaTSi
unda mosuliyvnen, magram naxevari saaTic gavida, mTelic, isini
ki arsad Candnen.
cota Sevfiqriandi. maSinve karisken gavqandi.
Cemi momRerlebi Coxis kalTebze mebRauWebodnen, mal-male
Tavs nu gvanebeb, ar davikargoTo. isinica Relavdnen, mec.
_ kaco, amodena saxlebSi ro davikargoT, gzas viRa gviCvenebs.
Sildis tyeSi ar davkargulvar da am tyeSi rom davikargo, Tavi
meqneba mosaklavio, _ ambobda dedas levana.
me vamSvidebdi. Tan Semosaval karisaken gavrbodi da gamovr-
bodi, banebi ki arsada Candnen.
vidre gavagrZelebde ambavs, erTi garemoeba unda gavacno
mkiTxvels.
rogorc mogaxseneT, qarTuli xalxuri simRerebi saxelga-
texili iyo qalaqSi da damaxinjebulic. es rom xalxisTvis naT-
lad da mkafiod meCvenebina da dammaxinjeblebzec javri kargad
amomeyara, pirveli ganyofilebisaTvis nimuSad moviwvie Tbili-
sis xalxuri simRerebis momReralTa gundi aleqsandre maisura-
Zis xelmZRvanelobiT.
ai, es aleqsandre iyo iqa da guli mtkioda, rom imas unda Sevx-
vewnodi, moeca CemTvis ramdenime kaci, romelTac, Tu Cemi banebi
ar movidodnen, daxmareba gaewiaT CvenTvis.
vTxove maisuraZes. is siamovnebiT damTanxmda da zari misces
TeatrSi pirveli ganyofilebisaTvis.
farda rom aixada, aleqsandre maisuraZis gunds yoveli sim-
Reris gaTavebisas, xalxi uyviroda: Cqara gaaTaveT, dedas leva-
na gvindao. amiT aleqsandre Zalian nawyeni darCa. man, rogorc
iyo, daasrula pirveli ganyofileba. xalxs gauxarda, farda rom
Camovida, me ki vwuxdi, netav kidev gaegrZelebina, manamde iqneb
Cemi banebi gaCeniliyvnen sadme.
antraqti TxuTmet wuTs gavagrZele, iqneb banebma Semomis-
wron-meTqi. kidev mindoda gamegrZelebina, magram xalxi adgi-
lidan ar iZvroda, ismoda SeZaxilebi:
_ dedas levana!..
_ droa!
da kidev vin icis, ras ar iZaxda xalxi.
21
Cemi banebi ki isev arsada Candnen. albaT gadakrulSi myofebs
saxlSi tkbilad CaeZinaT da ainunSiac ar mosdiodaT is gasaWi-
ri, romelSiac me yelTamde viyav Cavardnili.
me isev maisuraZis amara davrCi.
naTxovni banebi momca _ oTxi kaci. kulisebSi wavamRere, raTa
rogorme maTi xmebi erTmaneTisaTvis Semewyo, magram vatyobdi,
araferi gamodioda. xalxi ki yviroda: Cqara, droao!
bolos SevTanxmdiT ase: me migdeT yuri, bans me vetyvi da xelebs
nu gamaqnevinebT, yuri Cemke gqondeT: dauSveb bans _ dauSviT, avu-
wev _ auwieT-meTqi. magram TviTon mec ise viyav aRelvebuli, rom
wamRerebis dros Tavadac ar vambobdi sworad da imaTac vrevdi.
xan Cemi imedi mqonda, xan imaTi, rom, aha, an exla movlen, an
exla-meTqi. magram mosasvlelebi mainc arsada Candnen.
davrCi Cemi Tavis imedad.
moTminebis fiala aevso xalxsac da mec.
bolos avawevine farda... roca xalxi sul dawynarda da molo-
diniT gaikminda, gavuZex win momRerlebs da gavediT scenaze.
swored afeTqebasa hgavda parterSi avardnili taSis griali.
mTeli naxevari saaTi ismoda `vaSa~-s Zaxili da taSi.
_ gaumarjos qarTveli xalxis genias! _ yviroda zevidan vi-
Raca.
aleqsandre maisuraZis gundi. 1910 weli
22
am ambiT gakvirvebuli momRerlebi gaxetebuli dadgnen sce-
naze da ar icodnen, ra eqnaT. me vuxsnidi, vuyvirodi, qudi moi-
xadeT da xalxs salami mieciT-meTqi. magram im aurzaurSi ver-
aferi gavagebine, maSin movglije dedas levanas Tavze qudi da
CavZaxe yurSi, xalxs salami mieci-meTqi.
miuxedavad imisa, rom maT es scenaze gasvlamde avuxseni,
mainc yvelaferi daaviwydaT. bolos, rogorc iyo, levanam xeli
aswia zeviT, _ gaumarjoso, _ daiyvira.
xalxi dawynarda. momRerlebi maTTvis gamzadebul skamebze
davsxi, xolo me mokle sityviT mivmarTe xalxs:
amxanagebo!
Tqven mogexsenebaT, rom warsulSi sazogadoebis yvela fenas
hyavda Tavisi gemovnebis momRerlebi. ruseTis saimperatoro Tea-
trSi cnobilni iyvnen Saliapini, sobinovi da sxvebi. magram nuravin
ityvis, rom im xalxs hqonda gemovneba da ZonZebSi gaxveul qarT-
vel glexs ki ara _ Cven glexsac uyvarda Tavisi momRerlebi.
dRes aseT momRerlebad cnobili arian dedas levana, mixa av-
garoziSvili da sxvebi. qarTvel xalxs vTxov, mousminos Tavis
guliscemas.
xalxma taSi damikra da mivubrundi dedas levanas.
_ levan, mixa daiwyebs da Sen moZaxili uTxar, Cvenc mogyve-
biT.
_ kaco, me jiRaurTan Sewyobili ara var, eloSvilma miTxras
pirveli, _ iuara levanam.
sisxli TavSi meca sibraziT. vici, radac ar unda levanas im-
Reros mixasTan. levana saxelganTqmuli momReralia mTel Sida
kaxeTSi, man siberis gamo xma dakarga da ar unda, imaze kargi ga-
moCndes jiRauri. amitom ambobs: pirveli eloSvilma miTxras, es
Cemi momReralia, SeCveulebi varTo.
_ ra dros vaWrobaa, kaco! _ vuyviri levanas da vatyob, ra-
Rac lamazi ar gamodis, lamazi suraTi ar ixateba mayureblis
TvalSi.
levanam isev aleqsi eloSvili miisva gverdiT da saCqarod
SemosZaxa `kaxuri mravalJamieri”. eloSvilma xrinwiani xmiT
auw-dauwia, misi xma levanas zorba da yoyoCa-medidur ruxruxSi
aRara ismoda. es undoda swored levanasac: igi sxvas ar gauSvebs
win, saca is aris, iq imis meti aRaravin ar unda Candes.
mixa jiRauri moikumSa, es patara tanis kaci ufro dapatara-
vda da gairiya. gulxeldakrefili idga ganze, rogorc Witlay-
amokruli, gaZevebuli, dawixluli...
mec avirie. sibrazisagan oflma xan civad damwinwkla, xan _
23
Tbilad. bans veubnebodi, magram vatyobdi, rom verc me vambobdi
sworad da veRarc maisuraZis gundis wevrebi. Cemi goneba sul-
mTlad areuli iyo.
vaivaglaxiT, rogorc iyo davasruleT simRera. xalxma mainc
ovaciebi gagvimarTa taSiTa da, _ ,,gaumarjos~, _ ZaxiliT.
roca darbazi miwynarda, viRacam didi xmiT daiZaxa, romelia
dedas levanao.
dedas levanam es Taviseburad gaigo: mas es is kaci egona, ro-
melic guSin afiSaze uCvenebda Tavis Tanamgzavrs, ager dedas
levanao.
es uzarmazari kaci saCqarod wamoxta, aiSvira xeli da daiZaxa:
_ me var, me!
mTeli Teatri axarxarda da gaimarTa baasi scenasa da dar-
bazs Soris. dedas levanam, am veeberTela tanis kacma, xelebis
farCxviT daiwyo darbazidan gadmosrolili kiTxvebis pasuxoba
da, ramdenic ufro aRar emorCileboda igi Cems gankargulebas,
imdenad ufro masxamda civi ofli.
am dros mixa jiRauri wamebulis xativiT idga scenis gana-
piras da morcxvad gahyurebda xalxs TeTri warbebqveSidan. es
mokle tanis, TmaTeTri moxuci SesaniSnav, umanko STabeWdile-
bas tovebda xalxze, romelic mas ar icnobda.
levanam, darbazTan baasi rom gaaTava, skamze dajda, mere win,
Tavis fexebTan, daafurTxa da furTxi fexiT gasrisa, rogorc
glexebma ician.
amaze xalxSi sicili atyda, ra Tqma unda, ara boroti sicili,
aramed megobruli. xolo me viwvodi sircxviliT, Tumc kargad
vatyobdi, rom xalxi Cems mdgomareobaSic Sedioda da codvad ar
miTvlida maTs gauwvrTnelobas. levana isev boboqrobda.
_ mixav! _ davuZaxe jiRaurs, rodesac vatyobdi iryeoda
yvelaferi, isic aSkara xdeboda, rom dedas levana daumsaxureb-
lad nebivrobda, mas Tavi SildaSi egona moqeife Tavadebs Soris,
aRaravis, aRarc me da aRarc sxvebs, angariSs aRar uwevda.
mixam momxeda.
_ modi aq, mixav, _ vuTxari mas.
napoleoniviT tandabali da masaviTve gulxeldakrefili,
daRonebuli mixa movida CemTan. xeli avwie xalxis gasaCumeblad,
romelic darbazidana gvTxovda, gvemRera `xeuro~, `Conguro~,
`naduri~, `SroSanav, SeSa daude~, `RmerTo-RmerTo~ da sxva.
xalxi daSoSminda da vTxove, moesminaT mixa jiRaurisTvisac.
radganac mas aRaravisTan ar SeeZlo emRera, gamovacxade, rom
igi Seasrulebda `urmuls~. `urmulis~ xsenebam didi taSi ga-
24
moiwvia. me kide avwie xeli
imis niSnad, rom moesminaT
CemTvis. xalxi dawynarda,
bolos sul gakminda suli.
afundrukebuli dedas le-
vanac davsvi Tavis alagas
da xalxs movaxsene:
_ moqalaqeno! mapa-
tieT, rom es xalxuri gun-
di xalxuri simRerebiT ver
movawye karga da mxolod
oTxiode simReris Tqma
movaxerxeT, isic Zlivs.
iqneb Tqven ifiqroT, rom
me movstyuvdi, radgan de-
das levanasi, eloSvilisa
da jiRauris meti aravin
Camoviyvane da misayvedu-
roT, ratom maTTan erTad
TanamomRerali banebic ar
Camoiyvanao.
aseTi sayvedurebi mar-
Tali iqneboda, amisi SeZle-
ba rom mqonoda. qarTuli
xalxuri simRera rom karga
imReros kacma, saWiroa aTi-
Tormeti piri erTmaneTs
SeCveuli. aTi-Tormeti piri-meTqi vambob, radgan orpiri sim-
Rerebic aris, Torem TiTo simReras xuTi kacic imRerebs. aTi-
Tormeti kacis Camoyvana Sildidan moiTxovda imdens, ramdensac
dRevandel pirobebSi verc me da verc sxva pirovneba ver SeZleb-
da. amitom vifiqre: pirvel-meore moZaxilebs Camoviyvan da bans
qalaqelebs vaTqmevineb-meTqi. magram, Cemda samwuxarod, qala-
qma sofels ver uTxra bani. Cemma sityvebma _ „qalaqma sofels
ver uTxra bani“ _ gamoiwvia darbazSi guliani sicili, radga-
nac maSin xelisuflebis mier gadmosrolili iyo lozungi: „piri
soflisaken!~ sicili rom gaTavda, me isev ganvagrZe:
_ amitom Cemi Tavi damarcxebulad mimaCnia. mainc mgonia,
rom am oTxiode simReriT warmodgena geqnebaT qarTul xalxur
simRerebze. axla, gTxovT, mousminoT TqvenTvis jer ucnob mom-
Rerals, mixa jiRaurs, romelic, `urmuls~ Seasrulebs.
mixa jiRauri
25
xalxma kidev damikra taSi.
mixa win wamovayene da xalxi ise gaikminda, gegonebodaT arc
erTi kaci aRar aris Sigao. mixa Tvals ar maSorebda, rogorc da-
Cagruli, sruliad morCili iyo. vaniSne, daiwye-meTqi. man qamar-
Si Caiyara xelebi cerebiT da dinjad, wynarad, swored imgvarad,
rogorc maisSi bulbulma icis xolme gaTenebisas, amoikakana
`urmuli~. am dros pirSi rom SegexednaT, gegonebodaT, pirmoku-
muli ariso da gakvirdebodiT: maS saidan amodis aseTi tkbili,
saamuri, rakraka, siamovnebiT gulisamomqoTebeli xmao. mixam
auwia TandaTan, zRvis SxefebiviT mirek-moreka saamuri hangebi
darbazis mdumarebis ganuzomel sivrceSi da gulRviZli Tan
amoayola mas.
aqamde sircxvilis oflmodebuli, nervebaSlili da xalxis
win Sercxvenili, am hangebis mosmeniT mec vikurnebodi, vmSvid-
debodi da TandaTan vswordebodi welSi, rom Cemma cdam amaod
ar Caiara.
xuTjer daabruna mixam simRera. igi mReroda Cems xalxurad
daweril leqss, romelic sul ucbad daiswavla Sin:
gaswi, kameCo rqiano,
Seni meuRle mqviano,
gamiyva samSvidoboSi,
oblebi mimeliano.
netai, wuTisofeli
rad aris mouwyobeli,
kaci kacisa mWameli,
Zma ZmisTvis avis mdomeli?
varskvlavo, caze gadmojeq,
mTvarev, wamodeq winao,
gza gaminaTe uvali,
droze mivide Sinao.
neta, aravin Ciodes,
suyvela swored diodes,
saca ekali sTesia,
TavTuxi amodiodes!..
gaaTava mixam, magram rogor gaaTava! iseTi taSi dahkra xalx-
ma, rom sixarulTan erTad, SiSmac amitana. ase megona sarkino-
zebi Semoesivnen da angreven-meTqi Teatrs. amtvrevdnen skamebs,
isrodnen qudebs, yvavilebs, raRac nivTebs... erTi sityviT, me da
mixa viyaviT ovaciebis qariSxalSi.
roca xalxma taSiT guli ijera, avwie xeli da gavaCume. vuTx-
26
ar mixas, gaimeore-meTqi. Tanac axla sxva leqsi eTqva. mixam dai-
wyo:
uwindel droSi Tavadni
uwruwunebdnen qorebsa,
axla ki maTi colebi
tyeSi dasdeven Rorebsa...
da sxva.
mixa mReroda da me mdumared vzeimobdi Cems gamarjvebas. es
gamarjveba ki maxarebda imiT, rom davinaxe: qarTvel xalxSi ar
Camqraliyo siyvaruli, davinaxe, rom xalxi siamovnebiT isunT-
qavda Tavisi warsulis ambavs, Tavis istoriul sazrdos xarbad
Seeqceoda.
oTxjer Tu xuTjer gaameorebines es simRera. kidev rom iT-
xovdnen, xalxs movaxsene: aris meore simRerac aranakleb sayva-
reli, vidre `urmuli~, davasaxele `orovela~, romelsac guTan-
ze mRerian. mixas `orovelac~ ramdenjerme gaameorebines, da,
rom xalxi sul ar gamZRariyo, farda CamovaSvebine.
ase davasrule pirveli koncerti am saxalxo „gastrolio-
rebisa“ rusTavelis saxelobis TeatrSi 1927 wlis maisis 21-s.
Teatridan rom gamovdiodiT, mixa mekiTxeboda eleqtrolam-
pebis Sesaxeb:
_ kaco, rogori lampebia, Sig navTs saidan asxameno?!
gamecina da vuTxar: magaSi navTs ar asxamen, eleqtrobaa da,
Sin rom mivalT, iq agixsni-meTqi.
axla dedas levanam mkiTxa:
_ ra msxlebiviTa hkidia maRla, erTi-ori ro movwyvito da
Cem qoxSi Camavkido, ar gaanaTebeno?
imasac davpirdi, saxlSi agixsniT-meTqi, magram misTvis
eleqtrobis asaxsnelad ar mecala _ galanZRva da sayvedurebi
mewada mxolod.
