__________________Milli Kitabxana_________________________

1

__________________Milli Kitabxana_________________________

2

__________________Milli Kitabxana_________________________

3

MMMD ARAZ

SELM SRLR

K CLDD I CLD

"LDER NRYYAT" BAKI-2004

__________________Milli Kitabxana_________________________

4

Bu kitab "Mmmd Araz. Seilmi srlri. Drd cildd" (Bak, Ozan, 2003) nri sasnda tkrar nr hazrlanmdr

n szn mllif: Yaar Qarayev Trtib edni: Glxanm Ftli qz 894.361'1 dc 21 AZE Mmmd Araz. Seilmi srlri. ki cildd. I cild. Bak, "Lider

nriyyat", 2004, 224 sh. Grkmli Azrbaycan airi Mmmd Arazn bu kitabna btov bir air mrnn

mxtlif dvrlrini hat edn eirlri toplanmdr. Hr bir frdi Vtnin kiik bir da sayan airin qlm ald bu eirlrin hr misrasnda dnclr rpnr. Yksk poetik ilhamla yazlm bu eirlrd Azrbaycan tbitinin gzlliklri canlandrlmdr. Byk vtndalq qaysi, Vtn torpann zabna, arsna qatlamaq, imall, cnublu Azrbaycan torpann vtndalq ykn kmk - Mmmd Araz poeziyasnn sas gc v qdrti bundadr.

Fikirlrin sanki szlrin boyuna biildiyi bu eirlrd doma kk ballq, qoynunda rsy atd torpaa vurunluq, xalq taleyinin dolanbac yollar haqqnda flsfi dnclr z dolun bdii ksini tapmdr.

ISBN 9952-417-21-5

"LDER NRYYAT", 2004

__________________Milli Kitabxana_________________________

5

__________________Milli Kitabxana_________________________

6

N SZ Deyirlr, Gnin ig v istisi kimi insann sbi v ars da mnvi zrrlr evrilib

Planet, Efir yaylr. n etibarl mnvi yaddada - Kosmosda btn dvrlrin ar v sb impulslar - dalalar yaayr. Odur ki, sntkar btn dvrlrin agrsn qbul ed v biz gstr bilir... byk snt sri d sntkar dnyaya yaylan o arn v sbi shvsiz dbi dalada tutan zaman v poetik haraya evrilnd yaranr...

Azrbaycann xalq airi Mmmd Araz (brahimov Mmmd nfil olu) 1933-c il oktyabrn 14-d Naxvan Muxtar Respublikasnn ahbuz rayonunun Nurs kndind anadan olmudur. Burada orta mktbi bitirdikdn sonra Bakda Azrbaycan Dvlt Pedaqoji nstitutunun corafiya fakltsind thsilini davam etdirmidir (1950-1954).

mk faliyytin doma kndlrindki orta mktbd mllimlikl balam, sonra Bakya kb burada Azrbaycan SSR Nazirlr Soveti yannda (1957-1959) ilmidir. Moskvada kemi SSR Yazlar ttifaq nzdind mdavim (1959-1961), Bakda "Maarif" nriyyatnda bdii dbiyyat redaksiyasnn mdiri (1963-1967), "Ulduz" jurnalnn msul katibi (1967-1970), "dbiyyat v incsnt" qzeti redaksiyasnda ba redaktorun mavini (1970-1972), Azrbaycan Dvlt Nriyyatnda ba redaktorun mavini (1972-1974) olmu, 1974-c ildn "Azrbaycan tbiti" jurnalnn redaktoru vzifsind ilmidir. "Ulduz" jurnal redaksiya heytinin zvdr. Azrbaycan Yazlar ttifaqnda poeziya blmsin rhbrlik etmidir (1971-1981). Azrbaycann xalq airi adna layiq grlmdr (1992).

Mmmd Araz dbi yaradcla 1952-ci ild "nqilab v mdniyyt" jurnalnda drc olunan "Yann, iqlarm" adl ilk eril balamdr. "Vtn torpa", "er gtir", "Nec unudum sni?", "Mn Araz airiym" "Mmmd brahim" imzas il nr etdirdiyi bu eirlr hl nnvi mhbbt, vtn v tbit lirikasnn tan nmunlri idilr.

"Mn d insan oldum", sgr qbri haqqnda ballada", "Atamn kitab" artq epik formada, lakin eyni flsf-psixoloji spkid yazlm poemalardr.

Frariliyin n bdnam eidi - cdaddan z evirmkdir, kkdn, mndn, "mn"dn frar elmkdir, milli hafizd, mnvi yaddada (yni sbd, qanda, kkd!) "skleroz" olmaqdr. Yadda olmayan dbiyyat yalnz yadda olmayan xalqn nsibidir, simas olmayann tarixi taleyi, zat v nsli, sli v ncabti olmayann aln yazsdr. fq, sma, gy da saxlamad kimi, mnvi v xlaqi boluq da yadda saxlamr.

Millt - genetik sviyyd, yadda - ar sviyysind drk olunmu vhdtdn v btvlkdn baqa bir ey deyildir. Yalnz yadda olan yerd sabitlik v tamlq var, nsillr v srlr, ilahi v bri dyrlr v srvtlr arasnda laq v estafet var. slind ninki tbit v insan, ekologiya v poeziya da yaddadr. hid - lm il, air ars il yaddaa qaynayb-qarr. V yaddan mr bir vicdana v haqqa xidmtin qdrindn, bir d qdir-qiymt, qeyrt evriln anlarn cmindn yaranr. Artq gr nenci srdir ki, sa da v Mhmmd d, Qorqud da v ekspir d bir haqqn, bir d yaddan drgahnda yaayr. Daha dorusu, tarix, zaman hr yerdn axb, srb gedir, bir yaddaa ilind iz qoyur, qeyrtd bdilir v abidlir.

sl, hqiqi, byk Poeziya is mumbri yaddadr. V mnc, Mmmd Arazn eri d dncd, xlaqda v qeyrtd bel yaddan eird ifadsidir.

Poeziyann dumduru, ffaf bula bana o, Arazn bulanq v paral sahilindn ayrlb gldi, z il poeziyaya Arazn drdini, arsn da gtirdi. z d tarixdn v tbitdn, ana dilindn, bayatdan, folklordan axan bir Araza dnd - Mmmd Araz!

O, hl yeniyetm ikn ilk df Araz v ahbuzu "Anamn nmsi" kimi dinldi, torpa v tbiti "Atamn kitab" kimi oxudu. Drslik yox, da-da z ekologiya - lifba kitab oldu. Lap uaqlqdan mehrini v meylin nbatat elmin sald, qlmi d bir phr kimi mndn, ldn, medn gyrdi, dbiyyat yox, orafiya fakltsin daxil oldu. "Azrbaycan" yox, "Azrbaycan tbiti" drgisin redaktor oldu! Poeziyada yeni tbii iqlimin - ada ekoloji tfkkrn ilk tml dalarn qoyanlardan biri Mmmd Araz oldu.

__________________Milli Kitabxana_________________________

7

Bel ki, Mmmd Arazn hl "Atamn kitab" poemasnda, hminin, "Babk qlnc" v "Qaraba dz" eirlrind tbit xyala dalr, dnr, dil ar v danr. Vtnin tarixi v taleyi kimi, bdi, mqdds ana kimi, insanln z v rmzi kimi thlil v trnnm olunur. Xsusn "Atamn kitab" yalnz srlvhsi il yox, mzmununun myyn mqamlar il d mhur bir srin adn yadmza salr. "Anamn kitab"nda (Clil Mmmdquluzad) thlil olunan milli v ictimai ideallar tbii, gur iq axar kimi burada mhz "tbit" adlanan aynada "snr" v eyni vaxtda hm d tbitdn "qaydan" a kimi mtrk, qoa "yadda yk"n znd cm edir:

Mn uca dalara babam demim. nki air gr, mhz:

aylar Bethoven, zeyir by, Dalar babalara vqar veribdi, Simfoniya veribdi, Qatar veribdi. "Vtn torpa", "er gtir", "Nec unudum sni?", "Mn Araz airiym" - hl "Mmmd

brahim" imzas il nr etdirdiyi bu eirld d dbiyyatn "bioloji gc" artq hiss olunurdu. nnvi mhbbt, vtnprvrlik lirikasna ekoloji mentalitet, da-da simvolikas getdikc daha artq nfuz edirdi. Lakin bu duru poeziya bulann daha grad v bol axara Araza evrildiyi rf - "Mmmd Araz" dvr is yetmiinci illrin lap vvlindn balayr. "Vtn v dnya" silsilsindn lirik v epik nmunlri, xsusil, bdii proqram, flsfi-xlaqi leytmotiv sciyyli "Mndn td" erini misal gtirmk olar:

Sndn tn mn dydi, Mndn tn sn dydi. Mndn, sndn tn zrb Vtn, vtn, sn dydi. "Eyfel qllsind", "Araz yadma dd", "Qoruyun dnyan", "Nobel mkafat",

"Azrbaycanm mnim" - hm airin, hm d Azrbaycan poeziyasnn tkamlnd yeni mnvi iqlimin v tarixi mrhlnin, "hava v qan dyiiminin" bd mqamlar v bdii sndlri olan eirlr idilr. Bu seirlrd air bir nnnin yox, min illik xlaq, flsf, hnr v poeziya irsinin (yaddann!) varisi kimi x edirdi: insan, tbit, tarix, tale - bir assosiasiyada qovuub ksiirdi:

Bir taleyin llrind ctlnmi zrik, Yz il qoa atlsaq da qoa dmrik. Bir zrrnin ina milyonlar rik -Dnya snin.

Dnya mnim, Dnya he ksin!

"Glimli-gedimli dnya, son ucu lml dnya" - bu klam v ovqat Qorquddan sonra bu

qdr tutarl kild ifad edn uurlu bdii misralara ox az nmun gtirmk olar... ...Hqiqtn yadda - ar sviyysind drk olunmu vhdt v btvlyn zdr. Yalnz

yadda olan yerd tamlq var, srlr v nsillr arasnda ballq var. sl, hqiqi, byk Poeziya olan Mmmd Araz sz d dncd, xlaqda v qeyrtd

bel yaddan eird ifadsidir.

Yaar Qarayev 2002

__________________Milli Kitabxana_________________________

8

__________________Milli Kitabxana_________________________

9

QARANQU sdi vd yeli...yaz mjdsil Qondun eyvanma yen, qaranqu! Mn snin eqinl glirkn dil, Uman drd oldu mn, qaranqu! Bir zaman yuvan uurmuam mn, Blk d, blk d o yadndadr. Dilin yox, drd ab sz sylysn, Dilin d, szn d qanadndadr. Bzn lind i, iynind yaba Uaqlar yanma yld, ay qu! On gn, bir aya tikdiyin yuva Birc an iind dald, ay qu! Yellmi, sellmi kedi tn gn? O, blk tri imk ssiydi. Snin z yuvandan ayr dmyin Mnimn bir uaq ylncsiydi. Blk bu halmdan incidi da-da Bunu z vaxtnda duya bilydim. Bir gnlk uaqlq gnahm, ka Btn mrm boyu yuya bilydim. Bilmdim o gnn ani nsi Mn drd olacaq mrm uzunu. Blk ev qays, vlad nfsi Olmasa indi d duymazdm bunu. Eh, xyal nlri gtirir yada... Yeni mjdn ola mn, qaranqu! Krplik glm qanadlarnda Bir gn geriy dn, qaranqu!

__________________Milli Kitabxana_________________________

10

Vaxt olur canszdan can umur insan- Adi tsllidir, bunlar da ancaq. Uan krpliyin, uulan yuvan Onsuz da geriy qaytmayacaq. Gl yen yuva qur doma yerind, Knlm hsrtinl dindi, qaranqu! Ta uma, kinm mni grnd, Mn uaq deyilm indi, qaranqu!

__________________Milli Kitabxana_________________________

11

SBA YEL

"N yanar kims mn ati-dildn zg N aar kims qapm badi-sbadan qeyri".

Fzuli Szn sehrin bax, qdrtin bax! Bir heykl dndm z yerimd mn. Belc bir misra deyydim ancaq Yz il yazacam srimd mn. Keirmi sntin imtahanndan Drd yz bahar onu, drd yz q onu. Bir ana torpan rk qanndan Qan alan bir rk yaratm onu. Bir anlq drd sr qaytdm geri, Sinmd ocaqlar qaland, air. Fikrim dolandqca ar illri, Kainat bama doland, air. Grrm zn prvan sayb, Bana dolanb yananlar da var. Snin xzinndn sz ourlayb, Snin sntini dananlar da var. Grrm stn da yar bel, Fqt, gz qrpmadan oturmusan sn. nki sz oxunla, sz atinl Flyin damn uurmusan sn. Gldim ba ymy nnd mn d, Qarma gah boran, gah tufan xr, Ndns, airim, adn glnd ox airin ad yadmdan xr. De niy tnhasan, de niy tksn? Soltanlar taxtndan ikaytin var.

__________________Milli Kitabxana_________________________

12

Bir tnha aslann nrsi bzn Melr titrdr dalar uurar. Sn ki, mehvrisn sz dnyasnn, Qlbin bir hmdn dnyam yoxdur? Syl, bir aiqin knl yasn Bax dadan Leylam yoxdur? Han vfal yar, sevdal canan? Niy bir hmdmin yoxundu snin? Blk klk deyil qapn aan, Evin smayan ahnd snin? hrtin ddkc obaya, el, Zaman varln sxr, airim! Beldir, hmi ar zlzl, n uca dalar yxr, airim. Sevn rklr eqin nur sar, iklr glmsr gn doanda. Sndn eir yazr, sndn sz ar, Sni oxuyan da, oxumayan da. Odla z xb sinnin var, Bir dasan, vulkanlar yanr cannda. Gzlrindn xan qlcmlar Gylr ulduz edib khkannda. De niy tnhasan, de niy tksn? Tufanlardr ahn, aylardr qann. Bilmirdin mrlk mr edcksn Qlbind anamz Azrbaycann... Sn d, sba yeli, bu gndn ss al, Dil ama o gnn kdri kimi. Ne rklrd zn yurd sal O byk airin sri kimi.

__________________Milli Kitabxana_________________________

13

Syl, sba yeli, hr snd sn Ona drd gtirdin, ilham gtirdin? Ne yol buluddan, gydn, gndn O sz gnin salam gtirdin? Syl bulud kimi tutulan zaman Gzndn sel gln grdnm onu? Gy kimi kinyn, ney kimi yanan, Sap kimi incln grdnm onu? Gn d zndn qm yaa-yaa Yazdm gylr o ln gn? Sz rklr, z torpaa Ssi klklr veriln gn? Qlbimd bir nm dil ad yen, Ay ellr, bir sevda nmsidir o, An qaplar sba yelin, An, Fzulinin nfsidir o...

