mikroteze: dializa dhe trasplanti renal ma.vullnet vasku
TRANSCRIPT
Dializa dhe trasplanti renal 1
REPUBLIKA E SHQIPERISE
UNIVERSITETI °ALEKSANDER MOISIU° DURRES
DEPARTAMENTI I MJEKESISE
FAKULTETI I STUDIMEVE TE LARTA PREFESIONALE
MASTER PREFESIONAL °INFERMIERI KIRUGJIKALE°
MIKROTEZE: Dializa dhe trasplanti renal
Ma.VULLNET VASKU MPH. M.SC . INDRIT BIMI
Durres, 2014
Dializa dhe trasplanti renal 2
Disa falenderime.
Punimi dhe realizimi me sukses I kesaj mikroteze nuk do te kishte qene I mundur pa ndihmen e
personave te vecante te cilet kane dhene kontributin dhe ndihmen e tyre .
Falenderoj ne radhe te pare familjen time e cila me ka mbeshtetur ne cdo hap dhe vendim qe
une kam marre .
Falenderoj udheheqesin Prof..Indrit Bimin per ndihmesen e tij ne perzgjedhjen e informacionit
dhe ne idete orientuese ne lidhje me perpunimet e ndryshme te materialit.
Gjithashtu falenderoj Dekanin e Fakultetit te Infermierise ,dhe te gjithe stafin pedagogjik per
mbeshtetjen e tyre gjate gjithe viteve te studimit
Gjithashtu falenderoj stafin mjeksor prane pavionit te hemodializes ne spitalin °American
Medikal Center° Durres.
Shpresoj me te vertete qe ky punim te vleresohet dhe te ndihmoje ne krijimin e nje ideje dhe
imazhi mbi gjithcka qe ndodh ne nje “PAVION HEMODIALIZE”
Disa fjale per ndergjegjen profesionale.
Roli I infermieres prane femijes eshte shume I rendesishem.
Ajo merr pjese per higjenen e ne kujdesjet mjekesore duke patur nje pergjegjesi me te madhe kur
behet fjale per pacient dialize.
.
Ajo siguron transmetimin e informacionit gojor dhe te shkruar midis mjekut dhe ,pacientit dhe
ambientit rrethues.
Infermierja, qe te realizoje misionin e saj,duhet te kete nje ndergjegje profesionale,te dije te
rrespektoje sekretin professional dhe te bashkepunoje ne organizimin e sherbimit.
Infermierja duhet te kete aftesi komunikuese dhe te bashkerendoje punen dhe veprimet e saj jo
vetem me mjeket por edhe me koleget e tjere.
Dializa dhe trasplanti renal 3
Nje bashkerendim I tille I punes eshte I mundur vetem kur transmentimi gojor dhe I shkruar I te
dhenave eshte cilesor, kur ne gjirin e ekipit eshte gjithemone I pranishem shpirti I ndihmes se
ndersjellte,kur I gjithe personeli I sherbimit mjekesor tregon pergjegjesi seriozitet dhe disipline
ne pune.
Qëllimi i këtij studimi ёshtë:
Njohja me procesin e dializës si metoda kryesore e zevëndësimt te organit të veshkës kur
funksioni i saj eshte tersishtë i dëmtuar
Njohja e zonave gjografikisht me te prekure nga dializa dhe kryesisht nga semundjet e
sistemit renal, qe cojne ne disfuksion te kesaj te fundit.
Paraqitja e disa të dhenave statistikore të pacientëve që përdorin dializen.
Përcaktimi i standarteve të kujdesit infermierore për pacientët qe trajtohen me dializë.
Materiali dhe metoda:
Studimi eshte retrospektiv, pasi jane marre ne studim 185 kartela pacientesh qe kryejne
seancat e dializes ne spitalin “ Amerikan Medical Center” Durres me nje distance kohore
prej 4 vjetesh duke filluar nga 2009 dhe deri me sot.
Kartelat janë vëzhguare me kujdes në të gjithe komponentët ,duke filluar nga anamneza,
historiku i sëmundjes së pacientëve, sa kohë kanë qe trajtohen me dializë, sa herë vijnë
dhe trajtohen etj.
Objektivat :
Fillimi i dializes ne pacientet ne stadin e fundit te funksionit renal , indikacionet per
fillimin e saj .fillimi ne kohe te dializes permireson dhe reabiliton pacientin .
Perzgjedhja e nje strategjie dialize optimal e cila duhet te kufizoje dhe faktoret riskant si
anemia, kequshqyerja, mbingarkesa fluide e vazhduardhe inflamacionin kronik.
Dializa dhe trasplanti renal 4
Perzgjegjja e donatoreve dhe marrseve te transplantit te veshkave, berja e analizave
laboratorike dhe testeve diagnostike te pacienteve dhe donatoreve ne menyre qe te
parandalojme problemet dhe te kene sa me shume pajtueshmeri te indeve te organit te
transplantuar.
HISTORIKU
Dr. Willem Kolff, një mjek holandez, që punoi per te ndërtuar dializuesin e parë në 1943
gjatë pushtimit nazist të Holandës. Për shkak të mungesës së burimeve në dispozicion, Kolff ju
desh të improvizoj dhe të ndërtojë nje makine fillestare duke përdorur lëkurat, kanaçe pije , një
makinë larëse dhe sende të tjera të ndryshme të cilat ishin në dispozicion në atë kohë. Gjatë
viteve në vijim Dr. Kolff trajtoi 16 pacientë të cilët vuanin nga mos funksionimi i veshkave
akute duke përdorur makinën e tij por rezultatet ishin jo të suksesshme. Pastaj në 1945 një grua
67 vjeçare në koma uremike rifitoi ndërgjegjësimin pas 11 orësh të hemodializë me
dializues. Kjo ishte pacientja e parë që u trajtua me sukses me dializë
Nje permbledhje e zhvillimit te dializes tregon se karakteristikat e dializes standarte kane
ndryshuar krejtesisht nga koha pionere e veshkave artificiale duke cuar ne nje permiresim
dramatik ne rezultatin e pacientit. Ne fillim te viteve 1960, kur u be dializa , nje trajtim i
mirembajtjes per insuficencen renale kronike , séance shume te gjata qe zgjasin 10-12 ore ishin
te nevojshme per nje kontoll minimal te pranueshem te uremise , per shkak te efikasitetit te ulet
te pajisjeve .
Komplikimet teknike te tilla si rrjedhjet e gjakut ne qarkullim jashtetrupor , ndotja bakteriale e
perberjes dializante , normat e luhatshme e te kufizuara dhe ultrafiltacionet ishin problem te
zakonshme qe shkaktojne rezultate te papareshikueshme dhe shpesh te pa kenaqshme.
Dializa e mjaftueshme eshte vleresuar mbi bazen e mungeses se simptomave uremike. Perparesia
e nje orari javor tri here ne jave ne krahasim me dializen dy here ne jave eshte identifikuar ne
fillim ne bazat klinike.
Kur dializatet me efikasitet dhe fistula AV me fluks te larte te gjakut u vune ne dispozicion,
gjatesia e dializes u mund te reduktohet dhe dializa e shkurter (4h-3 here ne jave ose 3h cdo 2
dite) u be stategjia standarte e dializes.
Hipoteza meter2/ore percakton sasine recete te dializes, e cila ishte e bazuar ne konceptin se
vellimi i madh i lendes se tretur te larguar ne jave , me nje siperfaqe te caktuar ne vend te urese
se gjakut dhe kreatinines , ishin te rendesishme per parandalimin e neuropatise uremike, nje
komplikim i mundshem dhe i shpeshte I uremise ne ate epoke . Me vone hipoteza e molekules se
Dializa dhe trasplanti renal 5
mesme theksoi kontibutin e rendesishme te perbersve me peshe molekulare te larte ne
toksicitetin uremik .
Ne fund te viteve 1970 , aplikimi I modeleve farmakologjike per ti dhene dializes nje udhezues
shume te sakte per kualifikimin e dializes duke rezultuar ne vitin 1980 ne formularin e indeksit te
dializes Kt/V.
Qe nga analiza e Studimit te Dializes Kombetare te Koperatives, botuar ne vitin 1985, rezultati i
terapise se dializes u lidh me nje kombinim te marrjes adekuate te energjise-proteine dhe nje sasi
e vogel sasiore e pastrimit te solucionit.
Edhe pse provat klinike kane sugjeruar rolin kryesor te kriperave te vogla ne toksicitetin uremik,
prespektiva e nje rezultati me te mire te dializes me heqjen e kriperave te medha toksike nuk
eshte shfuqizuar dhe disponueshmeria e membranave me fluks te larte te cojne ne futjen e
hemofiltracionit ne 1970.
Ky trajtim ka lejuar largimin e kriprave me peshe te larte molekulare nga konvencioni, imiton
punen e veshkave , edhe pse ne hapesirat e vogla solucionet jane te kufizuara nga normat
relativisht te ulta te ultrefiltracionit ne krahasim me pastrimin difuz .
Perzierja konvektive dhe trajtimi radiodifuz i quajtur hemodifiltracion, balancon pastimin e ulet
konvektiv . Nje permiresim I stabilitetit vascular eshte vrejtur edhe ne keto tratime duke ofruar
nje menyre per te parandaluar hipotensionin nga dializa .
Ne mesin e viteve 1980, kur amidoil dializa eshte identifikuar , kjo metode u shfaq si nje mjet i
mundshem per te hequr B2-mikroglobulinen nje solucion me peshe molekulare 11.800 Da qe
akumulimi te shkaktoje depozita te amiliodit .
Konvencionet baze jane trajtimet qe kane dhene nje kontribut te rendesishem ne permiresimin e
cilsise se zgjedhjes se dializes , si dhe rendesine e cilsise se mire mikrobiologjike te ujit eshte e
njohur dhe per trajtimin hemodialize . Prodhimi I membranave dialize pak te prirura per
aktivizimin e komplomentit duke kontribuar ne biopajtueshmerine e trajtimit sidomos kur
perdoret me zgjedhje prane dializes sterile.
Ne fund te viteve 1970 , CAPD u prezantua si nje trajtim alternative te insuficences se veshkave
ne stadin e fundit . Dializa e pare peritoneale u induktua ne trajtimin e isuficences renale kronike
(IRK).
Permiresimi i teknologjise e ka bere dializen peritoneale sot nje modalitet alternative te
vlefshem terapeutik, duke siguruar objektiv per trajtimin ne shtepi duke lejuar nje rritje te numrit
te pacienteve te trajtuar.
Dializa dhe trasplanti renal 6
1. Veshkat
Qe te flasim per dializen ne rralle te pare
duhet te njohim shume mire anatomine
fispathologjine ndertimin me te hollesishem
te veshkave.
Veshkat janë organe çift, të vendosura në
mënyrë retoperitoneale, dmth jashtë zgavrës
së barkut, në kapsulën yndyrore e cila është e
vendosur në një nga muskujt e shpinës.
Madhësia e veshkës është (3-5cm) x (5-7) x
(10-12),e në peshë është e rëndë 150gr.
Njësia themelore funksionale e veshkes është
nefroni, i cili përbëhet nga dy pjesë:
Figura 1.
Glomerulës- në të cilin filtrohet urina primare
Tubulat- të cilet shtojnë (modifikojnë) urinën filtruese
primare, duke i marrë ose duke I dhënë asaj disa substance të formuara, dhe kështu krijojnë
urinë definitive. Secila veshkë përmban rreth 1.000.000 deri 1.150.000 nefrone, të cilët janë
pergjegjës, për funksionimin e punës normale të vehkës, ndersa numri I nefroneve varet nga
pesha në lindje.
Matja e aftësisë se veshkëes është shkalla e filtrimit glomerular e cila më së shpeshti përcaktohet
me klirensin e kreatinës, e cila paraqet atë sasi të substancëes që eleminohet nga gjaku, gjatë
kalimit të njëhershëm nëpër glomerulat. Vlera normale e klirensit kreatinë përgjithsishtë filtrimi
glomerularë është afër 126 ml/min dhe varet nga numri i nefroneve të ruajtura dhe shtypjes së
ruajtur.