Teatridan rom gamovediT da Cemsas wavediT, gzaSi xalxi ag-
vedevna. taSs gvikravdnen da iZaxodnen: vaSa, jiRauro! vaSa, mom-
Rerlebo! TiTqmis naxevari Teatri ukan gamogvyva da saxlamde
migvacila. Ramis Tormeti saaTi iyo, Sin rom mivediT. xalxi Cemi
saxlis win gaCerda. dedas levanas vuTxar: aq mainc imRere-meTqi
mixasTan. levana damTanxmda. Cemi saxlis zeviTa aivani gadioda
funikulioris win gaSenebul baRze da Tavs dahyurebda Sio
CitaZis Cixs, romelic xalxiT iyo savse. Cven gavediT aivanze.
mixam daiwyo `Cakrulo~, levanam meore moZaxili uTxra. xalxi-
dan viRac ucnobebi amovidnen da miTxres, bans vetyviTo. Ramis
Tormet saaTze gaimarTa Cems binaze meore koncerti, romlis
27
mosasmenadac auarebelma xalxma moiyara Tavi.
amJamad SesaniSnavad uTxra levanam moZaxili jiRaurs da
es koncerti bevrad daemjobina TeatrSi gamarTuls. ukeT rom
vTqvaT, aq gaimarTa namdvili koncerti, romelic Ramis sam saa-
Tamde gagrZelda. roca davatyve, xalxi aRar apirebda wasvlas,
momRerlebi saxlSi SevipatiJe da xalxs gamovucxade: saSinao
koncerti dasrulda da mokle xanSi kidev gavmarTavT koncerts
operis TeatrSi-meTqi. isinic didi taSiTa da vaSas ZaxiliT
daiSalnen.
meore dRes dedas levana, jiRauri da eloSvili, Sinaure-
biTurT, Semovisxi sufris irgvliv da daviwye sayvedurebi:
Sevexe Cvens istorias da istoriuli magaliTebiT davanaxe maT,
Tu Surma, jibrma da mtrobam rogor gaanadgura qarTveli eri
Zvel droSi. es axla mainc unda SevignoT. dedas levanam sadRe-
grZelos neba iTxova. aiRo Wiqa da yvelaferi gulaxdilad Tqva:
mixav, me Sens winaSe da qarTveli sazogadoebis winaSec damnaSave
var. Cemma saZagelma bunebam Tavi wamarTo da jibri gagiwie. jibri
gavwie imitom, rom me didi saxeli mqonda, toli ara myavda sim-
ReraSi, yvelgan Cemi saxeli yvelaze maRali iyo da aq ki, qalaqSi,
sadac Cvenma sayvarelma da saTayvanebelma iosebma Camogviyvana,
vnaxe, rom Cemze maRali kaci dgas Cems gverdiT. amitom vijiute.
guSin, roca Sen aq simRera daiwye da Seni mokuWuli piridan is
xma amovida, TavSi raRacam damkra, SevSindi, ase megona, safla-
vTan mimitanes-meTqi da aRar vicodi, rogor gadamerCina Cemi
Tavi damarxvas. mainc ver gadavirCine: Seni wkriala xma ise amo-
dis piridan, ase ggonia, ybas ar aRebso. me ki imodena ybas vaReb
simReris drosa, rom Sig Camxedo, RviZlebs dainaxav, mainc ve-
raferi gamodis. es, ra Tqma unda, Cemi siberis bralia, magram si-
bereSic veRar moviTmine Cemze ukeTesi da gagiwie jibri. amiT,
vazarale Cemi Tavi, Cveni iosebic da sazogadoebac. me exla unda
gamovtyde da vTqva, rom Sen Cemze kargi momRerali xar, amJamad
bodiSic unda mogixado da gTxovo patieba. Sen Cemi umcrosi Zma
xar da unda mapatio. me iqve (TeatrSi) vgrZnobdi, rom cuds vCa-
diodi, magram mainc vCadiodi. rad? ar vicodi. dabrmavebuli
viyavi SuriT, aRaraferi mesmoda. me exla moverie Cems saZagel
bunebas, davZlie igi da wminda guliT geubnebi: icocxle Cveni
xalxis sakeTilod da mapatie Secodeba...
TiTqmis sityva-sityviT esa Tqva dedas levanam, ufro metic,
vidre me davimaxsovre. kargi molaparake iyo, artistulad iqnev-
da xelebs da saxis moZraoba laparakis dros simpaTias iwvevda
msmenel-mayurebelSi.
28
mixa wamodga da madloba gadauxada levanas sadRegrZelo-
saTvis. man arc icoda laparaki da verca Tqva rame, mxolod me
miTxra: me magnairi jibriani ara var, me cxvariviT kaci var, yur-
Si ro xeli wamavlo, saiTac ginda, iqiT wamiyvan. Tanac rogorc
magan me damCagra da jibri gamiwia, egeTs verc erTi kaci ver gaa-
keTebs, arc msmenia da arc gamigia...
sufraze rom visxediT, kidev momividnen stumrebi, romelT-
ac arc vicnobdi da arc raime kavSiri hqondaT CemTan. aseTebi
bevri myavda. gareT isev grovdeboda xalxi. mec Ria mqonda sax-
lis kari, rom simRera gareT gasuliyo da, visac surda da Cems
megobrad grZnobda Tavs, Sin Semosuliyo. magram isic vicodi,
bevri qalaqeli lotbari SeZrwundeboda da, ueWvelia, mtrebi
gamiCndebodnen.
sanam rusTavelis Teatri angariSs gagvisworebda, sami dRe
gavida. am sami dRis ganmavlobaSi CemTan sul qeifi iyo _ dRec
da Ramec.
erT dRes Cems meuRles ira gercevas (maSin rusi myavda colad,
romelmac qarTuli kargad Seiswavla) mivande momRerlebis mov-
la-patronoba. iram isini qalaqSi saseirnod waiyvana, moatara
muzeumebi, mere nariyalazec aiyvana da auxsna am cixis istori-
uli warsuli. saRamoze rom movidnen, ira icinoda: unda saRvTo
gadaixado, rom dRes yvelani movediT saxlSio, es glexebi kina-
Ram avtomanqanam damiWylita da mec mivye zedao; xan tramvais
vagonqveSa cviodnen, xan _ manqanis, da warmoidgine, xan etlis
qveS, romelic amJamad TbilisSi Zalian iSviaTia...
miuxedavad kargi Semosavlisa, wminda Semosavali mainc cota
darCa. am Cems momRerlebs TxuTmet-TxuTmeti maneTi gadavuw-
yviteT gzisa da qalaqSi sacxovrebeli xarjebis garda. TxuT-
meti maneTi TiTosTvis 1927 wels arc ise cota iyo. Tumani maSin
oqrosTan Wrida da araferi ukmayofileba ar SeeZloT amis gamo
eTqvaT, Cvenc sindisi sruliad damSvidebuli gvqonda.
angariSis miRebis Semdeg Sin rom mivedi, iras isini ukve
moelalna qalaqidan; TviTon sadils akeTebda, momRerlebi ki
baRSi gasuliyvnen.
dedas levanas gars xalxi exvia, artistulad Slida xels da
laparakobda, acinebda ucnobebs da dros atarebda.
iram miTxra, sadili mzad ariso. me aivnidan davuZaxe momRer-
lebs, modiT visadiloT-meTqi.
sadilad davsxediT.
sxvaTa Soris, arc acia, arc acxela, da levanam wamoiZaxa:
29
_ weRan viRaceebi dagilanZRe.
_ raTa? _ vkiTxe mas.
_ raTa da imitom, rom raRaceebs gveubnebodnen Senze.
_ ras geubnebodnen?
_ rad ginda Senc icode, Cven, sulerTia, mas ar davujereT.
gavlanZRe kidec.
maSinve mivxvdi, rom amuSavda mteri. es mteri erovnulad
ugnuric unda yofiliyo da piradad SuriTa da RvarZliT sav-
se, romelic arc gacxonebs da arc TviTona cxondeba. levanas
ar Cavacivdi kiTxvebiT. vicodi, rom isini yvelafers TviTon
ityodnen.
_ iseTi rameebi gviTxres, ioseb, rom giJic ar daijerebda. an
ra dasajerisia, Sen iseTi kaci iyo, qveyanas yvlefamde, ramdeni-
me kaci dageRupnos, maTi col-Svili mSieri gageSos, agewiokebi-
nos da didi qoneba SegeZinos, _ ambobda levana. Tan im ucnobebs
lanZRavda imis niSnad, viTom ara mjerao, magram vatyobdi, rom
mainc raRaca sjeroda.
me yurs vugdebdi da arc vimarTlebdi Tavs, arc vTanxmdebo-
di misgan Cemze gagonil ciliswamebas. mxolod vfiqrobdi gul-
Si: Cems sicocxleSi arc vali mmarTebia visime, arc vismes mar-
Tebia. sul siRaribeSi viyav da dedamiwis zurgze erTi adamia-
nic ver ityvis Cemze cuds, samduravs, Wiac ki ar gamiWyletia da
saidan gamoigones es Worebi. piriqiT, sul sxvisTvis vzrunavdi,
sxvis saqmeebs ufro guliTa da muyaiTad vakeTebdi, sazogado
saqmeebisTvis viyav Tavgadakluli, ganwiruli da mainc rogor
axerxebdnen es bneli adamianebi Cem Sesaxeb am sazareli ciliswa-
mebis gavrcelebas-meTqi.
_ axla kidev isa gvkiTxa, ganagrZo levanam, ramdeni mogcaTo.
me vuTxar, raSi gekiTxebaT an ra unda mogvces, kacma qalaqi gva-
Cvena, Cveni Tavi xalxs gaacno da dRedaRam gvaqeifebs. maSin iman
gviTxra: magre nuRar iqceviT, nu xarT gagriebi, Wkuaze modiT,
glexebo, gamofxizldiT, sabWoTa xelisuflebaa Tqveni yuris-
mgdebeli da aravis neba ara aqvs, mogatyuos da tyavi gagaZroso.
ra unda mogvatyuos-meTqi, _ vuTxari, _ mag kacs CvenTvis sike-
Tis meti araferi gaukeTebia. fuli mogcaTo? _ ikiTxa kidev. me
vuTxar, fulis misaRebad wavida TeatrSi da mogvcems, ma ra iq-
neba. as-asi Tumani mainc gergebaTo. me ase vupasuxe: ram gagagiJa,
Se oxero, as-asi Tumani rom Cven mogvces, im xalxs raRa pasuxs
aZlevs-meTqi...
ase laparakobda levana da mimtkicebda, rom man im viRaca
aramkiTxe apekuns ar daujera, piriqiT, galanZRa kidec. magram
30
yvelaferze etyoboda, rom glexebi ukve mowamlulebi iyvnen.
maT marTla bevrad da SeuZleblad miaCndaT as-asi Tumani,
mec gamixarda, rom ugnurma mterma as-asi Tqva da ara aT-aTi,
Torem aT-aTi rom eTqva, daijerebdnen... diax, maT SeuZleblad
miaCndaT as-asi Tumani, magram mainc raRac Sxami hqondaT yurSi
CawveTebuli, iseTi Sxami, romelic awvalebda, qenjnida kidec,
abrZolebda Tavis TavTan da aiZulebda, CemTvis bodiSi moexa-
daT.
as-asi Tumani!
xumroba xom ar aris. Teatrs sul rvaasi maneTi hqonda Semo-
savali da, xarjebs rom gavediT, ocdaxuTi TumaniRa darCa. aqe-
dan dedas levanas, mixas da eloSvils iordanovma da erisTavma
TxuTmet-TxuTmeti maneTi misces, xolo me _ ocdaxuTi. maT-
Tvis gadasacemi fuli me mqonda jibeSi.
roca sadili gavaTaveT, gaviyvane isini calke oTaxSi da vu-
Txar:
_ levan, mixav da aleqsi! Tu TqvenTvis rame damiSavebia, unda
mapatioT. me gavakeTe qarTvelebisaTvis sayvareli saqme: dava-
naxe Tbilisis mcxovrebT, Tu rasa hqvian qarTuli xalxuri si-
mReris xalxurad Sesruleba. es gavakeTe Tqvenis saSualebiT,
amisTvis Zalian did madlobas giZRvniT. rac Seexeba fuls, ama-
ze unda bodiSi mogixadoT: as-as Tumans ver mogcemT. saRamos
gammarTvelebma TqvenTvis TxuTmet-TxuTmeti maneTi gadasdes,
me margunes ocdaxuTi. am ocdaxuT maneTsac mogcemT, radgan me
fulis interesi ara maqvs. amasTanave gzis fulic momces Tqven-
Tvis. ai, yvelaferi aqa maqvs. gaZlevT am fuls da gindaT amaRa-
mis matarebliT wadiT kaxeTSi, Tu gnebavT _ dilaze. me kidev
SemiZlian Tqveni Senaxva or dRes. xolo Tu es fuli TqvenTvis
cotaa, maSin moZebneT is kaci, romlis azriTac as-asi Tumani
gergebaT, iman gamarTos Tqveni koncerti rusTavelis TeatrSi
da as-asi Tumanic mogceT. ueWvelad ase moiqeciT. deda Seger-
ToT colad, Tu ase ar moiqceT, ase ar mosTxovoT im kacs.
_ ras ambob, kaco! ras ambob, kaco! _ ayvirdnen isini, _ Sen
meti aravin gvinda, Sen iqiT Cven kacebi ara varT. arc gvinda Seni
fuli. arc Cvena varT fulis kerpebi. isic metia CvenTvis, rom aq
Camogviyvane da dRedaRam gvaqeifeb.
me mainc gavunawile fuli da Cemic gavuyavi.
Cemi fuli ar indomes. ukanve damibrunes, miTxres: Tu kidev
SemogvaZlev Sens fuls, SenTan fexs aRar davadgamTo...
_ amaRam waxvalT Tu xval? _ SevekiTxe.
_ rom aRar SegawuxoT, amaRam wavalT... magram, _ sTqva leva-
31
nam, _ kargi iqneba, Tu am Cveni fuliT SenTan kidev erTxel gava-
tarebT karg dros. axla Cven gvinda Cveni jibiT gaqeifoT. mere
gamovemSvidoboT erTmaneTs.
_ ara, _ vuTxari me, _ TqveniT ki ara da CemiT gagiwevT kidev
erT maspinZlobas.
gadavwyvite kargad gamestumrebina.
im RamisTvisa da meore dRisTvis Sevamzade qeifi. Sevatyo-
bine Cems saukeTeso megobrebsac.
sanam stumrebi movidodnen da sufraze davsxdebodiT, Cem-
Tan movida giorgi iordaniSvili, baRSi gamiZaxa da daiwyo Cem-
Tan molaparakeba:
_ ioseb, modi da es xalxi dasavleT saqarTveloSi waviyva-
noT. amaTi saxeliT SesaZloa, me sruli imedi maqvs, did fuls
gavakeTebT. esenic ixeireben da Cvenca.
giorgi iordanovs kargad esmoda, rom dasavleT saqarTvelo-
Si yovel kulturul saqmes aRfrTovanebiT egebebian. iq gagiJe-
biT uyvarT kaxelebi da kaxuri simRera xom pirdapir gadarevda
iqaurebs, romlebic arafers dazogavdnen CvenTvis...
me uari vuTxar.
_ ara, giorgi. marTalia, me usamsaxuro da sawyali kaci var,
magram mainc fuli ar mainteresebs, fuls ver davxarbdebi,
radganac dasavleT saqarTveloSi aseTi seriozuli mogzau-
robisaTvis es momRerlebi am saxiT da am SemadgenlobiT ver
gamodgebian. gana sircxvili ar iqneba, kaxeTidan ganTqmuli
momRerlebi CaviyvanoT da oTxi Tu xuTi simRera xeirianad ver
vaTqmevinoT? ras ityvis xalxi? ara, Tu maT vuCvenebT kaxur
xalxur simRerebs, unda vuCvenoT ise, rogorc saqarTvelos am
kuTxes Seefereba. fulis gulisTvis am did saqmes arc gavafu-
Web da arc Tavs Sevircxven...
giorgis Cemi azri emwklarta. man kidev daJinebiTa mTxova,
Tavi gamenebebina am `fantaziebisaTvis,~ mezruna jibisaTvis, ma-
gram me gadaWriT vuTxar uari da gamovemSvidobe.
im dResa da meore dRes ganuwyveteli qeifi mqonda. glexebis
simReraze CemTan sul ucnobi da axal-axali stumrebi Semodiod-
nen.
meore dRes, saRamos, matarebliT gavistumre es „gastro-
liorebi“ kaxeTs.
ramdenime dRis Semdeg gavive, rom viRac ucnobi pirebi
rusTavelis Teatris salaroSi, erT-erTi redaqciis saxeliT,
kiTxulobdnen, Tu ra Semosavali da gasavali hqonda dedas
levanas saRamos. amasTanave imasac, vin ramdeni miiRo.
