mastercard gelişmekte olan pazarlar kapsamlı büyüme …...2013 sıralaması gelişmekte olan...

MasterCard Gelişmekte Olan Pazarlar Kapsamlı Büyüme Endeksi 3

2013 sıralaması

Gelişmekte Olan Pazar

2013 KBE Puanı

1 Türkiye 60.62 Malezya 60.53 Arjantin 55.64 Kosta Rika 52.74 Romanya 52.75 Meksika 52.26 Lübnan 50.47 Bulgaristan 50.38 Tayland 48.39 Botsvana 47.9

4 MasterCard Gelişmekte Olan Pazarlar Kapsamlı Büyüme Endeksi

Küresel talebin zayıflaması dışında gelir dağılımındaki bozulma da önemlidir. Geçen 50 yıl zarfında gelir dağılımının ülke içinde bozulması, ülkeler arası gelir dağılımını iyileştirmeye yönelik “büyük yakınsama” teziyle aynı zamana denk gelmiştir. Gini katsayısı tahminleri (katsayı ne kadar büyükse, gelir dağılımı o kadar kötüdür) son yarım yüzyıldır dünyanın birçok ülkesinde sürekli olarak artış göstermiştir. Örneğin Çin’in katsayısı 1981’de 29,1 (adaletli dağılım) iken 2009’da 42,1’e (adaletsiz dağılım) yükselmiştir. Diğer gelişmekte olan pazarlar da benzer trende sahiptirler: Endonezya’da Gini katsayısı 1984’den 2011’e gelindiğinde 30,5’den 38,1’e yükselmiştir. Nijerya’da 1986-2010 arasında 38,7’den 48,8’e, Güney Afrika’da 1993-2009 arası 59,5’den şaşırtıcı şekilde 63,1’e ulaşmıştır. Bu dönemde Hindistan’da da gelir dağılımı kötüleşmiştir. Ancak 1983-2010 arasında 31,1’den sadece 33,9’a yükselmiştir. Türkiye bu alanda bir istisnadır: Gini katsayısı 1987’den 2010’a gelindiğinde 43,8’den 40,0’a düşmüştür.5

Gelir dağılımında bozulma gelişmekte olan pazarlarla sınırlı değildir. Birçok gelişmiş ekonomi de gelir dağılımında bozulma yaşamıştır. Örneğin, İtalya’nın Gini katsayısı 1984’den 2010’a gelindiğinde 28,7’den 31,9’a yükselmiştir. Aynı şekilde Birleşik Krallık’ta 1985-2010 arasında 30,9’dan 34,1’e ve ABD’de 33,6’dan 38,0’e yükselmiştir.6 Gelir dağılımındaki bozulmanın dünya genelinde yaygın bir trende dönüşmesi, küreselleşmenin fayda ve maliyetlerinin farklı toplumların farklı grupları arasında eşit olarak paylaşılmadığını gösterir. Sonuç olarak, bu durum çoğunun mali durumu zayıf ya da çökmek üzere olduğu bir dönemde hükümetler üzerine daha fazla sübvansiyon ve koruma baskısı kurarken, ticaret serbestisine köklü bir engel oluşturmuştur.

Bu küresel sorunlar, gelişmekte olan pazarların gelecekte ekonomik durgunluktan çıkmak için fazla alanlarının kalmadığını ifade eder. Aynı zamanda, ülkelerindeki gelir dağılımı adaletsizliğine çözüm üretmek, gelişmekte olan ülkelerin hükümetlerinin iktidarda kalmaları için önem arz edecektir. Sosyal ve ekonomik eşitsizliğe çözüm aranmazsa, artan sosyal doyumsuzluk, politik istikrarsızlığa neden olabilir. Bu bağlamda, gelişmekte olan pazarların izleyecekleri yol ciddi şekilde kapsamlı büyümeye bağlıdır.

2. Kapsamlı Büyümenin Önceliği Kapsamlı büyüme özetle, sadece bazı holdinglerin ya da hükümete yakın zümrelerin faydalandığı değil, küçük girişimcilerin ve sermaye üzerinde söz sahibi olmayan çalışanların da yararlanabildiği, gelişen ekonominin meyvelerini adilce dağıtan bir büyüme şeklidir. Kapsamlı büyüme gelir dağılımını iyileştirir ve fırsat eşitliği yaratır. Kapsamlı büyümenin en çok gözlenen özellikleri, yoksulluğu azaltması, sosyal ve ekonomik hareketliliği artırması, yaygın, dinamik ve büyüyen müreffeh bir orta sınıfın gelişimine imkan tanımasıdır.7 Bu özellikleriyle kapsamlı büyüme, zorlu küresel ekonomik gelecekte, gelişmekte olan pazarlar için gelişmiş pazarlara yakınsama ve büyümeyi vadedebilen tek yoldur.

5Gini katsayısı tahminleri Dünya Bankası tarafından yapılmıştır. 6Gelişmiş ekonomilerin tahminleri OECD tarafından yapılmıştır.7Kapsamlı büyümenin tanımlanmasında kullanılan teorik perspektifler ve ampirik kanıtlarla ilgili daha fazla bilgi için: Ianchovichina, E. and S. Lundstrom, Inclusive Growth Analytics: Framework and Applications.(Kapsamlı Büyüme Analitikleri: Çerçeve ve Uygulamalar)


Daha verimli ve daha akıllıca çalışabilmek için gelişmekte olan pazarların kapsamlı büyümeye ihtiyaçları vardır. Aslında kapsamlı büyüme, belirsiz ve zayıf küresel ekonomiye rağmen, ekonomik büyümenin giderek sürdürülebilir olduğu bir yararlar silsilesini harekete geçirebilir. Büyümenin faydaları adil paylaşıldığında, iç tüketim büyümenin motoru haline gelir. İhracattaki yavaşlama dengelenerek hanelerin çoğunluğu için gelir daha hızlı büyür. Büyüyen ve dinamizm kazanan yerli tüketim pazarı ise yerel girişimciler ve küçük işletmeler için özellikle hizmet sektöründe daha fazla rekabet fırsatı yaratır. Bu da iç kaynaklı yenilikleri artırır. Yenilikler hızlandıkça, yurt içi tüketimi de içine alan iç talebi harekete geçirecek daha güçlü yatırımlar takip eder. İç kaynaklı yenilikler, iç pazardaki rekabet ve artan yatırımlar, hükümeti daha iyi liderlik yapmaya, yargı gibi kamu kuruluşlarında reform gerçekleştirmeye, yolsuzluğu önlemeye ve bürokrasiyi verimli hale getirmeye zorlayan, kuvvetli bir itici güç oluşturur. Daha verimli çalışan, özel sektör dostu kamu yönetimi ise özel sektörün daha hızlı büyümesini, daha çok yatırım yapmasını ve daha iyi sonuçlar elde etmesini sağlar.8

Kapsamlı büyüme, yatırım ve tüketimi dengelemek açısından da önemli bir role sahiptir. Yerli ya da yabancı yatırım her zaman ekonomik büyümenin birincil tetikleyicisi olmuştur ve olacaktır. İç tüketimi nasıl etkilediğine bağlı olarak her yatırım aynı değerlendirilemez. Örneğin, yatırımcıya yüksek getiri sağlayan ama az istihdam yaratan sermaye yoğun projeleri hedef alan yatırımların iç tüketimi harekete geçirici etkileri daha azdır. Böyle yatırımlar elbette ki GSYİH’nın büyümesine katkı sağlar. Ancak yavaşladıklarında GSYİH büyümesi de yavaşlar. Kapsamlı büyümede sermaye yoğun yatırımlar küçük ve orta ölçekli işletmelerin de yararlandığı, hatta özel sektörde girişimlere yeni fırsatlar yaratan yoğun istihdam yatırımını, özellikle hizmet sektöründe beraberinde getirir. Kapsamlı büyüme, tüketim ve yatırımın birlikte büyümesini ve birbirlerini desteklemelerini sağlar.

