mbi si pelaas wey si beriengkati, 1984 · ang isang katangiang masasabi tungkol sa pilipinas ay ang...

47
Si Pelaas wey Si Beriengkati Ilianen Manobo r- . ( l uhli Copy :;o £n :f0 1 /E

Upload: others

Post on 18-Jan-2021

8 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Si Pelaas wey

Si Beriengkati

Ilianen Manobo

r- . ( l uhli atio~s Copy

:;o r~n £n:f0 1/E

Page 2: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Si Pelaas wey

Si Beriengkati

"The Lizard" and "Beriengkati"

SUMMER INSTITUTE OF LINGUISTICS-PHILIPPINES, Inc. TRANSLATORS 1984 PUBLISHERS

Page 3: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Published in cGOperation with Bureau of Elementary Education

and Institute of National Language

of the Ministry of Education, Culture and _Sports

Manila. Ph111pp1nes

/

Funds for the production of this publication were provided by the Canadian International Development Agency (CIDA).

llianen Manobo Easy Reader I

21.32-1183-5.35C 52.20P-836062N Printed in the Philippines

Page 4: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

PALJNAl'{J SAU TA

Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang wikang katutubo Gayon man, ito'y hindi naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng mga mamamayan tungo sa pagkakaroon ng isang diwang panlahat.

Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga babasahing inihahanda para sa higit na ikalilinang ng mga kaalaman, kakayahan. kasanayan, pagpapahalaga at pagmamahal sa sariling wika ng mga mag aaral

Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaaakalang magdudulot ng malak1 at makabuluhang kapakinabangan sa mga gagamit nito Sa paghahanda ng mga ito'y isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layun1n ng bansa. Isinaalang-alang din ang mga pangkasalukuvang pangangailangan ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapavaman ng kanilang talasalitaan, paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito Mav ini1akip ding mga pagsasanay na inaakalang ma·katutulong sa mabi sang pag-aaral ng wika. Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at nauunawaan ang wika kung ito'y buong katalinuhan na n1iang natatalakay sa klase at naiuugnay o nagagam1t sa tunav na huha~

Buong pagmamaiak"Ing in1hahandog ng Ministri ng Edukasyon, Kultura at Palakasan ang aklat na ito taglay ang matapat na hangarin at mithiing lalo pang mapataas ang uri ng edukasyon para sa di marunong bumasa at sumulat sa pamamagitan ng pag-aaral ng kinagisnang wika. At inaasahan din sa gayon ang medaling pagkatuto ng wikang pambansa.

ONOFRE D. CORPUZ Ministro ng Edukasyon, Kultura at Palakasan

Page 5: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

PREFACE

This book contains two stories from Ilianen Manobo oral literature· "Si Pelaas'' as related by Mr. Ampatuan Ampalid, and ''Si Beriengkati" as told by Mrs. Pengenda Mengsenggi I id·. The stories were tape-recorded and transcribed by Hazel Wrigglesworth of the Sununer Institute of Linguistics to provide additional reading material in Manobo for the advanced reading curriculum. Students must have completed the pre-reading workbook KE RUDSUAN TE KEBPENGADl and the basic primer PEHENAYAN NE RIBERU, along with its companion workbook by the 5ame title, before beginning to read this book.

The letters of the llianen Manobo alphabet are: a, b, k, d, ~· l• ~. !· ~· n. !!.&_, £_, r, ~· !_, ~· ~· ~· r_. Glottal-stop is represented by l\Yphen T-l after consonants and by the grave accent (')elsewhere, except between vowels where it is not symbolized. The alphabet was designed to closely resemble that of the National Language; however, some differences are necessary in order to symbolize those sounds which occur in ~anobo but not in the National Language. For example, v represents fricative b while e represents schwa following the example of the alphabet used in current publications in Magindanao.

When this reading book has been completed, the student is encouraged to continue developing his facilities in reading through the following advanced reading materials in Ilianen Manobo: "Si Beuu Wey Pelaas" wey "Ke Erimaung Wey Selareni," "Turtle am-Lizard" and "Ilon and Deer"; "Deruwa ne Terem te Menuw," '"l\>.o Stories in Mancix>"; ''Ke'2uunan te"Me_1;8e Raru," '"Die Beginn:inJs of Sidmesses'~; " e Kinelauf n. Eb}ieretiyaya," "Pictorial Pilgrim's Progzess"; "S -Pllanduk" wey "Si Umeremaya," "PilarXluk" ani "Uneranaya"; "Si Pelaas" wey "Si Beriengkati," ''Lizard" and ''Beriengkati," arnf others --

Page 6: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Si Pelaas

Hane diyl te p~ ma ki pelaas. Ini se pelaas

ini ne duen suled din timbang te tempera din en te

pused su misan engkey en se ed-ul-ulaan dan ne

seveka ra se ebperumeey ran. Ini se pekat din ini

ne selareng. Tuus nu ma te ebpekat dan nevenar kayi

te selareng pinedtimbang dut te pelaas te suled din.

