mikro-iktidarın bir fiziği

8/9/2019 mikro-iktidarn bir fizii

1/20

MKRO-KTDARIN BR F Z : HAPSHANEAr. Gr. Abdurrahman SAYG ILI

GRModernite'nin temelinin yaratc biimde ykmak olduu kabul edilir.Modern devlet, modern ncesi ncllerinden farkl olarak gndelik hayatn

ierisine kadar girebilen ve gndelik hayat biimlendirebilen devlettir.Ynetsel kurallarla modern devlet znelerin ve yurttalarn hayatlarnamdahale edebilmektedir. Biimselleme, dnyay yeniden yorumlamak veynetilebilirlii artrmak kaygs ile dnyay oluturan eleri yenidensnflamann bir yoludur1. Bu yol, daima snrlandrcdr ve indirgeyici birsre olarak, gereklii tayin edici niteliklere indirgeyerek kavranr klar.Ksaca muktedir klcdr2. Muktedir klmay da kurumlar aracl ileyapmaktadr. nk kurumlarn bireyleri yeniden ve daima ekillendiricizellikleri vardr3. Kurumlar, bizim yaadmz zamandan nce kurulmuolabilirler, ancak bir insan eylemi ile yaratlp, tekrar tekrar yaratldklar iinvarlklarn idame ettirirler. Ksaca onlar "alkanlk haline gelmipratiklerdir*. u halde tip kurumdan sz edilebilir: Maddi tahsisatkurumlar, buyurgan iktidar (tahakkm) kurumlar ve anlamlandrmakurumlar5.te buyurgan iktidar kurumlarndan zel birisi olan hapishaneleralkanlk haline gelmi pratiklerin grld yerlerdir. Nedense resmisylemde bugne kadar madalyonun tek yz gsterilmitir. Oysa

madalyonun eyann tabiat gerei iki yz vardr. Ve bu iki yzden birisi bir1 Peter Wagner, Modernliin Sosyolojisi zgrlk ve Cezalandrma, ev. MehmetKk, Sarmal Yay., stanbul 1999, s.55.2 I b i d , s . 5 7 .3 Ibid, s. 46.4 I b i d , s . 4 5 .5 Geni aklama iin bkz. Wagner, Modernliin..., s. 48.


2/20

178 SAYGILI Yl 2004ynden bakldnda daima karanlkta kalmaktadr. O halde yaplmasgereken karanlk yzn de nasl grndn ortaya karmaktr.

I. HUKUKSAL UYGULAMA VE PROSEDR B MLEREski Cermen hukukunda, kamusal dava olmad iin ceza davasalmas; ortada bir hakszlk olmas, bir kiinin hakszla uradn ilerisrmesi ya da kurban olduunu gstermesi ve bu iddiada bulunan kiininhasmn belirlemesi artlarna balyd. Cezai kovuturmada otoriteyi temsil

eden hi kimsenin mdahalesi olmazd6. Cermen hukukunda 'hukuk'savann ritel biimi eklinde uygulanmaktayd. Bu yzden de uzlamayavarlmas imkan ritel boyunca mmknd. Eer taraflar uzlama yolunavarma konusunda anlarlarsa bir hakeme bavurarak tazminatn belirlenmesiistenirdi7. Cermen hukukundaki bu usul feodal dnemde de ayn zelliklerigsteriyordu, yani snama sistemi uygulanyordu. Snama sistemine iki kiiarasnda anlamazlk olduunda bavuruluyor; kii ya snamay kabul ediyorya da reddediyordu. Ancak bu kii snamay reddederse davay peinenkaybetmi oluyordu. Dolaysyla snama usulnde her zaman bir kazanan birde kaybeden vard. Bundan karlabilecek sonu, feodal hukukta hkmdiye bir eyin olmad ve bilinmediidir. nk hkmn olumas iinnc kii tarafndan yaplan bir bildirimin olmas gerekir. Oysa busistemde sadece iki kii vardr: tham edilen ve itham eden. Otoritenindorudan mdahalesi olmad iin sre otomatik iler. Otomatik ileyenmekanizma hakikat aramaktan ok gl olann kim olduunu tespit etmeyiamalar. Aslnda sistemin tam olarak amalad hakikatin daima glnnsyledii ey olduunun dorulanmasdr8.

te bu sistem 12. yzyln sonu ve 13. yzyl boyunca yava yava yokolur. Artk yeni hukuksal uygulama ve prosedr biimleri kefedilmitir. Bukeiflerden birisi de soruturmadr. Soruturma bilginin belirli bir biimiolarak grlebilir. Uyguland dnem Karolenj mparatorluunun egemenolduu dneme tekabl eder. Soruturma usul tamam ritellemi,kurallara baldr. Ksaca yle ilemekteydi: Bir uyumazlk ktndaiktidar temsil eden kiiler tarafndan bir uyumazlk ktnda hukukutreyi bilmeye uygun kiiler arlyor ve bu kiiler bir araya _;_-:i::ierekhakikati syleyeceklnine dair yemin ettiriliyorlard9. Daha sonra da bukiiler kendi aralarnda tartyor ve hangi karara vardklar onlarasoruluyordu. Bylece hakikate ulald varsaylyordu. Bu usul Karolenj6 Michel Foucault. "Hakikat ve Hukuksal Biimler", Byk Kapatlma, Michcl Foucault,ev.I. Ergden/F.Keskin, Seme Yazlar 3, Ayrnt Yay., 1. Bask, stanbul 2000, s. 200.7 I b i d , s . 2 0 1 .8I b id , s . 202- 205 .'' Ibid, s. 210; Michel Foucault, Hapishanenin Douu, ev. Mehmet Ali Klbay. mgeKitabevi. 2. Bask. Ankara 200 0, s. 329.


3/20

C.53 Sa.2 MKRO-KTDARIN BR FZ: HAPSHANE 179mparatorluu ktkten sonra ngil tere Kral Fatih Will iam taraf ndank u l l an lm ay a d ev am ed i ld i . Wi l l i am ' n b u u su l k u l l an m a seb eb i ,ngiltere'yi igal eden Norman igalcilerinin sebep olduu itilaflar gidermekve yen i Norman nfus i le esk i Anglo-Sakson nfusu b tn le t i rmekt i .Usuln en byk zellii, ikence metodunu kullanmamasyd 10 .

Soruturma usul iki kken zerinde tekil ediyordu. Bunlardan bir iidari, dieri ise dinsel bir kkendi". Soruturma usul hukuksal bir tekniktenok idari bir teknik olarak grlebilir. Ancak idari teknik nitelendirilmesi 13.yzyldan sonra yerini hukuksal pratie brakacakt.Daha sonra geliecek bu usul snama usuln ortadan kaldrmt. Fakattek bir ist isna i le: nceler i bu usulde grlmeyen ikence, snamadandevralnmt 12 .I I . E S K B R C E Z A L A N D I R M A T A R Z I O L A N AZAP E K T R M E " N N K A L K M A S I N I N B R SO N U C U : D N MGzetleme ve denetleme kurumu olarak i lk hapishane 1596 yl ndaAmsterdam'da alan Rasphuis ' t ir13 . Aslnda bu tar ih hapishane hakknda bir

veri taban salamaktadr . yleyse verilen yl hapishanenin tam da moderndevlete ait bir kurum olduunun ispat iin yeter l i b ir veridir . u haldehap ishane kurumu modern dev le t i inde o r taya kan ve ge l i en b i rkurumdur 14 . Ancak by le b i r tesp i t , bu kurum or taya kmadan ncecezalandrmann ne ekilde ilemekte olduunu irdelemenin gereksiz olduueklinde anlalmamaldr . O halde modern bir kurum olarak hapishaneler inortaya kmasndan nce cezalandrma mekanizmasnn ne ekilde ilediiincelenmelidir .Modern devletin modern bir kurumu olan hapishane pratiinden nceceza land rma; sulu damgasn yiyen bir kiinin eit l i ikenceler le halka