Ancak kapsamlı büyümenin de bir bedeli vardır. Kapsamlı büyüme için hedefler arasında zorlu seçimler yapmak gerekir. Hükümetle sıkı bağları olan nüfuzlu seçkinler kapsamlı büyüme atılımlarına direnç göstereceklerdir. Kapsamlı büyüme bu gibi dirençlerle başa çıkmak için de stratejiler içerir. Rant arayışındaki tekeller kırılmalı ve daha rekabetçi yeni aktörlerin girişine imkan tanımak için piyasa serbestleşmelidir. İhracatçılar kıt kaynaklı sektörlerden uzaklaşarak yatırımlarını çeşitlendirmelidir. Tüm bunlar yasal ve politik riskleri beraberinde getirecektir.

Kapsamlı büyümenin alternatifi ekonomik durgunluk ve çöküştür. Gelişmekte olan pazarlar, gelecekteki başarının kıstası olan kapsamlı büyümeyi gerçekleştirmek istiyorlarsa, bu zor kararlarla yüzleşmek ve seçimlerini yapmak zorundadırlar.

Sonuç olarak, gelişmekte olan pazarların gelişmiş ekonomilerle gelecekte aynı noktada buluşma beklentilerinin gerçekleşeceğine kesin gözüyle bakılmamalıdır. Gelişmekte olan pazarlar, daha sağlam ve sürdürülebilir bir yolda ilerlemek için kapsamlı büyümenin fitilini ne derece ateşlediklerine bağlı olarak tek başlarına ya ayakta kalacaklar ya da çökeceklerdir.

8Kapsamlı büyüme gelirin yeniden dağılımı ile aynı şey değildir. Aslında gelir dağılımına zorla yapılan devlet müdahalesi kapsamlı büyümeye zarar verir, çünkü böyle bir müdahale kaçınılmaz olarak pazara zarar verip genel büyümeye ket vurur. Başarılı kapsamlı büyüme ise gelir dağılımına müdahaleyi gereksiz kılar.


9Eichengreen, B., D. Park, ve K. Shin. “Hızlı Büyüyen Ekonomiler Yavaşladığında: Uluslararası Kanıtlar ve Çin için Öneriler”. NBER Ön Raporu Seri Numarası 16919. Mart 2011.10Bakınız: Rodrik, D. “The Future of Economic Convergence”, ABD Merkez Bankası Kansas City Şubesi Jackson Hole Sempozyumu’nda 2011’de sunulan ön rapor, Ağustos 2011.

3. Orta Gelir TuzağındakiSorunlar ve Demografikler Önümüzdeki 10 sene içinde yaşanacak iki küresel gelişme, kapsamlı büyümeyi gelişmekte olan pazarların ekonomik başarısının ön koşulu haline getirmektedir.

İlki, gelişmekte olan pazarların bir kısmının orta gelir seviyesine hızla yaklaşmasıdır. Bu da 12.000-15.000 ABD doları aralığında kişi başı GSYİH’ya sahip olmak demektir. Bu aralık, gelişmekte olan pazarların başarısını yansıtır. Ancak orta gelir seviyesi, orta gelir tuzağını da beraberinde getirir. Tarihsel olarak bakıldığında, orta gelir seviyesine ulaşan birçok ülkenin büyümesinde hızlı bir düşüş yaşanmış ve bunların birçoğu orta gelir tuzağını aşamamıştır.9

Orta gelir tuzağının gizemli bir tarafı yoktur. Düşük gelir seviyesindeki çalışanlar, düşük verimli üretim yöntemleri ve eski teknolojilerle faaliyet gösteren sektörlere sıkışıp kalmışlardır. Çalışanlar verimliliği düşük sektörlerden verimliliği yüksek sektörlere kayarlarsa ve ileri teknoloji ile yönetim uzmanlığı ithal edilebilirse büyüme süratle hız kazanabilir.

Bu tarz büyüme ivmesinin en iyi örneği, geçtiğimiz 25 yılda Çin’de yaşananlardır. Köyden kente yoğun göç sonrasında çiftçiler, verimliliklerinin üçe dörde katlandığı kentsel kesimdeki emek yoğun üretime kaymışlardır. Bunun sonucunda, yüksek teknolojili, yönetim bilgisine sahip, yurt dışı pazarlara ulaşımı olan, doğrudan yabancı yatırımın desteklediği ihracata dayalı üretim artmıştır. Bunlar düşük gelirli ülkelerin doğru politika ve reformlarla elde edecekleri basit sonuçlardır. Özellikle de hükümet, kaynak akışını ve kaynak paylaşımını etkili bir şekilde yönetebilirse.

Ne var ki, ülkeler orta gelir düzeyine yaklaştıkça kolay elde edilebilecek sonuçlara çoktan ulaşmış olurlar. Diğer bir deyişle, “gelişimi yakalamanın” en kolay kısmı gerçekleşmiştir. İvmeli büyümenin sürdürülebilir olması için artık yurt içi girişimlere yönelmenin vakti gelmiştir. Bu da bireysel riskleri teşvik eden, yeni iş yatırımları için finansal hizmetlere erişimi kolaylaştıran ve kişisel çabaları daha meritokratik şekilde ödüllendiren sosyal kurumları gerektirir.10 Başka bir deyişle, kapsamlı büyüme, orta gelir seviyesine yaklaşan gelişmekte olan pazarların, orta gelir tuzağını kırabilmeleri için gereklidir.

İkinci küresel trend ise, birçok gelişmekte olan pazarın kendi demografik verileriyle yüzleşmesidir. Genç nüfusa sahip ülkeler için “demografik kâr payı” olarak adlandırılan avantajlı durumdan sıkça söz edilir. Ancak gerçek bu kadar basit değildir: Bu ülkeler demografik kâr payının meyvelerini toplayamadan, kaçınılmaz bir şekilde demografik bir yükün altına girerler. Geniş bir genç nüfusa sahip olmak, güçlü bir ekonomik büyümeyi garanti etmez. Aksine, genç nüfusu doyurmak, eğitmek, beklentilerini karşılayan kariyer imkanları ve gelir fırsatları sunmak için istihdam yaratmak için yatırımlar yapılamazsa bu, büyümeyi tehdit eder.


Demografik yükü, demografik kâr payına dönüştüren değişim dinamikleri, kapsamlı büyüme ile bütünleşmiş dinamiklerle birebir aynıdır. Herkes için eğitimde fırsat eşitliği ve sağlık hizmetlerine ekonomik erişim bunun vazgeçilmez ön şartıdır. İşgücünün yarısını etkilediği için cinsiyet eşitliği de temel şartlardandır. Etkin ve şeffaf yasal ortamla birlikte yeterli kamusal altyapı, ticari yatırımları ve gençler için istihdam yaratmayı teşvik etmek için birer gerekliliktir. Başka bir deyişle, kapsamlı büyüme olmadan, demografik kâr payı yaratmaktan uzak genç nüfus, ekonomik etkinlik kaybı yaratan, sosyal ve politik açıdan istikrarsızlığa neden olan demografik bir yüktür.

Kapsamlı büyüme de tek başına yüksek büyüme oranlarını garanti etmez. Temel GSYİH büyümesi birçok faktörün bir sonucudur. Hiçbiri en azından kısa vadede kapsamlı büyümeden etkilenmez. Önceki bölümde bahsedilen “ABD doları cinsinden GSYİH” olgusu bunun tipik bir örneğidir. Sermaye akışındaki yön ve miktar değişimi, yatırımcının artan ya da azalan risk iştahı, değişen dış ticaret kapasitesi, kapsamlı büyüme için yapacak bir şeyi olmayan gelişmekte olan bir pazarın GSYİH büyümesi üzerinde etkili olan faktörlerdir. Kapsamlı büyüme ile kısa dönem GSYİH büyüme oranından bağımsız olarak büyümenin kalitesi artacaktır.