Su misan engkey se egketuentuen kayi te pelaas ne

edtemperen dan en kayi te selareng misan deisek d~

ne a, ramig se a, ebpekerutey uvag sikandan langun

imbe te ed-ul-ulaan dan ne seveka.

l

Page 7: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Guna su nehuet ne mibmehingey en ini se pelaas.

A, ne wey pe be iya se kedtuganur huntaan kayi te

selareng kayi te pelaas ini su ken~ en gaid

ebpekeegel-egel.

Ke se selareng ne, "Kayi ke re be Pelaas SU

wey mevahatbahat ke en an ne iyan kayi te kedi ne

itung ebpempementiyari a uvag te egkekaan ta," ke

si Selareng ini.

~ ' ' T1, are en iya rema ubpaubpa en ini se pelaas

ini ne ebpenenahad te pekat din ini ne eopekeull ini

se selareng ini. Ne engkey re be ne ibehey rin en

kayi te pelaas.

Gun a su neuhet ne mid-anak en ini se pelaas

ini. I, engkey ve guntaan kayi te menge anak din

ini migurimengkahan ma. . ' ne Ew, wey iya med-ubpaubpa

ini se p~laas ini se edtuganur kayi te anak din ini

2

Page 8: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

ne riyan en te ma uvag kayi te selareng ini se

ebpekewariwari IDa huntaan se edtuganur.

Guna su ebpekeereg-ereg en ini se pelaas ini

' ne migkahi en sikandin te, ke sikandin pe ma te,

"Selareng, iyan kayi te kedl ne huntaani ne andew ' .. ' ne ubpa ke pe be su haata nu pa ini se anak ku.

Su edtukew e p~ ebpenikep," ke sikandin pe ma, "su

a, andang din en te"egkevukadtung ad ini te kena ad

utew ebpekipanew." h

3

Page 9: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"Ne," k.e s~ selareng ini ne,. "wey embiya maa

' engkey antap nu su kena ke en egkerukat ne ipanew (

ke en."

"Tl, kena ad buwa," ke s i Pelaas ini. Ara da iya ne mebpenikustikus en ini se pelaas ini ne

migkuwa rin en se kuwa rin alat ne engket~ ded se

ambung din.

Wey Ice be iya med-ipanew se ebpependiya te . ...

dekela n~ wayig. t

4

Page 10: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Nekeuma ka ne pelaas ini ne midseneb ke e.n. A, . '

... ne wa ka utew meuhet, Pelaas,, ne nekeherilm ke en imbe . ' 1ya te rekela ne urarang.

"I," ke se pelaas ini, "bagl en ini." Wey rin

en be iya keniya kua ini se urarana ini penike.pa.

A, ne nekeheram. da dema ini se urarang ini ne itung

duen ebpekekameykamey kandin ne mibpelahuy en.

s

Page 11: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

. ' Wey ran embe iya ken1ya mebpelahuy se urarang

ne wey en be iya rema edtelukuni kayi te pelaas ne

peketidtuwa nu ma huntaan te n~levug huntaan se

wayig ini te ulaula ni Pelaas ki Urarang te

ebpetelukuney.

Hane wey en be iya keniyl su mekepeurayik ne

mekepelaras ini se urarang ini ne keta ma iya se

edtelukunan kayi te pelaas ini.

' A, engkey pe be se nekekuwa en ini se pelaas ' ini n~ i, kena din iya egke~aut.

6

Page 12: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

··4 ,-. .-) <..•

Wa utew meuhet in1 ne nehuyamer en kayi te

urarang ini se beuu ini ne midlengkib. I, wey

mekeheram ini se beuu ini te duen ini

ebpekekameykamey kandin ne i; ke sikandin ne,

"Ebpelahuy a su engkey ini ebpekekaid buwa ini se

nekita ku ini ne ebavavava te metarem din," ke

sikandin pe ma~ .... ... "Enduen te rumpil eye ke kena

sevat," ke se kuwa pe ma beuu.