10 Foucault, Hakikat..., s. 211." Ibid, s. 213.12 Ibid, s. 216; Soruturma usulnde ikence bir idari pratik olarak nceleri uygulanmyordu.kence daha sonra uygulanmaya baland.13 Foucau lt, Hapishanenin..., s. 189; farkl bir tarih iin bkz . Ergin.Cinmen, "Tecrit Politikas,F tipi Cezaevi ve Tutukev i", Birikim Dergisi, S. 136, s. 63'de tarih 1588 olarakverilmitir; ayrca daha farkl tarihler iin: Sulhi Dnmezcr/Sahir Erman, Nazari veTatbiki Ceza Hukuku Genel Hkmler, C. II, Beta Yay., stanbul 1997, s. 621-6 22;Encyclopedia Brintannica V. 14, The University of Chicago, p. 1098; mit Koan,Sessiz lm Tabutluklar, Beyin Ykama ve Tecrit Hcreleri, Belge Yay. nsan HaklanDizisi. stanbul 2000. s. 14.14 Ik Ergden, "rnek Bir iddet Mekn: Hapishaneler", Cogito Dnce Dergisi: iddet,S. 6-7, Yap Kredi Y ay ..4. Bask. stanbul 2001. s. 110.


4/20

180 SAYGILI Yl 2004ak yerlerde idam edilmesi eklinde ilemekteydi15 . O dnemde fiillerin,niteliklerine baklmakszn, ounun cezas lmd ve yine bu idamlarn nkoulu ikenceydi. Demek ki ceza sisteminin nesnesi fiziki bedenolmaktayd. damlarn o dnemde kendine has bir zellii daha vard:nfazlar halkn topland byk alanlarda yaplyordu. Bunun anlam halknda infaz srecine katlmasdr. Bylece halk idam edilen kii ile birebirdiyaloga giriyor, idam ynlendiriyordu. Ceza bir enlik, tren havasndainfaz ediliyordu. Halk bazen idam edilen kiiyi yuhalyor bazen de onunlehine tezahratta bulunuyordu16 . Acaba bu dnemde suluya niin azapektiriliyordu? Soru yle de sorulabilir mi: azap ektirmek salt insanlarnhayal glerinin barbarlk ve gaddarlk haline gelmesi midir? Sorununcevab evet olacaksa azap ektirme bir kural ve vahi bir ilem ek lindeanlalacaktr. Ancak byle bir aklamann doruluu tartmaldr. nkazap ektirme uyguland dneme ait bir tekniktir ve deerlendirilebilen,kyaslanabilen, hiyerarik hale getirilebilen belli bir miktarda ac retimidir.Grkemli oluu onun sanatm gibi uygulanmasnn bir ispatdr. Usulayrntl ekilde tasarlanmtr. Hangi krba darbesi ne ekilde ve ne kadararalklarla kurbana indirilecek, azap hangi sray izleyerek sona erecek; tmbunlar hesaplanm ve nceden belirlenmitir. Azap ektirmenin arlklariinde gereklemesi olgusu doruysa da ona ikin olan asl gerek, biriktidar ekonomisinin var olmasdr17.

Ancak zamanla bu seyirlik unsur, ikence su ile ektirilen cezaarasndaki orantszlk yznden, olumsuz bir hale geldi. Halkn daha nceazap ektirilmesindeki ynlendirici rol, sulu lehine acma duygusunadnt18. Ayrca bu azap ektirme trenleri mahkumun taknlna daolanak vermekteydi. nk leceini bilen mahkum bunun verdii fke vecesaretle azna geleni syleyebiliyor ve seyircilerden de destekalabiliyordu19. Dolaysyla bu teknik artk iktidarn iine gelmemekteydi.ktidarn asl amac, sulunun maruz kald ikence sonucu suununhaklln iln ederek kendi cezasn kendisinin onaylamasyd20 . Fakatsulunun lmn arkasna snarak azna geleni haykrmasyla iktidarnoyunu bozulmu olmaktayd. O halde iktidarn yapmas gereken infazneklini deitirerek amacn devamn salamakt. Bu dnmn nesnesi isebedenin tutuklanmas oldu21. Artk azap ektirme kalkmal ya da daha doru15 Michel. Foucault "Byk Kapatlma", Byk Kapatlma, Michel Foucault. ev: I .Ergden/F.Keskin, Seme Yazlar 3, Ayrnt Yay., stanbul 2000, s. 219; Foucault.Hapishanenin s. 38-47.16 Foucault, Hapishanenin..., s. 71-121; Antony Giddens, Sosyoloji, ev. Hseyin zel/CemalGzel, Ayra Yay., Ankara 2000, s. 198.17 Foucault. Hapishanenin..., s. 73-75.l8 Ib id , s . 112-113; Giddens, Sosyoloji, s. 198." Foucault. Hapishanenin..., s. 109.2 0Ibid ,s . 116.2 l I b i d . s . 4 2 .


5/20

C.53S a.2 MKRO-KTDARIN BR FZ: HAPSHANE 181bir ifade ile bu usul dnmeliydi. Bylece ceza seyirlik unsur olmaktankt; yeni bir usul haline geldi. Bu yeni usulde cezalandrma, ceza srecininen gizil paras olma eilimine ynelecektir. iddet bir tiyatro eklinde deil,brokrasi iinde gizli olarak uygulanacaktr22.

Ancak ceza-beden ilikisi azap ektirmedeki ilikiden ok farkl birnitelie sahiptir. Beden artk ama deil ara/arac durumuna getirilmitir.Cezalandrma haklar askya alan bir ekle brnmtr. Kii hem bir hakhem de bir mlkiyet olarak kabul edilen zgrlnden mahrumbraklmtr. Seyir ortadan kalkm ac iptal edilmitir23.Dnm sadece ceza ektirme eklinde yaanmam; cezay infazedenler de deimitir. Celladn yerini teknisyenlerden oluan bir toplulukalmtr: Gzetmenler, doktorlar, papazlar, psikologlar vb24.III . BR KARI IKI: HAPSHANELER YETERNCECEZALANDIRMAMAKTADIRHapishanenin 18'inci yzyln sonlar ve 19'uncu yzyln balarnda birkurum olarak ortaya kyla bu ceza ektirme ekline kar itirazlar ileri

srlmtr. Denilmitir ki bir mahkum su ileyerek iindeki ktl davurmutur. yleyse o dier insanlardan farkl olarak daha fazla acekmelidir. Adil olan da budur. Ancak o hapsedildiinde daha az a kalr,daha az r ksacas ac ekme oran azalr. Hapishane mahkuma yeterinceac vermemektedir25. Mahkum tehlikeli birisidir ki o toplumsal szlemeyibozmu, toplumun kurallarn bile hie saymtr. Buna ramen mahkumhapishane gibi bir ceza ile dllendirilmektedir. Oysa suun cezasnn zac ektirme, detme olmaldr26.Aslnda bu kar klar bir gerei tekrar hatrlatmaktadr. Modernceza mekanizmasnda azap ektirme hl devam etmektedir. Ancak strtlm, yani gizlenmitir. Modern ceza sisteminde cezalarn sertliininhafiflemesi doruysa da kesin olan bir ey varsa o da: "AmacnDeiikliedir 27 .

2 2 Ib id , s .40 -41 .a I b i d , s . 4 3 .2 4 I b id , s . 43- 44 .2 5 I b i d , s . 5 0 .26 Foucault, Byk.... s. 223 ve 233-234.27 Foucault. Hapishanenin..., s. 50.


