ministry of education junior primary phase first … › assets › documents › 02syllabuses ›...
TRANSCRIPT
Republic of Namibia
MINISTRY OF EDUCATION
JUNIOR PRIMARY PHASE
FOR IMPLEMENTATION: 2015
FIRST LANGUAGE SYLLABUS
GRADES 1 – 3
RUMANYO VERSION
Ministry of Education
National Institute for Educational Development (NIED)
Private Bag 2034
Okahandja
Namibia
© Copyright NIED, Ministry of Education, 2014
First Language (English Version) Syllabus Grades 1 - 3
ISBN 978-99945-2-052-7
Printed by NIED
Website: http://www.nied.edu.na
Publication date: 2014
LIKUKWAMO LYAUKALIMO (TABLE OF CONTENTS)
1. Litwaromo ..................................................................................................................................... 1
2. Konda............................................................................................................................................ 1
3. Vitambo ........................................................................................................................................ 1
4. Makushongo ghakeheuno ......................................................................................................... 2
5. Kukwatakanita vishongwa peke nandjendititoshongo yakutumpakana ............................. 3
6. Ndjenditito yakushonga nakukushonga ................................................................................... 4
7. Vitambo vyakuuhura wamwaka ................................................................................................ 6
8. Ukaro namakukwamo- ntambondunge yantatekodogoro ntambondunge yautatu., ngoli
ukalimowamakushongo ghapantateko kapi ghana kara mudokumente yino ntani
kuvhura kuyiwana musilabi yapantateko. ............................................................................... 8
9. Vikaramo vyakukushonga ....................................................................................................... 30
10. Mulyowaneko ............................................................................................................................. 61
11. Liyaro lyankango vafwaturura varughanita muvitjangwa .................................................... 64
1 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
1. Litwaromo
Ndjendititoshongo yino kuna kutjangurura makushongo va tambitira mulyowaneko
nalishinganyeko waliraka lyakutanga (Rumanyo) Ntambondunge ya 1 dogoro yautatu
yapantambondunge yapalivhu. Shasho shishongwa, liraka lyakutanga (Rumanyo) kwakara
mukatji kamaraka namavango ghandanda ghakukushonga mundjendititoshongo, ngoli
kwakara namanongontjo ghakuhamena kuvishongwa vimwe vyakutumpakana.
Konda, vitambo vyakukushonga navitomporwa ovyo vyakutumpakano pakashi kavishongwa,
mpovili mukatji kakukushonga mukatji ka ndjendititoshongo namuntje. Paviruvo vimwe omo
sha wapera shishongwa ngashikara naperiode murongo (10 muntambondunge 1 na 2 ntani
9 muntambondunge yautatu mushivike.
2. Konda
Mumwaka ntatu dakuhova damakushongo ghapaveta, vashongwa vana kona kuvashonga
virongwa navintje vyavavene, kutwara muRumanyo. Shitambondunge napalivhu kurenkera
vashongwa vawane manongontjo opo ngavatateka ntateko yankondo yauyivindanda,
likungwanekero nakutunga lighano lyanomora.Navintje vino mulyo unene mumakushongo
ghamwanuke ghakuuto morwa vishongwa navintje ngavishonganga muruhingilisha
pantambondunge dakuyeruka.
Vidimburulito vyashirongwa lyakutanga (Rumanyo) ne ngogho manongontjo mane ghaliraka
ghakutegherera nakulimburura, kughamba, nakugwanekera, kuvarura nakuvikengere
nakuvitjanga. Liyayararo lyautano lyakuwapeka liraka, uyiviraka narughanito liraka kwavitura
mumanongontjo mane mukuyerura nkondo daliraka mukurughanita Rumanyo muuhunga.
Lidemeneno lyapashiyeyuka shino kukurughanita liraka mukukugwanekera.Kuvarura
nakuyiva, narutjangito rwahunga rwapaveta.
3. Vitambo
Vitambo vyaRumanyo (liraka lyakutanga) ne ku:
.Kukorangeda vashongwa mukukugwanekera mwamuwa mukughamba, kuvarura
nakutjanga muRumanyo.
.Kukorangeda vashongwa mukutapa maghayaro, maghanomauyivi namulyo ashi ndo
ruha rwakukulika panaumwendi.
Kunkondopeka ukaro wauwa murumanyo ashi ndyo liraka lyapaveta kushitambo
shamakushongo naliparu lyambunga.
2 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
4. Makushongo ghakeheuno
Makushongo ghakeheuno ndo nkondo dakehe mushongwa nakutungika likuhameno mo mu,
ndi a kare nalikukwamo ghamakushongo mushure nadintje.Vyavyo kwahamena pankedi
yakuvatera nalidano vawana mwakehe mushongwa navantje kumakushongo.
Makushongo ghapaveta kuwapaika muhoko, momo va vi tjanga mumamoneko ghaNamibia
ghamu 2030, mukuyerura keheuno. Vashongwa vana karo namaudito mumakushongo
navihepwa vyavavene ngavavatura mushure dadinene ntani vihepwa vyavo ngavavipakerea
shinka kutwara mumakushuvo ghankedi mumakushongo navishongitito momo vavishanena.
Vashongwa vakaro naurema vakaro shi nakuvhurashi kuyimba makushongo
ghapanaumwendi, vihepwa vyapantjendi ndi shure davihepwa panaumwavo paruvede ro
kuvhura ngava va ture mushure dakeheuno opo nga wapera. Ndjendititoshongo, nkedi
dakushongita navishongitito vyawapero vashongwa vamumakushongo ghano.
Nkedi yamwanuke ndje a rughano navintje ndjo yawapero kuvanuke vakaro namaudito
ghakukushonga opo va yi tulire po kovyo va yiva vashongwa kare navyo vavhura
kkurughanakkurughana, nakuvatera vayive maghano ghamape
Kurughana, nakuvatera va yive maghano ghamape namanongontjo.
Virughana nandjendititoshongo kuhamena kumakushongo ghakeheuno kuna kunegheda
viparatjangwa ovyova vhura kukwata vanuke varema. Makushongo ghamushongwa umwe
ghakukwatita ko ana kono kukara po mukunegheda nakukengurura makushongo
ghamushongwa umwe kuvashongwa vakaro naudito kukushonga.
Vinegheda vimwe vyamakushongo nakushongo munkondashongero yakeheuno kuyiwana
mundjenditoshongo yamakushongo ghakeheuno (2012) ndjenditito yino ngayivatera
vashongwa vakare nauyivi, vikara namaukaro ghakuvatera ngaghatike mo mushirongwa
ovyo vina kuyeruko, vina kukushinto nakukara naukonentu mukuwana mbudi nankedi
damakugwanekero dadipe.
Ruha rwashure yapalivhu kunkondopeka ukaro wakukufana kuvarume nakuvakadi,
kurenkera keheuno a kuhamitiro kukufana.Mushongi ana kona kuyiva ashi weni a tekura
vashongwa mukukufana ntani vishongitito navintje vikuwe mukuvatera rudivharwa naruntje
pauhunga.
Vakadona kughamba nawa liraka kupitakana vamati mushure yapalivhu ntani vakadi
navarume vakara namakushongo omo va rughanitanga liraka. Makushuvo ghano kuvhura
kuna kurughanita yira ushwi wakutura kumwe vakadona navamati paruvede rwalikukwamo
lyaliraka.
3 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Vvakuhamena kumulyo yira, kudimburura, maghayaro, matokoro namaudito
kughaghaghambauramuruvede rwavishongwa vyaliraka.Maukaro ghakukushuvashuva
ghakuhamena kumulyo wakuwapeka varume navakadi kuvhura kuvirughana mukungipita
vitimwitira munkondashongero.
5. Kukwatakanita vishongwa peke nandjendititoshongo yakutumpakana
Virughana vyandjendititoshongo yakutumpakana kwakaramo likushongomukunda; HIV
naAIDS; likushongomuhoko; likushongo lyauntu wamuntu naudemokoli (EHRD); liwano
mbudi namakuyongo (ITC); nankedi dadiwa dandjira. Evi kwaviwedamo mumakushongo
ghapaveta mukondashi kehe vino viushwi kurughana naudito mumbunga detu muNamibia.
Vashongwa vetu navantje vana hepa:
Vayuvhe maukaro ghamaudito nakuharura
Vayuvhe maudito ghavyo munkarapamwe
Vayuvhe maudito omo vaghayendita nakughaghupamo mudimukunda davo
Maudito ghamanene nakuharura kwaghadimburura ashi:
Kupakera nakuyendita nawa ntjitwe yetu
Viyitapo vya HIV na AIDS
Maudito ghaukanguki ghakuhamena kulinyateko
Maukaro ghakupira kuwapera vyayitangapo kupira makufano namapangero ghapiro
kudimburura nkondo namauwa.
Makushongo ghakupirakulimburukwa kuvidimbwilito vyandjira.
Maudito ghavirongo ( udjuni) nauntje.
Vishongwa vimwe kuwaperamo unene mukurughanita maudito ghakutumpakana.
Mundjendititoshongo yino kuna kara mo mafanikitoghakuhamitita maudito
ghakukutumpakana, ngoli shihonena shimwe osho vana tapa kuntji.
Iikushongo
mukunda HIV NA AIDS
Likushongo
muhoko EHRD ITC
Lirughanito
ndjira
Ntambondun
ge 1
Ntambondunge
2
Ntambondun
ge 3
Ntambondun
ge 1
Ntambondun
ge 2
Ntambondun
ge 3
Vikorama:
Tjanga litimo
lyakuhamen
a mbwa
waweka
Kughamba
Namakugwanek
ero:
Timwitira weni
mwakupakera
mbiri vantu
Kutjanga:
Tjanga
lishingonono
lyakuhamen
a kulikoro
Kutegherera
nakulimburu
ra:
Kutegherera
kuvashongw
a
Rughanita
internet
ghushane
mbudi
Kuvarura
nakukenger
a:
varura veta
damundjira
davashingi
4 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
vakuvera
vanakugham
bo maraka
ghakukushu
va shuva
mbashikora
6. Ndjenditito yakushonga nakukushonga
Likukwamo lyakushonga nakukushongita kwahamena mulikukwamo lyamakushongo
ghapamwanuke mwene (LCE) kwalitjangurura mudokumente yapolisi daministeli
(mumatjangwa ghalikukwamo lyaumpititi ) namu (LCE) . Ndjendito yino kuhuguvalita uwa
wamakushongo nange veta ava di tura mushirughana .kuweda ko nkedi yakurughanita
shiparatjangwa kukara shitambo shakudemenena kukushonga nakushonga pantambo
yapalivhu.
Shitambo ne kukulita makushongo ghakuyiva nakuyuvha, ndughanito naukaro naukonentu
kushure ogho a wana kulikoro nambunga, namaugwanekero mumukunda. Makushongo
ghamushure ghanakona kukaramo, lidikopo, kuwederera nakuranya vashongwa kutwara
uyivi naukonentu.
Vashongwa kukushonga unene nange ava kuturamo mumakushongo kupitira mulikuturomo
lyalinene, likwatitoko naviyeramo, kehe mushongwa kwakara panaumwendi navihepwa
vyendi , nkedi yakukushonga , uyivi naukaro . Mushongi ana kona kupakere mbili vihepwa
vyavashongwa nakuwapeka uyivi wamakushongo ghavo momo vyawapera. Nkedi
damakushongodina kona kukushuva ngoli vikuwe namunda yamakukwamo ghavishongwa.
Nampiri maruha ghaliraka vaghahangura mundjendititoshongo, mushongi ana kona
kutakamita ashi odo ndjenditito anakona kudishonga munkedi damunda.
Mushongi ana kona kutokora , kutwara vitambo navitomporwa vyamakushongo
namanongontjo ovyo vyakutikitamo, nange ruvede rwaruwa kushonga vikaramo , paruvede
rwaruwa vadimburure mbudi naumwavo , pakushana mbatero yakukushonga , nange
mpoyiri nkedi yimwe makuwederera ko ndi liwederero lina heap kulikwama , ndinange
vashongwa vana kona kuvakorangeda vawane nkedi davavene kupitira mushishongwa ndi
mulivango lya vikaramo .
Kurughana mumbunga, vaviri , pantjendi , ndi navantje mukondashongero muruvede rwa
liraka lyakutanga , lina kona , kuliwapaika nawa nakulikenga nawa. Liruwaneno kumwe
namakushongo ghakurughana kumwe vana kona kughakorangeda kehe pano.Yira , kuvhura
dikare nkedi dadingi dakughupapo udito ntani vanuke vakurughana mumbunga
ngavakushonga kumwe. Vyamulyoko, virughana vina kona kukara mulyo mposhi vashongwa
vakengemo mulyo wamo. Momo vana kutanga vashongwa manongontjo ghanaumwavo
5 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
ghambunga namakuganekero kuvhura kuvapa vitambo vahamene mumaghano
nakukengurura virughana vyavo mulikengero lyamushongi.
Vashongwa vavangi vakaro naRumanyo ndyo liraka lyakutanga vakara namanongontjo
ghamaraka ghamangi naushwi, nkango kumeho yakutameka shure.Kuvashongwa vamwe,
vino kapi vikara ngoli muvitambo vimwe liywilyaliraka kulipwerera ntani
shitamboshakushongo liraka lyakutanga mukukulika kulirughanita nawa. Vashongwa vamwe
ndi va wana kare uyivi waliraka, ngoli vamwe kuvarughana mapuko op ova sheteka
kurughanita liraka. Vashongwa vana kona kutwikira kudika kovyo vavareke kuyiva
vashongwa nakurughana kumwe nakuvashonga va rughanite liraka muuhunga
nakuvakorangeda va rughanite liraka munkedi yauhunga.
Nkondashongero yina kona kukaramo muukaro wauwa. Kehe nkondashongera yina kona
kukara nankonda yakuvarwira yakaro mbapira va tjange vitimwitira vyamumukunda,
dimutango odo va kulika vamukunda vavene, vashongwa kuvhura kukara namaghano
ghavavene ghakutjanga, nakufanaika mafano. Nkedi damakugwanekera kuvhura
kudirughanita mukunkondopeka vitimwitira.Vidanauka navintjanga vyakutunda muradio
davo, mafano hana nkango nampo davashongwa.
Nampiri shi shure dimwe dakara nakompyuta dakurughanita vashongwa, mushongi ana
kona kuturapo kehe liyuva nkedi dakuwana mbudi da kehe liyuva kuvashongwa
vantambondunge yapalivhu. Lipukururo lyakuwana mbudi kuvhura kulinkondopeka
mukutimwitira oko va monanga vashongwa kompyuta nambudi mumukunda wavo, ntani nke
va vi rughanitanga, navitimwitira vyakuvarura kuhamena kumbudi. Ovo vakaro nakompyuta
kuvakorangeda va rughane nado nakutapa uyivi kuvaunyavo.
Ovyo vina kukwamoko ndo nkedi dakuwama nange kuna kushonga liraka lyakutanga
(Rumanyo).
Kutegherera nakulimburura
Liraka lyakupira paveta vana kona kulidemenena paruvede runo mukutura likuliko liraka.
Vashongwa vana kona kuvapa maruha ghamangi va tegherere kuvitimwitira dimutango
nantjumo davavene. Vana kona kutura maghano ghakutota naushwinkangowaliraka
lyaRumanyo nakutura manongontjo ghankondo.Pana kona kukara nkedi dadingi
dakunegheda makuyuvho mukupitira mukulimburura.
Kughamba nakukugwanekera
Vashongwa vana kono kuyiva ashi weni mwakukugwanekera nashitambo shakurughanita
Rumanyooro va pulitira. Vana kona kurughanita nkedi yaliraka muuhunga nakuvakorangeda
va kugwanekera kehe pano, nalihuguvaro namumaghayadaro
6 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Kuvarura nakuvikenga
Kuvarura ngo manongontjo ghamulyo mulikuliko liraka namumakushongo ghendi naghantje.
Vashongwa vana kona kudemenena unene ruvede rwavo mukuwaneka manongontjo,
ushwinkango, nkango shagharo mukurenkera va varure naureru ntani navitanta mwene.
Kuyiva kuvarura kukara umbangi opo ngava vareka kudimburura lishagharondanda.
Likushongo lyalishagharondanda ndjo nkedi yamulyo mukuvarura ntani vana kona
kuvishonga kehepano, vikukwame ntani namumawaneno, ngoli kushonga kuvarura kaapishi
vivarekere dogoro vashongwa vana kwata nawa maywi ghaRumanyo ntani weni omo vi
kukwama.
Vashongwa vana kona kuvakorangeda kuvarura nakukenga vyakukushuvashuva
nakurughanita internet naunkurungu vimwe nangeshi mpoviri. Mulyo unene ashi vashongwa
vana kona kutapa shihonena shashiwa shankalito yakuvaruro nakutapa shihoro
shakuvarura.Shirugho shakuvarura vatura mundjenditoshongo vana kona kuyirughanita
kunkondopeka mpo yakuvarura nakunkondopeka vavaruli vaudwa vawane uwa mukuvarura.
Kutjanga
Vashongwa vana kona kuvarura nashitambo nakonda kehe liyuva muRumanyo mukutulitapo
rutjangito rwaruwa, kuturapo mwene nakuvawapaika muvirughana vyamwaka
dakukwamako. Vana kona kukushonga ashi weni vatura rutjangito rwavo nakuwana
virughana vyaviwa. Rutjangito vana kono kurushonga kutwara muvishongwa vyarutjangito
namanongontjo vana kona kugharughana nakuvitikitamo mundjenditoshongo momo va vi
shanena.
Lituro liraka, ntjongaraka nalirughanito liraka
Vitambo vyaliraka lyaRumanyo kwakaromo lirughanito uhunga viyivitovaruro nantjongaraka,
maruha gharughambito, virugho, lidiko ntanto, ushwinkango nantwenyito, lishantjo,
nkedidarutjangito nankedi dalishantjo nandjenditito. Muvishoroka vyavingi, vashongwa vana
kona kukara navitambo mposhi vakare namanongontjo ghahepero ngava gha rughanite
mukehe ruvede rwavirughana vyaRumanyo, ngoli mulyo unene nange
makushongoghatovara, navihafere, nangashi Rumanyo vana ru kushongo rumwe, ngava li
rughanita muukaro wauwa.
7. Vitambo vyakuuhura wamwaka
Pakungena muntambondunge yakutanga , muntambondunge yapantateko, vashongwa
navantje vana kona kukara mumbunga, munkedi davo, namundunge vana kona
kukuwapaika mukuvareka kukushonga Rumanyo paveta. Vivike vitano vyakuhova
7 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
vyantambondunge yakuhova vana kona kuyidemenena kumakuwapaikiro ghaviviyauka
vyashure.