Page 13: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

A, rnigaun en ini se beuu ini. _Wey ke be iya

keniya mebpelahuy en ini se beuu.· Waka utew meuhet,

Beuu, ne edsendengen ka te buaya.

"I," ke se buaya, "engkey en buwa se ibpelahuy

ni Beuu iya maa ke ed-ewit-ewit te valey rin, kema

ke duen ebpkekaid," ke sikandin pe ma.

Midsahad keta si Beuu ne migkahi en si Buaya

te, "Engkey sika Beuu?"

' "Ke ka egkuwa su duen ini ebpekekaid."

8

Page 14: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"Ew ne engkey ara ngaran din?"

"Ew, si Urarang eye se ed-ewit-ewit te bangkew

' rin eye se engkey vuwa se ebpelehuyan din. Ne

' mibpelahuy a mula su kema ke egkepilak a ni Urarang,"

-ke sikandin pe ma.

"I' ' i, ke ka iya," ke se kuwa ini bual)"a.

"I benar imbe iya, '' ke si Beuu. Wey ura

mebpelahuy si Beuu keta.

9

Page 15: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

--'1-. Nekita ra ni Buaya ne migaun en dema sikandin,

migkuwa rin se limbutung din ini ne .ikagkag nu. "Su

' ikagkag ku pa," ke si lruwa ini Buaya, "su lcema ke

engkey iya maa se ebpekeuma an ne kenl ku igkekuwa

igkeseluub su mevehat. Iyan mepiya," ke sikandin •

" pe ma, "se egkemeraan."

" ' Ara da ini se ne migaun en se buaya ini ne

ingkagkag din en ini se limbutung din ini.

10

Page 16: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Hane diya te pe ma rema te kuwa ini belensahan.

' Ini se belensahan ne riya dema te ed-ubpaan din

diya te vudsi. Ar~ en be ara se mid-ubpaubpa ini

se belensahan ini.

Guna su neuh~t en ne mibpeniruwang ini se

belensahan ini. I, engkey ve se iyan din nekita se

limbut~ng ni kuwa ini Buaya.

"i, " lee sikandin ' "ke nekegawas ' maa, pe ma, eye

1 imbu tung ne nekegkuey nelevug ' se maa te eye se

wayig ini, kema ke engkey se kewahaan keniya. Ma an

... enduen egkesasew se buaya ' II

ara ke te eye.

1 1

Page 17: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

' \ Ara da ne nesandeng din en dema si Beuu ini se ebavavava te baley rin.

... "I, i," ke si B:elensahan ini ne, "kena .. egkepakey ne kena egkuan ini ebpegitungen te mevaher.

Iyan kayi te kedf ne ebesalen 1ru ini se ahung ku."

Wey rin imbe kua se kuwa ahung din ini t?, ne

' wey ura besala kayi te belensahan ini ne engkey pe da te neelimukawan en ini se sela~eng kayi te

kinerahfl\,g kayi te ahung kayi te belensahan.

12

'

Page 18: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

....

.... Ew, wey iya meelimukawi su ini rema med-ubpaubpa

se selareng kayi te renged te belensahan ini.

Medwalengwaleng se selareng ini ne wey iya

mebadewbadew keta sikandin seliyu iya se

nekebadewbadew keta. Ne wey rin ura nehieki ini se

langun ne anak kayi te pelaas. Ne engkey nu pe da

se itung- minatey ini se menge pelaas ini ne anak

kayi te mibpenikep.

Ew, ne ara da iya se nekuwa kayi te selareng

i~i se nekepatey en sikandin ne mibpelahuy en dema.

Wey iya mebpelahuy huntaan ini se selareng ini ne

) ' ' ti, wa ma mula huntaan egkuan nu te selareng su

13

Page 19: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

tevulug nekepelahuy ne wa egkekahi ne maawang ne wa ..

egkekahi ne meribpes, wa egkekahi ne kelendihan ne

wa egkekahi ne tupangen etawa sampew pA ketA SU

edlungkesuwen din iya.

Guna su rieuhet ini ne ke se pelaas ini ne, "A,

' andang te wa bes egkeutel ku ini maa ke mibpelahuy

ke sem ara ne neheram ku." Are en da wey huntaan

' ' med-uli kuwa ini pelaas. I, engkey pe da guntaan

te nekeu~a ne langun dut te anak din ne minatey en.

