MUSTAFA CINGI

MİCHEL FOUCAULT VE SÖYLEMPOPÜLER KÜLTÜR KAPSAMINDA

15 Ekim 1926 - 26 Haziran 1984

Fransız Dil Bilimci – Filozof

Gençliğinde ateşli bir Marksist ve Fransız Komünist Partisi üyesi

Sonra kendi düşünce sistemini oluşturmuş, şiddetli bir antikomünist.

Fransa’ daki 1968 yılı olaylarında önde gelen isimlerden.

Toplumda var olan güç ilişkilerini söylem analizi yaparak çeşitli sosyal yapı ve kurumlara (hastana, bürokrasi, okul, genelev vs. ) odaklanarak ve toplumsal normlar ile iktidar odakları tarafından “anormal” olarak nitelendirilen marjinal grupları, düşünceleri inceleyerek açığa çıkarmaya çalıştı.

Cinsellik üzerine yaptığı araştırmalar nedeniyle Paris bordello’ larında sıkça bulunmuş, bir süre San Francisco’ nun elit gay komünitesine de girmiş ve 1984’ te o zamanlar henüz ne olduğu bilinmeyen AIDS hastalığından ölmüştür.

SÖYLEM

Tüm dünyayı ve insanları şekillendiren, karşı sözler söylendiğinde dahi dışına çıkılamayan, ancak sınırları belirlenebilecek ve temeli sarsılabilecek olan düşünceler, inanışlar, yargılar, değerler, semboller, kelimeler, harfler, kurumlar, normlar ve geleneklerden oluşan ve içerisinde bir çok güç ilişkilerini bulunduran devasa ve yaşayan bir organizmadır.

Foucault’ cu düşüncede söylem her yerdedir ve herkesi adeta esiri yapmıştır. Söylemi üretenlerin dahi onun dışında kalabilmesi mümkün değildir.

SEMBOL

Foucault’ ya göre tüm semboller, anlamlar, hakim olan söyleme göre şekillenmiş ve insanların aklında o şekilde yer etmiştir.

Bir bayrak, onu görenler için belirli değerleri (ülkenin bağımsızlığı, milli mücadeleleri vs.) sembolize eden ve insanın uğrunda canını feda edebileceği, korunması için insan öldüreceği veya cinayet işleyeceği kadar kutsal nesnelerdir.

ENTELEKTÜEL

Sembollerin anlaşılabilmesi için yapı bozumlarının (deconstruction) yapılması gerekmektedir.

Entelektüel denilen ayrıcalıklı kişi, bilginin arkeoloğu olmalı, bilimsel olarak doğru kabul edilen şeylerin dahi altını kazmalı, derinliğe ulaşmalı ve sorgulamalıdır.

Entelektüel bunu yaparsa her düşüncenin, sembolün merkezinde bir güç ilişkisi bulacaktır.

Resim: Diego Valezquez’ in meşhur tablosu: “Las Meninas”

GÜÇ

Foucault’ cu anlayışta ön plana çıkan güç kavramı, bir köle ve sahip arasındaki ilişki gibi değildir.

3 TİP GÜÇ VARDIR:

1. Klasik disipline etme yöntemi.

2. Panoptik Güç

3. Veba Gücü

Klasik disipline etme yöntemi olan fiziksel ve (daha çok) ruhsal cezalandırmaya dayalıdır.

Buna göre hata yapanın cezalandırılması ve bu yolla disipline dilmesi, kontrol altına alınması, güç uygulamanın eski bir yöntemidir. Ancak modern toplumların karmaşık yapısında artık bu güç kavramı yerini “panoptik” güç kullanımına bırakmıştır.

1

Panoptik Güç, Jeremy Bentham’ ın geliştirdiği bir hapishane mimarisi tipi ve genel anlamıyla modern toplum düzeni modelidir.

İçerisi görünmeyen bir kule etrafında yan yana dizilmiş hücrelerde bulunan mahkûmlar, bu kule vasıtasıyla daima gözetlendiklerini bilecekler ve bu gözetlenme korkusunu (güdüsünü) içselleştirerek toplumsal hayatta istenmeyen hareketlerden uzak duracaklardır.

Bu içselleştirilmiş korku, hapishane çıkışı da etkilerini gösterecek ve toplumsal normlara, devlet kurallarına uygun hareket eden bireyler oluşturulacaktır. Modern toplum da çeşitli mekanizmalarıyla (kamera sistemi, mahkeme, polis, kredi kartları, banka hareketleri, GSM sinyalleri) bireyi sarıp sarmalamakta ve her hareketi kontrol altına almaktadır.

Foucault’ cu bakış açısına göre kesin bir şekilde doğru-yanlış ayrımı yapan ve öbür dünyaya dair vaatleri ve uygulamaları nedeniyle bireyi kontrol altına almaya çalışan “dini sistemler” de panoptik güç uygulanmaktadır.

2

Veba gücü: Bu sistem ismini, Avrupa toplumlarında Orta Çağdan başlayarak vebalı ve cüzamlı hastaların kayıtlarının tutulması ve toplumdan ayrı konutlarda kontrol altında bulundurulmasından almaktadır.

Buna göre Foucault’ nun düşüncesinde söyleme karşı tavır alanlar toplumdan uzaklaştırılmakta, dışlanmakta, deli, suçlu, ahlaksız, sapık, hasta şeklinde damgalanmaktadır. Foucault, buna örnek olarak tarihten Socrates ve Galileo gibi isimleri vermektedir.

3

MİCHEL FOUCAULT VE SÖYLEM

Foucault’ a göre egemen söylem ile mücadele etmek imkansızdır, çünkü insanların söyleme olan karşıtlığı dahi söyleme göre belirlenmektedir. Söylem, karşıt görüşleri de içine katarak sisteme entegre ederek büyür.

SON SÖZ

TeşekkürlerMustafa CINGIErciyes Üniversitesi İletişim FakültesiHalkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü

Popüler Kültür DersiFoucault ve Söylem Sunumu

Temel Kaynak

Popüler Kültür / Ozan ÖRMECİ