Kuuhura wantambondunge yautatu muRumanyo pantambondunge yapantateko ,
vashongwa kuna kuva taterera mukukanegheda vitomporwa ovino vina kukwamoko:
Kutegherera nakulimburura
Vashongwa kutegherera nawa kuvirughana
vyamuvitjangwavyakukushuvashuvamukunegheda makuyuvho nalitamburo.Vavokunegheda
likuturomo nakufumadekamughambi mukurughanita rutu.
Kughamba nakugwanekera
Vashongwa kukugwanekera nawa nakurughanita ntjangitito dakukushuvashuva liraka
mwene nalirughanito ntanto, litwenyo nawa ntanto.Vavo kutapa vighamba vyakukuwapaikira
vyavifupi kutapa vishoroka vyakuwapaikakutwara mulikukwamo lyavyo, kutura mumaghano
shitambo shavighamba navakengeli.
Vavo kukuhamitira kuvighambaura mukukupa, kukupa maghano, kupura nalikuturomo
lyauhunga. Vavo kunegheda nkedi dalikugwanekero yiro kukupa marufo mukughamba
nakufumadeka maghano ghavaunyavo.
Kuvarura nakuvikengurura
Vashongwa kuvarura mbudi dadingi da kapishi paveta muruhafo tupu, mbudi nalikuliko
lyamwene vavo kudimburura ntanto odo vana rughanita mushitjangwa di tante shintu
nalihaferomo.Vavo kudimburura vahameni mo virughana vyavo nakutapa maghano
kuvahameni navishorokwa.
Vavo kutapa maghano ghalishantjo, manongontjo ghakughayarera mukutura nkango
muvitjangwa. Vavo kuvarura nawa, nauyivi walishantjo mukuvatera vitimwitira, ntani vavo
kuvarura mukanwa narutwenyito mwene.
Vavo kukupura vene, kukuwapeka vavene nakuvyukuruka kuvarura muuhunga mukuvatera
makuyuvho. Vavo kuvyukuruka, mumakukwamo nakudimburura shitambo shashinene po
mushitimwitira. Vavo kuwana mbudi nakutura litokoro kuhamena kumaghano
ghamuvitjangwa.
Vavo kunegheda virughanito vyakumona yira mbapira, mbapira damafana, saitunga, DVD,
Tv (nange mpovili) nashitambo, makuyuvho naukaro wauwa.
Kutjanga
8 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Vashongwa kutjanga ndanda nanomora muuhunga kurughanita unene wakufana
nakuhangura, kukwangura, kushungira nawa nakukwatashitjangito shalikara.
Vavo kutjanga vyamulyo vyakukushuvashuva kuvakengeli nashitambo varughanita maghano
ghakuyiva, kuwana vadani nakurughanita ndjira davitimwitira pakuvareka napakuhulita. Vavo
kutjanga vitjangwa vyakukushuvashuva vyawapero kuvakengeli nashitambo, nakurughanita
rutjangito pulitiro nalishantjo lyauhunga
Lituro liraka, ntjongaraka nalirughanito liraka
Vashongwa kurughanita muuhunga nkurundanda, vitwa, vitwaviri nakunegheda mavango,
ntani vikomona mukugaununa ndanda mulikukwamo.Lidina , vana dimburura nakurughanita
marudinkango, nkangorughano, nkangonungo nantjingononononkangodina. Vyavyo
kurughanita virugho muuhunga ntani kurughanita vitundwamo, mapuro naviharukito. Vavo
kudika ntantodadingi u rughanite nkangotwikakano, nakurughaninita ushwinkango
wakuhamena kushishongwa muuhunga nakuditweanya nawa. Vavo kurughanita uyivi wavo
walishantjo, uyivi wakushonga nkango naveta dalishantjonandjenditito.
8. Ukaro namakukwamo- ntambondunge yantatekodogoro ntambondunge yautatu,
ngoli ukalimowamakushongo ghapantateko kapi ghana kara mudokumente yino
ntani kuvhura kuyiwana musilabi yapantateko.
VITOMPORWA VYA LIRAKA LYAKUTANGA
NTAMBO
YAPANTATEKO
NTAMBONDUNG
E 1 NTAMBONDUNGE 2
NTAMBONDUNG
E3
KUTEGHERERA NAKULIMBURURA
Kutegherera nawa nalifero shinka mukulimburura nawa
Kutegherera
kumatimo,mutango
,ntjumo vavihafere
nakulimburura
mukuvitambura
Kutegherera nawa
kumatimo,mutango
nantjumo vavihafere
mukulimburura
nawa
nakuvitambura,kune
gheda likuyuvho
lyavo
mukutemununa
vadani
muvishorokwa
Kutegherera nawa
kumatimo,mutango
nantjumo vavihafere
mukulimburura nawa
nakuvitambura,kunegh
eda likuyuvho lyavo
mukutemununa vadani
muvishorokwa
Kutegherera nawa
kumatimo,mutango,
ntjumo,vishewe
namuteghu
vavihafere
mukulimburura
nakuvitamburura,ku
negheda likuyuvho
lyavo
mukutemununa
vadani
muvishorokwa
Kutimununa ruha Kutimununa ruha Kutemununa litimo Kutemununa litimo
9 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
NTAMBO
YAPANTATEKO
NTAMBONDUNG
E 1 NTAMBONDUNGE 2
NTAMBONDUNG
E3
rwalitimo
munkango
daumwavo
rwalitimo mukutapa
lidi lyene
lyashitimwitira
mukutapa lighano
lyenelyene
mukufwaturura
ghamwe
mukutapa lighano
lyenelyene
mukufwaturura
ghamwe
Kutegherera
nakulimburura
kumarondoro
dapakanwa
Kutegherera
nakulimburura
kumarondoro
ghapakanwa,mbudi
yapatjangwa,mayuv
hito namapukururo
Kutegherera
nakulimburura
kumarondoro
ghapakanwa,mbudi
yapatjangwa,mayuvhit
o namapukururo
Kutegherera
nakulimburura
kumuyaro
wamarondoro
ghapakanwa,mbudi
dapatjangwa,mayuv
hito namapukururo
Kuvyukuruka
makukwamo
ghankango 3
dogoro 4
Kutegherera makura
kuvyukuruka
pangambo
makukwamo
ghankango 2
daureru nankango 4
dogoro 5 muntanto
Kutegherera makura
kuvyukuruka
pangambo makufano
ghantanto 3 daureru
ndi ntatno yimwe
yayire
Kutegherera makura
kuvyukuruka
pangambo
makufano ghantanto
4 daureru ndi yimwe
yayire nantanto 1
yaureru
Kulimburura
mukufaneka
,navidanauka
Kulimburura
mukufaneka
,navidanauko
Kulimburura
mukufaneka
,navidanauko
10 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
NTAMBO
YAPANTATEKO
NTAMBONDUNG
E 1 NTAMBONDUNGE 2
NTAMBONDUNG
E3
Kunegheda
litamburo lyaukaro
wakutegherera
mukukupa marufo
vaghambe
nakukudjonawira
shi
Kunegheda
litamburo lyaukaro
wakutegherera
mukukupa marufo
vaghambe
nakukudjonawirashi
nakulimburura
munkedi yauhunga
Kunegheda litamburo
lyaukaro
wakutegherera
mukukupa marufo
vaghambe
nakukudjonawirashi
nakulimburura
muuhunga
kurughanita liraka
lyaurutu,kupura
mapuro mukuwana
ukenu nakutapako
maghano
Kunegheda
litamburo
lyakutegherera
mukukupa marufo
vaghambe
kunegheda maruha
gharutu
kukumburura
nakunegheda
maghano
ghavavene
vaghatambure
ndikapishi
vaghatambure
Kupura mapuro
vawane ukenu
nakutapa maghano
ghavavene.
Kughamba nakukugwanekera
Makugwanekero ghauhunga, ghakuhuguvara namaghayarero.
Kukugwanekera
kehepano
nakuhuguvara
vyakuhamena
kuvavene
namukunda wavo
Kukugwanekera
kehepano
nalihuguvaro
Kukugwanekera
kehepano
nalihuguvuro
Kukugwanekera
kehepano
nalihuguvuro
Kurughanita liraka
lyakeheyuva
muuhunga
namaghayarero
,kunkangopeka
nalilindauroywi
uhunga nantwenyito
nakurughanita uyivi
waliraka
Kurughanita liraka
lyakeheyuva
muuhunga
namaghayarero
,kunkangopeka
nalilindauroywi
uhunga nantwenyito
nakurughanita uyivi
waliraka
Kurughanita liraka
lyakeheyuva
muuhunga
namaghayarero
,kunkangopeka
nalilindauroywi
uhunga nantwenyito
nakurughanita uyivi
waliraka
11 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
naushwinkango naushwinkango naushwinkango
Kurughanita
lineghedo
lyauhunga
pakukunda
,kuromba lipulitiro
,kupandura
nakupura
lighupiropo
Kurughanita
lineghedo
lyauhunga
pakukunda,
kuromba lipulitiro,
kupandura nakupura
lighupiropo
nakukutongonona
vavene.
Kurughanita
lineghedo lyauhunga
pakukunda, kuromba
lipulitiro, kupandura
nakupura lighupiropo
nakukutongonona
vavene.
Kurughanita
lineghedo lyauhunga
pakukunda,
kuromba lipulitiro,
kupandura nakupura
lighupiropo
nakukutongonona
vavene.
SHITAMBO SHALIRAKA
Kutimwitira
vitimwitira
Kutimwitira
vitimwitira
kurughanita ntanto
daureru nalituro
liraka lyauhunga
Kutimwitira
vitimwitira
vyakukuwapaikira
navivyakupira
kukuwapaikira
kurughanita ntanto
daureru nalituro
liraka muuhunga.
Kutimwitira vitimwitira
vyakukuwapaika
navivyakupira
kukuwapaikira
kurughanita ntanto
daureru nalituro liraka
muuhunga.
Kutwenya
makughoshagharo
nakuyimba ntjumo
Kutwenya
makughoshagharo
nakuyimba njtumo
Kutwenya
makughoshagharo
,dimutango
nakuyimbantjumo
Kutwenya
makughoshagharo,
tamburamonavishepita,
kukwatadimutango,
kuyimba ntjumo
nakudanambyuto
ngambo.
Kuvaruramo/
kuvhuruka mauyivi
ghavanene
Kuvaruramo/
kuvhuruka mauyivi
ghavanene
Kuvaruramo/
kuvhuruka vishoroka
vyambudi
Kuvaruramo/kuvhuruka
uyivi nakunegheda
ghukaro namaghano
Shingonona
shininke ,shintu
,shikorama ,muntu
ndi vishoroka/uyivi
Shingonona
shininke, shintu,
shikorama, muntu
ndi vishoroka/uyivi.
Shingonona shikorama
,muntu ndi
shishoroka/uyivi
Faturura ukaro
wauhunga weni
vyarughananga
vininke
Faturura
mukutimwitira omo
vyarughananga
vininke
Faturura ndjendito
daureru ,omo
vyarughananga vininke
;tapa ndjendito
12 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Pukurura
mukutimwitiira
ndjendito yaureru
Pukurura
mukutimwitira
ndjendito
Kupura mapuro
mukuwana
mapukururo
Kupura mapuro
mukuwana
mapukururo
Kupuraghera vantu
nashitambo
Kulimburura
mapuro
kurughanita ntanto
daureru
Kulimburura
mapuro kurughanita
ntanto daureru
naliraka lyauhunga
Kulimburura mapuro
kurughanita ntanto
dadire daureru
naliraka lyauhunga
Kulimburura mapuro
kurughanita ntanto
dadire daureru naliraka
lyauhunga
Tapa maghano
ghaghureru
Tapa maghano
ghaureru
Tapa mpangero
MAFANO NAKUTAPA MAUKENU
Kukuwapayikira
nakunegheda
vidana
nakutimwitira
Kukuwapayikira
nakunegheda
mbudi yakeheyuva
mukunegheda yira
are,vinke,ruvedeke
nakuni
Kukuwapayikira
nakunegheda
shighamba shaureru
mukunegheda
are,vinke,ruvedeke,
kuni ntamekero,
pakatji nauhura
Kukuwapayikira
nakunegheda
shighamba shaureru
mukunegheda
are,vinke, kuni
nakondake,ntamekero,
pakatji
nauhura,virughanito
vyakumona
nandjenditito
dakuhamitiramo
vateghereli
KUVARURA NAKUMONA
LIYIVO LYALIKUYUVHO
Kunegheda
likuyuvho
lyavimoneka
naliyuvoko
Kunegheda
likuyuvho
lyavimoneka
naliyuvoko
Kunegheda
likuyuvho
lyavimoneka
naliyuvoko
Kunegheda likuyuvho
lyavimoneka
naliyuvoko
LITEDO LYANDANDASHAGHARO NANTWENYITO
Kudimburura
nkango dashagharo
dakukufana
Kuvarura
nakurughana
nkango daureru
Kurughanita nkango
dina
muntanto,nakuvarura
Kurepita ntanto
mukuwederera
vihepwa nakuvarura
13 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
muntanto nakuvarura
vintentwa munkango
daureru
nakurughanita
vintentwa munkango
daureru
ntani kurughanita
vintentwa munkango
dandjendititoshongo
dakukushuva-shuva
Kudimburura
makughoshagharo
ghankango
dakukufana
Kudimburura
makughoshagharo
ghankango
dakukufana
nakuhangura pakatji
kandandaywi yayire
nayayifupi
Kudimburura
makughoshagharo
ghankango
dakukufana na
kuhangura pakatji
kandandaywi yayire
nayayifupi
Kudimburura
nakuturamo
makughoshagharo
ghankango
nakurughana maywi
ghakuhova pakatji
kandandaywi
yayifupi nayayire
Kudimburura maywi
ghakuhova
munkango daureru
Kudimburura
nakurughana maywi
ghakuhova
munkango daureru
Kudimburura
nakurughanita maywi
ghakuhova
munkango daureru
Kudimburura
nakurughana maywi
ghakuhova pakatji
nauhura
munkangodaureru
Kudimburura
nakurughanita
livyukuruko
lyamaywi
munkango
Kudimburura
nakurughanita
livyukuruko
lyamaywi munkango
Kudimburura
nakurughanita
livyukuruko lyamaywi
munkango
kuntamekero
nauhura
Kudimburura
nakurughanita
livyukuruko
lyamaywi muntanto
kuntamekero,pakatji
nauhura
Vhuruka
nakurughana
livyukuruko
lyandandashagharo
munkango
Kuvhonga vhonga
nakuhangura
shintentwa shimwe
nandanda mbiri
Vhuruka
nakurughana
livyukuruko
lyandandashagharo
munkango
Kuvhonga vhonga
nakuhangura
shintentwa shimwe
nandanda mbiri
Vhuruka
nakurughana
livyukuruko
lyandandashagharo
munkango
Kuvhonga vhonga
nakuhangura
shintentwa shimwe
nandanda ntatu.
LIWAPAYIKO NAVISHWI VYAKUTJANGA
Vishoroka
kuvidimburura ashi
Vishoroka
kuvidimburura ashi
Kunegheda ashi
kutjanga
Kunegheda ashi
kutjanga kuvarekera
14 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
kutjanga kuvareka
kurumontjo
nakurulyo ntani
kuwiru napalivhu ,
mafano nakutjanga
kutapa vitambo
nankango
dakuhangura
kutjanga kuvareka
kurumontjo
nakurulyo ntani
kuwiru napalivhu,
mafano nakutjanga
kutapa vitambo
nankango
dakuhangura.