1.1 Funksionet e veshkës
Funksionet më të rëndësishme të veshkës janë:
1. Rregullimi i sasisë së lëngjëve dhe nivelin e elektroliteve në organizëm
2. Formimi i produkteve përfundimtare,metabolizmin e proteinave (urea,kreatinemi etj)
3. Rregullimi i barazisë acido-bazike ( aciditetin e gjakut )
4. Funksioni gjendrorë –formimi dhe sekretimi; Eritropoetinen
Prostaglandinen
Kalikreinën
Aktivizimin e vitaminës D3
Veshka ka funksionet themolore siç është përmendurë,ajo kryen proceset e
filtrimit,sekrecionit,komunikim i proceseve të theksuar.Masa e funksionit së aftësisë së veshkës
është frca e filtrimit glomerularë,e cila më së shpeshti percaktohet me anë të klirsit të kreatinës.
Dializa dhe trasplanti renal 7
1.2 Si punojnë veshkat?!
Veshka është një nga organet më vaskulare. Qarkullimi i gjakut në kushte bazale është me të
vërtet i madh, kështu që prej atyre çdo minutë qarkullon 1/5 e gjakut, të cilën zemra e pompon në
atë minutë. Qarkullimi i gjakut nëpër veshkë është pesë herë më i madhë se sa në zemër dhe tetë
herë më i madh se në tru. Falë kësaj mbushje me gjakë veshka duke u furnizuar arrin që në
secilin glomerul te zhvillohet proçesi i filtrimit, si pasojë e shtypjes hyrëse të gjakut, e zvogëluar
per shtypjen në glomerul dhe shtypjes së proteinave në plazëm. Me filtrim glomerularë filtrohet
1/5 e ujit nga gjaku, dhe substancat e tretshme në ujë (kriperat, mineralet, glukoza, bikarbonatet,
etj ) e proteina deri në PM ( pesha molekulare ) 50.000 dalton. Protinat me peshë molekulare më
të lartë prej 50.000 dalton dhe elementet qelizore (rruzat e kuqe të gjakut, rruzat e bardha të
gjakut dhe trombocitet) normalisht nuk filtrohen.
1.3 Kur fillohet me dializë?!
Indikacionet absolute per te filluar dializen
Tabela 1. Figura 2.
Një nga parametrat themelorë që cakton kohen e fillimit të dializës, është vlera e shkallës së
filtrimit glomerular. Kur kjo vlerë zvogelohet në 10-15 ml/min, tek te sëmurit me diabet edhe në
20-25 ml/min egziston nevoja e aplikimit të disa metodave të zëvëndësimit te funksionit të
veshkave, përvec
klirensit te kreatinës është me rëndësi gjëndja e përgjithshme e të semurit, pranisë së diurezës së
ruajtur si dhe gjëndjet komorbide, gjërësisht prezenca e sëmundjes, prezenca e organeve te tjera
të sëmuara ose të sistemit ( zemra, trakti digjestiv ), etj.
Një parametër i rëndësishëm i fillimit të dializës është gjithashtu edhe niveli i kaliumit në serum,
i cili rritet zakonisht te të sëmirët që e zvogëlojnë sasinë e urinës së më shumë është i varur nga
dieta dhe aplikimi i disa barnave.
Paraqitja e simptomave te uremise eshte nje indikacion absolute per dializen . megjithate , kjo
eshte nje praktike e mire per te ndaluar crregullimet klinike te renda metabolike duke filluar
terapine para se te fillojne simptomat nga rritja e nivetit te toksinave si azotemia , kreatinemia,
fosfatemia , kalemia etj
Hiperkalemia , jo medikamentoze.
Hematuria.
Mbingarkese lengjesh ose edema pulmonare .
Hipertensioni , rezistent ndaj mjekimit .
Perikarditi .
Anoreksia , nausea, te vjella .
Isuficenca renale kronike (IRK).
Filtrimi glomerular eshte nen 10ml/min (GF).
Neuropati uremike .
Dializa dhe trasplanti renal 8
Pacientet ne insuficence renale kronike duhet te paraqiten per dialize, kur pastimi i kreatines
eshte ne rangun 15-20ml/min dhe dializa duhet filluar n.q.s. malnutracioni eshte zbuluar ose kur
kontolli I hipertensionit ose hiperfosfatemise eshte i pakenaqeshem. Rekomandimi i forte eshte
qe te most e vonohet fillimi i dializes kur GFR e mbetur eshte me pak se 10ml/min.
2. Llojet e dializës
Ka dy lloje kryesore të dializës, ato janë pikërisht:
Hemodializa
Dializa peritoneale
2.1 Hemodializa
Hemodializa paraqet pastrimin e gjakut nga produktet e metabolizmit të cilat filtrohen dhe
largohen përmes membranës artificiale gjysëm përshkuese e cila gjendet jashtë organizmit. Vetë
fjala hemodializë është me prejardhje greke dhe përbëhet nga fjalët HEMO- çka do të thotë
GJAKU dhe DIALIZA, që dmth, lirimi nga diçka. Proçesi i hemodializës i zëvëndëson disa nga
funksionet e veshkës. Me këtë veprim largohen produktet përfundimtare të metabolizmit të
proteinave ( urea dhe kreatinina, etj ), gjithashtu rregullon sasinë e elektroliteve dhe aciditetin në
organizëm. Me këtë process nuk mund të zëvendësohet funksioni i veshkës e cila është
përgjegjëse për sekretimin e hormonit pergjegjës për funsionimin nomal të palcës kockore (
ERITROPOETINE ), bën rregullimin e shtypjes së gjakut me anë atë ( renin, bradikinin,
kalikrein, prostangladin ) dhe aktivizimi i vitaminës D3.
Principi i Hemodializës
Hemodializa është këmbimi i
molekulës përmes mëmbranës
gjysëm përshkuese, në bazë të
proceseve të DIFUZIONIT dhe
ULTRAFILTRACIONI.
DIFUZIONI
Difuzioni- ështe kalueshmëria e
molekulës perms membranave
gjysëm lëshuese nga mjedisi më i
madh në mjedisin me koncetrim më Figure 2
Dializa dhe trasplanti renal 9
të vogël. Në proçesin e hemodializes produktet perfundimtare të metabolizmit së protinave siç
janë: urea, kreatinina, acid urik, të cilat gjenden në koncetrim më të madh në gjakun e të sëmurit
për shkak të punës së keqe të veshkave, kalojne përmes membranës artificiale gjysëm përshkuese
dhe kalojnë në lëngun e dializës dhe në këtë mënyrë largohen. Me këtë process kryhet rregullimi
I niveleve të materieve toksike dhe nivelet të elehtrolitëve në gjakun e të sëmurit.
ULTRAFILTRACIONI
Ultrafiltracioni- është kalim i lëngut dhe substancave te tretura në të nga vendi me shtypjen më të
madhe në atë me shtypjen më të vogël. Gjatë hemodializës shtypja e gjakut në membranë është
më e madhe se sa shtypja e lëngut të dijalizës kështu që vjen deri te kalimi I lëngut prej gjakut,
qe gjenden me shumicë per shkak funksionimit të keqe të punës së veshkës në lëngun e dijalizës
ku bëhet largimi I saj prej organimit. Në këtë process bëhet rregullimi i sasisë së lëngjeve në
organizmin e të sëmurit qe vtrajtohet me hemodializë.
2.2 Aspekti teknik i hemodializes
Për pregatitjen e të sëmuarit për hemodialize të mirë, duhet të sigurohen:
Aparati për hemodializë
Dializatori dhe tretësit për hemodializë
Heparinizimi adekuat
Sistemi për perpunimin e ujit për dializë
Paisja e nevojshme për hemodializë:
Segmenti I gjakut
Segmenti dializativ
Segmenti i gjakut:
Linjat e gjakut
Pompa e gjakut hemodilizatori
Antikuagulimi
2.3 Hemodializa kryhet nepermjet tre akseseve
Aksesi mund të jetë:
• një kateter,
• një fistul, ose
• një graft.
Dializa dhe trasplanti renal 10
Kateteri mund të vendoset në kofshë (femoral)
ose në qafë (jugular) ose poshte klavikules
(subclavikular). Kateteri zakonisht përdoret për
një kohë të shkurtër, pasi janë shumë të ekspozuar
për infeksione. Është shumë e rëndësishme që
nëse keni një kateter si akses dhe keni
temperaturë të lajmëroni menjëherë mjekun tuaj
të dializës.
2.4 Kujdeseni për kateterin :
Sigurohuni që kateteri juaj është i klampuar (i mbyllur) në fund të dializës;
Mbroni zonën nga uji dhe papastërtitë sa më shumë të mundeni;
Mbajeni zonën të paster, të thatë dhe të fashuar gjithmonë;
Pastrojeni dhe bandazhojeni zonën mbas çdo trajtimi;
Komunikoni menjëherë me mjekun tuaj, nëse keni temperaturë, skuqje apo fryrje në
zonën përreth kateterit.
Kateterin mbas cdo seance dialize duhet te pastrohet me 20-40 ml sol fiziologjik dhe
duhet ta mbushim me heparine perkatesisht sa eshte shenuar mbi kateter, zakonisht pjesa
arteriale e kateterit merr 2-3ml me shume se pjesa venoze per te menjanuar bllokimin nga
kuagulat dhe mpiksja e gjakut
Kareteri duhet te mjekohet me teknika sterile sic do procedure tjeter mjeksore, me
garza sterile pastrimi duhet te behet nga qendra per ne periferi te kateterit
Nese shikojme shenjat e infeksionit si skuqe prania e qelbit, temperature lajmerojme
menjehere mjekun e dializes.
Fistulat mund të krijohen në pjesën e poshtme, ose
të sipërme të krahut. Një fistul bën lidhjen e një
arterie me një venë për të lehtësuar kështu kryerjen e
dializës. Fistula është aksesi më i preferuar për të
kryer dializë dhe mundësia e infeksionit është shumë
herë më e vogël.
Një fistul kërkon një kohë prej një muaj të piqet pasi
është krijuar, por kjo mund të shkojë deri në katër
muaj, pasi varet nga ndërtimi i enëve të pacientit.
Dializa dhe trasplanti renal 11
Pjekurine e nje fistule mund ta shikojme si me ane te eko dopleri ,FVA duke na percaktuar ne
menyre te qarte fluksin e gjakut arterio-venoz, por mund ta shikojme edhe me ane te
askultacionit dhe palpitacionit te fistules.
Zakonisht me te shpeshta jane fistulat brakiale per shkak te dimesionit dhe vendosjes me e
pershtateshme anatomike per krijimin e nje fistule.
Grafti është një tub special artificial sintetik që lidh
një arterie me një venë. Graftet nuk janë aq të sigurt
sa fistulat dhe risku i infeksionit është më i lartë.
Por ne krahasim me kateterin preferohet me shume
se mundesite e infeksionit dhe efektet ansore jane
shume here me te uleta.
2.5 Si të kujdeseni për fistulin ose
graftin tuaj: • Mbani të pastër zonën përreth aksesit;
• Përdoreni aksesin tuaj vetëm për dializë;
• Mos lejoni t’ju marrin gjak apo t’ju matin tensionin
në krahun e aksesit;
• Mënjanoni veshjen e rrobave të ngushta apo
bizhuterive në dorën ku keni aksesin;
• Mbroni aksesin tuaj nga goditjet;
• Mos ngrini pesha me dorën ku keni aksesin;
• Mësoni ku duhet të vendosen age-fistulat në
aksesin tuaj;
• Sigurohuni që infermieri juaj kontrollon aksesin
përpara se të fillohet dializa;
• Komunikoni menjëherë me mjekun tuaj, nëse vini re ndonjë skuqje, fryrje apo ndonjë ndryshim
tjetër në aksesin tuaj.
2.6 Largimi i lendeve te tjera toksike nga dializa
Semundshmeria dhe vdekshmeria e pacienteve te dializes ka qene e lidhur me uren kinetike
pavarsishte nga toksiciteti I ulet I kesaj lende. Ne te vertete, ureja eshte vetem nje shenues I kesaj
lende me peshe molekulare te ulet dhe toksiciteti uremik lidhet kryesisht me kete klase te
toksinave. Megjithate porva klinike konfirmon se lendet e tretura me peshe molekulare te
madhe kontribojne ne toksicitetin uremik. keshtu qe strategjite alternative te dializes jane te
nevojshme per te permiresuar heqjen e tyre .