__________________Milli Kitabxana_________________________

14

MR Bir gn hyatmda yellr qopacaq, mr z tandan salacaq mni. Ne il stnd gzdiyim torpaq Bir gn d qoynuna alacaq mni. Qbrimdn gyrn otlan klk Yayb gyrdck drd, dzd, Blk sinm st bitn bir ik, Gzck n qdr sinlr st. mr d bir borcdur lli il, yz il, Bdbxtdir az yazb, ox yaayanlar. air dost, mrn yanda deyil, Yazdn nmnin mrnd axtar.

__________________Milli Kitabxana_________________________

15

AARMA, SAIM, AARMA! N erkn sn dn dd, Niy dd, ndn dd? Beynimmi qvvdn dd? Aarma, sam, aarma! Arzu sonsuz, mr yar... Artd alnn qrlar, Snd insaf olsun bar Aarma, sam, aarma! Mni qmgin grs gr Dmn glr, dost qm yeyr, Qzlar baxb "day" deyr, Aarma, sam, aarma! Dadr qlbin, dadr cann, Yoxdur, duyun, yoxdur qann. Hl gncm, sn vicdann Aarma, sam, aarma! mr keir, yaman keir, Qlbimdn qara qan keir. Daha gzllr yan keir, Aarma, sam, aarma! Hl ssim ucalmayb, El gcndn gc almayb. Hl rk qocalmayb Aarma, sam, aarma! lham adl ahprim var, Yol stym, sfrim var... Yazlmam srim var... Aarma, sam, aarma...

__________________Milli Kitabxana_________________________

16

SHR-SHR Baharn n gzl alar glmi, Blbl arr gl shr-shr. Vtnin eqiyl dil ab yen Knlmn saznda tel shr-shr. xr melikdn talaya lik, Skir dadan daa xnal kklik. ehdn muncuq dzr gllk, iklik, Glin bnzyir l shr-shr. Gedirm tlsik tarlaya sar, Hamdan tez gl o qz da bar. Sinsi qartall qayalqlar ks edir sonal gl shr-shr. Sevda yolusunun xyalna bax, Snsiz fsandir gzllik ancaq. Ey gn zl yar, gndn qabaq Yoluma nur il, gl shr-shr.

__________________Milli Kitabxana_________________________

17

KKLK N skirsn narn-narn Yen dadan-daa, kklik? Knlm istr nmn kimi Birc nm qoa, kklik! Sinn alt sal qrmz, Ayaqlarn al qrmz. Dimdiyind xal qrmz Yanar qoa-qoa, kklik! Niy tksn, dan zl, Dalar qz, xall gzl... Bir vfal yar il gl Vuraq mr baa, kklik! Dalar qoynu ik-ik, Mn gedirm, getmir rk. U Mmmdin xyal tk, Bu dalarda yaa, kklik!

__________________Milli Kitabxana_________________________

18

ERM

Gnc qlm yoldalarma. Ya tb, aylb grrsn bir vaxt He n yazmamsan, mr yardr. Alnna yazlan qrlar ancaq mrnn ikayt misralardr... Tlsik qlmi alrsan l, rk d titryir llrin kimi. Lakin grnrsn Vtn, el Sn d yazlmam srin kimi. Bzn qua dnr saat da, an da. Axam gzdiyini shr taprsan. El d olur ki, baxtn tutanda Da axtaran yerd gvhr taprsan. Kainat deyimmi mn eir, sz! -Onun min dyn, min aar var. Onu duya bilmz ondak kz Qlbind kz tkb almayanlar. Bli, duy bunlar, ey air yolda, Ssini ksmsin hr tri ss. Nhrin qabana atlan bir da, Onun srtini saxlaya bilmz! Duy ki, tyannda borann, qarn Odlu bir rkl yazan olubdur. ox zaman ndn dm vuranlarn sri, nlr pozan olubdur. Sz grk ox kemz qayadan ke, Yoxdursa sznn ksri, - yazma, zn sevmyinc, sevilmyinc, zgdn mhbbt sri yazma. 18

__________________Milli Kitabxana_________________________

19

Eyb etmz uuda yxlsan bir an, Tki demsinlr qanadsz qudur. Gylri fth edn bir ana trlan Kim deyir balaykn yxlmamdr. eirim, ox dandm, deysn, bir az, Sn niy susmusan, - danan mnm? Yox, eir oca alovsuz olmaz Aldran snsn, alan mnm. eirim, el saznda mizrab vur tel, Onsuz da tri tn az deyil... zlri dnyadan getmmi hl Adlar dnyadan gedn az deyil. Elin nfsidir n byk sr, Duysam da, zm y bilmrm. Yz blbl ssi d mn verslr, Elsiz bir nmni dey bilmrm. eirim, imklrdn qanad iste sn, Yers insanm nfsiyl gl. Dnyada bir damla olmaq istsn, Dnyaya sn mman hvsiyl gl.

__________________Milli Kitabxana_________________________

20

BR SNN EQNL... Yen varaqland knl kitabm Bir snin, bir snin eqinl, gzl! Dndm gl ar, blbl oxuyur Bir snin, bir snin eqinl, gzl! Sinm bir eqin sazn asdm, Hr knl nmmi o dedi, yazdm. ox eqin ssin qulaq da asdm Bir snin, bir snin eqinl, gzl! Gah odsuz, alovsuz prvan oldum, Eqinl glck divan oldum. Blk yz gzl bigan oldum Bir snin, bir snin eqinl, gzl! Qm-kdr zn tutanda prd Qmlndi aylar da, lallr d. Sandm-dour gn, glr shr d Bir snin, bir snin eqinl, gzl! Snsiz bir anma dedim bir ildi, Drdimi n bac, n ana bildi... Mhbbt nnd qddim yildi Bir snin, bir snin eqinl, gzl!

__________________Milli Kitabxana_________________________

21

SEVG NMS Bir sevgi nmsi yaradm dey, Bu axam bulanb, duruluram mn. Onu dnrkn bilmirm niy Baqa bir nmy vuruluram mn. Kiik bir mahnn bstlyinc Xyaln min eli dolansn grk. Sevn bir ryin ssini nec, Nec dinlmsin sevn bir rk... Yen dillnirsn qonu otaqdan, "Sus" demk glmir dilimdn, ay qz. Dalmam nmn yen bayaqdan, Almsan nmmi limdn, ay qz. El bil, deyir ki, qopan bir sda, "Divar aramzda dadan olsa da, Grk da olmaya rklrimiz, Bir varaq elyk iki qlbi biz". Susuram nnd o eiriyytin, ryim dolsa da, a qalr kaz. Qlmsiz, kazsz ilk mhbbtin Yazr nmsini qlbim o qz.

__________________Milli Kitabxana_________________________

22

ER GTR air dostum, aldn saz Eldn ayr ss ucaltmaz, Gl hyant nfsini Hyatda duy, hyatda yaz. Gur aylar ssin qat, N hrt gz, n d ki, ad. Gl zhmt k, zhmtdki an-hrti eir gtir! Tbitin z eiri var, Tbiti eir gtir. Drni ke, dzd dayan, Ceyran ken izd dayan, Axamst qzlar glir, D bulan st dayan. Sevdiyindn ilham alr. oban dd ttk alr, O ttkd dil gln Sdaqti eir gtir. Mhbbtin z eiri var, Mhbbti eir gtir... Drman daa, en arana, A Murovu, ke Muana. Qar sinsi, gn z Gn altda yana-yana Pambq drn bir gzlin llrini sxsn lin. O gzlin hsnndki zmti eir gtir, Qlbindki rpntn, Hrarti eir gtir. Qanadn imkdn al, lhamm rkdn al! Gl-iyin trini gl

__________________Milli Kitabxana_________________________

23

iklnn mkdn al. Bax ellrin qdrtin, at ellrin qdrtin, at zamann srtin. Qlm gtr srt il, Bu srti er gtir. Yazlmam, duyulmam eiriyyti eir gtir. Gl baharn xo anda Bahar gzm otanda. Yaz baharn eirini d Tbitin qucanda. Sz stnd am kimi yan, Asan gln gedir asan. Mn demirm yalnz gzl Bir xilqti eir gtir, air dostum, gl hyat, Hqiqti eir gtir.

1957

__________________Milli Kitabxana_________________________

24

SMD VURUNA I

SN TLSMDN Qoy nm demy blbl tlssin, Gzdiyi, grdy aydr, air. Snin ki, kkryn ilhamn, ssin Mcraya smayan bir aydr, air. Knl qar gznlr tlssin daa, Dan tlsmsi, mnc, bsdir. Dnizlr can atsn mman olmaa, mmann z suyu zn bsdir... Qlbin od gzmdi axta ksnd, Syldin hr fslin z almi var. Dedin tlssn d, tlsmsn d Yen z vaxtnda glck bahar. Gah oldu oylan Gyzn da, Sznl ald ayn qaba. sl bayramn bayramqaba - Eldi grnd gzllr sni. Sazna Vaqifin ssimi gldi, Ssindn baharn nsimi gldi. Alqa Fzuli, Nsimi gldi, Eq gtirnd qzllr sni. Gah sinn Kr oldu Kr qranda, Qafqazla tn durdun Qafqaz danda. Muandan qaydb i otanda "Muan" yazanda tlsmdin sn.

__________________Milli Kitabxana_________________________

25

Tlsn atllar yolda qalacaq, Aramla gednlr ox getdi ancaq. Grmy tlsdi sni baa-ba, Bnv znd tlsmdin sn. Sntin a gn zn dd, Ellr shbtin, szn dd. Ceyranlar mlib izin dd, Ceyran gznd tlsmdin sn. Bu gn lli yaa qoyursan qdm, Mnal kers ya, kesin, n qm... Bir vaxt da glck, deyck qlm: mrnn yznd tlsmdin sn.

12 may 1956

II MQDDS MZAR sir ilq klk, mlayim klk, Fqt qasralar keir sinmdn. Qlbimd rpnt, limd ik Mqdds bir qbr ba yirm mn. Onun dvrsind gl-iy bax, Deyirsn, kilib iyirmi ildir. stnd gyrn otlarn ancaq Hl bir ya da tamam deyildir. Sanki ayaqlayb lm bu an, Hr gln ba yir bu byk ada. airi vdsiz apardndan El bil utanr qbiristan da.

__________________Milli Kitabxana_________________________

26

O bir el vurunu, el aiqiydi, Budur, qbrinin d yannda el var. O gll-ikli l aiqiydi, Bunu duyursanm bahar, ay bahar? Daha szl qlbi glmyir dil, Min sz lngi var hr qlbd, n qm. Onun mzarnn nnd bel "O lm" szn eitmyirem. Tbit, tbit, ana tbit! Yamyal geymisn yen, tbit! Niy vaxtsz qydm ona, tbit? Kammca bir mr srmdi getdi. Ne sri d odlu anda Qald yazlmam can otanda. mirxan tapb Kr qranda Bandan bir meyv drmdi, getdi. Eldan el deyib ell qalacaq, Aygn min illrc, Ay, Gn olacaq. Gzlyib lkri on be il ancaq Ona toy xelti vermdi, getdi. O qlmle qurdu z dnyasn, Vaqif alqlad sz dnyasn. Snt dnyasn, saz dnyasn Bar yzc il d grmdi, getdi. Gnahkar grrm torpa, yeri, mrmz z de sirli almdir. Nedns insann zldn beri Glii sevincdir, gedii qmdir. Yox-yox, kdrlnm rk, ey rk, Onun sz mlkndn kdr uzaqdr.

__________________Milli Kitabxana_________________________

27

Bir d ki, dnyaya gln gedck lm yalvarma, mid nahaqdr. bdi susubdur bir air ssi, Birgnlk, begnlk o yatmamdr. Gz ya, qlb ah hl he ksi lm yuxusundan oyatmamdr. Yox-yox, xzan grmz onun sz ba, lm l alb glmk grkdir. Vurun eiriyyti, Vurun torpa Blk d yz Vurun yetirckdir. Qlbi skutdadr dayananlarm, O qalxb bu hal seyre dalayd. Deyirm, ka el hr sntkarn "Unudulmu" qbri bel olayd.

1957

__________________Milli Kitabxana_________________________

28

ARAZ YADIMA DB

Dostum Shrab Tahir Bir gzmd sevinc var, Bir gzmd qm ya; Yanar shra kimiym, Nm bahar yam... Oxu, bir aram-aram, Oxu, bir hzin-hzin, Oxu, llr uyusun, Oxu, dalar titrsin... Araz yadma db, Hr teli min haval O saz yadma db! Sahilind klklr Gzmyib mnim qdr. Sularnda rdklr zmyib mnim qdr. Qayasna ba qoyum, Sam dala yusun, Krp kimi uyuyum Ssiyl dalalasnn... Araz yadma db, Hr teli min haval O saz yadma db! Han balq tutduum?.. Batb qarmam onda. Yoxsa o zaman itdi Uaqlq am onda. Bilirm, o illr Qaytmaram bir d mn. lk eqimin sirrini Bir o bilir, bir d mn... Araz yadma db,

__________________Milli Kitabxana_________________________

29

Mizrab vur tellrin O saz yadma db! Oxu, xm sahil Khkan qucanda Gzim Araz sinmd, Naxvan qucamda. Uzansn Moskva ay Bir qolum kimi bu dm: Mn onunla Xzrd Araza l verrm. Araz yadma db! Araz yadma db! Moskva, noyabr

1960

__________________Milli Kitabxana_________________________

30

NEC UNUDUM SN... Baxram ev-eik bodur el bil, Sninl varm da, yoxum da gedib. Bir ryim deyil, bir canm deyil, Dincliyim d gedib, yuxum da gedib. Bir anlq dinclim, yuxulaym dey Birc lacm var - unutmaq sni! Ot kimi, su kimi bilmirm niy Hr yerd yaradb bu torpaq sni. Syyah oluramsa, gz ildikc vvli, sonu yox bir dz olursan. Mn sni geclr unutsam, - gec, Gndzlr unutsam, - gndz olursan. Dalara xram imklr snsn, Sam dadan klklr snsn. Blk d bir simli iki sazq biz, Sn qansan, mn rk, ayrlmazq biz. Qoy bir an ryim rahat dynsn, Bu qdr insafsz olmaz ki, adam! Yox, sni bir anlq unutmaq n zm bir yolluq unutmalyam...