kuvarekera
kurumontjo ntani
kurulyo,kuwiru
napalivhu
kurumontjo ntani
kurulyo, kuwiru
napalivhu
Kunegheda nkedi
yauhunga
kurughanita
mbapira omo
vayikwatanga
nawa kumwe
nakuvuruka ashi
meho nanyima
yambapira
Kunegheda nkedi
mwene
yakurughanita
mbapira omo
vayikwatanga nawa
kumwe ashi meho
nanyima yambapira
nashiparatjangwa
Kunegheda nkedi
mwene
yakurughanita
mbapira omo
vayikwatanga nawa
kumwe ashi meho
nanyima yambapira
shiparatjangwa
namutjangi
Kunegheda nkedi
mwene yakurughanita
mbapira omo
vayikwatanga nawa
kumwe ashi meho
nanyima yambapira
shiparatjangwa,mutjangi
namafano
NDANDASHAGHARO
Kudimburura
nakutwenya
makukwamondanda
namaywi ghamwe
Kudimburura
ndanda damadina
nandandashagharo
nalikukwamo
lyandandashagharo
Kudimburura
ndanda damadina
nandandashagharo
nalikukwamo
lyandandashagharo
Kudimburura ndanda
damadina
nandandashagharo
nalikukwamo
lyandandashagharo
Varura
nkangondanda
ntatu nandandaywi
dadifupi
Varura
nkangondanda
ntatu nandandaywi
dadifupi
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakuvareka
nauhura nandanda
mbiri dakuvhonga
vhonga
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakuvareka
nauhura nandanda
mbiri dakuvhongo
vhonga
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakuvareka nauhura
nandanda mbiri
dakuvhonga vhonga
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakuvareka
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakuvareka nandanda
15 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
nandanda ntatu
dakuvhonga vhonga
ntatu dakuvhonga
vhonga
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakaro nankwatito
ndandaywi,
nandandaywi
nandandaviri
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakaro nankwatito
nandandaywi,
nandandaywi
nandandaviri
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakaro nankwatito
ndandaywi nanda
dakumwena
nandandaywi nandaviri
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakaro nandanda
ntatu
Varura nkango
dantambo tikitomo
dakaro nandanda ntatu
Vhuruka nkango
dantambo tikitomo
ushwinkango
nakukenga
Vhuruka nkango
dantambo tikitomo
ushwinkango
nakukenga
Vhuruka nkango
dantambo tikitomo
ushwinkango
nakukenga
MAGHANO GHAKUGHAYARA
Ghayara mafano
ghamumbapira
mukuvarura
nakutulitapo
shitimwitira
Ghayarera mafano
ghamumbapira
mukuvarura
nakutulitapo
shitimwitira
Ghayara mafano
ghamumbapira
mukuvarura
nakutulitapo
shitimwitira
Ghayara mafano
ghamumbapira
mukuvarura
nakutulitapo
shitimwitira
Ghayara shivarura
shaureru
kurughanita
manongontjo
ghakungungunyika
nauyivi wamaywi
ghamwe
Ghayara nkango
dakupira kuyiva
navivarura
kurughanita uyivi
walishantjo
Ghayara nkango
dakupira kuyiva
navivarura
kurughanita uyivi
wakungungunyika
vinegho vyalishantjo
Ghayara nkango
dakupira kuyiva
navivarura
kurughanita uyivi
wakungungunyika
vineghedo
vyalishantjo
Rughanita
livyukuruko varura
nakuvaruramukugha
Rughanita livyukuruko
varura
nakuvaruramukughay
16 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
yarera nkango
dakkupira kuyiva
navitjangwa
arera nkango
dakkupira kuyiva
navitjangwa
KUVARURA NDJENDITITO KWATOGHANO
LIKWATOGHANO
kurughanita
ndjendititokwatogh
ano mukutapa
uyivi:kurughanita
uyivi
waumoye,mafano
navighayarera
nashiparatjangwa
namutwetjangwa
kurughanita
ndjendititokwatogha
no mukutapa
uyivi:kurughanita
uyivi
waumoye,mafano
navighayarera
nashiparatjangwa
namutwetjangwa
Kurughanita ndjendititokwatoghano mukutapa uyivi:kurughanita ukonentu waumoye,mafano,vighayarera,vitjangwa,kukupuraghera umoye,kushagheka nakuvarururamo
Kurughanita ndjendititokwatoghano mukutapa uyivi:kurughanita ukonentu waumoye,mafano,vighayarera,vitjangwa,kukupuraghera umoye,kushagheka nakuvarururamo
Varura mbapira
yamafano makura
u timwitire ndi
shidanauka
mukunegheda uyivi
Varura mbapira
yamafano makura u
timwitire ndi
shidanauka
mukunegheda uyivi
Varura mbapira
yamafano makura u
timwitire ndi
shidanauka
mukunegheda uyivi
Varura vitimwitira,
dimutango makura
shitimwitiranakudana
shidanauka
mukunegheda uyivi
Kwamita mafano
nakutimwitira ko
Kwamita mafano
nantanto daureru
mukurenka
shitimwitira
Kwamita mbudi yira
mafano ntanto
dikukwame di tante
vintu
Kwamita mbudi yira
ntanto, mafano
nakuvyukuruka
dikukwame vitante
vintu
Ghamba
kuvitimwitira
nakupura mapuro
pandanda
Limburura mapuro
ghaureru
ghapandanda
naghaudito
ghakuhamena
kushitjangwa
Limburura mapuro
ghaureru
ghapandanda
naghaudito
ghakuhamena
mushitjangwa
nakutapa maghano
kuhamena
vitimwitira
navahameni
Limburura mapuro
ghaureru
ghapandanda
naghaudito
ghakuhamena
mushitjangwa
nakutapa maghano
kuhamena vitimwitira
navahameni
Tapa likamo lyalifupi
lyashiparatjangwa
shaureru
17 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
NTAMBONDUNGE
YANTATEKO
NTAMBONDUNGE
1
NTAMBONDUNGE
2
NTAMBONDUNGE
3
KUVARURA SHIPOREPORE NAKUDAMEKA NASHITAMBO NAUYIVI
Takamita kushana
nakuhafera kuvarura
Negheda nakushana
naruhafo
rwakuvarura
Negheda kushana
naruhafo
rwakuvarura
panaumoye
Negheda kushana
naruhafo
rwakuvarura
panaumoye
Ghayara yira kuna
kuvarura mbapira
damafano
navitjangwa ndi
hana vitjangwa
nashitambo
shakuyuvha
Varura vitjangwa
vyakukushuvashuva
vyamuntambo
tikitomo nashitambo
shakuyuvha
shiporepore ndi
kudameka nauyivi
Varura vitjangwa
vyakukushuvashuva
vyamuntambo
tikitomo vitjangwa
shiporepore ndi
kudameka
nashitambo
nakuyuvha
Varura vitjangwa
vyakukushuvashuva
vyamuntambo
tikitomo vitjangwa
shiporepore ndi
kudameka
kukwangulita,nashita
mbo nakuyuvha
Varura mbudi
damuvitjangwa
vyamuntambo
tikitomo navishongita
vyakumona
mukuwana mbudi
Varura mbudi
damuvitjangwa
vyamuntambo
tikitomo
navishongita
vyakumona
mukuwana mbudi
Varura mbudi
damuvitjangwa
vyamuntambo
tikitomo navishongita
vyakumona
mukuwana mbudi
Varura shivarura
shakukuwapaikira
shantambo tikitomo
naliyuvhoko,
nakudameka,kukwan
gulita,kunegheda,ku
kengera
mukutwenya nawa
nkango muvighamba
Varura shivarura
shakukuwapaikira
shantambo tikitomo
naliyuvhoko,
nakudameka,kukwa
ngulita,kunegheda,k
ukengera
mukutwenya nawa
nkango
muvighamba
Varura shivarura
shakukuwapaikira
shantambo tikitomo
naliyuvhoko,
nakudameka,kukwa
ngulita,kunegheda,k
ukengera
mukutwenya nawa
nkango muvighamba
Varura shivarura
shakudirakukuwapai
kira kudameka
nauyivi,kunomena,ku
kwangulita
Varura shivarura
shakudirakukuwapai
kira kudameka
nauyivi,kunomena,k
ukwangulita
Varura shivarura
shakudirakukuwapai
kira kudameka
nauyivi,kunomena,k
ukwangulita
18 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
NTAMBONDUNGE
YANTATEKO
NTAMBONDUNGE
1
NTAMBONDUNGE
2
NTAMBONDUNGE
3
nakunegheda
mukutwenya nawa
nkango
nakunegheda
mukutwenya nawa
nkango
nakunegheda
mukutwenya nawa
nkango
KULIMBURURA KUNGAMBODAMI (LITERATURE)
Dimburura vadani
navishoroka
vyavinene
Dimburura vadani,
livango navishoroka
vyavinene
Dimburura vadani,
mavango ghaureru
Dimburura ukalimo
mushitjangwa
kumbarekero
nauhura
Dimburura ukalimo
mushitjangwa
kumbarekero
nauhura
Negheda ntamekero
likulito lyantipa
dadididi,maghoko/ma
ntjo
mukugharughanita,li
ghoko
arughanitangapo
unene,kukwata
shitjangito nawa
narushingilito
rwaruwa
Negheda lirughanito
lyantipa
dadididi,maghoko/ma
ntjo mukurughanena
kumwe,lighoko
arughanitangapo
unene,kukwata
shitjangito nawa
narushungilito
rwaruwa
Negheda rukwatito rwaruwa rwashitjangito narushungilito rwaruwa
Wana ntanto
naruhantanto
mukughayarera
maghano
Negheda rukwatito
rwaruwa
rwashitjangito
narushungilito
rwaruwa
KUTJANGA
NTJANGWAWOKO
Negheda litameko
lyalikulito
lyakutjanga,
kurughanita rulyo ndi
kamontjo, kuwiru
napalivhu
Negheda
manongontjo
ghamwe mukutjanga
kukwangulita
pakutamekera
kurumontjo kutwara
kurulyo,kuwiru
napalivhu
Negheda rutjangito
mwene
mukuyenderera
nange pakutjanga
ntjangwawoko
Negheda rutjangito
mwene
mukuyenderera
nange pakutjanga
ntjangwawoko
Tjangurura
nakutjanga lidina
lyoye
Tjanga ndanda,
nkango,
ntanto,nomora
Tjanga ndanda,
nkango,
ntanto,nomora
Tjanga ndanda,
nkango,
ntanto,nomora
19 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Namakukwamo
nawa nauhaya
nankedi mwene,
kurughnita mbudi,
kurughanita unene
mwene wakukufana
nakugaununa
Namakukwamo nawa
nauhaya nankedi
mwene, kurughnita
mbudi, kurughanita
unene mwene
wakukufana
nakugaununa
Namakukwamo
nawa nauhaya
nankedi mwene,
kurughnita mbudi,
kurughanita unene
mwene
wakukufana
nakugaununa
NKEDI DAKUKUSHUVASHUVA DAKUTJANGA
Negheda shihoro
shakutjanga
Negheda shihoro
shakutjanga
Negheda shihoro
shakutjanga
Negheda shihoro
shakutjanga
Tjanga lishantjo
lyankango ne(4) ndi
ntano(5) muntanto
Tjanga lishantjo
lyantanto ntatu(3)
daureru ndi ntanto
mbiri (2) dadire
Tjanga lishantjo
lyantanto ne (4) ndi
ntanto mbiri (2)
daureru
Tjanga vitimwitira
vyaviwa vyakutotapo
vyakutika kuntanto
ntano (5)
Tjanga vitimwitira
vyakutika kuntanto
ntano (5) ndi
ntayimwe (6)
vyakutotapo
munkango daudito
dadire kuturako
shiparatjangwa,ntam
ekero nauhura
Tjanga vitimwitira
vyaviwa vyakutika
kuntanto ntayimwe
(6) vyakutotapo
munkango dadire
daudito kumwe
nakutjangako
shiparatjangwa,litw
aromo,ukalimo
nahulito vadani
nomo
vyakukwamine
Tjanga dimutango
daureru
Tjanga dimutango
daureru
Tjanga dimutango
daureru
Kutjanga ovyo vana
kuvhuruka namauyivi
ghavavene
mukutameka
nalitwaromo,ukalimo
nahulito
pakurughanita
nkango are,vinke
Kutjanga ovyo vana
kuvhuruka namauyivi
ghavavene
mukutameka
nalitwaromo,ukalimo
nahulito
pakurughanita
nkango are,vinke
Kutjanga ovyo
vana kuvhuruka
namauyivi
ghavavene
mukutameka
nalitwaromo,ukalim
o nahulito
pakurughanita
20 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
naruvede ke
muntanto
Tjanga vishorokwa
vyaushiri muntanto
4-5 daureru
Tjanga
mukufwaturura ashi
weni vyarughananga
vininke muntanto 3
ndi 4 daureru
naruvede ke
muntanto
Tjanga vishorokwa
vyaushiri muntanto
4-5 daureru
Tjanga
mukufwaturura ashi
weni vyarughananga
vininke muntanto 4-5
dadire daudito
nkango are,vinke,
ruvede ke,
kondake, naweni
muntanto
Tjanga vishorokwa
vyaushiri muntanto
5-6 daureru
nadaudito kumwe
nakuturako
shiparatjangwa
Tjanga
mukufwaturaashi
weni
vyarughananga
vininke muntanto 5
ndi kupitakanapo
daudito dadire
Tjanga ndjenditito
yaureru ndi
marondoro
ghangandi
mukutanta ashi weni
varughananga
shininke shangandi
Tjanga muyaro
wandjenditito
daureru,ndi
marondoro,recipe
ndi ruha
mukunegheda
shintu nakutantera
ashi weni
varughananga
shininke shangandi
Tjanga lipuro
lyaureru mukuwana
mbudi pakurughanita
nkango
are,vinke,ruvede ke
nakonda ke
Tjanga lipuro
lyaureru mukuwana
mbudi pakurughanita
nkango
are,vinke,ruvede ke
nakonda ke
Tjanga mapuro
ghamapuraghero
mukuwana mbudi
pakurughanita
nkango
are,vinke,ruvedeke,
konda ken a weni
Tjanga lighano
lyalifupi
Tjanga lighano
lyalifupi
21 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
mukunegheda
virwamena
nalihungiko
mukunegheda
virwamena
nalihungiko
Tjanga vikarata
vyalirekero vyaureru
Tjanga vikarata
vyalirekero vyaureru
Tjanga vikarata
vyalirekero
vyaureru
Tjanga
ntjangwatumwa
yapaundambo
mukuturako
liyuva,limororo,ukal
imo,hulito nalidina
NDJENDITITO YAKUWAPUKURURA KUTJANGA
Kutjanga nauhaya
ruha rwangandi
rwashitjangwa
mukukuwapekera
umoye nandjendito
yakuwederera mo
mukuwapeka
vitanta,nkurundanda
nashitwa
mukuvirughanita
nawa nalishantjo
mwene
nakuwapukurura
mapuko
Kutjanga nauhaya
ruha rwangandi
rwashitjangwa
mukukuwapekera
umoye nandjendito
yakuwederera mo
mukuwapeka
vitanta,nkurundanda
nashitwa
mukuvirughanita
nawa nalishantjo
mwene
nakuwapukurura
mapuko
Kutjanga nauhaya
ruha rwangandi
rwashitjangwa
mukukuwapekera
umoye nandjendito
yakuwederera mo
mukuwapeka
vitanta,nkurundand
a nashitwa
mukuvirughanita
nawa nalishantjo
mwene
nakuwapukurura
mapuko
NTAMBONDUNGE
YANTATEKO
NTAMBONDUNGE1 NTAMBONDUNGE2 NTAMBONDUNGE
3
LITURO LIRAKA,NTJONGARAKA NALIRUGHANITO LIRAKA
NKURUNDANDA NAVIYIVITOVARURO
Nenepita nkango
yakuhova muntanto
nkwatelinkango ‘ame’
namadina ghavimuna
Nenepita nkango
yakuhova muntanto,
nkwatelinkangodina
‘ame’ madina
Nenepita nkango
yakuhova muntanto
nkwatelinkangodina
‘ame’ madina
22 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
NTAMBONDUNGE
YANTATEKO
NTAMBONDUNGE1 NTAMBONDUNGE2 NTAMBONDUNGE
3
vyamumundi navantu ghavimuna
vyamumundi navantu
, mayuva ghashivike,
mwedi damwaka
nandanda yakuhova
yalidina lyambapira
ghavike navantu,
mayuva, mwedi,
nkango yakuhova
yalidina lyambapira,
nkango damulyo
muvitjangwa,
mayuva ghayuvhiko,
mapwiyumuko
doropa, vitata
navirongo mfupipito
ndanda damadina
ghavantu, namaraka
Rughanita shitwa
kuuhura wantanto
Rughanita shitwa
kuuhura wantanto
nashipulito kuuhura
wakupura lipuro
Rughanita shitwa
kuuhura wantanto,
shipulito pakupura,
shiharukito kuntanto
yakunegheda ukaro
Rughanita shikapuli
mukunegheda
viweka vyaureru,
yira mbapira ya
John
Rughanita shikomona
mukuhangura vininke
Rughanita
shikomona
mukuhangura
vininke
NKEDI DANGAMBITO
Rughanita
nkangodina
Dimburura, twenya
nakurughanita
nkangodina
Dimburura, twenya
nakurughanita
nkangodina
dakuvara
nadakupira kuvara
23 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
nalipongeko
Rughanita
nkwatelinkangodina
ame, ove, uye,
shasho, vavo, atwe
Rughanita
nkwatelinkangodina
ame, ove, uye,
shasho, vavo, atwe
Rughanita
nkwatelinkangodin
a ame, ove, uye,
shasho, vavo, atwe
Rughanita
nkwatelinkangodina
dapaweko, shande,
shoye
Rughanita
nkangorughano
Rughanita
nkwatelinkangodina
dapaweko, shande,
shoye,
Dimburura,twenya
naku-
Rughanita
nkangorughano
Rughanita
nkwatelinkangodin
a dapaweko,
shande,
shoye,shetu,shavo
Dimburura,twenya
naku-
Rughanita
nkangorughano
Rughanita
neghovango
daureru
Rughanita
neghovango daureru
Rughanita
neghovango
Rughanita
ntjingonononkangodi
na daureru
Rughanita
nkangontjingononodin
a ashi nkango
dakutjangurura
nkangodina
Dimburura, twenya
nakurughanita
ntjingonononkango
dina ashi nkango
dakushingonona
nkangodina
Rughanita
ntjingononankarug
hano
kushingonona
nkangorughano
SHIRUGHO SHASHINANTANI NASHIRUGHOPITO
Rughanita shirugho
shashinantani
nashirughopito (
kughamba
pantjako)
mukutjangurura
Tjindja
nkangorughano di
tunde mushirugho
shashinantani uditure
kushirughopito yira
kuvatuka/kavatuka,ku
Ntjindja
nkangorughano di
tunde mushirugho
shashinantani
uditure
kushirughopito yira
Ntjindja
nkangorughano di
tunde mushirugho
shashinantani
uditure
kushirughopito yira
24 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
vishoroka
mukurughanita
nkangorughano
dayuvhiko
ghamba/kaghamba kukusha/kakushu,
kupura/kapura
kurekera/karekere
Tjindja nkedikanano
dankangorughano
yashirugho
shashinantani
mushirughopito
Tjindja nkedikanano
dankangorughano
yashirugho
shashinantani
mushirughopito
Tjindja nkedikanano
dankangorughano
yashirugho
shashinantani
mushirughopito
Tjindja vatuko ndanda
yankangorughano
mushirugho
shashinantani
kushirughipito
Tjindja vatuko
ndanda
yankangorughano
mushirugho
shashinantani
kushirughipito
Tjindja vatuko
ndanda
yankangorughano
mushirugho
shashinantani
kushirughipito
Tjindja nkangokanano
yavatukondaka
yashirugho
shashinantani
kushirughopito yira;
kulya/kali
Tjindja
nkangokanano
yavatukondaka
yashirugho
shashinantani
kushirughopito yira;
kuyimba/kayimbi
Tjindja
nkangokanano
yavatukondaka
yashirugho
shashinantani
kushirughopito yira;
kushonga/kashongo
Tjindja nkedikanano
yavatukondaka
yashirughopito
uyitjange mushirugho
shashinantani
mushirughopito
Tjindja nkedikanano
yavatukondaka
yashirughopito
uyitjange
mushirugho
shashinantani
mushirughopito
Tjindja nkedikanano
yavatukondaka
yashirughopito
uyitjange
mushirugho
shashinantani
mushirughopito
SHIRUGHO SHASHINANTANI YENDERERO
25 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Rughanita
nkangorughano
dakeheyuva (
kughamba pantjako)
mukutjangurura
ovyo vina kushoroko
paruvede.
Rughanita
nkangorughano
dakeheyuva (kapi
vinakushoroka ngoli
yira; Ame kuna
kuvarura (ngoli);
Ame kapi
nakuvarura ( ngoli)
Rughanita
nkangorughano
dakeheyuva (kapi
vinakushoroka ngoli
yira; Ghuye ana rara
(ngoli); Ghuye kapi
ana rara ( ngoli)
Rughanita
nkangorughano
dakeheyuva (kapi
vinakushoroka
ngoli yira; Paulus
kuna kurughana
virughanenamundi
vyendi/kapi ana
kurughana
virughanena mundi
(ngoli);
Rughanita
nkangorughano
vayive
mukutjangurura
shishorokwa
shakughuto
yira;Ame ngani
kadingura mamakadi
shivike osho.
Rughanita
nkangorughano
vayive
mukutjangurura
shishorokwa
shakughuto
yira;Vavava
kuvashapuka
kushitenguko
Rughanita
nkangorughano
vayive
mukutjangurura
shishorokwa
shakughuto
yira;Mukurwande
wamumati
kwatereka
ngurova.
SHIRUGHOPITO
Rughanita
nkangorughano
dayiviko (
kughamba pantjako)
yira “ame ngani
yenda kuvamama
yona
Rughanita
nkangorughano
dayuvhiko,
shihonena; Kapi
ngatuma vava
shivike sho
Rughanita
nkangorughano
dayuvhiko yira;
Vikorama kapi vi
kanwa mulikora
Rughanita
nkangorughano
dayuvhiko yira; Ame
muntambondunge 4
nganikara ano
muunyande ngaya
aya kare.