Dializa dhe trasplanti renal 12
B2-mikroglobulina
Eshte nje protein pergjegjse e amiloidaze se dializes , disa faktore kontribojne ne manifestimet
klinike te amiolidazes te tilla si perberje e dializates dhe cilesia e saje mikrobiologjike . Faktore
te tille, te cilet kane ndryshuar gjate viteve te fundit si pasoje e permisimeve te pergjithshme ne
kujdesin e dializes, mund te shpjegoje pse prevalnca e amiloidazes eshte ne renie. Parandalimi
ose vonesa e semundjes mund te jete mundur duke perdorur membrane sintetike me fluks te
larte per hemodializesn dhe hemodiafiltrimin.
Per te permirsuar heqjen e nje lende te tille ekulibri I ngadalshem I shperndarjes se vellimit te
saje ne plazem duhej te merrej parasyshe. Perndryshe terheqja e larte postedializes do te anuloje
reduktimin e dialize-nxitesit te perqendrimit te plazmes . reduktimi I thjeshte I intervalit te
dializes ne hemodializen e shkurter ditore , ka efekte uljen e B2-mioglobulines se plazmes, as ka
hemofiltracionin ditor te ulur ne perqendrimin normale.
Hemocistina
Hiperhemocistenemia eshte nje faktore rreziku I pavarur per semundjet kardiovaskulare ne
pacientet kronike me hemodialize dhe me trajtim me acid folike normalizon hemocistinen
totale(tHcy) vetem ne nje pakice.
Dielizeret e reja me pershkueshmeri te larte mund te cojne ne reduktim te ndjeshem, por jo ne
normalizimin e perqendrimit te tHcy para dializes ndersa membrane me fluks te ulet deshtojn per
te treguar efekt ne kete lende te tretur.
Komplementi
Sistemi I komplementit mund te aktivizohet ne qarkullimin jashtetrupor edhe nese membranat e
biopajtueshmerise jane perduror. Kompleminti eshte nje faktore I rendesishem ne gjezen e
mikroinflamacitonit dhe aterogenezes se pershpejtuar ne ESRD dhe disa autor kane theksuar
avantazh potencial heqjen e faktorit D me dialize me flukes te larte.
Leptina
Leptina eshte prodhuar nga qeliza dhjamore dhe perfshihet ne rregullimin e peshes trupore. Ne
pacientet ne dialize me fluks te larte hemodiafltrimi u vrejte nje reduktim I vlerave fillestare ne
serumin pa leptin, ndersa leptina e lidhur ,mbeti e paprekur. Studime te tjera kane treguar se
dializa me dializer me fluks te larte dhe hemodiafiltrim cuan ne nje ulje te konsideruesheme te
perqendrimit te leptines.
Fosfatet
Fosfatet kinetike jane lende me peshe molekulare te medha. Eshte kerkese e post-dilizes duke
reflektuar ne nje ekuiliber te ngadalte te interndarjes dhe shuma te largohet nga dializa eshte
gjithmon e mjaftueshme per te balancuar futjet e fosfatit kur permbajtja e proteinave ne djete
eshte e pershtatshme. Perdorimi I membranave me flukes te larte per hemodializen dhe rritja e
siperfaqes se membranes dializer mund te heqi me me efikasitet fosfatet. Dializa ditore nuk
Dializa dhe trasplanti renal 13
duhet te jete ne gjendje te krijoje nje ekulibrim te fosfatit dhe nje reduktim te nevojes per
lidhesit e fosfateve, pavarsisht nga nje rritje e marjeve te proteinave.
Duhet theksuar qe pacientet qe sapo fillojne hemodializen bejne senca me te shkurtera dhe pak
me te rrradha deri sa te ambjentohen per sa kohe edhe gjendja dhe analizat e lejojne kete.
2.7 EFEKTI I DIALIZES NE PROBLEME TE VECANTA KLINIKE
Anemia
Terapia me e mire per uremin e lidhur me anemin eshte administrimi I epoietines dhe
darbepoietines dhe plotesimi I duhur I hekurit. Dializa ploteson efektet e eritropoetines dhe ne
disa pacient mund te arrije nje Hb adekuate per ta. Biopajtueshmeria e membranave mund te
demtoje mbijetesen e eritrociteve duke rritur te ashtuquajturen stresi oksidante per shkak te
aktivizimit te leukociteve pas kontaktit me membrane. Membranat e veshura te vitamines E
duket se reduktojne stresin oksidante lidhur me dializen keshtu qe rezultate te ngjashme mund te
meren lidhur me administrimin e vitamines D. Aktivizimi I leukociteve gjithashtu mund te
kontriboj ne vazhdimisine e nje statusi inflamator kronik I identifikuar perms proteinave
anormale te plazmes ne fazen acute te tilla si MSA-ne dhe protein C-reaktive. Ne keto kushte
reagimi ndaj EPO eshte ne baze te nivelit te Hb te pacientit.
Keqyshqyerja
Keqyshqyerja eshte nje problem I zakonshem I insuficences renale kronike ,manifestohet
shpesh dhe shpejt GRF ulet nen 50. Keqyshqyerja ne pacienten me dialize ze 20-70% te tyre.
Shkaqet e keqyshqyerjea jane vete dializa( shume lende ushqyese humbasin me dialize)m efekti
hiperkatabolik I membranave te biopajtueshmerise se dializes, acidoza metabolike dhe
inflamacioni kronik. Role ne kequshqyerje luajn masat terapeutike , medikamentet dhe
kufizimet e ushqyerjes.
2.8 Komplikilmet sistemike
Aneurizma e anastomozes se fistules eshte komplikacioni me i veshtire dhe me efekte
ansore me te shumta.
Komplikilmet sistemike të krizës vaskulare shkaktohen kryesisht nga ngarkesa kardiake. Fluksi
I gjakut ne nje fistule arteriovenoze të formuar në zonën e kycit të dorës menjëherë pas
operacionit është 291 ± 187 ml/min.
Megjithatë, pas një periudhe kohore pas krijjimit te fistulës, lumeni venoz dhe arterial
anastomotik do të zgjerohen gradualisht, gjithë zonën duke e bërë të tërë zonën anastomotike
plotësisht funksionale. Nëse hapja anastomotike është shumë e madhe, rrjedha e gjakut i cili
është rreth 5-10 për qind të prodhimit të zemrës në kohën e formimit, mund të rritet në 15 deri në
20 për qind, duke shkaktuar mbingarkesë të zemrës e cila nganjëherë çon në dështim të zemrës.
Anemia shoqëruese është një faktor i rëndësishëm i cili mund të përkeqësojë këtë problem.
Dializa dhe trasplanti renal 14
Mos funksionimi kardiak I zemrës që vjen si pasojë e një devijimi të tepruar mund të trajtohet
duke mbyllur këtë devijim dhe ndërtimin e një tjetër fistule arteriovenoze me një rrjedhje të
gjakut më të vogël, apo duke zvogëluar sasine në hyrjen e arterie ose daljen venore të fistulës
me një copëz metali ose shirit Tefloni . Kjo njihet si metoda fashimit.
Fig. Arteria radiale dhe vena
cefalike janë ringjitur pas
heqjes së rrethit anastomotik
të zgjeruar. Një copë tabaku
E-PTFE sheet është përdorur
për të parandaluar zgjerimin
e plages. Shigjetat tregojnë
zonën anastomotike (në të
majtë) dhe organi I
transplantuar E-PTFE
(djathte)
mekanike (trombozë, infeksion ose hemorragji, trombozë të venës subclavia, trombozë
venë superiore subclavian ose kateterit jugular)
infektive jane shume te pranishme ne kateteret me afat t e shkurter perdorimi , si edhe ne
grafte, infeksioni mund te jete i lokalizuar, por duke patur lidhje me qarkullimin e madh
te gjakut, mund edhe te perhapet ne te gjithe organizmin duke konstatuar me infeksione
te ndryshme si : (celuliti, kolonizimi i kateterve, bakteriemija e përkohshme, meningiti,
endokarditi, osteomieli)
kardiovaskulare gjithashtu nje nder komplikacionet e hemodializes eshte edhe prishja
apo crregullimi i punes se zemres duke e cuar ne nje organ hipertrofik me probleme nga
me te ndryshmet si:(hipotension , aritmia, embolia e ajrit, tamponada e zemrës,
fibrilacion arterial, apo edhe infrakt miokardi)
Pulmonare (dispnea për shkak të reaksioneve anafilaktike, si dhe nga edema pulmonare)
metabolike (hiponatremia, hipernatremia, hipokalemia)
Të tjera (ethe për shkak bakteriemise, hemorragji (gastrointestinale, intrakraniale, e
syve), kruarje, konvulsione, dhimbje te muskujve, shqetësim, pagjumësi, )
2.9 Komplikacionet Lokale
Stenoza dhe bllokimi
Bllokimi është shkaku më i shpeshtë I një krize vaskulare. Faktorët që kontribuojnë, që duhet të
shmangen dhe të trajtohen që në fillim janë: Hipertensioni I shkaktuar nga heqja e tepruar e
Figure 2
Dializa dhe trasplanti renal 15
lëngjeve;, infeksioni hiperkoagulimi, turbullirë në, ose pranë, degët të anastomozës apo, dhe
kalcifikimi metastatic e mureve të enëve të gjakut. Declotimi mund të bëhet duke përdorur një
kateter Fogarty ndjekur nga sasi intravenoze heparine (5000 UI) dhe urokinase (30,000-60,000
U). Megjithatë, një fistulë arterioveoze, I një stenozë para-ekzistuese e venës kulluese është
zakonisht një nga faktorët që kontribuon në bllokimin e saj. Në rrethana të tilla, riparimi
kirurgjikal ose një angioplasti percutanea transluminale e pjesës stenotike në kombinim me
declottimin është i rekomanduar.
Infeksioni
Infeksioni haset shpesh tek pacientët me kateter dhe kanjula qendrore, por është i rrallë në
fistulat arteriovenoze vendet që gjendet me shpesh jane vendet ku pacienti eshte shpuar. Në disa
pacientë zona anastomotike vetë mund të infektohet si rezultat I një bactereomie ose septicemie.
Organizmat përgjegjës janë zakonisht aureus dhe epidermidis Staphylococcus, e ndjekur nga
Escherichia coli. .
Shkaqet e infektimit janë:
(a) dezinfektimi jo I duhur i lëkurës,
(b) ndotja e gjilpërës
(c) manipulimet e gjilpërës gjatë hemodializë,
(d) kruarje të vendit të shpuar nga gjilpëra, dhe
(e) ndotja gjatë kohës së larjes.
Meqënëse Aureus dhe epidermidis ,janë cilësuar si organizmat shkaktarë të infeksionit,
cefalosporina dhe penicillins β-lactamase janë antibiotiket e parë për të kuruar infeksionin,
me përjashtim të rastit kur ekziston mundesia që infeksioni të jete tej e reziztent, atëherë
rekomandohet të përdoret Vankomicin. Shpesh hapja e plagës dhe kullimi I saj bëhen të
nevojshme kur krijohet një abses. Zona e prerjes apo hapjes së plagës duhet të zgjidhet në
mënyrë që të shmangen venat e kullimit, për të shmangur një hemoragji massive të
mundshme. Një lungë e cila nuk është e drenazhuar shpesh rezulton në një këputje spontane
duke shkaktuar gjakderdhje masive, pasi në qoftë se kjo ndodh brenda venave, bacteraemia,
mund të çojë në endokardit.
Për të ndaluar gjakderdhjen, ushtrohet presion i fortë me gishtat në zonën anastomotike për të
kufizuar fluksin arterial dhe pastaj rekomandohet aplikimi I një i një fashe për ndaljen e gjakut.
Nëse hemostaza nuk është e plotë, lidhja e venes më të afërt dhe venës skajor në zonën e
dëmtuar rekomandohet aplikimi lokal i garzës me kompresion.
