microsoft word - su deposu ve gÜneŞ enerjİlİ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

METAL TEKNOLOJİSİ

SU DEPOLARI VE GÜNEŞ ENERJİLİ KOLEKTÖRLER

ANKARA 2006

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

i

AÇIKLAMALAR .......................................................................................................iii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1......................................................................................... 3 1. SU DEPOLARI ........................................................................................................ 3

1.1. Kesicilerin Tanımı............................................................................................. 3 1.2. Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler ......................................................................... 3

1.2.1. Kaldırmalı Kesiciler ................................................................................... 3 1.2.2. Kaydırmalı Kesiciler .................................................................................. 5

1.3. Tesisatın Tanımı ................................................................................................ 6 1.4. Tesisat Çeşitleri ................................................................................................. 6 1.5. Sıvı ve Gaz Tesisat Yapımında Kullanılan Boru Standartları........................... 7

1.5.1. Çelik Su Boruları........................................................................................ 7 1.5.2. Gaz Boruları ............................................................................................... 8 1.5.3. Kazan Boruları ........................................................................................... 9 1.5.4. Çelik Boru Bağlantı Elemanları ............................................................... 10

1.6. Plastik Borular................................................................................................. 11 1.7. Deponun Tanımı.............................................................................................. 13 1.8. Depoların Endüstrideki Yeri ve Önemi........................................................... 13 1.9. Depoların Yapımında Kullanılan Malzemeler ................................................ 13 1.10. Depo Resimleri.............................................................................................. 13 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 15

ÖĞRENME FAALİYETİ-2....................................................................................... 17 2. BASINÇLI KAZANLAR ...................................................................................... 17

2.1. Kazanın Tanımı ............................................................................................... 17 2.2. Kazanın Endüstrideki Yeri ve Önemi ............................................................. 17 2.3. Kazan Yapımında Kullanılan Malzemeler...................................................... 17 2.4. Kazan Yapımında Dikkat Edilecek Hususlar.................................................. 18 2.5. Kazan Resimleri .............................................................................................. 18 UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 19 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 20

ÖĞRENME FAALİYETİ-3....................................................................................... 22 3. GÜNEŞ ENERJİSİ SİSTEMLERİ......................................................................... 22

3.1. Güneş Enerjisinin Tanımı................................................................................ 22 3.2. Güneş Enerjisi Kolektörleri............................................................................. 23

3.2.1. Parabolik Kolektörler ............................................................................... 24 3.2.2. Düz Yüzeyli Kolektörler .......................................................................... 25

3.3. Güneş Enerjisi Tesisat Sistemleri.................................................................... 27 3.3.1. Doğal Sirkülasyonlu Sistem..................................................................... 27 3.3.2. Cebri Sirkülasyonlu (Pompalı) Sistem..................................................... 30

3.4. Sıcak Su Boyleri.............................................................................................. 30

İÇİNDEKİLER

ii

3.5. Sehpalar........................................................................................................... 31

3.6. Güneş Enerjili Su Isıtma Sistemlerinin Montajı ............................................. 32

3.7. Düz Yüzeyli Kolektör Yapma......................................................................... 36

UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 38

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 40

MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 42

CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 43

KAYNAKÇA............................................................................................................. 44

iii

AÇIKLAMALAR KOD 521MMI245

ALAN Metal Teknolojisi

DAL/MESLEK Çelik Yapılandırmacılığı MODÜLÜN ADI Su Depoları ve Güneş Enerjili Kolektörler MODÜLÜN TANIMI Bu modül su depoları, kazanlar ve güneş enerjili

kolektörler konularının işlendiği bir öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Basit Kaldırma ve Taşıma Araçları Modülünü almış olmak.

YETERLİK Çeşitli su depoları ve güneş enerjili kolektörler yapmak MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç: Bu modül ile gerekli ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak su depoları, basınçlı kazanlar ve güneş enerjili kolektörler yapabileceksiniz. Amaçlar 1-Tekniğe uygun olarak basit su depoları yapabileceksiniz. 2- Tekniğe uygun olarak basınçlı kazanlar yapabileceksiniz. 3- Tekniğe uygun olarak su dolaşımlı güneş enerjili kolektörler yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam: Atölye ortamı ve gerçek çalışma ortamı. Donanım: Soğuk şekillendirme makine ve takımları, kaynak makineleri ve avadanlıkları, çelik ve bakır sac malzeme, çelik ve bakır borular, su boruları,boru bağlantı elemanları, kesiciler, cam ve cam elyafı.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu modül içerisinde her öğrenme ve uygulama faaliyetinden sonra yapılan ölçme ve değerlendirmeler

ile kendi kendinizi değerlendirebileceksiniz. Modül sonunda öğretmeniniz tarafından yapılan uygulamalı testlerle, kazandığınız bilgi ve beceriler değerlendirilecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Bu modülü başarıyla tamamladığınızda, metal teknolojileri alanı çelik yapılandırmacılığı dalında önemli konularından biri olan su depoları, basınçlı kazanlar ve güneş enerjili kolektörlerin yapımı ile ilgili bilgi ve becerilere sahip olacaksınız.

Güneşte sadece bir saniyede üretilen enerji, insanlığın var olduğu günden bu güne

kadar üretilen toplam enerjiden daha fazladır. Yerini hiçbir enerji kaynağının alamayacağı bu enerji, en temiz ve en ucuz enerjidir. Bilindiği gibi fosil yakıtlar ( kömür, petrol, gaz ) sınırlı ve çevre kirletici olup mevcut rezervlerin 40-200 yıl arasında tamamen tükeneceği tahmin edilmektedir. Bunun farkında olan ülkeler geleceğe yönelik alternatif enerji kaynakları arayışına girmiştir. Bu alanda araştırma ve geliştirme faaliyetleri için önemli miktarda bütçeler ayrılmakta ve her geçen gün yeni gelişmeler kaydedilmektedir. Yapılan araştırmalar gelecekte enerji ihtiyacının karşılanmasında iki kaynağı ön plana çıkarmaktadır: Nükleer enerji ve güneş enerjisi.

Bu çerçevede geliştirilen güneş enerjili sıcak su elde etmeye yönelik kolektörler,

özellikle ülkemizde başarıyla kullanılmakta ve gelecekte de daha yaygın olarak kullanılacağı düşünülmektedir. Bu anlamda su depoları ve güneş enerjili kolektör yapımı önemli bir iş sahası haline gelmektedir. Bunu yanında sıvıların ve gazların depolanması, kullanıma hazırlanması ve istendiğinde kolayca erişilebilmesi için kullanılan basınçlı kazanların da endüstride yaygın bir kullanım alanı vardır.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu faaliyetle verilen bilgi ve beceriler doğrultusunda; uygun ortam sağlandığında tekniğe uygun olarak basit su deposu yapabileceksiniz.

“Sıvı ve gaz kesici” ifadesi sizde ne gibi çağrışımlar yapıyor? Kafanızda ilk olarak oluşan imaj ve düşünceleri bir kâğıda yazınız. Daha sonra araştırma yaparak sıvı ve gaz kesicilerin nerelerde kullanıldığını öğrenin ve kâğıda yazdıklarınızla karşılaştırınız. Son olarak bunları sınıfta arkadaşlarınızla paylaşın.

1. SU DEPOLARI 1.1. Kesicilerin Tanımı

Sıvı, buhar ve gaz gibi maddelerin akışını kontrol için kullanılan elemanlara “kesici” denir.

Kesiciler genel olarak şu amaçlar için kullanılır: Sıvı ve gazlara yol vermek. Sıvı ve gazların yolunu kesmek. Akıcı miktarını ayarlamak. Akış yönünü değiştirmek. Basınçlarını ayar etmek.

1.2. Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler Kesiciler su depoları, kazanlar ve güneş enerjili kolektörler dışında su tesisatlarında,

kalorifer tesisatlarında,doğal gaz tesisatlarında vb yerlerde sıkça kullanılan elemanlardır. Genel olarak kesicileri iki ana guruba ayırabiliriz.

1.2.1. Kaldırmalı Kesiciler Akışkana yol veren parça, kalkma hareketi yapar. Çeşitleri şunlardır.

Ventiller: Ventiller genellikle yüksek basınçlı akışkanlara yol vermeye yarayan

kesicilerdir. Ventil yapımında amaca göre dövme çelik, çelik döküm, Prinç veya bronz kullanılabilir.

Ventiller kullanılacakları sisteme göre çok çeşitli özelliklerde yapılır. Başlıcaları şunlardır.