Daha kapsamlı büyümeye sahip, yatırım ve tüketim dengesini daha iyi kurmuş, yatırımı özendiren verimli ve güvenilir sosyal kurumlara sahip bir gelişmekte olan pazar, belirsizliklerle dolu istikrarsız küresel ekonomik ortama karşı daha esnek olacaktır. Kapsamlı büyümenin olmadığı gelişmekte olan bir pazarda ise, orta sınıf küçük ve önemsiz kalır. İç tüketim daralır. Vatandaşların büyük bir bölümünün yaşam kaliteleri gereksiz yere kısıtlanmış olur. Bu nedenle, kapsamlı büyüme, gelişmekte olan pazarları refaha taşıyacak sürdürülebilir tek yoldur.

4. Gelişmekte Olan PazarlarınKapsamlı Büyüme Endeksi11MasterCard Gelişmekte Olan Pazarların Kapsamlı Büyüme Endeksi (KBE) en önemli gelişmekte olan 60 pazarı kapsamlı büyüme açısından değerlendirir: Asya’da 14, Avrupa’da 5, Latin Amerika ve Karayipler’de 12, Ortadoğu ve Güney Afrika’da 7 ve Sahraaltı Afrika’da 22 ülke ele alınmıştır.12 Endeks puanlarını tahmin etmek için kullanılan verilerin tümü uluslararası ajanslardan, çok uluslu kuruluşlardan ve hükümet kaynaklarından alınmıştır.13

KBE, iki yenilikçi özelliğe sahiptir. İlki, iki ayrı bileşenden oluşmasıdır: “Mevcut koşullar” (MK), ele alınan pazarda kapsamlı büyümenin mevcut durumunu temsil eder. “Fırsat sunan koşullar” (FK) ise kapsamlı büyümenin ileriye dönük ivmesini temsil eder. Nihai endeks puanı, söz konusu gelişmekte olan pazarda o güne kadar elde edilen kapsamlı büyüme seviyesini ve gelecekteki performansını yansıtır.

11Araştırma metodolojisinin detayları için Ek A’ya bakın.12Gelişmekte olan 60 pazarın listesi Ek B’de verilmektedir.13Veri kaynakları için ekteki tablo A1’e bakın.


Endeksin ikinci yenilikçi özelliği ise, nihai endeks puanının kapsamlı büyümeye yönelik 10 gelişmiş ekonominin “en iyi uygulama”larını temsil eden ortalama puanları ile kıyaslanmasıdır. Bu karşılaştırma, söz konusu gelişmekte olan pazarın, en iyi uygulamayla arasındaki farkını gösteren bir ölçüttür.14 Tüm endeks puanları mutlak değer (0-100 arası) olarak ölçülürken, “en iyi uygulama ile arasındaki fark” 10 gelişmiş ekonominin ortalamasına göre gelişmekte olan her bir pazarın performansını göreceli olarak değerlendirir. ”En iyi uygulama ile arasındaki fark” gelişmekte olan pazarların gelişmiş ekonomiler ile arayı kapatıp kapatmadığını, kapattıysa nasıl kapattığını da gelecekte gösterecektir.

Grafik 1, gelişmekte olan pazarların 2013’teki KBE puanlarını vermekte ve 10 gelişmiş ülkenin “en iyi uygulama”sı ile karşılaştırmaktadır.15 Türkiye, 60,5 KBE puanına sahip Malezya’yı 100 üzerinden 60,6 KBE puanı ile kıl payı geçerek ilk sırada yer alır. Türkiye ve Malezya, gelişmiş 10 ekonominin 76,0 olan ortalama puanının sırasıyla 15,4 ve 15,5 puan gerisindedir. İlk 10 pazarın puanlarının 12,7’lik bir aralık içinde birbirlerine çok yakın olduğu görülmektedir. Dünyanın en önemli bölgeleri ilk 10 içinde temsil edilir. Kosta Rika ve Romanya, 52,7 KBE’lik puanlarıyla dördüncü sırayı paylaşmıştır.

Grafik 1: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Gelişmekte Olan İlk 10 Pazar

14Gelişmiş ekonomiler ve Grafik A2’de özetlenen KBE puanları için Ek A’ya bakın.15Gelişmekte olan 60 ülkenin tam sıralaması için EK C, Grafik C6 ve C7’ye bakın.


Grafik 2, KBE’nin MK ve FK bileşenlerini birlikte göstermektedir. İkisi arasındaki zıtlık, ilk 10’da yer alan gelişmekte olan pazarların performansları açısından dinamik bir bakış açısı sunar. Toplam KBE Puanı, %25/%75 oranında bir dağılım ile MK ve FK bileşenlerinin ağırlıklı ortalamasıdır:

KBE Puanı

= %25

(MK Puanı) +

%75

(FK Puanı)

Bu ağırlıklandırma, kapsamlı büyüme potansiyelinin şu ana kadar gerçekleşen büyüme karşısındaki önemini (tam olarak üç kat) vurgulamak için yapılmıştır.

Her iki bileşen açısından ilk 10 pazarın sıralamasının farklı olduğu açıkça görülmektedir. İki bileşen arasındaki en önemli zıtlık, ilk 10 pazarın hepsi için FK bileşen puanlarının MK bileşen puanlarından oldukça yüksek olduğudur. Örneğin, Tayland’ın FK puanı, MK puanından 56,6 daha yüksektir; Bulgaristan’da 46,8, Malezya’da ise 39,8 daha yüksektir. Gelecek yıllarda kapsamlı büyüme için bu ülkelerde güçlü bir potansiyel olduğunun göstergesidir. Bu pazarlar, büyük olasılıkla şu ana kadar başardıklarından çok daha iyisini gelecekte yapacaklardır. Karşılaştırma (benchmark) yapılan 10 gelişmiş ülkenin FK puanı, ortalama MK puanından 20 puan yüksektir. Bu da gelecekte daha iyi bir kapsamlı büyümeyi işaret eder.

Grafik 2: Kapsamlı Büyüme Endeksi İlk 10 Gelişmekte Olan Pazar - Mevcut ve Fırsat Sunan Koşullar


Mevcut Koşullar

Fırsat Sunan Koşullar

• Küme (v): Yönetim > Gösterge (16): ifade özgürlüğü ve şeffaflık > Gösterge (17): yönetim etkinliği > Gösterge (18): yolsuzlukla baş etme > Gösterge (19): iş yapma kolaylığı (10 alt gösterge)18

Küme (i) ve (ii) içinde yer alan dört gösterge, ekonomik büyümedeki durumu ve büyümenin nasıl paylaşıldığını birlikte değerlendirir. Bunlar sonuç göstergeleridir. Kapsamlı büyümenin mevcut durumunu yansıtırlar. Küme (iii), (iv) ve (v)’te yer alan 15 gösterge, fırsat sunan göstergelerdir. Hükümet ve ilgili kuruluşlar dâhil olmak üzere, toplumdaki sosyo-ekonomik koşulların dikkat çekici yanlarını yansıtırlar. Bu, gelecekteki kapsamlı büyümeyi önemli derecede etkileyebilir.

Gelişmekte olan pazarların ulaştıkları ekonomik büyüme (Gösterge 1&2) ve bu büyümenin ne kadar iyi paylaşıldığı (Gösterge 3&4) Sonuç Gösterge’sinde yer alır. Kapsamlı büyümeyi değerlendirmek açısından büyük öneme sahiptirler. Büyüme tek başına kapsamlı büyümeyi garanti etmese de kapsamlı büyüme için son derece önemli bir ön koşuldur. Uluslararası ticaret ve gelişimde global bir otorite olan Columbia Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nden Prof. Dr. Jagdish Bhagwati, büyümenin önemini ikna edici şekilde vurgulamaktadır. Sağlam ekonomik büyüme olmadan, kapsamlı büyüme kolay kolay mümkün değildir.19 Yani ekonomik büyüme gerekli koşuldur. Kapsamlı olarak gerekli koşullar elde edildiğinde herkes için artan refaha ulaşılacaktır.