I 1

Page 20: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"Babeba," ke se pelaas, ...

"ne ware en. Ala,"

ke se pelaas, "dekela be in i ne kukuman. Su

mid-imetayan ni Selareng ke langun ne anak ku. 'lo ... .. Kena egkepakey ve·guntaan ne kena ku ibpendiya te

~ r a tU in i . "

.. ' Ara da ne midwalengwaleng se pelaas ini ne

mid-ipanew en. Wa din en mengetahak se ambung din

su nengeewit-ewit din en. Ke se pelaas ini ne,

"Ebpekeabet-abet te ed-ipanew su apey a egketevangi

' rut te r a tu . "

15

Page 21: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Wey en be iya huntaani med-ipanew ini pelaas

ini. Ne nekeuma se pelaas kayi te baley te ratu ne

' ware en mibpenehetiat ne mibpemenayik en. Nekeuma

ra ne ke sikandin pe ma ne, "Keretuan, ne

mibpengkayi a."

"Ew, ne, ne," ke se ra tu, "engkey se bed tu te

hinawa nu?"

' "Ew, dekdekela," ke sikandin pe ma, "se

impengkayi ku SU anak ku ne minatey. Ara be ara se

kinepengkayi ku su tevangi e pa te kebpekesigkem ki

Selareng su maa ke mid-imetayan din ke anak ku te

lius ku -te mibpenikep," ke se kuwa pe ma ini pelaas.

16

Page 22: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

ratu.

Ar• d~ ne midtawag en te ratu ke sakup din ne

impetawag din en ini se selareng ini su impepemenga.

Hane wera utew iya rema neuhet se kineipanew

kayi te suhu te ratu ne nekeull.en. ' I, engkey pe

' da te netapik dan en si Selareng, wey ran be keniya

nekeumaan.

... ' Ke se ratu pe ma te, "Laus ka kayi, Selareng."

Midlaus.

' "Meambe," ke sikandin pe ma, "ke ruen inriklamu

kay i te kedi ?"

Page 23: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Ke se selareng pe ma ne. "Engkey se mid-riklamu

kayi te keykew?"

"Ew, mid-riklamu ini se pelaas te mid-imeteyan

nu kun ke langun ne anak din."

' ' "I," ke se kuwa ini selareng, "wera ku ara

tivevaa ugaid ne neriekan ku ara. lyan ku ve

kegkerieki," ke sikandin pe ma, "ne mibasal se

belensahan te ahung din ne siaken dema ne ini a te

renged din ne wey a metingkemed," ke sikandin pe ma, "ne nekebadewbadew a. ' Engkey pe be te itung

l-iey nepatey ku en ke menge anak duen te pelaas."

I B

'

Page 24: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

'

"A, are en da maan ini," ke se ratu, "ne

tewaha niyu ke belensahan." Wey en be tewaha rut

te ratu ke belensahan.

Nekeuma, na ke se ra tu, "Nesuhuan ka su ruen ini ...

inriklamu kayi te kedi."

"Ne engkey se riklamu?" ke se belensahan.

"Ew, iyan mid-riklamu ne ini se pelaas ini ne

mid-imetayan kayi te selareng ini se anak din. Ne

iyan nekahi dut te selareng ne nehiekan din kun te

Page 25: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"A," ke se belensahan, "benar iya rema an,

Keretuan, ugaid ne iyan ku kinekibasal dut ahung ku

su ebpenenewag a te etew su enta ke mesehip~ eye se

mekita ku ne mekeandek."

... "Ew," ke se ratu, "engkey se mekeandek ne

nelcita nu?''

"Ew, iyan ku nekita ne si Beuu se midsahad wey

ke buaya ve ne itung impenggaun din langun ne

sanakap din, limbutung din, ara ne nekuwa keta," ke .. . . se kuwa pe ma in1 belensahan, "su egketekew rema

20

'

Page 26: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

ratu.

e~e se egkelevug ayan se dekdekel~ ne wayig. Ara

be ara se kinetawag ku keta SU apey a egketevanji

ke engkey eye se egketemanan keniyl te ebpemelahuy." .. ...

Ara ara se kuwa ni kuwa ini Belensahan.

"A," ke sikandin pe ma ne, "tewaha niyu," ke

sikandin pe ma, "sika buaya." Wey embe tewaha ini

se buaya ini.