• Otomatik Ventiller (Çekvalf): Otomatik çalışan ve akışkanın geri akmasını önleyen ventillerdir. Akışkan kendi basıncı ile ventili açar ve akar. İletilen, akışkanın pompalanması durduğunda ventil akışı keserek geçmiş olan akışkanın geri akmasını önler. Resim 1.1.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

• Emniyet Ventilleri:Yüksek basınçlı su,buhar,gaz,hava benzeri akışkanların basıncı istenilen değeri aştığı zaman sistemde birçok zararlar meydana gelebilir.Bu durumda sistemde zararlı basınca sebep olan akışkan fazlasına otomatik olarak yol veren emniyet ventilleri kullanılır. Akışkan basıncı, ayarlı sınırı aşınca ventil açılarak, fazla basınç düşürülür.(Bkz resim 1.2,1.3,1.4)

Resim 1.2 Resim 1.3 Resim 1.4

• Basınç Düşürücü Ventiller: Akışkanlar çoğu kez kullanılacakları yerlere yüksek basınç altında depolanarak sevk edilirler.Kullanıldıkları yerlerde bunların basıncını istenilen basınca düşürmek için basınç düşürücü ventiller kullanılır.(Bkz. Resim 1.5)

Resim 1.5

• Flatör(Şamandıralı Ventil):Genellikle depolarda kullanılan ventillerdir.

Depodaki sıvı ayarlanan seviyeye geldiğinde flatör akışkanı keserek deponun taşmasını engeller.Seviye düştüğünde tekrar akışkana yol verir.

Resim 1.6

Ventiller çabuk açılıp kapanabilir ve yapımları kolaydır. Ancak akıcıların ventil içinde yön değiştirmeleri büyük ölçüde basınç ve hız kaybına sebep olur.

5

Klapeler:Bir ucundan veya ortasından gövdeye oynak şekilde birleştirilmiş, iki

yüzüne gelen basınçların farkı ile, bir açı altında kalkıp inerek akışkanlara yol veren veya onların yollarını kesen elemanlara klape denir. Klapeler otomatik olarak çalışır.

Resim 1.7 Resim 1.8

Akışkanın basıncına ve sıcaklığına göre klapenin gereci tespit edilir. Klapeler genellikle yapıldıkları gereçlere göre adlandırılırlar. Örneğin,madeni klapeler,kösele klapeler,kauçuk klapeler vb gibi. Madeni klapeler yüksek basınçlı ve sıcak akışkanların naklinde, kösele klapeler 30°C'yi geçmeyen sıcaklıkta asitsiz az basınçlı sıvı akışkanların naklinde, kauçuk klapeler ise fazla zorlanmayan yerlerde kullanılır. 1.2.2. Kaydırmalı Kesiciler

Akışkana yol veren parça, kayma hareketi yapar. Çeşitleri şunlardır;

Vanalar: Diğer kesicilere göre boyutları daha büyüktür. Bu nedenle geçiş debisi büyük olan yerlerde kullanılır. Vanalarda akışkanı yönlendirme işini gövde içerisinde kızaklı bir disk sürgü yapar. Akışkanı kesmeye yarayan yüzeyler birbirleri üzerinde kayarlar.

Resim 1.9 Resim 1.10

6

Vanaların akıcı yolları düz olduğundan, ventillerdeki gibi akışkanın basınç ve hız kaybına sebep olmaz ancak yapımı zordur. Ayrıca sürtünen konik yüzeylerde çabuk aşınma olur, bunların tamiri zordur.

Musluklar: Çabuk açılıp kapanabilen kesicilerdir. Küçük tesislerde ve evlerde

kullanılır. Musluk gövdesindeki delikli mil veya küre, ekseni etrafında dönerek akışkana yol verir. Açma kapama işlemi yapan musluklardan başka, akış yönünü değiştiren musluklarda vardır.

Resim 1.11 Resim 1.12

Musluklar buhar ve kirli, tortulu akıcıların sevkine uygun değildirler. Vanalar gibi muslukların da akıcı yolları düzdür Bu nedenle musluk içinde basınç ve

hız kaybı olmaz. Ucuzdur ve tamiri kolaydır. Bütün kesiciler de sızdırmazlığın sağlanması önemli olup kesici yüzeylerin

alıştırılması ve yapısına göre contalanması gerekir. 1.3. Tesisatın Tanımı

Sıvı,gaz,buhar gibi akışkanların üretildikleri veya depo edildikleri yerden tüketim yerlerine ulaşımları için döşenen boru hatlarına tesisat denir. 1.4. Tesisat Çeşitleri

Genel olarak tesisatları ikiye ayırmak mümkündür İç tesisat:Yapıların iç kısımlarına döşenen su,yangın,gaz vb tesisatlara

iç tesisat denir. Dış tesisat:Yerleşim yerlerindeki hava gazı,temiz su, kanalizasyon

tesisatı gibi genel kullanım amaçlı tesisatlara dış tesisat denir. Ayrıca tesisatları kullanım amaçlarına göre de sınıflandırabiliriz.

Temiz su tesisatı Sıcak su tesisatı Gaz tesisatı Pis su tesisatı Yangın tesisatı

7

1.5. Sıvı ve Gaz Tesisat Yapımında Kullanılan Boru Standartları 1.5.1. Çelik Su Boruları

Temiz su tesisatında kullanılan çelik borular dikişli ve dikişsiz olarak iki şekilde üretilir. Genellikle küçük çaplı borular dikişli, büyük çaplı borular ise dikişsiz olarak kullanıma sunulur.Su tesisatlarında kullanılan borular ayrıca korozyona karşı önlem olarak galvanizlenirler.

Çelik Su Boruları Üretim Aralığı

• Dış Çap:21.3-323.9 mm • Et Kalınlığı:2mm-12mm • Boy: Standart 6m’dir

Üretim Standartları

• Boru Üretim Standartları TS 301/1-2-3-4, TS 1997, TS 416, DIN 2440-2441, DIN 1626, ISO 65, BS 1387, ASTM A-53 , NFA 49-145, UNI 8863

• Galvanizleme Standartları TS 914, EN 10240, EN ISO 1461 (BS 729), ASTM A-53, A-90, NFA 49-700, UNI 5745

Tablo 1.2: TS 301 / 3 DIN 2440 orta seri su boruları

ANMA ÇAPI DN

DIŞ ÇAP d1 ET KALINLIĞI

AĞIRLIK (kg/m)

mm İnç Min.mm

Ort. mm

Max. mm

s mm

Dişsiz Manşonsuz

Dişli Manşonlu

Galvanizli

15 ½” 21.0 21.3 21.8 2.65 1.22 1.23 1.30 20 ¾” 26.5 26.9 27.3 2.65 1.58 1.59 1.68 25 1” 33.3 33.7 34.2 3.25 2.44 2.46 2.57 32 1

1/4” 42.0 42.4 42.9 3.25 3.14 3.17 3.32

40 1 1/2”

47.9 48.3 48.8 3.25 3.61 3.65 3.82

50 2” 59.7 60.3 60.8 3.65 5.10 5.17 5.38 65 2

1/2” 75.3 76.1 76.6 3.65 6.51 6.63 6.90

80 3” 88.0 88.9 89.5 4.05 8.47 8.64 8.96 100 4” 113.1 114.3 115.0 4.50 12.10 12.40 12.80

Not: Galvanizli çelik su boruları iç çaplarına göre anılır ve iç çap ölçüleri parmak cinsinden olur. 1"=25.4mm

8

1.5.2. Gaz Boruları

Gaz tesisatlarında kullanılan, siyah boru olarak adlandırılan çelik borulardır. Gaz tesisatlarında kullanılan borular galvanizlenmez.

Üretim Aralığı

• Dış Çap:21.3 mm - 323.9 mm • Et Kalınlığı:2.80mm-9.50mm • Boy:Standart 6m

Üretim Standartları API 5L, TS EN 10208 - 1, DIN 17172

Tablo 1.2: Standart gaz boruları Anma Çapı Inc mm

Et kalınlığı mm

Test Basıncı Kg/c m²

½ 21.3 2.80 48 ¾ 26.7 2.90 48 1 33.4 3.40 48 1 ¼ 42.2 3.60 83

1 ½ 48.3 3.70 84

2 60.3 3.90 161 2 ½ 73.0 5.20 172

3 88.9 5.50 154 4 114.3 6.00 152 5 141.0 6.60 135 6 168.3 7.10 123 8 219.1 8.18 108 10 273.0 9.27 99 12 323.9 9.50 86

9

1.5.3. Kazan Boruları Kazan boruları yüksek basınç altında çalıştıkları için üretiminde özel kalite

çelik malzeme kullanılır; iç çapak alınır, tavlanır ve %100 manyetik testten (Eddy Current ve Ultrasonik test) geçirilir.

