Hüseyin GÜNEŞ Teknik Müdür Compo Agro Specialities

MeyvelerdeGüneş Yanıklığı

ZararıGüneş yanıklığı zararı; yüksek

sıcaklık, ışık ve radyasyon gibi çevresel etmenler sonucu mey-

dana gelen, bunun sonucu olarak da meyve - sebze üretiminde verim ve kalite kayıplarına neden olan fizyolo-jik bir bozukluktur. Günümüz modern meyve yetiştiriciliğinde, meyve çeşidi ve yerel iklim koşullarına bağlı ola-rak, dünya genelinde her yıl %10 - % 50’lere varan ürün kaybı yaşanmakta-dır. Zararlanma sonucu, sebzelerde ve meyvelerde yanıklıklar ya da renk de-ğişimleri gözlenmektedir. Bunun so-nucu olarak da, meyve kalitesinde gö-rülen bozukluklar nedeniyle, ürünlerin albenisi azalmakta, pazar değerinin düşmesi nedeniyle de büyük ekono-mik zararlara sebep olmaktadır.

Litaratürde sunburn (güneş yanıklığı) olarak tanımlanan hasar sonucu, kütikü-la tabakası ve hücre duvarları incelmek-te, epidermal ve hipodermal hücrelerde sitoplazma zararı görülmektedir. Zarara neden olan 2 ana faktör, meyve üretim alanlarında yaşanan yüksek sıcaklık ve solar radyasyon sonucunda görülen ok-sidatif strestir.Oksidatif Stres Nedir?

Oksidatif stres, hücrelere zarar veren ya da hücreleri öldüren reaktif oksijen türlerinin (ROS) ve kimyasal radikalle-rin, bitki hücrelerinde oluşması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Ozon, bu stresin en önemli etkenlerinden biridir. Atmosferin üst katmanlarında bulunan ozon, dünyamızı UV ışınlarının etkisin-den koruduğu için yararlı olsa da yer-

yüzünün hemen üst katmanlarındaki ozon (son derece reaktif olduğundan) canlılar için oldukça zararlıdır. Oksidatif strese neden olan çevre koşulları arasın-da; kuraklık, sıcak, don ve UV radyasyon ile fotoinhibisyonu artıran yoğun ışık en başta gelmektedir. Yüksek Sıcaklığa ve UV Radyasyona Maruz Kalan Bitki Dokularında Gerçekleşen Tepkimeler

Ortam sıcaklığı ve ultraviyole radyas-yon sonucu, bitki dokularında reaktif oksijen türleri (ROS) ve kimyasal radi-kaller oluşur. Bu radikaller, oksidasyon yoluyla hücre zarını parçalar ve dolayı-sıyla hücre ölümü gerçekleşir. Bitkiler oksitadif strese karşı, hücre zarının par-çalanmasını önleyen reaktif oksijen4

EXPERTSFOR GROWTH

gerçekleşir. Diğer taraftan, yaprakların aksine birçok meyve türü, kabuk yüze-yinden transpirasyon yoluyla oldukça sınırlı serinletme becerisine sahiptir.

Yükseklere çıkıldıkça her 1000 met-re rakım artışında, solar radyasyonda % 10 - 12 artış gözlemlenmektedir. Bu nedenle, dağlık alanlar tehlikeye en açık bölgelerdir. Buna ek olarak, solar rad-yasyonun atmosfer nemi yoluyla absor-be edilmesinden dolayı, kuru havalarda zarar riski daha yüksektir.

Bazı durumlarda güneş yanıklığı zararı, soğuk hava depolarında bekle-tilme süresinin sonuna kadar belirgin

türleri ve kimyasal radikalleri yok eden antioksidanları (stres önleyici bileşikleri) sentezlemek suretiyle tepki gösterirler.