2.10 Heparinizimi gjate hemodializes
Heparinizimi gjate hemodializes mund te behet ne dy menyra:
Ne menyre manuale duke e ndare gjysem ne fillim te hemodializes, dhe gjysmen tjeter ne
varsi te jetegjatesise se heparines se perdorur.
Dhe ne menyre automatike, ne formen e shiringes elektrike e vendosur posacerisht ne
makinen e hemodializes.
Dializa dhe trasplanti renal 16
Rrjedhja e gjakut nëpër qarkullimit ekstrakorporal aktivizon rrugen e brendshme të koagulimit
duke e çuar ne formimin e trombit dhe fibrinës, gjithashtu trobmocitet ngjiten me sipërfaqen
artificiale të apartit të dializës që çon në adezionin dhe agregimin tropmicitar dhe rezultati final I
ndërveprimit tromocide-protrombine dhe fibrines është formimi I trombit.
Heparina
Heparina është antikoagulanti më I përdorur
për të parandaluar mpiksjen e gjakut, në
qarkullimin e ekstrakorporale te pacientë që
bëjënë dializë.
Heparina e pafraksionuar, shton adezionin e
trombociteve tek membrane e dializës, dhe
mund të ulë në mënyrë të shpejtë numrin e
trombociteve gjatë hemodializës.
Heparina me peshë molekulare të ulët,
shkakton më pak trombocitopeni gjatë
hemodializës prandaj ato po përdoren më
shumë.
Efekti antitrombotik I Heparinës standarte
dhe asaj me peshë molekularë të ulët është e
njëjtë ne hemodializë. Trajtimi afatgjatë me
heparinë mund të shkaktojë një ulje triglicerideve dhe kolesterolit të pacientët që bëjnë
hemodailizë. Përdorimi I heparinës PMU shoqërohet me rrezik shumë të ulët për trombocitopeni
të shkaktura nga heparina.
Proçedura standarte e heparinizimit, përfshin administrimin e një bolusi fillestar heparine para
lidhjes së pacinetit në qarkullimin ekstrakorporal dhe infusion të vazhdueshëm me heparinë gjatë
hemodializës. Meqë doza e heparinës që nevojitet mund të varijojë në pacjentë të ndryshëm dhe
mund të ndryshojë gjatë kohës së dializës në të njëjtin pacient, ateherë, doza e heparinës që duhet
dhënë, duhet të vlerësohet nëpërmjet kryerjes së herëpashershme të PT-INR. Doza e heparinës,
duhet të rivlerësohet nësë shohim mpiksje të gjakut ose hemoragji. Nësë mpiksja e gjakut ndodh
pavarsisht nga heparinizimi, antiagulimi duhet të ndryshojë për ndërveprim të trompocideve me
membranën dializues dhe në këto raste është e arsyeshme të trajtojmë pacinetin me medikamente
antiagreguese, si përshembull, doza te vogla aspirine.
Organizimi Hemodializës
Në shumicën e vendeve të Europës Prëndimore hemodializa, zhvillohet në qendra të specialiuara,
e cila mund të jetë e integruar Brenda spitalit. Qëndra ofron një shërbim mjekësor të plotë dhe
monitorim nga afër dhe gjatë trajtimit. Ky trajtim është I shtrenjtë prandaj janë zhvilluar
programe që I mësohet pacientit, të bëjë vetë hemodializën. Pacientë të zgjedhur me risk
mjekësor të ulët, mund të trajtohen për ta bërë hemodializën në shtëpi, nësë ka mbështetjen e një
antari të familjes dhe hapësirë të mjaftueshme në shtëpi. Megjithatë, popullariteti I hemodializës
Figure 1
Dializa dhe trasplanti renal 17
në shtëpi ka rënë për shkak të një numri me rritjen që pacientët të trajtohen me dializë me
pertoronale, dhe rritjes së numrit të qëndrave të dializës.
2.11 Menazhimi infermieror në pacientet me dialize Kujdesi infermieror
Kontrolli mjekësor dhe kujdesi infermieror I pacientit në trajtimin kronik me HD është mjaft I
rëndësishëm në cilësinë e jetës dhe zgjatjen e saj në këto pacientë.
1-Kontrolli diabetit
Cdo pacient hemodialize ne momentin qe fillon seancen e dializes eshte e induktuar qe ti matet
vlera e glicemise, dhe te dokumentohet ne kartele dhe vlera ti referohet mjekut te repartit te
dializes ,dhe per cdo gje jashte normales merren masat perkatese.
Pacienti pyetet per menyren e marrjes se isulines apo ndryshime qe mund te kete bere ne kohet e
fundit ne mjekim dhe ne sasine e marrjes. Vlerat e glicemise duhen te maten shpesh gjate
seances se hemodializes, per shkak se vete demodializa shkakton dryshime nga vlera normale.
2-Kontrolli I HTA
Kontrolli i tensionit arterial duhet te jete i rregullt gjate gjithe seances se dializes , cdo 30 minuta
duhet te matet dhe te dokumentohet ne kartele dhe ne raste se vlerat nuk jane normale duhet te
njoftohet mjeku.
Tensioni arterial eshte nje nder shejat vitale te ketyre pacienteke qe peson ndryshime me te
shpeshta por qe rezultojne me pasoja nga me e lehta si nje gjendje te fikti deri ne prishjen e
fistules nje nder komplikimet me te renda per pacientit te dializes. Prandaj tensioni arterial
kerkon nje kujdes te vecante , qe te mbahet ne vlera normale.
3-Kontrolli I anemisë
Anemia eshte nje tjeter komplikacion i hemodilalizes qe kerkon nje vemendje te vecante jo
vetem gjate mjekimit ne seancene hemodializes por edhe gjate pjeses tjeter te kohes nepermjet
djetes dhe suplementeve extra.
Kujdesi infermieror kosiston ne shpjegimin e nje djete dhe regjimi ushqimor sa me te
pershtateshme per pacientin, si dhe dhenja dhe berja e mjekimit sipas rekomandimit te mjeku,
gjithashtu duhet qe ketyre pacienteve tu shmanget edhe qendrimet e gjata ne shtrat pa levizur
sepse kane nje rrisk me shume per te formuar dekubituse.
4-Kontrolli I komplikacioneve kardiovaskulare
Sistemi kardiovaskulare eshte sistemi qe peson me shume komplikacione gjate trajtimit me
hemodialize duke filluar nga me e lehta si ndryshime te TA deri ne aneurizma te fistules si dhe
atrofizim i zemres per shkak te nje sasie gjaku te pompuar ne menyre te pavarur nga sistemi
kardiovaskular dhe qe kjo e fundit con ne nje mosfuksionim normal i zemres dhe punes se saje.
Prandaj duhet qe menjehere pasi shikojme nje ndryshim apo sintoma jo normale lajmerojme
menjehere mjekun.
Dializa dhe trasplanti renal 18
5-Kontrolli I kequshqerjes
Duhet të kini parasysh që dializa nuk kuron. Dializa nuk zëvendëson punën që kryenin veshkat
tuaja. Ushqimet që ju hani dhe lëngjet që merrni pasi përpunohen nga trupi nuk mund të
eliminohen, duke bërë kështu që azotemia dhe elektrolitet në gjakun tuaj të rriten. Këto janë
arsyet kryesore për të cilat ju duhet të bëni ndryshime në dietën tuaj.
Disa pacientë mendojnë se mund të hanë apo të pinë çfarë të duan, sidomos gjatë dializës, dhe
kjo është shumë e gabuar.
Shmangni ushqimet që përmbajnë shumë kalium, si çokollata, patatina, koka-kola, bananet,
kikirikët.
Nëse ju do të përdorni gjatë dializës ushqime me shumë kalium duhet të paktën 5 orë për
ushqimet e thata, që të përthithen nga zorra, dhe rreth 10 orë për ushqimet e lëngëta, kështu që
dializa nuk mund t’i eliminojë këto shtesa dhe ju i merrni me vete këto shtesa.
Gjatë dializës mund të hani ushqime si:
• sandviç me mish, pulë, vezë ose djathë;
• bukë me gjalpë ose kek;
• krekers pa kripë ose biskota.
Nëse ju keni tension të ulët është mirë që të shmangni ngrënien e ushqimeve gjatë dializës, pasi
ato kanë tendencë t’ju ulin akoma më shumë tensionin.
6-Kontrolli I Higjenës
Higjena eshte nje tjeter element i rendesishem , qe duhet te ruhet si gjate seances se hemodializes
dhe jashte saje, per arsyje se pacientet hemodializante kane nje rrisk me shume per infeksione
nga me te ndryshmet.
7-Rruajtja e kontrollit të fistulës
Fistula eshte gjeja me e rendesishme per pacientet e dializes, prandaj ne aspektin infermieror
duhet tu komunikojme pacienteve se si ta ruajne dhe kontrollojne ate.
• Mbani të pastër zonën përreth aksesit;
• Përdoreni aksesin tuaj vetëm për dializë;
• Mos lejoni t’ju marrin gjak apo t’ju matin tensionin në krahun e aksesit;
• Mënjanoni veshjen e rrobave të ngushta apo bizhuterive në dorën ku keni aksesin;
• Mbroni aksesin tuaj nga goditjet;
• Mos ngrini pesha me dorën ku keni aksesin;
• Mësoni ku duhet të vendosen age-fistulat në aksesin tuaj;
• Sigurohuni që infermieri juaj kontrollon aksesin përpara se të fillohet dializa;
• Komunikoni menjëherë me mjekun tuaj, nëse vini re ndonjë skuqje, fryrje apo ndonjë ndryshim
tjetër në aksesin tuaj.
3. Dializa peritoneale
Dializa peritoneale kerkon shkembimin e lengjeve dhe lendeve te tretura mes kapilareve
peritoneale te gjakut dhe nje zgjidhje e dializes ne zgavren peritoneale neper *membranen* e cila
perbehet nga nje mure vaskulare, intersticiumi, mezoteliumi. Levizjet e lendeve ndjekin ligjet
fizike te difuzionit dhe transportit konektiv, ndersa levizjet e lengjeve lidhet me osmozen.
Dializa dhe trasplanti renal 19
Lendet e treturaTransferimi I lendeve te tretura neper membrane peritoneale ndodhe nepermjet
dy mekamnizmave te medha , perhapjes dhe konveksionit. Shkalla e transportit te lendeve te
tretura nga difuzioni eshte ne propocion me diferencen e perqendrimit ndermjet gjakut ne
kapilaret peritoneal dhe lengjeve ne PD.
Faktori peritoneal I cili eshte
pergjegjes per shtrirjen e zones se
kontaktit midis peritoneumit dhe
fluideve te dializes percakton
pershkueshmerin e membranes
peritoneale. Lendet kalojne nga gjaku
ne kapilaret peritoneal ne zgavren e
mbushur te dializes peritoneale ku
duhet te kalojne te pakten tre strukturat
qe mund te ofrojne rezistence , mur
kapilaresh, indet intersticiale dhe
shtresa mezoteliale celulare. Difuzioni
dhe UF (ultrafiltrimi) ndodhe ne dy
drejtime ne te gjithe kete rezistence.
Eshte e njohur tashme qe ka *tre pore*
efektive qe shpjegojen transportin
kapilare. Kjo teori e tre prova njeh:
Figure 4
Poret ultrasmall (shume te vogla te madhesise 3-5A) qe lejojn transportin e likideve por jo te
lendeve te tretura, keto jane identifikuar ne mezoteliumin dhe endoteliumin kapilare. Glukoza
eshte efektive si nje agjent drite kristaloid osmotic te madhesis se vogel 2-3A, pasi ajo vepron ne
kete nivele. Rreth 50% e UF transkapilare ndodhe neper keto pore.
Poret e vogla (40-50A) colloid osmoza ndodhe ne kete nivele.
Poret e medha (>150A) jane te perfshira ne transportin makromolekulare.