Üretim Aralığı • Dış Çap:21.3 mm - 88.9 mm • Et Kalınlığı:.2 mm – 4.5 mm • Boy:7m (standart)

Kazan Boruları Üretim Standartları

DIN 17177, ASTM A-178, TS EN 10217

Anma Çapı Et Kalınlığı mm inc 2.0 2.3 2.6 2.9 3.2 3.6 4.0 4.5 21.3 ½" 25.4 26.9 ¾" 31.8 33.7 1" 42.4 1 ¼" 44.5 48.3 1 ½" 51.0 57.0 60.3 2" 63.5 70.0 73.0 76.1 2 ½" 82.5 88.9 3"

Çizelge 1.3: Standart kazan boruları

10

Kazan Boruları Kullanım Sınırları

• İşletme Basıncı:63.5 mm dış çapa kadar 80 bar, 63.5 mm dış çaptan sonra 32 bar

• İşletme Sıcaklığı:Maks. 450 ºC 1.5.4. Çelik Boru Bağlantı Elemanları

Çelik boruların bağlantısında kullanılan bazı elemanları aşağıdaki resimlerde görebilirsiniz.

Resim 1.13:Dirsek Resim 1.14:Kuyruklu dirsek Resim 1.15:Nipel

Resim 1.16:Manşon Resim 1.17:Te Resim 1.18:Rakor

Resim1.17:Tapa Resim 1.18:Lüle Resim 1.19:Kruva

11

1.6. Plastik Borular Plastik sanayinde yapılan çalışmalar sonunda sert plastik boru ve bağlantı parçalarının

güvenle su ve ısıtma tesisatlarında kullanılmaları gerçekleştirilmiştir. Temiz su tesisatında kullanılan plastik borular, polipropilen random plastiğinden yapılır. Soğuk suda 20 atü, sıcak suda 10 atü işletme basıncına dayanıklıdır. Korozyondan etkilenmez.Uzama katsayıları yüksektir.İşçiliği kolaydır.Sıcak birleştirme (fizyoterm) yöntemiyle parçalar birbirine eklenir. Yeşil, gri, mavi gibi çeşitli renklerde üretilirler. Yapılan birleştirmeler dönüş, kol alma ve demir boruya geçiş parçalarıyla gerçekleştirilir. Plastik (polipropilen) borular galvanizli çelik boruların aksine dış çaplarına göre adlandırılır. Aşağıdaki çizelge 1.4 te plastik boruların anma çapları verilmiştir. Plastik borularda yön değiştirme, kol alma ve ek yapma işlemlerinde bağlantı parçaları kullanılır. Bağlantı parçaları, plastik boruyla aynı malzemeden imal edilir.

İnç mm½" ¾" 1" 1 ¼" 1 ½" 2"

20 25 32 40 50 63

Çizelge 1.4:Standar plastik boru ölçüleri

Plastik Boruların Uygulama Standartları

TS 11451 Sıcak su ve zeminden ısıtma sistemlerinde kullanılan plastik boru ve ekleme parçaları

TS 11755 Plastik boru ekleme parçaları (polipropilenden) TS 9937 Plastik borular (polipropilenden, genel amaçlı)

TS 9937/DIN 8078 Polipropilen borular (genel kalite gereksinimleri, test metotları)

TS 9937'ye göre

Darbe Mukavemeti Kırılmaz

İç Basınç Test Uygulaması

20 °C'de (δ0=16 N/mm²) 65 bar, 1 sa. basınç uygulanır. 95 °C'de (δ0=2.9 N/mm²) 33 bar, 1000 sa. basınç uygulanır.

Boyca Değişim En fazla %2

12

Resim 1.20: Plastik borular

Plastik boru birleştirme parçaları

Plastik boru birleştirme parçalarından bazılarını aşağıdaki resimlerde görebilirsiniz

Resim 1.21: 45° Dirsek Resim 1.22: 90° Dirsek

Resim 1.23:Dirsek iç dişli Resim 1.24:Dirsek dış dişli

Resim 1.25:Geçme T dış dişli Resim 1.26:T Parça

Resim 1.27:Sıva altı vana Resim 1.28:Kapama başlığı

13

1.7. Deponun Tanımı

Katı maddelerin ve akışkanların, gerektiğinde kullanılmak için bekletildikleri kapalı hacimlere depo denir.

1.8. Depoların Endüstrideki Yeri ve Önemi

Daha ziyade sıvıların depolanmasında kullanılan depoların kullanımı gittikçe yaygınlaşmaktadır. Evlerde, sanayide, iş yerlerinde sıvıların güvenilir bir şekilde depolanması ve istenildiğinde kolayca erişilebilmesi ihtiyacı beraberinde çok çeşitli depo tasarımlarını getirmiştir. Özellikle de temiz suyun depolanması önemli bir iş kolu haline gelmiştir.

1.9. Depoların Yapımında Kullanılan Malzemeler

Depo yapımında ağırlıklı olarak çelik malzeme kullanılmaktadır.Ancak günümüzde plastik ve kompozit malzemelerden yapılan depolar da yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır

1.10. Depo Resimleri

Aşağıda Şekil 1.1’de güneş enerjili su ısıtma sistemlerinde kullanılan bir su deposunun kesit resmini görüyorsunuz.

Şekil 1.1:Su deposu

14

UYGULAMA FAALİYETİ

Su deposunun yapım resmini çizerek atölye imkanlarına göre istediğiniz

ölçekte yapınız.

Kullanılacak Malzemeler Depo gövde ve kapaklar, üst kapak tutamağı ve boru çıkışları

İşlem Basamakları Uyarılar

• İstenilen su deposunun resmini çiziniz. • Belirlenen paslanmaz sac malzemeyi (Paslanmaz sac yoksa galvanizli sac veya DKP sacta kullanılabilir) resimdeki ölçülerde markalayarak kesiniz. • Resimde verilen ölçülere göre malzemeyi silindirde bükünüz. • Bükülen yerleri birleştirerek kaynak ile puntalayınız. • Deponun ölçülerini çizilen resme göre kontrol ediniz. • Atölye imkanlarına göre TİG, MİG veya örtülü elektrotla kaynatınız. • Kapak ve bağlantı manşonlarını hazırlayarak kaynatınız. • Kaynakların temizliğini ve sızdırmazlık kontrollerini yapınız. • DKP sac kullandıysanız antipas ve son kat boya işlemi yapınız.

• Sac malzemelerle çalışırken eldiven kullanınız. • Giyotinde kesme yaparken dayamayı kontrol ediniz. • Silindirde bükme yaparken birkaç kişi birlikte çalışınız. • Kaynak yaparken mutlaka maske kullanınız.


15

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki cümlelerin başındaki boşluğa doğru için (D) yanlış için (Y) harfini koyunuz. (....)1) Sıvı, buhar ve gaz gibi maddelerin akışını kontrol için kullanılan elemanlara “kesici”

denir. (....)2) Kaldırmalı kesicilerde akışkana yol veren parça, kayma hareketi yapar. (....)3) Vana, kaydırmalı bir kesicidir. (....)4) Ventil, kaydırmalı bir kesicidir. (....)5) Sıvı, gaz, buhar gibi akışkanların üretildikleri veya depo edildikleri yerden

tüketim yerlerine ulaşımları için döşenen boru hatlarına tesisat denir. (....)6) Yapıların iç kısımlarına döşenen su, yangın, gaz vb tesisatlara iç tesisat denir. (....)7) Yerleşim yerlerindeki hava gazı, temiz su, kanalizasyon tesisatı gibi genel

kullanım amaçlı tesisatlara dış tesisat denir. (....)8) Çelik su borularının boyları standart olarak 7 m’dir. (....)9) Galvanizli çelik su boruları dış çaplarına göre anılır ve dış çap ölçüleri parmak

cinsinden olur. (....)10) Plastik (polipropilen) borular galvanizli çelik boruların aksine iç çaplarına göre

anılır. (....)11) Katı maddelerin ve akışkanların gerektiğinde kullanılmak için bekletildikleri

kapalı hacimlere depo denir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz


16

B. UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR İstenilen su deposunun yapım resmini tüm ayrıntıları gösterecek şekilde (görünüşler, gövde ve kapakların açınım resimleri, gerekli açıklama resimleri, parça ve malzeme listesi vb) çizdiniz mi?

Belirlenen sac malzemeyi resimdeki ölçülerde markalayarak kestiniz mi?

Resimde verilen ölçülere göre silindirde büktünüz mü? Bükülen yerleri birleştirerek kaynak ile puntaladınız mı? Deponun ölçülerini çizilen resme göre kontrol ettiniz mi? Parçaları gerekli güvenlik önlemlerini de alarak kaynattınız mı?