1961 SNDN AYRI... Gzllr aiqi az olmamam, Hams yan keir indi yanmdan; Grnr qzlann qlbindn tamam Mn mhbbti ourlamsan...

1961

__________________Milli Kitabxana_________________________

31

NSAN RY

Unudulmaz, grkmli aktyorumuz lskr lkbrovun xatirsin

Bir air demikn yel sdi yaman, Balad bir nslin yarpaq tkm. Qopdu bir mr d z budandan, Qopdu saralmam bir yarpaq kimi. clin n ar qanunu varm, lmn gllsi dydi hdf... Cavanir qlnc yer qoyarm, Vaqif d lrmi ikinci df... Gr, kimi yxarm, ry bir bax... O grkm, o gvd sanki da idi. Blk d birc gn Otello olmaq Onunn lli il yaamaq idi... Frtna duyardn qaqabandan, lal kimiydi hr glmyi d. Onun hisslrin dzmzdi bir an insan mrl fil ryi d. Eh, rk... Yox, onun n tqsiri var, sblr stnd yer salr insan. Yollar silklnr, relslr qrlar Bir qlbin ykn qatara ysan. Sn, hkim, adn sorumam gl yrn ki, hr xstn kimdir, nidir. El bil sntkar hr eydn vvl rk arsna abunidir. rkd ay dour, gn d batr, Gy qopur, ildrm axr rkd.

__________________Milli Kitabxana_________________________

32

Tufan da hayqrr, skut da yatr, Alov da, gurad da yar rkd. Sev - rk, duy - rk, ala-gl - rk, airin gz d rkdir bzn. Ulduzlar gz olsun, nyim grk Dnyan rkl gr bilmsm. Onunla keirik hr imtahandan, Bir ordu demkdir bzn bir rk. Bir ltaq krpdn, bir nr cavandan Titrk bir qocaya evrilir rk... Sinsi od tutsun soyuq mzarn, Snt iyimiz n vaxtsz solur. Grnr rkl yaayanlarn El lm d rkdn olur.

1963

__________________Milli Kitabxana_________________________

33

MN SN TAPARAM... Mn bura gl-ik Drmy glmidim, Nmmi nmn Vermy glmidim, Uaqlq am Grmy glmidim... N grdm? Gznin yerind Bir lpaq tala var; Bulan yerind Bir quru ala var. Tk birc qarqa Yolundan savay, Qrpbn rtbdr Cn, dolay... Ceyrann gzgs, Ovunun brsi, Drnin gzydn,

ay bulaq, Gecnin ssiydin,

ay bulaq... Su itmz, bilirm, Hardasa sn yen San srmisn Bir dr dn. Yz yana qol atb, Yz yerdn sn axsan, z tz yerind Ayr bir bulaqsan. Mn burda bir zaman Dyirman qurmuam, Baldran gmimi Suyunda yormuam. Mn burda bir qzn

__________________Milli Kitabxana_________________________

34

Eqil yanardm. Mn sni qaynayan Bir rk sanardm. O qz da suyunda Daranar, gedrdi. Xyalm zlfn Dolanar gedrdi... Sandm ki, snd bir Nian qalbdr... Grdm ki, bulaq da Viran qalbdr. Bu ndir, o bulaq bs han? Dedilr: Bir Qfil guradn Olmusan qurban. Gzn lil tutub, Qum tutub, gil tutub. O kabab knlr Dvrnd han bs? Hardadr onlarn Vicdan, qan bs? Yz df, min def iblr suyunu; Mst olmu gzlri Gznd yuyunub. Bircsi gzn Axtarsa, n olar? Bir para yer qazsa, Da yarsa, n olar? Mn sni drd Skutdan soruar, Gzlri dolan bir Buluddan soruar, Gzrra, taparam. Da-da kkndn

__________________Milli Kitabxana_________________________

35

zrm, taparam. Qolumdan, qmdan Bezrm, taparam. Drlr, gzlr Grmdik deslr, Sinmi qlml Qazaram, taparam, Adna bir eir Yazaram, taparam! Yazaram, taparam!

1962

__________________Milli Kitabxana_________________________

36

QBRSTANA GEDN GLN Hara bel, hara bel Bu geyimd, bu libasda? N tapmsan brndyn Qara alda, qara yasda? Qm n vaxtdan rk olub?! Ah knd sn drindn Deyirm ki, bu saatca Yer qopacaq mehvrindn. Otuz yan ancaq olar, Yannda da bir qzn var: Gzlrind bir yaral, Bir krpc ceyran qmi! Ona bel tandrsan N dolu bu almi! He o krp olmasayd Blk sni grmzdim mn. Qbristan ev etsn d Qeyri mna vermzdim mn. Hara bel? Qbristana? Bu gediin sonu varm? Bs, hyata gtirdiyin O krpcik gnahkarm? Oyun vaxt, gl vaxt, Ba-baaya gedi vaxt, killr baxan gn, Telin gl taxan gn Yanb gedir: Gzlrinin hyat eqi, Sevinc ssi donub gedir. Mn demirm unudasan Vaxtsz ln rini sn. Hyatn da, lmn d Deyirm bil yerini sn. Get qbr st, get, n olar;

__________________Milli Kitabxana_________________________

37

Vaxtnda get! Gz ya yox, ik apar! rin qalxsa, sylmzdi

sn ala. Deyrdi ki, get yadigar Uam yax saxla! Get, sn ona heykl qoydur, zn d ail qur. Get bir da qoy da stn, x dnyann seyrin bir, Ax hyat z evindn Qbristana yol deyildir...

1963

__________________Milli Kitabxana_________________________

38

NOBEL MKAFATI Nobel mkafat.... Yazd qzetlr, Ucald bu adla kimins ad. Oslodan, Parisdn, Madrid qdr Nobel rfin trif yazld. Dayan, trifmi burdaca saxla! Mst olma bhtanlar xlyasnda sn. Geri dn, tarixi bir an varaqla, Gr onu hqiqt aynasnda sn. Kimindir o qzl, kimindir o var, Niy trifind bundan deyilmir?! Gzlr qamadran o parltlar Babamn gznn nuru deyilmi?! Gr kimin evinin da, divar Soyulub kim n ch-clal oldu. Sorulub Baknn ah damarlar Nobel banklarnda kapital oldu. Tarix hkm eldi, qaranqu kimi Bahara ssldik bu ellri biz. Sapanda qoyulan qara da kimi Atdq yurdumuzdan nobellri biz. Tarix haqqmz qaytard geri, Sorulan qanmz qaytmaz artq. Bizi sslynd dy illri Aylb grdk ki, gec aylmq... Bir gnlk varm qaytarsan bir an Yurdumda min yeni hr yaranar. xarsan neftimi sandqlarndan Alpn tyind Xzr yaranar... Demirm dayandr mkafatn, Deyirm xarma bunu yadndan; Kimin aln tri, rk qann Mkafat verirsn kimin adndan!

1960

__________________Milli Kitabxana_________________________

39

LVDA, DALAR! Blk bu yerlr bir d glmdim, Duman, salamat qal, da, salamat qal. Dalmca su spir yoxsa buludlar? Leysan, salamat qal, ya, salamat qal! Qy vuran qartallar yox oldu nd, Nrgizlr sarald ehli mnd. Ey qaragz pri, dalmca sn d Boylan, salamat qal, bax, salamat qal! Gldim, qarlad gllr-iklr, Gedirm, l edir boz binklr. Nidam aylara dedi klklr: Bulan, salamat qal, ax - salamat qal! Dalarn plngi, iri d snsn, airi d snsn, eiri d snsn. Var, brkti, xeyri d snsn oban, salamat qal, sa-salamat qal!

Senryabr 1962

__________________Milli Kitabxana_________________________

40

GY GL iskinli bir gnd gldim bu yer, Dumanda grnmz - dumand Gy gl. Tnha qayalara, lal melr Zlmt geclrd hayand Gy gl. Bir shr grdm ki, durulub yatr, Kpzin dibind burulub yatr. Qovulan ceyran tk yorulub yatr, Da atdm, diksinib oyand Gy gl. Dn qayqlar dym tk bzr, Dedim bu grkml Xzr bnzr Qzn yaylaa krb Xzr; Baxd, cilvlndi, nazland Gy gl. Yel sdi, yarpaqlar suya tkld, Gy it tnd sar gllr tikildi... Buludla alad, gnl gld, Deysn bir kvrk insand Gy gl...

Sentyabr, 1964

__________________Milli Kitabxana_________________________

41

NAMLM QHRMAN Sn dniz qoynunda, dzgah dalnda Tarlada, zavodda... hr yerd varsan. hrt paylananda, ad paylananda N hrt umarsan, n ad umarsan. Sninn meyar hrtin, ann N medal, n d ki, trif- yazdr. Snin almind hr qhrmanlq Blk d n adi i normasdr. Demirsn yolunda xalqn, vtnin... Demirsn. Sanmayaq Fikrin donubdur, Bu hisslr qannla yeriyib snin Qlbin, beynin hkk olunubdur. Haray da salmazsan dsn dara sn; zgnin drdin drman lind... "Can-can" demdiyin adamlara sn Cann verrsn yeri glnd. lindn zmilar, balar boy alr; hrtin iindir, shbtin deyil. Ne mrtbli, ne boyal xlar, vdlr adtin deyil. Bs niy az grr sni eirimiz? lini sxmrq bir iftixarla. Arayb seirik adamlar biz Bzn d toz basm siyahlarla. air, ryini birc anla Bu adi adamlar yolunda yandr. n byk qhrman, qhrmanla vz istmyn, pay ummayandr...

1964

__________________Milli Kitabxana_________________________

42

DEYRLR ER OXUNMUR ... Fikirlr dolanr bamda min-min, Gre dorudanm oxunmur eir? Grn dorudanm insan qlbinin nc hisslrin toxunmur eir? air n grkdir oxucu yoxsa? Beyinlr, rklr pas atb, ndir? eirimiz z fikir donunu yoxsa, ndi "son modada" geyinmlidir? Bir insan bilirm hr nmni mn, Nm d insanla bir doulubdur. rkd sevinci, qmi kf edn lk syyah blk d nm olubdur. Nmni krp tk bydb insan, Nm ana olub - ovunmuuq biz. Drdin, ehtiyacn tufanlarndan Azm nmlrl qorunmuuq biz?! Sellr uyudubdur laylalarmz, llr uyudubdur holavarmz. Odlu eirlrl suvarb bzn Qzb qlncn babalarmz. tn mharib yadmda qalr: Onda qlmlr d sfrbr idi. Hr air yurdumun bir general, Hr eir yurdumun bir sgriydi. Vtn nmlri olmasa bir an Knld gl ab yaz ola bilmz. Nmsi olmayan, eiri olmayan Bir xalqn tarixi yazla bilmz!

__________________Milli Kitabxana_________________________

43

Fikirlr dolanr bamda min-min, Grn dorudanm oxunmur eir? Grn dorudanm insan qlbinin nc hisslrin toxunmur eir? Blk qan dyiib insan cannda, Hr eyi sevmmk bir adt olur. Yox, air, hr kiik bir yalann da ind bir kiik hqiqt olur. Artr sz yn, artr ayr tk, Ham deyn olub, yazan olubdur. "lhama sarlmaq", qlm gtrmk Papiros kmkdn asan olubdur. Glin gizltmyk: hl eirimiz Peyk ola bilmyib yer krsin. Glin gizltmyk, gizltmyk biz Bu gn eirimizin blbul ssin Qurbaa ssini qatanlar da var; Arpa ryini lava yerin, rmu ipliyi quma yerin , "Khn daarc tuma yerin" Bu gn oxucuya satanlar da var; Sn d, ey oxucu, nmd dayan! Sn d k ortaya gnahm bir! Mnc qapsn kitab armayan Bir ev mllimsiz mktub kimidir. Adam var frqini bilmyir hl Bhtan yazan ll, sz yazan lin. Qlbi lal, beyni kar adamlar il eiri trziy qoymayaq glin!

1964

__________________Milli Kitabxana_________________________

44

UAQ SSLR Mn bir uaq tanyrdm, dcl br uaq, Xyalnn qu qanad, yel at vard. Arzusunun geclrd smaya umaq, Ulduzlar sapa dzmk adti vard. ryind srtlik olar, mrhmt olar, Bir rkd sard bunlar bir yer. Yaz olanda yuvasndan didrgin salar, Q olanda dn sprdi boz srlr. Ayan eh yuyard, san yarpaq, Bir almi dyirdi bir kpnyn. Drmaard da bana, buluddan papaq, imklrdn qrmz lent alacaq dey. N vaxt mrn dan yerind gld dnyaya, N vaxt mrn smasnda qruba endi? Qayalarn qulanda batan sdaya, iklrd gn yuyan ehmi dnd? Hrdn mni diksindirdi ayaq sslri: O qalar qana nec bnzyir? Boylanram, soruuram, uaq sslri El bil ki, "o burdadr, darxma" deyir. Yyrrm dalsnca, grm onu bir; Deym ona, uaqlara dalamasnlar. arram, uaqlar da ylb glir, Hr soruma, sualna qulaq asrlar... Glrlr: "Hans uaq, n uaq, mi?" mi ndir, yoldaq ki, tay-tuuq ki, biz... Mn oyundan xarlan bir uaq kimi Prt oluram, qaydram sssiz-smirsiz.

__________________Milli Kitabxana_________________________

45

Yox, miym, ay uaqlar, mi d deyin, mr keir, ne inciyim, n d ki, ksm. Birc mndn ssinizi sirgmyin, ryimd tk darxar uaqlq hissim...

1964 * * * Sorudum birindn airmmi mn? zm ki, zm y bilmrm! Cavab asanca qopdu dilindn: - Hl lmmisn, dey bilmrm...

1963

__________________Milli Kitabxana_________________________

46

QIRMIZI QLM Bir vaxt onu tapanda olmazd drdim. Qaqa qulunu da, Tpl quzunu da sevindirrdim. Qrmz zolaql yumurta nec qng olard! Qatarda uzaq gedn, Dyd brk olard... Bir az da bydm, Bu qlml qrmz Alma kdim, cam kdim, Qrmz adam kdim. Qiymtlr iind n ox sevdiyim qrmz "be"di. Kedi, Qrmz pionerlik Dvrn d kedi. Qrmz qlml bir d Sonralar qarladm, Bu df sevinmdim, Titrdim, adm. Rngi bilinmz rngd Gzm dydi qrmz qlm. Bir brokrat lindydi qrmz qlm...