"Ne," ke se ratu ini ne, "Buaya," ke sikandin

p~ ma, "duen nekeuma ne riklamu."

"Ew, ne engkey?" ke se buaya.

21

Page 27: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"Ew, iyan riklamu se nepa tey kayi te selareng

ke anak dut te pelaas su nengeriekan din. Ne iyan

din kun kinekerieki su si Belensahan ne mebasal

din kun ke ahung din su nekekita keniyu engki Beuu

te egkesasew ne si Beuu ne ebpelahuy en su ewit-ewit

te baley rin ne egkesehip~ ku se egkesiyu se wayig

ne egkelevug.

' "Ara be se kinekuwa ku te limbutung su kema

iya maa ke engkey se ebpekekaid ne ken~ ku

' egkepenehenaan," ke sikandin pe ma. "Ne i, ebpatey

ve mula," ke sikandin pe ma, "l\e kena ku ara

egkekuwa se limbutung ku ara," ke se buaya.

22

Page 28: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"Tewahe en maa si Beuu ini." Nekeuma si Beuu.

"'Meambe, Beuu, ke iyan nu ebpulungan," ke s ikandin,

"ed-ewi t- ewi t ka te bal ey nu?"

"I, kena ka mula mekeewit-ewit," ke sikandin

p~ ma, "te edlendiglendig e red," ke sikandin pe ma,

"ne ebpeng eteku tak ad," ke s ikandin p~ ma, "ni

Urarang ini ne mibpelahuy ad mula su egkelelegit a

ke itung egkeserab," ke sikandin pe ma, "ni kuwa

Urarang te ed-ewi t-ew-i t te bangkew ran. Su etuwey,

deruwa se bangkew ni Urarang ne memeharang ~e be

mul~ iya ne embiya menge pilak a, ne migkuwa ka en

Page 29: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Suhil te ratu.

uva1 mul~," ke sikandin pe ma, "ke baley ku su kema

ke iyan egkeserava ebpengeleheng keniyan te

ebpevunbullUey ne ebpekelelegit a. Arl he se

kinekuwa ku en te baley ku te kinehaun ku en su

idtapid ku mula," ke se beuu ini.

Ke si ratu ne, "Tewaha niyu si Urarang." Wey

eabe nelcehaun en si Urarang ini ne etuw,ey, budtuk

ma imbe iya te rekela ne si Urarang iya huntaani su

embe iya ma ini se sipit nu ini ne egkehiyen ne

' bangkew ne taru nu ke enduen te lisen, tuus nu te

neer-eraman ne urarang. Megaun ini, nekeuma.

24

Page 30: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"Na," ke se ra tu pe ma ini, "ne . tawag ka ini Urarang."

' "Ew, ne meambe?" ke se urarang pe ma ini.

"Ew, ne iyan nu kineketawag ne ruen riklaau kayi ne nekeuma te ki Pelaas ini ne minatey·ke anak din su nehiekan ni Selareng su neelimukavan sikandin te kinebasal ni Belensahan ~e ahung din. Ne iyan kinebasal dut te belensahan te ahung din su nekita rin se beuu ki Buaya ini se mibpelahuy. Si Buaya ne ingkuwa rema ni Beuu ke baley rin midtapik. Ne

' si Buaya ne migkuwa rin dema ke limbutung din ara," .. ... . . ke se ratu pe ma in1.

25

Page 31: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

"A," ke se urarang ne, "iyan ku kineengengketa,

Keretuan, se egkeewit-ewit ku ke vangkew ku su

ebpelahuy a."

"Ew, meambe ke ebpelahuy ka ?"

"Kuwa ka mull ki Pelaas a te itung ebmulikapen

ayan te deligdihan ne wey a mesabper nikandin. I,

ne mibpelahuy ad ne wey iya edtelukuni, edtelukuni

nikandin," ke si.kandin pe ma, "peketidtuwen ta se

mekel!aras a ne mekesuva a. A, ne embiya war} a

mebpemikar," ke se kuwa urarang, "na neutel ad."

Arl se kahi ni Urarang ini.