Kapak ve bağlantı manşonlarını hazırlayarak kaynatınız mı? Kaynakların temizliğini ve sızdırmazlık kontrollerini yaptınız mı?

DKP sac kullandıysanız antipas ve son kat boya işlemi yaptınız mı?

17


Bu faaliyet sonucunda uygun ortam ve ekipman sağlandığında tekniğe uygun olarak basınçlı kazan yapabileceksiniz.

Basınçlı kazanlara ait TSE normlarından birini temin ederek inceleyiniz, dikkatinizi

çeken noktaları sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

2. BASINÇLI KAZANLAR 2.1. Kazanın Tanımı

Akışkan ve gazların yüksek basınç altında depolanması veya kullanıma hazırlanması için çelikten yapılan kapalı hacimlere kazan denir. 2.2. Kazanın Endüstrideki Yeri ve Önemi

Akışkanların ve gazların endüstride yaygın bir kullanım alanı vardır.Dolayısıyla bu akışkan ve gazların kullanıma hazırlanması ve depolanması yüksek basınçlara dayanıklı kapalı hacimlere ihtiyaç doğurmuştur.Bu ihtiyaç çerçevesinde farklı kullanım alanlarına yönelik kazanlar tasarlanmakta ve üretilmektedir.Sıcak su elde etmek için kullanılan kalorifer kazanları, güneş enerji sistemlerinde kullanılan boylerler,buhar kazanları farklı kullanım yerlerine örnek olarak verilebilir.

Resim 2.1

2.3. Kazan Yapımında Kullanılan Malzemeler Kazanlar yüksek basınçlara maruz kaldıkları için yapımında çelik malzeme kullanılır.

Kullanılacak çelik malzemenin mekanik özellikleri en az TS 2162 Fe37-2 için belirtilenlere uygun olmalıdır.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

18

2.4. Kazan Yapımında Dikkat Edilecek Hususlar Kazanların gövdeleri çelik sacların silindirde kıvrılması ile elde edilmelidir.

Levhanın silindir şekline getirilmesi soğuk olarak yapılmalıdır. Kısmen de olsa tavlama kesinlikle yapılmamalıdır.

Sac boylarının el vermediği durumlar hariç kazan gövdesi, gömlek ve kapaklar tek parçadan yapılmalıdır.

Kaynak edilecek yerlere gerekli kaynak ağzı açılmalıdır. Kaynak dikişleri yalnız bir taraftan atılmalıdır. Kaynak ağızlarının açılması ve kaynak dikişinin çekilmesinde TS 3473 ve TS 497

de belirtilen esaslara uyulmalıdır. Kazanların iç ve dış yüzeylerinde korozyona karşı koruyucu tedbirler alınmalıdır. Yüzeylere galvaniz kaplanması halinde anma çinko miktarı en az 381 g/mm² olmalıdır. Kazanlar kullanılmadan önce çekme ve sızdırmazlık deneyinden geçirilmelidir

2.5. Kazan Resimleri Güneş enerjili su ısıtma sistemlerinde kullanılan kazanlar(boyler)modülümüzle daha

yakından ilgili olduğu için burada iki farklı boylerin kesit resimlerini göreceksiniz.

Şekil 2.1:Serpantinli ısı eşanjörlü sıcak su hazırlama kazanı (boyler)

Şekil 2.2:Çift cidarlı (gömlekli) sıcak su hazırlama kazanı (boyler)

19

UYGULAMA FAALİYETİ “Sabit kapaklı çift cidarlı (gömlekli) sıcak su hazırlayıcı kazanın (boyler)” yapım resmini çizerek atelye imkanlarına göre istediğiniz ölçekte yapınız.

Kullanılacak Malzemeler Kapaklar ,gövde ve gömlek, çıkışlar


• İstenilen basınçlı kazanın resmini çiziniz. • Basınca dayanıklı yüksek mukavemetli paslanmaz sac malzemeyi (eğitim amaçlı galvanizli sac veya DKP sac da kullanılabilir) resimdeki ölçülerde markalayarak kesiniz. • Resimde belirtilen ölçülerde silindirde bükme yaparak silindirik yan duvarları ve gömleği hazırlayınız. • Bükülen yerleri birleştirerek kaynak ile puntalayınız. • Kazanın ölçülerini çizilen resme göre kontrol ediniz. • Kaynatma işlemini atelye imkanlarına göre TİG, MİG kaynağı veya örtülü elektrot kaynağı ile yapınız. • Kaynakların temizliğini ve sızdırmazlık kontrolünü yapınız. • DKP sac kullanılmışsa astar boya ve son kat boya işlemini yapınız..

• Sac malzemelerle çalışırken mutlaka eldiven kullanınız. • Kesme ve bükme işlemlerini birkaç kişi birlikte yapınız. • Kaynak işlemleri sırasında mutlaka maske kullanınız.


20

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI) Aşağıdaki cümlelerin karşısındaki boşluğa doğru için (D) yanlış için (Y) harfini koyunuz.

(....)1) Akışkan ve gazların yüksek basınç altında depolanması veya kullanıma hazırlanması için çelikten yapılan kapalı hacimlere depo denir.

(....)2) Kazanlar yüksek basınçlara maruz kaldıkları için kazan yapımında çelik

malzemeler kullanılır. (....)3) Sac boylarının el vermediği durumlar hariç kazan gövdesi ,gömlek ve kapaklar

tek parçadan yapılmalıdır. (....)4) Kazanlar kullanılmadan önce çekme deneyinden ve sızdırmazlık deneyinden

geçirilmelidir. (....)5) Kazanların gövdeleri bakır levhaların silindirde kıvrılması ile elde edilmelidir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz


21

B. UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR İstenilen basınçlı kazanın yapım resmini tüm ayrıntıları gösterecek şekilde (Görünüşler, gövde, gömlek ve kapakların açınım resimleri,gerekli açıklama resimleri,parça ve malzeme listesi vb.)çizdiniz mi?

Sac malzemeyi resimdeki ölçülerde markalayarak kestiniz mi?

Resimde belirtilen ölçülerde silindirde bükme yaparak silindirik yan duvarları ve gömleği hazırladınız mı?

Kapakları istenilen ölçülerde kesip gerekli bombeyi verdiniz mi?

Bükülen yan duvarları,gömleği ve kapakları birleştirerek kaynak ile puntaladınız mı?

Kazanın ölçülerini çizilen resme göre kontrol ettiniz mi? Kaynatma işlemini güvenlik önlemlerini de alarak yaptınız mı? Kaynakların temizliğini ve sızdırmazlık kontrolünü yaptınız mı? DKP saç kullandıysanız astar boya ve son kat boya işlemini yaptınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

22


Bu faaliyet sonucunda, uygun ortam sağlandığında tekniğe uygun olarak su dolaşımlı güneş enerjisi kolektörü yapabileceksiniz.

Ülkemizde güneş enerjisinden yeteri kadar yararlanılıyor mu? Bununla ilgili bir araştırma yapıp kendi yorumunuzu da katarak kısa bir rapor yazınız.

3. GÜNEŞ ENERJİSİ SİSTEMLERİ

3.1. Güneş Enerjisinin Tanımı Güneş, 1.340.000 km çapında, helyum ve hidrojen gazlarından oluşan orta büyüklükte

bir yıldızdır. Çapı, dünya çapından 109 defa daha büyüktür. Yer yüzüne uzaklığı 150.000.000 km (+ - 2.600.000 km) olup merkez sıcaklığı 20.000.000 ºC, yüzey sıcaklığı 6.000 ºC civarındadır. Güneşteki bu yüksek sıcaklık nedeni ile elektronlar atom çekirdeklerinden ayrılır. Bu sebeple güneşte atom ve moleküller değil, serbest elektronlar ve atom çekirdekleri bulunur. Bu karışıma PLASMA adı verilir. Termonükleer reaksiyon (füzyon) sonucunda ortaya çıkan bu büyük enerji uzaya çeşitli dalga boylarında ışınımlar olarak yayılır. Güneşte sadece bir saniyede üretilen enerji insanlığın var olduğu günden bu güne kadar üretilen toplam enerjiden daha fazladır.

Bütün enerji kaynakları güneşten türemiştir. Yaygın olarak kullanılan fosil yakıtlar, çağlar önce güneşten aldıkları enerji sayesinde karakteristiklerini özelliklerini değiştirmişler ve bugünkü kullanım şekillerini almışlardır. Fosil yakıtların bulunmasıyla birlikte kullanımları öyle hızlı bir şekilde artmıştır ki, çok yakın bir gelecekte bitirilmeleri söz konusudur. Bu nedenle, enerji ihtiyaçlarımızın büyük bir bölümünü depolanmış enerji kaynaklarından değil, güneşten elde etmeye çalışmalıyız.