1965

__________________Milli Kitabxana_________________________

47

BR OTAQDA Blk d bu gnahmdr: Qlm aldm, eir yazdm... Sn olmasan mn bu qdr Bir otaa qapanmazdm... Sn olmasan blk el Bir obandm dada-dada. Umu-ks bilmzdi he Qohum-qarda, dost-tan da. Kimisinin kynkliyi, Kimisinin lckliyi, Kimisinin bulamas, Kimisinin dlmsi Glrdi d... Atam - anam Gz yorunu olmazdlar. Mktublarn, soraqlarn midim qalmazdlar. Sn olmasan bu titryn, Bu aryan rk nydi? Blk air olmamam Olmamdan grkliydi?! Bzisin rk qazb Sz lmk asan glir, Dyn dn fikirlri zlmk asan glir, Gz grmyn duyular, Mhbbti, ehtiras, kefi, yas cilalayb Sz elmk asan glir. Bzn olur: saatlarla Danram l kimi. Bzn olur: saatlarla z-zm danram dli kimi. Kiminls vuruuram, Kiminls barram, Kiminls yarram,

__________________Milli Kitabxana_________________________

48

Oda, kz qarram; El bil ki, meteorlar yan Df edirm bir otaqda. Mn zm ne df Dfn edirm bir otaqda. Vsf etdiyim gzlliy Pncardn baxram mn, Ne qzn sevgisinin Orbitindn xram mn; Gzlrimin irin yuxu Damarn ksirm mn Sevgilimin salarnn Tumarn ksirm mn, Hyatmdan beznd d Glib er yazram mn. Bir dostumdan ksnd d Glib eir yazram mn. mr boyu krp olan krpm snsn. Knllrd daqnm sn, krpm snsn. Ne bhtan mclisinin ahmatnda itsm bel fiqur kimi, Sn varsan, mn yilmrm, yilmrm qrur kimi. Sn olmasan bu dnyada, nym, kimm? Sn olmasan sonsuz ata, Sn olmasan bir yetimm. Sn zabm, sn havann, Sn frtnam. sn avarm... Ya sninl bu sevdamn Dalasnda batasyam, Ya sninl z arzumun Sahilin atasyam...

1965

__________________Milli Kitabxana_________________________

49

ALDIM MKTUBUNU Aldm mktubunu, aldm sevinck; Oxuyub n haldan n hala ddm! Ax bir qadna sni indic, ndic n qdr triflmidim... O fikr getmidi, qlbind, deyn, Qadn mnliyini bourdu bir qm: Blk dnrd: ax mn niy Bel triflor layiq deyilm... Dondurdu gzm hr strin buzu, Hr sualn bh, hr nidan eyham. Mn sni he yerd, a zalm qz, Bu rk sahibi tantmamam! Han mktubunda bir yarpaq rk, Hicran nqtlri, sevgi xallar? Bir ayna vicdana irkab ilmk Bu kimin lidir, kimin, de bar? evrildi bama bir zab da, Gndn stm qar lndi, qar. Kii xryin zhr qatma Ustalq bilmyib bizim analar... Onlar hr gnah saymayb gnah, Bu z, qanana gll deyilmi? Kii gnahm z vurmamaq Kiiy vurulan ill deyilmi? Xyahn hardasa sni gzirdi, Aldm mktubunu, sevinim, glm, Mktubun bir qucaq kdr gtirdi, N olar, kdr d sndndir, glm!

Qaqra, oklyabr, 1965

__________________Milli Kitabxana_________________________

50

DEYLM Bilirm, mn snin gz yalarnam, Donub gzlrind qalan deyilm. Bir mlk donunda girib qoynuna, Sonra ahmar kimi alan deyilm. Birin varamsa, birin yoxam, Yorulmu xamrm, yaylm yuxam. Mn hr vdsil bir tale yxan "Hqiqt geyimli" yalan deyilm. Qonsan kirpyim bir jal kimi, Ksn d qlbim bir nal kimi, Mn sni bir dolu piyal kimi Gtrb limdn salan deyilm. Hr eqin yolu var, hr mrn yar, Yeri, bu midlr yolunda yar... Daha n gizldim, alnm tar Kklyn deyilm, alan deyilm...

Dekabr 1964

__________________Milli Kitabxana_________________________

51

SON ANINDA Axr nfsin yetimdim mn, Son df barma basmadm onu. Ah, niy grmdim gznd snn Son hyat eqini, son arzusunu. Yudu ba dan gzmn ya, Gz ya yeni can vermir adama. lk df qardm qohum-qarda, lk df acdm doma atama. Qapad gzn o, mnsiz, nec, Nec dfn etdiniz mndn xbrsiz... Bir qar dillndi: "Anan lnc Dedi ki, balam armayn siz. Qorxar... i oxdur... Azca alad, Qorxduki, eidib kdrlnrsn. Son anda klini o qucaqlad, Gzn baxmad... qhrlnrsn..." Yarama kz basd bu sz d mnim, Qopdu ryimdon yanql nida: Ana qlbin bax! vlad qmni Grmk istmyib son annda da.

Qaqra, oktyabr 1965

__________________Milli Kitabxana_________________________

52

ANA YAI Daha glmyck anamn ssi, Mn de taleyin yumruu dydi. Dz acma glir: bzisi Soruur mrhumun ya neydi? - Bilmirm... dmd salarna dn. ... Dolar sualla cavab bamda. Ana kdrini yamdr ln? Ana itirmim ana yanda...

1965

__________________Milli Kitabxana_________________________

53

BR AR KSB li Tudy

Deyirlr bir air dnyadan ksb, Vdlr, tsllilr gznd yasdr. airi ksdrn dnyan zb Gn sistemindn atmaq da azdr! air cmiyytin dili, dilmac, air bir planet siqltinddir. Onun baxnn qzb qrmac Dalar paralamaq qvvtinddir. Gl varla bahar nsimi, Kdri, hiddti srsral q. Ay kimi, Mars kimi, Venera kimi, Qlbinin ox sirri kf olunmam... Deyirlr tstsz bir air yanar, Qlbi z drdini alar gizlic. Bzn gzlrind glib dayanar Sevdiyi mnlr, dalar gizlic. Durar mnini qucaqlamaa, Durar dalarn p dann, Fqt sinsindn vurar bir aa, Gz d sevinmz gz dustann. Yeriyr dmni ayaqlamaa, Buxovlar ilir ayaqlarna. Yen tufan qopar, yen qar yaar Fkrin buz axli budaqlarna. Bu, Vtn, - dedikc, o qh-qh kr, "Vtnin qammn dilidir, - deyr. Qammn dilis sadr n qdr, "Vtnin ldr, ldr", - deyr.

__________________Milli Kitabxana_________________________

54

Bunun qlmi var, onun qlnc, Bunun syan var, onun zindan. Bu qalxar, gznd yanan qlcm, Su deyib haraylar, sslr dnyan. Dnyann qula eidir ar, O mhl qoymayr, deyn, hr ss. Bir air ryi neylsin ax, Bir qlbi bir dnya eitmyirs?! Bir air arzusu, grn, n deyir, Bir mid istrmi, qlbi ad olsun?!. O, drman istmir, Vtn istyir! Drdli, yoxsul olsun - tk Vtn olsun.

1965

__________________Milli Kitabxana_________________________

55

ZML SHBT - Hara tlsirsn? - Bilmirm hara! Bir onu bilirm: srt grkdir! Atn at getmz qayalqlara, Quqonmaz zirvy srmk grkdir!. - Zirvd n var ki? - Birincilik var! Ordan aaya baxmaq hrti... - Bs ora tlsik qalxmaq hrti? Yorular, bdrrsn! - Dartan taplar! - Dartlar yablar!.. - Grmm yedkd qalxan ox at.. - Yqin, gnmmisn bu zarafat: Qrr yynini Qfil bir tufan, Baxr gl-gl: Bir da saya, zaa Nec d srtl yuvarlanrsan...

1967

__________________Milli Kitabxana_________________________

56

AR VQARI Vqarla yaam sz babalar, Onu yaatmasn, erimiz niy? yilmz doulan air vqar Yalnz ba yibdir yilmzliy. ox air yaam a gn mhtac, Dmni yilmz bu vqar olmu. Fatehlr qlnc, padahlar tac Bir ct air d qibtkar olmu. Dnn l alnd bir sntkara, Bir krs qulunun rngi dyidi. El bil shnd ox sralara Matm buludundan su ilmidin... airin gzlri oyulanda da, Kirpiyi qsmam z qrurunu. Tpdn drnaa soyulanda da, Vqar qoymam "uf' dey onu. Sntkar vqar deyildir ancaq Boazdan aslan hr quru da. zyl yana dfn olunacaq, Onu bzilri satn alsa da. ox adlar itirb sz meydanlar, zini-tzunu xyal da bilmir. hrt azarna tutulanlar ohrtin z d saalda bilmir. Qlmim, zn km klgy, Sn d cavabdehsn bu shvlr n: Biri unudulur yaxdr dey, Biri triflnir arxivlr n!

__________________Milli Kitabxana_________________________

57

Alqla ucalr sntkar, shrt, Ucaldan alq da srvt kimidir. Oxucu imzas olmayan hrt Ourluq alnm snd kimidir. Hr snt oluna alqlar deyin. Trif d airin qanadlardr. airlr vtnin n ox rkyn, n ox da dyln vladlardr. stsn airi ysn, onun mrnn n yaz, n qm al. stsn airi ysn, onun lindn xalqmn alqn al...

1966

__________________Milli Kitabxana_________________________

58

SMD VURUNLA SHBT

(60 illik yubiley gnnd) Balasn mni bzi oratorlar. Bu gecy bir azacq lavm var. Mn d erin xidmtisi, Mn d erin yiysiym. Var szm bir mzarn Qulana deysiym: Trif, trif shn dolu-yetmz sona! Alq, alq! Az qald ki, tavan sna! Sn glmdin bu axama, ssin gldi, Ssin zl qulama hzin gldi, Sonra bir az nfsin qvvt gldi, ox xbislr el bldi Smd gldi: n srada titrdilr, n srada bdrdilr. Lent qurtard, nfs drib, "ox" dedilr... ox "vfal dostlar"n da O gecd yoxdu ancaq; Bilirdilr Smd bir d Mruzi olmayacaq. Fqt mnim deycyim bunlar deyil. Sn mchul hqiqtdn sn deyim: Sndn sonra sni bir az silkldik, ox aradq, ox evirdik, ox ldik. Byklrin facisi byk olur. Byklrin nqsanlar iyinlrdn tin enn bir yk olur. Sa olsaydn ox nidal strini son, rpb yer, ayaqlardn. Biz saxlayan ox eylri Az gman ki, sn saxlardn. Snin snt dftrind Bunlar kiik noqtlrdi. Bunlar oxu mhrlnmi diqtlrdi. hrtin qibtkar da Bu "tftii" sald ss: Sevincindn az qald ki,

__________________Milli Kitabxana_________________________

59

vladn qurban ks, Bzisi d zd snin trifini dil-dil td, Daldadasa, salnda min yol sn dahi deyn, z klgnd yallanaraq zingildyn Nankorlar sapand etdi. Sndon sonra erimizin xritsi tzlib, Ona yeni eir adl ox hrlr, kndlr db, Yeni-yeni aylar, gllr, bndlr db. Hl tdqiq olunmam drdlr db. Yeni dalar, da zirvsi yoxdur hl, Yeni tnqid zlzlsi yoxdur hl. Sndn sonra tnqid bir az yuxalbdr, Yax-pisin ki da yoxalbdr. Sndn sonra erimiz tz-tz yollar glib, Bzn is erimiz qol olmayan qollar galb. Sndn sonra cavanlara vdlr artb, Vdlrin d iki misli sdlr artb. Bzilri gznd bu salxmlanan hqiqt gz kordur. Bzisi d kimlr konsertin dirijordur... N gizldim, hqiqti ax demyin, Doru szn "sni" atmr, Atmacalar gllmizin "sni" atmr. Sndn sonra Grlrin hrarti snsizlib, Kurslrin csarti snsizlib, Asaqqallar sxavti snsizlib!... Mn saymadm snsizlib daha nlr, Ax niy snsizliyi gizldlr!...

1966

__________________Milli Kitabxana_________________________

60

POEZYA, POEZYA Poeziya, poeziya! Ey qlm qardam! Mniml diz-diz, z-z oturan Sirda bacm, Hmdm qardam! Bu dnya yolunda Sn mr karvanm! Hardasa bdryib, bdi yxlsa Sarbanm, Tufanlar sohras, Boranlar gdiyi Adlayan, Bhtanlar tyi Qatlayan Crtin olarm? Qvvtin olarm? Eqimin Frhad, Klngn hardad? Sinmin fikirlr Dam parala! Bir snn ocaa nur cala. Bir dnk taleyin Son mid kitabnda ilda! Peiman pisliyin Gnahnda ilda! Poeziya, poeziya! ryin yarpaq dilisn, Bnv nisgilisn, Brin n byk ttiham krssii.

__________________Milli Kitabxana_________________________

61

n iti ntiqam qlnc,

n inc Gzllik gzgs!

Poeziya, poeziya!.. Bir Mfiq qlbinin Sarntl murad! Bir Lorka mrnn Bozumtul fryad! Poeziya, poeziya!.. Dalalar ngindn Yorulma bacar! rklr kraterindn Sovrulma bacar! Yonma, yomulma, Bdryib yanlma, rpnb doulma bacar! Yxlan evlr Qaldrc kran Olma bacar! Sevgi mktublarnda Gz-ekran olma bacar! Dildn-dil d, ldn-l d. Dyl, brki, cilalan. Hamarlan, tumarlan! str bu gnk srbst meylind srmst ol, strs dnnki Frmanla mst ol, strsn a ol, Lmlt a ol! Birc rksiz balardan, Birc basz rklrdn Uzaq ol, Poeziya, uzaq ol!

1966

__________________Milli Kitabxana_________________________

62

MVZULARIM TKNND...

Cabir Novruza Mvzularm tknnd sbrim tknir, Az qalram qlmiml sinmi yaram; Sanram ki, bir qayadan uub khlnim, Bo yyni el dartr, bel dartram... Mvzularm tknnd el bil ki, mn Otanda cryansz br sim oluram. Qarqadan, hrmkdn gcsz grnn Dmn d ba yirm, tslim oluram. Da yamanr ilhammn ayaqlarna, Xyalmn qanadlar mxlanr yer. Yz xal dr ryimin varaqlarna, Eh, n bilim, bir grksiz misraya gr. Dylrd mlub olan cngavr kimi Bir lm qlnc alb, birin qalxan, - Ortala tkb btn tqsirlrmi, styirm mn zml vurua qalxam! Arayram gnahlar, gnahkarlar, zmn d bd iimi bir-bir sayram. Kitablarn arasndan pis kitablar Qucaqlayb otamdan qovalayram. Mvzularm tknnd, deyirm bir an Gnclik dn, bir qz sevm - aldada mni. Bu qfltin, bu hsrtin qm yuxusundan Bir mhbbt zlzlsi oyada mni... Mvzularn tknnd darxr masam Onun drdi yz haal, onun drdi min!...