FK bileşeni içindeki 3 küme sosyal, ekonomik ve kurumsal ortamların kapsamlı büyümeye ne derece olanak sağladığını birlikte değerlendirir. Küme (iii), kapsamlı büyüme açısından önemli olan büyüme ve verimliliğin dikkat çekici yanlarını ve bunların alt gelir segmentindeki yetenek ve eğitim paylaşımını nasıl sağlayabileceğini kapsar.

4.1 Kapsamlı büyüme göstergeleriDaha önce belirtildiği gibi, nihai KBE puanı, “mevcut koşullar (MK)” ve “fırsat sunan koşullar (FK)” bileşenlerinin sırasıyla %25 ve %75 oranlarında ağırlıklı ortalamasından oluşur. MK bileşeni iki küme göstergeye ve FK bileşeni üç küme göstergeye sahiptir.16 Toplamda 19 gösterge ve beş alt gösterge mevcuttur. Göstergelerin dağılımı aşağıdaki şekildedir.

Mevcut Koşullar Bileşeni (MK)• Küme (i): Ekonomik Büyüme & Fırsatlar > Gösterge (1): reel GSYİH büyümesi > Gösterge (2): reel kişi başı GSYİH büyümesi• Küme (ii): Sonuçların Eşitliği > Gösterge (3): varlıklı hanelerin yoksul hanelere oranı > Gösterge (4): orta sınıfın toplam içindeki yüzdesi

Fırsat Sunan Koşullar Bileşeni (FK)• Küme (iii): İstihdam & Verimlilik > Gösterge (5): İş gücünün toplam nüfusa oranı > Gösterge (6): İstihdam edilen kişi başına reel GSYİH büyümesi > Gösterge (7): Toplam ihracat içinde sanayi ürünleri ihracatı yüzdesi• Küme (iv): Ekonomik Fırsatlara Erişim > Gösterge (8): eğitim endeksi > Gösterge (9): sağlık endeksi > Gösterge (10): elektriğe erişim > Gösterge (11): temiz su kaynaklarında iyileşme > Gösterge (12): sıhhi tesisatlarda iyileşme > Gösterge (13): cep telefonu penetrasyonu > Gösterge (14): finansal katılım > Gösterge (15): cinsiyet eşitliği (5 alt gösterge)17

16KBE içinde kullanılan göstergeler genel olarak kapsamlı büyüme için daha önce oluşturulan göstergeler ile uyumludur. KBE’nin farkı ileriye dönük bileşenlerin kullanılması ve gelişmekte olan pazarların gelişmiş ekonomilerle karşılaştırılmasıdır. Kapsamlı büyümeyi belirlemede kullanılacak uygun göstergelerin tartışıldığı “Asya Gelişim Bankası, Manila, 2012, “Framework of Inclusive Growth Indicators (Kapsamlı Büyüme Göstergeleri Çerçevesi)’ne bakabilirsiniz.17Cinsiyet eşitliğinin 5 alt göstergesi: ortaokulda cinsiyet paritesi, üçüncül eğitimde cinsiyet paritesi, işgücüne katılımda cinsiyet paritesi, parlamentodaki kadınlar, finansal katılımda cinsiyet paritesi.1810 alt kategori için Dünya Bankası “İş Yapma Kolaylığı” Endeksine bakın19Bhagwait, J. ve A. Panagariya, 2013, “Why Growth Matters: How Economic Growth in India Reduced Poverty and the Lessons for Other Developing Countries” Public Affairs Yayınları


Toplam ihracat içinde sanayi ürünleri ihracatının payını ölçen gösterge (7) yoksulluğun azalması ve kapsamlı büyümeye destek açısından sanayi istihdamının sahip olduğu önemi gösterir. Kantitatif bakış açısıyla, yoksulluk ve işsizlikten kurtulmak için köyden kente göçe çözüm, işgücü yoğun sanayi istihdamıdır. Kalitatif açıdan özellikle ihracat odaklı reel sektördeki istihdam, düşük nitelikli iş gücünün modern makine ve üretim teknikleriyle endüstriyel yöntemleri ve disiplini öğrenmelerine yönelik birer eğitim kampıdır. Dolayısıyla, ihracata yönelik sanayi istihdamı, kapsamlı büyümeye “fırsat sunan” güçlü bir ekonomik faktördür.

Küme (iv) eğitimden sağlığa, altyapıdan teknolojiye, finansal katılımdan cinsiyet eşitliğine uzanan 8 farklı göstergeyi kapsar. Bunlar sıradan bireylerin büyüyen ekonomiye nasıl dâhil olacaklarını etkileyen, fırsat sunan önemli faktörlerdir.

Örneğin, gösterge (8) yani eğitimi ele alalım. Yaratılan yeni fırsatlardan yaralanabilmeleri için gerekli eğitimi almadıkları sürece, bilgi ve teknolojiye erişim sağlamak yoksul kesim için yeni fırsatlar yaratmayacaktır. Herkes için daha yüksek eğitim seviyesi son derece önemlidir. Aynı şekilde daha iyi sağlık hizmeti, daha iyi finansal katılım ve temel ihtiyaçlara erişim de önemlidir.

Küme (v)’de yer alan dört temel gösterge, kapsamlı büyüme için belirleyici olan, sosyal ve iş ortamlarını doğrudan etkileyen kamu kurumlarının işleyişlerini ele alır. Örneğin gösterge (19), iş yapma kolaylığı ve rekabet özgürlüğü sonucunda özel sektörün toplumun en yoksul kesimi için dahi istihdam ve gelir yaratma kabiliyetini etkileyen konuları kapsayacak şekilde 10 alt göstergeden oluşur.

İlk olarak kümesel seviyede 19 göstergenin puanlarının geometrik olarak ortalamaları; ardından bileşen seviyesinde küme puanlarının aşağıdaki ağırlıklarda ortalamaları alınmıştır.20

MK Bileşen Puanı

= %25

(Ekonomik Büyüme & Büyüyen Ekonomik Fırsat Kümesi Puanı)

+ %75

(Sonuç Kümesi Eşitliği)

FK Bileşen Puanı=

%20 (İstihdam & Verimlilik

Kümesi Puanı) +

%40 (Ekonomik FırsatlaraErişim Kümesi Puanı)

+ %40

(Yönetim Kümesi Puanı)

20 19 farklı göstergenin tanımlamaları, ölçümleri ve veri kaynağı için EK A’ya bakın.


4.2 KBE’nin Bölgesel SıralamasıGelişmekte olan 14 Asya pazarının KBE sıralamaları Grafik 3’te verilmektedir. Malezya, Asya’da ilk sırada (dünyada ikinci sırada) yer almaktadır. Tayland ikinci (dünyada sekizinci) sıradadır. Sri Lanka üçüncü sırada (dünyada 16) onu takip etmektedir. Geçtiğimiz 10 yıl içinde olağanüstü büyüme gösteren iki ekonomik dev, Çin ve Hindistan, Asya’da sırasıyla 5. ve 8. sırada (dünyada ise 24 ve 32) sırada yer alırlar. Yüksek reel GSYİH oranları, karşılaştırılabilir bir kapsamlı büyümeyi otomatik olarak ortaya koymamıştır. Myanmar, Asya’da son sırada (dünyada 49.) yer alırken, puanı Malezya’nınkinin sadece üçte biridir.

Grafik 4, bu pazarların münferit olarak MK ve FK puanlarını göstermektedir. Çarpıcı olan, hepsinin FK puanlarının MK puanlarının üzerinde olmasıdır. Malezya en yüksek FK puanına sahiptir. Onu Tayland, Sri Lanka ve Çin takip etmektedir. Onların FK ve MK puanları arasındaki fark oldukça yüksektir. Çin’in FK puanı MK puanından neredeyse 12 kat yüksektir. Hindistan’da 15 kat üstündedir. Daha da etkileyici olan, Bangladeş ve Nepal’de 22 kat fark olmasıdır. Filipinler’de ise fark 9 kattır. FK ve MK puanları arasındaki bu büyük farklar gelecekte kapsamlı büyüme için pozitif bir trend oluşturmaktadır.