Per shkak te barrieres shume te nderlikuar te barriers transperitoneale te likideve dhe te lendeve
te tretuar ajo eshte e lehte per te konsideruar kete system si nje membrane. Modeli tre-poret e
parashikon pershkueshmerin kapilare te pakten ne dy drejtime te ndryshme , nje transqelizore
poret neper poret ultrasmall dhe te tjera perms shtegut dominues transkapilare per ujin dhe
lendet te vogla te tretura.
Ka disa lloje të dializës peritoneal
1. Dializa peritoneal me nderprerje (DPN) - mund të jetë manuale dhe automatike.
Dializa peritoneal me nderprerje manuale është forma më e thjeshtë e dializës peritoneale, është
përdorur në trajtimin e veshkave me dëmtime akute, dhe siguron pastrimin më të madh të
grimcave të tretretura.
Dializa dhe trasplanti renal 20
Dializa peritoneale me nderprerje automatike është bazuar në një sistem automatik qe qarkullon
dhe heq infuzionin e dializatit, dhe mund të përdoret në trajtimin e pacientëve me dëmtime
kronike të veshkave.
2. Dializa peritoneale ambulatore (CAPD) vazhdimishtë bëhet 4-5 herë në ditë. Ajo ka një
normë të ulët të peritonit.
3. Dializa peritoneale ciklike (CCPD) - i referohet afat të ndryshimit të gjatë pa pajisje
automatike për ciklin e gjatë shkëmbimit të shkurtër me një pajisje automatike për ciklin
e gjatë te natës.
Komplikimet e dializës peritoneale
mekanike (hematoma në traktin peritoneal, gjakderdhje intraabdominale, rrjedhjet e
dializatit përgjatë kateterit, pengesa te kateterit nga gjaku, fibrina,);
infeksionet (peritonit, infeksionet e traktit peritoneal);
kardiovaskulare (hipotension, aritmia, edema pulmonare);
Pulmonare ( pneumonia, atelektaza);
metabolike (hypoalbuminemia, hiperglicemia, hipertriglyceridemia);
Të tjera (skleroza peritoneale, hipotermi, konvulsione)
3.1 Aspektet ushqyese te dializes peritoneale Insuficenca renale acute kronike eshte lidhur me degradimin e karboidrateve , lipideve,
proteinave dhe metabolizmin e urese me nje incidence te larte te keqyshqyerjes , te cilat mund te
jene te renduara me dializen. Thithja e vazhdueshme peritoneale e 100-200 g/dite te glukozes
perkeqson intolerance e glukozes dhe rezistencen periferike ndaj veprimit te insulines.
Hiperglicemia uremike dhe dislipoproteinemia vazhdojne gjate CAPD. Keto anomaly jane me
te shpeshta ne muajt fillestare dhe lidhen me mbingarkesen e glukozes peritoneal. Me rritjen e
triglicerideve kemi ulje te lipoproteinave me densitet te laret (HDL) dhe akumulimi anormal I
kolesterolit. Trajtimi I anomalive te lipideve eshte I veshtire dhe vlerat e uljes se kolesterolit nuk
provohen. Humbja e proteinave ne dialize kontribojn ne bilancin negative te azotit tek keta
paciente . masa e albumines plazmatike dhe masa totale e albumines , si dhe shperndarja e saje
eshte normale ne CAPD.
Kequshqyerja dhe inflamacioni
Dializa peritoneale eshte e lidhur me nje vdekshmeri te larte nga semundjet krdiovaskulare .
Inflamacioni kronik sic deshmohet nga niveli I rritjes se citokinave proinflamatore dhe protein-
Creaktive eshte e zakonshme ne pacientet e PD dhe mund te ndermjetsoje dhe kequshqyerjen.
Teoria e e inflamacionit ka cuar se kemi dy lloje kequshqyerje.
Dializa dhe trasplanti renal 21
Lloji 1 (zakonishte pa semundshmeri ) karakterizohet nga mungesa e inflamacionit, ulje
normale e albumines plazmatike , ulje e katabolizimit te proteinave , konsumi I ulet I ushqimit,
shpenzim normale I energjise ne pushime dhe rritje e stresit oksidante.
Lloji 2 (lidhur me semundshmerin) karakterizohet nga inflamacioni dhe ekzistenca e *cytokines
se shtyre* eshte karakterizuar nga ulja albumines plazmatike , rritje e pushimit dhe dhe
rezistenca ndaje rritjes se mbeshtetjes dhe dializes. Nese stimulimi inflamatore eshte larguar ka
nje permisime ne mirqenie. Konsumimi I dietes duhet te individualizohet por nuk dihet te jete
nje prage I ulet per perdorimin e suplementit enteral. Ushqyerja paraenterale eshte e dobishme
dhe duhet te perdoret ne rastet e shtrimit ne spital dhe ne rastet e nje shkalle te larte te
kequshqyerjes.
3.2 Koncetrati për dializë
Lëngjet për dializë bëhen me përzierjen e mëparshme të ujit të paster i dejonizuar me substancat
koncetruese në përpjestim të caktuar dhe kështu lëngu dializuar i fomuar lëshohet nëpër
segmentin dializues të dializatorit dhe mundëson kalimin e materjeve të dëmshme nga gjaku në
lëngun dializues dhe largimin e tyre nga organizmi dhe njëkohësisht hyrja e mineraleve të cilët
përmirësojnë aktivitetin ( gjendjen acido-bazike ) të organizmit nga lëngu dializues në gjak.
Sistemi proprocinal
Eshtë segmenti shumë i rëndësishëm i makinës dializuese e cila mundëson përzierjen e koncetatit
të dializës dhe ujit të dejonizuar. Në proparcione të caktuar mundësojnë koncentrimin e
dobishëm të mineraleve të caktuara ( Na,K,CI,Ca,Mg ) në lëngun dializues dhe vetë me atë edhe
koncetrimi e mineraleve të njëjta në gjakun e pacientit i cili dializohet.
Kontrolla volumetrike, eshte sistem që kontrrollon sasinë e lëngut të larguar të sistemit
proporcional kontrollohet përmes monitorit për konduktivitet.
Kontrrolla vulumerike
Eshte sistemi që kontrollon sasinë e lengut të larguar gjatë procesit të hemodializës. Makinat
bashkohore e posedojnë këtë sistem me te cilën iket papritmas dhe humbja e pabarabartë të
lëngut cka qe mundet të rezultojnë me kolapsin, rënien e shtypjes dhe me problemet e
vaskualizimit. Sikur që më parë ëdhtë përmendur hemodiazilatori me UF më të madhe se tetë e
kërkon kryesisht perdorimin e aparatin me kontrollim të volumetrik me iu shmangur tërësisht
“tharjes së organizmit “dhe paraqitja e cregullimeve të caktuara.
Dializa dhe trasplanti renal 22
Kerkesat e dietes ushqyese ne dializen peritoneale.
Energji 30-50 kcal/kg IBW ne dite(perfshire kalorit nga glukoza)
Protein 1.1-1.3 g/kg IBW ne dite
Natriumi reth 100 mmol/dite
Kaliumi zakonisht pa kufizime
Fosfori 0.7 -1.2 g/dite
Kalciumi individual (zakonishte jo me pak se 1g/dite)
Hekuri individual varur dhe nga perdorimi I eritropetines
Zinku 15mg/dite
Vitaminat B1(1.5mg/dite) B2 (1.7mg/dite) B6 (10mg/dite) C(60mg/dite)
Niacion ( 20mg/dite)
Acid folik (1mg/dite)
D individual
Table 3
4. Transplanti I veshkave
4.1 Veshtrimi i pergjithshem
Transplantimi I veshkave duhet te konsiderhet I fuqishem per te gjithe pacientet me semundje
kronike dhe ne fazen e fundit te veshkave (ESRD) qe jane te pershtatshme nga ana mjeksore. Nje
transplante I sukseshem I veshkave ofron nje kohezgjatje te jetes dhe eshte me efektive
(ekonomikishte dhe mjeksore) sesa terapia afatgjate e dializes. Transplantimi I veshkave eshte
modalitet zvendesimi I zgjedjes se per pacientet me neuropati diabetike. Nje numer I madhe
semmundjesh jane te afta per shkaterrimin e funksionit renal ne te gjitha grupmoshat. Shkaqet
me te shpeshta te semundjeve te veshkave qe cojn ne transplantim te veshkave jane.
Diabeti 31%
Glomerulonefriti kronik 28%
Semundjet policistike te veshkave 12%
Nefroskleroza (hypertensive) 9%
Lupus eritematoz sistemik(SLE) 3%
Nefriti intersticial 3%
4.2 Prezantimi klinik
Kantidatet e transplantit
Kantidatet per transplante renale I nenshtrohen nje vlersimi te gjere per te identifikuar faktoret qe
mund te kene nje efekte negative ne rezultatin. Ekzistojn programe te ndryshme qe percaktojn
kushtet e pacienteve per te qene kantidat per transplante ne listen e pritjes. Kane ekzistuar
Dializa dhe trasplanti renal 23
kushte semundeshmerie ne kantidate e transplantit me semundshmeri te veshkave qe mund te
perfshihen si me poshte.
anemit hamatologjike (p.sh anemia etj)
anemit e poshteme ose te siperme te traktit GI(p.sh gastritis, ulcera peptike,divertikuloza,
etj)
anomalit hematike(p.sh hepatitet virale B dhe C)
nomalit kardiovaskulare – sistemi kardivaskular eshte I ndikuar thellesishte ne paciente
me deshtim kronike apo ne fund fazen e veshakve, rritja e vdekshmerise eshte ne lidhje
me hipertensionin, semundjet arteriosklerotike te zemres, infarkti I miokardit, insuficenca
kongjestive e zemres dhe hipertrofia e majte ventrikulare.
semundjeve e kockave dhe artikulacioneve –kjo eshte e zakonshme ne keta pacientve per
shkak te niveleve te ulta te kalciumit, fosforit me perqendrime te larta dhe nivelet e larta
te hormonit paratiroid (PTH) ne gjak.
Marrsit e transplantit
Faktorete meposhtem jane te nje rendesie te vecante ne historine e cdo pacienti me nje
transplante organi qe paraqet ne departamentin e emergjences(DE)
sintomat aktuale, sdomos ethet
moshat e transplantit (dmth intervali prej transplantimit)
burimi I organit(dmth te gjalle ose kufoma)
episode te meparshme te refuzimit( e cila mund te te kete rritje te mevonshme
imunosupresioni)
medikamente aktuale
ndryshimet e fundit te mjekimit
terapia imunosupersive
pajtueshmerin me terrapine
infeksionet e meparshme
ekzaminimi I fundit per pacientet e semure
Ethet jane paraqitja me e zakonshme ne pacientet me transplantim. Te jete I vetdijshem se
uremia, hiperglicemia dhe imunosupresante (perfshire steroidet) zakonishte shtypin ose maskojn
ethet. Ne paciente me transplante renale vleresimi I statusit te vellimit eshte paresore.
Hipertensioni dhe takikardia jane te dhena te dukshme per hipovolemi. Edema eshte nje gejndje
me pake e besueshme , hipoalbuminemia nga kequshqyerja kronike, sindromi nefrotik, dhe
semundjet kronike te te heparit, marrje e gaftit te veshkave ne pergjithsi eshte e vendosur ne fose
iliake te djathte ose te majte ne nje pozicion ekstraperitoneal.
Dializa dhe trasplanti renal 24
4.3 Studimet laboratorike
Kantidatet e transplantit
Theksoj identifikimin dhe trajtimin e te gjithave problemve ekzistuese mjeksore qe mund te
rrisin normat e morbiditetit dhe mortalitetit te procedures kirurgjikale dhe te ndikojne negativshte
ne kursin e postransplantit. Pervec nje vlersimi te hollesishem mjeksorem vlersohen ceshtjet
sociale te pacientit per te percaktuar kushtet e qe mund te rrezikojn rezultatin e tarnsplantit, te
tilla si kufizimet financiare dhe te udhtimit ose nje model I mosperputhejes.