__________________Milli Kitabxana_________________________

63

Bu dmlrd he ney d lim atmasa, Qaysam qopardram Araz drdimin. Mvzularm tknnd bilmirm ndn Xtainin son nmsi yadma dr! qidsi qoltuunda tvby gedn Qalileyin mhkmsi yadma dr! Ne-ne dona girir sz ryimd, El bil ki, mvzular da lr, doulur. Bzn el mvzularn tknmyi d Dnb mn tknmyn bir mvzu olur...

Oktyabr, 1966

__________________Milli Kitabxana_________________________

64

PROFESSOR GL MKTUB Oxudum, professor, Oxudum mqalni, Seyr etdim Xzrdki Vsf smaz almi. Xzr bir xzindar, Xzr bir xzindir. Qoynu-qoltuu dolu Bir nndir: Yedirdir - sfr salr, Yatrdr - layla alr. Xzr xzrlrin Gzllik adn saxlayr. Dalalar arxivind Babalarn nrsini, Nnlrin fryadn saxlayr, Xzr Xzr olandan, Salr qzl ink kimi. Sab, sorub, Sonra yorub qsr ink kimi Biz onu satmaq istyirik. l dnizlr muzeyin Atmaq istyirik. Xzrdn a balq, ahmay, uzunburun, Siynk qurtarr. Qzl balq adl iylk qurtarr. Xzrin taleyi Biganliy yem olur. Xzrin taleyi azlar stnd Problem olur. Xzrdn sahil Qzl dartrq,

__________________Milli Kitabxana_________________________

65

Glab tkrk. Sahildn Xzr Zhr axdr, irkab tkrk. Xzrin bu drdi Bir nrilti kini Qulaqlara girmir, Biziml mtbxlr, Otaqlara girmir; Da - yastq, tikan - dk, Buz yoran olmur. Ali mclislr sfrsin Xzrin drdini dorayan olmur! Adamlar var ki, Xzr Shr d, axam da, Sfrsini bzr. Belsin desn Dardadr Xzr, Bir ucalt ssini! Deyr: -HardadrXzr?! Xritd gzr Afrika qitsini... Birdn deyrlr: - Dayan birc! Siz znz nec, professor, Bir afrin medal almaq n, Rislik talvarna ucalmaq n Gnd bir tdqiqat Aac bitirnlrin, Bir partlayda Yz buruq dyri tirnlrin

__________________Milli Kitabxana_________________________

66

Qolundan yapb vqarla, Fikrinizi beynin Vurmusunuzmu elmi mismarla? Yox, professor, yox! Giley qhrmanmz ox, Dil phlvanmz ox! Blk d bir qdr Tnd oldu yazm, Mbali rngini ox etdi air ehtirasm. Ax da beyinlri sn Grk vaxtnda desn! Bir d ki, Adi drdin d He dzm yoxdu mnd Ax anamdr Xzr! Blk l dnizi d Bir vaxt bel ldrblr, Ona da irkablar Gmilrdn deyil, ursuz beyinlrdn axb, Hl d almam Sirli dynlrdn axb. Bir gzlin san ksiblr, Qolunu-qn ksiblr, Qulandan mirvarini ablar, Sonra bu dzn ortasnda Lt-ryan qoyub qablar. Soyuq qurudub buz elyib, Gn ridib duz elyib... Bu gn mn Bu fikirlr iind gzirkn Sandm ki, bir fsanvi quam, Gln srlrin Hans budanasa qonmuam: Grrm lind tor -

__________________Milli Kitabxana_________________________

67

ki professor Lplri o z, Bu z evirir. Brk mbahis gedir: Biri deyir, bir zaman Xzrd canl varm, Onu ikiayaql canllar Qrb qurtarm. Biri deyir: - Yox, el bu dniz ldr, zldn gzdr... sbim burda dzmr, Daha dozmr, uuram srimin indisin. Xzr kimi hayqrr indi sinm; Xzri qorumaa Silah istyir, Yunan satirindn Allah istyir, Dnizlr Allah! Yox, professor, sabah Sabah bu gn qorumalyq! Sabahn bu gnk kefindn qorunmalyq! Bu gn ryn toxum Sabah brkt olmur! Qnat olmayanda, Brkt srvt olmur... Biz balarn barn mrlk drsk, Glck nsil Quru aac versk, Admz, ruhumuzu krlr dara. Smymz yb Qoyarlar toplara...

__________________Milli Kitabxana_________________________

68

erim srbstdir bir qdr, Birdn ahngdarlq sevn Xzr Mndn ksr. Mn qsdn bel yazdm, professor, Mn eri qrmazdm, professor, Qrlan stirlri Qrlan balqlarn srsn bnzdirm. Seyrln nqtlri Xzrin seyrln Krsn bnzdirm. Xzrin taleyin baxamda, Bax, bel srbstlik var, professor! Srbstlikdn betr Srmstlik var, professor!

1966

__________________Milli Kitabxana_________________________

69

BABAMIN SS Babamn gur ssi vard, Babam bzn El brkdn danard - Az qalard taxadak raq sn. Yarpaqlar tab gtirmzdi glnn lpsin. Babam el danard, Blk d bir Qrbli qonaq Deyrdi ki, Insane bax! Adt bax!... O coanda, O qzbl dananda Deyrdin ki, bu saatca Sinsindn ir xacaq... Bli, babam Da oluydu! Da sinli olmalyd. O, ssini imklrl cilalayb, Guradlarla yumalyd! Babama da bu gur ssi, Khln yoran Bu nfsi Miras vern babalard, Min illri yola salan Bu dalard, Drlrdi, Obalard. Qjlts qulaq tutan ay drsi Kemliydi onun ssi.

__________________Milli Kitabxana_________________________

70

Quzularn mlmsi, Qartallarn qylts, Arlarn guyultusu, Da sellri, Da yellri Maqnit olub Ssi-n tutan yerd, Az aan maaralar Top nrsi udan yerd - Torpan axn-axn At dma grn igid, Xo gnrta ld qlnc - At belind srn igid Gur ssl de, Harayla da - lkin hasar oldu yada, Melrin skutuna Batan kndlr, Drlrin boaznda yatan kndlr Nrlrdn qalxmalyd. Bu nrlr Basqnlara, Silahlanm aznlara gidlrin n birinci qalxanyd. Bzn el bir nr d Sldrml bir drd Sda verib min olurdu. Qoca dalar silklnib Dmn st uulurdu... Qoy bu gnn dmni d At apmasn harn-harn, Torpaq altda gizltmiik Gur ssini babalarn!..

1966

__________________Milli Kitabxana_________________________

71

UQUN Baxdqca dalara, drlr mn Qrib fkirlr bama glir. Bzn ilk baxda xoa glmyn Uqunlar yamanca xouma glir. Grrsn bir anda da drsind Uqunlar zg bir hyat yaradr. Min illik tzadlar mnzrsind Uqunlar tz bir tzad yaradr. Uqundan bir bulaq glir dry, Uqun bir talann snn yazdr. Uqun tbitd nyins ny Tbit dilind etirazdr. Ayrr bir da bir dadan uqun, Qarn gz yan sel dndrir. Qartal yuvasn dadan uqun, Bir dz sonal gl dndrir. Birdir qabanda a da, qara da, Pald vls atb aparr. n gcl saylan qayalar da Gcszlr iind qatb aparr. Dadr bir li, tikir bir li, Onun da bilyi, da bnnas var. N brbad ednd kinir li, N abad ednd tmnnas var.

__________________Milli Kitabxana_________________________

72

YEN ARAZI GRDM Sahilin - dodama, Lpn dilim bnzr. Sahil boyu inarlar Yazan lim bnzr. Qayalarn hssasdr Mnim qulam kimi. Tutqundur qaqaban Bu qaqabam kimi. Mn sn bir air, Sn mn "Araz" de. El bil n mnsiz sn Araz, N snsiz mn air olmazdm... Yen d sz asam, Mn sndn dansam, Qorxuram, qorxuram Tnqidi dostlarm airi dyrlr. "Yen d Arazdan, Arazdan!" deyrlr. Mn sni grmy, Yazmaya bilmirm. Mn sndn demsm, Demli, demirm, glmrm. Sni z mcrandan Qoparm grk mn, eriml hr yer Aparm grk mn. Mnim tk bir andm, Bir d bu ricam var, Araz, Mn sni apara bilmsm, Sn mni apar, Araz!

Naxvan, 1962

__________________Milli Kitabxana_________________________

73

GEC DNCS El ki hmdmim Qlml varaq olur Arzumun tamahnda Qrib itah olur. Arabir dnyan Yaradan hikmtl Dymk styirm. Dnyada bdi Qanunlar hkmn Dyimk styirm. Yer il yaran Yeni-yeni yerlrin Yaranman istyirm, Arabir dnyann Trsin frlanman istyirm. Blk onda grrik Ayn qaranlq zn, Adamlar znn bdi gndzn. Blk onda qlimlr tamam dyi

bilr. Yerini Amerikaya Vyetnam dyi bilr. Blk onda srlri evirib oyada bilrik. Brin maara dvrn Qayda bilrik. nsana ilk silah ynldn Mxluqu taparq. Silahi qaparq, zn aparq. Blk onda Zncinin qaras azalar.

__________________Milli Kitabxana_________________________

74

Balaca xalqlara Mdni tzyiqlr az olar. Blk onda Alnma vziflr Adamn tapar. Yolumuza dn rk tirlr z uuq damn tapar. Blk onda Kuba gyrrdi Araz boyunda. Blk...n bilim... Siz Allah, Suall blk Mn yapmayn, Siz Allah, insann nsani shvini balayn...

1967

__________________Milli Kitabxana_________________________

75

LM MN NAN ALIR... lm mni nian alr, Gnd ne df. Bir nakamn, Bir bikosin mrnd ne df. lm mni nian alr, Vdsiz tkln yarpaq grnd, Atasz doulan uaq grnd. Tnqid qlmind qurum olanda, Qbul zallarnda - "Ris muldur" - Yalan qrim olanda. lm mni nian alr, Tbrik lngind Tmnna varsa, Alq ahngind Eyhan eitdirn bir mna varsa... Grnr, mni ldrn qdr d Yaadan var! Yoxsa, bu qdr lm olar?...

1967

__________________Milli Kitabxana_________________________

76

SN TR MN Bu shr qatara trd mni z ayaq izlrim, z ayaq ssim. Yoxdu gul vernim, l elynim, Alar anamn qbri, bilmsin... Deyirm, zm baxb aynada: - ziz dost, ayan, lin var olsun. zm deyirm: - Sa ol, lvida! zm deyirm: - Uurlar olsun! tindir, ayrlq hissin hayan Gedn z ola, tk z ola. Sanrsan sahibi mlum olmayan n ar, grksiz bir yksk yola. Kim is, hardasa itirib sni, Qaytarb harasa yollayacaqlar. Ya da bir uurumda gtrb sni Drnin dibin tullayacaqlar. Dalalar diksinir bu hvalmdan, Xzrini vazala gndrir Xzr. inarlar, qovaqlar evlr dalndan Boylanb aramla l elyirlr. Alr fqn nur srhdlri, Shr torann gylr ridir. Yol boyu uzanan iq xtlri Baknn qayl nzrlridir. Dalmca tarlalar, dznlr axr, Yol pay gtirir Mil bacm, dem. Bstkar qardam Kr yola xb, Nm balayr, bir dr nm!

__________________Milli Kitabxana_________________________

77

Qoca atam kimi xyala dalan Dalar da kvrlib dalmca baxd. Mnim gediimdn xbrsiz balam Gy gl oyananda alayacaqdr. Arazn yolunu bir mftil pr Kss d, sdas mn atrd. Uzaqda aaran bir kiik tp Anamn qbrini xatrladrd. Yol boyu xo hava rbtim idi, Qayas da qdh, da da qdh. Me nm dedi, l nm dedi, Qatar ffiqlri aana qdr. N qdr bysm, krpnm yen, Hr yerd iynin sn gtr mni. Belc, bir mrn son mnzilin Azri torpa, sn tr mni.

Yalta, yanvar 1968

__________________Milli Kitabxana_________________________

78

AZR NMS Dnn xarab oldu radiom, dnn, Dnn kl dnd sz odum, dnn. Dnndn susmuam, dilim ksilib; Qlmim ilmir, alim ksilib... Dnndn bridir bir heykl qmm, Hardasan, hardasan, Azri nmm, Snsiz he olmuam, he kim olmuam. Bir sfl olmuam, yetim omuam. El bil boublar arzularm, Dyblr, syblr ixtiyarm. Fikrim quzun olub beynimi didir, Qmda buxov var, qolumda zncir. Sanki gnahszam, hv elmirlr... El bil lmm, dfn elmirlr, Deyirlr: torpaqda yerin yox snin, Nmn yox, ssin yox, erin yox snin, zn alayann, zn hayann, zm ha alm, zm ha yanm. Birdn qqrram: ah, bouluram, ilyin havama bir ovuc muam, Suyuma bir imdik irin bayat, Bir prd ahargah, bir sim heyrat, Bir az "Dilqmi" gtirin mn. Sonra bu almi gtirin mn. Sahil xram, Qara dnizl Oturub z-z, Diz-diz danmaq isteyirm mn, Xzri sorumaq istyirm mn: - Mktub alrsanm Xzrdn, de bir? Xzri dclinin kefi necdir?

__________________Milli Kitabxana_________________________

79

Gilavar qz bs? O bar qz bs - Sahil balarna yol amayb ki? Sa qayalara dolamayb ki? Arazdan n xbr, Krdn n xbr, Snin ay qzlarn blk billr... San ey ana sdm, cy ana nmm, Mn hara gedirm, hara gedirm Sni aparram pasportum kim. Nm ordum kimi, sz ordum kimi. Mndn sonanda: - Sn kimsn? - onda Nsimi oluram alov donunda. Bzn fq adl bir Nizamiym, Demk mn xilqtm, demk hamyam. Bzn Fzuliym, - Bir planetm. Bzn bir ulduzam, Bzn kometm... Sabirm, zeyirm, Blblm, kimm... Azri nmsi, bilmirm kimm, Niym mn snsiz, ny qayilm, Sonsiz n eqim var, n d ailm. Ey mnim ilk laylam, by son bayatm, Az qald zm qayadan atm Dnn. Eh, dalalar yamand dnn, Hava dalalar qsqand dnn, Bizi ayrdlar. Qadm hr. Girdim hr yer, klini axtardm bstkarlarn, Yox idi zeyir, yox idi Qara, Fikrtin adn yazdm yollara, xdm qayala, girdim mey, Yarpaqlar bir nm oxusun, - dey... Yox-yox, oxumasn, hey, hey, bir dayan, vktdir oxuyan, Habildir alan!