32
Cems gulsa da gonebaSi daisva saSineli kiTxva: vin aris, vis
ainteresebs an vis ra saqme aqvs, Tu ramdeni hqonda Semosavali
dedas levanas koncerts da vin ramdeni miiRo? magram am aram-
kiTxe mfarvelebis miznebi da azrebi da Cem win dasmuli kiTxvi-
Ti niSanic iSleba, radgan glexi momRerlebi ukve kaxeTis mTebsa
da tyeebs Seefarnen.
amis Semdeg gavida rva Tu cxra Tve. yvelas miaviwyda Cemi
dawyebuli saqme. mxolod me arc mimaviwyda da arc mivatove igi.
Wkua ki viswavle: axla ufro ukeTesad movawyobdi am saqmes, miT
umetes, rom sxva saqme ara mqonda: arsad vmsaxurobdi, sofli-
dan Camomqonda sursaT-sanovage, zogierT Cems wignebsa vyiddi,
aTasSi erTxel `saxelgamis~ mier mocemul sakoreqturo saqmes
vasrulebdi, xandaxan iatakebsac vuRebavdi nacnobebs (es saqme
me TviTon viswavle) da ase vcxovrobdi.
1928 wlis ianvridan gadavwyvite xalxuri simRerebis koncer-
ti gamemarTa, magram dedas levana aRar Camomeyvana. marto ji-
Rauric ar kmaroda. aRmosavleT saqarTvelos simRerebisaTvis
kidev sxva vinmec iyo saWiro. amitom gavyev soflebsa da gavige,
rom xaSmSi viRac diakvans, giorgi epitaSvils, hyvanan momRerle-
bi, romlebiTac igi qorwilebsa Tu wveulebebSi miRebulia cno-
bil momRerlad (mas gamocvlils saxelad `Cornas~ eZaxdnen). Se-
viare xaSmSi. giorgis Zalian gauxarda Cemi gacnobac da ideac.
saCqarod Sekriba Tavisi momRerlebi. giorgis ar hqonda saamiso
bina da masTan cioda kidec. wavediT aleqsi WiabriSvilTan, ro-
melic amaTTana mReroda. aleqsi kargad gagvimaspinZlda. yvela
momReralma moiyara Tavi da Sevudeq gamocdas. mSvenieri gundi
Seiqmna. imReres: `faSuri~, `Zlier stiroda~, `Zmao, ra sjobda
Zmobasa~, `mayruli~, `zemyrelo~ da sxvebi. gansakuTrebiT kargi
iyo `faSuri~. es simRera imereTidan gadmosula kaxeTSi da gza-
dagza gakaxurebula. SemdegSi is saqarTvelos konservatoriam
fonografiT Cawera.
me da giorgi epitaSvili SevTanxmdiT: ra wams davibarebdi
Tbilisidan, maSinve Tavisi momRerlebiT CemTan unda Camosu-
liyo. isic SevuTanxme: kakabeTidanac iqneba mixa jiRauris mom-
Rerlebis gundi-meTqi. amaSi giorgim dava ar damiwyo, radgan
imasac esmoda, rom qarTuli xalxuri simRerebis srul warmod-
genas verc marto kakabelebis gundi miscemda xalxsa da verc xa-
Smelebisa.
Semosavalzedac windawin SevTanxmdiT. me vuTxar qarTuli
andaza: xvnaSi dava sjobs, mkaSi davasa-meTqi da yovelgvari pi-
robebi gaviTvaliswineT. es TviT gundis wevrebsac movaxseneT
33
da imaT sruli Tanxmoba gamoacxades.
raki ori gundi Sevamzade da Sevipire kidec, davbrundi
TbilisSi da Sevudeq samzadiss. 1928 wlis 11 TebervlisTvis
aviRe konservatoriis darbazi. orive gunds Sevatyobine da ga-
vugzavne gzis fuli. CemTan Camovida sul cameti kaci. ori kacic
TbilisSi mivumate _ mestvireebi biWia burdilaZe da mepure
ioseba.
koncertma kargi STabeWdi-
leba datova. yvelafers ame-
orebinebdnen. aq aRarc banebi
gvaklda, aRarc vinmes jibri
da pampuloba iyo. glexebi mo-
ridebiT asrulebdnen Cems mi-
TiTebas. maTi yoveli simRera
ifareboda taSis quxilSi. kon-
certi namdvili gamarjvebis
zeimi iyo.
im Rames, koncertis Semdeg,
sruliad damSvidebuli mivedi
saxlSi. Cems sixaruls da kmayo-
filebas sazRvari aRara hqon-
da, miT umetes, rom saRamos
daeswro bevri kompozitori da
gavleniani komunisti, romel-
Tac gamamxneves da daxmareba-
sac dampirdnen. aqedan ukve vi-
grZen, rom dasaaxloebeli ena
gamovZebne komunistebTanac,
ukeT rom vTqvaT, vipovne iseTi
ena, romelic saqmiT damakav-
Sirebda axal epoqasTan, axal
cxovrebasTan, sadac me ukve mTelis Cemis energiiT gulwrfe-
lad mindoda memuSavna.
Tormetive kaci CemTan waviyvane saxlSi da meore dRes aviRe
nebarTva _ gundi yvela saswavlebelSi mometarebina. amisi neba
siamovnebiT damrTes. xeli Semiwyves, wamaxalises kidec da fr-
TaSesxmuli Sevudeq axalgazrdebSi erovnuli saqmis dagvirgvi-
nebas.
vidre skolebSi movatarebde Cems gunds, moviyvanoT gazeTe-
bis azri Cemi koncertebis Sesaxeb (gaz. `muSa~ da gaz. `komuni-
sti~, nomeri da ricxvi ar maxsovs _ i. m.).
34
raki xelovnebis mTavar sammarTvelodan yvela saswavlebel-
Si koncertebis gamarTvis nebarTva miviRe, sixaruliT Camouare
skolebis direqtorebs da SevuTanxme saaTebi, _ rodis romel
skolaSi mivsuliyav Cemi momRerlebis gundiT.
direqtorebi da gamgeebi sixaruliT megebebodnen. ar iyo arc
erTi, Tund sul umniSvnelo skola, romelsac mSvenivrad mowy-
obili sakoncerto Tu saTeatro darbazi ara hqonoda. sabWoTa
xelisufleba metad guluxvi da xelgaSlili iyo, rogorc sxva
kulturuli, ise Teatraluri da saxelovno saqmeebisaTvis...
gazeTi `komunisti~, 1928 weli
35
hoda SevuTanxmdi gamgeebs, Tanac vuTxari, bavSvebisaTvis
bileTSi or Saurze meti ar gamoerTmiaT, xolo, visac amdenic
ar aRmoaCndeboda, muqTad gaeSvaT: koncertis dawyebisas sakon-
certo darbazis kari yvelasaTvis Ria unda yofiliyo.
piroba yvelas moewona.
mesame dRes Sevudeq koncertebis Catarebas saswavleblebSi.
Cemi meuRle irina gerceva moskovs iyo wasuli Tavis naTesa-
vebTan. Sin Cemi vaJi, xuTi wlis juanSeri, merve Sromis skolis
mowafe Cemi umcrosi da kato da iras deida iyvnen.
katos, raki gaego maswavleblisagan, xval cxra saaTze skola-
Si koncertiao, wignebis magier Cemi vaJi waeyvana.
Cven swored cxra saaTze mivediT saswavleblis sakoncerto
darbazSi, xolo xaSmelebi, romlebic im Rames Saliko imedaS-
vilma waiyvana, jer ar mosuliyv-
nen: daniSnuli dro gadioda da
isini arsada Candnen. aman Zalian
Semawuxa, magram mainc bevrs ar
davkargavdi, Tu marto jiRauris
gundiT Cavatarebdi koncerts.
asec gadavwyvite: xuT wuTSi Tu
ar movidodnen, uimaTod unda da-
mewyo.
vidre koncerts daviwyeb, erTi
ram unda mogaxsenoT:
xaSmelebis xelmZRvaneli gior-
gi epitaSvili metad zrdili da
patiosani kaci iyo. magram me imisi
ar momewona mxolod isa, rom, Tbi-
liseli lotbarebis msgavsad, mRe-
ris dros gunds xelebi gauqnia, es
glexebsac ukvirdaT _ aqamde amas
CvenTvis xeli ar gauqnevia da exla
rad mounda amisTanebio. es advili
asaxsnelia: raki xalxis win gamo-
vida, unda, yvelas uCvenos Tavisi
Tavkacoba am saqmeSi.
glexebma Cumad daiwyes bur-
tyuni da ukmayofileba gamos-
Tqves giorgis saqcielze _ ma-
gisi ufrosoba Cven arc gvinda,
arca gvWirdebao. magram pirda- gazeTi `muSa~, 1928 weli
36
pir ver eubnebodnen. samwuxarod, mec veTanxmebodi gundis wev-
rebs. giorgis wyena arc me mindoda, Tumca qarTuli xalxuri
simRerebisaTvis xelebis qneva uazrobaa da Cemi mizanic is iyo,
es naTlad meCvenebina TbiliselebisaTvis. amitom davimarto-
xele giorgi da metismetad frTxilad, mokrZalebiT da Zmu-
ri siyvaruliT vuTxar: giorgi, Seni gundis win Cadeq, magram
nurc tons miscem da nurc xels gaiqnev qalaqeli lotbariviT-
meTqi. giorgis mainc ewyina. marTalia, araferi miTxra, magram
wyena yvelaferze Seetyo. raki piri aexsna am kacis winaaRmdeg
saqmes, glexebma xmamaRla gamoTqves TavianTi wadili _ eg kaci
ar gvindao. es kidev me mewyina. or cecxl Sua Cavdeq. arc mwva-
di mindoda damewva da arc _ Samfuri, magram saqmem iseTi saxe
miiRo, orive mewveboda.
SevipatiJe glexebi giorgis uCumra calke da didi sayvedu-
ri gamoucxade im umaduri da amagdaufasebeli saqcielisaTvis.
davarige, avuxsen, magram am Cemma axsna-darigebam veRar uSvela
saqmes, radgan giorgi epitaSvili, nawyeni, ukve wasuliyo xaSms.
swored im Rames wasuliyo giorgi, roca imedaSvilma Sali-
kom waiyvana xaSmelebi TavisTan. Saliko imedaSvilTan yofnis
gamo daigvianes Tu sxva ram mizezi iyo am dagvianebisa _ ar vici,
mxolod maTs dagvianebaSi raRac cudsa da arasasiamovno mou-
lodnelobis sunsa vgrZnobdi.
hoda, ai, uimaTod unda damewyo koncerti. avedi scenaze da,
rom movemzadeT samRerad, darbazidan Cems das gausxlta xeli-
dan Cemi xuTi wlis biWi da gamoqanda Cemsken. katom xeli staca,
sad mixval, ar SeiZlebao da mainc ver Seakava _ mamasTan mindao.
biWi CemTan amovida, Coxis kalTebSi CamWida magra xelebi da win
wamidga, xolo darbazs niSnis mogebiT gadaxeda: mamasTan var Tu
arao! amaze sazogadoebam bevri icina da mec ucnaurad saamur
mdgomareobaSi viyav. mTeli koncerti ise gavaTaveT, rom juan-
Seri Cemi Coxis kalTebs erTi wuTiTac ar moSorebia.
am scenam, vfiqrob, arc sazogadoebas awyina, radgan Cemi bi-
Wis brZolam Cems dasTan da gamarjvebam didi taSi gamoiwvia dam-
swre sazogadoebaSi _ es scenac am koncerts miemata.
aman cotaodeni momacdevina, dro gaiyvana da darbazSi xa-
Smelebic Semovidnen. maT ukan Semohyva Saliko imedaSvili.
dagvianebulebi scenaze amovidnen. dagvianebaze amJamad arafe-
ri vuTxar da koncerti daviwye. mowafeebisa da maTi xelmZRva-
nelebis siamovnebas, sixarulsa da aRtacebas verc kalami aR-
wers da verc ena ityvis. CvenTvis mocemuli saaTi gaTavda, maTi
saaTebis farglebSic gadavediT, magram isini mainc ar gviSvebd-
37
nen, gvameorebinebdnen simRerebs da iTxovdnen sxvebsac.
wamosvlisas didi madloba gadagvixades, Sekrebili fuli mo-
gvces da gvTxoves, mal-mal Segvevlo maTTan.
am dRes xuTgan movaswari koncertis Catareba.
saRamoTi saWmeli vaWame momRerlebs da fulic davurige.
fuli icotaves xaSmelebma. maSin me aseTi winadadeba miveci:
_ raki aseTi Semosavali Tqven xeirs ar gaZlevT, Sevwyvet
koncertebs, radgan me gavwyaldi, Tqven gadagyeviT da xelSi
araferi miWiravs imis meti, rom sazogado saqmes vakeTeb. fuli
ukve mocemuli gaqvT, magis mets ver mogcemT _ Semosavali eg
iyo da me Cemi fuli aRara maqvs, amaRamve iyideT bileTebi da wa-
diT sofelSi...
mixa jiRaurma iuara: me Sen Tavs ar gaganebeb, Tu undaT xaSme-
lebi wavidneno.
_ ara, kaco! ara, kaco! _ ayvirdnen xaSmelebi, _ magitom ki
ara vTqviT.
_ Tqveni „ara kaco“ saqmes veRar uSvelis da mec aRar gan-
vagrZob, sanam ar waxvalT im skolebSi, sadac koncertebi Cava-
tareT, da iqidan Semosavlis zust angariSebs ar moitanT, raTa
dagimtkicoT da Tqveni TvaliT daganaxoT, rom imaze meti Semo-
savali ar yofila, rac Tqven gagiyaviT.
gavjiutdi.
isinic gajiutdnen: Cven arafer angariSs ara gTxovT. mxolod
ise vTqviT, radgan viRaceebma dagvarwmunes, rom Sen auarebel
fuls iReb da cotas gvaZlev.
aman ufro gamabraza.
_ raki asea, wadiT da is sxva aq moiyvaneT an waiyvaneT iq, sad-
ac fuli miviReT, da moitaneT angariSebi, raTa gaigoT namdvili
_ gamoCndes avi da kargi, bolo moeRos Tqvens gauTavebel eWvs
da undoblobas! rogorme Sevides Tqvens bnels TavSi simarTlis
naTeli sxivi an kidev gahyeviT mas da, dee, man meti mogceT Cemze,
oRond es saqme kargad gaakeTos.
aq sul ayayandnen da daiwyes lanZRva im `viRaceebisa~...
marTalia, meore dRes danarCen saswavleblebisken gavwieT
da xaSmelebis gundi TiTqo gulwmindad iyo CemTan, magram sai-
dumlod mainc gaegzavnaT kaci im skolebSi, sadac Cven kon-
certebi CavatareT, raTa gaegoT Semosavlis raodenoba. amis
Sesaxeb miTxres gamgeebma, roca ukve gundebi soflebSi iyvnen
wasulebi. raki gamoirkva, rom aramc Tu naklebs vaZlevdi, pi-
riqiT, Cems wilsac maT vuyofdi da vaWmevdi, xma veRar amoiRes.
sawyenad da savalalod mainc is damrCa, rom TavianTi gulis
38
WuWyi Cemze gadmoitanes da lamis am mSvenier saqmeze guli ami-
crues.
skolebSi rom koncertebs movrCi, glexebi sofelSi wavidnen
da mec movisvene. am xanebSi Semxvda saqarTvelos glexTa cen-
traluri saxlis gamge ivane mWedliSvili (araviTari naTesavi
ar aris Cemi _ is anageli mWedliSvilia, me _ kakabeli). mTxova,
Cvenc gagvimarTe erTi saRamo glexebisao.
didi siamovnebiT davTanxmdi.
momces gzis fuli ormoci maneTi da wavel momRerlebis mo-
sakrebad, magram arc xaSmSi, arc kakabeTSi, arc SildaSi _ wavel
SaSianSi. aq megulebodnen momRerali biwkinaSvilebi. xaSme lebs
samudamod CamovSordi, radgan gavige, rom maTi arev-dareva Sa-
liko imedaSvilis brali iyo (imedaSvili xaSmelia). mas undo-
da, xaSmelebi Tavisken gadaebirebina da TviTon yofiliyo maTi
xelmZRvaneli.