Komponenentet perkates perfshihen si ne vijim.
biokimiket e gjakut
testet e funksinit te melcise
analizat e gajkut complete(CBC)
profili I koagulimit
Nje profil infektiv duhet te perfshijne si ne vijim.
serologjia e hepatitit B dhe C
serologjia e virusit Estein-Barr (EBV), imunoglobulina M (IgM) dhe imunoglobulina
G(IgG)
serologjia e citomegalovirusit (CMV) (IgMdhe IgG)
serologjia e virusit Varicella –zoster (VZV) (IgM dhe IgG)
testi per sifilizin
HIV
turbekulina –prove ne lekure per turbekulozin
4.4 Marrsit e transpalntit
Marre studimet e meposhtme
Urolitiazis
CBC
Kulturat (dmth gojes, pershtymes, urines, gjakut)
Antitrupave titri CMV
Procedurat diagnostike
Nje ekzaminim I plote kardiak, duke perfshire angiografin, nuk eshte e nevojshme per cdo
paciente. Individet me nje histori te rendesishme, simtoma, diabet tipi 1, ose semundje
hypertensive renale duhet ti nenshtrohen nje vleresimi te plote per te parandaluar semundjet
Dializa dhe trasplanti renal 25
arteriale koronare(CAD). Nje studim tregoi se kantidatet diabetic me disfunksion renal shpesh
kane faktoret e rresikut kardiovaskulare me nje gjase te larte per CAD. Ne kete studim, gjetjet
angiografike te CAD ishin parashikuese e ngjarjeve te medha negative kardiake. Procedurat e
meposhteme jane treguar .
12-te coje elektrokardiografi(EKG)
Radiografi toraksi (me pamje postero-anterior dhe laterale)
Ekografi 2-dimensionale me Doppler
Arterigrafi koronare
Procedura te vecanat mund te kerkohen ne paciente me rezulatate te vecanta si vijon.
Endoskopi gastrointestinal
Kolonoskopi
Ultrasonografi e veshkave amtare
Studime e arterieve me Doppler
Testet e funksioneve te pulmoneve
Studimet karotde duplex
Studimi I presionit- rrjedhjes urodinamike
Vlersimi imunologjik
Vlersimi imunologjik perbehet nga 4 perbersit e meposhtem
Percaktimi I grupit te gjakut ABO
Antigjen leukocitar human (HLA)
Shqyrtimi I serumit per antitrupa te fenotipit HLA
Crossmatching(prova e pajtueshmeris se gjakut)
Grupi I gjakut ABO vendosmerishte eshte perdorur per te percaktuar nese pacienti eshte nje
objektiv I mundshem I qarkullimit te antitrupave anti-citoksike ABO. Transplantimi neper
grupet e gjakut te pajtueshme mund te rezultoje ne refuzimin humoral te ndermjetsuar
hiperakut.
4.5 Vleresimi i pershtatshmerise se donatoreve
Kerkesa ne rritje per organet e donatoreve dhe permisimete ne imunologjine e transplantit e
kane zgjeruar ne mase te madhe mbledhjen e pacientve te lijshem per te dhuruar organet.
Kunderindikimet absolute per te dhuruar organet jane:
Infektimi me HIV
Sepsin
Dializa dhe trasplanti renal 26
Sistemin nervore qendrore(CNS) malinj
Mosha e avancuar eshte nje kundraindikacion relative
OPOs shumica e tyre nuk rezultojne solid te organit nga individet me te vjeter se 7 vjec.
Ekzaminimi I para nje transplantit I nje donatori potencial duhet te perfshije ekzaminimet per
agjentet infektiv te transmetueshem si herpesvirus (CMV cytomegalovirusit, herpes virus
simplex HSV, dhe Estein-Barr virus (EBV), HIV, hepatiti A,B,C,D dhe E, qelizat-T te tpit
limfotropik.
Terapia imunosupresive
Te gjithe marrsit e transplantit te veshkave kerkoje marrjen e medikamenteve imunosupresore
per te parandaluar nje pergjigje te qelizave –T autoimmune te refuzimit. Qellimet jane per te
parandaluar refuzimet acute dhe kronike , per te minimizuar toksicitetete e ilaceve dhe normat e
infektimit dhe malinjizimit, per te arritur shkallen me te laret te mundshme te pacientit dhe
mbijetesen e organit te marre. Agjentet imunosupresore mund te ndahen ne 2 kategori te gjera si
vijon.
Agjentet induksion antireaksion
Agjentet imunoterapik te mirembajtjes
Nuk ka konsensus se cili protokoll imnosupresiv eshte me I mire, dhe cdo program
transplantimi perdore kombinime te ndryshme.
4.6 Ndjekja mjeksore
Qellimi mjeksore afat shkurter dhe afatgjate eshte te mundesoje mbikqyrjen per shenjat edhe
simptomat e disfunksionit te alograftit te veshkave. Disfunksioni parenkimal ka shume shkaqe ,
si dhe diagnoza diferenciale duhet te trajtohet ne menyre sistematike. ,anifestimi klinik eshte
zakonishte nje rritje e vlerave te kreatinines ne serum. Konsideratat klinike jane si me poshte
Refuzimi
Nefrotoksiciteti I klacineurin inhibitoreve
Rishfaqja e semundjeve te veshkave amtare
Intervali kohor mes transplantimit dhe shfaqjes se rritjes se kreatinines eshte shpesh I dobishem
ne percaktimin e etiologjise se disfunksionit te grftit te marre. Nefrotoksiciteti I ciklosporine
inhibitoreve kalcineurin dhe takrolimus eshte I lidhur me dozen. Here pas here duhet kryer nje
biopsy e alogaftit renal eshte I nevojshem nese niveli I kreatinines plazmatike qe nuk I pergjigjet
nje reduktimi ne doze.
Dializa dhe trasplanti renal 27
Sindromi hemolitik uremik (HUS) dhe mikroangipatia trombotike(TMA) mund te ndodhe ne
vendosjen e e lendimit e ndotelial lidhur me inhibitoret kalcineurin dhe zhvillimin e infeksionit
te CMV.
4.7 Komplikimet e transplantit
Permisimet ne teknikat kirurgjikale dhe ardhjen e shume agjenteve te fuqishem imunosupresiv
kane zvogeluar komplikimet e transplentit te veshkave. Theksi me I madhe tani eshte vendosur
ne parandalimin e komplikimeve te mevonshme. Kjo eshte arritur ne vendosjen ambulatore
nepermjet vlersimit rutin te te pacienteve te cilet kane marre transplantet. Imunosupresioni
sistemik kronik eshte nje thike me dy presa. Efektete e njejta te imunosupresorve qe perngoje
mohimin e alograftit paraqesin nje rrezik zhvillimin e milinjizimit dhe semundjeve infective.
Survejimi rutin I kancerit eshte e detyrueshme per te sigururar diagnozen e shpejte dhe trajtimi
te cdo malinjizimi.
Disfunksioni i alograftit dhe refuzimi
Deshtimi I alograftit eshte nje nga shkaqet eme te zakonshme te fund-fazen e semundjes
renale(ESRD), kontabilitetit per 25% te te gjithe paceintve qe presin transplantimin e veshkave.
Transplantete e veshkave mund te deshtojen te gjitha per te te njejtat arsye qe veshkat amtare
bejne, si dhe per arsye unike.
Refuzimi hiperakut
Refuzimi hiperakut I alogaftit te veshkave mund te ndodhe ne sallen e operacionit brenda oreve
te transplantimit, kur behet marrje grafti lara-lara. Ky lloj refuzimi eshte per shkak te
perputhshmerise se panjohur e gupeve te gjakut A,B,AB,O ose ne nje pozitiv crossmatch T-
qelizave(klasa e njeriut leukeocit antigjen HLA mosperputhje)
Refuzimi akut
Refuzimi akut shfaqet brenda 6 muaj te pare pas transplantimit dhe prek rreth 15 % te veshkave
te transplantuara . refuzimi eshte dytesor per sensibilizimin paraprak autoantigeneve(okulte T-
qelizave crossmatch) te donatoreve ose nje pozitiv B-qelizave crossmatch. Afersishte 20% e
pacienteve me transplante perjetojen episode te refuzimit.pacientet me ulje te prodhimit te urines,
hypertension, dhe leukocitoze te bute. Rritja pritet ne nivelin e kreatinines mund te vonohet ne
refuzomin akute. Ethe, enjtje e gaftit te marre, dhimbje mund te verehen ne episode refuzimi te
renda. Diagnoza perfundimtare mund te varet nga biopsia e graftit. Refuzimi I graftit eshte
trajtuar me nje doze intravenoze seroide per 3-5 dite.
Refuzimi kronike
Dializa dhe trasplanti renal 28
Refuzimi kronik ndodhe ne me shume se nje vite pas transplantit dhe eshte nje shkak I madhe I
humbjes se alograftit. Kjo manifestohet me ulje dhe perkeqsim te ngadalshem te funksionit
renal, karakterizuar nga ndryshimet histologjike qe perfshijne tubulat renale , kapilaret,
interstitiumit. Diagnoza vendoset duke bere biopsy te veshkave dhe trajtimi varet nga shkaku I
identifikuar. Aplikimi I agjenteve antireaksion konvencional(psh kortikosteroidet apo antitrupat
e antiT-qelizave) nuk duhet per te ndryshuar kursin progresiv.
5. Rezultate dhe diskutime
5.1 Raporti sipas seksit
Ne shume studime kombetare dhe nderkombetare rezulton se meshkujt jane shume me te prekur
se sa femrat, kjo per shume e shume arsye duke filluar nga aktiviteti i rende fizik deri ne ceshtje
hormonale.
Numri i pacienteve te ndare sipas
seksit.
Meshkuj 115
Femra 70
Table 1
65%
35%
Raporti meshkuj /femra.
65% Meshkuj
35% Femra
Grafik 1
Dializa dhe trasplanti renal 29
Gjithashtu dhe ne studimin e marre aktualisht kemi nje raport afersisht ½ (femer / mashkull)
Fenomeni I kësaj sëmundje tek meshkujt është mosha ku preken meshkujt mbi moshën 50 vjeç.
5.2 Shkaqet e hemodializes
Etiologjia e semundjeve renale eshte e rendsishme sepse patologjite paresore te veshkave
ndikojn ne rezuktatin e semundjes dhe perseseritjen e saje.
Semundjet me te shpeshta qe te cojne ne hemodialize Inf. Urinare 115 pacient
Diabeti melitus 30 pacient
Hipertensioni 20 pacient
Anomalite kongenitale 10 pacient
Nefritet medikamentoze 5 pacient
Tumoret renale 4 pacient
Vaskulitet 1 pacient
Table 2
Grafik 2
0
20
40
60
80
100
120
Semundjet me te shpeshta qe te cojne ne hemodialize
Dializa dhe trasplanti renal 30
Faktor I rëndësishëm, është rritja e incidencës me popullatën e përgjithshme të semundjeve
kronike, ku më të rëndësishme janë:
Infksionet kronike dhe te shpeshta te pa trajtura, te traktit te siperm dhe te poshtem
urinare
Diabeti melitus tipi II
Hipertensioni Arterial (HTA) zakonisht mbi vlerat 150/100 mmHg tek mbi 50 vjec, dhe
mbi 140/90 mmHg tek mashat e reja jane vlera qe duhet te shqetesohemi dhe te
drejtohemi tek mjeku kardiolog.
Anomalite kongenitale eshte faktor tjeter i shpeshte qe shihet ne pacientet ne
hemodialize, por Check Up dhe kontrollet e herepashershme kane bere qe paciente te jene
te informuar per gjendjen e tyre shendetesore duke filluar mjekimin qe ne fazat e para, pa
arritur ne fazat ku sherimi eshte i pa mundur.
Tumoret renale apo tumore te tjera qe metastazojne ne veshka cojne pacientin ne menyre
indirekte ne hemodialize per shkak te uljes se filtrimit glomerula dhe renje e fuksionit te
veshkes, dhe ne menyre direkte kur kemi nefroktomi si pasoj e mases tumorale.
Nefritet medikamentoze jane vene re kohet e fundit dhe eshte ne rritje per shkak te
perdorimit kronik te medikamenteve te ndryshme por kryesisht nga medikamentet
antiinflamator josteroidal (NSAID).