__________________Milli Kitabxana_________________________

80

Bu Tofiq, bu Arif, bu da Cahangir, Yarpaqlar onlar tand sanki, El l aldlar, Haray saldlar, Qayalar bu ss heyran qaldlar. Qayalar ssimi yazd lentin, Qaya maqnitafon dillndi yen: "Hey, hey! Bir dayan, vktdir oxuyan, Habildir alan! Bu Tofiq, bu Arif, bu da Cahangir..." Qopdu qayalardan Korolu cngi, Nrlr kkryib dadan tkld, Dalar silklndi, krslar skld... Ey nmm, gr snsiz n gn ddm, Bir dibsiz skunt gln ddm. Mnim zrifliyim, mnim srtliyim, Mnim zifliyim, mnim mrdliyim Azri nmsi, dnndn bri Sndn tri Nec d, nec d duzsuzlamam, Nec d, nec d susuzlamam...

Yalta, yanvar 1968

__________________Milli Kitabxana_________________________

81

VSYYT Qara cildd ap elyin kitabm Mndn sonra. Qara cildd. Tnd-qara. Qoy qara kazm olsun O kitab dostlara, tanlara. Mn o rngi sevrdim; Boynu bkl drdim, Pardaxl sevincim O rngd geyinrdi, Mn o rngi sevrdim. O rngdydi varaqlarda Fikrimin yaz geyimi... O rng hrmtimdir, vgzllr, qarabudaylar. O rngli kirpiklrin klgsind ksm yaard. O rngin bir ev dolusunda Vslim yaard. O rngin n durusu, Safdr Mni oxayan alar. Qzlarmn gznd O rngin z alar. Qara cildd ap elyin kitabm, Mndn sonra, Tnd-qara. Fqt soy-adm Sd rngiyl hkk edin ora. Daha n deyim, Qoy mn Qara torpaq stnd ftiq doru gedn A yola bnzyim.

Bak, fevral 1968

__________________Milli Kitabxana_________________________

82

DUMAN MR lm istyirm. Qfil bir lm. Birkibrit lm. Bart lm. Bir anda bir ovuc dumana dnm, stdiyim smt tutum ynm. Grm, hr qonanda dalar qana, O dadan, o ndn nec yazmam?! Grm, hr ennd bulaq bana, ikdn, mndn nec yazmam?! Grm dumanlara qoula bilmk, Ayrlb didrgin olmaq, necdir?! stksiz drdn dana bilmk, stksiz dry dolmaq, necdir?! Grm bir necdir yerlr hopub, Vtn torpann ehin dnmk. Kiik bir qayann dndn qopub Byk bir dnyann mehin dnmk. Grm, hr tutanda kndi, hri Fatehlr bu dmd n grb ax? Nnmin Allah min ildn bri Nnmin yurduna n verib ax! Eh, xobxt olardm onda nec d - Araza ba qoyub yata bilrdim. Davasz, tfngsiz birc gecd Sahili sahil ata bilrdim. Qorxmazdm diplomat notalarndan, Barlar, sazilr glmzdi yada. Qfil tufanmdan, Qfil qarmdan Paylardm bir azca adamlara da.

__________________Milli Kitabxana_________________________

83

Bli, duman olum. Duman. Bir ng. Mnim z yam, z qann olsun. stdiyim yer ykm kn Hkmm, ixtiyarm, qrarm olsun. Birinin dznd iok bitirn, Birinin gznd bitn olmaym. Seyrk dumanlar qovan, itirn, Qaln dumanlarda itn olmaym. Mnim srhddimdn dalas ken Yaman fikirlri da ed bilim. Namrd qlncmn qabanda mn Qara ktklri ba ed bilim. N qdr yol getdim fikirlr il, Hl mnzilimin uza qalb. fqlr dalnda n qdr hl Arzumun llri uzal qalb.

1967

__________________Milli Kitabxana_________________________

84

MNDN OTD, QARDAIMA DYD...

Bxtiyar Vahabzady

Ey dalaan, torpaqlaan, ulu babam!

Bu gnmdn dnnim uzaqlaan ulu babam!

Klkln, dumanlaan ruhumla sn Ayaa dur, sninlym! Ss gemyn, l yetmyn Qdim tarix drsindn Ss ver mnim ssim son: - Sn gln, sndn tn Nydi bel? - Sndn tb qardana dydi bel? Bununlam ne df Ata-oul, qarda hissi haaland, Bir hrin Be qardan xanlna paraland'? O zamanm bitdi bizim dilimizin "snin", "mnim" qabar da? O zamanm bitdi bizim dilimizin "haralsan" damar da?.. Sninlym, ulu babam! Bu msli kimdi yazan? Hans soysuz ata idi Atalarn imzasn okb, ona mhr basan?! Adnz dastanlardan orayaram. Ruhunuzu qyma-qyma dorayaram, Qara oban, Dli Domrul.

__________________Milli Kitabxana_________________________

85

Ey Xan Eyvaz, Gizirolu Mustafaby, gr ki, siz Bu msl qol kdiniz! Sonra, sonra hansnzsa Xalqa gln bir qzadan z ban yana ydi. O qza bir topa dnb Sttarxann tifaqna yaman dydi. Mndn td!... Mndn td!.. Sevinc bax, qeyrt bax! Bunu yazan xilqt bax! Mndn td!.. Qulamdan getmir bu ss, Zrblri qardana, Sirdana trn ks El bli ki, bax bu gec Qulamn dibindc Xtainin squtuna qh-qh kdi. Sonra, sonra Shrcn bana yz qdh kdi. O qhqhin dalasndan, O mstliyin ba frladan Havasndan qopan dad Azrbaycan torpanda Araz boyda rm ad. Mndn td... Bunu dedi ki xan, Bunu dedi Bak xan, Bunu dedi brabim xan, Ftli xan, Klbli xan... Qza tsn mndn, - dedi, tn kimi "mn-mn" dedi:

__________________Milli Kitabxana_________________________

86

"Mn-mn" dedi bir lkd n qdr xan. Onlar "mn-mn" deyn yerd Sn olmadn, Azorbaycan! Sni sndn alb bel Yz illrl uyutdular. Sni snd ldilr, Sni snd ytdlr. Dibk oldun z duzunla, z danla. gey oldun doma, kiz qardamla Mndn td deynlrin qeyrtindn, Namusunu yeynlrin qeyrtindn! Mndn td... Mndn td! Ey dalaan, torpaqlaan, ulu babam! Bu gnmdn dnnim uzaqlaan ulu babam! Ayaa dur! Dfn etdiyim mslinin Ba dana Bir tssf xatirsi yazb, yondur: Sondn tn mn dydi, Mndn tn sn dydi. Sndn, mndn tn zrb Vtn, Vtn, sn dydi.

1967

__________________Milli Kitabxana_________________________

87

ARAZ ST NAR GRDM Araz st inar grdm. Qoa inar. Budaqlar bir-birin dolaan inar. Yarpaqar bir-biriyl pn inar. ki titrk, iki gl, ki n inar. Biri bir az gvdlidir, Bir az da uca, Baxdm boyuna. Bir az nazik, gdk inar Qslb ona. El bil ki, lap tzc toy elorai Cavandlar. Nec oynaq, nec ltaq, Mehribandlar. Adamlarn glndn nm qaparlar, Adamlarn gln nm qatarlar. Yarpaqlarn uaq dilli nliklri var, Yarpaqlarn uaq lli piklari var. Onlar sussa, Pncrlr qulana qulaq balayar, Klrdo ged-gli ayaq saxlayar. Qucaqlab ulduzlar oxuyar onlar, Bir-birinin qucanda yuxlayar onlar... Araz st inar grdm. Qoa duran bir ct inar. Glin inar. gid inar. Baxdm, baxdm tbitin, Aac adl, Qol-qanadl ct heyklin.

__________________Milli Kitabxana_________________________

88

Bir baltal l hardasa qcand mn. Qorxdum, qorxdum onlarn bu Sevgisini yaralayalar. Budaqlar, govdlri, rilri Bir-birindn aralayalar. Daha pisdir, - qrmasalar, - inarlarn arasndan Arx qazalar. Bu arx vvl Kiik olar, dayaz olar... Sonra, sonra byyb bir Araz olar... Araz st inar grdm. Qoa inar. Budaqlan bir-birin dolaan inar. Xyalmn fqnd gr istdi ki tnha prian inar...

1967

__________________Milli Kitabxana_________________________

89

BR AXAMIN BALLADASI Ey ilham prisi, varsansa gr, Bu axam stmo qanadn gr, Qanm bir hrart alsn qanndan, xm bu fikirlr burulanndan. sinsin azacq bu da duyular, Olmaym bir evd beinci divar... Bu axam o qdr tnhayam, tkm, Bu axam el bil yarlb sinm, aplb talanb mhbbt orda, Qalmayb bir tik mrhmt orda. Bu axam sahibi ln bir tacam, Kims istmyn bir ehtiyacam. Bu axam fikriml o qdr acam, Lap btn gecni yesm - doymaram. Bu axam qlbimdn glib keni Btn ulduzlara desm - doymaram. Bu axam... zmd yoxan bu axam, Bu axam zmd dfn olunmuam. Bu axam od yoxdur mhbbtimd, Bir nvan, ad yoxdur mhbbtimd. Bir dniz, bir sahil tmasn mn Bu axam qlbimd grmrm ndn?.. lahi, dnyaya niy glmim? Hisslrim qlbimd zilmi , Eqim didiklnn bir para kaz... Klklr, haraya aparrsnz? Aparn, aparn, aparn, Amma Onu tu etmyin hissiz adama, Onu qoa duran, Onu illr boyu ba-baa duran Dalara verin. Birg p dayan, Birg yuva quran qulara verin.

__________________Milli Kitabxana_________________________

90

Qoy, suya, torpaa hopulsun bu qm; Mn nec sevmidim, nec sevirm... Sevib yaadm anlar var idi, Fikrimd "o" vard, "onlar" var idi. Bir dadm, sinmd ad idl "onlar", Adic syyahd, yad idi "onlar", Qlbimi grmyi bacarmazdlar, Sinm girmyi bacarmazdlar, Sinmd "o" adl vulkanm vard, Bilmzdik hansmz hans olard. Kim kimin gzndn qapard drdi, Kim kimin qlbind buz ridrdi. Sevirdim - da idim, sevirdi - vulkan. Qald bir ovuc kl, bir da o dadan. Ey ilham prisi, varsansa gr, Bu axam stm qanadn gr, Mn bir sevimlik mhbbt gtir, Mn bir gztlik mrhmt gtir! Niy mn zmd yoxam bu axam, Bu axam zmd dfn olunmuam. Sanram min ildir dnyada varam. Sonuncu nmsi alnm taram. He n gz dymir, gz grnmr, Gz grnn do tz grnmr. Gylr dnizlrdir, dnizlr gylr, Tplr dalardan uca grnr. Lap dnn doulan krplr bel Gzmd yz yal qocaya dnr. Bu axam zmdn uzaqlamam, Uaq olmamam, uaqlamam. tn mhbbtim yadma db, tn mhbbtim yadma db... lahi, qlbim bir duyu gndr. Yazqdr, yazqdr mni sevnlr. Blk bir quyuya atlan daam,

__________________Milli Kitabxana_________________________

91

Al ksilmmi ksilmi baam... Krrdan indic suya salnm, Odu sndrulm, kp alnm Bir para poladam, bir para dmir: Filizlr mniml dostluq elmir. Dalardan izimi skb-tkrlr, Kllr dalmca qh-qh kirlr... Ey ilham prisi, varsansa gr, Bu axam stm qanadan gr, Qoyma bir anlq da ksm dnyadan, Sevgi midimi zm dnyadan, Mn mhbbt ver, sevim bir ksi, Sevim, el sevi z bilmsin. Bir anlq dnyada yox olsa br, Mni meymunlarn yanna gndr: nsiyyt istyim mhbbt n, Mhbbt istyim nsiyyt n. Bir anlq dnyada yox olsa br, Mni delfinlrin yanna gndr. Dniz mhbbt spmk yrnim, Sahil mhbbt kmk yrnim. Onu melr spim - gyrsin. Onunla qumlar pm - gyrsin. Mhbbt adlanan dil yaradm mn, Mhbbt adlanan din yaradm mn... Ey ilham prisi, varsansa gr, Bu axam stm qanadn gr, Mn mhbbtli bir nm gtir, Mhbbt imzal bir nam gtir, Oxuyum, oxuyum o yarm n, Onu cehiz verim qzlarm n. lahi; qlbim bir sevgi gndr. lahi, yazqdr mni sevnlr...

Yalta, yanvar 1968

__________________Milli Kitabxana_________________________

92

ARAZIN IQLARI Araz axr yralana - yralana, El bil ki, yoralana - yralana Bir ac dv o yanna, bu yanna az atr. Qarn batq, sar dv yeriini yavadr yava-yava. Deyirm ki, asta yeri, dv qarda, asta yeri, Dadarsan nur ykn, yortsan gr. Acln var, boynunu bir l dndr. Dmir tikan qrpmaq yrn, dmir tikan. Dmir tikan qrmaq yrn, dmir tikan. Alqlar aylar sni, Hftlr, aylar sni. Ykn iq ykdr, Yormaz bu taylar sni... Deyirm ki, dv qarda, Bax burada xxlanacaq, Bax bu dzd yatacaqsan. z ykn bax burada atacaqsan. Nur taylar bu drd sklck. Burda iq dyirman tikilck, Salillrin qaranl yuyunacaq, lnck, ynck.

__________________Milli Kitabxana_________________________

93

ki qlbin iq nbzi bir qovaqda dynck. Sahillrin iq dili yaranacaq. qlarn z hsrti, z nisgili yranacaq. qlar z drdlrini O sahill, bu sahill blck. ki sahil: qlarla ayrlacaq, qlarla grck. Gndzlrdn ox olacaq drdi - sri geclrin. O tay - bu tay hrlrd klrin Bir-birin yazmas balayacaq. Gndzlrin ksmsi, Geclrin barmas balayacaq. O iqlar, O iqlar bilckmi: Ayrhn toranl n demkdir?! Toranln boranl n demkdir?! Boranln qaranl n demkdir?! Eh, n bilim, hr bir drdi taleyin nsan z gzmirmi? qlar da insanlara bnzmirmi? qlar da bir-birin Soyuq odlar olacaqdr. qlar da bir-birin Yaxn yadlar olacaqdr. qlar da ayrla yrck, Ykn k, dv qarda, ykn k...