Cavedi SaSianSi da iq Sevadgine axali gundi. marTalia, maTSi
aravin iyo mixa jiRaurisTana, magram mainc kargi gundi Seikriba:
isini bevr iseT simReras mRerodnen, romlebic arc xaSmelebma
icodnen, arc _ kakabelebma.
gundi movamzade, SevarCie momRerlebi da gzis fuli davuri-
ge, vuTxari: TbilisSi marto Tqven ar iqnebiT, TqvenTan erTad
kakabelebic iqnebian. amitom gicxadebT aqedanve: mixa jiRauris
gundsa da Tqven Soris laparaki aRar iyos. amaTac is andaza vu-
Txar: mkaSi davas xvnaSi dava sjobia. sasacilod vexvewebodi: Tu
raime Zviri gaqvT gulSi, aqedanve miTxariT, nurafers damima-
lavT, cudis Rirsi ara var-meTqi. maT gaicines da mec davcine
Cems Tavs: rZisagan SeSinebuli dos uberavdao.
pirobis Sesaxeb vuTxari: piroba erTia _ yvelani Tanabarni
da Tanasworni xarT... yvelam erTxmad gamomicxada Tanxmoba.
imedianad Camovel TbilisSi. aq gazeTSi ukve gamoecxadebi-
naT: glexTa centralurma saxlma daavala poet ioseb mWedliS-
vils operis TeatrSi glexuri koncertis mowyoba.
axlad Camosuli viyav SaSianidan, quCaSi Semxvda Saliko ime-
daSvili da misayvedura:
_ kaco, Sen rad gviSli saqmeSi xels?
_ ra saqmeSi? _ vkiTxe gakvirvebulma.
_ im saqmeSi, rom glexur koncertebs me vawyob! sazogadoe-
bebi mavaleben, vmarTo glexuri koncertebi.
_ mere vin giSlis xels? gamarTe ramdenic ginda. me amis me-
tad arc gamigia, Tu Sen am saqmis kaci xar.
_ me ranairadRa unda gavmarTo glexuri koncerti, rodesac
39
Sen ukve wasulxar sofelSi da Segipirianebia glexebi?
_ ara, Zmao, ara! me xaSmelebTan saqme aRara maqvs, SenTvis da-
miTmia isini. xaSmelebze ambob Sen, ara?
_ ho.
_ nu geSinian! me sul sxva glexebTan viyav, sul sxva sofelSi,
ise rom, xaSmelebze sruliad damSvidebuli iyav, SenTvis momi-
ZRvnia samudamod eg Cemgan Semdgari gundi. raRaSi giSli xels?
Salva imedaSvils Cemi naTqvami gaukvirda da xmaamouReblad
gamSorda.
koncertis nebarTva aRebuli iyo operis TeatrSi, 1928 wlis
aprilis 3 ricxvisTvis.
momRerlebi Camovidnen. ocamde kaci iqneboda. mestvirec
myavda da mesalamurec. koncertma imedebs gadaaWarba. moswon-
daT da ameorebinebdnen mixa jiRauris jgufs. es, ra Tqma unda,
ar esiamovnebodaT SaSianelebs,
magram Cemi brali xom ar iyo. na-
Tqvamia leqsi:
lomi sjobs spilos sificxiT,
misganve dasamxobia,
mjobisa mjobsa vaJkacsa
saxeli didi hxmobia.
Tumca unda iTqvas, rom arc
SaSianelebi iyvnen naklebi biWe-
bi: isinic kargad asrulebdnen
sruliad sxva, jiRaurisTvis
ucnob simRerebs, risTvisac
aranakleb ovaciebs umarTavda
xalxi.
es koncerti ar moewona, ukeT
rom vTqvaT, am koncertSi me ar
movewone gazeT `muSis~ recen-
zents, vinme `damswres~.
recenzenti momRerlebis da-
jgufebas misayvedurebs. magram
me imitom davajgufe, rom Sida
kaxelebi sxva simRerebs mRe-
rodnen, garekaxelebi sul sxva
simRerebs. xolo Tu zogierTi
erTi da igive simRera vamRere
orive gunds, xalxs avuxseni:
sxvadasxva kuTxeSi erTsa da ima- gazeTi `muSa~ 1928 weli
40
ve simReras sxvadasxvanairad mRerian, ese igi, sxvadasxva piro-
vnebaSi xSirad sxvadasxvanairia esa Tu is hangi. es me scenidan
avuxsen xalxs, risTvisac, Tu yru ar iyo recenzenti, taSic da-
mikres. amitom aseTi dajgufeba Sejibri ki ar iyo, aramed xal-
xis, gemovnebis mravalferovneba da qarTuli xalxuri simReris
Semsruleblobis Tavisebureba.
mtrobiTa da Sur-RvarZliT avsilma recenzentma verc Cemi
axsna gaigo da verc TviTon mixvda amas. misda samwuxarod, es
gaigo operis TeatrSi mravalricxovanma auditoriam, romelic
ovaciebs umarTavda erTsac da meoresac.
mestvire iosebas Sairi mohyavs recenzents, romliTac me
mommarTa. mis mier sworad araa Sairi gadmocemuli. Cemi mes-
tvire arc iseTi uzrdeli da uniWo iyo, ase ukmexad aseTi
uSno leqsi eTqva CemTvis. mestvires vTxovdi: mRvdelze rom
Sairi ici, is daukar-meTqi. man moswrebulad da Cem saameblad
Tqva:
damacade, mWedliSvilo,
brZandebode e maqana,
Sen rom kai poeti xar,
me ggonivar uWkvo gana?
aqac imave Semosavlis ambavi atyda. viRacam uTxra glexebs,
ioseb mWedliSvili gatyuebTo, magram me sruliad damSvidebu-
li viyav, radganac glexTa centraluri sasaxlis buRalteriis
xelSi iyo yvelaferi.
erTi Tvis Semdeg wavikiTxe afiSebi, rom Salva imedaSvili xa-
Smelebis gunds Camoiyvanda TbilisSi da rusTavelis sakoncer-
to darbazSi gamarTavda glexur koncerts.
saRamo gaimarTa. monawileobdnen mxolod xaSmelebi.
koncerti kargad moewyo da kargadac Catarda, mxolod maT
ara hyavdaT jiRaurisTana momRerali. mainc sasiamovno da wa-
saxalisebeli iyo, rom rusTavelis darbazis scenidan ismoda
qarTuli xalxuri Seuryvneli simRerebi. xalxi mas didis aRta-
cebiT ismenda, tkbeboda da Tavisi dedis rZesaviT alalad ir-
gebda.
gansakuTrebiT kargi iyo am saRamoSi mefandure qalisa da
vaJis gaSaireba. aseTi nomeri jer ar Sesrulebuliyo scenaze
(gaz. `muSis~ recenzents esec dajgufeba egoneboda). unda isic
aRvniSno, rom Saliko imedaSvilis mamam, cnobilma Jurnalistma
da sazogado moRvawem, ioseb imedaSvilma koncerts win waru-
mZRvara didi moxseneba xalxuri Semoqmedebis Sesaxeb, swored
imgvarad, rogoric me gavakeTe `qarTuli xalxuri Teatris, li-
41
teraturisa da musikis Sesaxeb~ 1928 wlis 11 Tebervals konser-
vatoriis sakoncerto darbazSi.
ioseb imedaSvilma ori saaTi ilaparaka da xalxi Zalian moa-
wyina.
ramdenime dRis Semdeg gazeTi `zaria vostoka~ gamoexmaura
am saRamos da kargad Seafasa igi (`zaria vostoka~, 1928 weli, 3
ivlisi, #152).
jiRauris gundi TiTqmis ganvamtkice, mWidrod Sevkar. miuxe-
davad arev-darevisa, dausrulebeli buzRunisa, ugunuri ukmay-
ofilebisa, sxvebTan Civilisa da Seuracxyofisa, vera mSorde-
bodnen. mec viTmendi, vitandi yvelafers da arafers vimCnevdi.
rad?! Tqvena ggoniaT, Cemi piradi sargeblobisTvis?
ara, ara, aTasjer ara!
araferi sargebloba me iqidan ara mqonda. me amas vCadiodi
mxolod xalxuri _ erovnuli _ ideisTvis. iqneb vinmem sule-
lic miwodos, gaecinoT kidec Cemze, masxaradac amigdon, magram
mixeil sayvareliZe, cicqiSvili, ioseb mWedliSvili, siko faSaliSvili
42
ra vqna! yvelani xom erTnairebi ara varT: zogs mRvdeli moswons,
zogs mRvdlis colio, _ naTqvamia.
roca sulmTlad Camovayalibe mixa jiRauris gundi da saxe-
lic gaiTqva, me ufro didi wre Semovxaze qarTuli xalxuri mu-
sikis saqmisaTvis. marto mixa jiRauris gundi ar makmayofile-
bda: is mxolod aRmosavleT saqarTvelos musikaluri Semoqme-
debis erTi namceci iyo, magram marto aRmosavleTi saqarTvelo
xom ar aris? aris dasavleTi saqarTveloc, romelsac Tavisi
sakvirveli Taviseburebani axasiaTebs, rogorc yofa-cxovreba-
Si, ise musikalur hangebSi.
vin ar icis da vis ar gaugia guruli krimanWuli _ xalxuri
Semoqmedebis ganmacvifrebeli da metad originaluri hangi,
romelsac dedamiwis zurgze gurulis meti veravin Seasrulebs.
iqneb amaSi zogierTebi ar dameTanxmon, magram me mainc am azrisa
var.
maSasadame, marto jiRauris gundi ar iyo saqarTvelo. ami-
tom kaxelebis gunds davuaxlove aleqsandre maxaraZis guruli
momRerlebis gundi.
aleqsandre maxaraZe metad mSvidi, patiosani da uwyinari,
uintrigo kaci gaxldaT. misi gundic ar iyo sxvisaze naklebi.
hoda es gundi da jiRaurisa SevaTanxme didi axsna-ganmartebis
Semdeg. aleqsandre maxaraZes mSvenierad esmoda, rasac vakeTeb-
di; misi gundis wevrebic _ zrdilni, Tavazianni, amasTanave, ka-
xelebis didad moyvarulni. rodesac kaxelebi mRerodnen, isini
siamovnebiT yurs ugdebdnen da tkbebodnen.
magram jiRauris gundi?
uzrdelTa, xepreTa da jiutTa jgufi. arc am qveynisa esmo-
daT, arc im qveynisa da, raki fulis gemo gaiges, sul fulzeda
laparakobdnen, sul Semosavlis gayofaze davobdnen.
mere gana advili iyo am jgufis gurulebTan dakavSireba?
mTeli Cemi niWi da energia amas movandome, magram...
mixa jiRauris gundis wevrebi iyvnen uwignuri glexebi, To-
xiTa da bariT xelze tyavgadaclilebi. magram maxaraZis gun-
dis momRerlebi?... gana isini ki glexebi ar iyvnen. yvelani, TviT
aleqsandre maxaraZec, rkinigzaze mtvirTavebad muSaobdnen:
ermalo sixaruliZe, vladimer berZeniSvili, Teofile lomTa-
TiZe da sxvebi. sul Svidi kaci iyo. jiRauris gundSic amdenive
iTvleboda. am ori gundis gaerTianebiT Cveni erovnul-xalxuri
saxe cotaoden Sevavse. ratom aviRe kaxeTi da guria? ratom ga-
movtove imereTi, samegrelo da qarTli? qarTli da kaxeTi erTi
da igivea, xolo kaxuri da guruli simRera, ori ukiduresobaa _
43
erTi CamomavlobiT da erTi ZiriT.
saqarTvelos Tavi aRmosavleTis mxriT daRestnis mTebze
aqvs miyudebuli da fexebiT zRvaSia CaSvebuli dasavleTisken.
Tavidan rom daiwyoT mgzavroba da zRvamde mixvideT, SeatyobT,
rom simRera TandaTan icvleba da Savi zRvis piras, guriaSi, sul
sxva saxesa da xasiaTs iRebs.
amitom aviRe me Tavi da bolo. ra Tqma unda, ukeTesi iqnebo-
da, yvelaferi yofiliyo: qarTlic, kaxeTic, imereTic, guriac,
samegreloc, svaneTic, raWa-leCxumi-aWarac, afxazeTic, magram
amas rogor SevZlebdi... yovel SemTxvevaSi, ver SevZel da amisT-
vis nuravin misayvedurebs.
erTi sityviT Sevkari mTliani gundi gurulebisa da kaxele-
bisagan. aqve Cavumate mestvire _ qarTuli xalxuri musikis sa-
Zirkveli. xan biWia burdilaZe myavda, xan _ mepure ioseba mest-
vire. oriveni naZaladevSi cxovrobdnen.
wminda qarTuli koncerti gurulebisa da kaxelebisa gavmar-
Te ramdenime klubSi da kargi Sedegi momca. klubebma momTxoves
xSir-xSirad mevlo maTTan. magram ver mivdiodi, radgan sami-
oTxi dRis Semdeg glexebi midiodnen xolme soflad TavTavianT
ojaxebSi saqmeebis gamo.
aq erTi garemoeba unda gavixsenoT: rodesac klubebSi vamRe-
rebdi kaxeli da guruli momRerlebis gundebs, Cemda samwuxa-
rod, Cveni Zmebi dascinodnen darbazidan gurul mokrimanWule-
ebs. da, roca guruli momRerlebi simReras gaaTavebdnen, taSs
Zalian duned daukravdnen. ise, TiTqo glaxas mowyaleba gadaug-
deso.
fosta-telegrafis klubSi gamosvlis drosac moxda aseTi
uguloba guruli simRerisadmi. wavdeqi win da movaxsene:
moqalaqeno! vis dasciniT an ras dasciniT? Tqvens Tavs? rad
dasciniT? imas, rom guruli simRera gansacvifrebeli da ori-
ginaluria, arc erT ers msoflioSi ar moepoveba amisTana rTu-
li wyobisa da teqnikis simRera. amas dasciniT? sircxvilia!
sanam amisTana rames dascinebdeT, karga unda aswon-daswonoT.
amitom, visac sasacilod miaCnia guruli simRerebi, vTxov, ga-
brZandes darbazidan!
Cems mkvaxe sityvaze xalxi ise gaikminda, rogorc beRurebis
gundi, alali rom wamouqrolebs xolme. Semdeg isev gurulebi
vamRere. imReres „Svidkaca“ da gaTavebisas iseTi taSi dahkres,
rom ajanyebulTa demonstracia gegonebodaT.
klubebi rom sul moviare da glexebi gavgzavne soflad, erTi
azri Semijda TavSi. marto saqarTvelomac aRar damakmayofila.
44
gadavwyvite qarTvelebTan erTad gamometana scenaze azerbai-
janisa da somxeTis xalxuri Semoqmedebac, raTa xalxs naTlad
daenaxa am sami eris xalxuri musikaluri kultura, maTi sxvaoba
da xasiaTi.
amitom unda momeZebna iseTi kaci, romelsac karga scodnoda
somxuri xalxuri Semoqmedebac da azerbaijanulic.
kiTxva-kiTxviT aseT kacsac mivadeqi.
es iyo aleqsandre ohanezaSvili, saerTod aRmosavluri mu-
sikis kargad mcodne. igi msaxurobda saqarTvelos konservato-
riaSi _ leqciebs kiTxulobda aRmosavleTis musikis Sesaxeb.
movelaparake ohanezaSvils. man didi siamovnebiT miiRo Cemi
winadadeba. roca axlo gavican, vnaxe, rom man marTla mTeli
siRrme-siganiT icoda aRmosavleTis xalxis musika, maTi yofa-
cxovrebac da isic, ras ukravdnen da ras mRerodnen.
aleqsandre ohanezaSvili tomiT namdvili somexi iyo, magram
qarTvelis gvars atarebda, Zalian uyvarda qarTuli kultura,
CasCiCinebda `vefxistyaosans~ _ aTasnair saidumloebas eZebda
masSi, Cveni kulturis siRmee-
bSi. amave qarTul kulturaSi
igi xedavda metismet Zalas, si-
Zlieres, simkvidres, siRrmes,
uryevelobas da dauZlevelo-
bas. is gatacebuli iyo amiT.
_ aleqsandre, _ vuTxari
me, – vSiSob, qarTvelebis gu-
lis mosagebad an metismeti
qarTuli patriotobiT absur-
di ara qna.
_ ara, me gulwrfeli var
Cems SexedulebebSi da, aseT
SemTxvevebSi, Secdomebs apa-
tieben, Tumc vici, rom me
araferSi vcdebi.