26

Page 32: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

I (\

Guna SU neiped en ara ne mlbpeeneng-eneng en

ke kuwa ratu su migkuwa rin en ke kukuman eye su

neibped din en ke langun dut te mibpuunan dut te

kinepatey dut te anak te pelaas. \

Guna su neuhet ne migkahi ke kuwa pe ma ini

ratu, "Enduen Pelaas ayan se menge anak nu ne wey ...

minatey iya,".ke sikandin pe ma, "ugaid ne keykew

red ne kerupangan uya ma imbe iya," ke sikandin pe ma, "pemekepelahuy ma imbe iya ke urarang ne engket~

ke beuu ne ebpekevetungtung ke kuwa belensahan sabap

se sikuna iya se rudsuan ini se maan iya ke

ebpengingutel ka te ruma nu."

"Kuwa," ke si _r'!elaas ini te, "wey ebpebperudsun

' a uvag te anak ku," ke sikandin pe ma.

27

Page 33: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

A, ne diyan en ta ke ratu se, "Wera buwa

egketempuwan nu keniyan su. keykew ired ne kerupangan.

Ara be ket~ ne itung iyan din be ar~ neiringan en "'"'

1untaani ne an se pelaas. Kahi nu ve embiya

egkeutel en an se pelaas ne edtingkaran ke ilcug din

ne ibpesenggeley red maa igkuwa red maa rut te naping

din su keta ded maa idtiyuk su apey iy~n ded maa

egkevaluy ne senggeley ke ikug din."

' .. ' Ketii taman ara se teterema ni Pelaas.

. ..--.----

28

Page 34: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Beriengkati

Hane, riya ke pe ma te ki Beriengkati. Mesl

kun si Beriengkati ini ne langun en kun imbe te

et:eW ne beriengkati ne wera edliyu ki Beriengkati

ini. Su tuus te Beriengkati iya nevenar ne etew su

' bata se meritan ne meama ne kenakan ne neutangan en

imbe ni Beriengkati.

Huna su ini en be se wey ed-ubpawb"'·. ea; Hui 1

se Beriengkati ini SU ara en imbe se ibpeguyag din

se endei se egkekita rin ne kuwa te ruma rin ne

engkata rin maan. ' Ed-utangen imbe iyan te kena din

en egketuenan ke engkey en se ibayad.

zg

Page 35: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Ebpeketidtuwen te pe be se engkey ve se

kebp~kevayad ni Beriengkati ini te nganl pi te

egkeumanan se utang ni Beriengkati ini.

Hane huna su mid-ubpaubpa en ini si

Beriengkati ini ne iyan din ned-ulaula si

Beriengkati se minatey en si Beriengkati. Su

nekedaru si Beriengkati.

Na, wey engkey pe be se egkekaan din te wara

en ma egkeutangan din ini? ' Ara en se kinepatey ni

Beriengkati.

30

Page 36: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Huna su minatey en si Beriengkati ne

neketukew en ini se senge etew ini he mid-utangan

ni Beriengkati. Ke sika senge etew ne mid-utangan

ni Beriengkati te, "Minatey en si Beriengkati,"

' kahi pe Jll& te meama. "Ne edmenmenuwen ku en be ... buwa ke mid-utang din kediey?" kahi pe ma te

meama. "Se matag en minatey si Beriengkati," kahi

pe ma te kenakan ini, "ne wara ad beyari ni

Beriengkati. Tehaad ne minatey en si Beriengkati,"

' . ke sika meama ini ne, "iyan ku ra egketuenan ne

kebpekebayad ni Beriengkati se egkuan ku si

Beriengkati su eguyuren ku tumi\," kahi p~ ma te

' meama. "Peveyaren ku si Beriengkati, su engkey pe

be se ibayad d.li.n kedl te minatey en ma iyan?"

Medwaleng ini se meama ini ne iketi te tali si

Beriengkati kayi te paa. Guyura ka1i te meama

ini. ') Ne wey t1 neulug en si Beriengkati kayi te

eheran ini su inggenat d~ kayi te mibpereyasan ki

31

Page 37: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Beriengkati ne miguyud en kayi te etew ne taman te

neulug en su mibigkat en. Neketdna si Beriengkati

diyl te tan~ ne nekeegngek ubpiya si Beriengkati.

Nekerena d~ si Beriengkati ne wey ura tuyuka kayi

te meama ini te ebpelelahuy si Beriengkati te ~

nevenaran ke ma te ki Beriengkati su wey engkey pe

be mula kena dekdekll en ne ned-ulaula rin su ke

' peka iya ni Beriengkati ne ebpekerikais dut te tana

ne nehudguran imbe, nelislis ini se peka ni

Beriengkati.