Avqust, 1968

__________________Milli Kitabxana_________________________

94

GN TTHAM EDNLR Bu gec fzaya dmd yolum, Bir topa ulduza ilidi yolum. Qrib bir alm grdm bu gec: Gz ildikc Bir salon uzanr gyn dznd, Ulduzlar ylib li znd, Dinlyir, arabir o! alanlara Qoulur yazqlar. Danr planet narazlqlar, Giley kometlr... Buynuzlu qeybtlr, Cisimlr aras mnasibtlr, Dumanl shbtlr Gn sistemind mehvr istyir, Gylrd ayrca gylr istyir. Gn iqladan sma zalnda Gnlik istyir z xyalnda Snm, sndrlm meteoritlr, Srnn, quyruqlu asteroidlr. Gn z iind, drdi-srind, Baxb zrrsinin zrrlrindn styir yeni, Ay, ulduz yarada, Snn dnyalarn stn ata. Gn z iind, z xyalnda, Gn iqladan sma zalnda Gn mtthimdir. Deyir yana-yana adsz bir cisim: Gn haqqmz tapdayr bizim! Milyon il, milyard il bir yol, bir cr N geriy dnr, n sona xr. Hrkt bdi, Srt bdi.

__________________Milli Kitabxana_________________________

95

Bu misqal kilr, llr ndi? stilik, soyuqluq, qaranlq, iq Azalmr bir qaq, artmr bir qaq... Kim is sz atr: - Sntin ndir? - Byk kometlrin quymq yam, iik ulduzlarn byk gman... - Bs n istyirsn? Fikrini anlat: - kim lli qat, Blk d yz qat Artq ola biln cazib, dartm, Ne byklri zm qatm, Kiiklik adn stmdn atm... Yerind rtlayr baqa bir cisim: - Gn haqqmz tapdayr bizim! Fzada yeddi rng, milyard nsxli - jq xbrlri Gndi, bli. Tutulsun Gnin iq yollar - Ksilsin Gnin iq qollar N qdr brk getsk, haqlayr bizi, Xou glmynd saxlayr bizi, Bir cavan ulduzu salr qabaa... Atmaca: - Sn n istyirsn, ulduz by aa? - Azad frlan! - Azad frlanda mqsdi dan! - Harada sxlq var-oraya getmk! Ulduzlar toqqusa, haraya getmk? Mrur olannn bana yumruq! Nec mn gzmim gzlri yumuq, El do o gzsin bu bo varl, Duysun Gndki zabkarl... Yalan natiqlr xb krsy; Bhtanla, yalanla dnb grzy Gnin qtlin verirlr qrar.

__________________Milli Kitabxana_________________________

96

Mnim qorxduumu grnc kar Syld: Yer olu, olas deyil! Kainat gnsiz qalas deyil. Oul nankorlarn adti budur: Gnin nurunu hmi udub, Cazib alrlar, srt alrlar: Sonra da belc "gzdan salrlar". "Onu vz edn bs kim olacaq?" Burda duruxurlar gn yxanlar. Bir d ki, n qdr alr, ancaq Onu gizltmy yer tapmr onlar...

1968

__________________Milli Kitabxana_________________________

97

SALYER Mni bir mclisd trifldilr, Gnahkar balaca bir erim oldu. Motsart qlcmm yox ikn hl, O gndn mnim d Salyerim oldu. El ki, bir qza glir bama, Bxtim qflti bir hellnc dyir. O gn Salyeri xr qarma, O gn zm xo glmsyir. El ki azacq dinc olur yerim, stsm gecdn bir imir dadam, rk arsna dnr Salyeri, Qoymayr dinclm, qoymayr yatam. Arabir geclr yuxumu pozan K itlri d salyerilir. Arabir shrlr beynimi qazan Man fitlri d salyerilir. Sevinsm, qarnn sanc dorayar, Glsm, glm azmdan qapar. str gz yamla zn yuya, str gz yamda mirvari tapa. Onun kmsinin dabanlarnda qrb tikan var, ilan dii var. Dalmca srnb klk donunda, Klgmi zhrlr, rddimi sancar. Hrdn d qapmda haray qoparar, Dnr yer znn bd xbrin. Arabir mni d alb aparar znn namlum hrlrin.

__________________Milli Kitabxana_________________________

98

Bhtan glinidir burda hr evin, Riya tz byi, nlr grrm... Salyeri adna qsdilr evi, "Salyeri" markal zhr grrm. Kim is - qibtlr yaasn dey Yalan bir varla heykllr qurur. Kimins yolunu keilmzliy Ynltmk namin trif yourur. Az qalr zm mn zm yxam, Bir "mn"d qibtyl mnl llir. Geriy baxmaa bzn qorxuram. Qorxuram klgm d salyerilib. N yax, nvan azb bu na, Hardasa yaradr bir l, bir qlm. N yax, mniml qarb ba, N yax, bilmir ki, Motsart deyilm.

Bak-Yalta, 1967-1968

__________________Milli Kitabxana_________________________

99

QOLTUQ AACI Qoltuq aacna yazm glir, Tutub bir binan iyinlrind O zorba bir drk ola bilrd. Mrur bir obann iyinlrind Qurd zn doynk ola bilrdi. Bir krp ta da ola bilrdi, Tfng qunda da ola bilrdi. Vaxtszm qrld, tezmi qrld... Vqar qrld, zmi qrld. Qoltuq aacndan acm glir, O btn yollara qoltuqdan baxr, Girdiyi qollara qoltuqdan baxr. Nm d oxuyur o, crhacrla, Qnla-qnla... Qoltuqdan o yana getmyir ssi. Ndir oxuduu? - "qoltuq nmsi". z bu vrdii mrn yazb, Onu bir qoltuqdan tullasan gr, Yanndan yan tb bir ayaqszn, Kims nc ayaa dnr... Da kaha yaxdr bir uuq damdan, Duyar eyhamm bir qoltuq ac: Deyirm qoltua girn adamdan Yaxdr bir snq qoltuq aac.

1967

__________________Milli Kitabxana_________________________

100

AZRBAYCAN - DUNYAM MNM Azrbaycan - qayalarda bitn bir ik, Azrbaycan - iklrin iind qaya. Mnim knlm bu torpa vsf elyrk, Azrbaycan dnyasndan baxar dnyaya. Azrbaycan - mayas nur, qaysi nur ki... Hr dandan alov dilli ox ola bilr. "Azrbaycan!" - deyilnd ayaa dur ki, Fzulinin ryin toxuna bilr. Oullar Kr gzdirr bilklrind, Oullarn gz ati Gzl ridir. Azrbaycan shrinin bbklrind Qtb ulduzu, dan ulduzu gzllridir. llr olub - krrlrd dmir olmuuq, Srhdlrd dayanmq klkdn ayq. Od glnd, buz lnd gmi olmuuq, Biz Baknn ilk sadt carlaryq. Min illrl zlmtlr yollar aqd, Dalaland Sabirlrin mman dnyas, Azrbaycan qatar da yollara xd Dalanda Qoca rqin duman dnyas. Azrbaycan - mayas nur, qaysi nurki...

__________________Milli Kitabxana_________________________

101

Hr dandan alov dilli ox ola bilr. "Azrbaycan!" - deyilnd ayaa dur ki, Ana yurdun ryin toxuna bilr.

1970

* * * Ana yurdum, hr dana z qoyum, Hr drnd aldm saz yaayr. Kimi snin iynind,

sn kiminin... hrtini yaadan az yaayr. Bu gileydn qlbim yaman xallanr; "ox nvanda qaaq trif yallanr". Bir aln budandan sallanb, Ne-ne al dayaz yaayr. Glm, bir d grn yubansam, Adm tut, harda dalar dumansa. Gzn sx, Hans dada su yansa, O da altda Mmmd Araz yaayr.

1971

__________________Milli Kitabxana_________________________

102

UADA BR GEC Bu gec gecnin son qatndayam, Bu gec bir qndil qanadndayam. Samda bir dr - qara hrkdr, Solumda bir dr - qara hrkdr. Dvrmd buludlar blk-blkdr. Dnyann damna xmam, ndi? Dnya qaranl harda gizldib? Dnya toranl harda gizldib? Gec a yada durulanbd, Gec da mehind qurulanbd, Daranb, blnib iqlarna, Taxb qarman gy talarna Bir ilraq hr, bir qndil hr, Hr evi bir qzl qrnfil hr. Uzaqdan: bir uldz topasi kimi gy znddi. Yaxndan: bir qaya lampas kimi yer stnddi. Gecnin qoynunda yanr da hr, Fzadan asl, ilraq hr. Dalar z ovcunda yandrb onu, Ulduzlar qoynuna qaldrb onu. Bu dalar vqar, bu dalar gc. Bu gec kf etdim bir ua brc, Bir a brc, tamaa brc...

1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

103

OXUYAN TBRZ

(Aq Hseyn Cavanla stisu yaylaqlarnda grmzdn tssrat)

Aq Cavan sarlrmd sazna, Toy qurmudu dnninin yasna. O, drdini ya sndra, ya sna; Qzbi kklnib dan-dan da, Tbriz alayrd dalar banda. Heyrtindn donmu idi Dlida, Nfs kib iqrrd od-ocaq. Gym yeri, yermi gy udacaq, Buludlar fuqd li qanda... Tbriz alayrd dalar banda. Dli mizrab "bxti kimi" oyadr, Qm heyrti, heyrt qmi oyadr, z yatb, bu almi oyadr Bir sayl bxti yox minbir yanda, Tbriz alayrd dalar banda. Fryadndan qoyun-quzu duruxdu, Alayan su, alayan su durxdu. Qara yelin sel umusu duruxdu, Drlr sngidi yaz yanda, Tbriz alayrd dalar banda. Tbriz alayrd, - dedim... N dedim?! Alayan bir sazn telin dedim, Sar yamaclarn selin dedim. Alamaz sz yurdu dalar banda, Tbriz oxuyurdu dalar banda!

__________________Milli Kitabxana_________________________

104

Qan nn, nehrn dondu atmada, Gizli ahn flklr atmada. Hcr ana, Hcr ana, at dada, Tbriz alayrd dalar banda Tbriz oxuyurdu dalar banda! Alasa, alard ildrm kimi, Gurad sa yolan sldrm kimi, Qapb imklri bir rm kimi Nm toxuyurdu dalar banda, Tbriz oxuyurdu dalar banda! Alasa, - ayaqda tfng dnr, Blas vrulmu plng dnr. Bir dr azl nhng donr, Dumanlar yas qurdu dalar banda, Tbriz oxuyurdu dalar banda! Grk dil susanda llr dana, llr balananda dillr dana, El danalar, ellr dana... Dli gllrim alar bamda, Tbriz oxuyurdu dalar banda,

stisu-Dlida, 1969-1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

105

SALAMAT QAL Ey dv yol, ddm daha belindn, Ovsar cr, xdn daha limdn. Balam ik, bir d pm telindn, Salamat qal, Salamat! Duz axtaran krp cyr balas A dalara krp cr salas... Qayalarn su saxlayan alas, Salamat qal, Salamat! ldrmlar buludlarn plngi,... Paslanacaq mnsiz imk zngim. Eh, ya qismt, a lalm - a cngim... Salamat qal, Salamat! Bulaq grdm: uaq kimi rkyn; Mni gzr mndn qaan rkyim... Salamat qal bu dalarda, ryim, Salamat qal, Salamat!

Tursu, 1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

106

ATA OCAGI rps ttikd, odunu dmd, Shrin gzndn od alb ocaq, Yanr aram-aram, onu sinmd Sonra kim sndrb, kim yandracaq? mrn nliyind, mrn yasnda Bura od dalinca glcymmi? Yoxsa xatirlr iartsnda Oulsuz-vladsz ocaqlar kimi Snb gedcym: bu da, bu torpaq Birclpirimi yaatmayacaq. Ocaq rtldayr, kz drind... Axdr gznn yan rp. Alovlar hay salb z dillrind Ozn o daa, bu daa rpr. Atam doluxsunub, baxram ona, Kii uaq olub sksn yanda. Bu n ayrlqdr, ata yurduna lvida deyirm ocaq banda! Ocaq tstlnir, kvrlir atam: "Anan o dnyada darxr, bala, Ancaq ki, kiinin qbri od tutar Ged, od-oca tstsz qala. Babandan qalbdr bu ocaq biz, Bir ocaq snnd bir tifaq itir. Bir ocaq sngs qeyrtimiz Bir dmn nslinin qhqhsidir; Apar bu oca evind yandr, O, gzdn qor alr, gzdn odlanr.

__________________Milli Kitabxana_________________________

107

Kii ycr znd od qoruyandr, Kii ona gr kii adlanr". Gznn yan qurudur ssi, O, Zrdt babaya scdmi qlr?! Baxram gznd ocan ksi, Baxram gznd alov qvrlr... Burda ne nsil ba yib oda, Nnlr l basb ocaq dana, Burda dymyiblr ilanlara da Pnah gtirnd ocaq bana. Bu gn knd yollar tstl, odlu; Tplr fikirli adam kimiydi. Mrgl zmilor gzlri dolu, Dindirsn, - kvrln atam kimiydi. Yal knd stn boz prd salr Aranr, daranr tst tellri, lvida, atamn tst dsmal, lvida, atamn tst llri!

yul-avqust, 1969

__________________Milli Kitabxana_________________________

108

NSAN QAYALAR

("Vtn qayalar, Vtn dalar" silsilsindn)

Bir qayaya syknmim, Deyirm ka: Bax belc daa dnm yava-yava. Taleyimi qayalarn taleyin balayam mn. Birc insan dncmi saxlayam mn. Da ayaql, da lli bir insan kimi Enib dadan-daa dam, Qayalarn lal dilini baa dm. Onlarn da qulana bir da atam, Qayalarn kemiini qayalara xatrladam, Deym: Bir vaxt insan olu insan olub bu qayalar. nsanlarn nrsindn doulub bu qayalar. Nr igidlr dmn st gedn zaman Babalar da ba qaldrb yer altndan, Qaya kimi, - dayaq olub, yumruq olub, ox olublar. Qayadl qhrmanlar qayalqda yox olublar, Bu torpan taleyind o da el bir gn idi, gidlrin yaamas da olmaqla mmkn idi. Yoxsa onun qismtin hardan d bu qdr da! Dan grm, a da qarda! Siz nnmin bacl, Siz babamn qardal,

__________________Milli Kitabxana_________________________

109

Tbitin spdiyi bir zmi sanm Blk el bu dal! Siz ey qdim fsanlr, erim ya, ssim ya! N zamansa bu dalarla bir dil tapan taplacaq Bu dalarn, qayalarn kemiini oyadacaq, Ordu-ordu qayalqlar insanla qaydacaq. Bu baslmaz nrlr-rlr, Bu qaya srkrdlr Onda mni - bir balaca da sgri qoyar yqin qoulmaa bu crgy, Qayalarn kemiini qayalara yazdm, dey. Onda Vtn sanar mni Bir balaca Vtn da, Vtn da olmayandan olmaz lk vtnda...

ua, 1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

110

SALAM, A ZRVLR Salam, a gdiklr, salam, a dalar! Yen boynunuzu qucmaq istrm. Alb klyini qoluma, dalar, Zirvdn zirvy umaq istrm. oxdandr srmrm ayaq gmimi, Dry susuram, zirvy acam. Batrb buluda da qlmimi Yal bir nm yazm yamaca!.. Sonra da oxuyum, ssimi yazsn Qaya sinsin mtin qayalar. Torpaq nmsin qoy qulaq assn Torpaqda n mhkm bitn qayalar. Zirvy qalxdqca adam sanki Gn yuyundurur nur damarnda. Azacq uyudur, tirli, sakit, Srin da mehinin qanadlarnda. Grnr zirvlr brabrind Allar mayak - al zirvlr. Grnr zirvlr brabrind Buludd dastanlar, nal zirvlr. Salam, a zirvlr, salam, a dalar! Yen bir qayada gyrdin mni. Salam, a zirvlr, salam, a dalar Yen bir nmlik kyrldin mni...

yun, 1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

111

"RM GLD" QAYASI* Bu torpa gzmmim

hl da-da, Drlri kaha-kaha,

qayalar hl qa-qa. air, dcl krplikl

yen dala... Yap onun yalntaraq ayandan, Daa drman, daa drman! Bu qayan niy grdm? Grdm, nlr yada dd: Yaziq nnm, eh, n qdr

gz yolda oda dd, Oda dd glinlr tsllidn. mr-gn chr nnm, mr-gn bkk nnm. Kirpiklri lk nnm.. Barmaqlar skk nnm. Glinlri r gzlyir - yola baxr. Glin da! Yaddan xr oul da! Grn, ne el glin, el qar, Burda el daa dnb, el qalr... "rim gldi" qayasnn dvrsi da, Da glinlr bir anla dilln ka, Bircsinin nidasna qoqu olam, Unvanna yetirmy borclu olam. Ya dyn, klk yonan

dalar opur, Qzbimdn dalar qopur,

dalar qopur.