Grafik 3: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Gelişmekte Olan Asya Pazarları

Grafik 4: Kapsamlı Büyüme Gelişmekte Olan Asya PazarlarıMevcut & Fırsat Sunan Koşullar

Mevcut Koşullar



Tablo 1, gelişmekte olan 14 Asya pazarının puanlarını ve 2009-2013 arasındaki değişimlerini özetlemektedir. Asya’da toplam KBE puanına göre üçüncü sırada yer alan Sri Lanka, bu dönemde KBE puanında en yüksek artışı (6,7 puan) gerçekleştirmiştir. Onu 5 puan ile Malezya takip etmektedir. Çin’in skoru da 2 puan artmıştır. Bu 14 pazardan sadece üçünün KBE puanları düşmüştür. Pakistan 1.1 puan ile en büyük düşüşü yaşamıştır. Hindistan’ın skoru 0.8 puan, Endonezya’nınki ise 0.1 puan düşmüştür.

BölgeselSıralama

DünyaSıralaması


2013 Endeks Puanı

s Endeks Puanı

2009 – 2013

En İyi Uygulamaİle Farkı

1 2 Malezya 60.5 +5.0 -15.6

2 8 Tayland 48.3 +2.2 -27.7

3 16 Sri Lanka 43.5 +6.7 -32.6

4 21 Filipinler 38.7 +2.9 -37.3

5 24 Çin 36.5 +2.0 -39.6

6 30 Endonezya 31.3 -0.1 -44.8

7 31 Vietnam 30.5 +0.6 -45.6

8 32 Hindistan 29.4 -0.8 -46.7

9 34 Kamboçya 27.7 +2.9 -48.3

10 37 Bangladeş 26.3 +0.4 -49.7

11 38 Laos 26.1 +0.9 -50.0

12 39 Nepal 25.7 +0.2 -50.3

13 40 Pakistan 25.2 -1.1 -50.8

14 49 Myanmar 21.8 +3.5 -54.2

Tablo 1: Asya’daki Gelişmekte Olan Pazarların Bölgesel Sıralaması


Grafik 5, gelişmekte olan 6 Avrupa pazarının toplam KBE puanlarını göstermektedir. Türkiye, Avrupa’da en yüksek puana sahiptir. Gelişmekte olan 60 pazar arasında yine ilk sıradadır. Romanya ikinci sırada onu takip etmektedir. Ardından Bulgaristan, Gürcistan ve Ukrayna gelmektedir. Puanları diğerlerine nazaran birbirine yakındır. En düşük puan (Ukrayna) en yüksek puanın (Türkiye) üçte ikisidir.

MK ve FK puanları, Grafik 6’da karşılaştırılmaktadır. Her ne kadar aralarındaki fark çok dikkat çekici olmasa da, Asya’da olduğu gibi gelişmekte olan Avrupa pazarlarında FK puanları MK puanlarından daha yüksektir. Daha yüksek FK puanı kapsamlı büyüme için pozitif bir tablo çizmektedir. Gürcistan’ın FK puanında, birinciliği Türkiye’nin elinden aldığı görülmektedir. Türkiye ikinci sıradadır. Bulgaristan ve Romanya onu takip etmektedir.

Grafik 5: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Avrupa’daki Gelişmekte Olan Pazarlar

Mevcut ve Fırsat Sunan Koşullar

Grafik 6: Kapsamlı Büyüme EndeksiAvrupa’daki Gelişmekte Olan Pazarlar – Mevcut & Fırsat Sunan Koşullar

Mevcut Koşullar



Tablo 2’de görüldüğü gibi, Ukrayna 2009-2013 arasında 16,7 ile gelişmekte olan Avrupa pazarları arasında KBE puanında en yüksek artışı gerçekleştirmiştir. Türkiye’nin KBE puanı en yüksek ikinci artışa sahiptir. Onu Gürcistan takip etmektedir. Buna karşılık, Bulgaristan’ın KBE puanı aynı dönemde düşüş göstermiştir

BölgeselSıralama

DünyaSıralaması


2013Endeks Puanı

EndeksPuanı

2009 – 2013

En İyi Uygulamaİle Farkı

1 1 Türkiye 60.6 +5.2 -15.4

3 4 Romanya 52.7 +0.2 -23.3

4 7 Bulgaristan 50.3 -1.7 -25.7

5 13 Gürcistan 45.6 +4.3 -30.4

6 23 Ukrayna 38.0 +16.7 -38.1

Tablo 2: Avrupa’daki Gelişmekte Olan Pazarların Bölgesel Sıralaması


Latin Amerika ve Karayipler’deki gelişmekte olan 12 pazarın KBE puanları ve sıralamaları Grafik 7’de gösterilmektedir. Arjantin KBE puanı ile ilk sıradadır. Onu Kosta Rika ve Meksika takip etmektedir. İlk üç sırada yer alan bu ülkelerin puanları birbirine oldukça yakındır. Bununla beraber, üçüncü sıradaki Meksika ile dördüncü sıradaki Brezilya arasında 5 puanlık bir fark vardır. Honduras 12’nci sırada yer almaktadır.

Grafik 8, gelişmekte olan bu 12 pazarın MK ve FK puanlarını ayrı ayrı göstermektedir. Kosta Rika en yüksek FK puanına sahiptir. Onu, gelecek yıllarda bu pazarlarda kapsamlı büyümede güçlü bir ivmeyi işaret ederek, Meksika ve Brezilya takip etmektedir.

Toplam KBE puanına göre bölgede birinci sırada yer alan Arjantin FK puanında dördüncü sıraya gerilemiştir. Bolivya bölgenin en düşük FK puanına sahiptir. FK puanları tüm ülkeler için MK puanlarından daha yüksekken, aralarındaki farklar önemli ölçüde değişiklik göstermektedir. En son üç sırada yer alan pazarlar Guatemala, Bolivya ve Honduras’ın FK puanları MK puanlarından sırasıyla 6,7, 5,1 ve 9,5 kat daha yüksektir. Buna karşılık Arjantin için 1,6, Kosta Rika için 3,5 ve Meksika içinse 2,3 kat fark söz konusudur. Dolayısıyla bu bölgede sıralamada sonda yer alan pazarlar, gelecek kapsamlı büyüme için daha hızlı yol alabilirler.

Grafik 7: Kapsamlı Büyüme EndeksiLatin Amerika & Karayipler - Gelişmekte Olan Pazarlar

Grafik 8: Kapsamlı Büyüme EndeksiLatin Amerika & Karayipler - Mevcut & Fırsat Sunan Koşullar

Mevcut Koşullar



Tablo 3’te görüldüğü gibi 2009-2013 yılları arasında KBE puanında en yüksek büyümeyi, 1,9’luk artışla bölgede 5. sırada yer alan Peru gerçekleştirmiştir. Kosta Rika 1,7 puanla ikinci büyük artışı göstermiştir. Brezilya’nın KBE puanı ise 2,3 puan düşmüştür. Bu bölgedeki 12 pazar arasında bu dönemdeki en büyük düşüşü dört puanla Jamaika yaşamıştır.