LIDIKO NTANTO,MAPIRUKIRO NAVETA
Tura ntanto kumwe
kurughanita “ na” (
kughamba tupu)
Dika ntanto dadire
daureru
nakurughanita
nkangotwikakano “
na” ntani “ ndi”
Dika ntanto dadire
daureru
mukudigwanikita
ntanto
nankangotwikakano
yira;ntjeneshi,makur
a,ngoli,mukondashi
Dika ntanto daureru
dadire
mukukwatakanita
ntanto dakunegheda
ruvede ndi muyaro
(pamuhovo,kukwam
ako,makura,kadidi,
26 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
kumeho,kunyima )
Tapa veta
kunkangorughano
yamurenki yira;
Mukadona kuna
kudana,Vakadona
kuna kudana
Tapa veta
kunkangorughano
yamurenki yira;
Mbwa yina rara
parughorongwa,Mbw
a dina rara
parughorongwa
Tapa veta
kunkangorughano
yamurenki yira;
Ndjovhu kuna
kuviraura murondo
wendi,Vandjovhu
kuna kuviraura
dimurondo davo
Rughanita nkango “
kuvhura”
mukunegheda
nkondo ntani “
kuvhura” mukupura
lipulitiro
Rughanita nkango “
kuvhura”
mukunegheda
nkondo ntani “
kuvhura”,una hepa
mukunegheda
vihepwa
Rughanita shivaro
shashisheshu
kuvhura,una hepa
Rughanita shivaro
shavisheshu, ungi
navididi
Rughanita shivaro
shavisheshu,
vingi,vimwe,kwato
Rughanita shivaro
shavisheshu,
vingi,vimwe,kwato
Rughanita shivaro
shavisheshu,
vingi,vimwe,kwato
Rughanita shivaro
shavisheshu,
vingi,vimwe,kwato
Rughanita shivaro
shavisheshu,
vingi,vimwe,kwato
LIKUSHONGO LYAMANONGONTJO LYANKANGO
Dimburura shintetwa
shimwe shankango
nashintetwa shimwe
shankango mbiri
Dimburura shintetwa
shimwe shankango
nashankango
shambiri
nashintetwa
shankango ntatu
Dimburura
homophone daureru
nakurughana
matokoro ghauhunga
nange kunakutjanga
Dimburura
homophone daureru
nakurughana
matokoro
ghauhunga nange
27 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
matimo/ lishantjo kunakutjanga
matimo/ lishantjo
Dimburura
homophone daureru
nakudirughanita
muuhunga
Dimburura nkango
dapashikafumu
nadidapashikadi
Dimburura nkango
dapashirume
nadapashikadi
dakuhamena likoro
Dimburura nkango
dapashirume
nadapashikadi
dakuhamena vantu
navikorama
Turako
nkangonungo(suffix)
yakuuhura omo
yikara ashi lidi
lyankango kapi yina
kutjindji yira; kuyimba
kukara
kuyimbaura/kudana
kukara kudanaura
Turako
nkangonungo(suffix)
yakuuhura omo
yikara ashi lidi
lyankango kapi yina
kutjindji yira;
kuyimba kukara
kuyimbaura/kudana
kukara kudanaura
Dimburura
nakufanikita
makufanonkango
namakulimbonkango
Dimburura
nakufanikita
makufanonkango
namakulimbonkango
Dimburura
nakufanikita
makufanonkango
namakulimbonkango
Tjanga likoko
kumwe/kukanana
muuhunga yira;
kapi- kapishi
Fwaturura
nakurughanita
vishewe
yira;Ukwagho wandi
karonda, kutantashi
muntu
wakukuhorera
kuvininke ovyo
waweka.
Tjanga vhukito nkedi Tjanga vhukito nkedi Tjanga vhukito nkedi
28 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
dankangodina
nakuwederera ko
dankangodina
nakuwederera ko
dankangodina
nakuwederera ko
Tjanga livatuko
ndanda lyavhukito
nkedi lyankangodina
Tjanga livatuko
ndanda lyavhukito
nkedi lyankangodina
NKENDI YALISHANTJO
Shaghalita nkango
daureru
mukurughanita
liyivo
ndanda/shagharo
dakukutundakana
Shaghalita nkango
daureru
mukurughanita liyivo
ndanda/shagharo
dakukutundakana
Shaghalita nkango
daureru
mukurughanita liyivo
ndanda/shagharo
dakukutundakana
Tjanga nkango
mukurughanita
vintetwa vya
ndandavhongwa
Tjanga nkango
kurughanita
ndandavhongwa
nashintetwa
Tjanga nkango
kurughanita
ndandavhongwa
nashintetwa
dekera , tjangurura
nakurughana
nkango nankango
daureru dasho
kumonayika ndi odo
varughanitanga
kehe pano
muntanto
yira;kuna,are,ame,
dekera, tjangurura
nakurughanita
nkango mukushantja
nkango dadipe
nankango dasho
kumonayika
muntanto pantambo
yakuyeruka
yira;vimwe,kunyima,k
uni
Dekera,tjangurura
nakurughana
nkango kumwe
nakurughanita
livhuruko udano
mukushantja
nkango dadipe
dasho kumonayika
muntanto pantambo
yakuyeruka yira;
vavo,atwe,lyoye
29 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Kenga ashi weni
omo yafana
nkango: mapi,ure
wankango,vishwi
vyankango,vimonek
a vyankango
yira;nkango dadididi
munkango
dadinene
Kenga ashi weni omo
yafana nkango:mapi,
ure wankango,vishwi
vyankango,vimoneka
vyankango
yira;diagraph,diphtho
ngs(dakupira liywi) na
vhukitonkedi
Kenga ashi weni
omo yafana
nkango:mapi, ure
wankango,vishwi
vyankango,vimonek
a vyankango
yira;diagraph,diphth
ongs(dakupira liywi)
nandanda diroywi
nasuffixes
(shiramekwa meho)
Tura pamwe
maghano
ghalishantjo
utovororepo limwe
lyauhunga
Twara kumafano
warughana
naumoye, vitjangwa
mukonda nakupura
mushongi
navakondi vavatere
Twara kumafano
warughana naumoye,
vitjangwa mukonda
nakupura mushongi
navakondi vavatere
Twara kumafano
warughana
naumoye, vitjangwa
mukonda nakupura
mushongi navakondi
vavatere
Rughanita
ndjenditito
yakukenga,kutweny
a,kufuka,kumona,ku
tjanga,kenga ashi
weni
mukukushonga
nkango paumwayo
Rughanita ndjenditito
yakukenga,kutwenya,
kufuka,kumona,kutjan
ga,kenga ashi weni
mukukushonga
nkango paumwayo
Rughanita
ndjenditito
yakukenga,kutweny
a,kufuka,kumona,ku
tjanga,kenga ashi
weni mukukushonga
nkango paumwayo
30 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
9. Vikaramo vyakukushonga
Vashongwa vantambondunge yakutanga vana hepa tanko kuvawapaika naviviyauka vyalikushongo lyapantateko ure wavivike vitano (5)
mushinema shakutanga kuuto wakutameka nalikushongo lyenelyene nakuviyiva nawanawa.Kwama ndjenditito yakaropo yakuNIED
yamumwaka wa 2011.
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
KUTEGHERERA NAKULIMBURURA
Kutwara muushwinkango nampiri kunkango 2000:
Kutwara muushwinkango nampiri Kunkango 3000:
Kutwara muushwinkango nampiri kunkango 4000:
Kutegherera nawa naKu- limburura
Shitamboshongwa: Vashongwa kuvategherera nawa nakunegheda uyivi mukulimburura muuhunga
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Tegherera nawa kuvitimwitira vyapandunge davo,dimutango nantjumo vyaruhafo nakulimburura muuwa,kunegheda maukaro ghavo kuvadani navishorokwa
- Kukuyonga nakulimburura
mapuro ghavitimwitira,dimutango nantjumo
Kuvyukuruka kutimwitira shitimwitira kuwedamo mbudi yene pangambo,namafano ndi navidanauka mulikukwamo mwene
Tegherera nakulimburura kumarawiro ghapangambo, mbudi, mayuvhito namapukururo.
Tegherera nawa kuvitimwitira vyapandunge davo,dimutango nantjumo vyaruhafo nakulimburura muuwa,kunegheda maukaro ghavo kuvadani navishorokwa
- kukuyonga nakulimburura mapuro ghavitimwitira,dimu- tango nantjumo
Kuvyukuruka kutimwitira shitimwitira kuwedamo mbudi yene pangambo, namafano ndi navidanauka mulikukwamo mwene
Tegherera nakulimburura kumarawiro ghapangambo, mbudi, mayuvhito namapukururo.
Tegherera nawa kuvitimwitira vyapandunge davo,dimutango nantjumo vyaruhafo nakulimburura muuwa,kunegheda maukaro ghavo kuvadani navishorokwa
- kukuyonga shitjangwa,kuli- mburura mapuro nambudi
dantantani muntanto dau reru.
Kuvyukuruka kutimwitira shitimwitira kuwedamo mbudi yene pangamo,namafano ndi navidanauka mulikukwamo mwene
Tegherera nakulimburura kumarawiro ghapangambo, mbudi, mayuvhito namapukururo.
31 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Vyukuruka likukwamo lyantanto 4 nange 5 muuhunga yira; ame nahoro shipopi shande.kuna dwata mushishi washinamahako.
Tegherera nakulimburura mukufaneka, kughamba rupurupuru nakudana shidanauka.
Negheda ukaro wakutegherea wauwa.
- Tegherera kumughambi mukupira
kuvadjonawira,nakumunwika(kundjwangurukira)
- Kenga maghano ghavamwe
nakulimburura munkendi yayiwa. - Kugwanekera navaunyoye
mukutimwitira, shidanauka, rupurupuru, kutemununa, kuyimba nakughamba, kurughanita ukaro wauwa yira; kukupa marufo mukughamba.
Vyukuruka likukwamo lyantanto 3 daureru ndi 5 dakutwikakana muuhunga yira; ame nakara nambishi lidina lyedi Fluffy.Ghuye kulya vampuku.
Tegherera nakulimburura mukufaneka, kughamba rupurupuru nakudana shidanauka
Negheda ukaro wakutegherera wauwa
- Tegherera kumughambi
nakunegheda liraka lyarutu naukaro nakumunwika(kundjwangurukira)
- Kenga maghano ghavamwe
nakulimburura mukutapa maghano ghanaumoye munkedi yauhunga.
- Kugwanekera navaunyoye
mukutimwitira, shidanauka, rupurupuru, kutemununa, kuyimba, kutanga nakughamba, kurughanita ukaro wauhunga yira; kukupa marufo, kupura mapuro mukuwana maukenu.
Vyukuruka likukwamo lyantanto 4 ndi 5 dakutwikakana nantanto 1 yaureru muuhunga yira; mundjira yande yakuvyuka kumundi mvhura yina roko.
Tegherera nakulimburura mukufaneka, kughamba rupurupuru nakudana shidanauka.
Negheda ukaro wakutegherera wauwa.
- Tegherera kumughambi
nakunegheda liraka lyarutu naukaro nakumunwika(kundjwangurukira)
- Kenga maghano ghavamwe
nakulimburura mukutapa maghano ghanaumoye munkedi yauhunga kupura/nakuvikananitapo.
- Kugwanekera navaunyoye
mukutimwitira, shidanauka, rupurupuru, kutemununa, kuyimba, kutanga nakughamba kurughanita ukaro wauhunga yira; kukupa marufo, kupura mapuro mukuwana maukenu ghauhunga.
32 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
- Negheda ukaro wauwa kuvaunyoye.Kupura/nakuvikananitapo pankedi mwene, kutapa maghano.
- Negheda ukaro wauwa namaghayaro ghavaunyoye.Kupura/nakuvikananitapo pankendi mwene, kutapa maghano ndi kuwederera kumaghano nakutapa vitundwamo.
KUGHAMBA NAKUKUGWANEKERA
Makugwanekero ghamawa,likuturomo navighayarera
Shitamboshongwa Vashongwa kugwanekera nawa nalikuturomo navighayarera
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kugwanekera kehe pano nakupira ghoma,kutapa maghano ghavo,uyivi wakurughanita vitjangurura nankangorughano
- Kukulika ntipa daliraka
yira;rumontjo narulyo,kuwiru napalivhu
- Kurughanita ukaro wakupira
kughamba(kukunwika,rushungilito)mukugwanekera nawa,kunegheda makushuvo ghampo mumaghano
Kurughanita liraka lyakeheyuva muuhunga nalilindaghuroywi
- Rughanita uyivi wakare naliraka
naushwinkango
Kugwanekera kehe pano nakupira ghoma,kutapa maghano ghavo,uyivi wakurughanita vitjangurura nankangorughano
- Kurughanita ukaro wakupira
kughamba(kukunwika,rushungilito)mukugwanekera nawa,kunegheda makushuvo ghampo mumaghano
Kurughanita liraka lyakeheyuva muuhunga nalilindaghuroywi
- Rughanita uyivi wakare naliraka
naushwinkango nange pakughamba
Kugwanekera kehe pano nakupira ghoma,kutapa maghano ghavo,uyivi wak urughanita vitjangurura nankangorughano
- Kurughanita ukaro wakupira
kughamba(kukunwika,rushungilito)mukugwanekera nawa,kunegheda makushuvo ghampo mumaghano
Kurughanita liraka lyakeheyuva muuhunga nalilindaghuroywi
- Rughanita uyivi wakare naliraka
naushwinkango nange pakughamba
33 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
- Kurongikide kurughanita
ushwinkango waupe
- Kurongikide kurughanita
- nange pakughamba
- Kurongikide kurughanita ushwinkango waupe
- Shitwa kuuhura wantanto nange kuna kughamba
- Rughanita nakutwenya shikwankangodina muuhunga.
- Twenya likoko kumwe muuhunga muvighamba vyakupira kukuwapaikira.
Rughanita lineghedo nange kuna kumorora,kuna kuromba,kupandura lighupiropo nakukutongonona
- nakufwaturura vitanta mumawaneno.
- Yerura lilindauro lyaliywi nange
kuna kupura lipuro - Pwiyumuka nange kuna
kutwenyaura vininke - Rughanita nakutwenya
shikwankangodina muuhunga - Twenya likoko kumwe
muuhunga muvighamba vyakupira kukuwapaikira
Rughanita lineghedo nange kuna kumorora,kuna kuromba,kupandura lighupiropo nakukutongonona
- ushwinkango waupe nakufwaturura vitanta mumawaneno.
- Shitwa kuuhura wantanto - Yerura lilindauro lyaliywi nange
kuna kupura lipuro - Pwiyumuka nange kuna
kutwenyaura vininke - Tjindja lilindauro lyaliywi
mukunegheda ruharukito ndi ukaro.
Rughanita nakutwenya shikwankangodina muuhunga.
- Ghupamo shikwankangodina
dakupira kuvara - Twenya likoko kumwe
muuhunga muvighamba vyakupira kukuwapaikira.
- Nange ‘c’ kunayikwama ‘e’, l
ndi y
Rughanita lineghedo nange kuna kumorora,kuna kuromba,kupandura lighupiropo nakukutongonona
34 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Shitambo shaliraka
Shitamboshongwa Vashongwa ngava rughanita liraka muuhunga muvitambo vyakukushuvashuva
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kutimwitira vitimwitira nakurughanita ntanto daureru naliraka mwene mushirughopito
Kughamba makughoshagharo nakuyimba ntjumo nadimutango.
- Kudana maudano ghaliraka
yira; Simon kuna kughambashi.....
Kuvhuruka uyivi wamwene - Rughanita shirughopito - Tjangurura shishorokwa
navitundwamo yira;kanili unene mbyo kani vere
Tjangurura shuma ndi shikorama ndi shishorokwa/uyivi
- Negheda nakutimwitira mbudi yakeheyuva
- Rughanita shirugho shashinantani yira; lino liyoghoro lyande.lidina lyalyo Tom.kulya vikwalividi.
Kutimwitira vitimwitira nakurughanita ntanto daureru naliraka mwene mushirughopito
Kughamba makughoshagharo nakuyimba ntjumo nadimutango.
- Kudana maudano ghaliraka
Kuvhuruka uyivi wamwene nambudi dapeke
- Rughanita shirughopito - Tjangurura viyivitapo naudona
(lighano lyashimwe kuyititapo ukaro waudono kushimwe) yira; mbwa kayili rukaku rwande rumwe nkwandi nahepa kauliraponka shimpe dimwe
Tjangurura shuma,shininke,shikorama,muntu ndi shishorokwa/uyivi
Negheda nakutimwitira mbudi dakeheyuva
- Rughanita shirugho shashinantani
Kutimwitira vitimwitira nakurughanita ntanto daureru naliraka mwene mushirughopito
Kughamba makughoshagharo, tamburamo navishepita, kukwata dimutango nakughamba mbyutongambo yaureru.
- Kudana maudano ghaliraka - Kughamba mbyutongambo yira
vighamb vyavantu vaviri
Kuvhuruka uyivi wamwene nambudi dimwe nakutapako maghayaro namaghano ghavo.
- Rughanita shirughopito - Tjangurura viyivitapo naudona
(lighano lyashimwe kuyititapo ukaro waudono kushimwe) yira; mbwa kayili rukaku rwande rumwe nkwandi nahepa kauliraponka shimpe dimwe.
Tjangurura shuma,shininke,shikorama,muntu ndi shishorokwa/uyivi
Negheda nakutimwitira mbudi dakeheyuva
- Rughanita shirugho shashinantani
35 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
- Tjangurura makufano namakushuvo yira; lihako lino ruvara rwalyo kumwe nalinya.
- Rughanita
shirughoshashinantani yenderero yira; ame ngani kara nashipito shaligwanito mwaka mushikondovike.
- Rughanita shirughopito yira;
namono ntjwi yayo yinene. - Rughanita shirugho shakuuto
yira; ngani gwanita mwaka ntambiri yona.
Fwaturura mukutimwitira ukaro omo vyarughananga vininke
- Rughanita shirugho
shashinantani yira; shihauto shande kuyenda nane kuna shitindiki.shakara namakosho ghakumbirumuka.
Pura mapuro mukuwana mbudi - Rughanita shirugho
shashinantani mukupura are, vinke, liyuva ke, nakonda munke, mumapuro.
Limburura mapuro kurughanita ntanto daureru nakutjanga liraka
- Tjangurura makufano namakushuvo yira; mukurwande kwakara nahuki dadire yira dande ngoli ditipu.
- Rughanita shirugho shashinantani yenderero yira; ngatuka dingura mamakadi shivike osho.
- Rughanita shirughopito yira; liyona kaniyendi kumundi waMaria.
- Rughanita shirugho shakuuto yira; ngani duka mumarumbatano liyona.
Fwaturura mukutimwitira ukaro omo vyarughananga vininke.