6/20

182 SAYGILI Yl 2004I V . A M A C I D E E N C E Z A N I N B E D E N Y E R N E K A M E

E T T N E S N E : R U H - S U Cezann amacnn deit ii iddias doruysa ohalde bedenin ikamenesnesinin belir lenmesi gerekmektedir . Bu ikame nesnesini Mably formleetmitir: "Ceza bedenden ok ruha ynelik olmaldr"'*.Bu iddiay hemen kabul etmek, cezalar n sadece bir ynn gstermekanlamna gelir . Oysa ceza hem bedene hem de ruha yneliktir . Ancak butespit yine de ok ey anlatmaktadr : daha nce hi ynelmemi bir nesneninortaya kn .Foucault 'nun deyiiyle:"Sular ve kabaha tler ad altnda hep yasa tarafndan tanmlanm hukuki nesneler yarglanma ktadr; ama ayn zaman da tutkular, i gdler,anorm allikler, sakatlklar uyu msuzluklar, ortam ve kaltnm etkileri deyarglanma ktadr; rza gemeler, ama ayn zaman da cinsel uyumsu zluklarda yarglanmaktad r (...) yle sylenecektir: yarglananlar bunlar deildir;eer bunlar anlyorsa, bunun nedeni yarglamas gereken olaylaraklayabilmek ve znenin iradesinin su iinde ne denli yer tuttuunubelirleyebilmektir. Bu cevap yetersizdir. nk yarglar ve cezalandrlanlarbal gibi onlardr, neden unsurlarnn; arkasnda yer alan bu glgelerdir"29 . te by lece ceza land rma tekine ynel i r . nk mahkum kend is in irefa 'nde tanyacaktr . Eer mahkum tekini yitirirse artk kendisini kontroledemeyecektir ,( l. u h a l d e m e k n s a l a y r m a ( h a p s e t m e ) i l e t i i m iy asak lay a r ak v ey a a sk y a a l a r ak y ab an c l a m ay sa l am ay a a l r .Yab an c l a m a an a i l ev i o lu tu r u r . Yab an c l a m a i l e tekinin grin d i r g en i r , z ay f l a r ve hatta bastr l r 3 1 . Bu n u n en so m u t r n e i

Kal i fo rn iya 'dak i Pelican Bay hapishanesidir . Pelican Bay hapishanesi LosAngeles Times gazetesinin haberine gre, batan baa otomatik olan vemahkumlarn ne gardiyanlar la ne de teki mahkumlarla neredeyse hi yzyze gelme olana tanmayan bir sanat harikasdr 32 . Bauman Pelican Bay' yle anlatyor:"Mah kumlar zaman larnn ounu "kaln beton bloklar ve eliktenyaplm penceresiz hcrelerde geiriyor (....) Hapishane atlyelerinde

2S MABLY G.de. De la legislation, 1789. c. IX, p. 326'dan aktaran Foucault, Hapishanenin....s. 51 .2 9 l b i d , s . 5 2 .'" Cem Kaptanolu. "Panopticondan Ftipine Tecrit", Birikim Dergisi, Hapishaneler:Zuladaki Resmimiz, S. 136, s. 3411 Zygmunt Bauman. Kreselleme Toplumsal Sonularn, ev. Abdullah Ylmaz, AyrntYay., stanbul 1999. s. 121.,2 Ibid. s. 122.

W l * I l , | . ! , I. , l ,( , ii. ..M Ll l-f il HUM


7/20

C.53 Sa.2 MKR O-KTDAR IN BR FZ: HAPSHA NE 183almyorlar; havalandrma yok ve teki mahkumlarn arasnakarmyorlar". Gardiyanlar bile 'camla kapl kontrol noktalarnda kilitlihalde duruyor ve mahkumlarla bir konuma sistemi yoluyla iletiimkuruyorlar' ve mahkum larn gzne, ok nadiren grnyorlar" 33 .

Pel ican Bay 'da mahkumlar o kadar yal t lm t r k i onlar n orada neyapt k lar k imsenin umurunda dei ld i r . nemli o lan onlar n oradakivarlklardr . Bu hapishane dlanmlk i tkis ini vermek iin tasarlanmtr .Yani teknik hareketsizlikletirmektir34 .Pelican Bay ne ilk ne de tek hareketsizlik mekandr. Mimarileri farkl

olsa da tm hapishanelerde ortak bir zelliktir bu. Almanya'da terris t birrgt yesi olan Birgit Hogefeld is imli bir tutuklu yazd bir mektuptacezann ruha ynelik amacn yle tasvir ediyor:"Tecrit insanlarda, (tutsakta), baka insanlarla hibir zaman birlikteolamayacaksn, sadece kendinle yalnz kalacaksn etkisini uyandran b irolgudur. rnein insanlar, ruh halini ve duygularn ancak baka insanlarlabirlikte gerekletirebilirler, kendini insan olarak ifade edebilmen iin,yannda bir baka insann olmasna ihtiyacn var (....) [KJeyfin yerinde mi,zntl msn, kzgn msn, bunlarla hibir yere varamazsn, yanibunlarla yaayamazsn demektir. Bu, yaanan her eyin iinde kalmasanlamn tar. Sen, kendi iine hapsedilmisin ve byle kalacaksn (...)Tecrit etkisi uzun zamana yedirilen bir ikencedir. Fiziksel semptomlarhemen ortaya kmamaktadr" 35V. DNM: BR DUYARLILIK FADES M?"(...) [C]eza messesinin gtt ama, ne insan vcudunu didikleyip

tazip etmek, ne de artk bir kere ilenmi olan bir suu tamir ve slh etmekolamaz. Acaba taassup ve hiddetin kulland, yahu t bunlar ve zlimlerinalaka bavurduklar usul ve vastalar ie yarayabilecek midir? kencealtnda ezilen bir bedbahtn haykrlar, artk geri gelmeyecek bir mazideiledii crmn slah edebilecek midir? (...) Binaenaleyh crm ile ceza' I b i d . s . 123.34 Ibid.s 128.33 Ein ganz normates Verfahren, Birgit Hogefeld nakleden Koan,Sessiz...,s. 24; DurumTrkiye'de de farkl deildir. Adalet Bakanlnn Cezaevi daresi El Kitab isimliyaynnda u saptamalar ok ilgintir: "Terristler birbirleriyle haberlememclidir. nkterrist haberlemedii zaman sudan km balk gibi olur. Baka bir ifadeyle terristiruhen ve fikir bakmndan besleyen kaynaklar kesip kurutulunca, onun devrimci ykc yanlr. te bu ihtiyatandr ki terristler evreleri ile, dnya ile, yanda rgtlerlehaberlemek iin btn dnyada rpnp dururlar". LEGEN Y.,"Hcre tipi cezaeviuygulamas ve kar k noktalan". Toplum ve Hekim. Cilt 12, say: 81, Eyll-Ekim1997, s. 45-47'den nakleden: Kaptanolu. Panoptikondan...s. 36.


8/20

184 SAYG ILI Yl 2004arasnda bulunm as gereken dilne nispete uygun cezalar tatbik etmelidir.Bylece cezalar mcrimin uzviyeti en az tahripkr olduklar halde, beserzihinlerinde en kuvvetli ve en devaml tesiri icra eylerler"36 .