Türkiye, coğrafi konumu itibarıyla güneş kuşağı içerisinde yer almakta olup güneş enerjisinden yararlanma potansiyeli, Doğu Karadeniz Bölgesi dışında tüm bölgelerimiz için önemle ele alınması gereken bir büyüklüktedir. Güneş enerjisinden su ısıtma, konut ısıtma, pişirme, kurutma, soğutma gibi ısıl amaçlarla yararlanılabileceği gibi elektrik enerjisine dönüştürmek de olanaklıdır. Ülkemiz, sahip olduğu yüksek güneş enerji potansiyelini, beyin gücü ve teknoloji geliştirmeye gereken önemi vererek değerlendirmeli ve yalnızca gelişmiş ülkelerin bir pazarı olmamalıdır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

23

Şekil 3.1:Türkiye güneşlenme haritası

3.2. Güneş Enerjisi Kolektörleri Güneş enerjisinin uzaydan geçerek dünyaya ulaşması elektromanyetik radyasyonla

olmaktadır. Isıtma ve soğutma proseslerinde kullanılabilmesi için bu enerjinin ısıya dönüştürülmesi gerekir. Birim yüzeye düşen güneş enerjisinin azlığı nedeniyle ısı enerjisi elde etmede geniş yüzeylere ihtiyaç vardır.

Güneş enerjisi kolektörleri, güneş radyasyonunu ısı enerjisine dönüştüren aygıtlardır.

Güneş radyasyonunu absorbe eder ve bu radyasyonu ısıya dönüştürürler. Radyasyon absorbe eden materyalin sıcaklığı yükselir. Emici yüzeyin ısısı sıvı ya da gaz akışkanlarla taşınır. Kolektör plakasının sıcaklığı çevre sıcaklığından daha yüksek olduğundan, kolektörlerden çevreye ısı kaybı olur. Bu nedenle pratikte %100 verim elde edilmez. Güneş enerjisinin, sadece güneşin bulutlarla engellenmediği gündüz saatlerinde alınabilmesi mümkündür. Kesikli olan bu kaynaktan sürekli enerji alınabilmesi istenmektedir. Hemen bütün ısı enerjisi kaynakları bu amaçla kullanılmaktadır. Güneşin olmadığı zamanlarda daha önce depolanan enerji kullanılabilmektedir. Çeşitli ısı emici cisimler bu amaçla kullanılmaktadır.

Kolektörler genel olarak iki şekilde yapılır.

24

3.2.1. Parabolik Kolektörler

Güneş enerjisi uygulamalarında düz yüzeyli güneş kolektörü sistemlerinin yanı sıra daha yüksek sıcaklıklara ulaşmak için yoğunlaştırıcı(parabolik) kolektör sistemleri de kullanılmaktadır.

Kolektörlerde güneş enerjisinin düştüğü net alana "açıklık alanı" ve güneş enerjisinin

yutularak ısı enerjisine dönüştürüldüğü yüzeye "alıcı yüzey" denir. Düz yüzeyli (düzlemsel) güneş kolektörlerinde açıklık alanı ile alıcı yüzey alanı birbirine eşittir. Yoğunlaştırıcı kolektörlerde ise güneş enerjisi, alıcı yüzeye gelmeden önce optik olarak yoğunlaştırıldığı için alıcı yüzey, açıklık alanından daha küçük olmaktadır.

Parabolik kolektörler de iki şekilde yapılır:

Doğrusal Yoğunlaştırıcılar Parabolik oluk kolektörler, doğrusal yoğunlaştırma yapan ve kesiti parabolik olan

dizilerden oluşur. Oluğun iç kısmındaki yansıtıcı yüzeyler güneş enerjisini, paraboliğin odağında yer alan ve boydan boya uzanan siyah bir absorban boruya yansıtır.

Orta derecede sıcaklık isteyen uygulamalarda kullanılan bu sistemlerde, güneş enerjisi

bir doğru üzerinde yoğunlaştırılacağından tek boyutlu hareket ile güneşi izlemek yeterlidir.

Resim 3.1:Doğrusal yoğunlaştırıcı kolektör

Noktasal Yoğunlaştırıcılar İki boyutta güneşi izleyip noktasal yoğunlaştırma yapan ve daha yüksek sıcaklıklara

ulaşan bu tür sistemler, parabolik çanak ve merkezi alıcı olmak üzere iki gruba ayrılır. Parabolik çanak kolektörler iki eksende güneşi takip ederek sürekli olarak güneşi odak

noktasına yoğunlaştırırlar.

25

Resim 3.2:Parabolik çanak kolektörler

3.2.2. Düz Yüzeyli Kolektörler Düz yüzeyli kolektörler güneş enerjisi ile sıcak su elde etmek için tasarlanan

sistemlerde kullanılır. Türkiye’de güneş enerjisinin en yaygın kullanım alanı sıcak su ısıtma sistemleridir. Halen ülkemizde kurulu olan güneş kolektörü miktarı 2001 yılı için 7,5 milyon m2 civarındadır (Kaynak: EİE). Çoğu Akdeniz ve Ege Bölgelerinde kullanılmakta olan bu sistemlerden, yılda yaklaşık 290 bin TEP ısı enerjisi üretilmektedir. Sektörde 100'den fazla üretici firmanın bulunduğu ve 2000 kişinin istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Yıllık üretim hacmi 750 bin m² olup bu üretimin bir miktarı da ihraç edilmektedir. Bu haliyle ülkemiz, dünyada kayda değer bir güneş kolektörü üreticisi ve kullanıcısı durumundadır.

Bu öğrenme faaliyetinde de ağırlıklı olarak düz yüzeyli kolektörler üzerinde

duracağız.

26

Resim 3.3:Düz yüzeyli kolektör

Son dönemlerde düz yüzeyli vakum tüplü kolektörler de kullanılmaya başlanmıştır.

Şekil 3.2:Vakum tüplü kolektörün çalışma prensibi

27

Resim 3.4: Düz yüzeyli vakum tüplü kolektör

3.3. Güneş Enerjisi Tesisat Sistemleri 3.3.1. Doğal Sirkülasyonlu Sistem

Isıtıcı akışkanın, ilave bir pompa veya benzeri herhangi bir hareket mekanizmasına gerek kalmadan, kolektör ile depo arasındaki sirkülasyonun kendiliğinden gerçekleşmesidir. Bilindiği gibi ısınan suyun yoğunluğu azalır ve sistemin üst kısmına doğru toplanmaya başlar. Soğuk, yani yoğunluğu yüksek olan su ise aşağıya doğru yönelerek sistemin alt kısmında birikir. Kolektör güneş gördüğü sürece bu olay devam eder. Depodaki su ile kolektördeki su sıcaklıkları eşit oluncaya kadar dolaşım devam eder. Depolama tankı kolektör üst seviyesinde olduğundan, geceleri ve güneşsiz günlerde suyun ters sirkülasyon yaparak depodaki suyun kendiliğinden soğuması da önlenmiş olur.

Bu sistemlerde kolektör ile depo arasında yaklaşık 20-50cm civarında mesafe

olmalıdır. Depo ile kolektör arasındaki kot farkı daha az olduğunda doğal sirkülasyon gerçekleşmez.

Doğal sirkülasyonlu sistemlerde boru tesisatının mümkün olduğu kadar az dirsekli,

dirseklerin geniş kavisli, boruların depoya doğru yükselen eğimli olması, sistemin çalışmasını olumlu yönde etkileyen faktörlerdir. Böylece suyun dolaşımına karşı daha az direnç gösterilir ve borularda hava toplanması önlenir. Sürtünme dirençlerini azaltmak için boruların çapı en az ¾”olmalıdır.

28

Doğal sirkülasyonlu sistemler kapalı ve açık devre sistemler olarak ikiye ayrılmaktadır.

Kapalı Sistem Kapalı devre sistemlerde birbirinden bağımsız çalışan iki ayrı devre

bulunmaktadır.Kolektör devresinde bulunan su, güneşten aldığı enerjiyi şehir şebekesinden gelen kullanım suyuna transfer eder.Kolektör devresinde bulunan akışkan, kış aylarında donma riskine karşı hava sıcaklıklarına bağlı olarak uygun orandaki antifriz ile su karışımından oluşur.. Antifrizin köpürmeyen türden olmasına özen gösterilmelidir İçine su katılmadan saf haldeki antifrizin donma sıcaklığı eksi 36 °C'dir. Kapalı devre sistemler ikiye ayrılmaktadır:

• Şamandıralı Sistemler: Bu tür sistemler genelde üst üste iki ayrı depodan

oluşur. Üst depo soğuk su deposudur. Soğuk su deposunda bir adet şamandıra(flatör) bulunur. Şamandıraya soğuk şebeke suyu bağlanır.