- Rughanita shirugho
shashinantani yira; mbashikora kurughana nange aghutindiki vilyatero makura makosho ghagho kumbirumuka
Pukurura mukutapa ndjenditito yaureru.
- Rughanita shirugho shashinantani yira; nashana kukutantera ashi weni vakunanga ntanga/kukanga shikuki/kudana udano.
Pura mapuro mukuwana mbudi - Rughanita shirugho
- Tjangurura makufano namakushuvo yira; mukurwande kwakara nahuki dadire yira dande ngoli ditipu.
- Rughanita shirugho shashinantani yenderero yira; ngatuka dingura mamakadi shivike osho.
- Rughanita shirughopito yira; liyona kaniyendi kumundi waMaria.
- Rughanita shirugho shakuuto yira; ngani duka mumarumbatano liyona.
Fwaturura mukutimwitira ukaro omo vyarughananga vininke nakutapa ndjenditito.
- Rughanita shirugho shashinantani yira; mo ngoli nayatiki kumundi.
Pukurura mukutapa ndjenditito yaureru.
- Rughanita shirugho shashinantani yira; vino mbyo vyashorokango nangeshi aghu yengumuna makerekeshe.
Pura vipuraghera kuvantu mukuwaneka mbudi yangandi.
- Rughanita shirugho shashinantani yira; pura vantu omo vatulikanga ndya.
Limburura mapuro pakurughanita ntanto daureru
36 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
mwene. - Tjanga mapuro ghaushiri ndi
kapishi ushiri, malimbururo nankendikanano.
shashinantani mukupura are, vinke, liyuva ke, nakonda munke mumapuro
Limburura mapuro pakurughanita ntanto daureru nakutjanga liraka mwene.
- Rughanita mapuro ghakuwana malimbururo hawe ndi nhii mushirugho shantani ndi mushirughopito.
turapo maghano - Rughanita shirugho
shashinantani navighayarera.
nakutjanga liraka mwene. - Rughanita mapuro ghakuwana
malimbururo hawe ndi nhii mushirugho shantani ndi mushirughopito.
Turapo maghano - Rughanita shirugho
shashinantani navighayarera yira; nahora mauta ghagho utovali nka mawa kukwande.
- Ame kuna kughayarashi (tuna hepa kupungura mema) (ndama detu hambara ukahe ngoli).
Tapa marawiro - Yenda ukadanene pandje - Ntjuve - Kenita nkondarongero kumeho
uyenda kumundi.
Kuwapaika nakutapa mbudi Shitamboshongwa: Vashongwa kuwapaika nakutapa mbudi
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kukuwapaikira nakutapa mbudi dakeheyuva kunegheda yira are vinke, liyuva ke nakuni? Shihonena;name navava(are) kwayendire kumukunda(kuni) shivike pito(liyuva ke) mbyo kava kashimba ntjako yalipungu(ruvede ke)
Kukuwapaikira nakunegheda shighamba mukurughanita nkango yira are vinke, liyuva ke, kuni namukonda ke ntani ntamekero, pakatji nauhura.
- Rughanita viparatjangwa una tovorora
Tapa vighamba vyakukuwapaikira vyavifupi mukurughanita nkango yira;are,vinke,liyuva ke,kuni nakonda ke;ntamekero,pakatji nauhura;virughanito vyakukenga;ntjongitito mukuhamitiramo vateghereli shihonena;ligwanekero lyamantjo ngongo..
KUVARURA NAKUKENGA
37 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Manongontjo ghamaghayarero
Shitamboshongwa Vashongwa ngava negheda manongontjo
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kunegheda maghayaro ghakumona
- Makushuvo pakumona - Likukwamo pakumona - Likushuvo pashifanikito - Shishwifano shakukukwama - Livhuruko pamoneko - Lishingonono pamoneko
Kunegheda liyuvhiko - Makushuvo payuvho - Makushuvo palikwamito - Makushuvo pavhuruko - Makushuvo lipatoyuvho - Lishingonono liyuvho - Kuwaneka vyakumona
nakuyuvha
Kunegheda maghayaro ghakumona
- Makushuvo pakumona - Likukwamo pakumona - Likushuvo pashifanikito - Shishwifano shakukukwama - Livhuruko pamoneko - Lishingonono pamoneko
Kunegheda liyuvhiko - Makushuvo payuvho - Makushuvo palikwamito - Makushuvo pavhuruko - Makushuvo lipatoyuvho - Lishingonono liyuvho - Kuwaneka vyakumona
nakuyuvha
Kunegheda maghayaro ghakumona
- Makushuvo pakumona - Likukwamo pakumona - Likushuvo pashifanikito - Shishwifano shakukukwama - Livhuruko pamoneko - Lishingonono pamoneko
Kunegheda liyuvhiko - Makushuvo payuvho - Makushuvo palikwamito - Makushuvo pavhuruko - Makushuvo lipatoyuvho - Lishingonono liyuvho - Kuwaneka vyakumona
nakuyuvha
Kudimburura nakuyuvha ko shagharo nalitunturo namaghayaro palikuyuvho
Shitamboshongwa Vashongwa ngava negheda lidimbururo shagharo nalitunturo maghayaro paliyuvhoko
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kuvarura nkango muntanto nakuupamo ndi kuwedamo nkango muntanto yira; kani dukiri kumundi (shinta kuduka yikare kuvatuka).
Kukanda nakuvara vintetwa munkango
Dimburura nkango dakukuwa kumwe muntjumo namudimutango.
Ghupamo nkangodina nakutjindja likukwamo lyankango muntanto yitjindje vitanta shihonena; mukadi waugara ka tjida mbwa yayididi.Mbwa yaugara ka yi tjida mukadi wamudidi.
Dimburura nakuvarura vintetwa munkango daureru.
Dongonona nakuturamo vintetwa
Twikira ntanto mukuweda ko vyavingi yira; Uye kuna rara pambete.Uye kehe pano kurara palimumbete lyalinene mumundi wande.
Dimburura nakuvara vintetwa mukuwedamo nkango dadingi.
Dongonona nakuturamo vintetwa munkango mukutota nkango yayipe ndi yakupira kutanta
38 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Dimburura ndandashagharo dadifupi mushintetwa shankango yimwe yira;mwe, mbwa
Dimburura ndandashagharo dadire yira;mbaa,nhii
Dimburura maywi ghakuvareka nauhura munkango davintetwa vyashimwe nakuturamo lishagharo mukutota nkango dadipe.
Dimburura nakurughana livyukuruko lyamaywi munkango
Hangura nkango yira; p-oto, m-uno, k-uno
munkango mukutura nkango yayipe ndi dakupira kutanta vintu
Dimburura nkango dakukuwa kumwe muntjumo namudimutango
Hangura pakatji kandandashagharo yayifupi nayayire mushintetwa shimwe shankango yira; mwe-yifupi Mwee-yire
Dimburura maywi ghakuvareka nauhura munkango davintetwa vyashimwe nakuturamo lishagharo mukutota nkango dadipe yira; tegha,negha,tapa,pata
Dimburura nakurughana livyukuruko lyamaywi munkango.
Hangura nkango yira; mb-ete, mp-uku
vintu.
Kudimburura nakushinta nkangofano mudimutango namuntjumo.
Hangura pakashi kandandashagharo yayifupi nayayire muvintetwa mukuwedamo nkango dadingi yira; rara -ra-yifupi
Kupya -ya-yire
Dimburura maywi ghakuvareka nauhura munkango davintetwa vyashimwe nakuturamo lishagharo mukurughana nkango dadipe.
Dimburura nakurughana livyukuruko lyamaywi muntanto.
Hangura nkango yira; mvh-ura, mvh-ike
Liwapaiko nashishwi shakutjanga
Shitamboshongwa: Vashongwa ngava vhura kunegheda uyivi waliwapaiko nashishwi shakutjanga.
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kukwama nkango kutundilira kurumontjo, narulyo, kuwiru napalivhu nakufikura mapepa.
- Kuyombilita ntipa damantjo - Dimburura ashi kutjanga
kutwara vitanta, kukareramo liraka lyakughamba ntani nkango kudi hangura namavha.
- Dimburura lidina lyoye nankango dakumona
Kukwama nkango kutundilira kurumontjo, narulyo, kuwiru napalivhu nakufikura mapepa.
- Kuyombilita ntipa damantjo - Dimburura ashi kutjanga
kutwara vitanta, kukareramo liraka lyakughamba ntani nkango kudi hangura namavha.
- Dimburura viyivito varuro muvitjangwa
Kukwama nkango kutundilira kurumontjo, narulyo, kuwiru napalivhu nakufikura mapepa.
- Kuyombilita ntipa damantjo - Dimburura ashi kutjanga kutwara
vitanta, kukareramo liraka lyakughamba ntani nkango kudi hangura namavha.
- Dimburura viyivito varuro muvitjangwa
39 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
daureru,nakuvarura damudimukunda davo yira;shineghedo shakuyimana(stop)
- Dimburura vidimburulito vishwi vyantanto yira; nkurundanda pakuvareka kutjanga nakuhulita naviyivito varuro.
- Dimburura mutwetjangwa wambapira.
Negheda nkedi yayiwa yakurughanita mbapira yira;kwata mbapira uyiyerure,dimburura meho nanyima yashifukito shambapira,fikura nawa mapenuno
- Dimburura mutwetjangwa wambapira, mashingonono, vatjangi navishingonona.
Negheda nkedi yayiwa yakurughanita mbapira yira; kwata mbapira uyiyerure, dimburura meho nanyima yashifukito shambapira, fikura nawa mapenuno.
- Rughanita liwapaiko lyavitjangwa yira; vikaramo, neghedokaromo namutwetjangwa.
- Dimburura mutwetjangwa,mashingonono,vatjangi navishingonona
Negheda nkedi yayiwa yakurughanita mbapira yira; kwata mbapira uyiyerure, dimburura meho nanyima yashifukito shambapira, fikura nawa mapenuno.
Ndandashagharo Shitamboshongwa Vashongwa ngava vhuruka pakurughanita uyivi wandandashagharo pakuvarura nkango vayiva.
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Dimburura madina ghandanda namaywi ghado namakukwamo ghandanda
Liyuvhiko namadina ghandandaywi ghamafupi naghamare
Mayuvhiko ghandanda dankwatitondandaywi
Hangura nkango kundanda yakutameka yira;mate,mema,mina,mun-o
Madina ghandanda kukara ngoli,ngoli maywi yakareramo
Dimburura madina ghandanda namaywi ghado namakukwamo ghandanda
Liyuvhiko namadina ghandandaywi ghamafupi naghamare
Mayuvhiko ghandanda dankwatitondandaywi
Hangura nkango kundanda yakutameka yira;mate,mema,mina,mun-o
Madina ghandanda kukara ngoli,ngoli maywi yakareramo
Dimburura madina ghandanda namaywi ghado namakukwamo ghandanda
Liyuvhiko namadina ghandandaywi ghamafupi naghamare
Mayuvhiko ghandanda dankwatitondandaywi
Hangura nkango kundanda yakutameka yira;mate,mema,mina,mun-o
Madina ghandanda kukara ngoli,ngoli maywi yakareramo
40 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
kuvhura kukushuva
Varura nkango dantatuntatu nandandaywi yira; ngwena, mvhura ngongo....
Varura nkango yinakaro nandandaywi dadire yira;ntaantani,moomu,wee
Varura nkangoyivi dakukuyenda nantambondunge kuntamekero nankwatito ndandaywi mbiri yira;kwata,ntana
Varura nkangoyivi dakukuyenda nantambondunge kuhulita nankwatito ndandaywi mbiri yira; ngondo,ngunga,maywi
Kuvarura nkangoyivi omo mwakaro ndandaviri dapantambondunge dambiri yira;mpwempwe,mbwembwe,mbwambwa
- Hangura nkango dakaronandandaywi dakukufana ngoli dakukushuva mulishantjo yira;ghoma,ghoghota,ghora
- Dana udano wankango navivyakughayara, kushetakanita nakudimburura nkango kunkango, nkango namafano, nkango muntanto mukurughanita makaratantjumo nadimutango.
Varura nawa nkango wayiva
kuvhura kukushuva
Varura nkango dantatuntatu nandandaywi yira; ngwena, mvhura ngongo....
Varura nkango yinakaro nandandaywi dadire yira;ntaantani,moomu,wee
Varura nkangoyivi dakukuyenda nantambondunge kuhulita nankwatito ndandaywi dambiri yira;kamwi,konda
Kuvarura nkangoyivi omo mwakaro ndandaviri dapantambondunge dambiri yira mpwempwe,mbwambwa,mbwembwe
Kuvarura nkangoyivi omo mwakaro ndandatatu dapantambondunge kuntamekero yira;nkwiyu,ntjako
- Hangura nkango dankangoyivi dantantu yira;nkwanke,nkwarere,nkwatite
- Hangura shagharo kutwara mushagharo dakukufana,dalishantjo lyakukufana
- Dana udano wakuvarura nankango
Varura nawa nkango wayiva dakaro nandandatano(ngoli kuvishonga kapishi hepero
kuvhura kukushuva
Varura nkangoyivi dakukuyenda nantambondunge kuntamekero nankwatito ndandaywi mbiri yira;kwata,ntana
Varura nkangoyivi dakukuyenda nantambondunge kuhulita nankwatito ndandaywi dambiri yira;kamwi,konda
Kuvarura nkangoyivi omo mwakaro ndandatatu dapantambondunge kuntamekero yira;nkwiyu,ntjako
- Hangura shagharo kutwara mushagharo dakukufana,dalishantjo lyakukufana
- Hangura nkango shagharo kutwara mushagharo dakukufana nalishantjo lyakukushuva
- Dana udano wakuvarura nankango
Varura nawa nkango dankango ntatu dakukuvhongavhonga
- Hangura nkango mudivhongavhonga
- Hangura nkango dakukufana narutjangito kumwe yira;mpato,mpeko,mpuku
Varura nawa nkango wayiva dakaro nandandatanongoli kuvishonga kapishi hepero
41 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
dakaro nandandatano(ngoli kuvishonga kapishi hepero paruvede runo)
Vhuruka ushwinkango pashivyukuruko shankango dakumona.
paruvede runo)
Vhuruka ushwinkango pashivyukuruko shankango dakumona.
paruvede runo) - Vhuruka ushwinkango
pashivyukuruko shankango dakumona.
Ndughanito yavighayarera Shitamboshongwa Vashongwa ngavarughanita ndughanito yavighayarera pakuvarura (vakenge lifano ovyo linakutanta nantwenyito vitanta vyankango daudito).
Rughanita vitimwitira kumafano ghamumbapira yira;varura mbapira yamafano utotitepo shitimwitira mukutwara mumafano
- Kenga kumafano udimburure vininke vyakumona kumwe nauyivi.
Rughanita uyivi wandandashagharo nange kuna kuvarura nkango dakupira kuyiva yira;shaghalita ndanda yimwe-yimwe ndandaviri
Rughanita litameko nandughanito yira;vava-v-ava,nna-n-na,dika-d-ika
Rughanita vitimwitira kumafano ghamumbapira yira;varura mbapira yamafano utotitepo shitimwitira mukutwara mumafano
- Rughanita ukalimo navighayadara mukugwanekeda nkango daudito namafano.
Rughanita uyivi wandandashagharo nange kuna kuvarura nkango dakupira kuyiva yira; shaghalita ndanda yimwe-yimwe, ndandaviri.
Rughanita livyukuruko varuro kumaghano ghakuvarura
- Varuramo mukuvyuka kumaruha ghashitjangwa mukukenga vitanta nakuvatera kudimburura nkango.
- Vyukuruka mo mukushuva nkango daudito dogoro kuuhura.
Rughanita litameko nandughanito yira;ngandu-ng-andu,ntjima-ntj-ima,
Rughanita vitimwitira kumafano ghamumbapira yira;varura mbapira yamafano utotitepo shitimwitira mukutwara mumafano
- Rughanita ukalimo navighayadara mukugwanekeda nkango daudito namafano.
Rughanita uyivi wandandashagharo nange kuna kuvarura nkango dakupira kuyiva yira; shaghalita ndanda yimwe-yimwe, ndandaviri.
- Rughanita livyukuruko varuro Kumaghano ghakuvarura. - Varuramo mukuvyuka
kumaruha ghashitjangwa mukukenga vitanta nakuvatera kudimburura nkango.
- Vyukuruka mo mukushuva nkango daudito dogoro kuuhura.
Rughanita litameko nandughanito yira;mbweya-mbw-eya,nkwiyu-nkw-iyu
42 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Ndughanitokwatoghano Shitamboshongwa Vashongwa ngava varura ndughanitokwatoghano mukuyuvha vitjangwa
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kurughanita ndughanito ditante vintu
- Rughanita uyivi ghoye
naukonentu - Rughanita lighano mbatero
yira;mutwetjangwa,livyukuruko namafano mukughayara vishorokwa nambudi muvitjangwa
Kurughanita ndughanito ditante vintu
- Rughanita uyivi ghoye naukonentu
- Rughanita lighano mbatero yira;mutwetjangwa,livyukuruko namafano mukughayara vishorokwa nambudi muvitjangwa
- Rughanita mapuro ghanaumoye, kukuwapekera naumoye, kupwiyumuka nakuvyukuruka kuvarura shivarura mposhi vitante vintu.
Kurughanita ndughanito ditante vintu
- Rughanita uyivi ghoye naukonentu
- Rughanita lighano mbatero yira;mutwetjangwa,livyukuruko namafano mukughayara vishorokwa nambudi muvitjangwa
- Rughanita mapuro ghanaumoye, kukuwapekera naumoye, kupwiyumuka nakuvyukuruka kuvarura shivarura mposhi vitante vintu.
Likwatoghano Shitamboshongwa Vashongwa kuvanegheda likwatoghano mukulimburura muuhunga kuhamena kumaghayaro,vitjangwa vyakupira kughayarera navirughanito vyakumona( pp- vitjangwa kuvivavarwira vashongwa;ntambondunge 1-3 vitjangwa kuvivarura vavene vashongwa nakuvivavarwira)
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kuvarura shitimwitira osho sha shoroko makura vavyukuruke kutimwitira shivarura mukunegheda likwatoghano.
Kuvarura shitimwitira shaureru (shakapishi ushiri) makura vashidane mukunegheda uyivi.
Tura mafano mulikukwamo nakutjanga ntanto daureru
Kuvarura shitimwitira osho sha shoroko makura vavyukuruke kutimwitira shivarura mukunegheda likwatoghano.
Kuvarura shitimwitira shaureru (shakapishi ushiri) makura vashidane mukunegheda uyivi.
Yara mbudi mulikukwamo nakutjanga ntanto daureru mukutota shitimwitira.
Limburura (pangambo
Kuvarura shitimwitira nadimutango nakuvyukuruka kutimwitira mukunegheda likwatoghano.