5.3 Jetegjatesia ne hemodialize
Kohëzgjataja në hemodialize eshte një obejkt tjetër I studimit. Vihet re, që ecuria e pacientëve
tonë të trajtuar me HD, është relativisht e mirë, ku gjejmë një trajtim deri në 20-vjeçarë të këtyre
pacientëve dhe qe nderkohe jane ne gjendje shume te stabilizuar, ku mundin te kryejne aktivitetet
ditore te tyre normalisht, madje edhe punojne pune te te lehta qe nuk kundreinduktohen ne rastin
e hemodializes
Jetegjatesia ne Hemodialize
Vitet Pacientet Gjinia
M F
1-3 vjet 43 25 18
3-5vjet 22 10 12
5-7 vjet 35 25 10
7-10 vjet 65 40 25
10-15 vjet 15 10 5
15-20 Vjet 5 5 0
Totali 185 Pacient 115 Meshkuj 70 Femra
Dializa dhe trasplanti renal 31
Duhet theksuar qe shumica e pacienteve qe vdesin ne vitet e para te trajtimit te dializes, vdesin
si pasoje e komplikacioneve dhe te gjendjes se renduar qe pacienti ka patur para se te futet ne
HD, por ajo qe ka rendesi eshte qe shikohet nje numur i madh pacientesh me vite te tera ne
trajtimin e dializes
Kjo eshte me te vertete dicka shume e mire dhe qe te gjithe pacientet nuk duhen te rendohen nga
ana pikologjike por duhet ta marrin me sportivitet sikur jane 4 ore aktivitet normal dhe jo kater
ore trajtim.
Videt re nje ulje e vdekshmerise te pacienteve te hemodializes nga viti ne vit , dhe ndodh per
shume e shume arsye duke filluar nga rritja e tekmologjise dhe dalja ne treg e firmave me nje
efikasitet me te larte dhe filtra dializante shume here me te persosur se ckane qene dhe jane ne
treg, ku keta te fundit ndikojne direkt ne shendetin dhe normalisht edhe ne jetegjatesine
pacienteve dializant.
Pika e dyte qe rezulton me rrritjen e jetegjatesise se dializanteve eshte edhe kualifikimet e
personelit pikerisht ne fushen e demodializes ne nje standart evropian, dhe me njohyrite me te
fundit ne fushen e hemodializes.
0
10
20
30
40
50
60
70
1-3 vjet 3-5vjet 5-7 vjet 7-10 vjet 10-15 vjet 15-20 Vjet
Jetegjatesia nen trajtimin e dializes
Femra
Meshkuj
Dializa dhe trasplanti renal 32
Vdekjet nga 2010 deri ne 2014
Viti Vdekjet Gjinia
M F 2010 8 vdekje 6 2
2011 4 vdekje 4 0
2012 5 vdekje 3 2
2013 4 vdekje 3 1
2014 1 vdekje 1 0
Totali 22 17 5
Pika e trete e rendesishme eshte edhe kalimi i hemodializes ne sektorin privat , ku kjo e fundit
ploteson te gjitha kushtet e pacientit, si nga ana shendetesore , pikologjike , higjena etj etj e
gjitha kjo duke u thyer ne nje shendet te mire te pacientit, dhe optimist se nje dite do behet me
mire.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
2010 2011 2012 2013 2014
Numri i vdekjeve ne 4 vite 2010-2014
Dializa dhe trasplanti renal 33
5.4 Rritja e numrit te dializanteve.
Pacientet qe i nenshtrohen trajtimit me hemodialize eshte vene re qe po vine ne rritje nga dita ne
dite, mbase edhe shume here me shpejt se cishte menduar.
Megjithese jane hapur shume qendra hemodialize si ne shtet dhe ne privat ne qytete te ndryshme
20% e pacienteve verdallisen derisa te gjejne nje vend bosh, kjo tregon per nje rritje te shpejte
e te semureve me IRK grades se fundit nga shkaqet qe tashme jane te njohura duke filluar nga
edukata e ulet shendetesore e shqipetareve, ulja e jetes aktive dhe rritja e jetes sedentare,
konsumimi i produkteve te konservuara dhe jo bio, uji i ndotur sidomos ne qendrat e banuara si
edhe semundje te tjera primare qe cojne ne IRK kronike si diabeti, HTA.
Dhe grafiku megithese nuk eshte ne nivel kombetar, por thjesht te nje qendre dialize tregon nje
rritje te menjehershem sidomos 2 vitet e fundit.
Nr. I pacienteve nga 2010 -2014 nen trajtimin e dializes
Viti Femra Meshkuj
2010 4 11
2011 15 33
2012 21 49
2013 40 90
2014 60 125
Totali 60+125=185
0
20
40
60
80
100
120
140
2010 2011 2012 2013 2014
Nr. i pacienteve nga 2010 - 2014 nen trajtimin e dializes
Femra
Meshkuj
Dializa dhe trasplanti renal 34
5.5 Mosha me e prekur
Gjithashtu edhe mosha qe preket me shume nga IRK kronike grades se fundit eshte nje
karakteristike tjeter qe mund te gjejne ne pavionet e hemodializes.
Nr. I pacienteve sipas grup moshave
Grup moshat Pacientet
20-30 10
30-40 15
40-50 31
50-60 45
60-70 30
70-80 12
Totali 185
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80
Numri i pacienteve qe trajtohen me hemodialize ne
spitalin °American Medical Center° Durres sipas
grup moshave.
Dializa dhe trasplanti renal 35
5.6 Aksesi me i perdorshem per kryerjen e HD
Aksesi I hemodializes ka nje rendesi te vecante ne pastrimin filtrimin dhe heqen e likideve te pa
nevojshme per trupin. Duhet theksuar se fistula eshte aksesi me I preferuar si nga vete pacientet
por si edhe nga vete stafi shendetesor per shkak te avantazheve te shumta qe paraqet. Ne
grafikun e meposhtem po paraqesim shperndarjen e aksesit te hemodializes ne 185 paciente te
marr ne studim.
Shperndarja e aksesit te hemodializes ne 185 rastet e marra ne studim
Fistul 144 pacient
Graft 6 pacient
Kateter 35 pacient
144
6 35
Shperndarja e aksesit te hemodializes ne 185 rastet e marra ne studim
Fistul
Graft
Kateter
Dializa dhe trasplanti renal 36
5.7 Kohezgjatja e sances dhe shpeshtia e tyre
Kohezgjatja e sances dhe shpeshtia percaktohet nga mjeku referues dhe ndjekes i pacientit ne
baze te analizave mujore. Azotemia, kreatinemia, fosfatemia, kalemia, kalcemia si edhe sasia qe
pacienti vazhdon te urinoje per 24 ore jane baza e percaktimit se sa do te zgjase seanca e
hemodializes dhe se sa seanca do te kryej ne jave.
Seanca e hemodializes variojne nga 3 deri ne 4:30 ore ne varesi te gjendjes se pacientit por qe
nje dialize normale eshte 4 ore, ku aplikohet edhe jashte shteti.
Nje rendesi te vecante ne nje filtrim te mire luan rrol edhe tipi i makinerise dhe membranat e
filtrit dializant
5.8 Shpërndarja gjeografike
Eshte shume e rendesishme qe te percaktohet qyteti apo vendi ku kjo semundje eshte me
prezente ku te merren edhe masa paraprake, dhe kryerjen e aktiviteteve shendetesore ne menyre
qe ta parandalojne.
Tabela e meposhtme shpreh qytetet me te prekur nga pacientet qe kryejne dialize.
160
20 5
Shpeshtia e seancave HD ne jave per rastet e marra
ne studim
3 here ne jave
2 here ne jave
4here ne jave
145
40
Gjatesia e seanses HD ne 185 pacient te marre ne
studim
4 ore
3:30 ore
Dializa dhe trasplanti renal 37
Vendet me te prekura nga Hemodializa
Qarku Pacientet
Kavaje 52
Berati 27
Dibra 11
Durres 32
Elbasan 10
Fier 7
Gjirokaster 0
Korca 11
Kukes 12
Lezha 7
Shkodra 3
Tirana 12
Vlora 2
0
10
20
30
40
50
60
Vendet me te prekura nga Hemodializa
Dializa dhe trasplanti renal 38
5.9 Dializa peritoneale dhe statistikat
Dializa peritoneale ka avantazhet dhe disavantaxhet e veta sic do trajtim tjeter , fillimi I dializes
peritoneale veret nga shume faktore te ndryshem duke filluar nga vendosja e diagnozes dhe me
ecurine e semundjes dhe pikerisht me stadin e perparimit te isuficences renale.
Dializa peritoneale kryhet disa here ne 24 ore ne interval te percaktuara nga mjeku ndjekes I
pacientit, ne varsi te semundjes dhe nevojave te eleminimit dhe filtrimit te gjaku.
Ne momentin kur dializa peritoneale nuk ploteson nevojat e filtrimit dhe te eleminimit te
likideve dhe substancave te pa nevojshme atehere paciantit i indikohet hemodializa, dhe
menjehere nga ky moment pacienti duhet te pergatitet pet te bere aksesin e hemodializes.
Pacientet qe kane kryer dialize peritoneale para hyrjes ne hemodialize
Meshkuj 8 pacient
Femra 14 pacient
Ne studimin respektiv qe une kam marre rezulton qe nga 185 paciente vetem 22 paciente kane
kryer dialize peridoneale, ku shumica jane diagnostikuar dhe kuruar jashte shtetit, pasi ne
shqiperi ende nuk preferohet shume dializa peritoneale
HD 163 88%
Meshkuj 8
4%
Femra 14 8%
DP, 22
Pacientet qe kane kryer dialize peritoneale para hyrjes ne hemodialize
HD
Meshkuj
Femra
Dializa dhe trasplanti renal 39
5.10 Nr. trasplanteve renale nga 2010 – 2014
Ne rastet qe une kam marre ne studim nga 185 pacient veten 15 prej tyre kan kryer trasplant
renal 11 meshkuj dhe 4 femra vlen te theksohet se shumica kane qene nen trajtimin me dialize
nderkohe qe kane kryer trasplantin renal.
Komplikimet e operacionit jane shkaqete e zakonshme te deshtimit te graftit brenda 12 javeve te
para pas transplantit. Rezultatet periodike te semundjes renale ne me pak se 4% te deshtimeve te
shartuara , por do te jete nje etiologji e rendsishme e njekohshme e deshtimit te veshkave.
Refuzimi eshte I lidhur kryesishte me me aktivizimin e qelizave T te cilat nga ana tjeter do te
stimulojne atitrupat specifike kunder graftit te mare.sindroma te ndryshme klinike te refuzimit
mund te lidhen me gjatesin e kohes pas transplantmit.
170 4
11
15
Dializantet qe kane kryer trasplant ne 185 rastet ne shqyrtim
Femra
Meshkuj
0
2
4
6
8
10
12
4
11
4 refuzime nga 15 trasplante gjithesej
Dializa dhe trasplanti renal 40
Shikohet qe edhe trasplantet renale nuk japin garanci per fuksionimin e tyre ne rastet e studimit
qe kam bere vetem 11 paciente vazhdojne jeten rregullisht nen mjekimin rigoroz, kurse pjesa
tjeter i jane rikthyer perseri dializes
.
6. Konkluzione
Ne perfundim kemi arritur ne disa konkluzione te mbeshtetura nga literatura si dhe te vertetura
ne baze te te dhenave statistikore.
Numeri i te diagnostikuar me IRK kronike dhe si pasoje edhe pacientet nen trajtimin e
hemodializes eshte rritur dhe sidomos 5 vjecarin e fundit kemi nje rritje mjaft te shpejte,
megjithese diagnostikimet e hereshme dhe edukimi mjeksor ne shqiperi ka filluar te
praktikohet.
Seksi me i prekur rezulton te jete meshkujt madje 2 here me shume se sa femrat kjo per arsyje
nga me te ndryshmet duke filluar nga ajo hormonale , gjenetike , semundje te tjera paresore qe
kane cuar ne demtimin e veshkave si diabeti, HTA etj .