Bitkilerde bulunan en önemli antiok-sidanlar; Alfa (α) – tocopherol (vitamin E), Askorbik asit (vitamin C), karotenoid-ler ve fenolik bileşiklerdir. Bu bileşiklerin arasında, alfa (α) – tocopherol en etkili doğal antioksidandır. 1 molekül alfa (α) – tocopherol, 220 radikal molekülü etki-siz hale getirir.

Alfa (α) – tocopherol’un en önemli görevi, yüksek hava sıcaklığı gibi çevre-sel stres koşullarında bile hücre zarının fonksiyonlarını stabil halde tutmaktır. Bu süreçte alfa (α) – tocopherol, as-korbik asit ile birlikte ortaklaşa çalışır. Bununla birlikte, askorbik asidin bitki hücrelerinde genellikle yetersiz kon-santrasyonlarda bulunmasından dolayı, alfa (α) – tocopherol anti oksidatif savunma reaksiyonunda belirleyici faktördür.Güneş Yanıklığı Zararı Nasıl Meydana Gelir?

Zararlanma genellikle hava sıcaklı-ğının etkisinden çok, solar radyasyon kaynaklı gelişir. Örnek verilecek olursa, güneşe maruz kalan meyve kabuğu üzerindeki maksimum sıcaklık, ölçülen hava sıcaklığından her zaman 10 – 18 °C daha fazla olacaktır (Schrader et al 2003a).

Genel kaide olarak, meyvelerde güneş yanıklığı zararı, ortam sıcaklığı 30 °C ve meyve kabuk yüzeyi sıcaklığı 45 °C’nin üzerinde olduğu koşullarda

görülmez. Meyve dokularında oluşan oksidatif stres, diğer fizyolojik bozukluk etmenlerini de (Lentisel Marking, Bitter Pit, Splitting, Water Core vb.) tetikleye-rek, depolama sonrası görülme olasılık-larını arttırabilir (Schrader et al 2003b).Meyvelerde Görülen Güneş Yanıklığı Tipleria- Güneş Yanıklığı Nekrozu

Meyve kabuğu yüzeyinde yüksek sı-caklık artışı sonucu ortaya çıkar. Nekroz-lar genellikle, direk güneş ışığına maruz kalan meyve kabuk yüzeyi sıcaklığının 10 dakika süresince 52 °C ± 1 °C’ye çık-masıyla oluşan, tipik kahverengi veya siyah keskin köşeli alanlar şeklindedir.b- Foto - oksidatif Güneş Yanıklığı

Daha çok solar radyasyonun etkisiyle oluşan zararlanmalardır. Genellikle gü-neş ışığına maruz kalan bölgeler önce açık beyaz renklenme göstermektedir ki bu da o bölgedeki kabuk hücrelerinin öldüğünün göstergesidir. Oluşan leke-ler birkaç gün içerisinde yavaş yavaş kahverengileşip, daha sonra kararacak ve nekrotik lezyonlara dönüşecektir. Fe-licetti ve Schrader (2008) belirtmişlerdir ki, bu tip güneş yanıklığı zararı , mey-velerin doğrudan güneş ışığına maruz kalması sonucu solar radyasyonun etki-siyle gerçekleşmektedir. c- Kahverengi Güneş Yanıklığı

Özellikle elmalarda yaygın şekilde görülen güneş yanıklığı zararıdır. Yoğun güneş ışığına maruz kalmış bölümlerde, sarı, kahverengi veya koyu bronz lekeler şeklinde meyve kabuğu yüzeyinde4

kendini göstererek, birkaç gün içerisin-de zarar belirginleşir. Hücrelerde ölüm görülmez, başlangıç zararı tamamen yüzeyseldir. Asıl zararlanma kendini so-ğuk hava deposunda gösterir.