_ raki asea, ̀ iyavn neba Seni~,
– vuTxari mas da SevadgineT
programa.
programaSi somxurad da
TaTrulad (azerbaijanulad)
TviT aleqsandrem Cawera Ses-
asrulebeli nomrebis saxele-
bi.
45
programa metismetad didi gamovida, magram xelovnebis sam-
marTvelom igi sagrZnoblad daapatarava: amodena programis
Sesrulebas ori saRamo undao. saRamoSi monawileobda somxebis
gamoCenili aSuRi-momRerali grigor taliani.
programaSi saqarTvelos gangeb ukan vayenebdi, Sovinistoba
ar damwamon-meTqi, magram xelisuflebis pirni ase saxavdnen: sa-
qarTvelo, azerbaijani, somxeTi.
amierkavkasiis respublikebis xalxuri musikis saRamo dain-
iSna 1929 wlis aprilis orisTvis, magram gaimarTa aprilis sams
_ operis TeatrSi. Teatri gaivso auarebeli Wreli xalxiT. aq
iyvnen yaraCoxelebic, somxebic, azerbaijanelebic, qarTvele-
bic, rusebic da sxvebic.
somxebis ganyofileba rom susti ar gamosuliyo, garda
aSuRebisa, kulturuli (xelovnuri) Zalebic mivaSvele, magram
mainc susti gamovida. rodesac somxebi iwyebdnen mReras, TviT
somxebive yvirodnen: `kaxuri imRereT, eg ar gvindao~. didi
STabeWdileba moaxdines azerbaijanelma aSuRebma _ sadR-ma da
taStamiram, saSualo _ Sulavrelma giurjam da misma dudukma.
mixa jiRaurma xom pirdapir zarali miayena operis Teatrs: daam-
tvries skamebi da loJebis gverdebi.
yvelaze seriozulad da pativiscemiT qarTul simReras iRe-
bda xalxi da gasakviria, rom TviT somxebs ufro moswondaT igi.
ramdenime dRis Semdeg gadmomces: somxur gazeTSi gsayvedu-
roben, somxuri simRera ioseb mWedliSvilma gangeb susti ga-
moiyvanao. es dokumenti mqonda, magram, samwuxarod, damekarga
da mis moZebnas somxuris codna sWirdeba. werilSi imasac werd-
nen, ratom somxuri akademiuri gundi ar miiwviao da aviwydebo-
daT, rom es akademiuri gundebis koncerti ki ara, xalxuri si-
mRerisa iyo.
Cemdami sayvedurebs somxuri gazeTi `proletari~ daaxloe-
biT aprilis Sua ricxvebSi werda.
amis Semdeg Tve arc ki gasuliyo, rom amierkavkasiis cakis
yriloba gaimarTa saopero TeatrSi. yrilobis meTaurebma, anu
amierkavkasiis mTavrobebma, yrilobis dasrulebis Semdeg Ta-
vTavianTi xalxis hangebis mosmena moindomes. maTi survili iyo
glexis da muSis mosmena da ara imisi, rasac leningradidan gas-
trolebze Camosuli msaxiobi imRerebda. amitom moikiTxes kaci,
romelic amas moawyobda.
momZebnes me. ki ara mTxoves, mibrZanes, es saqme sasurvelad
momemzadebina. aqac davixmare aleqsandre ohanezaSvili. man mo-
awyo somxuri da azerbaijanuli ganyofileba, me _ qarTuli.
46
Cven ukve yvelaferi mzad gvqonda, mxolod somxurisa meSino-
da, kidev susti ar gamosuliyo.
yriloba erT kviras grZeldeboda, bolos Ramis Tormet saa-
Tze gaTavda. Semdeg daiwyo koncerti (1929 wlis 6 maisi).
koncertis dawyebamde, saRamos konferansiem _ kolia kaxi-
Zem _ xalxs gaacno eTnografiuli saRamos programa da sxvaTa
Soris Tqva: es mSvenieri saRamo am yrilobisTvis Cvenma poetma
ioseb mWedliSvilma moamzadao. kaxiZes kulisebidan yurs ug-
debda Teatris finansuri nawilis direqtori ilo maCabeli,
romelmac, gaigo ra Cemi gvari, gabrazebiT gadasZaxa:
_ Ты не умеешь, где что говорить!
koliam rom gaaTava laparaki da scenidan kulisebSi gamovida,
eca ilo maCabeli da sul mtveri adina zurgze _ ioseb mWedliS-
vili rad axseneo. kolia gulwrfelad umtkicebda: gana Tqven ki
ar iciT, rom me marTali vTqvi, Tqven ar moiwvieT mWedliSvili
am saRamos gasamarTavad, TviTon ar daavaleT am saRamos mowyo-
ba da Tqvenve ar iciT, rom es yovelive magisi gakeTebuliao. ma-
gram, Tu mag kacis saxelis xseneba ar SeiZleboda, me ar vicodi,
vinaidan yoveldRe aTas saRamoebze da xandaxan am TeatrSic va-
cxadeb xolme leningradidan da moskovidan Camosul gastro-
liorebsao. yovel SemTxvevaSi, Tu es ar unda meTqva, ratom win-
dawin ar miTxariT da, raki vTqvi, mapatieTo.
scenaze ukve idga Cemi gundi, somxebis gundi da maT garSemo
ertya aRmosavluri orkestri aleqsandre ohanezaSvilis xel-
mZRvanelobiT. scenaze aRar gamiSves da kulisebSi veubnebodi
mixas, ra simRerac unda eTqvaT. Cem Sesaxeb rom Cxubi gaTavda,
megona incidenti amiT amoiwureboda. mixa jiRauris Semdeg
somxebs miveci SekveTa kulisebidan _ esa da es imRereT-meTqi.
xan somxebi vamRere, xan _ jiRauri windawinve momzadebuli
programiT, xan _ azerbaijaneli aSuRebi, ramac xalxi gaagiJa
Tavisi musikalurobiT da, roca koncerti dasrulda, scenaze
amovarda amierkavkasiis cak-is mdivani axverdovi da xmamaRla
iyvira:
_ Где же Армяне? Я их не вижу! Вы нарочно сделали так, чтобы их не было видно!
es ki mZime artileria iyo Cem winaaRmdeg, magram mas, Cemda sa-
bednierod, mZime artileriave dauxvda win:
_ ukacravad! – Seejaxa aleqsandre ohanezaSvili axverdovs,
_ me somexi var, somxebis avi da kargi Tqvenze karga vici da mo-
gaxsenebT, rom somxebs imaze meti xalxuri, rac aq imReres, ar
moepovebaT da axla Cven aq mets ver SevuqmniTo.
47
axverdovi pirSi Calagamovlebuli wavida. am ambavmac didi
aurzauri atexa. viRac somxebi da ilo maCabeli me momesivnen.
mec movxsen piri gudasa da sul qiziyurad vilanZRebodi.
cak-isTvis koncertis gasamarTad rom damibares, iq Tanxazec
davdeT piroba Teatris xelmZRvanelobasTan, anu mTavrobis xa-
zinadarTan. am saRamos gamarTvaSi CemTvis unda moecaT oTxasi
maneTi.
aleqsandre ohanezaSvils Cemi sakuTari jibidan windawinve
miveci ocdaxuTi maneTi. ar maxsovs, aRmosavluri orkestrisa-
Tvis marTla 310 maneTs davpirdi Tu ara. mxolod is vici, rom
masTan sruliad pirnaTlad viyav.
Cemda sabednierod koncertis dawyebamde ilo maCabelma,
wardgenili uwyebis mixedviT, momca 361 maneTi. roca vuTxar,
Cemi honorari sadRaa-meTqi, miTxra, xval mogcemTo. es 361 ma-
neTi im Ramesve davarige, xolo SemdegSi me aRarc maCabelma mom-
ca da aRarc sxva vinmem Cemi kuTvnili arc erTi kapiki. piriqiT,
aRarc ki melaparakebodnen. amis mizezi CemTvis saidumlod dar-
Ca.
rogorc vTqvi, aleqsandre ohanezaSvils Cemi jibidan hqonda
miRebuli 25 maneTi. am Ramesac, Taris damkvrelebis ricxvis mi-
xedviT, miveci 198, danarCeni davurige azerbaijanelebs, somxe-
bs da qarTvelebs. me davrCi sruliad ukapikod.
ramdenime dRis Semdeg CemTan movida aleqsandre ohanezaS-
vili da miTxra: Sen me 310 maneTs dampirdi meTareebisaTvis da
cota momecio. me, rogorc am mxrivac daCagrulma, SevCivle:
erTi kapikic ar momces, piriqiT, 25 maneTi Sen rom mogeci, is sa-
kuTari jibidan wavida-meTqi, magram man amas yuric ar aTxova.
_ ra Cemi saqmea, mogces Tu ara. Sen 310 maneTs dampirdi, unda
momce, morCa da gaTavdao.
me gamikvirda: rogor moxda, rom amisTana inteligenti, Seg-
nebuli da ideuri kacic ki ase Seryvna fulis sakiTxma-meTqi.
TiTqmis gavlanZRe da ise gamoveride am, aqamde CemTvis saTayva-
nebel kacs.
ramdenime kviris Semdeg qaRaldi momivida profkavSirebidan
_ aleqsandre ohanezaSvili 310 maneTidan 87 maneTs miCioda.
profkavSirma kargad gamoikvlia es saqme da saCivari sruliad
usafuZvlod da umarTebulod CaTvala.
aleqsandre ohanezaSvili profkavSirSi gamtyunebis Semdeg
xmas aRar mcemda. erTxel quCaSi Sexvedris dros gamovelapa-
rake:
_ ras memduri, aleqsandre, gana Cemi bralia, rom operis
48
Teatris direqtorma bevri fuli ar mogca?
aleqsandrem xma ar gamca. Cumad gabrunda da wavida. aseTad
darCa igi, sanam amqveynad arsebobda. ramdenime wlis Semdeg gar-
daicvala.
aleqsandre ohanezaSvili metad mcodne kaci iyo. man bevri
ram dautova momaval Taobas. amitom misi piradi naklis gamo igi
avad mosaxsenebeli ar aris, risTvisac me isev ise pativsa vcem
mis neSts, rogorc sicocxleSi TviTon mas.
* * *
Cem mier dawyebul saqmes sabWoTa xelisuflebam mohkida xeli
da 1929 wels TbilisSi gaimarTa sruliad saqarTvelos momRe-
ralTa olimpiada. me damibares xelovnebis mTavar komitetSi da
damavales, Camomeyvana soflebidan momRerali glexebis gundi.
saamiso Tanxac windawinve momces. raki xelisuflebam mohkida
am saqmes xeli da amisTvis araviTar xarjebsac ar erideboda,
Cem sixaruls sazRvari aRara hqonda da misi davaleba aRfr-
TovanebiT vikisre. vifiqre, rom Cemi xelisSemSleli aRaravin
iqneboda qveynad.
mivmarTe soflebs. Sida
kaxeTidan wamoviyvane: ia-
son dalaqiSvili, gio sai-
qoZe (murylas biWad wo-
debuli), vano rusiSvili
da ramdenime sxva. mindoda
dedas levanas wamoyvanac,
magram winandalSi miTxres,
guSin damarxeso. amitom
aRar gavedi Sildas. Semdeg
ki gamoirkva, rom is isev
cocxali yofila.
vaCnaZianeli momRerlebi
iason dalaqiSvilis meTau-
robiT Cavabare giorgi vaC-
naZes (obratnod wodebuli
glexobaSi). es giorgi vaC-
naZe iqauri Tavadi iyo da
1924 wlis ajanyebis gamo
glexebs gamoeZevebinaT.
amis Semdeg pirveli iyo misi
misvla Tavis sofelSi.ioseb mWedliSvili, Salva dadiani,
nikoloz galustovi
49
vaCnaZes Cavabare vaCnaZeebi, xolo me isev kakabeTSi davbrun-
di. kakabelebisa da vaCnaZeebis gundi SevaerTe TbilisSi. aman
aRaSfoTa mixa jiRauri:
_ egeni raRad gindao?
me davamSvide:
_ nu swuxar, Tu cudi ar aris, kargis kargobas ver davinaxa-
vT-meTqi. mainc SfoTavda. xan mixa miwuxebda guls, _ me magaT-
Tan ar vimRerebo, _ xan TviT vaCnaZianelebi raRac sayvedurebs
meubnebodnen mixa jiRaurze, _ jibriani kaci yofilao, _ da
viyav erT ubedurebaSi. aRar vicodi, es ori qveyana rogor mome-
rigebina erTmaneTTan. erTic da meorec ireoda saavdro Rrube-
liviT. mixas gundis wevrebi garbodnen da gamorbodnen, etyobo-
da viRacasTan hqondaT kavSiri, viRaca maT Wkuas aswavlida da
amis gamo amRvreulebi dadiodnen, Cumad raRacas buzRunebdnen,
mec miwewavdnen gul-RviZls da TiTonac iwewebodnen.
aq movagone mixa jiRaurs:
_ gaxsovs, mixav, roca dedas levanam Sen jibri gagiwia, Sen
iZaxdi, egeTi kaci me ar minaxavs, me kacs jibrs ver gauwev, rac
unda iyoso.
_ gaxsovs? _ SevekiTxe kidev garkveviT.
mixam raRaca wailuRluRa da sxvebs gadaabrala yvelaferi.
Tumc gulSi Zaliana vSfoTavdi da vwuxdi, mainc amas arafrad
vimCnevdi, Tavi dinjad da mSvidad meWira, magram kargad ki vgrZ-
nobdi, rom viRac xafangs migebda, sarmas mdebda da Cemis waqce-
viT gamarjvebas fiqrobda.
vin iyo es viRaca, vis undoda Cemi mtroba, vin eloda Cemi wax-
deniT Tavis bednierebas, Tavis gamarjvebas?
ra ugnurebaa _ kacma sikargiT unda gaimarjvos, Torem ra
fasi aqvs sicudiT gamarjvebas! yoveli adamiani Tavis TavSi
unda agrovebdes imden sikarges, rom amiT hqondes gamarjvebis
imedi. vinc bevrs sikeTes daagrovebs Tavis saqmeSi, is darCeba
gamarjvebuli. Torem ra gamarjvebaa, sxvas xeli SevuSalo ma-
dlis dagrovebaSi imis gamo, rom me amdeni ar SemiZliao. aseTi
gamarjveba droebiTia.
olimpiadis JiuriSi iyo erTi ukraineli qali, saxelad
evdokia, gvari ar maxsovs. „zaria vostoka“-s redaqciaSi msaxu-
robda. man gadmomca gancxadeba, romelic olimpiadis Jiuris
mouvida Tbiliseli lotbarebisgan: vin aris ioseb mWedliSvi-
li, magas Cven vicnobT rogorc poets, oRond rogorc lotbars
magas aravin icnobs, ra gaegeba am saqmisa an visTvis ra simRera
uswavlebia, rom lotbarebSi ereva da gundebis xelmZRvanelo-
50
bac ukisria.
_ mere? _ vkiTxe evdokia aleqsandrovnas, _ ra pasuxi gasca
Jiurim?
_ ar Seiwynara maTi gancxadeba, vinaidan yvelas ufleba aqvs,
gamoiyvanos momRerali gundi. oRond icode: mteri bevri gyavs
_ Tbilisis xalxuri gundebis lotbarebi. amitom me girCevdiT,
rodesac gundis wina dgaxarT, xelebi iqnieT, rogorc lotbare-
bma ician, Torem Tqven lotbarad aravin CagTvliT.
me evdokias avuxsen, rom swored eg aris damaxasiaTebeli
xalxuri simRerebisTvis: mas arc tonis micema unda da arc xele-
bis qneva. eg marTalia, _ miTxra evdokiam, _ magram, Tu gsurT
gundis xelmZRvaneloba SeirCinoT da gundi Tqveni saxeliT da-
jildovdes, unda xelebi gaiqnioT scenaze, es rac unda saWiro
ar iyos simReris xalxurobisaTviso.
am ambavma da am garemoebam Zalian damafiqra, Zalianac Semawu-
xa, magram amaze ufro metad Semawuxes Cemi gundis wevrebma. Ta-
visi arev-dareviT, SfoTiT da uazro, ugnuri, metismetad bneli
sayvedurebiT kinaRam gadamries.
muStaidis baRSi estradaze gasvlis wuTi axlovdeboda da
isini ki meCxubebodnen, Sida kaxelebTan ar vimRerebTo. orpiri
simRerebi ki imaTTana hqondaT Sewyobili. bolos iqamde mimiy-
vanes, rom gadavwyvite es ori gundi cal-calke gameyvana: kaka-
belebi calke, vaCnaZianelebi _ calke. amiT megona davamSvideb-
di, magram axla kidev amitydnen: Tu TiTo-TiTo Careqi Rvino ar
davlieT, karga ver vimRerebTo.
am TiTo Careq Rvinoze gvqonda dava da Cxubi, rom estradaze
daiZaxes ioseb mWedliSvilis gundio. dava Sewyda da gunds mo-
vuwode estradisaken. isini zantad avidnen maRla da erTma mainc
moaswro da sadRac gaipara imisTvis, rom erTi Careqi Rvino ar
davalevine.
mSvidi saxiT gadavxede Tvaluwvdenel auditorias, cis qveS
moTavsebuls, gulSi cecxli mekida, magram ar viwvebodi.