deal olan ceza, ona sebep olan sua gre daha belli, ak belki de effafolmaldr . Eer ceza byle bir nitelie sahip olursa, onu izleyen kii ve suilemeyi tasavvur eden kii iin daima hatr lanacaktr . Aslnda bu olgu biravantaj lar d iz is i yaratacakt r . Hem su i le ceza aras nda b ir balant kurulmu olacak hem de ikis i arasnda bir orant hesaplanabilecektir . Ayrcaceza suun sanki doal biimi gibi gsterilerek iktidarn uygulad keyfiiktidar gizlenmi olacaktr37 .Dnemin en byk s lahatlarndan biris i olan Beccaria 'nn azndansylenenlerden hareket ederek nas l b i r sonuca u la l r? Daha aks y lenecek o lunu r s a , azap ek t i rmen in o r t adan ka lkmas , b i r ey le r inbeden le r i ze r inde es k i dnemde g r len ceza uygu lamala r n n a r t kgrlmemesi; aka amacn deiikliini bir s lahat hareketi bir duyarll kolarak alglamak tam olarak gerei yanstmak anlamna gelir mi?Sorular n cevaplar n verebi lmek i in s lahat hareket in tan mlad

ceza yasas teoris inin incelenmesi gerekir . O halde bu ceza yasas hangiilkelerden olumaktadr?Ceza yasas temel i lke zerine ina edilmitir . yle ki; i lk i lkeyegre suun ahlak ya da dinle bir i lgis i yoktur. Sutan bahsedebilmek iin biryasann varolmas ve formle edilmi olmas gerekir . Yani suun ncl,yas an n va r l d r . Ceza ve r i l eb i lmes i i in yas ada i l e r ide k nanacakdavranlarn su olarak gsterilmesi artt r . kinci i lke ise, s iyasi iktidartarafndan formle edilmi yasalarn tamamen ahlaki ya da dinsel yasalardans yr lm o lmas gerekt i ine iaret eder . Son i lke , her ik i i lkenin b irsonucudur: Su, ak ve basit bir ekilde tanmlanmaldr . nk o toplumsalbir zarardr; gnah ve hatadan ok farkl bir nitelie sahiptir 18 .Bu durumda, su topluma ver i len b ir zarar , sulu da toplumun birdmanysa ceza yasas nas l b i r tepki gs termel iydi k i toplumdaki b i rkar k l te laf i e ts in . Ceza yasas dmann topluma verdi i zamansilemiyorsa o halde bunun tekrarlanmasn nlemeliydi.Ancak s lahatlar byle bir cezay 18' inci yzylda henz tam olarakkefedememilerdi. Oysa 19'uncu yzylda bu ortaya kacakt hem de teorikbir gerekesi olmadan, f ii li bir kurum olarak: H apishane, h apsetm e.

Beccaria, Sular ve Cezalar Yahut Beeriyetin Mecellesi, ev. Muhiddin Gkl, nkilpve Aka K itapevleri, 3. Bask, stanbul 1964, s. 181-182.Foucault, Hapishanenin..., s. 166.Foucault, Byk ..., s. 219.

l l - l | ' M f l i ' M *


9/20

C.53 Sa.2 MIKRO-KTDAR IN BR FZ: HAPSHA NE 185Ge rekte n 19'uncu yzy lda, 18'inci yzyl slahatlarnn cezayasalarnda yeri olmayan bu kurum, toplumsal fayda amacn tayanslahat ceza yasasnn bir sapmas olarak belirginlik kazanacaktr. Ondokuzuncu yzyl ceza usulnn amac da aslnda toplumsal savunmadanok bireylerin tavr ve davranlarna egemen olma eklinde bir biimednecekti39. Bu denetim yaplanlar deil, yaplabilecek olanlar dadenetleme amacn gtmekteydi40.On yedinci yzylda var olmayan hapishane vb. kurumlarn on sekizincive on dokuzuncu yzylda cezalandrma mekanlar olarak ortayakmalarnda hangi etmenler rol oynam olabilir? Foucault bunu ekonomik

ve siyasi iki nedene balamaktayd41.Islahatn ortaya kmasna sebep olan konjonktr, yasa dlklarkarsnda yer alan bir siyasetin konjonktryd. Eski rejimde toplumsaltabakalar arasnda ho grlen bir yasa dlklar marj vard. Ancak bu yasadlklar baz paradokslar da iinde barndryordu. Bu yasa dlklarsululuk ile birleiyorlard: Cinayet, soygun gibi sulardan, kt muamelegrdkleri iin evlerinden kaan ocuklar gibi geni bir yelpazeyeyaylyordu42. Bu farkl snflarn ya da tabakalarn yasa dlklar arasndabir tr atma meydana geldi. Kraliyetin keyfi otoritesi ile uygulad yasadlklara bir de burjuvazinin yasad faaliyetleri eklenmiti. Yani,burjuvazi kendi ekonomik kar olan eyi uygulayabilmek iin baz kurallarihll etmek zorundayd. Ayrca halka zg yasa ihlalleri de vard; kyllervergi vermekten kanyor, iiler loncalarn kurallarn sarsyorlard. Bukoullarda vergi vermek istemeyen burjuvazi ve halk tabakalar birbirliktelik gsteriyorlar, daha dorusu burjuvazi halkn yasa ihlallerineihtiya duyuyordu43 . Terim yerindeyse ne olmutu da bu birliktelikbozulmutu? Sorun uydu: nceleri halkn yasa dlklarna kendi karlariin ses karmayan burjuvazi iktidar ele geirince, iktidar uygulamalarnkendi ekonomik karlar dorultusunda deitirmi ve eski rejimdegsterdii msamahay artk gsteremez olmutu. nk halkn yasadlklar artk burjuvazinin zararna olmaktayd. Eski rejimde burjuvazininserveti topraa ve paraya dayal olduu iin buna kar yaplan herhangi birsaldry rahatlkla pskrtebiliyordu. Fakat burjuvazi servetini sanayi trekonomide kullandnda yani mlkiyeti ticari ve endstriyel mlkiyethaline dntnde ve stelik bunlar da ii snfnn eline tevdi etmeks I b i d . , s . 2 2 2 .*Ib id . , s . 223 .41 Ferda Keskin," Byk Kapatlma", Byk Kapat lma, Michel Foucault, ev: I.Ergden/F.Keskin,Seme Yazlar 3, Ayrnt Yay., stanbul 2000 s. 12.42 Foucault, Hapishanenin..., s. 138-139.43 Michael Foucault, "Cezaevlerine Kapatlma Hakknda", Byk Kapatlma, MichelFoucault,ev.1. Ergden/F.Keskin, Seme Yazlar 3 , Ayrnt Y ay., stanbul 200 0, s. 133.


10/20

186 SAYG ILI Yl 20(14zorunda kaldnda ar t k eski rejimdeki alicenap ve rahat tavrn gsteremezoldu

44. Btn bunlara ek olarak spanyol eko nom isind e me yda na gelenkrizin etkileri tm batda hissedilmi, cretlerin dmesine, isizlie ve paraktlna neden olmutur. Bu sebeple ekonomik kriz sonucu a kalan isiz veaylak kesiminin bakaldrma tehlikesi hasl olmutur 45 . Kksz ve efendisizinsanlar tremiti: Tehlikeli Snflar. Bu kimseler or talama yaamdan farklnitelikler gsteriyorlard46 . te bu insanlar bir yere bal yaamadklar ndansrek l i hareket ha l indeyd i le r ve bu sebep le 'yere l gze t im yo luy ladenetimin ' dnda kalyorlard . O halde bu insanlar n grnr kl nmasgerek l iyd i k i ko layca gzet len ip denet leneb i ls in ler . Basi t b i r yn tem

bulundu: Damgalamak 4 7 . Ancak yn temin e tk is i k sa s rd . Bur juvadncesinde her alan olas bir yamacdr fikri temel tekil ettiinden, budnce i le bir l ikte tehlikeli snf lar nda gzetim alt na alnmas gerektiid ikkate a l narak ; bu gzet imin en iy i uygu lanaca kurumsal yap Hapishaneler olarak grld. Bireyler bu mekanlara sokularak bedenler i vehatta ruhlar denetlenecekti . Birey hapishaneye tbi kl nacakt . Tabi klmada drt ilevi iinde barndr yordu: nsanlar n yaam zamanlar almazamanlar na dnt r lecek ; beden ler i i gc ha l ine ge lecek : ekonomik ,siyasi ve hukuksal bir iktidar oluturularak, bu iktidar kurumlar iindei leyeb i len b i r mikro- ik t idar o larak ku l lan lacak ve son o larak daepistemolojik bir iktidar oluturulacaktr 48 . Bylece ekonom ik kriz sonucuortaya kan bakaldr tehlikesi nlenecek ve daha sonra da disipline edilmibireylerden ucuz igc olarak yarar lanlacakt . u durumda kapitalizm ilekapatma pratii arasnda bir ba mevcuttur . yle ki; Marksist terminolojikullanlarak tanmlanrsa kapitalizm, retim aralar nn toplumda ayr birs n f o lu tu ran kap i ta l i s t le r in e l inde bu lunduu b i r re t im ta rz d r .Kapitalizmin farkl yan sermayenin ve emein atmaya girmesidir , yaniretimde bulunmak iin alanlarn ve retim aralarn salayanlarn farklkii ler olmasdr 4 9 . Kap i ta l izmin ise l mant b i rey i /b i rey ler i re t imaygtnn iinde kullanlabil ir bir igc haline getirmektir . Kapitalizmbylesi bir mant pratie aktarabilmek iin baz enstrmanlara ihtiyaduymutur . Gerek ten hap ishane bunu sa lamakta ok nemli b i r yeresahiptir . Daha nce de belir t i ldii gibi , bu kurum ile bakaldr tehlikesinlendi. Tehlikeli saylan kii ler kapal mekanlarda tehlike geinceye kadartutuldu. Sonra da kapitalizmin igc talebini karlamak iin bu insanlar