32

Page 38: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Nekeuma ini se mearna ini ne egkuwa ini .. edtuntut ki Beriengkati ini keta te endei se

nekuan din maan ini neutangan ni Beriengkati ne

keta nu en irena si Beriengkati. Midsulew maan ini

se senge e'tew ini ne ke sika meama ne midenaan kayi

te minatey ini ne, "Engkey ve eta118 ini se minatey?" . ' kahi pe ma te meama ini. Midsulew ini se meama ne

engkey ve te si Beriengkati. "Embiya kenA edlalim,''

' kahi pe ma te meama ini ne kemuney kayi te baley

ini, "se eguyhuyuren ini ne si Beriengkati beneng

in i," kah i pe ma te meama. "A ne tehaad ne iring

33

Page 39: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

.. duen te minatey en si Beriengkati ne engkey pe be

buwa se ibpekebayad din kediey?" kahi pe m& te kuwa

ini meama. "Minatey en ma si Beriengkati. Iyan

tum~ se ebpeveyaren ku," kahi pe ma te kuwa ini

meama.

Ew, wey ura maa geweri maan ini se tali ne

in-iket kayi te peningting ni kuwa ini Beriengkati

ne wey ura maa tuytuyuka si Beriengkati ne

nevenaran ke ma ki Beriengkati ini.

Hane, huna su nekekuwa si kuwa ini

Berienakati ini ne tuus en te rekel~ en ne

ned-ulaula ni Beriengkati su impesemsembeyey kew en

embe iyan te edtuyuk ki Beriengkati. ' Su meriyu pa

se merani ne ibpebpevaya en ni Beriengkati ini ne

mekelived kayi te mibpuunan din te edtuyuk ne

mekelevundus si Beriengkati. Iyan nepengkusan ni

Beriengkati ini se tekew re be ne tulan si

34

Page 40: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

Ber,iengkati su mibpesemsembeye~ te miguyud su

ebpevayad ki Beriengkati.

Hane ke si ke kuwa pe ma ini datu ini ne,

"Netahu te hinawa ku," kahi pe ma te ratu ini ne,

"tehaad ne nerineg ku si Beriengkati eyan se

eguyhuyuren," kahi p~ ma tt! ratu, "ne ipengkayi

niyu," kahi pe ma te ratu, "si Beriengkati.

Guyura niyu kayi si Berieng~ati su ed-intengan ku

si Beriengkati," kahi p~ ma te ratii.

rl guyura maan diya te ratu ini. Nekeuma ini

' si Beriengkati ne wara nu en bulug nekilala si

Page 41: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

~~ ~IJ!1JLl1Llm1 ,m;mtfmil

Beriengkat1 su langun te lawa rin ne nelundis imbe

wey egkeevul en su ma geina pe be ne edtuytuyuken

si Beriengkati. Su wey ura ibpelelahuy si

Beriengkati su ebpeveyaren imbe.

Hane huna su nekeuma si Beriengkati keta te

lama rut te ratt) ne midsulew ini se ratu. "Engkey

ve ayan?" kahi pe ma te ra tu. "Engkey ayan se

eguyhuyuren niyu?" kahi. pe ma te rat~.

36

Page 42: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

" Migkal:i en ini se meama te, ke sika meama pe

ma ini ne, "Ini imbe si Beriengkati ne iyan din

netemanan si Beriengkati ini se nelundis se lawa.

rin su langun en dut sikami ne neutangan din," kahi p' ma te meama ne, ''miguyudguyud si Beriengkati su

ata da ke egketuenan dey ne ibpekebayad ni kuwa ini

Beriengkati. Su wey eguyhuyuren dey en lavew .. su apey mekuwa an se lawa rin," kahi pe ma te

menge etew ini.

31

Page 43: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

' ' • ' a ' Ke s i ka ra tu pe ma ini ne, ''Kel imul imu ad

keniyu ne engkeri niyu en te eguyudguyud si

Beriengkati su keyru rin en,'' kahi pe ma te rattl.

·~eambe ke iyan niyu ebpeveyaren si kuwa ayan

Beriengkati?" kahi pe ma te ratu. ''Engketa 1mbe

aril," kiahi pe ma te ratu, "se m1natev en s1

Beriengkati ne pineimeley en be imbe ara dut te

Kerenan si kuwa ini Beriengkati 5U midt~hikur din

en," kahi pe me te ratu. "Na, tehaad ne iring

keta," kahi pe ma te ratu, "ne suhati niyu en,"

kahi l)~ ma te ra tu. "Su mibpevayad kew en," kah i p~

mate rat~, "dut te mid-utang ni Beriengkati.