Cvens asvlas estradaze taSis quxiliT Sexvda xalxi, radga-
nac gunds sakmao saxeli hqonda farTo masebSi mopovebuli. me
isev ise gulxeldakrefili davdeq gundis win da TvaliT vaniS-
ne simReris dawyeba. aramc Tu xeli ar gaviqnie, TviTonac ar ga-
vtokebulvar, raTa xalxisTvis naTlad meCvenebina, Tu ras er-
qva qarTuli xalxuri simReris Sesruleba.
sul sami simRera Seasrules: `kaxuri mravalJamieri“, `beri-
kaci var“ da `mkis simRera“.
xalxma aSkara siyvaruliT, gansakuTrebuli gulTbilobiT
51
mogvismina da Semdeg ovaciebiT dagvajildova. aSkara iyo, rom
raRac jildos miviRebdiT Jiurisaganac.
jiRauris gundis Semdeg gamoviyvane vaCnaZianelebi. imaTac
karga imReres, magram Jiurim, raki estradaze am gundebs xeli ar
gavuqnie, pirvels jiRauris gundi daarqva, meores _ iason da-
laqiSvilisa. me davrCi gamoSvebuli xariviT udabur mindorSi.
jildo erTsac misces da meoresac.
mixa jiRauris gunds ergo meore jildo (pirveli erqomaiS-
vilebma miiRes).
gazeT „komunistSi“ daibeWda angariSi mixa jiRauris gundis
Sesaxeb. sxvaTa Soris iq aRniSnuli iyo xazgasmiT: yuradRe-
ba unda mieqces jiRauris gundSi axalgazrda momRerals ivane
(vano) mWedliSvils (Cemi ganayofia), romelsac kargi xma da didi
momavali aqvso. amas werda kompozitori kote meRvineTuxuce-
si.
gverdi amiares. mec amis Semdeg, raki saqme dasrulda da da-
gvirgvinda, axlos aRar gavekare, Tavi mivanebe da wavel saxlSi.
magram prizis gadmosacemad isev me damibares, radgan igi Cems
saxelze iyo gamowerili.
fulis misaRebad xelovnebis mTavar komitetSi mivedi. iq
movidnen gundis wevrebic. radgan meore jildo sam gunds ergo:
mixa jiRaurs, TarxniSvilebs da paWkorias, samasi maneTi unda
gaeyo am sam gunds (pirveli jildo xuTasi maneTi iyo). mixa ji-
Raurs ki ase egona _ samasi maneTi marto mas ekuTvnoda. mixas
Tvalwin momces misi gundisTvis asi maneTi da, rodesac es asi
maneTi unda gameyo maT Soris, mixam gaikvirva samasi rom ar iyo,
axla kidev gamoirkva: samasi maneTi mixa jiRaurs mxolod saku-
Tar jildod hgonebia.
gakvirvebam umaRles wertils miaRwia. davuZaxe akaki faRavas
_ olimpiadis xelmZRvanels. akakim mTeli ori saaTi umtkica
mixa jiRaurs, rom aramc Tu samasi maneTi, aramed mxolod asi ma-
neTi ergeba mTel gunds.
akakis Tvalwin gadaveci mixa jiRaurs gundis kuTvnili asi
maneTi da sruliad movSordi, raTa Cemze aRaraferi salaparako
aRara hqonodaT. sxvaTa Soris, roca jiRaurs ganvucxade, asi ma-
neTi gergoT da unda gagiyoT-meTqi, is gacofebuli gadga ganze
da Semomyefa: _ kaco, ar geyo, rac aqamde gvyvlife? aqac aRar
gvasveneb?
am sityvebis gamo davuZaxe akaki faRavas. roca man daarwmuna
da sxvebmac aqeT-iqiT auxsnes namdvili, mec gabrazebiT vuTxar:
Seni ugnuri da usindiso sityvebi ukanve waiRe-meTqi.
52
_ ra vici, kaco, egre meubnebian, gatyuebs iosebio.
aq ukve laparaki zedmetia imaze, miviRe raime xelfasi Tu ara.
amaze fiqric ar SeiZleboda. ase dasrulda es olimpiada.
* * *
dasrulda Tu ara olimpiada da mixa jiRauri gamoacxades
xelmZRvanelad, gamoCnda giorgi iordaniSvili. iordaniSvili
da kola erisTavi SeTanxmdnen, es jildomiRebuli gundi waeyva-
naT dasavleT saqarTveloSi, ase, rom mixa jiRauris momReral-
Ta gundis namdvili xelmZRvaneli da administratori iorda-
niSvili Seiqna.
giorgi iordaniSvili patiosani da sindisiani kaci iyo. mar-
Talia, mas mxolod Semosavali ainteresebda, magram am sakiTxSi
igi sruliad wesierad iqceoda.hoda, axla es iordaniSvili gau-
ZRva mixa jiRauris gunds, romelsac is kargad ar icnobda. mec
guli aRara mqonda, damerigebina igi.
olimpiadasa da mixa jiRaurs gadayolili ekonomiurad da-
vzaraldi. am dros gamosces Cemi leqsebis patara krebuli „mso-
flio grgvinvaSi“, romelic gamoxatavda pirveli msoflio im-
perialisturi omis drois ganwyobilebas. es wignebi gorSi, xa-
SurSi, zestafonsa da samtrediaSi mqonda gagzavnili gasayidad
da Semosavlis asakrebad gors gavemgzavre. swored am dros mo-
vida iq jiRauris gundi giorgi iordaniSvilis winamZRolobiT.
koncerti goris saqalaqo TeatrSi Caatares da Semdeg xaSurSi
wavidnen. zestafonamde TiTqmis erTad vimgzavreT, magram arc
imaT gauciaT CemTvis xma da arc me _ sxvadasxva vagonSi visxe-
diT. me Cems saqmeze mivdiodi, isini TavianT saqmes misdevdnen.
ra Tqma unda, ar mindoda maTTan Sexvedra, magram, sadac ki Camo-
vel sadgurSi, yvelgan isini damxvdnen. ase vimgzavreT da mxo-
lod samtrediaSi davSordiT erTmaneTs.
maT moevloT mTeli dasavleTi saqarTvelo, sadac Turme
araCveulebrivi aRtacebiT, siyvaruliT da pativiscemiT Se-
xvdnen. arc erTi groSi TavianTi ar daxarjviaT arc binisa, arc
saWmlisa. yvelgan epatiJebodnen, asmevdnen, aqeifebdnen da kon-
certebic Tavisi gziT midioda.
samtrediidan davbrundi Tbiliss. Cemi wignebidan samasi ma-
neTi Sevagrove, rac maSin didi Tanxa iyo CemTvis da damSvide-
buli viyav. vfiqrobdi axal saqmeze, rom uecrad movarda CemTan
giorgi iordaniSvili da SemomCivla:
_ kaco, ra yofilan eg Seni glexebi?!
_ ra iyo, biWo? – vkiTxe me.
53
_ raRa ra iyo, fulis moparva damabrales, mcemes da gamomagdes.
_ kola erisTavi?
_ is ufro adre CamoSorda. axla aq aris. arc imas misces
fuli. sawyalma kacma xarji gaswia: afiSebi imisi fuliT davbe-
Wde, gzis fuli iman gadaixada, sasmeli-saWmeli samtrediamde
imisi iyo da, roca danaxarji moiTxova, uari uTxres, arafersac
ar mogcemTo da Sercxvenili kaci ukan dabrunda. me samtredi-
idan gamomistumres.
_ naTqvamia, boroti kaci aRdgomasac borotiao. es xalxi
aRmosavleTSic sazizRrebi iyvnen da dasavleTSic imad dar-
Cenilan! _ amis meti araferi sanugeSo saTqmeli aRara mqonda
iordaniSvilTan.
ramdenime kviris Semdeg, kidev ucnauri ambavi moxda. dasav-
leT saqarTvelodan dabrunebuli gundi mixa jiRaurisa mTlia-
nad movida CemTan da SemomCivla, Tu giorgi iordaniSvilma ro-
gor Caijiba maTi fulebi, risTvisac, _ daikvexes, _ karga miv-
begveTo.
_ cruobT, usindisoebo! _ vuTxari me, – imanac ise Caijiba
Tqveni fulebi, rogorc me. kola erisTavmac Caijiba? Tqven Tvi-
Tona xarT qurdebic, mtaceblebic da usindisoebic!
yvelani gaikmindnen.
_ riRasTvis moxvediT CemTan? _ vkiTxe gabrazebiT.
_ ise, Seni naxva mogvinda... Sen mainc Cveni xar.
_ RmerTma dagwyevloT Tqvenca da Tqvenad yofnac! _ vuTxa-
ri maT da gabrazebulma aqeT-iqiT daviwye siaruli oTaxSi.
didxans isxdnen Cumad. arc me viRebdi xmas, arc _ isini. bo-
los adgnen, gamomemSvidobnen da wavidnen. gamikvirda da ver mi-
vxvdi, Tu risTvis movidnen CemTan. vfiqrob, imisTvis Seiwuxes
Tavi, rom icodnen, iordaniSvili CemTan movidoda, yvelafers
gadmomcemda da Tavis gamarTleba moindomes imaSi, iordaniS-
vils „qurdobisTvis“ rom cemes da ukapeikod gamogzavnes. ma-
gram es raRad dasWirdaT CemTan, me romeli samarTali viyavi
maTTvis? – ver gavige.
TbilisSi umoqmedod yofnam moqmedebisa da saqmianobis az-
rze momiyvana. Cems TavSi isev momRerlebi da simRerebi tri-
alebdnen. marTlac da es iseTi epoqa iyo, rom amis metze aRara
fiqrobda kaci.
momReralTa olimpiadam yvela aamRera. mec isev simRera mo-
minda. Cavel gurjaanSi, gurjaanidan TelavSi, Telavidan grem-
Si, gremidan SildaSi da vinaxule Cemi moZulebuli dedas levana.
mas Cemi misvla Zalian gauxarda da misayvedura, rom daviviwye.
54
moiyares xelad Tavi momRerlebma. mimReres, Tavi momawones
da CemSi isev gaaRviZes gundis xelmZRvanelobis survili.
Sevadgine maTgan axali gundi. gremidan SildaSi gadmoviyvane
mixa avgaroziSvili. avarCie kidev rva kaci, gavyav orpirad: erT
mxares dedas levana sami kaciT, meore mxares _ mixa avgaroziS-
vili, isic sami kaciT, da SevkariT piroba, mogvevlo kaxeTi.
mixa jiRaurze gajavrebuli me amaT pirobis qaRaldSi mka-
crad moveqeci. mas uwignobis gamo, dedas levanasa da mixa avga-
roziSvilis magier, xels sxvebi aweren (s. aRniaSvili da giorgi
guraspaSvili)
pirobis dadebis
Semdeg davbrundi
Tbiliss. davbeWde
afiSebi da, sadac
mividodiT, erT-or
afiSas gavakravdiT
xolme. es sakmarisi
iyo, rom Teatri
Tu klubi xalxiT
gaWediliyo.
pirveli koncer-
ti gavmarTeT TviT
sofel SildaSi. bi-
leTebi rom aRar
eyo xalxs, molare
qali gaaqcies. mere
karebi Semoamtvr-
ies... Teatri ise iyo
gaWedili, sunTqva
aRar SeiZleboda.
xalxi skamebzec isx-
da, fexzec idga da
fanjrebic gamoCur-
Tuli iyo maTiT.
gaimarTa koncerti da, iciT, rogori koncerti?!
pirveli simRera dedas levanama Tqva „kaxuri mravalJamieri“.
man rom gaaTava, ucbad gaisma igive „mravalJamieri“ darbazis ro-
meliRac kuTxeSi. mas meore kuTxem upasuxa, Semdeg _ mesamem da
meoTxed isev Cven dagviTmes. erTi sityviT, xuTi Tu eqvsi gundi
aRmoCnda darbazSi. darbazsa da scenas Soris gaimarTa Sejibri
da me, aramc Tu mwyinda es ambavi, sixarulisgan caSi mqonda mib-
55
jenili Tavi. scenidan vukveTavdi darbazs simRerebs, darbazi
kidev dedas levanasa da mixa avgaroziSvils sTxovda ama Tu im
simReris Sesrulebas. mokled, es saRamo warmoadgenda dReobas,
Ramis Tevas da marTlac gavaTeneT kidec. sanam karga ar gaTenda,
xalxi ar daiSala.
gaTenebisas cota xans gavedi gareT (Tumca farda saerTod
ar CamoSvebula). gavedi gareT, Teatris pirdapir Znis urmebi
idga. vikiTxe, raTa dga es urmebi aqa-meTqi da mipasuxes, meurme-
ebi TeatrSi Semovidneno.
am Ramis Tevam SesaniSnavad Caiara. mxolod erTi patara usia-
movneba aqac moxda: pirvelad rom farda aixada, scenaze amocvi-
vdnen SeiaraRebuli milicielebi Tavisi ufrosiT da mkiTxes:
_ vina xar Sen?
me avuxsen Cemi vinaoba.
_ vin mogca aq saRamos gamarTvis neba?
_ Tbilisis xelovnebis mTavarma komitetma.
_ mere ratom Cven ar Segvatyobine?
_ magaSi damnaSave var, ver moviqeci wesierad. Tu mapatiebT,
kargi iqneba.
aq tons dauwies da bodiSiviT miTxres:
_ cudi ki ar aris amisTana saRamos gamarTva, magram Cven unda
Segvatyobino, radganac aTasi antisabWoTa elementi daZvreba
qveynad, risTvisac saWiroa sifrTxile.
me bodiSi movixade uneblie SecdomisaTvis da Semdeg vTxove,
wesrigi daecvaT xalxSi. marTlac, ufrosma gankarguleba gasca
da xalxiT gaWedil TeatrSi, ubralo laparakic ar atexila.
mzis amosvlisas isev wynarad, mSvidad da simReriT daiSala
xalxi. meore dRes SildaSi gagvimarTes qeifi da mesame dRes
Sildidan pirdapir gavediT gurjaanSi, gurjaanidan _ maCxaan-
Si, maCxaanidan _ anagaSi, anagidan _ kardanaxSi, kardanaxidan _
veliscixeSi, veliscixidan _ winandalSi da... winandalSi dedas
levanas ucbad moagonda Silda, Tavisi qoxi, beberi dedakaci,
amoiRuvla goWiviT da gaudga Sildis gzas. TelavSi aRar wamo-
gvyva.
sxvebmac bani misces mas.
me, Tumca pirobaSi erTi mesamedi mergeboda wminda Semosav-
lisa, meoTxedi davitove da sami meoTxedi maT gavuyavi. mere
erTada vWameT kidev puri, bolos erTmaneTi davkocneT da ise
gamovemSvidobeT erTmaneTsa. amis Semdeg me isini aRarasodes
aRar minaxavs.
es is dro iyo, roca kaxeTis rkinigzis sadgurebTan, mTeli
56
Sida kaxeTis gayoleba,
sazamTros zvinebi idga
qalaqSi wamosaRebad.
amave zafxuls iyo, rom
oTxi Tvis ganmavloba-
Si wveTi ar Camovarda
mTels aRmosavleT
saqarTveloSi da qvey-
nad janRiviT idga mt-
veri. winandlidan dav-
brundi Tbiliss.
oqtomberSi CemTan
mosuliyo mixa jiRau-
ris gundis wevri san-
dro mWedliSvili (mas
metsaxelad fTxene-
las eZaxdnen _ isic
Cemi ganayofia). Sin
rom ar davxvdi, ambavi
daegdo, Zalian gvinda
iosebis naxva da uTxariT, Cven mosvlaze nu gajavrdebao. Tanac
elaparakna Cemi ojaxis wevrebTan: Zalian cudad moveqeciT, exla
movediT Wkvaze da amis Semdeg aseTi rame aRar moxdebao.