Şekil 3.3:Doğal sirkülasyonlu kapalı şamandıralı sistemin çalışma prensibi

Alt taraftaki depo sıcak su deposudur. Deponun dış kısmında bir ceket bulunmaktadır. Kolektör bu cekete bağlanır. Antifrizli su (kolektör devresi) bu cekette dolaşarak güneşten aldığı ısıyı şehir şebekesinden gelen kullanım suyuna transfer eder. Soğuk su deposu ile sıcak su deposu ayrıca birbirine bağlanır. Sıcak su kullanıldığında eksilen su, soğuk su deposundan takviye edilir. Soğuk su deposundaki seviye eksildiğinde şamandıra devreye girerek eksilen suyu şebekeden takviye eder.

29

• Basınçlı Sistemler: Basınçlı sistemlerde soğuk su beslemesi, ilave bir şamandıralı depo olmaksızın direkt şebekeden sıcak su deposu içerisine yapılır. Dolayısıyla sistem daha çalışmaya başlamadan şebeke basıncına ulaşır. Sistem çalışmaya başladığında da sıcaklık arttıkça basınç da artar. Kapalı kaplar prensibine göre de basınç arttıkça deponun içindeki suyun sıcaklığı diğer şamandıralı sistemlere göre daha yüksek değerlere ulaşır. Basınçlı sistemler açık devre veya kapalı devre olarak imal edilir. Basınçlı sistemlerin şamandıralı sistemlere göre bir avantajı da kullanım yerinde sıcak suyun soğuk su ile aynı veya daha yüksek basınçta olmasıdır. Bu sayede banyoda sıcak su ile haşlanma riski daha azdır. Şamandıralı sistemlerde sıcak su basıncı, sadece depo seviyesi ile kullanım yeri arasındaki kot farkından kaynaklanan statik basınç kadardır. Bu ise tesisatta soğuk suyun sıcak suyu yukarıya ötelemesine ve dengesiz bir sıcaklık akışına neden olmaktadır.

Şekil 3.4: Basınçlı sistem

Açık Sistem

Açık devrede kullanım suyu kolektör içerisinde dolaşarak direkt olarak ısınır. Kapalı devrede olduğu gibi ilave bir ısı transfer akışkanına ihtiyaç yoktur. Bu sistemlerle kapalı sistemlere nazaran daha yüksek sıcaklıklara ulaşırlar. Fakat bu sistemlerin dezavantajlarından biri dış ortam sıcaklığı 0'ın altına düşen bölgelerde dört mevsim kullanılamaz. Kış aylarında sistemdeki suyun boşaltılması gerekir. Günümüzde açık sistemler pek kullanılmamaktadır.

30

3.3.2. Cebri Sirkülasyonlu (Pompalı) Sistem

Bu sistemlerde kolektör devresindeki akışkan, bir pompa ile hareket ettirilir. Bu da doğal sirkülasyonda olduğu gibi deponun kolektörden daha yüksek bir noktada olma zorunluluğunu ortadan kaldırır. Depo, istenilen yükseklikte ve hatta kolektörden daha aşağıda olabilir. Cebri sirkülasyonlu sistemler doğal sirkülasyona göre daha verimlidir. Cebri sirkülasyonlu kapalı devre sistemlerde sistemin büyüklüğüne ve özelliklerine göre farklı ısı değiştiriciler kullanılır.- Küçük kapasiteli sistemlerde (2-6 adet güneş kolektörlü) genellikle gömlekli ısı eşanjörü (Bakınız şekil 2.3) - Orta büyüklükteki sistemlerde (7-20) serpantinli ısı eşanjörü (Bakınız şekil 2.2) Büyük kapasiteli sistemlerde (20 adet ve üzeri güneş kolektörlü) plakalı ısı eşanjörü kullanılmaktadır.

Güneşsiz gündüzleri ve geceleri sistemden sürekli sıcak su alınması isteniyorsa sıcak su çıkışı üzerine bir ek ısıtıcı konabilir.

Şekil 3.5:Pompalı sistem çalışma prensibi

3.4. Sıcak Su Boyleri

Sıcak su boylerleri bir çeşit basınçlı kazandır ve güneş enerjisi ile sıcak su elde etme sistemlerinin kolektörlerden sonra en önemli kısmıdır. Boylerler, kolektörde elde edilen ısının şebeke suyuna aktarılmasının sağlandığı ve elde edilen sıcak suyun depolandığı kısımlardır.

31

Şekil 3.6: Bir çeşit kapalı sistem için tasarlanmış boyler

Günümüzde güneş enerjili su ısıtma sistemlerinde genellikle kapalı sistem tercih edilmektedir. Boylerler de buna göre tasarlanmaktadır.

3.5. Sehpalar

Sistemin düzenli olarak çalışabilmesi için kurulan sehpa düzeneğinin, sistem çalışmasını kolaylaştırıcı özellikte olmalıdır. Sehpa özellikle doğal sirkülasyonlu sistemlerde kullanılmaktadır. Sehpa tasarımlarında montajının kolay olmasına dikkat edilmelidir.Sehpalar çelik konstrüksiyondan yapılmaktadır.

32

Resim 3.5: Bir çeşit kolektör sehpası

3.6. Güneş Enerjili Su Isıtma Sistemlerinin Montajı Güneş enerjisi montajı yapılırken çalışma güvenliği sağlanmalıdır. Çalışanlar

emniyet kemeri yardımıyla kendisini çatı ana tahtaları gibi sabit bir parçaya bağlamalıdırlar. Ürünleri kurulum mekanına taşırken eldiven kullanılmalı ve mamuller rüzgar vb etkilerden dolayı aşağı düşmesine neden olacak alanlara konulmamalı gerekirse sabit bir parçaya bağlanmalıdır. Güneş enerjisi, çatıya taşınması ve montajı esnasında kurulan yerin önünde insanların bulunması veya geçmesi önlenmelidir. Montaj esnasında kırılan kiremitler yenilenmeli ve atıklar çatıdan kaldırılmalıdır.

Güneş kolektörleri güneş enerjisinin verimliliğini doğrudan etkileyen en önemli parçasıdır. Kolektör özelliklerinin iyi olması gerektiği gibi montajının da düzgün yapılması gerekmektedir. Güneş kolektörleri montajı yapılırken güneş ışınlarını 90 derece gibi yüksek derecelerde alacak şekilde ayarlanmalıdır. Bu bilgiler doğrultusunda: Kurulacak olan sistemin hem yazın hem de kışın kullanılması planlanıyor ise kolektör eğim açısı o bölgenin enlem açısıyla aynı olmalıdır. Eğer sistemin sadece yazın kullanılması planlanıyor ise kolektör enlem açısı bölgenin enlem açısından 15 derece düşük olmalı (güneş ışınları yazın dikey geldiğinden) Eğer sistem sadece kışın kullanılması planlanıyor ise kolektör enlem açısını bölgenin enlem açısından 15 derece yüksek olmalı (güneş ışınları kışın yatay geldiğinden) ülkemiz 36-42 enlemleri arasında yer almaktadır ve montaj aşamasında bu değerler dikkate alınmalıdır. Bu bilgileri bir örnekle açıklamak gerekirse Ankara da yapılacak bir güneş enerjisi montajında Ankara nın enlem açısı 40 olarak kabul edersek: -Yaz kış kullanılacak sistem için güneş kolektörlerinin açısı 40 derece olmalıdır. -Sadece yazın kullanılacak sistemler için güneş kolektörlerinin açışı 40-15=25 derece olmalıdır. -Sadece kışın kullanılacak sistemler için güneş kolektörlerinin açışı 40+15=65 derece olmalıdır.

33

Güneş kolektörlerinin sağlıklı olarak çalışabilmesi için yönünün güneye bakması gerekmektedir. Ayrıca kurulacak alanın diğer güneş kolektörleri, ağaç ve bina gibi nedenlerden dolayı gölgelenmeyecek bir alana yerleşmesine dikkat edilmelidir. Sistem sehpası kurulmaya başlanmadan önce pusula yardımıyla yön ve gölge hesapları yapılmalıdır

Güneş enerjisi depoları güneşten üretilen sıcak suları depolayarak istenildiğinde kullanılmasını sağlar. Ortak tesisatlarla farklı birçok ısıtıcı kullanılıyor ise bu depolanan sıcak suyun farklı ısıtıcılardan sıcaklık alışverişinde bulunması veya basınçsız sistemlerde su taşması olabilir. Güneş enerjisi kurulacak olan yerde eğer şofben, termosifon, banyo kazanı gibi farklı bir ısıtıcı da kullanılıyor ise kullanım sularının birbirine karışmaması ve güneş enerjisinin taşmaması için güneş enerjisi sıcak su dönüşüne çek valf konulmalıdır. Ayrıca her bir farklı ısıtıcının giriş (soğuk) ve çıkış (sıcak) borularına, sistem kullanılmadığında kapatılmak üzere vana yerleştirilmelidir. Eğer vana ile kapatılmaz ve çek valf konulmaz ise basınçsız şamandıralı sistemlerde su basıncı yükseklik farkına bağlı olarak çalıştığından ve şehir şebeke basıncının yüksek olmasından dolayı şebekede bulunan soğuk su diğer ısıtıcıdan direk geçiş yaparak güneş enerjisi deposunun sıcak su kısmına dolacak, suyu soğutarak deponun tahliyesinden taşma yapacaktır.