* rim gldi uann aai qnrind bir dikdir. Rvayt gr, ri uzaq sfrlr, dylr gedn

qadnlar burdan tez-tez baxar, bir uzaq qaralt grnd "rim galdi, rim gldi" deyib sevinrmi.

__________________Milli Kitabxana_________________________

112

Bir llm tolazlamaq istyirm Qdim dalar almin, Blk bu da sualmdan dalar din: - rin hara gedib, bac? rin niy gedib, bac? Dalar dinir; ac-ac... Hyatmda mn ilk df da xoruna qulaq asdm. Da xorunun nalsini lent yazdrn: - rini gedib: ehtiyac bir yola gl! rim gedib: qanl kynk ola gl! - rim gedib: xan qzna llk n! - rim gedib Kby bir dilk n! - rim gedib: Qsri-Qacar knc qza, - rim ppk gedibdi bir knct qza... - rim gedib: qonu kndd qan batra, - rim gll ataqlad bir qatra, - Hcr bac o zddir, toyuna sovqat istdi. "rim gedib, rim gedib..." Bu xor yen qatlad, Xyalm ox dadan ad, Urumlara tkln o Nm salara ox dolad. Da nnlr, da xalalar, da baclar Bilmdilr: gn doular, gn alar, Drlrl baaa, bayuxar Glr xo xbrlr axar. Onlar Sevil haraym eitmdi, "rin gldi, sevin, sevin!" - harayn eitmdi. Yazq, Azrbaycan qz! Min illrl yana-yana, Tik-tik, xana-xana Bu torpaqda arzu kib, lm drdi.

__________________Milli Kitabxana_________________________

113

Grdyindn dylr r gndrdi. r szn, yar szn qab daa dey bildi. Dalar ona: "Dacanl ol, dzb yaa!" - dey bildi. Bayaqdandr qulaq verib da xoruna, da ssin, Utanram, utanram mn tarixin vzin...

ua-Bak, avqust, 1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

114

N BLM... Sndn mn bir mrlk xatir, Mndn sn n qalacaq, n bilim? tin bir d: da st da bitirm, Niy udu bu qalaiq, n bilim... Damamda bal sevdann tur ad... Uaq alm inadm qurad. N hnkrd bu naqafil gurad? Kim dedim, - dedi, - ancaq: "n bilim!" Gnlr mn gn yazma unutdu, Glm, gnn gllrimi qurutdu. Bu oyunda kim uduzdu, kim uddu, Peiman kim olacaq, n bilim?.. Mn Arazam, ssim tutqun Arazd, Ha ardm, ha yyrdm, ha yazdm. ndi daha qaynar tbim ayazd, sinrmi bir od-ocaq, n bilim...

Avqust, 1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

115

* * * Mnli d, mnsiz d bu dnya vard, Gy bel gy idi, qar bel ad. Bu dnya el bir nmli vald, Mnli d, mnsiz d oxuyacaqd. xb bu dnyann yoluna mn d, Dnb durmalydm bir astanada. fq saralanda, toran dnd Sslmli idim sni astadan. Bel olmalydi yqin ki, bel... Qlbim intizarda dynmliydi: Sonra bu vfal dyntlrl Yeni grcn ynmliydi. hd-ilqar tumuydu bu dyntlr, Mn ken yollarda gyrmliydi. Sinmi bir daa syksm gr, O da insanlab, kyrlmliydi. Bel olmalyd yqin ki, bel: iynim bu yk gtrmliydim. Almn hkmn mn bl-bil Qlbimin hkmnd itirmliydim. Bu gn d belc... bir dnckd "Sevgi mhkmsi" qurulmalym. Bu rtlr, o ertlr... ml rkd Mhbbt bir im qor olmalym... Biz ayaq saxladq nahaqca yer, Mhbbt yoluna xdn, dayanma! Csart grkdir ilk sevnlr - Yaland kl olmaq, yaland yanmaq!

Yanvar, 1973

__________________Milli Kitabxana_________________________

116

BULAQ BAINDA (nm) O qz grnd bulaq banda, Qlbimd kkryn bula grdm, Lalli-nrgizli mn iind Laly rng vern yana grdm. Sa sarnd, qalar qara, Bax baxan kirdi dara. Knl vermmidi hl bir yara, Dodaq grmmidi doda, grdm. Ona knl adm, atld qa, Sz dey bilmdi szm qar. Bu dmd byrdn xd qarda, Tutuldu tez qa-qaba, grdm. Sevnlr dilsiz d danacaqdr, "Gln grmz - dedim - n vaxtdr?" Qz dnb gzalt gzm baxd, Bu gizl baxda sabah grdm...

1956

__________________Milli Kitabxana_________________________

117

EYFEL QLLSND... Eyfel qllsindn Paris baxdm, Par-par parldayan Pari, Paridr. Hr k alan bir boyunba, Hr bina bzkli bir mirvaridir. Seilir qllli, uca kilslr, Qlb talar baxr gylr. Blk bir binan silklslr, Bir hr i tklr yer. Evlr arxasnda atl krallar tir qzbiyl, sbiyl bir. Uzaqdan hamnn yoludu yollar, Uzaqdan qbristan hr kimidir... Eyfel qllsindn Paris baxdm, Dnya n iql, dnya n gzl! Dnyan yaxndan grmk istsn, Parisi Eyfeldn tamaaya gl. Bulon melri tbit-muzey, Yelisey llri abid-meydan. Varlqdan ikayt, yoxluqdan giley Burda bir anla xd yadmdan. Sandm kimlrins ev darlndan Qab klrd yaamr bu nur. ampan rabnn xumarlnda Qadnlar lt-ryan soyundurulmur. Eyfel qllsindn dnyaya baxdm, Analar krpli grnd bu gn. Eyfel qllsindn Senaya baxdm, - Arazlar krpl grnd bu gn.

__________________Milli Kitabxana_________________________

118

hr qaranlq olmasn dey, Kasblar kilib qsld tin. Bu gn yer ya yamad gy, Toplar nfsini kdi iin. El bil yatmd aclar, hrislr, Tamahlar, itahlar ayq deyildi. Kiminin miniyi - aylar, dnizlr; Kiminin miniyi - ayaq deyildi. Eyfel qllsindn Paris baxdm, El bil gzmd "dzldi" dnya. Eyfel qllsindn Paris baxdm, Eyfel qlisind gzldi dnya...

Paris, fevral, 1970

__________________Milli Kitabxana_________________________

119

NAZM TRKY SOVQATI Fikrimd n vaxtdan

uyumu bir xbr Oyand bu gec. Bir a xbr. Onda qaranlq da vard, alq qdr. Deyirlr: Lev Oanin Trkiy torpa gtirib, Nazimin qbrin spibdi Nazimin qbri d Nazimin qlbin spibdi. O torpaq iind grnmz Bir ana doda gtirib Nazimin qbrini pbd. Nazimin qbri d Nazimin qlbini pbd. Nazim vtnin "nfarktm" - demi. Nazimin sinsi hsrtdn snk. Nazimin sinsi bundan da byk, Bundan da mhrm Bir sovqat - mlhm grmmi! Sa ikn Vtn Gzimdn qlbin, Qlbindn gzncn, Qlmindn mizincn Ged bilrdi Nazimin drdi. Eh, indi sa olsa,

__________________Milli Kitabxana_________________________

120

Bir ovuc torpaqdan Bir lk dzldrdi, Nazimin drdi. Orada stanbulu, Ankaras z air oluna kabinet -"zindan" axtarard. Orada gznn a-qaras eir-snt balas ata geyimli nsan axtarard. O lk yen d bu Yer yamanar, frlanar, frlanar, Orbit tullard Nazimi, deyrdi: "Bu Vtn - krrni uzaqdan seyr el Ay kimi", deyrdi.,. Deyrdi... Yox, he ne demzdi. Gnah n idi - desydi, - n derdi. N des, yen d Nazim deyrdi. N lazm: bu uzun-uzad blklr, Bu adi fakt z blk d N qdr vicdan silklr. air bir ovuc torpaq atd Bir dnya bildiyi lkdn. Yatd zindann nmindn sovqat! Sslri bu nm hopulmu, zlri yox olmu Zindan oxucularmn qmindn sovqat! Nazim yaad n qdr yaad, - znd bir lk yaatd.

__________________Milli Kitabxana_________________________

121

Bir lk adndan Dalmca nesi da atd. Nazim bu xyant dalann yaatd. Yaatd pillli misralar klind: "Gr, lkm, bu satqn dalar Sinni tapdayan insanlar klind" Bir sin bir lk yaatd. Bir sin dnyann eir-snt limanlarna Qrx il, qrx il Trkiy yk boaltd! Bir sin bir lk yaatd, Bs onda air n atd? Bir ovuc torpaq! O da ki qbrin qismt oldu! Eidirsnmi, Anadolu? Qbrin qismt oldu...

Fevral, 1971

__________________Milli Kitabxana_________________________

122

DALARA AIRI Musa Yaquba

air, qayalara, dalara sykn, Mnim d arzumu sn yaat bar. zlsz hrtlr uurub skn Zamana bnzyn da guradlar Min il d gz yumub, asa azn, Yuya bilmyck da xnasn. Bu dalar zyi, zl mhkm, air, qayalara, dalara sykn! n ar annda dalarla dan, n ali lomandr o mdrik qoca. N qdr, n qdr qaysaqlanmam Drdlr tullasan da dr boyunca, Da ay kdrb ay dalarna, Duruldub bnzdr gz yalarna. Dalar z hkmnd gztsiz, tkm, air, qayalara, dalara sykn! Dalar sevgisind bir ulu ata, Dalar rkynlr atas deyil. Kimini xurcuntk iynin atan, Hellnc sapandna qoyub kimini Drlr dibin atas deyil. Htta ildrmlar dalar ibini, Dalarn qorxusu, xtas deyil. gidlr iynini dalara tikr, air, qayalara, dalara sykn! Bandan sasaan skik olmayan Donqar qoz aac pldasa da, Gznd gzllr ksi olmayan Lil bulaq qyqac pldasa da,

__________________Milli Kitabxana_________________________

123

Syknm mhrsi nm divarlara, Syknm zl km divarlara. Ucalq enilmz dalar var ikn, Dalara syknn dalara sykn! Dalar da oyadan qyltlar Btn drlr paylaya bilir. tri, itri vyltlar Bzn min illrl quylaya bilir. Belc sbr yrn o da nndn. Yorulub, beziksn da almindn, Mnim nvanma qaryb, syln, Mni bu dalara arb, syl: - Buyur, qayalara, dalara sykn! air, qayalara, dalara sykn!

1972

__________________Milli Kitabxana_________________________

124

QARABAG DZ Bu gn mnim dnizimdi

Qaraba dz, Khr atn tozana "Doqquzuncu bal". Bu gn mnim sz dzmd

Qaraba dz. Sonsuzluun son xttini gzirdi xyal. Bu gn mnim ryimdi

Qaraba dz. Hr limd Kr ayndan bir baq arxm, Youracaq, yapacaqdm gec-gndz, Sonra halal sfrlr dorayacaqdm. Bu gn mnim tariximdi

Qaraba dz. Bu gn fq bir zkd Nizami qad. Geri frlan, Yer krsi, zamandan ksb Nabnin kocavsi tpdn ad... Qdim Brd Trtr stn yz krp atd, Xyantin adlamas byk ar oldu. Han tarix cnglrin yubanm atl? Azrbaycan qadnndan hkmdar oldu! Bu gn mnim bir dz krsm

Qaraba dz. Qanadmd qz alq, qadn alq. Bu gn mnim bacm Glsm

Qaraba dz. Doluxsunma, bir d glr air qardan, Bu gn biz quzu ksdi Hseyn qaa, Baxdm: sr adalar gy dzd zr. Bir dostlua, bir sfry, bir eq san, Bir dnizdi yer znn Qaraba dz...

yun, 1972

__________________Milli Kitabxana_________________________

125

BABK QILINCI Ballada I Bir alim dilindn qopdu qlcm, Oyand hvlnak da qrinlr. Deyirlr taplb Babk qlnc, Mutuluq paylayn, qar nnlr! Bayram edsiym bu gn, bayram Ox-qlnc nvsi silahlar il. Bir yaraq nnd bdprst ollam, Vurua-vurua allahlar il. Glin, a zirvlr qayal-yall, Qol-qola yapaq, yaman amd. Yall gedsiym, bir dli yall, Araz dsmalmd, Kr allamd. Riyalar, xlyalar bazar aan Minbrlr nin vay salmam var, Nsini, Nimi mzarmacan Yerin qulana hay salmam var. Deyirlr taplb Babk qlnc! lml lbyaxa hans nr idi, Qanlar daqnndan gtrd onu. zn rkyn vlad eldi Babkin yaral, qlnc olunu. Ne il qaldlar maaralarda, Bir qoca dalarn yemin dnd. Qlnc qzbind