Tablo 3: Latin Amerika ve Karayipler’deki Gelişmekte Olan Pazarların Bölgesel Sıralaması

BölgeselSıralama

DünyaSıralaması


2013Endeks Puanı

EndeksPuanı

2009 – 2013

En İyiUygulamaİle Farkı

1 3 Arjantin 55.6 +0.4 -20.4

2 4 Kosta Rika 52.7 +1.7 -23.3

3 5 Meksika 52.2 -1.8 -23.8

4 11 Brazilya 47.2 -2.3 -28.9

5 12 Peru 45.8 +1.9 -30.3

6 15 Kolombiya 44.7 -1.2 -31.3

7 17 El Salvador 40.4 -2.0 -35.6

8 18 Ekvator 40.2 +0.8 -35.8

9 22 Jamaika 38.4 -4.0 -37.6

10 25 Guatemala 35.3 -2.7 -40.7

11 27 Bolivya 33.9 0.0 -42.1

12 28 Honduras 31.8 -1.5 -44.3


Grafik 9, Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinin KBE puanlarını göstermektedir. KBE kapsamındaki gelişmekte olan yedi pazar arasında Lübnan ilk sıradadır. Yemen ise toplam KBE puanlarında son sıradadır. İkinci sırada Tunus yer almaktadır. Onu Ürdün, Fas, Mısır ve İran izlemektedir.

Grafik 10’da, gelişmekte olan bu pazarların MK puanları ile FK puanları karşılaştırılmaktadır. Asya’da olduğu gibi, Lübnan hariç FK ve MK puanları arasındaki fark çok yüksektir. Örneğin, Fas’ta 9,5 kat, Yemen’de 8,7 kat, İran’da 12 kat ve Mısır’da 6,8 kat fark vardır. Büyük farklar kapsamlı büyümede güçlü bir iyileşme potansiyelinin göstergesidir.

Grafik 9: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Gelişmekte Olan Ortadoğu ve Kuzey Afrika

2013, Kapsamlı Büyüme Endeksi, Ortadoğu ve Kuzey Afrika Pazarları

Grafik 10: Kapsamlı Büyüme Endeksi Gelişmekte Olan Ortadoğu ve Kuzey Afrika – Mevcut & Fırsat Sunan Koşullar

2013, Mevcut Koşullar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika Pazarları

2013, Fırsat Sunan Koşullar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika Pazarları


Tablo 4’te bu pazarlardaki KBE puanındaki değişiklikler özetlenmektedir. Fas dışında, bölgedeki tüm diğer pazarların KBE puanı, 2009’dan 2013’e düşüş göstermiştir. Bu dönemde İran 17,9 puanlık aşırı bir düşüş gösterirken, Lübnan 8 puan ve Ürdün 6,9 puan düşmüştür. Yukarıdaki MK ve FK puanları dikkate alındığında, bölgenin çok dinamik bir kırılma noktasının eşiğinde olduğu görülebilir. Tablo 10’da görülen düşük MK puanlarında, kuşkusuz 2009 yılından 2013’e kadarki KBE puanlarındaki azalmanın etkisi vardır. Ancak MK puanlarıyla karşılaştırıldığında çok yüksek olan FK puanları, gelişim potansiyelini ortaya koymaktadır.

BölgeselSıralama

DünyaSıralaması


2013Endeks Puanı

EndeksPuanı

2009 – 2013

En İyi Uygulamaile Farkı

1 6 Lübnan 50.4 -8.0 -25.6

2 10 Tunus 47.2 -0.5 -28.9

3 20 Ürdün 39.9 -6.9 -36.1

4 26 Fas 35.1 +0.6 -41.0

5 29 Mısır 31.7 -1.6 -44.3

6 50 İran 21.3 -17.9 -54.7

7 54 Yemen 19.3 -2.5 -56.8

Tablo 4: Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki Gelişmekte Olan Pazarların Bölgesel Sıralaması


Grafik 11’de, Sahraaltı Afrika’daki 22 gelişmekte olan pazarın KBE puanları gösterilmektedir. Dünyada 9’uncu sırada olan Botsvana, bölgede en üst sıradadır. Onu Güney Afrika, Namibya ve Gana izlemektedir. Sudan hem bölgede hem de dünyada son sıradadır. Zambiya ve Kenya 6. sırayı, Zimbabve ve Fildişi Sahilleri 8. sırayı ve Etiyopya ve Malavi 17. sırayı paylaşmaktadır. Angola ve Nijerya gibi kaynak bakımından zengin ve ihracat güdümlü pazarlar toplam KBE puanlarına göre en iyiler arasında olmayıp sırasıyla 13. ve 14. sıradadırlar.

Aynı diğer bölgelerde olduğu gibi, burada da FK puanları, MK puanlarından daha yüksektir. Ancak iki puan grubu arasındaki farkın büyüklüğü sebebiyle, Sahraaltı Afrika’daki gelişmekte olan pazarlar diğerlerinden farklılaşır. Bu 22 pazarın 18’inde MK ve FK puanları arasındaki oran iki basamaklıdır. Fark, FK puanının MK puanından 30 kat yüksek olduğu Malavi’de en yüksektir. Onu 28 kat daha yüksek puanla Etiyopya, 27 kat daha yüksek puanla Tanzanya, 22 kat daha yüksek puanla Uganda, 21 kat daha yüksek puanla Madagaskar ve 19 kat daha yüksek puanla Ruanda izler. Böylece mevcut toplam KBE puanları düşük olsa da, bu ülkeler kapsamlı büyüme ile ilgili umut vadeden bir görünüm çizerler.

Grafik 11: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Gelişmekte Olan Sahraaltı Afrika Pazarları

Grafik 12: Kapsamlı Büyüme EndeksiGelişmekte Olan Sahraaltı Afrika – Mevcut & Fırsat Sunan Koşullar

Mevcut Koşullar



Tablo 5, 2009-2013 yılları arasında bu pazarlarda KBE puanlarının nasıl değiştiğini göstermektedir. En üst sıradaki Botsvana aynı zamanda 2009-2013 yılları arasında toplam 6,5 puanla KBE puanında en yüksek artışı gerçekleştirmiştir. Sierra Leone 6,3 puanla hemen ardından gelmektedir. Aynı dönemde Ruanda’nın KBE puanı 2,5, Gana’nın puanı 2,1 ve Etiyopya’nın puanı 1,1 puan artmıştır. Buna karşılık bölgedeki en yüksek KBE düşüşü 3,6 puan ile Güney Afrika’ya aittir.

Madagaskar’ın KBE puanı 2,1, Sudan’ınki 1,8 ve Nijerya’nınki 1,7 puan düşmüştür. Bu noktada, KBE puanlarındaki artışa göre kapsamlı büyümede en iyi ilerlemeyi gerçekleştiren pazarların (Botsvana, Ruanda, Gana ve Etiyopya) kapsamlı büyüme bakımından geriye giden Güney Afrika ve Nijerya gibi kaynak bakımından zengin ve ihracat güdümlü ülkeler olmadıklarını tekrar etmek gerekir.

BölgeselSıralama

DünyaSıralaması

Gelişmekte OlanPazar

2013EndeksPuanı

EndeksPuanı

2009 - 2013

En iyi Uygulama ile

Fark

1 9 Botsvana 47.9 +6.5 -28.1

2 14 Güney Afrika 45.1 -3.6 -30.9

3 19 Namibya 40.1 +0.1 -36.0

4 33 Gana 28.6 +2.1 -47.4

5 35 Ruanda 27.3 +2.5 -48.8

6 36 Zambiya 26.5 +0.2 -49.5

6 36 Kenya 26.5 -0.2 -49.5

7 41 Senegal 24.7 -1.3 -51.3

8 42 Zimbabve 23.9 -0.5 -52.2

8 42 Fildişi Sahili 23.9 +0.9 -52.2

9 43 Uganda 23.4 -0.5 -52.6

10 44 Sierra Leone 22.9 +6.3 -53.1

11 45 Mozambik 22.4 +0.7 -53.6

12 46 Kamerun 22.4 -0.6 -53.7

13 47 Angola 22.2 +0.4 -53.8

14 48 Nijerya 22.0 -1.7 -54.0

15 51 Tanzanya 21.3 0.0 -54.7

16 52 Burkina Faso 19.9 +0.8 -56.1

17 53 Etiyopya 19.5 +1.1 -56.6

17 53 Malavi 19.5 -0.8 -56.6

18 55 Madagaskar 18.7 -2.1 -57.4

19 56 Sudan 17.9 -1.8 -58.2

Tablo 5: Sahraaltı Afrika’da Gelişmekte Olan Pazarların Bölgesel Sıralaması


5. Temel BulgularKBE bulguları arasında, MK ve FK puanları arasındaki fark dikkat çekici bir sonuç olarak öne çıkmaktadır. Gözlemlenen bütün gelişmekte olan pazarlarda FK puanları MK puanlarından yüksektir. Önceki bölümlerde belirtildiği gibi geçmişle karşılaştırıldığında bu fark, gelişmekte olan pazarlardaki kapsamlı büyümenin ileriye dönük güçlü ivmesini yansıtır.