Kuvarura shitimwitira shaureru (shakapishi ushiri) makura vashidane mukunegheda uyivi.
Yara mbudi mulikukwamo yira;muntanto, mafano, diagram,likukwamo,risepu yandya.ngongo
43 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
mukutota shitimwitira.
Limburura (pangambo napatjangwa) mapuro ghana hameno kushitimwitira (vyakapishi ushiri) nambudi damuvitjangwa yira; mapuro kuhamena are, weni, ruvede ke.
Limburura pangambo napatjangwa mapuro ghaudito kuhamena kushitjangwa yira; mapuro ghakuhamena weni, namukonda ke.
napatjangwa) mapuro ghana hameno kushitimwitira (vyakapishi ushiri) nambudi damuvitjangwa yira; mapuro kuhamena are, weni, ruvede ke.
Limburura pangambo napatjangwa mapuro ghaudito kuhamena kushitjangwa yira; mapuro ghakuhamena weni, namukonda ke.
- Dimburura viyitapo navikwamako mushitimwitira( nke vina shorokere)
- Limburura kushitjangwa mukutapa maghano ghoye kuhamena kushishorokwa navadani yira; kuna kughayara ashi kaviwapa opo ka dana mukadona namukadonaghona.
Limburura (pangambo napatjangwa )mapuro ghana hameno kushitimwitira (vyakapishi ushiri )nambudi damuvitjangwa (yira vyapa TV,felemu,intanet ) mapuro kuhamena are,vinke,na ruvede ke.
Limburura mapuro ghaudito kuhamena kushitjangwa kumwe nakutjanga hulito namapuro weni nakonda ke.
- Dimburura viyitapo navikwamako mushitimwitira (konda ke vinashorokere vino).
- Limburura kushitjangwa ndi vitjangwa vyakumona mukutapa maghano ghoye nalikengururo lyakuhamena vishorokwa navadani yira; kapi kani muhoro mumati mukondashi kapi kamurughana nawa muholi wendi.wa hepa kukara nawa namuholi ghoye.
Kuvarura shiporepore nakudameka
Shitamboshongwa Vashongwa kuvarura vitjangwa vyakukushuvashuva shiporepore nakudameka nashitambo naliyuvhoko.
Negheda uwa nahepero nalitokomeno lyakuvarura
- Fikura mumbapira,kuyongenu mafano
- Rughanita ruvede rwakuvarura mukunkondopeka lirwameno lyakuvarura
- Varura vitjangwa vyakukushuvashuva (kumwe
Negheda hepero nalitokomeno lyakuvarura paumanguruki nauwawa.
- Rughanita ruvede rwakuvarura mukunkondopeka shihoro shakuvarura.
Varura vitjangwa vyakukushuvashuva (kuwedako dimutango, vitimwitira
Negheda hepero nalitokomeno lyakuvarura paumanguruki nauwawa.
- Rughanita ruvede rwakuvarura mukunkondopeka shihoro shakuvarura.
Varura vitjangwa vyakukushuvashuva (kuwedako dimutango, vitimwitira
44 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
namatimo, dimutango navitjangwa vyaumoye) shiporepore nashitambo naliyuvhoko.
- Dimburura nkangofano mudimutango
Varura mbudi dakukushuvashuva mushitjangwa navirughanita vyakudira kukuwana mbudi yangandi
- Rughanita mbapira damafano nambapira dadinene mukuwana mbudi
- Wana mbudi mukurughanita mafano nadimutunda daureru (diagram)
Varura vitjangwa vya- kukuwapaikira kudameka nauyivi,nawanawa,uhunga nakunegheda ukaro yira
- Kushagheka/kupwiyumuka kuuhura wantanto.
Varura vyakudira kukuwapaikira kudameka nauyivi, nawanawa, kuyenderera nakunegheda ukaro.
navitjangwa vyaumoye) shiporepore nakukwangulita, shitambo shakuyiva.
- Dimburura dimutango dakukarerera nadimutango daureru yira; vishwi, livyukuruko, nkangofano kumwe nalirughanito viyivitovaruro.
Varura mbudi dakukushuvashuva mushitjangwa navirughanita vyakudira kukuwana mbudi yangandi
- Rughanita ushwinkango wamafano mukuwana mbudi.wana nkango muupungwiro wankango(dictionary)
- Wana nakutoroka mbudi damafano,shikwatelimoyivit-o,vinegheda vyandjira nadimutunda daureru(diagram)
Varura vitjangwa vya- kukuwapaikira kudameka nauyivi,nawanawa,uhunga nakunegheda ukaro yira
- Kushagheka/kupwiyumuka kuuhura wantanto.
- Kuyerura liywi nange kuna kuvarura lipuro.
- Kupwiyumuka nange kuna kuvarura vintu vyakutwenyaura nashikomona(,)
Varura vyakudira kukuwapaikira kudameka nauyivi, nawanawa,
navitjangwa vyaumoye) shiporepore nakukwangulita, shitambo shakuyiva.
- Dimburura dimutango dakukarerera nadimutango daureru yira; vishwi, livyukuruko, nkangofano kumwe nalirughanito viyivitovaruro.
Varura mbudi dakukushuvashuva mushitjangwa navirughanita vyakudira kukuwana mbudi yangandi
- Rughanita ushwinkango wamafano mukuwana mbudi.wana nkango muupungwiro wankango(dictionary)
- Wana nakutoroka mbudi damafano,shikwatelimoyivit-o,vinegheda vyandjira nadimutunda daureru(diagram)
Varura vitjangwa vya- kukuwapaikira kudameka nauyivi,nawanawa,uhunga nakunegheda ukaro yira
- Kushagheka/kupwiyumuka kuuhura wantanto.
- Kuyerura liywi nange kuna kuvarura lipuro.
- Kupwiyumuka nange kuna kuvarura vintu vyakutwenyaura nashikomona(,)
- Tjindja liywi mukunegheda shiharukito (!)
45 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
kuyenderera nakunegheda ukaro.
Varura vyakudira kukuwapaikira kudameka nauyivi, nawanawa, kuyenderera nakunegheda ukaro.
Limburura kungambodami(literature)
Shitamboshongwa Vashongwa ngavalimburura ngambodami pangambo napatjangwa
Dimburura vadani navishorokwa vyamulyo
- Dimburura omo vakufana
vadani/vakushuva kuvantu vamumaparu ghavo
- Kuyonge nakunegheda ukaro
kuhamena makughoshagharo,ntjumo navitimwitira
- Kuyonge mulyo washitimwitira
Dimburura vadani,mavango navishorokwa vyamulyo
- Tjangurura ashi weni vadani vana kulimburura kuvishoroka vyavinene/namaudito mushitimwitira
- Fwaturura nakutapa konda ovyo una horere ndi una nyengere mudani/litimo/mutango.
- Kuyonge mulyo washitimwitira
Dimburura nkalito yashitimwitira yira kutameka nakuuhura.
Dimburura vadani,mavango navishorokwa vyamulyo(vishorokwa vyakukufana vyatotitangopo litimo)
- Tjangurura ashi weni vadani vana kulimburura kuvishoroka vyavinene/namaudito mushitimwitira.
- Fwaturura nakutapa konda ovyo una horere ndi una nyengere mudani/litimp/mutango.
- Kuyonge mulyo washitimwitira
Dimburura nkalito yashitimwitira yira kutameka nakuuhura
Dimburura ntanto naruhantanto muvitimwitira nadimutango vina kuneghedo ukaro yira ugara, liguvo naruhafo.
KUTJANGA
Ntjangwavoko Shitamboshongwa Vashongwa ngava negheda kuyenderera mukutjanga ntjangwavoko yayiwa.
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kunegheda ntipa dadiwa,lirughanito lyamaghoko namantjo,lirughanito maghoko,kukwata shitjangito
Kunegheda rukwatito rwaruwa rwashitjangito narushungilito yira;
- Kutura lipepa muuhungakutura
Kunegheda rukwatito rwaurwa rwashitjangito narushungilito yira;
- Kutura lipepa muuhunga
46 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
narushungilito rwaruwa yira; - Kuwana lighoko mwene
arughanitanga shikonde,shidongonito,shitjangito,nakurughanita tuninke twatudidi
- Kutura lipepa muuhunga - Kutura ntjangito mundjira
yauhunga
Kunegheda manongontjo mukutjanga nakukwangura kurughanita rumontjo narulyo,kuwiru napalivhu yira;
- Kudekera nakutemununa mapi mundjira yavidjoto.
- Tjanga nkango nankangovaro
Tjanga ndanda,nkango,ntanto nankangovaro muuhunga munkedi mwene mukurughanita ndjendititofano yandjira dakukufana yira
- Ndjira yadimutunda dakutika ku 8,5 mm (ndjira 4 yadimutunda)
ntjangito mundjira yauhunga
Kunegheda marudi nakukwangura kutjanga mundjira yira;
- Tjangurura vitjangwa palikarata napashitafuratjango
- Tjangurura ntanto - Tjanga ndanda,nkango,ntanto
nankangovaro muuhunga munkendi mwene mukurughanita ndjetitofano yandjira yadimutunda wakutika ku
- 8,5mm (kurughanita ndjira 3 pakehe 25mm).
- Kutjanga mundjira
Kunegheda marudi nakukwangura kutjanga mundjira yira;
- Tjangurura vinakaro palikarata napashitafura
- Tjangurura ntanto
Tjanga ndanda,nkango,ntanto nankangovaro muuhunga munkedi mwene mukurughanita ndjendititofano yandjira yadimutunda wakutika ku
- 6,5mm (ndjira 4 pakehe 25 mm)
Nkedi yakutjanga Shitamboshongwa Vashongwa ngava tjanga nakonda dakukushuvashuva mukurughanita nkedi dakutjanga.
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kunegheda uwa naruhafo rwakutjanga yira;
- Dana maudano ghakutjanga - Negheda rutjangito nakufaneka
omo vyakushuva - Negheda rutjangito roye
kuvaunyoye mukuvinegheda ndi kudameka kuvarura
Kunegheda uwa naruhafo rwakutjanga yira;
- Dana maudano ghakutjanga - Negheda rutjangito roye
kuvaunyoye mukuvinegheda ndi kudameka kuvarura
Kunegheda uwa naruhafo rwakutjanga yira;
- Dana maudano ghakutjanga - Negheda rutjangito roye
kuvaunyoye mukuvinegheda ndi kudameka kuvarura
47 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
- Sheteka nandjira,foroma navitjangitito
- Sheteka kutjanga yira; nkango vanatjanga yalifano mumbapira davo, shidanauka, tjanga nashitambo.
Tjanga litjangito, lyantanto 2 dakukara nkango 4 ndi 5 yira; ame kuna dwata mushishi washinamahako.Ame kwahoro shipopi shande.
- Rughanita
uyivi,lishantjo,ndandashagharo,ushwinkango nakutjanga nawa
Tjanga vitimwitira vyaviwa mushirughopito mukurughanita ntanto 5 daureru.
Tjanga dimutango daureru yira; ame kuna kulya mboroto, ame kuna kulya lipanana, ame kuna kulya liguni.
Tjanga vivyukuruka varuro/vivyukuruka vyauyivi wamwene mushirughopito mukurughanita nkango are,vinke naliyuva ke
Tjanga vitjangurura vyaushiri vyakutika kuntanto 4 nange 5 daureru.
- Kutjangurure naumoye,vantu
Tjanga litjangito,lyantanto 3 daureru ndi ntanto viri yira;ame kwakara nambishi lidana lyendi Fluffy.uye kwakara namayegho ghautwe)
- Rughanita uyivi waliraka,
viyivitovaruro, lishantjo, ndandasharo naushwinkango mukutjanga nawa.
Tjanga vitimwitira vyaviwa mushirughopito nalikutodina ko, kuvareka nauhura, kurughanita ntanto 5 ndi 6.
Tjanga dimutango daureru
Tjanga vivyukuruka varuro/vivyukuruka vyaushiri
wamwene mushirughopito mukurughanita nkango are vinke naliyuva ke, kuni pakutameka nahulito.
Tjanga vitjangurura vyaushiri
Tjanga litjangito, lyantanto 4 ndi ntanto viri daureru yira; Mundjira yande yakuyenda kumundi mvhura yina rook.Vyuma vyande vina ghoro.Kuna kukusha mema ghamapyu.
- Rughanita uyivi waliraka, viyivitovaruro, lishantjo, ndandasharo naushwinkango mukutjanga nawa.
Tjanga vitimwitira vyaviwa mushirughopito nalikutodina ko kuvareka nauhura, kurughanita ntanto 5 ndi 6.
- Rughanita litjangito lya britanje
lyankango dakushaghara na’re’
Tjanga makughoshagharo ghamutango.
Tjanga vivyukuruka varuro/vivyukuruka vyauyivi wamwene ndi vyamumbapira a varura mushirughopito,mukurughanita
48 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
wayiva,vikorama navintu mushirughopito shashinantani
Tjanga mashingonono ghaureru kunegheda omo vyarughananga vininke kurughanita ntanto 3 ndi 4 daureru.
- Rughanita shirugho
shashinantani yira; ame kuna kutwa mahangu.
Tjanga mapuro ghaureru (kupuraghera)mukuwana mbudi pakurughanita are, vinke, ruvede ke nakonda ke
- Rughanita shirugho
shashinantani yira; are lidina lyambwa yoye? Konda ke mwayiyitiranga ngoli? Ruvede key a raranga?
- Tjanga vikarata vyaureru yira
tukarata twa mayuva ghavasha navanyokwa, vyaligwanito mwaka, vyampandu navivyamarekero kuvilika.
- Rughanito shirugho shauhunga
(shirughopito, shirugho shashinantani nashirugho shakughuto).
vyakutika kuntanto 4 nange 5 muntantoviri daureru.
- Kutjangurure naumoye,vantu wayiva,vikorama navintu mushirughopito shashinantani
Tjanga mushingonono ghaureru kunegheda omo vyarughananga vininke kurughanita ntanto 4 ndi 5 daureru mukurughanita ndi mukupira kurughanita mafano.
- Rughanita shirugho
shashinantani yira; Katiku kuna kavheta mema.
Tjanga ovyo ukwama mukutantera weni kurughana shintu yira;
- Virughana vyashivike kurughanita shirugho shashinantani yira; weni, kurughana shintu yira; ngoli mo varughananga shitafura.tjanga likukwamo lyavirughanito ntani nkedi yakuvirughana.
- Ndjenditito mo vakunanga
mbuto yira; 1.kutima likwina, 2.tura mbuto mulikwina, 3..........
Tjanga mapuro ghaureru (kupuragharera mukuwana mbudi pakurughanita nkango) are vinke, ruvede nakonda ke.
Rughanita shirugho
nkango are,vinke naliyuva ke kuni pakutameka,pakatji nahulito
Tjanga vitjangurura vyaushiri vyakutika kuntanto 5 ndi 6 muntantoviri daureru.
- Kutjangurure naumoye,vantu wayiva,vikorama navintu mushirughopito shashinantani
Tjanga mashingonono ghaureru kunegheda omo vyarughananga vininke kurughanita ntanto 5 ndi 6 dakupitakanapo daureru mukurughanita ndi mukupira kurughanita mafano.
- Rughanita shirugho shashinantani yira; Mate kuna katjava vikuni.
Tjanga ovyo ukwama mukutantera weni kurughana shintu yira;
- Marawiro ghaudano, vininke vyakukwama nange mpoviri unashana kurughana mushirugho shashinantani yira; ngoli mo vayengumunanga likerekeshe.Tjanga ndjenditito omo vavirughananga mulikukwamo nahulito.
- Weni kukanga shikuki
Tjanga mapuro ghaureru(kupuraghera) mukuwana mbudi kurughanita nkango are,vinke,ruvede ke
- Rughanita shirugho
49 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
shashinantani yira; Ame kwahora shirongo shaNamibia.
Tjanga vikarata vyaureru yira; vikarata vyaligwanito mwaka, twamayuva ghavashe navanyokwa, vyampandu, vyamarekero kuvilika.
Rughanita shirugho shauhunga (shirughopito, shirugho shashinantani nashirugho shakughuto).
shashinantani yira; Konda ke wapungwiranga ndya? Are adipungurango? Ruvede ke wadirughanitanga odo ndya wapungura?
Tjanga viyundwamo vyaureru mukunegheda ukaro
- Rughanita shirugho shashinantani yira; Ame kuna kughayarashi tuna hepa kukara naruvede rwakudanaura.
Tjanga vikarata vyaureru yira; vikarata vyaligwanito mwaka, twamayuva ghavashe navanyokwa, vyampandu, vyamarekero kuvilika.
Rughanita shirugho shauhunga (shirughopito,shirugho shashinantani nashirugho shakughuto)
Tjanga ntjangwatumwa yaundambo navihepwa mo navintje yira; mayuva, likundo, rutu hulito nalidina.
- Kara nashinka kuvakengeli yira; unyoye, mushongi, mukurona namukuronashure.
- Rughanita shirugho mwene.(shirughopito,shirugho shashinantani,shirugho shakughuto shashinantani nashirugho shakughuto)
Nkedi yakuwapukurura Shitamboshongwa
50 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
kutjanga Vashongwa ngava kwama ndjenditito mukuwapukurura marutjangito ghavo
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kurughana virughana vyaviwa mukurughanita rutjangito mwene
- Kuyongenu kumafano, maghano naviparatjangwa mukutjanga navaunyoye namitiri.
- Tjanga shitjangwa - Vyukuruka kuvarura
nakuwedamo nkango vitante vintu.
- Kudimburura nakuwapukurura
mo nkurundanda, shitwa namapuko ghalishantjo vina piromo.
- Negheda vitjanga vyoye
kumbunga.
Kurughana virughana vyaviwa mukurughanita rutjangito mwene.
Kuyongenu kumafano, maghano naviparatjangwa mukutjanga navaunyoye namitiri.
- Tjanga shitjangwa - Vyukuruka kuvarura - nakuwedamo nkango vitante
vintu. - Kudimburura nakuwapukurura
viyivitovaruro, ntjongaraka namapuko ghalishantjo pakurughana mbapira tokokinkango nantjangito yamunkonda.
- Negheda vitjanga vyoye
kumbunga.
Kurughana virughana vyaviwa mukurughanita rutjangito mwene.
Kuyongenu kumafano, maghano naviparatjangwa mukutjanga navaunyoye namitiri yira; kutulitapo ndjenditito mukupongayika mbudi yamushiparatjangwa vayitjange yira; Kukuyonga navaunyoye mukuwapaika mbudi kumeho yakuyitjanga.
- Tjanga shitjangwa,kutovorora mushitjangwa shiwapere shitambo yira;mbapira yaumoye,ndanda na(recipe)
- Kupingitira, kuwedamo ndi kuturamo nkango nantanto mulikukwamo.
- Kutura maghano mulikukwamo ndi vishorokwa vyaushiri mposhi vitante vintu.