meored mosuliyo CemTan vano mWedliSvili, esec Cemi ganay-
ofia. imasac ar davxvdi Sina da masac swored aseTi ambavi dae-
tovebina. vano mWedliSvili axalgazrda biWi iyo ocdasami wli-
sa. es is vanoa, romelsac yuradReba miaqcia gazeT `komunistSi~
kote meRvineTuxucesma. man CemsobaSi wera-kiTxva Seiswavla,
miixed-moixeda, xalxSi gavida da, rogorc niWierma momReralma,
simRerebis swavlebac daiwyo, ise, rom mas ukve SeeZlo namdvili
xelmZRvaneloba gaewia gundisTvis. pirvelad mas ar SeeZlo, ma-
gram, raki gamoiwvrTna, ukve igrZnoboda, rom am gundSi vanos
mets aravis SeeZlo ufrosoba.
vano, mixa jiRauris meore moZaxili, metad niWieri momRera-
li iyo, magram mas ver Seedreboda _ jiRauroba aravis SeeZlo,
amitom ra sindisi momcemda nebas, fulis ganawilebis dros, mis-
Tvis meti ar mimeca. warsulSi amaze iyo mTeli davidaraba. Tu
jiRaurs mets miscem, Cven xmas aRar amoviRebTo. marTlac, be-
vrjer iseT mdgomareobaSi Camayenes, rom kinaRam Sevrcxvi: erT
klubSi imReres, meoreSi rom mivediT, uari Tqves, raki jiRaurs
mets aZlev, dee, marto magan imReroso. amis Semdeg iZulebuli
dairiT xelSi fTxenela ( sandro
mWedliSvili), meore rigSi marcxnidan
pirveli Saqro mWedliSvili (TavTxe)
57
gavxdi, Cemi sakuTari jibidan, isic Cumad, misTvis fuli meZlia.
esec gamiges da winadadeba momces: Tu ginda Cven SenTan viyvneT,
magas mets nu miscemo.
roca gurulebi da kaxelebi erTad myavda, jiRauris gunds
arc gurulebi epitnaveboda, arc _ mestvire: egeni wilSi gvid-
ganan, martoni rom viqnebiT, ufro met-meti Segvxvdebao. roca
amaze dava amitexes, gurulebma dauTmes, TqvenTvis dagviTmia
mTlad Semosavali, oRond magaze nu ilaparakebTo. ramdenjer
mestvirisaTvis ar mimacemines fuli da iZulebuli viyav, isev
Cemi jibidan Cumad gamestumrebina. mestviresTan rom gauvidaT,
ufro gaTamamdnen da gurulebs ganucxades: Tu gindaT sul mu-
qTada gvdieT klubebSio. amas mixamac dauWira mxari, im mixam,
romelsac Cumad vuxdidi Cemi jibidan.
es veRar moviTmine, gavlanZRe isini da gavreke sofelSi. aq
mixam marto Camigdo xelSi da bodiSi moixada, moinania codva,
magram es imitom ki ara qna, marTla Seigno rame, aramed imitom,
rom SemdegSi Cemi jibidan zedmetad fuls aRar mivcemdi. ami-
tom misi bodiSi arc mewiTla da arc memwvana.
pirquSad gamovemSvidobe da vuTxar:
_ RmerTma mSvidoba mogceT!
jer kidev olimpiadamde, 1929 wlis TebervalSi, roca me ope-
ris TeatrSi saqmeTa mmarTvelad vmsaxurobdi, Cveni cnobili
sazogado moRvawis da dramaturgis (`paata batoniSvilis~ avto-
ris) daviT naxucriSvilisagan momivida werili.
naxucriSvili maSin saxelmwifo konservatoriaSi msaxuro-
bda da mwerda, konservatoriis proreqtors raisas (gvari da-
maviwyda, quTaTelaZe mgoni) SenTan molaparakeba unda da dRes
saCqarod Tormet saaTze konservatoriaSi amodio.
Txovnisamebr avedi daviT naxucriSvilTan. man maSinve wa-
miyvana raisa quTaTelaZesTan.
raisam metad Tavazianad da pativiscemiT mimiRo Tavis kabi-
netSi da mTxova, Semekriba kaxur-guruli momRerlebis gundi,
romelic ukve enaxa da moesmina:
_ Cven did daxmarebas gagiwevT, Tu Tqven gurul-kaxelebis
gunds, moskovs waiyvanT, radgan iqidan eTnografiul gundebs
gvTxoven. saamisod miswreba aris Tqveni kaxelebisa da gurule-
bis gundebi. xarjebs Cven vkisrulobT: xuTas maneTs mogcemT,
xuTass _ xelovnebis mTavari komiteti da gza iqiT-aqeT muqTi
geqnebaT.
ras ar davTanxmdebodi! pirdapir cas vewie. saqarTvelos sa-
zRvrebi gadavlaxe Cemi xalxur-erovnuli simRerebiT da amis-
58
Tvis davizarebdi rames?!
quTaTelaZem mimiwera xelovnebis mTavar komitetSi: Cven
SeTanxmebuli varT ioseb mWedliSvilTan da yovelgvari daxma-
reba gauwieT, raTa igi moskovisaTvis moemzados da amis Sesaxeb
miwer-mowera iqonieTo.
xelovnebis mTavar komitetSi ugulod da uxalisod mimiRes.
mimarTvac raRac piris apruwviT gadades iqiT da, roca pasuxi
movTxove, miTxres _ Cven TviTon SegatyobinebTo.
me ukanve avel konservatoriaSi, avuxsen maTgan Cemi gulci-
vad miReba da proreqtoris miwerilobis ugulebelyofa. orive-
ni Sewuxdnen.
_ pirvelad imaT moiTxoves da axla uars amboben, _ cxaro-
bda daTiko.
_ albaT Cemi gagzavna ar undaT, _ davaskven me da imaTac am
daskvnaze arc ara Tqves, arc ho, TiTqos Tanxmobas niSnavso.
meore Tu mesame dRes kidev Seviare konservatoriaSi da da-
Tikom miTxra: marTalia, sityvierad imas imizezeben, TiTqos
fuli ara aqvT, sinamdvileSi ki Seni xelmZRvanelobiT ar undaT
gundebis gagzavnao.
ase CaiSala Cemi moskovs gamgzavrebis saqme Cemi momRerali
gundebiT.
olimpiadis Semdeg, 1929 wlis noembersa Tu dekemberSi, ru-
sTavelis prospeqtze Semxvda xelovnebis mTavari komitetis
musikaluri nawilis gamge akaki faRava da miTxra: dRes CemTan
Semoiare, didi da seriozuli saqme gvaqvs, _ Seni da Seni gundis
gagzavna gvinda moskovso.
Cveulebriv, droze mivedi. akakim miTxra:
_ moskovidan aseTi Sinaarsis depeSa mogvivida, Semdeg
amoiRo da wamikiTxa: `Пришлить грузинского народного хора поэта Ио-сифа Мчедлишвили с участием народного певца Дедас Левана~.
me gamikvirda: an saidan moigones mWedliSvilis gundi an ki-
dev dedas levana.
amaze akakim miTxra:
_ Sen raSi gekiTxeba, Cven ki gaggzavniT moskovs da Tqven
saidanac gindaT, iqidan iyaviT mogonilio.
wavedi sofelSi. Sevkribe gundi. Sevipire da SevakavSire gu-
rulebic, mestvirec davibeve. biWia imJamad iliko qurxuls
waeyvana dasavleT saqarTveloSi da ioseba mestvires SevuTanxm-
di. yvelaferi movamzade da sruliad daimedebuli mivel xelov-
nebis mTavar komitetSi, sadac gadmomces: moskovs gzavnian ki-
rile paWkorias Tavisi gundiT da masTan iqnebian jiRauric da
59
gurulebico.
roca gawbilebuli mivel akaki faRavasTan da vkiTxe, es raRa
saqmea-meTqi, man mipasuxa:
_ ase kia da rad aris, ar vicio.
paWkorias gundi wavida moskovs. ori kaci waiyvana jiRauris
gundidan: mixa jiRauri da vano mWedliSvili. gurul simRerebs
misi gundis wevrebic asrulebdnen da ase dakmayofilda moskov-
is Txovna.
ori Tvis Semdeg dabrundnen ukan.
CamosvlisTanave CemTan movida mixa jiRauri da kinaRam iti-
ra. SemomCivla, rogor daCagra paWkoriam. mxolod erTxel Tu
orjer amRera. mas ar aCenda, malavda, sul ukan hyavda migde-
buli. koncertze, romelsac stalini daeswro, mxolod „oro-
vela“ amRera. ai, Turme am `orovelam~ gaaxsena amxanag stalins
qarTl-kaxeTis simRerebis sitkbo da Tqva, _ ratom qarTl-ka-
xeTis gundi ar arsebobso, _ da dafiqrda: kaco, me maxsovs Cems
dros Cemi amxanagi sandro kavsaZe xelmZRvanelobda qarTl-ka-
xeTis gundsa da, Tu is kaci sadme cocxalia, miandeT aseTi gun-
dis Sedgenao.
paWkoriaze gabrazebulma mixa jiRaurma moixada qudi da Cem
win daaxeTqa _ me magasTan wamsvleli aRara var, isev Sen unda
mipatronoo.
veRar moviSore, isev CemTan daiwyes siaruli. es is dro iyo,
rodesac saqarTveloSi mTliani koleqtivizacia tardeboda.
moskovidan Camosuli jiRauri miiwvies qalaqis sabWoSi, sadac
koncerti unda gaemarTa.
amovarda CemTan jiRauri da Semexvewa: Tu Sen ar wamoxval,
daviRupebiT, uSenod gasvla samRerlad ar SegviZliano. movid-
nen misi TanamomRerlebic da daiCoqes:
_ fics gaZlevT, rom Sen aRarasodes gawyeninebT, arc
gadagidgebiT da aRarsad SegarcxvenT, Cven ukve mivxvdiT Cvens
sibneles da Cvens Secdomebs, Sen iyav Cveni Tavi da boloc isev
Sen iyavio.
kide vikisre maTi xelmZRvaneloba.
qalaqis sabWos darbazi gaWedili iyo. koleqtivizaciis sxdo-
mis Semdeg daiwyo koncerti. Cvenma estradaze gamoCenam mquxare
taSi gamoiwvia.
me patara sityviT mivmarTe qalaqis sabWos:
es glexebi axal simRerebs ara mRerian, eseni oTxi aTasi wlis
winac ase mRerodnen, samocdaaTi wlis winac da axlac iseve imRe-
reben...
60
vTqvi da mixas niSani miveci, `Cakrulo~ eTqva Semdegi leqsiT:
muxran-batonis ymobiTa
fqvili ver davdgi godriTa,
verc dekeuli gavxedne,
verc kalo vlewe mozvriTa.
roca mixam gaaTava, viRaca gamovida da grZeli sityva Tqva
Cem winaaRmdeg. ar vici, iseTi ra vTqvi, rom mas masala mieca
Cem sawinaaRmdegod. sityva rom gaaTava, taSi aravin daukra,
me ki misi sityvis sapasuxod glexebi Semdegi leqsiT vam-
Rere:
xmalo, xevsureTs nagdebo,
TelavSi TuSma gagfera,
mefe iraklim gakurTxa,
saomrad jvari dagwera.
xmali sWris bagrationis
nefisa iraklisao,
ajoba Tavis mamasa,
sanam icvlida kbilsao.
ise gamosdevs daRestans,
rogorc afTari tyisao.
aqaT mobrundi, guluar,
saqme sWris daRestnisao,
Seni guluar mogikvdes,
Tu ar mogWamdes Wirsao,
leksa gadahkra xanjali,
SaSviviT aRebs pirsao.
am simReraze ufro meti taSi dahkres, Tan icinodnen.
Semdegi simRera vaWarze iyo:
cer-cer morboda kurdReli,
fexmotexili, sawyali _
zurgze ekida sagzali,
Tung-naxevari maWari,
somexma Tqva Tu: Savyrodi,
me viyav misi vaWari.
aman ufro meti taSi gamoiwvia. Semdeg imReres:
61
modi, mousvi kudsao,
batoni mogcems pursao,
mogcems da isev wagarTmevs,
nu dagakldeba gulsao.
aman Zalian gaamxiarula sazogadoeba da xangrZlivi taSiT
moiTxoves axali simRera.
mixamac Txovna ausrula da daiwyo:
miSvele, miqel-gabriel,
eSmakma ar mimtyunoso,
ar Camityuos jojoxeTs,
kari ar momixuroso.
da sxva...
taSma iquxa. es simRera mixam ise imRera _ yelgadagdebiT, Ti-
Tqo igi marTla eSmakma Caityua jojoxeTSi da miqel-gabriels
Svelasa sTxovso.
saRamo dasrulda da am Ramesve gavistumre gundi kaxeTSi.
aRar maxsovs, romeli weli iyo, Cemi fiqriT, 1932 Tu 1933 weli
_ mkaTaTve. mixa jiRauri, fTxenela da vano mWedliSvili Camo-
vidnen soflidan. gamarTes CemTan molaparakeba, _ megobrobis
aRdgena surdaT da miTxres: Sen meti aRaravin gvinda, gvipatro-
neo.
bevri xvewnis Semdeg gamoviCine sulgrZeloba da davTanxmdi.
mindoda piroba TviT mixasTvis damewerinebina da xelic masve
moewera, magram man wera ar icoda. maSin fTxenelam miTxra: wa-
videT profkavSirebSi, iq davabeWdinoT qaRaldze da Cveni xe-
lismowerac beWdis dasmiT davamtkicebinoTo. es marTla kargi
mofiqreba iyo. unda wavsuliyaviT kidec, magram vTqvi:
_ ici, mixav, Tu kacs sindisi ara aqvs, aTasi beWedic rom da-
misvas pirobaze, mainc daarRvevs da amitom ara Rirs profkavSi-
rebis Sewuxeba.
aRar wavyevi profkavSirSi. imaT sityvasa da sindisze mivagde
saqme.
_ ho, maS! ra saWiroa piroba da beWedi, patiosan sityvas gaZ-
lev, aRaraferSi giRalateb, _ Tqva mixam, _ Cemi saxeliT ilapa-
rake yvelgan, saca saWiro iyos, Cemi saxeliT gaakeTe Cveni saqme,
amis uflebasa da nebas gaZlev. es igre gjerodes, rogorc Seni
Tavis naTqvami, rogorc ra giTxra...
veRar daamTavra mixama da me davasrulebine:
62
Zuku loluas saxelobis eTnografiuli gundi, xelmZRvaneli kirile paWkoria.
I rigSi sxedan (marcxnidan marjvniv): meore _ mixeil koroSinaZe, mesame _ evgeni koroSinaZe, meoTxe _ Teofile lomTaTiZe, mexuTe _ ermalo sixaruliZe
II rigSi: vladimer babilua, aleqsandre maxaraZe, kirile paWkoria, mixa jiRauri, vladimer berZeniSvili
IV rigSi mexuTe _ noko xurcia, meeqvse _ vano mWedliSvili
_ mesmis, mesmis, mixav, da icode, es Cveni erTmaneTisadmi uka-
naskneli ficiRa iqneba. Tu es ficic daarRvieT, veRarasodes
veRar gaamTelebT.
mixa da misi TanamomRerlebi sofelSi wavidnen.
meore dRes me dasavleTSi gundiT mogzaurobisaTvis samza-
diss Sevudeqi. saWiro iyo fuli, xalxTan molaparakeba, afiSebi
da sxva. am saqmeebze rom davdiodi, rusTavelze kompozitori
kote focxveraSvili Semxvda da mkiTxa:
_ uwyeba gamogigzavna muSaTa da glexTa inspeqciam, ar
miiRe?
gamikvirda:
_ ra uwyeba?
_ mixa jiRauris gundis Sesaxeb, mis kuTvnil Tanxas rom sxve-
bi Wamen, man ki araferi icis.
63
ufro metad gamikvirda.
yovelTvis, roca mixa jiRauris gundis saqme gafuWdeboda,
daingreoda, aiwew-daiweweboda, mis aRdgena-gamosworebas me
mekiTxebodnen da mavalebdnen, xolo, roca aRvadgendi, gavama-
grebdi da fexze davayenebdi, maSinve Camomayenebdnen xolme.
_ ra moxda? _ vkiTxe kotes.
paWkorias cxra aTasi (9 000) auRia mixa jiRaurisa da maxara-
Zis gundebis saxeliT. maxaraZe uCivis, araferi moucia. Cans, arc
jiRaurs miscemda.