Güneş enerji sistemlerinin, genelde çatı üzerine veya düz dam üzerine montajı yapılmaktadır. Dolayısıyla dış hava koşullarının yıpratıcı etkisine maruz kalmaktadır. Kurulacak olan sistemin sağlam ve bina statiğine uygun olması gerekmektedir. Eğerkurulacak alan çatılı bir alan ise sistem ayakları mutlaka çatı içerisine indirilmeli (Bkz şekil 3.7)

A B C

34

D E F

G H I

J K L

35

M N

Şekil 3.7:Güneş enerjili kolektörlerin montaj şekilleri

Sistemin düzenli olarak çalışabilmesi için kurulan sehpa düzeneği sistem çalışmasını kolaylaştırıcı özellikte olmalıdır. Sehpa montajı yapılırken özellikle doğalsirkülasyonlu sistemlerde deponun yerleştirileceği kısmın terazide olması gerekmektedir. Ayrıca sirkülasyonu kolaylaştırmak maksadıyla kolektör ve depo arasındaki yükseklik farkı20-50 cm arasında olmalı, kolektör ile depo arasındaki bağlantı borusu direkt olarak yükselmeli ve kolektörün sıcak çıkış olarak belirtilen depoya girişinin yapıldığı kısım diğer taraftan yaklaşık 3 derece yüksekte olmalıdır. Böylece doğal sirkülasyonla (ısınan antifrizlisuyun yükselmesi) daha kolay sağlanmış olacaktır.

Doğal sirkülasyon yoluyla çalışan güneş enerjilerinde kolektör içerisinde ısınan antifrizli su depo içerisindeki ısıtma haznesine girecek ve deponun içindeki suyu ısıtacaktır.Sirkülasyonun kolay olabilmesi için kolektör adedine göre doğru boru çapları ve düzgüntesisat çekilmelidir. Kolektör ve depo arasında kullanılan tesisat malzemeleri en az ¾ olmalı ve oldukça az dirsek konulmalıdır.

Kullanılacak olan sistemlerde şamandıra yardımıyla veya direkt olarak şebeke suyu depoya doldurulur. Sistemin düzenli ve sağlıklı çalışması için soğuk su girişini birvana yardımıyla ayırmalı ve bu vana çok açılmamalıdır. Eğer kurulacak olan sistem boyler(direkt olarak depoya soğuk su girişi yapan) ise giriş önüne mutlaka dönüşü engelleyici çekvalf konulmalıdır. Bütün ürünlerde soğuk su çıkışına, şebekeden gelen pislikleri tutması için süzgeç yerleştirilmelidir. Şamandıra ile çalışan sistemlerin montajında şamandıranınyönü ve yüksekliği düzgün ayarlanmalıdır.

Şamandıralı sistemler çalışma anında kullanım hatası, şamandıra arızası vb gibi nedenlerden dolayı taşma yapabilir. Bu gibi durumlarda su taşmasının sisteme zarar vermesini engellemek maksadıyla tahliye borusu yapılmaktadır. Tahliye borusu çatınınoluklarına yönlendirilmelidir.

36

Sirkülasyonun düzenli olarak yapılabilmesi için kolektör içerisine doldurulanantifrizli su yavaş ve düzenli doldurulmalı, işlem bitiminde havası alınmalıdır.

Güneş kolektörleri birbirine seri bağlantılı (kolektör çıkışlarından birbirinegeçişli) olarak bağlandığında 3 kolektörden fazla bağlanılmamalıdır. Fazladan bağlanan kolektörlerin veriminden tam olarak faydalanılamaz. Üçerli bağlanmış olan kolektörler uygun borulara bağlanılmalıdır. Kolektörler birbirine paralel ( kolektör çıkışından başka bir taşıcıya geçişli) bağlandığında istenildiği kadar kolektör bağlanabilir. Toplama borusununuygun olmasına dikkat edilmelidir. Boru çapı belirlenirken dolaşacak antifrizli su kapasitesine göre belirlenmelidir.

Paralel (kolektör çıkışından başka bir taşıcıya geçişli) bağlantılarda kolektördentoplayıcı boruya geçişte kullanılan fitings malzemeleri eşit çapta ve uzunluktaolmalıdır.Böylece pompanın kolektörlere eşit basınç uygulaması sağlanmış olur. Güneşenerji sistemleri çatı üzerine kurulduğunda ayaklarda oluşabilecek su sızıntılarına karşıönlem alınmalıdır. Ayaklara oluk sacı, conta vb. parçalar yerleştirilmelidir.

Güneş enerjisi takıldığı anda sistemin antifrizi yeterli ölçüde mutlakakonulmalıdır. Antifrizin doldurulması için kışın beklenmemeli yıllara göre en düşük sıcaklık ortalamalarına göre antifrizli su karışımı hesaplanarak kolektörler doldurulmalıdır.

Sistemde kullanılan boruların tamamı, uygun izolasyon malzemeleri ile dış etkilerden korumak için izole edilmelidir. Çatı üstü için boru üzeri fleks, fleks üzeri su almasını engelleyici kaplama veya boru üzeri camyünü, camyünü üzeri su almasını engelleyici kaplama; çatı altı için boru üzeri fleks veya camyünü kullanılarak izole edilmelidir. 3.7. Düz Yüzeyli Kolektör Yapma

Düz yüzeyli kolektör yapımında değişik malzemeler kullanılmakla birlikte, kolektörün en önemli kısmı olan panel, iyi bir ısı iletici olan bakır veya alüminyumdan yapılmalıdır. Kolektör parçaları ve malzemeler, kolektörün ısınması ve soğuması sonucunda oluşan mekanik yükler dayanıklı olmalıdır. Aynı zamanda yağmur, kar,dolu, rüzgar, yüksek rutubet ve hava kirleticiler gibi etkenlerin sebep olduğu dış mekan ikliminden kaynaklanan çevre etkilerine de dirençli olmalı. Kolektör yapımında TS 3680-1 ,EN 12975-1 standartları dikkate alınmalıdır.

Düz Yüzeyli Kolektör Elemanları

37

Şekil 3.8: Düz yüzeyli kolektör

1. Panel(Absorblayıcı):Panel taşıyıcı ve toplayıcı borularının yapımında genellikle bakır veya alüminyum borular ve panel alt sacı olarak bakır veya alüminyum sac kullanılır. Boruların birleştirilmesinde son zamanlarda ultrasonik kaynaktan yararlanılmaktadır. 2. Kasa:Kasa yapımında alüminyum sac ve profiller kullanılmaktadır. 3. Yalıtım:Yalıtım malzemesi olarak camyünü veya poliüretan kullanılmaktadır. 4. Alt Plaka:Alüminyum levha veya galvanizli sac levha kullanılmaktadır. 5. Cam Fitili:Yüksek sıcaklık farklarına dayanıklı sızdırmaz kauçuk kullanılmaktadır. 6. Boğaz Contası:Yine kauçuk kullanılmaktadır. 7. Üst Örtü:Düz cam,temperli cam veya düşük demir oksitli temperli cam kullanılmaktadır. 8. Boru çıkışları:3/4"

38


Resim 3.6: Düz yüzeyli kolektör Yukarıda resmi (Bakınız resim 3.6) ve kesiti verilen (Bakınız resim 3.7) kolektörün ölçüleri 940x1940x100’dür. 10 adet taşıyıcı borusu vardır. Bu ölçülere göre kolektörün yapım resmini çizdikten sonra atölye imkanlarını da göz önünde bulundurarak istediğiniz ölçekte yapınız.