Güneş Yanıklığı Zararından Korunma Yöntemleri

Dünyanın birçok meyve üretim böl-gesinde her yıl meyve bahçeleri, güneş yanıklığı riski altındadır. Riski azaltmak adına üreticiler çeşitli yöntemlere baş-vurmaktadırlar.Bu yöntemlerden bazı-larına aşağıda değinilmiştir.1. Kültürel Yöntemlera- Güneş yanıklığı riskine karşı, daya-nıklı çeşitlerin kullanımı.b- Su stresini engelleme amaçlı sulama programlarının uygulanması.c- En uygun taç şeklinin oluşturulması.d- Şiddetli yaz budamalarından kaçı-nılması.e- Meyve bloklarının arasındaki hava sirkülasyonunun iyileştirilmesi.2. Gölgeleme Ağı Kullanımı

Gölgeleme ağlarının son yıllarda gü-neşin zararlı etkisinden korunma ama-cıyla kullanımı yaygınlaşmıştır. Solar radyasyonun etkisini, % 20 civarında azaltmaktadır. Ortam sıcaklığını azalt-mada etkili olduğu söylenemez.3. Sprinkler Sistemlerinin Kullanımı

Kullanım amacı, ağaç tacı üzerinden püskürtme ya da sisleme şeklinde sula-ma yapılarak, günün en sıcak saatlerin-de güneşin yakıcı etkisini azaltmaktır.4. Organik veya İnorganik İçerikli Maddelerin Kullanımı

Güneş yanıklığı zararını önlemek amacıyla, kültürel yöntemlerin yanısıra, organik veya inorganik maddelerin kul-

lanımı yaygınlaşmaktadır. Bu maddeleri ve etki mekanizmalarını şu şekilde özet-lemek mümkündür:a- Kil mineralleri, kalsiyum karbonat çözeltileri gibi maddeler: Fiziksel bir bariyer oluşturarak, güneş ışığını yan-sıtma prensibi ile çalışmaktadırlar.b- Bazı mumsu maddeler: Güneş ışığını yansıtma ve solar radyasyonu azaltma prensibi ile çalışmaktadırlar.c- Bazı organik bileşikler: Güneş ışığını yansıtma ve su kaybını önleme prensibi ile çalışmaktadırlar.d- Yeni nesil fizyolojik aktif mad-deler: ise son yıllarda kullanılmaya başlanan antioksidan türevleri olan alfa (α) – tocopherol, fenolik bile-şikler ve solar radyasyonu absorbe edici maddeleri içermekte; solar radyasyonu azaltma ve oksidatif strese karşı bitki direncini arttırma prensibi ile çalışmaktadırlar.

Bitki besleme alanında uzun yılların uluslararası tecrübesine ve bilgi biriki-mine sahip COMPO EXPERT firması, Alman Üniversiteleri ve Enstitüleri ile yaptığı ortak çalışmanın sonucunda yeni nesil fizyolojik aktif maddeleri ve hücre duvarını sağlamlaştıran Bor’u

kullanarak Basfoliar Sun Protect isimli yeni nesil bir ürün geliştirmiştir.

Basfoliar Sun Protect, güneş yanık-lığına karşı koruyucu ve direnç sağlayıcı etkisinin yanısıra, renklenme sorunu ya-şanan meyve çeşitlerinde renklenmeyi iyileştirerek, ürünlerin pazar değerini arttırmakta ve fiziksel bariyer esaslı ça-lışan ürünlerin meyve kabuğundan te-mizlenmesi problemine de çözüm ola-rak piyasada yer almaktadır.Kaynaklar:http://www.compo-expert.com/en/home/pro-ducts/biostimulants/sun-frost-protect.htmlhttp://www.batem.gov.tr/yayinlar/bilimsel_maka-leler/meyvecilik/kezban/kezban1.pdf http://classes.hortla.wsu.edu/preston/mydocs/ma-nuscripts/ihc%20sunscald.doc http://mvcitrus.org.au/mvcb/wp-content/uplo-ads/2012/09/Sun-Protection-Manual-for-Fruit.pdf http://postharvest.ucdavis.edu/produce_informa-tion/Fruit_Physiological_Disorders/Apple_Sunburnhttp://www.dissertations.wsu.edu/Dissertations/Spring2005/T_Del-Campo_051005.pdf http://hort.tfrec.wsu.edu/les/Temperature.pdf<