Sin rom mivedi, marTla damxvda uwyeba _ muSaTa da glexTa
inspeqcia Sevlas mTxovda (samwuxarod, es uwyeba daikarga).
meore dResve gavugzavne kaci mixa jiRaurs _ marto Camosu-
liyo TbilisSi.
mesame dRes Camovida.
avuxseni viTareba, man miTxra:
_ me raRas mibarebdi, xom giTxar, yvelgan Cemi saxeliT ila-
parake-meTqi. wadi, kaco, moiTxoveT eg fuli da gamRletela da-
sajeT. ar icodi, rom me Tanaxma viqnebodi? xvalve unda wavide
sofelSi, yana maqvs mosamkalio.
ujiRaurod wavedi inspeqciaSi, miT umetes, uwyeba Cems sa-
xelze iyo.
rogorc iyo SevikribeT muSaTa da glexTa inspeqciis erT-
erT kabinetSi.
bolos gaixsna kreba...
momxsenebelma kote focxveraSvilma muSglexins gaacno Cve-
ni iq Sekrebis mizezi da ganacxada:
_ kirile paWkorias gundi ara eTnografiuli, aramed, ro-
gorc rusulad ityvian, `perepevkis~ gundia. namdvili eTnogra-
fiuli jiRauris, maxaraZisa da TarxniSvilebis gundebia. ami-
tom, Tu araeTnografiul gunds paWkorias xelmZRvanelobiT,
amasTanave mxolod samegrelos xmebis gamomxatvels, ekuTvnis
saxelmwifo dotacia, qarTl-kaxeTis teritoriaze arsebul eT-
nografiul gundebsac ueWvelad unda mieces. aq ki Cven vxedavT
aSkara darRvevas sabWoTa wesisas: araeTnografiuli gundi
iRebs dotacias eTnografiulis saxeliT, namdvili eTnogra-
fiuli qarTl-kaxeTis gundebi, romelTa teritoriazedac aris
Tbilisi, arafers.
jiRaurisa da maxaraZis gundebis saxeliT auRia paWkorias
cxraas ormocdaaTi (950) Tumani da eqvsi Tvis ganmavlobaSi
araferi miucia maTTvis. amisi dokumentebi xelTa maqvs da Se-
giZliaT, gasinjoT.
64
atyda laparaki, miTqma-moTqma. ra aRar uwodes paWkorias.
mec xma avimaRle da, mixa jiRauris saxeliT, krebas movaxse-
ne: mixas aramcTu rame miuRia paWkoriasagan, arc ki icis, misgan
fuli Tu ergeba.
didi dava-kamaTis Semdeg krebam daadgina: eTxovos muSgle-
xins, an mieces kuTvnili Tanxa jiRaurisa da maxaraZis gundebs,
an moeTxovos paWkorias SeWmuli fulis xazinisTvis dabruneba.
meore dRes Seviare xelovnebis mTavar komitetSi imis gasage-
bad, Tu rogor moiqceoda igi: Cvenc mogvcemda kuTvnil fuls,
Tu paWkorias mosTxovda SeWmulis dabrunebas. komitetSi Semxv-
da aleqsandre maxaraZe da miTxra:
_ guSin Cven rom iq vicavdiT mixa jiRauris interess, is
paWkorias sadRac upovnia, aTi Tumani miucia da xelwerili Ca-
mourTmevia, rom misgan mudam iRebs kuTvnil nawils gundSi da-
sarigeblad.
me ise gavkvirdi, rom xma veRar amoviRe.
aleqsandrem ganagrZo: paWkorias aq moutania mixas xelweri-
li da uTqvams: ioseb mWedliSvils ra ufleba aqvs mixas saxeliT
laparakisa, rodesac jiRaurTan xelSekruleba davde da Tavis
nawilsac mudam droze iRebso.
usityvod davbrundi ukan.
amis Semdeg didi xani gavida. mixas aRara vxvdebodi, radgan
mrcxvenoda, mis magier mrcxvenoda. arc isa mxvdeboda, albaT
isic gangeb merideboda.
im zafxuls kirile paWkoriam waiyvana jiRauris gundi (mixa,
sandro, vano _ mxolod sami kaci) dasavleT saqarTveloSi. ori
Tvis Semdeg iqidan rom dabrundnen, rogorc yovelTvis xdebo-
da, mixam CemTan aRar Semoiara. mxolod vano da fTxenela gamoe-
gzavna. maT SemomCivles: mag paWkoriam gvawama da wagvaxdina. jer
erTi, samma kaxelma ra simRera unda Tqvas, yvelgan ar gvamRere-
bda, zogan sul ar gamovsulvarT, zogan erT-or simReras gvaTq-
mevinebda, imasac vai-vaglaxiT.
maTi Civili mdumared da gulgrilad movismine, arc pasuxi
gamicia, arc rame mikiTxavs. mimixvdnen, rom maTi Wiri CemTvis
Robes Cxiri iyo (maT ase egonaT), adgnen da gamomemSvidobnen.
amis Semdeg mindoda, sul Tavi gamenebebina maTTvis, magram
gulis siRrmeSi mainc Rvioda qarTuli xalxuri simRerebisadmi
Zlieri, Tavganwiruli siyvaruli, romelic uxmod mwvavda da san-
Tlis cvilsaviT madnobda. amitom iZulebuli viyavi, isini arc
gamelanZRa, arc mkacrad movqceodi da arc meTqva: dReis iqiT
Tqvensa da Cem Soris saerTo aRaraferia, CamomSordiT-meTqi.
65
es sityvebi gaunZrevlad isxdnen Cems gulSi im siyvarulis
gverdiT, romelic mtanjavda, mwvavda, mwiwknida... isxdnen
Cumad, pirmokumulad. gana sul erTi ar iyo, me vuxelmZRva-
nelebdi jiRauris gunds Tu kirile paWkoria? iqneb esec ara-
sakadrisia Cemi mxriv: poeti viyav da lotbarobasac veWide-
bodi! iqneb danaSaulic mimiZRvis imaSi, rom mixas pirdapir
ar vuTxari: wadi, eg Cemi saqme ar aris da kirile paWkoriam
gilotbaros-meTqi? gana sulerTi ar iyo, maTi xelmZRvaneli
me viqnebodi Tu is?... ara, sulerTi ar iyo! ufro metsac vi-
tyvi: damnaSave var, rom Cemi Seqmnili gundi xelidan gavuSvi,
Tumca es Cemi brali srulebiT ar iyo: kirile paWkorias rom
gundi gaeumjobesebina, maTTvis miviwyebuli simRerebic ga-
exsenebina, repertuari gaevso _ gaefarToebina, ukeTesad
emRerebina, marTebuli SeniSvnebiT gaewminda zogierTi da-
maxinjebuli simRera da kuTxuri Sovinizmi ar gamoeCina – me
gamixardeboda, davtkbebodi maTi simRerebis mosmeniT, paWko-
riasac Seviyvarebdi, vityodi: erovnuli saqme saimedo kacis
xelSia-meTqi.
jiRauris gundma ormocze meti simRera icoda da kirile pa-
Wkoriam ki is erTze Camoiyvana, bolos sulac mospo. ra iqna ̀ To-
xnuri~, ̀ naduri~, ̀ mkis simRera~, ̀ mayruli~, ̀ xeuro~, ̀ sufruli~,
`berikaci var~, `Conguro~, `RmerTo-RmerTo~, `SroSanav, SeSa
daude~, `Tamarqalo~, `zemyrelo~, `mxedruli~, `alilo~, `Wona~
da sxva mravali?
maxsovs, roca `Zlier stirodas~ ityodnen xolme glexebi,
darbazi icremleboda an `civwyaro Camoviare~, an `sofel ti-
rian qalebi~. ai, am sami simReris sityvebi:
Zlier stirodaZlier stiroda.
risTvis stiroda?
qmari moukles,
misTvis stiroda.
Zlier stiroda.
risTvis stiroda?
oblebi darCnen,
misTvis stiroda.
Zlier stiroda.
risTvis stiroda?
Zlier stiroda!
Zlier stiroda!
66
sofel tirian qalebi sofel tirian qalebi,
kargi vaJkaci kvdebao.
RmerTo, nu mohklav vaJkacsa,
sofeli gafuWdebao.
iqneba mteri moadges,
win vinRa daudgebao?!
civwyaro Camoviarecivwyaro Camoviare,
qali damixvda wyalzeda,
SveliviT kisermoRerils
koka ekida mxarzeda.
Tavi vTxove da ar momca,
ficxlav gamixta ganzeda:
Sen Cemsa qmarsa ver icnob,
sul xeli udev xmalzeda _
dRisiT mixocavs nadirsa,
Rame vuwevar mklavzeda.
miuxedavad imisa, rom mixa jiRaurma verc Tavisi Tavi daa-
fasa, verc sxva, verc mteri icno, verc _ moyvare, sul ukuRma
waiyvana Cemgan dawyebuli didi saqme, ruseTidan dabrunebis Se-
mdeg me da Salva WumburiZem mainc wveuleba gavumarTeT da pen-
siac movuxerxeT.
romeli weli iyo aRar maxsovs. mxolod is maxsovs, rom mixaze
Zalian gajavrebulic viyav da sul CamoSorebulic. es Cemi uka-
naskneli da mtkice gadawyvetileba iyo. magram uecrad rusTa-
velis Teatridan momivida werili: sandro axmeteli qaRaldis
naglejze mwerda, CemTan Camodio.
Cavedi da miTxra: Sen jiRauris gundi isev unda Sekribo da
Cvens TeatrTan iyolio, yovelgvar xarjebs Cven vkisrulobTo.
wadi axlave, aiRe salarodan orasi Tumani da glexebs axali, Ta-
vianTeburi tanisamosi SeuZineo.
es raRac brZanebasaviT ambavi iyo, imnair brZanebasa hgavda,
romelzec verc erTi jariskaci uars ver ityvis. usityvod da-
vmorCildi. maSinve Sevkribe glexebi. Camoviyvane soflidan rva
kaci, waviyvane TerZTan, iliko maxaraZesTan, romelmac ori aTas
maneTad Tavidan fexebamde Semosa isini.
rusTavelis Teatris mbrZaneblobaSi viyaviT, xolo gundi me
memorCileboda, me viyav misi xelmZRvaneli. yoveldRe koncerti
gvqonda rusTavelis Teatris sasadiloSi. glexebi xan wavidod-
67
nen sofelSi, xan _ Camovidodnen. roca Camovidodnen, yvelani
pirdapir CemTan modiodnen.
erT dilas Camosuliyvnen, magram CemTan aRar movidnen. me
arc vicodi maTi Camosvlis ambavi, rusTavelze, Teatris win,
fTxenela davinaxe. vkiTxe: CemTan ratom ar moxvediT-meTqi. xei-
rianad arc ki momsalmebia, pirdapir lanZRva daiwyo:
_ ra vici, mixa raRac wnelebsa hgrexso.
_ ra wnelebs?
_ isev paWkoriasTan midian! – Tqva da saswrafod gamSorda.
me maSinve Sevedi sandro axmetelTan da vkiTxe: paWkoria
garTmevs gunds-meTqi?
axmeteli raRacnairad daiRmaWa da miTxra:
_ ici, ioseb, me mag kacTan brZola da dava ar SemiZlia, ami-
tom Tavi gaanebe mag jiRauris gundsao. aman yvelaferze metad
gamakvirva. verasodes warmovidgendi, Tu kirile paWkoria ma-
Sindel sandro axmetelze Zlieri gamodgeboda.
aq samudamod CamovSordi mixa jiRauris gunds.
amis Semdeg moxda eseTi ambavic:
amxanagma stalinma, rogorc ukve zeviT vTqvi, gaixsena Turme
Tavisi Zveli megobari sandro kavsaZe da isurva: kargi iqneba: is
kaci Tu cocxalia, Seadginos qarTl-kaxeTis gundio.
sandro kavsaZem gundis Sedgena Tavis vaJebs miando.
aqac dailaparaka CemSi ara mxolod erovnulma grZnobam, ara-
med Cveni sayvareli da sasaxelo beladisadmi uaRresma pativis-
cemam; movisurve rogorme mis yuramde mimeyvana jiRauris gundi
da sandro kavsaZes mivmarTe:
_ sandro, rogorme es Cinebuli gundi margalitis Tvali-
viT Casvi Sens margalitiviT gundSi da Cvens belads namdvili
xalxuri simRera moasmenine.
man uari Tqva.
maSin cekas mivmarTe. cekam gasinjva moiTxova. gundi davibare
soflidan, Caviyvane musikaluri xelovnebis sammarTveloSi
(maxaraZis quCaze) da cekas wevrebs movasmenine saukeTeso nom-
rebi, romlebic Zalian moewonaT.
am Cems gunds win ejda daTaSka kavsaZe (sandros vaJi) da qa-
Raldze raRaceebs iniSnavda.
cekas wevrebma gundi mTlianad gadasces sandro kavsaZes. man
gundi samecadino darbazSi SeipatiJa da gamoucxada:
_ Tqven Cems gundSi imRerebT, xolo ioseb mWedliSvili Tva-
liT ar damenaxoso.
me arc vfiqrobdi TvaliT davenaxe mas. mxolod is mixaroda,
rom mixas simRerebs amxanagi stalini moismenda.
daiwyes moskovisaTvis mzadeba.
68
magram ra momzadeba undoda mixas gunds?
is-is iyo moaxlovda dro, rodesac isini moskovs unda ga-
mgzavrebuliyvnen, rom uecrad mixa jiRauris gundi mTlianad
daapatimres.
sandro kavsaZes Tavis gundis amara mouxda moskovs wasvla.
darbazobisas, amxanagi stalini mivida sandrosTan, xeli
dahkra mxarze amxanagurad da alersianad uTxra:
_ paWkoriam gajobao (ase gadmogvces iqidan Camosulebma).
sandro kavsaZem Tavis gasamarTleblad uTxra:
_ ra vqna, Seni Wirime, romlebic kai momRerlebi iyvnen wamos-
vlis win daiWires da simRera rogorRa gamomividoda kargio.
_ rada? _ gaikvirva stalinma da miixmo amxanagi beria.
roca beriasa hkiTxa beladma, ratom daiWireT jiRauris gun-
dio, beriamac Turme xumrobiT uTxra, Seni mokvla undodaTo.
_ ara, _ Tqva stalinma, _ gaaTavisufleT isini, glexebi me
ar momklaveno.
sandrom uTxra maTi gvarebi, sami gvari moigona da ori _ ve-
Rar. amitom sami _ mixa jiRauri, vano mWedliSvili da sandro
mWedliSvili (fTxenela) gaaTavisufles, ori _ Saqro mWedliS-
vili da giorgi kikoSvili _ darCnen patimrobis idumalebaSi.
ase da amgvarad
`dasrulda ese ambavi, viTa sizmari Ramisa~.
erTi patara saTqmelic:
1931 wels, xalxuri simRerebis ufro meti popularobis miz-
niT, ganvizraxe simRerebi zepirad meswavlebina qarTuli ope-
ris cnobili momRerlebisaTvis da maTgan gundi Semedgina.
didis xalisiTa da siyvaruliT damTanxmda sandro inaSvili.
niko qumsiaSvilic aRtacebiT Seegeba Cems iniciativas. daTiko
andRulaZe, daTiko badriZe da sxvebi _ banebis mTqmelni. amaT
sandro inaSvilis binaze movuyare Tavi.
iq gamoirkva, rom zepirad ver Seiswavlian: simRerebi jer
notebze unda Caiweros da Camwerad griSa kilaZe daasaxeles.
griSa kilaZes eqvsi Tvis ganmavlobaSi vumRerodiT xalxur
simRerebs me, Cemi Zma dimitri, biZaSvilebi _ kola da giorgi,
magram griSam verc erTi simRera sworad ver Cawera.
imeds isev Cvenze amyarebdnen, nimuSi Cven viyaviT. bolos da-
viwyeT repeticiebi inaSvilis binaze. samwuxarod, Zalian uZnel-
debodaT simRerebis Seswavla. verc griSa kilaZe gamodga kargi
diriJori, vinaidan simRerebi sworad ar Cawera da uCvenod vera-
fers akeTebda. Cems SeniSvnebs ki Takilobda da bolos moindo-
ma, TviTon gasZRoloda am saqmes. raki man ikisra Tavkacoba, me
Cemi ZmebiTa da biZaSvilebiT CamovSordi.
Cveni CamoSoreba da am saqmis CafuSva erTi iyo...