Ib id . s . 133-134; Foucault, Hapishanenin..., s. 141-142.Keskin, Byk..., s. 12.Zygmunt Bauman. Yasa Koyucular ile Yorumcular, ev. Kemal Atakay, Metis Yay..stanbul 19% ..s. 56.b id . s 57Foucault, Hakikat... s. 249-251.Mauricc Dobb. Kapitalizmin Dn ve Bugn. ev. Feyza Kantur, letiim Yay.. 3.Bask, stanbul 1998. s. 10.


11/20

C.5 3Sa .2 MJKRO-KTDARIN BR FZ: HAPSHANE 187kullanld . nk bu insanlar hapishanelerden brakldklar nda yaamlarnidame sorunuyla kar lam lar , a ka lmamak i in ucuz i gc o laraksermaye srecine kat lmlardr50 . zell ikle panoptik tarzdaki hapishanelerbu amaca ok uygundular . Onlar "d is ip l ine soku lmu emek gcnnfabrikalaryd"11 . Mahkumlar hem ierideyken hem de dar ktklar ndazgr emekilerden daha ucuza alyorlard . Grld gibi hapishanekurumu bu ekilde bir dngye sahipti. Bu tr mekansal kstlamalar nfusunkontrol edilemeyen ve sknt dourmaya yatkn kesimleriyle ba etmenin enbirincil ve etkili yntemini oluturur 52 . Mekansal ayrma ya da izolasyon i leistenmeyen kesimler yabanclatrlr, tipikletirilir53 .

Ucuz igc yetit irme mekanlar olarak grlen hapishaneler in bui lev i k sa s rede geer l i l i in i y i t i rd i . Bu kurum ekonomiye ka tk salamad gibi verimsiz oldu ve tm reformlara ramen baarsz oldu.Yine de burjuvazi hapishane kurumunun varlnn devam etmesi konusundasrarcyd . Aslnda mant gayet sar ihti : Hap ishane toplum sal denetim isalayabilecek bir nitelie sahipti ve ayrca kapitalizm iin igc retmektegizli bir ilevi, terim yerindeyse mikroskobik bir nitelii vard. ok pahal veetkisiz olan teknikler i kullanmaktansa daha ie yarar ve gizil yeni birtekniin kullanlmas gerekmekteydi. Bylece bu yeni teknik i le kapitalistretim tarznn gerektirdii disiplin ve uysallk gnll olarak uygulanmolacakt54 .V I. DSPLNC KTDAR" 'Disiplin 'ne bir kurum la ne de bir aygtla zdesleebilir: o bir iktidartipi, iktidar icra etmenin b ir tarz olup, koskoca bir aletler, teknikler,usuller, uygulama dzeyleri, hedefler btnn iermektedir, o bir

teknolojidir"55 .On sekizinci yzyl n sonunda Avrupa'da yeni bir iktidar or taya kar .Foucault bu iktidara disiplinci iktidar adn verir . ktidarn yeni ekli ,50 Keskin, Byk..., s. 14; Burada kapitalizmin daimi olarak byle ilediini iddia ediyordeiliz. Kapitalizm hapishaneleri bir dnem bu ama iin kullanm olabilir. Ancak imdifarkl aralar ile iledii de rahatlkla iddia edilebilir. Hapishanelerin bu ilevi dnemseldir.M Bauman, Kreselleme..., s. 124.5 2 Ib id , s . 120.53 Bu konuya daha nce deinildi bkz. Baum an, Kreselleme..., s. 121.54 Kesk in. Byk ...., s. 14; Ferda Keskin , " zne ve ktidar", zne ve iktidar, MichelFoucault, ev.[.Ergden/O.Aknhay,Semc Yazlar 2, Ayrnt Yay.. stanbul 2000. s. 17;Fouc ault. Hap ishanenin... s. 262; Michel Foucault," ki Ders 10 Ocak 1976 ",Entellektelin Siyasi levi, Michel Foucault. ev. F.Keskin/O.Aknhay/l.Ergdcn. SemeYazlar 1, Ayrnt Yay., stanbul 2000, s. 110.55 Foucault, Hapishanenin.... s. 316.


12/20

188 SAYG ILI Yl 2004kapitalist retim tarznn istedii disiplin ve uysall insanlarabenimsetmeye ve uygulamaya yarayacaktr56 . nsanlardan daha ok eyalmak iin terbiye etme amacn tayan disiplinci iktidar" iddet ve bedenselzorlama yolunu kullanarak deil, insanlara belli znellik biimleri dayatarakilemektedir18. nk kapitalist retim biimi gerei, bedenin sahip olduugcn, emek gcne dntrlmesi ve retim gc olarak kullanlmas vefakat itaatkar ve uysal klnmas gerekir. Bu sebeple iktidar tahakkm vehegemonya ilikileri getiren ayrmclk ve toplumsal hiyerari etmenleriolarak etkili olmutur. Bu iktidarn gelimesiyle hukuk arasal hale gelir- veiktidar, toplumu normalizasyon srecine tabi tutar. te bu noktadahapishanenin ilevi ortaya kar. Hapishanenin balca ilevi vardr59.Birinci ilev, kapitalist retim biimi gerei, bedenlerin sahip olduuglerin emek gcne dntrlmesi ve retim srecine katlmas.

Ayn zamanda ve ikinci bir ilev olarak, bireylerin itaatkar ve uysalklnmas. Bu amala iktidar blc pratikler oluturur. Yani znelerinesneletirir: deli-akll, hasta-salkl, sulu-iyi gibi formlara sokar.kinci ileve bal son bir ilev ile ayn iktidar kendi rettiihakikatlerle insanlar bu hakikatlere inandrr ve insanlar buna gre hareketederler. Bylece kapitalizmin ihtiya duyduu disiplin insanlarcaiselletirilecektir. Hakikat haline getirilen bu blc pratiklere ortamsalayan yerlerde hapishane gibi kurumlar olacaktr.Ksaca hapishanenin ilevi slah deil, sua eilimlilii arttrmaktr60.V I I . D S P L N C K T D A R I N G R N M B M :PANOPTKONOn dokuzuncu yzylda ayn modele gre ilemi ve ayn kurallarauygun bir dizi kurum ortaya kmtr. Bu kurumlarn teorik alt yapsnhazrlayan ilk tanm, J. Bentham P anoptikon ile vermitir61. Howard veBentham'n tasarlad bu imgeyi Foucault disiplinci iktidarn aynas olarakgrmtr. Panoptikon'un fikir babas62 J. Bentham olmasa da herhalde isimbabas odur. J. Bentham tasarma gre panoptikon:

Keskin, Byk .... s. 14.Foucault, Hapishanenin..., s. 255.Keskin, Byk... s. 14; Keskin, zne ..., s. 17.Keskin, Byk ..., s. 15; Foucault, Hapishanenin..., s. 294.Keskin, Byk .... s. 17.Michael Foucault, "Hapishane ve Hapishane syanlar", Byk Kapatlma, MichelFoucault, ev. Ik Ergden, Seme Y azlar 3, Ayrnt Yay ., stanbul 20 00, s. 126.Panoptikon imgesini aslnda ilk kez Hovvard'n tahayyl ettii sylenebilir. nk henz1779 ve 1784'de iki cilt olarak yazd eserlerinde Howard, ad Panoptikon olmasa da onun