Mosha me e prekur rezulton te jete 50-60 vjec, por qe vihet re nje rritje edhe ne moshat e reja
20-30 vjec , por gjithesesi 40% e ze grup mosha 50-60 vjec
Jetegjatesia nen trajtimin e dializes eshte relativisht e ndryshme dhe vlen te theksojme qe kohet
e fundit jetegjatesia po rritet si pasoje e teknologjise se re dhe kalimit te hemodializes ne
sektorin privat, mesatarisht mund te jetoje 7-10 vjet, por qe gjejme edhe pacient prej 20 vjetesh
nen trajtimin e dializes dhe ne gjendje te mire shendetesore
Shkaqet kryesore te futjes nen trajtimin ne hemodialize jane infeksionet e shpeshta te pa
trajtuara urinare , diabeti, hipertensioni arterial, anomalite kongenitale, tumoret dhe nefritet
medikamentoze.
Shikohet nje ulje e vdekshmeris megjithese numri i dializanteve sa vjen e po rritet, kjo per arsyet
te permendura me lart duke filluar nga trajtimet dhe aplikimi i njohurive me te fundit nga
personeli shendetesor, si edhe kujdesi i vecante qe i jep sistemi privat pacienteve me dialize.
Aksesi me i preferuar nga personeli dhe vete pacienti dhe me me efektivitet me te larte eshte
fistula kjo vertetohet eshe nga statistikat ku 64% e pacinteve rezultijne me fistul, ku shumica prej
tyre ndodhen ne pjesen radiale.
Nje konkluzion tjeter eshte qe ne shqiperi ne pergjithesi dializa peritoneale nuk eshte ne shkalle
te larte trajtimi duke e krahasuar me vendet jashte pra nga 185 paciente vetem 12% e ketyre
pacienteve kane kryer dialize peritoneale.
Dializa dhe trasplanti renal 41
Numri i transplanteve ne shqiperi eshte shume i ulet , vetem 8% e te gjithe pacienteve arrijne te
kryejne transplante renale, dhe ku 5% behen jashte shteti tone si ne itali , greqi, turqi dhe kohet e
fundit eshe ne pakistan dhe kazakistan.
Ajo cka eshte me shqetesuese eshte qe pas trasplantit vetem 20% e pacienteve kane rezultate te
mira pjesa tjeter rikthehet perseri ne trajtimin e hemodializes.
7. Rekomandime
Mbas studimit dhe duke u mbështetur në literaturën përkatëse rekomandoj:
Qe te krijohet nje database i sakte i pacienteve dializant ne menyre qe studimet qe behen te
arrijne ne nje perfundim sa me konkret dhe te sakte.
Paciente qe kane te trasheguar nga te afermit semundjet renale duhet te kryejne vizita rutine dhe
berja e anazizave rregullisht.
Të bëhet një edukim shëndetësor në popullatë në rrugë të ndryshme vizive auditive ne lidhje me
ushqyerjen, peshën, aktivitetet ditore etj.
Të bëhet një edukim shëndetësor në lidhje me duhanin dhe abuzimi me pijet alkolike dhe lendet
narkotike dhe të këshillohen për lënien e tij në mënyra të ndryshme
Të bëhet një check-up i herëpashershëm i popullatës në rrezik që mund të jetë e lidhur me
sëmundjet renale , dhe pacientet qe vuajne nga diabeti ,HTA, nefrite apo gure ne veshka duhet te
kryejne check-up te te regullt
Diagnostikimi dhe trajtimi i semindjeve renale qe me sintomen e pare largon pacientin nga
njehere e pergjithmone nga IRK kronike.
Te besh nje kujdes infermieror te sakte dhe shpres dhenes pasi per keta paciente eshte shume I
domosdoshen se sa ne pavionet e tjera spitalore
8. Abstrakt
Hyrje. Realizimi I nje veshke artificiale sa me te persosur per kryerjen e funksionit te veshkave
natyrale ka qene dhe eshte nje nder objektivat e mjekesise dhe shkences , pasi numeri i te
semureve me IRK kronike eshte ne nje shkalle shume te larte dhe qe sapo vjen dhe po rritet
mbare boten.
Qëllimi i studimit; Njohja me procesin e dializës si metoda kryesore e zevëndësimt te organit të
veshkës kur funksioni i saj eshte tersishtë i dëmtuar
Njohja e zonave gjografikisht me te prekure nga dializa dhe kryesisht nga semundjet e sistemit
renal, qe cojne ne disfuksion te kesaj te fundit.
Dializa dhe trasplanti renal 42
Paraqitja e disa të dhenave statistikore të pacientëve që përdorin dializen.
Përcaktimi i standarteve të kujdesit infermierore për pacientët qe trajtohen me dializë.
Metodologjia e studimit statistikor; Studimi eshte retrospektiv, pasi jane marre ne studim 185
kartela pacientesh qe kryejne seancat e dializes ne spitalin “ Amerikan Medical Center” Durres
me nje distance kohore prej 4 vjetesh duke filluar nga 2009 dhe deri me sot.
Kartelat janë vëzhguare me kujdes në të gjithe komponentët ,duke filluar nga anamneza,
historiku i sëmundjes së pacientëve, sa kohë kanë qe trajtohen me dializë, sa herë vijnë dhe
trajtohen etj.
Konkluzionet. Numri i larte i te diagnostikuar me IRK, gjinia me e prekur rezulton seksi
mashkull. Kemi nje ulje te vdekshmerise vitet e fundit, dhe aksesi me i perdorshem jane fistulat
radiale. Numri qe kryen trasplant eshte shume i vogel me nevojat qe kerkohen
Fjalë kyç. IRK, Hemodializ, Dializ peritoneale, Trasplant.
Biblografia
Bergamo Collaborative Dialysis Study Group (1991). Acute intradialytic well being:
result of a clinical trial comparing polysulfone with Cuprophan. Kidney International 40 ,
714–719.
Bonomini, V. et al . (1985). Benefits of early initiation of dialysis. Kidney International
17 (Suppl.), S57–S60.
Buoncristiani, U. (1998). Fifteen years of clinical experience with daily haemodialysis.
Nephrology, Dialysis, Transplantation 13 (Suppl. 6), 148–151.
Burkart, J. M. et al . (1996). Solute clearance approach to adequacy of peritoneal
dialysis. Peritoneal Dialysis International 16 , 457–470.
Cambi, V. et al . (1975). Short dialysis schedules (SDS)—finally ready to become
routine? Proceedings European Dialysis Transplantation Association 11 , 112–120.
Canada-USA (CANUSA) Peritoneal Dialysis Study Group (1996). Adequacy of
dialysis and nutrition in continuous peritoneal dialysis: association with clinical
outcomes. Journal of the American Society of Nephrology 7 , 198–207.
Oliver, M. J., Edwards, L. J., and Churchill, D. N. (2001). Impact of sodium and
ultrafiltration profiling on hemodialysis-related symptoms. Journal of the American
Society of Nephrology 12 , 151–156.
Paniagua, R. et al . (2002). Effects of increased peritoneal clearances on mortality rates
in peritoneal dialysis: ADEMEX, a prospective, randomized, controlled trial. Journal of
the American Society of Nephrology 13 , 1307–1320.
Dializa dhe trasplanti renal 43
Pierratos, A. and Ouwendyk, M. (1999). Nocturnal hemodialysis: five years later.
Seminars in Dialysis 12 , 419–423.
Popovich, R. P. et al . (1976). The definition of a novel portable/wearable equilibrium
dialysis technique. Transactions American Society of Artificial Internal Organs 5 , 64–
66.
Salem, M. and Mujais, S. K. Dialyzers. In Dialysis Therapy (ed. A. R. Nissenson and R.
N. Fine), pp. 65–72. Philadelphia: Hanley and Belfus Inc., 1993.
Shemesh, O. et al . (1985). Limitation of creatinine as a filtration marker in
glomerulopathic patients. Kidney International 28 , 830–834.
Spalding, E. M., Chamney, P. W., and Farrington, K. (2002). Phosphate kinetics
during hemodialysis: evidence for biphasic regulation. Kidney International 61 , 655–
658.
Van Tellingen, A. (2001). Long-term reduction of plasma homocysteine levels by super-
flux dialyzers in hemodialysis patients. Kidney International 59 , 342–347.
Widjaja, A. et al . (2000). Free serum leptin but not bound leptin concentrations are
elevated in patients with end-stage renal disease. Nephrology, Dialysis, Transplantation
15 , 846–850.
Williams, A. W., O'sullivan, D. A., and McCarthy, J. T. (1999). Slow nocturnal and
short daily hemodialysis: a comparison. Seminars in Dialysis 12 , 431–435.
Nephrology Nursing Standards and Practice Recommendations. Canadian
Association of Nephrology Nurses and Technologists. Retrieved 2010-09-08
Treatament for peritoneal dialysis-associated peritonitis.
Antimicrobial agents for preventing peritonitis in peritoneal dialysis patients.
Dializa dhe trasplanti renal 44
Përmbajtja
Falënderime ............................................................................................................ Error! Bookmark not defined.
Qellimi, metoda, objektivat ............................................................................... Error! Bookmark not defined.
Historiku ...................................................................................................................................................................... 4
1:Veshkat ..................................................................................................................................................................... 6
1.1. Funksionet e veshkave ........................................................................................................................ 6
1.2. Si punojne veshkat .............................................................................................................................. 7
2:Dializa ........................................................................................................................................................................ 7 8
2.1.Hemodializa ............................................................................................................................................. 8
2.2.Aspekti teknik i hemodializes .................................................................................................................. 9
2.3.Akseset e hemodializes ............................................................................................................................ 9
2.4.Kujdesi per kateterin .............................................................................................................................. 10
2.5.Kujdesi per fistulen dhe graftin .............................................................................................................. 11
2.6.Largimi i lendeve te tjera toksike nga dializa ........................................................................................ 11
2.7.Efekti i dializes dhe probleme te vecanta klinike ................................................................................... 13
2.8.Komplikimet sistemike .......................................................................................................................... 14
2.9.Komplikacionet lokale ........................................................................................................................... 14
2.10.Heparizimi gjate hemodializes ............................................................................................................. 15
2.11. Proçesi infermieror ne pacientet me dialize ........................................................................................ 17
3:Dializa peritoneale .............................................................................................................................................. 18
3.1. Aspektet e ushqyrjes te dializes peritoneale ...................................................................................... 20
3.2. Koncentrati per dialize ...................................................................................................................... 21
3.3. Kerkesat e dietes ushqyese ne dializen peritoneale ........................................................................... 22
4-Trasplanti renal ................................................................................................................................................... 22
4.1. Veshtrimi i pergjithshem ....................................................................................................................... 22
Dializa dhe trasplanti renal 45
4.2.Prezantimi klinik .................................................................................................................................... 22
4.3.Marresit e trasplantit............................................................................................................................... 23
4.4.Studimet Laboratorike ........................................................................................................................... 24
4.5 .Vlersimi i pershtatshmeris se donatoreve.............................................................................................. 25
4.6 .Ndjekja mjekesore ................................................................................................................................. 26
4.7 .Disfunksioni dhe refuzimi ..................................................................................................................... 27
5.-Rezultate dhe diskutime .................................................................................................................................. 28
5.1. Raporti sipas seksit ................................................................................................................................ 28
5.2 .Shkaqet e hemodializes ......................................................................................................................... 29
5.3 .Jetegjatesia ne hemodialize ................................................................................................................... 30
5.4 .Rritja e numrit te dializanteve ............................................................................................................... 33
5.5 .Mosha me e prekur ................................................................................................................................ 34
5.6 .Aksesi me i perdorshem per hemodialize. ............................................................................................ 35
5.7 .Kohezgjatja e sances dhe shpeshtia e tyre ............................................................................................. 36
5.8 .Shperndarja gjografike .......................................................................................................................... 36
5.9 .Dializa peritoneale dhe statistikat ......................................................................................................... 38
5.10 .Numeri i trasplanteve 2010 - 2014 ...................................................................................................... 39
6.-Konkluzionet ....................................................................................................................................................... 40
7.Rekomandime ....................................................................................................................................................... 41
8.Abstrakt .................................................................................................................................................................. 41
9.Bibliografia ............................................................................................................................................................ 43