Resim 3.7:Kolektör kesiti

Kolektör Yapımında Kullanılacak Malzemeler

• Kolektör kasası : Alüminyum sac1mm • Panel toplayıcı boru : Anma çapı 20 bakır boru • Panel taşıyıcı boruları : Anma çapı 12 bakır boru • Panel alt örtüsü : 1mm bakır sac • Yalıtım malzemesi : Panel alt kısmı 50 mm kalınlığımda levha cam

yünü,çevresi 20mmkalınlığına levha cam yünü • Kolektör camı : Düşük demir oksitli cam. • Cam fitili : Kauçuk cam fitili • Kolektör çıkışları : 3/4 Parmak manşon


39


• İstenilen kolektörün resmini çiziniz. • Resimdeki ölçülere göre kolektör gövdesini

alüminyum sacdan yapınız. • Ölçülere göre bakır boruları kesiniz. • Dikey döşenecek boruların ağızlarını

alıştırınız. • Yatay döşenecek boruların uçlarına manşon

takınız • Yatay döşenecek borulara gerektiği kadar

delik açınız. (Resim 1.16) • Dikey döşenecek boruları yatay borulara

puntalayarak son kontrolleri yaptıktan sonra kaynatınız.

• Kaynak yerlerinin sızdırmazlığını kontrol ediniz.

• Gövde duvarlarına yatay döşenecek boruların geçeceği delikleri açınız.

• Gövdenin alt sacı üzerine cam elyafı seriniz • Elyaf üzerine ölçüsünde kesilmiş ince bakır

levha seriniz. • Hazırlanan kolektör borularını bakır levha

üzerine yerleştiriniz ve siyaha boyayınız. • Yatay boruların uçlarını yan duvarlardaki

deliklerden çıkarınız. • Sızdırmazlık bandı takılmış cam çerçevesini

gövdeye vidalı bağlantı ile bağlayınız.

• Boruların aynı boyda olması için

tepsi testeresi ile kesim yaparken dayama kullanınız.

• Bakır boruların kaynağında atelye imkanlarına göre TİG MİG veya oksi-gaz kaynağı kullanabilirsiniz.

• Çalışmalarınız sırasında iş önlüğü ve eldiven kullanınız.

40

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Aşağıdaki cümlelerin karşısındaki boşluğa doğru için (D) yanlış için (Y) harfini koyunuz. (....)1) Isıtıcı akışkanın, ilave bir pompa veya benzeri herhangi bir hareket mekanizmasına gerek kalmadan kolektör ile depo arasındaki sirkülasyonun kendiliğinden gerçekleşmesine doğal sirkülasyon denir. (....)2) Doğal sirkülasyonlu sistemlerde boru tesisatının mümkün olduğu kadar az dirsekli, dirseklerin geniş kavisli, boruların depoya doğru yükselen eğimli olması sistemin çalışmasını olumlu yönde etkileyen faktörlerdir. (....)3) Doğal sirkülasyonlu sistemlerde pompa en önemli elemanlardan biridir. (....)4) Basınçlı sistemlerde soğuk su beslemesi ilave bir şamandıralı depo olmaksızın direkt şebekeden sıcak su deposu içerisine yapılır. (....)5) Basınçlı sistemlerin şamandıralı sistemlere göre bir avantajı da kullanım yerinde sıcak suyun soğuk su ile aynı veya daha yüksek basınçta olmasıdır. (....)6) Kapalı devrede kullanım suyu kolektör içerisinde dolaşarak direkt olarak ısınır. Açık devrede olduğu gibi ilave bir ısı transfer akışkanına ihtiyaç yoktur. (....)7) Pompalı sistemlerde kolektör devresindeki akışkan, bir pompa ile hareket ettirilir. (....)8) Panel yapımında genellikle galvanizli su boruları kullanılır. (....)9) Kolektör boru çıkışları ½ parmak olmalıdır. (....)10) Güneş kolektörlerinin sağlıklı olarak çalışabilmesi için yönünün batıya bakması gerekmektedir. (....)11) Kolektörlerde su bünyesine geçen güneş enerjisinin korunması son derece önemlidir.Bu yüzden boylerin,kolektörlerin ve bütün boru tesisatının ısı kaybına karşı çok iyi yalıtılması gerekir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı modülün sonundaki cevap anahtarıyla karşılaştırınız.Yanlış cevaplarınız var ise faaliyete tekrar dönerek eksiklerinizi tamamlayınız.


41

B. UYGULAMALI TEST Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı

gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR • İstenilen kolektörün yapım resmini tüm ayrıntıları gösterecek şekilde (görünüşler, kesit görünüşler, açıklama resimleri, parça ve malzeme listesi vb) çizdiniz mi?

• Resimdeki ölçülere göre kolektör gövdesini alüminyum saclardan yaptınız mı?

• Ölçülere göre bakır boruları kestiniz mi?. • Dikey döşenecek boruların ağızlarını alıştırdınız mı? • Yatay döşenecek boruların uçlarına manşon taktınız mı? • Yatay döşenecek borulara gerektiği kadar delik açtınız mı? • Dikey döşenecek boruları yatay borulara puntalayarak son kontrolleri yaptıktan sonra kaynatınız mı?

• Kaynak yerlerinin sızdırmazlığını kontrol ettiniz mi? • Gövde duvarlarına yatay döşenecek boruların geçeceği delikleri açtınız mı?

• Gövdenin alt sacı üzerine cam elyafı serdiniz mi? • Elyaf üzerine ölçüsünde kesilmiş ince bakır levha serdiniz mi? • Hazırlanan kolektör borularını bakır levha üzerine yerleştirip ve siyaha boyadınız mı?

• Yatay boruların uçlarını yan duvarlardaki deliklerden çıkardınız mı?

• Sızdırmazlık bandı takılmış cam çerçevesini gövdeye vidalı bağlantı ile bağladınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ederek veya araştırarak eksiklerinizi tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.

42

MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)

Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre ölçünüz.

KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR İstenilen işin yapım resmini tüm ayrıntıları gösterecek şekilde (Görünüşler, gövde, gömlek ve kapakların açınım resimleri, gerekli açıklama resimleri,parça ve malzeme listesi vb)çizdiniz mi?

Sac malzemeyi resimdeki ölçülerde markalayarak kestiniz mi? Kapakları istenilen ölçülerde kesip gerekli bombeyi verdiniz mi? Montaj ve kaynak işlemini resme göre yaptınız mı? Ölçülerini çizilen resme göre kontrol ettiniz mi? Kaynatma işlemini güvenlik önlemlerini de alarak yaptınız mı? Kaynakların temizliğini ve sızdırmazlık kontrolünü yaptınız mı? DKP saç kullandıysanız astar boya ve son kat boya işlemini yaptınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yapılan değerlendirme sonunda hayır cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız modülü tekrar ediniz.

Bütün cevaplarınız evet ise modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size

çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

43

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ -1’İN CEVAP ANAHTARI

SORULAR CEVAPLAR

1 D 2 Y 3 D 4 Y 5 D 6 D 7 D 8 Y 9 Y

10 Y 11 D

ÖĞRENME FAALİYETİ -2’NİN CEVAP ANAHTARI

SORULAR CEVAPLAR

1 D 2 Y 3 Y 4 Y 5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ -3’NİN CEVAP ANAHTARI

SORULAR CEVAPLAR

1 D 2 D 3 Y 4 D 5 D 6 Y 7 D 8 Y 9 Y

10 Y 11 D

Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.

CEVAP ANAHTARLARI

44

KAYNAKÇA

ÇALIŞKAN Hikmet, Metal İşleri Teknolojisi, Türk Hava Kurumu Basımevi, Ankara, 1999

KARAGÖZ Yaşar, Makine Elemanları , Ege Ün.Müh.Fak.Yayınları,İzmir,1996

OKDAY, Şefik, Makine Elemanları,Matbaa Teknisyenleri Yayınevi,İstanbul ,1975

SERVİ Muharrem Cumhur ERGÜN,Ali TATAR, Makine Elemanları, Milli Eğitim Basımevi,İstanbul,1999

TIRIS Mustafa,Çiğdem TRIS,Yücel ERDALLI,. Güneş Enerjisi Su Isıtma Sistemleri, Marmara Araştırma Merkezi Matbaası, Kocaeli,1997

TS 3680-1,Isıl Güneş Enerji Sistemleri ve Bileşenleri-Güneş Enerjisi Kolektörleri,Ankara, 2003

TS 736, Sıcak Su Hazırlayıcılar (Boyler)-Sıcak su, Kaynar su, veya Buhar İle Çalışan, Ankara 1990

UYAREL A Yücel,. Güneş Enerjileri ve Uygulamaları, Birsen Yayınevi, Ankara, 1987

www.eie.gov.tr

www.isisan.com

www.isteksolar.com.tr

www.tuntas.com.tr

www.smyrna.solar.com

www.aravalf.com

www.ezincmetal.com.tr

www.erarslan.com.tr

KAYNAKÇA

microsoft word - su deposu ve gÜneŞ enerjİlİ

Documents