- Dimburura nakuwapeka viyivitovaruro,liraka namapuko ghalishantjo
- Rughanita mbapira torokinkango navimwe
- Kuyonge vitjanga vyoye navivyavaunyoye mukutapa vitundwamo.
LIDIKO LIRAKA,NTJONGARAKA NANDUGHANITO LIRAKA
Nkurundanda naviyivitovaruro
Shitamboshongwa: Vashongwa ngava rughanita nkurundanda naviyivitovaruro muuhunga pakutjanga
51 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Nenepita ndanda yakuhova muntanto, nkwatelinkangodina “Ame” namadina ghavikoroma navantu.
Rughanita shitwa kuuhura wantanto
Nenepita ndanda yakuhova muntanto, nkwatelinkangodina “Ame” namadina ghavikorama, mayuva ghashivike namwedi damwaka nandanda yakuhova yalidina lyambapira yira; Mbwaghona yande.
Shamulyo. Madina ghavinema kapi vagha nenepitanga yira; kwenye, kurombo, kufu, mangenyena.
Rughanita shitwa kuuhura wantanto ntani shipulito kuuhura wantanto yalipuro.
Rughanita shikomona mukuhangura vintu vanakutwenyaura yira namono mbahe, lishumbu nandjovhu.
Nenepita ndanda yakuhova muntanto, nkwatelinkangodina “Ame” namadina ghavikorama, mayuva ghashivike namwedi damwaka nandanda yakuhova yalidina lyambapira yira;Mbwaghona yande yira;mayuva ghamulyo naghalipyuyumuko(kirikimisha)doropa,nkurumbara namaraka yira;Namibia,Ruhingilisha rwa vaSouth Afrika naRumanyo
Shamulyo.Madina ghavinema kapi vagha nenepitanga yira;kwenye,kurombo,kufu,mangenyena
Rughanita shitwa kuuhura wantanto,shipulito kuuhura wantanto yakupura ntani shiharukito mukunegheda ukaro
Rughanita shikapulito yira ame,uye namakuyuvho ghamwe yira rughanita shikapulito mukunegheda viweka shihonena;mbapira yaJohn.
Rughanita shikomona mukuhangura vintu vana kutwenyaura yira; Namona mbahe, lishumbu nandjovhu.
Nkedi dangambito Shitamboshongwa Vashongwa ngavadimburura, kutwenya nakurughanita nkedi dangambito dakukushuvashuva muuhunga mukughamba, kuvarura nakutjanga.
52 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Rughanita rudidina nankangodinadina yira
- Rudidina; shipuna, ntishe, shitafura shamushongwa.
- Nkangodinadina;Rundu, Mrs
Liinda,Namibia,Karibib,Vinduka(kukushonga nkangodinadina pantambo yino shihorokwa tupu)
Rughanita nkwatelinkangodina yira;ame,ove,atwe,uye,vavo,shasho
- Washa vyukuruka kurughanita nkwatelinkangodina yira; vavava kava yendi mushitora.vavo kava kaura nyama.
- Shayeka livyukuruko lyankango yira; Muunyande wamukadona.......
Nyime kanenepa.......(ngoli kapishi hepero kuvishonga pantambo yino)
Kurughanita nkwatelinkangodina dapaweko yira shande/yande,shoye/yendi,vyendi/shendi,vyetu/vyavo,vyenu,yoye yira;shikoverero shande.ndjugho yande.shitjangito
Dimburura,twenyaura nakurughanita nkangodinadina yira;
- Rudidina; shipuna, ntishe, shitafura shamushongwa.
- Nkangodinadina; Rundu, Mrs Liinda, Namibia, Karibib, Vinduka.
Rughanita nkwatelinkangodina yira;ame,ove,atwe,uye,vavo,shasho
- Washa vyukuruka kurughanita nkwatelinkangodina yira; libiyeri kuna kukumba morwa ndjara.
- Shayeka livyukuruko lyankango yira; Muunyande wamukadona.........
Nyime kanenepa......(ngoli kapishi hepero kuvishonga pantambo yino)
Kurughanita nkwatelinkangodina dapaweko yira shande/yande,shoye/yendi,vyendi/shendi,vyetu/vyavo,vyenu,yoye yira;shikoverero shande.ndjugho yande.shitjangito shande.mbapira yoye.shihauto shoye.vyuma vyavo.(kushonga nkwatelinkangodina dapaweko pantambo yino kapishi hepero)
Dimburura,twenya nakurughanita vyakuvara navivyakudira kuvara ntani lipongeko yira;
- Rudidinavaro: mbapira,vitjangito - Rudidinadirovar:
mema,mungwa,livhu - Lipongeko: utanga
wangombe/vimpendje,lintuku lyavidira,ndambo yamahangu
Rughanita nkwatelinkangodina yira;ame,ove,atwe,uye,vavo,shasho
- Washa vyukuruka kurughanita nkwatelinkangodina yira; Atwe katukenge vaviro vyetu kuna kuyenda parupadi makura mbyo katuva piturako mushihauto shetu.
- Shayeka livyukuruko lyankango yira; Muunyande wamukadona.......
Nyime kanenepa.......(ngoli kapishi hepero kuvishonga pantambo yino)
Kudimburura,kutwenya nakurughanita nkangorughano yira;kuvarura,kutjanga,kukukunduruka,kushinga ngongo
Kukushonga neghovango yira;mu-munkirishe,pa-pashure,ku-kuRundu
53 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
shande.mbapira yoye.shihauto shoye.vyuma vyavo.(kushonga nkwatelinkangodina dapaweko pantambo yino kapishi hepero)
Kurughanita nkangorughano yira;kuduka,kuvatuka,kufaneka,kuyimba ngongo(kukushonga nkangorughano pantambo yino dina hepa kukara dakukutuntika)
Kukushonga neghovango yira;mu-munda,pa-pantishe,ku-kushure ngongo(kukushonga neghovango pantambo yin o kapi vina kara hepero)
Rughanita tantonkangodina yira;rughodi rwarure,bara yayinene,lihauto lyakuduka unene
- Rughanita vifanikito vya
ntjingonononkangodina yira;kwangura/kwangura unene/kwangura unene-nene,ure/ure unene/ure unene-nene(kukushonga ntjingonononkangodina pantambo yino kapi vina kara hepero)
Kudimburura,kutwenyaura nakurughanita nkangorughano yira;kushepa,kutafuna,kudan-a,kuyoghana,kutereka ngongo
Kukushonga neghovango yira;mu-munkirishe,pa-pashure,ku-kuRundu ngongo(kukushonga neghovango pantambo yino dina hepa kukara vyakukuntuntika)
Rughanita tantonkangodina yira; nkango yina kutjangururo nkangodina yira; mukeke wamwanuke, mukadi wamunongo ngogno.
- Rughanita vifanikito
vyantjingonononkangodina edi twarughanitanga nado twapiranga kurughanita.nawa,hashako,wapa unene
- Tura ntjingonono nkangodina
muuhunga yira;kandjatoghona kakadidi kakatipu.(kapishi kandjatoghona kakatipu kakadidi)
ngongo(kukushonga neghovango pantambo yino dina hepa kukara vyakukuntuntika)
Rughanita tantonkangodina yira;nkango yina kutjangururo nkangodina yira;mbwa yandjara,mucuko washinalihenga
- Rughanita vifanikito vyantjingonononkangodina edi twarughanitanga nado twadiranga kurughanita.nawa, hashako, wapa unene.
- Tura ntjingonono nkangodina
muuhunga kandjatoghona kakadidi kakatipu (kapishi; kandjatoghona kakatipu kakadidi)
- Rughanita ntjingonono
nkangodina mukuwapeka ntanto yiyuvhike nawa yira; mukadona wamuwa ana rondo kushitondo shauntu.
Rughanita nkango kwafi munkango yina kutjangururo nkangorughano yira: Ame kuna kuduka kukwangura unene.
Shirugho shashinantani nashirughopito kurughanita nkangorughano dakehe
Shitamboshongwa Vashongwa ngava ghamba nakutjanga muuhunga mukurughanita nkangorughano mushirugho shashinantani nashirughopito.
54 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
pano Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Tjindja nkangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira; (kuyenda) Ame kuyenda niyende kushure kehe yuva.Ame kani yendi kushure liyona
Tjindja nkedikanano dankangorughano mushirugho shashinantani nashirughopiro yira ;( kuyenda) Ame kapi nayendanga niyende kushure kehe yuva. Ame kapi kani yendanga kushure kehe yuva.
Tjindja nkangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira ;( kutereka) Muunyande wamukadona kutereka murarero kehe yuva. Muunyande wamukadona katereke liyona.
Tjindja nkedikanano dankangorughano mushirugho shashinantani nashirughopito yira; Muunyande wamukadona kapi katerekanga murarero kehe yuva.Muunyande wakukadona ka katereke murarero liyona.
Tjindja nkangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira; ;( kutereka) Muunyande wamukadona kutereka murarero kehe yuva. Muunyande wamukadona katereke liyona.
Tjindja nkedikanano dankangorughano mushirugho shashinantani nashirughopito yira: Muunyande wamukadona kapi katerekanga murarero kehe yuva.Muunyande wakukadona ka katereke murarero liyona.
Shirugho shashinantani nashirughopito kurughanita vatukondaka ya- nkangorughano
Shitamboshongwa Vashongwa ngava ghamba nakutjanga muuhunga kurughanita vatukondaka yankangorughano mushirugho
shashinantani nashirughopito.
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Tjindja vatukondaka yankangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira ;( kuyoghana) Atwe kuyoghana mulidiva kehe yuva.Liyona atwe katuyoghana mulidiva.Ame na guvu namuntji.Liyona kani guvu.Uye kuyenda kukuyimba mumapeu.Liyona uye kayendi kukuyimba.
Tjindja nkangokanano
Tjindja vatukondaka yankangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira ;( kuduka) Uye kudukira kushure kehe yuva.Liyona kadukiri kushure. Vavava vana hafa
namuntji.Liyona kava hafa.
Tjindja nkangokanano davatukondaka yankangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito
Tjindja vatukondaka yankangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira ;( kushonga) uye kushonga vashongwa. Shivike pita uye kwashongire varongwa.Vavo kuna kurughana mushipata namuntji.Shivike pita vavo kwa rughanine mushipata.
Tjindja nkangokanano davatukondaka
55 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
davatukondaka yankangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira ;( kuyoghana) Atwe kapi twayoghananga mulidiva kehe yuva.Liyona atwe kapi katuyoghana mulidiva.
yira ;( kudukira) Uye kapi a dukiranga kushure kehe yuva.Liyona uye kapi kadukiri kushure.
yankangorughano mushirugho shashinantani namushirughopito yira ;( kushonga) Uye kapi kashonganga vashongwa.Shivike pita uye kapi kashongo vashongwa.
Shirugho shashinantani yenderero
Shitamboshongwa Vashongwa ngava ghamba nakutjanga muuhunga mukurughanita shirugho shashinantani yenderero (ovyo vina kushoroko mpopo navyo vina kupiro kushoroka nakumeho)
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Rughanita nkangorughano mukutjangurura ovyo vina kushoroko mpopo yira; Ame kuna kuvarura nakuvarura.Ame kapi nakudana.
Rughanita nkangorughano yitjangurure ovyo ngavishoroko kumeho yira; Ame ngani kadingura mama shivike sho.
Rughanita nkangorughano mukutjangurura ovyo vina kushoroko mpopo yira; Mukeke kuna kulira uye kapi ana rara.
Rughanita nkangorughano yitjangurure ovyo ngavishoroko kumeho yira; Vava kwa shapuka kushitenguko.
Rughanita nkangorughano mukutjangurura ovyo vina kushoroko mpopo yira; Paurusa kapi ana kurughana shirughanatapo shendi.Uye kuna kudana mbara yakutanga.
Rughanita nkangorughano yitjangurure ovyo ngavishoroko kumeho yira; Vakuruvande vavamati kuva tereka murarero ngurova.
Shirugho shashinaghuto Shitamboshongwa Vashongwa ngava ghamba nakutjanga muuhunga pakurughana shirugho shashinauto.
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Rughanita nkangorughano mukutjangurura vishorokwa vyakumeho yira; ngatuka dingura vavava shivike sho.Kapi
Rughanita nkangorughano mukutjangurura vishorokwa vyakumeho yira; shikorama kushikanwa mulikora
Rughanita nkangorughano mukutjangurura vishorokwa vyakumeho yira; Mwaka ogho tuna vyuka ame ngani kara
56 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
ngatukadingura vavava shivike sho.
- Ghamba nakutjanga
vyakuhamena kehe mbudi kovyo ngavishoroko yira yona ngani....
shitenguko.Shikorama kapi shikanwa mulikora shitenguko.
- Ghamba nakutjanga
vyakuhamena kehe mbudi kovyo ngavishoroko yira yona ngani....
muntambondunge ya 4 ano muunyande ngaya aya kare name.Kapi ngayi roka yona.
- Ghamba nakutjanga
vyakuhamena kehe mbudi kovyo ngavishoroko yira yona ngani....
Lidiko ntanto,lipongaiko naveta
Shitamboshongwa Vashongwa ngavayuva nakurughanita uyivi walidikontanto nalipongayiko naveta nange pakughamba nakuvarura.
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Dika ntanto nakurughanita nkangonungo yira; Lididina lyande Andria ame mumati.Kuvura ulye shiapura ndi lipanana.
Rughanita (kuvhura) ndi (nashana) mukupura lipulitiro
Rughanita shivaro visheshu,vididi,vingi
Rughanita lipakopo ovi,ovyo,ovinya
Dika ntanto yimwe ndi dadingi mukugwanikilita ntanto kurughanita nkangonungo yira; Atwe kukudeura morwa kukara tuna kanguka.
Rughanita veta yankangorughano
Rughanita (kuvhura) ndi (nashana) mukupura lipulitiro
Rughanita shivaro visheshu,vididi,vingi
Rughanita lipakopo ovi,ovyo,ovinya
Dika ntanto yimwe ndi dadingi mukugwanikilita ntanto kurughanita nkangonungo yira; Maria naMartin vana kushu maghoko ghavo kuruku rwa kurughanita kashayishe.
Rughanita veta yankangorughano
Rughanita (kuvhura) ndi (nashana) mukupura lipulitiro
Rughanita shivaro visheshu,vididi,vingi
Rughanita lipakopo ovi,ovyo,ovinya
Nkangoshongo Shitamboshongwa Vashongwa ngava varura nakutjanga nkango muuhunga mukurughanita uyivi wankangoshongo
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kutura ntanto daureru pakurughanita nkangotwikikakano yira; Lidina lyande ame Andrias ngoli ame mumati.Kuvhura ulye shiapura
Hangura nkango muvintetwa
Dimburura nkangoshagharo kumwe dantanto vyakukushuvashuva,vitjanga
Hangura nkango muvintetwa
Dimburura nkangoshagharo kumwe dantanto vyakukushuvashuva,vitjanga
57 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
ndi lipanana ndi?
Dimburura rudivharwa rwa nkango yira;mumati/mukadona
Dimburura nakufanikita sinonime na antonime (vididi/visheshu)(unene/vididi)
Tjanga vhukitonkedi yankangodina daureru mukuwedako yira;shipuna/vipuna,lighoko/maghoko
vyakukushuva (homophones)
Dimburura rudivharwa rwankango yira;mumati/mukadona
Wedako vitumbukirohulito
Dimburura nakufanikita sinonime na antonime (vididi/visheshu),(unene/vididi)
Tjanga vhukitonkedi yankangodina daureru mukuwedako yira; shipuna/vipuna shipara/vipara.
vyakukushuva (homophones)
Dimburura mo nkango dakukushuva mukushaghara dantanto shininke shimwe (homonime)daureru nakudirughanita muuhunga
Dimburura rudivharwa rwa nkango yira;mumati/mukadona,nturaghumbo/mugholikadi,ntwedu/ndidi
Wedako vitumbukirohulito
Dimburura nakufanikita sinonime na antonime (vididi/visheshu)(unene/vididi)
Twenya nawa likoko kumwe muuhunga (do not) don’t
Fwaturura nakurughanita nawa vishewe vyaureru yira; Kufa kwankuruhupa vitemba kuharagana.Kuna kutantashi; Kufa kwanturaghumbo liro/likoro nalintje kukuhana.