-u i r m> t


13/20

C.53 Sa.2 MKRO-KTDARIN BR FZ: HAPSHANE 189"(H)alka biimli bir binadr, ortasnda bir avlu ve avlunun ortasndabir kule vardr. Halka hem ieriye hem darya bakan hcrelereblnmtr. Bu kk hcrelerin her birinde, kurumun hedefine uygunolarak, yaz yazmay renen bir ocuk, alan bir ii, slah edilen birmhkum, delillii yaayan bir deli vardr. Merkezi kulede bir gzetmenvardr. Her hcre hem ieriye hem darya baktndan gzetmenin baktm hcreyi kat edebilir; hibir karanlk nokta yoktur ve sonu olarak,bireyin yapt her ey bir gzetmenin bakna aktr; bu gzetmenkendisinin her eyi grebilece i, b una karlk kimsenin kendisinigremeyecei ekilde panjurlar, yar ak blm e pencereleri arasndan

gzlemde bulunur. Bentham'a gre, bu kk ve harikulade mimarikurnazl bir dizi kurum kullanabilir"63 .Panoptikon'un bu ekilde tanmlanmas onun sadece mimari bir biimolarak alglanmasna neden olmamaldr. Panoptikon, phesiz bir mimarbiimdir ve fakat zelde bir ynetim biimidir; insanlarn zihinleri zerindezihinle iktidar uygulama eklidir64. Bu sebeple Ponoptikon'un byk etkisiiktidarn otomatik olarak ilemesine olanak veren bilinli ve daimi birgvenebilirlik halinde gizlidir. Aslnda bu mimaride Bentham'n bir ilkesisakldr: "ktidarn grnr ama varlnn kantlanmazl ilkesi". lke yleaklanabilir: Evet, iktidar grnrdr, nk mahkum/tutuklunun nndesrekli olanda gzlendii merkezi kule dimdik durmaktadr. Ayn zamandavarl da kantlamaz; tutuklu o anda kendinin gzlenip gzlenmediini aslabilmeyecektir, hep phe duyacaktr65. Bylece gzlenenler gzleyenin nezaman kendilerini gzlediklerini bilmedikleri iin, davranlarn snrlamakve sanki her an gzetleniyormu kansna kapldklarndan, ite tam da buyzden Panoptikon disiplinin mahkumlar tarafndan iselletirildii birmekan olarak anlalabilir66. Aslnda daha dikkatli bir ekilde bakldnda

gzetleyenlerin ve gzetlenenlerin ayn mekan paylatklar fark edilebilir.Mekanlar ayndr; farkl olan ise birbirlerine tamamen zt durumlara greekillendirilmi olmalardr. u halde Panoptikon yapay bir mekan olarak dagrlebilir; amac da "mekann effafln toplumsal iliki olarak, sontahlilde bir g ilikisi olarak, bilinli bir biimde gdmlemek ve iradiolarak yeniden dzenlemektir" eklinde anlalabilir67 . Bu amaca sahip birncl saylabilecek bir hapishane modeli tasarlamtr. Bkz. Trk Ansiklopedisi, C. 10,Milli Eitim Bak anl, s. 309.Kesk in, Byk ..., s. 18; Foucau lt, Hapishan enin ..., s. 295-296 ; Benzer belirlemeler iinbkz: Trk Ansiklopedisi, C. 10, s. 309; Kaptanolu, Panoptikondan...,s. 31; Temel,Demirer, "Michel Foulcault'un zmlemelerinde Bedenin ve Ruhun Kleletirilmesi",11-5- 1995, orum, s. 8-10.Foucault, C ezaevlerine..., s. 135; Foucault, Hapishanenin... , s. 304.Foucault, Hapishanenin..., s. 297; Bauman, Kreselleme... s. 42.Kesk in, Byk...., s. 18.B auman, K resel.... s. 43 .


14/20

190 SAYG ILI Y l 2004

tasar m- ki bu tasar m farkl ekil lerde olsa da hapishaneler le paralell ikgsterir- daha nce grlmemi yenilii de beraberinde getirdi: lk olarak,iktidar sayesinde yeni bir niteliin denetimi iin uygun koul yaratlm oldu;Davranlar saiklerden bamsz hale getirilerek, irade gz ard edilebildi'*.Son o larak da , tek yn l gzet im i le iz lenen ler a ras nda b i reyse lfarkllklarn silindi ve niteliksel eitlilik yerine niceliksel olarak llebilenbir tek biimlil ik yarat ld . Bu yenil ie ek olarak, deneti bir uzmanekline dntrld. Uzman diye nitelendir i len deneti gruptan syr larakzihni ve bedenini tmyle younlatr labilecei bir meslek erbab halinegeldi69 .Gerek ten de bu denet i gler , ceza tehd id in i s rek l i somut vehissedil ir klacak disiplini salamak i le grevlendir i ldi. te bu yzdenPan o p t ik o n im g es i , g c n v e k o n t r o l n m o d e r n l e m es in i an l am am z salayan en iyi metafordur71 Modern ncesi dnemde s radan insan lar ze r in d e u y g u lan an g , h ey b e t in d e n , h a m e t in d en v e se r v e t in d enkorkularak ve hayran kalnarak etkili olurken 7 2; modern dnemde ise, ayng seyredilmek yerine insanlar seyrederek glgede ya da kuytuda kalmaytercih ediyor73 .J . Ben tham Panopt ikon tasar m h ib i r zaman tam an lamy la inaedilmemitir . Oysa hapishane gibi kurumlar kapitalizmin ihtiya duyduudisiplini , uygulad teknikler ve prosedrler i le gelit irmi ; dolaysyla,ayn amac baka yn temler le -k i buna panoptizm den i leb i l i r - Bat toplumuna sirayet etmilerdir7 4 . Panoptikon bir nevi iktidar laboratuarolarak da grlebil ir . nsanlar zerinde deney yapabilmenin ve onlardakidnmleri gvenil ir ekilde zebilmenin ayrcalkl yerler idir 75 . O haldehapishaneler i le Panoptikon metaforu arasnda doal bir ba mevcuttur .Panoptikon dsel bir yap olarak grlse de iinde barndrd amalar

mevcu t hap ishane s is temler in in amalar i le h i de fa rk l de i ld i r .Ponoptikon tarz mimari yapdaki hapishaneler gerekte ok azdr . Ancakbununla uygulanmak istenen iktidar sylemi mevcut hapishanelerde ayndr .Panoptikon kurumu, hareketsizlii koul almasndan hareketle Foucault 'yakulak verilebilir:"(...) [O], deal biime getirilmi olan bir iktidar; mekanizm anndiyagram dr, her tr engelden, direnten veya srtmeden arnm olan

w Baunan, Yasa Koyucular. . . , s . 60." " I b i d . s . 6 1 .70 Bauma . Kreselleme. . . . s . 58.7 l Ib id , s . 59 .7 Ib id , s . 61 ." I b i c L . s . 6 3 .74 Keskin, Byk. . . s . 19. Foucault . Hapishanenin . . . . s . 301.


15/20

C.53Sa.2 MKRO-KTDARIN BR FZ: HAPSHANE 191ileyii saf bir mima ri ve optik sistem olara k sunab ilir: o fiili durum da, hertr zel kullanmdan kopartlabilen ve kopartlmas gereken siyasal birteknoloji biimidir"76 .