Karşılaştırılan (benchmark) 10 gelişmiş ekonomiyle kıyaslandığında, gelişmekte olan pazarlar büyük umut vadeder. 10 gelişmiş ekonominin ortalama FK puanı, ortalama MK puanının yalnızca 20 puan üstündedir; KBE’ye göre gelişmekte olan en iyi 10 pazarın ortalama FK puanı ise ortalama MK puanının 39,3 puan üstündedir. Dolayısıyla, üst sıralarda yer alan gelişmekte olan pazarlar, önümüzdeki yıllarda kapsamlı büyümedeki açığı kapatma konusunda güçlü bir konumdadırlar.

FK puanları ile MK puanları arasındaki en büyük fark Sahraaltı Afrika pazarlarında görülür. FK puanı MK puanının 30 kat üzerinde olan Malavi, gelişmekte olan 60 pazar içerisinde bu farkın en yüksek olduğu ülkedir. Malavi’yi bu oranın 28 kat olduğu Etiyopya, 27 kat olduğu Tanzanya, 22 kat olduğu Uganda ve 19 kat olduğu Ruanda izler.

Sahraaltı Afrika’nın yanı sıra, Asya’da da FK ve MK puanları arasındaki farkın yüksek olduğu yerler vardır. Bangladeş ve Nepal’de FK puanı, MK puanının 22 kat üzerindedir. 15 kat ile Hindistan, 12 kat ile Çin ve 9 kat ile Filipinler onları takip eder. Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgesinde, FK puanı MK puanından 12 kat yüksek olan İran, farkın en fazla olduğu ülkedir. Latin Amerika’da ise farkın en fazla olduğu ülke FK puanı MK puanından yaklaşık 10 kat yüksek olan Honduras’tır. Gelişmekte olan Avrupa’da ise FK puanı ile MK puanı arasındaki fark en yüksek olan ülke aradaki farkın 6,2 kat olduğu Gürcistan’dır.

İkinci önemli sonuç, son beş yıldır gelişmekte olan ülkeler arasında kapsamlı büyüme açısından çok büyük farkların olmasıdır. 2009-2013 döneminde, aralarından birçok ülkenin KBE puanları düşerken, gelişmekte olan pazarların çoğu toplam KBE puanlarını yükseltmeyi başarmıştır. Örneğin, KBE puanı bu beş yılda 16,7 puan artan Ukrayna, KBE puanına göre söz konusu dönemde en iyi gelişme kaydeden ülkedir. Ukrayna’yı sırasıyla 6,7’lik artışla Sri Lanka, 6,5 puanlık artışla Botsvana, 6,3 puanlık artışla Sierra Leone, 5,2’lik artışla Türkiye ve 5 puanlık artışla Malezya izler. Aynı dönemde, 17,9 puanlık azalmayla İran KBE’de en büyük düşüşü yaşamıştır. Onu 8,0 puanlık bir düşüşle Lübnan, 6,9 puanla Ürdün, 4,0 puanla Jamaika, 3,6 puanla Güney Afrika ve 2,3 puanla Brezilya izler.

Üçüncü sonuç, gelişmiş ekonomilerle gelişmekte olan pazarların arasındaki MK puanlarını tetikleyen etkenler bakımından farklardır. MK bileşeni iki kümeden oluşur: “Ekonomik Büyüme ve Fırsatlar” ve “Sonuçların Eşitliği”. “Sonuçların Eşitliği” kümesinin, gelişmiş ekonomilerde gelişmekte olan pazarlara nazaran MK bileşenine daha fazla katkı sağladığı görülür. 10 gelişmiş ekonomi için “Sonuçların Eşitliği” kümesinin ortalama puanı 85,4’tür. Bu puan, 23,1 olan ortalama “Ekonomik Büyüme ve Fırsatlar” kümesi puanından çarpıcı derecede yüksektir.

Gelişmekte olan pazarlarda ise tamamen tersi bir durum söz konusudur. Türkiye, Bulgaristan ve Arjantin gibi birkaç istisna dışında “Ekonomik Büyüme ve Fırsatlar” kümesi puanları gelişmekte olan pazarlarda “Sonuçların Eşitliği” kümesi puanlarından daha yüksektir. Aradaki fark kimi ülkelerde aşırıdır. Bu yapı, gelişmekte olan pazarlardaki kapsamlı büyümenin mevcut koşullarının (örneğin MK bileşeni) büyük oranda büyüme sağlamadaki başarılarıyla (reel GSYİH ve kişi başı GSYİH büyümesi) ve daha az oranda büyüme kazançlarının eşit dağılımıyla desteklendiğini gösterir.21

21 Detaylı bilgi için Ek C’ye bakınız.


Örnek olarak gelişmekte olan iki pazar devi Çin ve Hindistan’ı ele alalım. Bu ülkelerin “Ekonomik Büyüme ve Fırsatlar” kümesi puanları sırasıyla 67,6 ve 37,5’tir. “Sonuçların Eşitliği” kümesi puanları sırasıyla 2,5 ve 1,8’dir. Farklar şaşırtıcı derecede büyüktür. En sıra dışı puan, 60,8 “Ekonomik Büyüme ve Fırsatlar” kümesi puanına karşılık 1,1’lik “Sonuçların Eşitliği” kümesi puanıyla Ruanda’da görülür. Dolayısıyla şu anda gelişmekte olan pazarlar, büyüme kaynaklı gelirlerin paylaşımı konusunda gelişmiş ekonomilerin oldukça gerisindedir. Kontrol edilmezse, kapsamlı büyüme açısından gelecekleri tehlikeye girebilir. Gelişmekte olan pazarlarda FK puanlarının MK puanlarından yüksek olması cesaret vericidir. Kapsamlı büyümedeki ileriye dönük güçlü ivme, gelecekte daha iyi bir “sonuçlar eşitliği” sağlayacaktır.

Dördüncü sonuç, FK bileşenindeki küme puanlarının (üç küme; “İstihdam ve Verimlilik”, “Ekonomik Fırsatlara Erişim” ve “Yönetim”) “Ekonomik Fırsatlara Erişim” kümesinde en yüksek olma eğilimidir. Bunu “İstihdam ve Verimlilik” kümesi izler. Ardından “Yönetim” kümesinin geldiği görülebilir. Gösterge detayında, “Ekonomik Fırsatlara Erişim” kümesindeki cinsiyet eşitliği göstergesi tipik olarak en kötü performansa sahiptir. Yönetim ve cinsiyet eşitliği ile ilgili koşulların iyileştirilmesi için uygulanacak reform politikaları, kapsamlı büyümenin FK bileşenini daha da geliştirecektir.

Hiç de şaşırtıcı olmayan bir şekilde, Çin, 80,5 ile en yüksek “İstihdam ve Verimlilik” kümesi puanına sahiptir. Öte yandan Tayland 81,8 puan ile en yüksek “Ekonomik Fırsatlara Erişim” kümesi puanına sahiptir. Botsvana 78,2 puan ile en yüksek “Yönetim” kümesi puanına sahiptir.