Tjanga vhukitonkedi yankangodina daureru mukuwedako yira;kanwa/tunwa
Nkedi yalishantjo Shitamboshongwa Vashongwa ngava shantja nkango muuhunga mukurughanita veta dalishantjo
58 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Rughanita maukaro ghalishantjo ghakukushuvashuva
- Kushaghalita nkango
pakurughanita liyivo lyandanda ndi likuhamo lyashagharo(phonics) vahangure nkango,kuvambeka shagharo kumaruha ghankango nandandashagharo dakuvhongavhonga.vyakena nawa-nawa ashi ndandashagharo dene-dene ndo tupu dahepero kutjangita makura yira; shre(shure),mte (mutwe)
- Kuhangura nkango
mumaruha,kuntamekero,mukuditura kumwe nakuditwikakana ndanda
- Kudekera,kutjangurura
nakurughana nkango nalirova ngongo) vashantje nkango dadipe namuyaro wankango dakumonayika kehe pano muntanto dapawiru daureru yira;ame,tanta,ove,ntjene,mwe, shasho
Rughanita maukaro ghalishantjo ghakukushuvashuva
- Kushaghalita nkango
pakurughanita liyivo lyandanda ndi likuhamo lyashagharo (phonics) vahangur Kushaghalita nkango pakurughanita liyivo lyandanda ndi likuhamo lyashagharo (phonics) vahangure nkango, kuvambeka shagharo kumaruha ghankango nandandashagharo dakuvhongavhonga. nkango,kuvambeka shagharo kumaruha ghankango yira;kauv (kauvi)
- Kuhangura nkango mumaruha
kuntamekero,mukuditura kumwe nakuditwikakana ndanda navintetwa vyandanda
- Kudekera,kutjangurura
nakurughana nkango nalirova ngongo) vashantje nkango dadipe namuyaro wankango dakumonayika kehe pano muntanto dapawiru daureru yira; vamwe,kunyima,parumwe,kuninko
Rughanita maukaro ghalishantjo ghakukushuvashuva
- Kushaghalita nkango
pakurughanita liyivo lyandanda ndi likuhamo lyashagharo(phonics) vahangure nkango,kuvambeka shagharo kumaruha ghankango nandandashagharo dakuvhongavhonga.ndandashagharo ndo tupu dakuvhura kutjangita nkango
- Kuhangura nkango mumaruha
kuntamekero,kuditura kumwe mukuditwikakana ndanda
- Kudekera,kutjangurura,kudana
udano wakuvhuruka nakurughana nkango nalirova ngongo) kushantja nankango dadipe pantambo yavo mukurughanita nkango dasho kumonayika muntanto kehe dapawiru yira;vyavo,morwa
- Vhuruka ashi weni yakara oyo
nkango mukurughanita vishwi vyakumona,ure wayo oyo nkango,vishwinkango,vimoneka vyamo moyo nkango yira;nkangodidi munkangonene
59 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
- Vhuruka ashi weni yakara oyo
nkango mukurughanita vishwi vyakumona,ure wayo oyo nkango,vishwinkango,vimoneka vyamo moyo nkango yira;nkangodidi munkangonene (mbishi ),dingurukida mo ndandashagharo yayifupi/yayire
- Shana, tjanga nakurughana
nkango mukutwenya nkango dadipe
- Ghayara omo yafana nkango
dakaro munkondashongero - Tjanga nkango watura palifano
lyambapira torokinkango (dictionary)
- Kurughanita shineghedito tunda
nkango yenda nkango - Pura mitiri navakondi mbatero - Kurughanita ndjenditito
yakukenga nakughamba
- Vhuruka ashi weni yakara oyo
nkango mukurughanita vishwi vyakumona,ure wayo oyo nkango,vishwinkango,vimoneka vyamo moyo nkango yira;nkangodidi munkangonene (bara ),dingurukida mo ndandashagharo yayifupi/yayire
- Shana , tjanga nakurughana
nkango mukutwenya nkango dadipe
- Ghayara omo yafana nkango
dakaro munkondashongero - Tjanga nkango watura palifano
lyambapira torokinkango (dictionary)
- Kurughanita shineghedito tunda
nkango yenda nkango - Pura mitiri navakondi mbatero - Kurughanita ndjenditito
yakukenga nakughamba
(shiwa unene ), ndjovhu dingurukida mo ndandashagharo yayifupi/yayire
- Shana, tjanga nakurughana
nkango mukutwenya nkango dadipe
- Ghayara omo yafana nkango
dakaro munkondashongero - Tjanga nkango watura palifano
lyambapira torokinkango (dictionary) Kurughanita shineghedito tunda nkango yenda nkango
- Pura mitiri navakondi mbatero - Kurughanita ndjenditito
yakukenga nakughamba,fuka,ghayara,tjanga,kukengurura nawa vakushonge nkango
Lirughanito veta dalishantjo Shitamboshongwa Vashongwa ngava shantja nkango muuhunga mukurughanita veta dalishantjo
60 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
MANONGONTJO/VIPARA TJANGWA
NTAMBONDUNGE 1 NTAMBONDUNGE 2 NTAMBONDUNGE 3
Vitomporwa Vashongwa ngav vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Vitomporwa Vashongwa ngava vhura ku:
Kurughanita veta dalishantjo
- (a) kutunda ko ntjene ire kukara ngoli weno yiya,yire yira; kara ( kwakalire ),renka ( kwarenkire ) yiya ( kwayire )
- Ndandashagharo dimwe kuyuvhika yayire kuuhura wankango yira; mutwe ,anwe
Kurughanita veta dalishantjo
- (a) kutunda ko ntjene ire kukara ngoli weno yiya,yire yira; kara ( kwakalire ),renka ( kwarenkire ) yiya ( kwayire )
- Ndandashagharo dimwe
kuyuvhika yayire kuuhura wankango yira; mutwe ,anwe
- Kutura paruviri ndanda yakuhulilira kumeho kumeho yakushagha na suffix navintetwa ndanda yimwe,nkango dakushayeka nandandashagharo dadifupi yira; kuwana,wiru
- Pampakana ndanda yakuhulilira kumeho yakuturako suffix muvintetwa nkango pakuhulita nandandashagharo dadifupi
61 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
10. Mulyowaneko
Mukuwana manongontjo naghantje,mulyowanekoyenderero dakukushuvashuva hepero
muntambondunge yapantateko ditape lifano lyavashongwa omo vana kurughana na omo
vana kutompora.Mulyowanekoyenderero lina hepa kukena ntani, ureru nakuvhura
kulirughana,lidemeneno pandunge damwanuke nauyivi.
Vitomporwa vyamundjetitoshongo kunegheda viyiva namanongontjo ovyo a vhura
kunegheda mushongwa,novyo vavhura kuva shinganyekera.Ngoli kuna shana shi
ndjendititoshongo yidemenene kumakushongo kapishi kumulyowaneko.
10.1 Shitambo shamulyowaneko
Shitambo shamulyowaneko ne mukuwana mbudi daushiri damakushongo ghamushongwa
mumanongontjo.Mbudi yino vana hepa kuiyrughanita mukutapa vitundwamo vyakuhamena
nkondo naudwa wavo,oko vana kurughana nawa,ntani kuni na weni
mwakuwapukurura.Vakondi vana hepa kuvakorangeda nakuvapa ndjapo kovyo vana
rughana nawa nakuvavatera mumakushongo ghavo.
Mulyowanekoyenderero kuvatera nka mushongi a wapukurure rushongito rwendi nakutapa
uyivi mwene wamakushongo ghavashongwa.Lidemeneno valimone ashi lyamulyowaneko
wakukushonga kapishi lyamulyowaneko wakushonga.
Atwe kukengera mukuwana ukenu wakehe vitundwamo vyamushongwa vyamaghanoteto
mukutantera makushongo kumeho,kuyendita likwatitoko lyakukushonga nakukengurura
ndjenditito detu dakushonga.
10.2 Nkedi damulyowaneko
Mulyowaneko lyakupira paveta
Mushongi ana hepa kukengurura nawa kehe mushongwa ashi ana yiva nawa matetoghano
vatjangurura mundjenditoshongo yaliraka lyakutanga (Rumanyo) ntani pavino,kuwana lifano
lyavitundwamo vyamushongwa.Vino kuvirughana munkedi yakupira paveta mukukengera
kehe mushongwa vitundwamo vyendi mumakushongo navirughana vyendi ruvede oro vana
kuvarura,kutjanga,kukugwanekera,nalikuturomo lyavo kwakehe vino.
Nkedi dakukushuvashuva dalikengero vana hepa kudirughanita,yira virughana kuva
kengera,mapuro ghakapishi paveta,makuyongo namulyowaneko wavaunyendi.Mulyowaneko
lina hepa kudemenena pamaghanoteto vayiva ntani vikuwe nashitambo shakehe
shishongwa ntani kuturamo umwe,vaviri ndi viviyauka vyambunga.likuturomo lyavashongwa
nalihamenomo kuvirughana vyambunga navyo kuvikenga ntani pakehe ntambo
yamakushongo,mushongi ana hepa kukara naushiri ashi vashongwa kuna kuwana
maghanoteto ghauhunga.
Mulyowaneko wapapaveta
Omo kukarapo lituropo lyalikengururo yira mapuro ghambunga,makonakono
ghamafupi.Makonakono ghapangambo nakupepa twakurughanena.Tupepa twakurughanena
tuwa unene ntani kuvhura kuturughanita nampiri pashitafuratjango ndi palipepa.Mulyo unene
ashi mushongi a wapeke nakughayara mukukenga vashongwa nakuvapa vitwa pashifaneko
shashitwa 5.
62 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Kurughanita vitjangwa namakonakono ghapangambo kuvhura tupu kukengera paruvede
rwarufupi rwamaghanoteto ntani kapishi vi ghupe shirugho shashire.Makonakono ghamafupi
kuvhura kughatapa muruha rwashirugho shaliraka lyakutanga ( Rumanyo) ntani kuyikenga
ashi shirughana tupu shaliraka.
10.3 Litjangururo vitwa
Ukaro wavashongwa vaviwaneka kutwara mumaghanoteto ghandjendititoshongo yaliraka
lyakutanga (Rumanyo) vana ghanegheda kuntji pakutapa vitwa hepero unene ashi
vineghede uyivi wamushongwa kutwara kumaghanoteto.Muntambondunge dino 1dogoro
3,vitwa kuvi tura pashifaneka shashitwa 5.Likuhamo lyapakatji kavitwa vyakutapa
namaghanoteto vana gha negheda kuntji.
Ndanda
%
Shinema(gr
4-12)
Vitjangurura vyamaghanoteto
A 80%+ Kuna wana maghanoteto nawa kupitakanena.Mushongwa
muwawa mumaruha naghantje ghamaghanoteto.
B 70-79% Kuna wana maghanoteto nawa.Vitundwamo vyamushongwa
kuna karapawiru unene ntani mumaruha naghantje muwalika.
C 60-69% Kuna wana maghanoteto nawa.Mushongwa ana wana
maghanoteto nawa mumavango ghamwe ghakupira kuyiviva.
D 50-59%
Kuna wana maghanoteto hashako.Vitundwamo
vyamushongwa kuna kukuwa nandunge
dadisheshu.Mushongwa ana hepa mbatero mumaruha
ghamwe.
E 40-49%
Kuna wana pakatji tupu kamaghanoteto ogho vana
kumona ashi hashako.Mushongwa kapi ana wana uyivi wene
wene mushongwa ana pumbwa mbatero mumakushongo
ghendi.
U 0-39%
Kuna wana maghanoteto ghapalivhu unene
ghakuurumuka.Mushongwa kapi ana wana ungi
wamaghanoteto, mwanuke ghuno ana pumbwa mbatero
yamakushongo.
10.4 Neghidito yalikengeroyenderero
Likengero lina hepa kukara ruha rwashishongwa ntani nkedi yalikengero vana hepa
kuyiturapo pavishongwa ntani pakurughana vashongwa vyavyo,mushongi ana hepa
kurughana likengero lyapaveta nalyakupira paveta mumaghanoteto naghantje nauyivi
washishongwa.Muntambo yapantanteko,likengero ndyo lyamulyopo,vino kuna kutantashi
vitwa,kuna hepa kukenga omo a tomporanga mushongwa kutwara kumaghanoteto.
10.4.1 Likengeroyenderero lyakupira paveta
63 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Likengeroyenderero lyakupira paveta kwaliturangapo mukukengera nawa navitjangwa (
kenga shitwa 10.4.3 ) vino kuna kuntantashi,ruvedero vana kurughana vishongwa
vyavo,mushongi ana hepa kughupa vitwa avi tjange pambapira yamadina kutwara
muviwanamo ndi maudito.Vimbapira vino ndi vitantera vino ngavinegheda litjango shirongwa
shakumeho,mbatero makushongo ndi weni mwakutapa vitwa vyalikengeroyenderero
lyapaveta kapishi hepero uvitjange.
10.4.2 Likengeroyenderero lyapaveta
Likengeroyenderero lyapaveta lyakaropo, lyalyo naruntje kwa shwa kulirughana kunyima
yahulito yantjimantjima ndi mpopo lighano lyayiviko lya hepa likengururo lyakumeho
yakuyivita lighano lyalipe.Vashongi kuvhura kutapa vitjangwa vyavifupi ndi
vyalikengeroyenderero lyapakanwa ndi mapuraghero ogho vatamwinina mushinema.Konda
yevhi, mushongi kutapa vitwa kukwama pashifanekwa shavitwa 5 (kenga shitwa 10.4.3).
Mumakengeroyenderero ghamangi vatapa mushinema,likengeroyenderero limwe tupu ndyo
lyakutjangapo.Likengeroyenderero lino kulirughana paruvede rwaperiode momo
munkondarongero.Evi kuna kutanta ashi kundereko mushongwa wapantambo yantanteko
yantambondunge 1 dogoro 3 wakuvhura kutjanga makonakono ghamushivike ndi a kare
naruvede rwalikukwamo lyamakonakono muruvede omo mushongwa a kuwapayikira ndi
kukushonga ashi kwayatjanga likonakono.Vitwa vyalikengeroyenderero vyakaropo kuvitjanga
paforomu dakutjanga likengeroyenderero.Kuuhura washinema vitwa vyakehe shirongwa
kuvipakerera kumwe mumuyaro.
64 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
11. Liyaro lyankango vafwaturura varughanita muvitjangwa
(Mulyo unene) Litanto lyankango dino vana tapa pano kurughako nkango muvikaramo
vyandjenditoshongo pantjayo kapishi hepero kuvikaramo vyapeke.
Auditory perception: Likuhameno lyamaruha gharutu ghayuvha ndi ndjenditito
yakuyuvha lirughanito mushongwa matwi nauruvi mposhi
a vhure kutoroka, kuhangura nakukwata lighano evi vana
yuvhu.
Nkwatitondandaywi dakukupampakano:
Lipakerero lyandanda mbiri ndi dakupitakanapo
dakarangopo kuntamekero ndi kuuhura wankango yira;
mb mu mbapira/ng mu ngonga
Vitomporwa: Mashetayiko ghamaunongo ogho vapakereranga pa mbili
ashi mpo pahepero mposhi vatikitemo virughana ndi
nkalito yavinakugwanita.
Mulyowanekoyenderero: Mashetayiko ghaliyendo kumeho lyavashongwa ogho
vatatekera pavirughana evi varughananga
munkondarongero ndi makonakonoghona ndi
mapuraghero ogho varughananga mwayendo shinema
ndi mwaka, hashako kupitakana makonakono gharumwe
tupu.
Mapirukiro: Ndjira dankalito yayiwa odo vatambura palikupakerero
ashi dahungama.
Decode: Vitante vintu ndi liyuvhuko lyavo ndi nakutanta nkango
vatjanga.
Ndandaviri (digraph): Ndandaviri yina kareropo/shagharo yira; sh mu shituku,
ee mu wee
Lighano fwatururo lyaureru: Pa kufwaturura lighano munkedi yakukena nakuyuvhika
nawanawa.
65 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Udjuni mudina nalivhu: Mvhongwatano yaudjuni mudima nalikuto ashi mbyo
vitundwamo vyaliwapukururo liyivo lyavirughana konentu
namagwanekero, pamwe vyavo kukashaghera
palikombanito lyavidimbwilito yapampo yamwene.
Mbapira didiliko: Mapepa ndi mbapiradidiliko omo vashongwa
vashetekerangako kushantja nkango pavavene,
mushongi uye ana hepa kukengururamo
nakuwapukururamo opo pana karo hepero.
Mapuro ghapantamboyakuyeruka:
Weni ndi konda ke vyarenkitango vashongwa vatunge
maghano ghana hameno ndi ghana kutwalidiro kuhulito
yashininke shimwe osho vayuva ndi vavarura pamwe
kunegheda ashi ogho mapuro ghaudito.(mapuro
ghapaunongo wakughara ghapantamboyakuyeruka)
Nkangodakumonayika kehe pano:
Nkango odo varughanitanga kehe pano odo dasho
kumonayika muvitjangwa dakuvhura varongwa
kuvarura vahana kutamangera yira: ku, mu, pa
ngongo
Ntjagharofano (homonime): Nkango dakufano mushagharo, lishantjo dakufana ngoli
vitanta vyakukushuva yira; Ame kwa danine udano
wambara.Papo pafarama kwakalirepo vidanauka
vyavingi.
Homofone: Shirughana shakupakerera mo kehe umwe.
Vatukondaka yankangorughano:
Nkangorughano oyo yadirango kukwama kulipakerero
lyandanda mushirughopito nashirughopito shakare –kare
yira;Ame kuna yoghana (shirughopito),Ame kwa
yoghanine (shirughopito shakare-kare).Mulyo unene ashi
mundjendititoshongo yapantateko kapishi hepero
kushongamo shirughopito shakare-kare.
66 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
Lidiko liraka: Ntjongaraka nandughanito liraka.
Mulyo wamakushongo: Lishingono lyovo vatjanga ovyo vashongwa vavhura
kuyiva novyo vavhura kurughana ashi mbyo vitundwamo
vyamakushongo ghavo kuuhura washinano sharuvede
yira; kuuhura wantambo yapantateko, vyavyo
kuvitwenyashi: “mulyo wavikaramo”.Mulyo
wamakushongo kushingonono ovyo vashongi vavhura
kushonga novyo vashongwa vavhura kukushonga.
Mapuro ghapandanda: Are, vinke nakuni mapuro ghano kurenkita vashongwa
vawane wangu malimbururo muvitjangwa.
Shure yamakushongo ghanavantje:
Shure oyo yatikitangomo mwamunene vihepwa
vyavarongwa ovo vapiro kukara navihepwa
vyapamakushongo gha kukukarera.Shure kehe yino
yakaro ashi kapishi yashipesiare yakukukarera.
Shagharo yandandatameko nandandahulito:
Lihanguro lyashagharo muvintetwa ndanda vyandanda
yimwe yira; kara (k) yakuhova (ara) kuuhura
wandanda.Likosho (li) yakuhova (sho) yakuuhura.
Foromene: Kashagharoghona muliraka kavhurango kutapa vitanta
yira ;(m) mate,(mv) mvhura,(k) kanwa.
Ndandashagharo: Ndjenditito yakushongitita kuvarura pakudimburura
shagharo yandanda ndi lipakerero lyandanda lina
kwateromo, makutundakano ghapakatji kashagharo
navidimbwilito.
Lidimbururo lyashagharo: Kutwalidira kughuyivi wapamundinda (pamwene)
washagharo dankango odo vaghambanga.Dado
kuhamitiramo shagharo odo vana kuyuvha navirughana
(viviyauka) yir; makugho ghandanda, vintetwa, shagharo
yandandatameko nandandahulito nakudimburura
foromene.Lidimbururo lyashagharo kwa hamena
67 NIED Syllabus: First Language Syllabus Junior Primary Phase 2014
kushagharo dangambito kapishi kundanda dapatjangwa
daalfabeti.
Vhuruka: Kutimwitira ndi kutjanga kuhamena uyivi.
Nkangorugho dakehe pano: Nkangorughano oyo yatungango shirughopito
nashirughopito shakare-kare.
Kutimununa: Kutimununa litimo kuruku rwakulitegherera ndi kulivarura.
Ndjenditito kengururo yapamwene:
Ndjenditito oyo varughanitanga vashongwa
mukuwapukukurura vitjangwa vyavavene.
Likurongikidoshure nalikuwapayikiro vishongwa:
Likukwamo lyalighano kuvarongwa vantambondunge 1
muNamibia omo vadimburura ashi vashongwa vavangi
kapi vatikitamo likuwapaikiro lyavo lyashure, kumeho
yakutameka shure.Lyalyo kwalighanopeka mukukwafa
vashongwa vakwate lighano namaunongo ghahepero
kumakushongo ghakaropo.
Syntax: Weni omo nkango vadiwapayikanga nakudimangakana
ditunde mumaruhantanto nantanto.
Vimonekwa: Kutura shishwi shalifano lyangandi mulighano.
Vimonekwa vyakumona: Lirughanito vashongwa mantjo nauruvi vyavarenkitango
vafwaturure, vahangure naliyuvhoko lyavo vana kumona.
Likushongonkango: Lihanguro lyantanto nandughanito yankango.
The National Institute for Educational Development
Private Bag 2034
Okahandja
NAMIBIA
Telephone: +64 62 509000
Facsimile: +64 62 509033
E-mail: [email protected]
Website: http://www.nied.edu.na
© NIED 2014