Ponoptikon 'un hareketsizlii temel almasna karn hapishaneler bundanok daha fazlasna olanak verir. Bauman'nm nefis ifadesi bu fark ayan beyanortaya koyar:" (....) [HJapishane yalnzca hareketsiz kalma deil, adet krtajdr. Buzellii "tehlikeyi kknden kazma nn" gzde ara olarak halkn gznd ekiekiciliini daha da arttrr. Hapsetmek uzun sre iin belki de daimi olarakdlama demektir."7''.V III . H A P SH A N E ( C EZA EV ) SSTEMLER Hapishaneler tketici disiplinsel bir aygt olarak ilev grmektedir . Builevlerini de birok bakmdan salarlar:"[BJireyin tm vehelerini, fizik olarak terbiye edilmesini, almayayatknlm, gndelik a hlaki hal ve gidiini, eilimlerini kendine iedinmelidir; hapishan e, hepsi de belli bir uzma nlama ieren okul, atlye

veya orduda n daha fazla" her alanda disiplinli"dir. stelik hapishan enindars ve boluu yoktur; grevi tamam en sona ermedike kesintiyeuram az; birey zerindeki etkisi kesintisiz olma ldr. Aralksz disiplin sonolarak da, mahpuslar zerinde adeta tam bir iktidar salamaktr; kendi ibask ve cezalandrm a mekan izmalar vardr: mstebit disiplin. Dier tmdisiplin dzeneklerinde bulunan usulleri en yksek younluklarnatamaktadr. Yozlam bireye yeni bir biim dayatmak zere, en glmakine olmas gerekir; eylem tarz eksiksiz bir eitimin zorlama sdr"78 .Bu tket ic i d is ip l in ler in c is imlend i i hap ishaneler ta r ihse l s reierisinde farkl sistemler eklinde eit l i metodlar kullanarak gnmzegelmilerdir. Belli bal hapishane modeli/sisteminden sz edilebilir:1. Philadelphia ya da Pennsylvan ia Sistemi791790 yl nda Amerika Bir leik Devletler i , Pennsyvania 'da uygulanmolan bir sistemdir. Ksaca, yledir: Mahkumlar ceza sreleri boyunca tek birhcrede ve yalnz kalrlar. Bu sistem amac cezas toplu halde infaz edilmesi

6 Foucault, H apishanenin..., s. 302-303 .7 Bauman, Kreselleme ..., s. 137.s Foucault, Hapishanenin ... , s. 341-342.'' Trk Anskilopedisi, s. 311; Encyclopedia Britannica s. 1099; Doan Soyaslan,Krimoloji,Sava Yay. Ankara 1997, s. 156; Dnmezer/Erman. s. 624-625; Foucault,Hapishanenin...; s. 346 vd.


16/20

192 SAYGILI Yl 2004srasndaki olumsuzluklar gidermek ve sulunun iledii suun ktlndnmeye sevk etmektir.

2. Auburn Sistemi801816 ylnda yine Amerika'da Auburn'da uygulanan sistemdir. Sisteminzellii, mahkumlar gndzleri toplu halde alabilmelerine karnkonumalarnn yasak (silent system) olmasdr. Mahkumlar geceleri isePhiladelphia sistemindeki gibi tek kiilik hcrelerinde kalrlar.3. rlanda Sistemi811840 ylnda uygulamaya konulmutur. Mahkumlar ilk nce cezalarnnbir ksmn tm gn boyunca tek kiilik bir hcrede ekmekte; daha sonra iseauburn sisteminin geerli olduu bir hapishaneye gnderilmektedir.Bylece burada sorun karmayan mahkum artla salverilmektedir.zellikle Philadelphia sistemi ile Auburn sistemi karlatrlacak olursailk sistem mutlak bir soyutlama sistemi niteliindedir. Bu sistem ile

amalanan mahkumun vicdandr. Mahkum, vicdan ile mimari arasndayapayalnzdr. Gzetmenler herhangi bir gce bavurmazlar; zaten otoritelerikabul edilmitir. Auburn sistemindeki ama ise, mahkumun tamamen kapaltutulmas yerine onlar birbiriyle ayn ortamda tutarak ahlakszln sirayetetmesini faal bir gzetim ile nlemek ve sessizlik kural sayesinde herkesinkendi iine ynelmesini salamaktr82.SONUThomas Mathiesen, modernliin Frtna ve iddet safhasnda ilerlerkentoplumu bir arada tutma amacn tayan Panoptikon imgesinin, artk busafhann almas sonucu yerini Sinoptikon'a braktn iddia etmitir83. Onagre bugnlerde Panoptikon'da olduu gibi ok az kiinin ok fazla kiiyigzledii bir durumdan klarak ok fazla kiinin pek az kiiyi gzledii birduruma girilmitir84. Sinoptikon imgesi evrensel bir nitelik tar; seyretmekseyreden kiinin yerellik ban koparr ve mekansal snrlar ortadan

Trk Ansiklopedisi, s. 311; Encyclopedia Britan, s. 1099; Soyaslan. Krimoloji, s. 157;Dnm ezer/Erman, s. 626-627; Foucault, Hapishenenin ..., s. 345-34 6.Trk Ansiklopedisi, s. 311; Encyclopedia...., s. 1099; Soyaslan, Krimoloji, s. 157;Dnmezer/Erman, Nazari ve Tatbiki... s. 627-629.Foucault, Hapishanenin..., s. 346-347.Zygmunt Bauman,: Siyaset Araylar, ev. Tuncay Birkan, Metis Yay., 2000, s. 80.MATHISEN T.: "The vievver society: Michael Foucoult's Ponoptican revised", Ther eticalCriminology, 1997, p. 215-34'dan nakleden Bauman, Kreselleme..., s. 61.

.1 . H > - I * I M I I H


17/20

C.53Sa.2 MKRO-KTDARIN BR FZ: HAPSHANE 193kaldrr8'. Bu imge basky hi kullanmaz, nk onlar ayartr. zel hayatartk k

,, raunun bakndan saklanamaz; bu kamunun karna deildir

86.Sinoptk imge gnm zde televizyon ve bilgisaya r teknolojisi ileevlerimizin iine kadar girmitir. Aslnda ok da yeni bir imge deildir bu.Henz 1924'te Zamyatin Biz romannda87 buna deinmitir. Zamyatin ylebir dnya kurmutur 1924'te: Toplumun tmne egemen bir Tek Devletvardr. nsanlarn her trl faaliyetini istisnasz izelge ve takvimlerebalayan 'aklc' bir devlet. Kiilerin zel adlar yoktur; onlar sadecenumaralandrlmtr ve effaf camdan evlerde yaarlar. zel hayat kavramhi bilinmez, cinsellik bile haftann belli gnlerinde pembe kuponlar

sayesinde yaanabilir. D gc yoktur; tek itaat nesnesi Velinimettir; o,Dostoyevski 'deki sorgucunun bir benzeridir. Roman, kahramann, D-503'n, u szleriyle sona erer: "Davay kazanacamzdan umutluyum.Dahas eminim. nk akl kazanmaldr".Zamyatin'in bu roman asla bir topya deildir. nk topya bir son,gelimeye nihai hedef koyan bir dnce tarzdr. Oysa Zamyatin'in yaptbir anti-topyadr; topyalarn mkemmelliine, kapallna bir tepkidir. Ohalde tm bu sylenenlerin hapishane ile balants nedir?Hapishaneler nasl kurulmu olursa olsun iktidarn mikro-fiziidirler;bireyi dntrmeyi amalan bir iktidarn kurumudurlar. Fakat bir iktidarbununla yetinecek kadar tokgzl deildir. Onun sonul amac sonsuzdnmler yaratabilmektir . Daimi olan dnmlerin varldr:Panoptikon, Sinoptikon gibi metaforlar bize onu zmlemede yardmcolabilirler. ktidarn, salt bunlar uygulayarak ileyecek bir tavrsergileyeceini sylemek doru bir bak as olmayabilir. ktidarPanoptikon ya da Sinoptikon adn byle koymam olsa da onlaruygulayabilir: ancak bu tun kanun da deildir. Bu tartmalar bir yana,