38

Page 44: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

' Siaken dema," kahi pe ma ni kuwa Beriengkati te

ratu, "rekdekela imbe rema se kandin ne neutang ... keyi te kediey." Migkahi ini se ratu ini te,

' "Tehaad ne s ik iyu ke mera.kel ne etew," kahi pe ma

te ratu, ''ne iyan niyu tekebjl te kinepatey ni

Beriengkati te ebpeveyaren niyu," kahi pe ma te

ra tu i.ni, "ne uya nes esangan en ara," kah i p~ ma te ratll. ''Asal siaken ini," kahi pe ma te ratu, "ne

... nesengevira en buwa ini se itungap ku," kahi pe ma

te ratu. "Su kena ku en iya ebpegtitungen se

ebpeveyaren ku p~ lavew si Beri.engkati keniyan te

mid-utang,'' kahi pe ma te ratu, "kediey. Iyan be

engketa," ke sika ratu p~ ma ne, "ibehey ku en

" edutun ne limus ki kuwa ini Beriengkati," kahi pe \ ' ma te ratu, "su wara en egketuenan ku ne idtaveng

ku ki Beriengkati an te engkeniyan en se

ned-ulaula rin," kahi pe ma te ratu. "Na, ' ara en

' ' se ebeluyen ku," kahi pe ma te ratu, "ne idlimus ku en ki Beriengkati ayan se mjd-utang din kedjey,"

Page 45: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

kahi pe ma te ratu. "Kena ciin en utang," kahi o~

ma te rat~, "su idlimus ku en kandin," kahi J-·e ma

te ratu. "Sebseveka ne eLl-'enecen~en kt , ' ....

kahi pe

ma te ratu, "su edtepenayan ku k1 kuwa ini

leriengkati," kahi p~ ma te ratu, ''ne ke etuvangan

dut Eleteala se k~a te Eleteala si Beriengkat1

Telimaa rin te meupiya su keyru ni Eer1engkat1 su

kahi nu ma ebpekeangkat ~i Beriengkati SU wara ma

iya kandin," kahi pe ma te ratu. "Ne ebuvuen ku ve

rut te etuvar.g~n dut te Kerenan," kahi pe ma te

ratll ini, "ne telimaa nu nev:enar ne Eleteala,'' kahi

' ' k pe ma te ratv ini, "su duandL.an ni Rerien~ ati.

Atag be maan dut te mid-utang ni Beriengkati kayi

te kedl ne kena en ara egkevaluy ne heyar'an lave\'I

ni kuwa ini Beriengkati su idlimus ku en su ... .,. ...

id-unung ku en kandin ara se ked1 ara ne tamuk,"

kahi ' ratu. ''Na, tehaad i ririg duen, II pe ma te n.e

kahi ' ratu ini, 11 ne ' duma, II kahi ....

pe ma te wera pe ma

' "ne edleveng ki Beriengkati sjak lavew, te ratu, ne

40

II

Page 46: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

kahi pe ma te ratu ini, "su .Jtag te ke limu ku en

imbe ini ki Beriengkati," kahi pe ma te rat,:J. I

Ara da se nekahi kayi te datu ini ne migkuwa

rin en si Beriengkati, ne inleveng din en si

Beriengkati, sikandin en se mibayad ne iyan en

mibpegelugan te hewii ni Beriengkati ini se ratit

ini SU budtuk te lilimuen ne ratu ne wera edliyu

kayi te ratu ini ne midleveng ki Beriengkati. ' "Ara

be imbe," ke sika kuwa p~ ma ini ratu, ''su iyan ku

' ... pe be ara ibmera~t te nanarn te i~ing ki

41

Page 47: mbi Si pelaas wey si beriengkati, 1984 · Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani -kanilang

.... ' Beriengka ti su s iaken ini," ke s i ka ra tu pe ma, ''n€

sebseveka mull guntaani ne ebpeke~alen ku te

hi.nawa ku," kahi pe ma te da tll ini, "ke El eteala ne

.... ' m.iJt>aal keyta," kahi pe ma te datu. "Na ke ....

Bleteala re be iya ke metau ne edtan~ang keyta,"

kahi pe ma te ratu ini.

Wey keta da taman. Nepupus en.

42