iktidar ve srnak dostu kapitalizm u sralar hapishanelerinzelletirilmesini bile tartabilmektedir. Ve bu yaplrken de hapishanelerinkalabalk, iletmelerin maliyetinin yksek oluu dem vurulmaktadr.Hapishanenin zelletirilmesine duyulan ilginin temelinde de, zel sektriletme verimlilii, hapishane inaatlarnn kolayca hzl bir ekildeBauman, Kreselleme, s. 62.Bauman, Siyaset... ,s. 80. Son zamanlarda Trkiye'de Biri Bizi Gzetliyor, Biz Evleniyoruz,Pop Star gibi programlarn saysnn, ki zellikle A vrupay da buna dahil ediyorum, artmasbu kavram destekliyor grnmekte. Kanmca mahremiyet istila edilerek kapitalizminihtiya duyduu tketicilerin nitelii tespit edilmeye allmaktadr. Gzetleme ve bununsalayaca bir imkan olarak denetleme tekniklerinin, elindeki veriler ile toplumuekillendirmeyeceini kim garanti edebilir?zel hayatn gizlilii prensibi bu noktadagzden uzaklatrlm olmaktadr. u halde George Orvvel'in 1984' tekrar ve dikkatli birokumay hakediyor.Yevgeni Zamyetin, Biz, ev. Fsun Tlek, Ayrnt Y ay., stanbul 1988.


18/20

194 SAYGILI Yl 2004tamamlanabilecei grnn arkasna s n lmaktadr . zell ikleAmerika'da kirala-satn al (lease-purchase) modeliyle hapishaneler zelsektre devredilmektedir. Bir iddia ok daha ilgintir: "Ticari hapishaneler,mahkumlara kt muamele ya da kabul edilemez cezaevleri artlarnnolumasna yol amadan, vergi mkelleflerini masraftan kurtaracaktr"88.

Son sylenenler hapishanelerin yeni eklinin ileride nasl olabileceinek tutmu oldu. Aslnda sylenecek pek fazla bir ey de kalmad. ktidar veonun sahipleri kendi azlaryla her eyi aka itiraf ettiler. Foucault,zamyatin ve benzeri yazarlar ne kadar karamsar olsalar da u hl kaskatduruyor: iktidar ebedi olarak dnmler ile tahakkm kurmaydeneyecektir. Belki de deimeyen tek ey deiimin ta kendisi olacak tr.Ama yine de tarihin iinde yaplan tersine okumalar sayesinde ak kaplarda her zaman ebedi olacaktr.

; ES Sava, zelletirme Daha yi Devlet Ynetimi Anahtarlar ev. Ergn Yener, MiProdktivite M erkez Yay. : 517. Ankara 1994, s. 249-253.


19/20

C.53Sa.2 MKRO-KTDARIN BR FZ: HAPSHANE 195K A Y N A K A

B A U M A N Z y g m u n t , Ya sa ko y ucula r i l e Yo rum cula r , e v . K e m a lAtakay, Metris Yaynlar, stanbul 1996.B A U M A N Z y g m u n t , Kresel leme - Toplumsal Sonular , ev. Abdul lahYlmaz, Ayrnt Yay., stanbul 1998.BA U MA N Zygmun t , Siyaset Araylar, ev. Tuncay Birkan, Metris Yay.,stanbul 2000.B E C A R R A , Su la r v e Ceza la r Ya hut Beer iy e t in Mece l l e s i , e v .Muhiddin G kl, nkilp ve Aka K itap evleri , 3. Bask, s tanbul 1964.CNMEN Engin, "Tecrit Politikas, F tipi Cezaevi ve Tutukevi", Bir ik imDergisi , S. 136.D EMRER Temel : Miche l F oucau l t ' un zmlemele r inde Beden in veRuhun K leletiri lmesi, 11.05.1995, orum.DOBB Maur ice , Kapita l izm Dn ve Bugn, ev. Feyza Kantur, leti imYay. 3. Bask, s tanbul 1998.D O N MEZER S u lh i /ERMA N S ah i r , Na za r i v e Ta tb ik i Ceza Hukuku

Genel Hkm leri , C. II , Beta Yay., stanbul 1997.ERG D EN I k , " rnek B i r idde t Mekan : H ap i s hane le r " , CogitoDnce Dergisi : iddet , S: 6-7 Yap Kredi Yay., 4. Bask, s tanbul2 0 0 1 .E N C Y C L O P E D A B R T A N N C A , V . 14 , The University Of Chicago.F O U C A U L T M i c h e l , Ha pisha nenin Do uu , ev. Mehmet Ali K l bay,mge Kitabevi, 2. Bask, Ankara 2000.F O U C A U L T M i c h e l , zne ve kt idar, H az . F e rda K es k in , S emeYazlar...1, Ayrnt Yay , stanbul 2000.F O U C A U L T M i c h e l , Entellektelin Siyasi levi, Haz. Ferda Keskin ,Seme Yazlar . .2, Ayrnt Yay, s tanbul 2000.F O U C A U L T M i c h e l , B y k K a p a t l m a , Haz. Ferda Keskin , SemeYazlar . .3 , Ayrnt Yay, s tanbul 2000.FO UC AU LT Mic hel, "Hakikat ve Hukuksal Biimler", Byk Kapat lma,

Michel F oucau lt , ev .I k E rgden, Seme Y azlar 3, Ayrnt Y ay., 1.Bask, stanbul 2000 .F O U CA U LT Miche l , "Byk K apa t lma" , By k Ka pa t lm a , M i c h e lFoucault , ev: I k Ergden, Seme Yazlar 3, Ayrnt Yay., s tanbul2000 .


20/20

196 SAYGILI Yl 2004FOUCAULT Michael , "Cezaevlerine Kapat lma Hakknda", BykKapatlma, Michel Foucau lt,ev. Ik Ergden, Seme Yazlar 3,Ayrnt Yay., stanbul 2000.FOUCAULT Michel," ki Ders - 10 Ocak 1976", Entellektelin Siyasilevi, Michel Foucault, ev. Ferda Keskin, Seme Yazlar 1, AyrntYay., stanbul 2000.FOUCAULT Michel , "Hapishane ve Hapishane syanlar", BykKapatlma, Michel Foucault, ev. Ik Ergden, Seme Yazlar 3,Ayrnt Yay., stanbul 2000 .GIDDENS Anthony, Sosyoloji, ev. Hseyin zel/ Cemal Gzel, AyraYay., Ankara 2000.KAPTANOLU Cem, "Panopticon'dan F Tipine Tecrit", Birikim Dergisi,S.136.KESKN Ferda ," Byk Kapatlma", Byk Kapatlma, Michel Foucault,ev: Ik Ergden, Seme Yazlar 3 , Ayrnt Yay., stanbul 2000.KESKN Ferda, " zne ve ktidar", zne ve ktidar, Michel Foucault,Seme Yazlar 2, Haz. Ferda Keskin, Ayrnt Yay., stanbul 2000 .KOAN mit , Sessiz lm Tabutluklar, Beyin Ykama ve TecritHcreleri, Belge Yay. nsan Haklar D izisi, stanbul 2000.TRK ANSKLOPEDS, Millii Eitim Bakanl, Cilt 10.SANCAR Mithat,"iddet, iddet Tekeli ve Demokratik Hukuk Devleti",Dou-Bat Dergisi, Hak ve Adalet stne, S. 13 Kasm-Aralk-Ocak2001.SAVA E.S., zelletirme Daha yi Devlet Ynetimi Anahtarlar, ev.Ergn Yener, MPM Y ay: 517., Ankara 1994.SOYASLAN Doan, Kriminoloji, Ankara niversitesi Dner SermayeYay. Ankara 1996.WAGNER Peter, Modernliin Sosyolojisi zgrlk ve Cezalandrma,ev. Mehmet Kk, Sarmal Y ay., stanbul 1999.ZAMYATN Yevgeni, Biz, ev. Fsun Tlek, Ayrnt Yay. stanbul 1988.

mikro-iktidarın bir fiziği

Documents