Son olarak, kanıtlar kapsamlı büyümedeki başarı ve yaşam kalitesinin yükselmesinin karşılıklı olarak birbirini pekiştirdiğini gösterir. Tablo 13’te, gelişmekte olan 60 pazarın KBE puanları ile yaşam kalitesinin bir göstergesi olarak 2013 yılına ait kişi başı GSYİH’sı arasındaki korelasyon görülebilir. KBE puanları ne kadar yüksekse, kişi başı GSYİH’leri de o kadar yüksektir. Ancak bu açık korelasyona rağmen, kapsamlı büyüme ve kişi başı GSYİH arasındaki ilişkinin nedensellik bakımından lineer olması beklenmez. Kapsamlı büyüme tek başına güçlü bir ekonomik büyümeyi garanti etmez. Güçlü bir ekonomik büyüme de beraberinde kaçınılmaz bir kapsamlı büyüme getirmez. İkisi birbirini zincirleme şekilde nasıl olumlu etkileyebilir? Kapsamlı büyüme, yurt içi talebi güçlendirerek genel büyümeyi daha esnek ve sürdürülebilir kılar. Öte yandan, ekonomi pastası genişler ve yaşam kalitesi yükselir. Genişleyen ekonominin kazançlarının, sosyoekonomik statüleri ne olursa olsun herkes tarafından eşit paylaşımının kabulü güçlü büyümeyle mümkün olur.

Grafik 13: Kapsamlı Büyüme Endeksi

60 Gelişmekte Olan Pazarın Kapsamlı Büyüme Endeksi Karşılaştırması2013 Kişi Başı GSYİH (ABD $)


6. SonuçÇok uluslu kurumlar için gelişmekte olan pazarların her biri ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Bu pazarların adının “gelişmekte olan pazarlar” olması, onların hepsinin gelişeceği anlamına gelmez. Örnek olarak BRIC (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin) ülkelerindeki büyümenin eski hızında devam etmemesi gösterilebilir. Japonya’nın, Güney Kore’nin, Tayvan’ın, Singapur’un ve Hong Kong’un geçmişteki başarılarında olduğu gibi, küresel ekonomiye katılım, gelişmekte olan pazarların gelişmiş ekonomilere yaklaşabilecekleri bir fırsat olarak görülebilir. Ancak yeni küresel ekonomik ortamda kapsamlı büyüme önemli bir ön koşul haline gelmiştir. Tek başına kapsamlı büyüme, yakınsamanın yeterli koşul değildir. Ancak gerekli bir koşuludur. O olmadan, gelişmekte olan pazarlar aynı kulvarda sayılmazlar. Bu nedenle kapsamlı büyüme, gelecekte gelişmekte olan pazarlar arasında kazananları kaybedenlerden ayıracak bir belirleyici olacaktır. Çok uluslu kurumların kapsamlı büyümeyi baz alarak, gelişmekte olan pazarları anlama ve değerlendirme yeteneklerini geliştirmeleri gerekmektedir. Nerede yatırım ya da iş yaparlarsa yapsınlar, kapsamlı büyümeyi desteklemenin ve beslemenin yollarını bulmaları şarttır.

Bunun sebebi, kapsamlı büyümenin dinamik ekonomiyi ve refah toplumunu oluşturmadaki önemli katkısıdır. Bunun sonucunda öncelikli olarak ticaret hacmi ve pazarın potansiyeli gelişir.


Ek A: Araştırma MetodolojisiKapsamlı Büyüme Endeksi, Tablo A1’de gösterilen 19 göstergeden meydana gelen beş küme grubunun oluşturduğu iki ana bileşenin (“Mevcut Koşullar” ve “Fırsat Sunan Koşullar”) birleşmesiyle oluşur. Bu göstergelerden üçü (GSYİH, kişi başına düşen GSYİH ve istihdam edilen kişi başına GSYİH’nin reel büyüme oranları), gösterge değerlerini gösterge aralığına bölerek 100 üzerinden belirtilen değerlere dönüştürülmüştür. Yani “değer/ {maksimum değer – minimum değer}”

Diğer göstergeler ya teorik olarak maksimum 100 değerinde oldukları için zaten endeks formatındaydılar (ki bu durumda değerler olduğu gibi bırakıldı) ya da (Yönetim göstergelerinin çoğu gibi) bir sabit aralık formatındaydılar. (Bu durumda değeri 0-100 puan aralığına dönüştürmek için lineer dönüştürme uygulandı.) Teorik olarak 100’ü geçebilecek göstergeler için 100 üst sınır olarak belirlendi. (Özellikle “AB sosyoekonomik sınıfının E sosyoekonomik sınıfına yüzde olarak oranı – Marjinalleştirilmiş Haneler”, “Cep Telefonu Aboneliklerinin Nüfusa Göre Yüzdesi” ve “Cinsiyet Eşitliği Alt Göstergeleri”)

Grafik A1: Kapsamlı Büyüme Endeksi


Gösterge düzeyinde endeks değerlerini hesaplamak için Potgieter ve Angelopulo Metodolojisi (yani ağırlıklı geometrik ortalama) kullanılır. Bu asıl olarak aritmetik ortalama yerine geometrik ortalama kullanılmasıdır. Bu metot yakınsamaya katkı sağlayan göstergeleri öne çıkarma, yakınsamaya negatif etki yapan göstergeleri geri planda bırakma fırsatı sunar. Gösterge değerleri birbirine yaklaştığında, sinerji oluşturdukları anlamına gelir. Geometrik ortalama bu sinerjiyi yansıtır. Göstergeler, yüksek değere sahip iki göstergenin birinden büyük ölçüde uzaklaştığında (bu aritmetik ortalamayı artırır) geometrik ortalama daha düşük bir ortalama değer verecektir.

Geometrik ortalama kombinasyon yöntemi negatif olmayan ve sıfırdan farklı değerler gerektirir. Dolayısıyla yukarıda tanımlanan dönüştürme yöntemleri negatif olmayan değerleri garantilerken, sıfır çıkmaması için de bütün göstergelere en düşük 0,5 endeks puanı uygulanmıştır.

Ortalama küme değerleri hesaplandıktan sonra, bunlar ağırlıklı ortalama işlemi uygulanarak bileşen değerlerini oluşturmak üzere birleştirilir. Ardından bileşenler nihai KBE değerine ulaşmak için bir başka ağırlıklı ortalama işlemi uygulanarak birleştirilir. Ağırlık şeması Tablo A1’de gösterilmektedir.

Endeks 2009-2013 dönemi için hesaplanmıştır. Gösterge düzeyinde eldeki son beş yıllık veriler kullanılmıştır. Sadece bir yıllık veri puanlarının bulunduğu durumlarda ise (“Elektriğe erişim - nüfusun yüzdesi”, “Resmi bir finans kuruluşunda hesabı bulunma”, “Resmi bir finans kuruluşunda hesabı bulunma konusunda cinsiyet eşitliği”), beş yılın hepsi için tek yıllık veriler kullanılmıştır.

Kapsamlı büyümede, gelişmekte olan pazarların nihai puanı, kıstas alınan (benchmark) 10 gelişmiş ekonomiye göre, “en iyi uygulama ile arasındaki fark” olarak ifade edilir. Gösterge düzeyinde bu 10 ülkenin ortalamaları alınır. O noktadan itibaren göstergeler, göstergeleri kümelerle birleştiren aynı geometrik ortalamayı izler, ardından Tablo A1’de gösterilen ağırlık şemasını kullanarak kümeleri iki bileşen meydana getirecek ve nihayet KBE puanlarına ulaştıracak şekilde birleştirir. 10 gelişmiş ekonomi, bunların kapsamlı büyüme puanları ve kıstas alınan ülkesi arasındaki farklar Tablo A2’de özetlenmektedir.

Tablo A2: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Gelişmiş Pazarlarda Karşılaştırılan Ülkeler (Benchmark)


Küme Gösterge Kaynak Son Yıl İndekslemenin Tipi Açıklama

Ekonomik Büyüme &Artan Ekonomik

Fırsatlar

Reel GSYİH büyümesi IMF, WEO 2012 Tam aralık böleni GSYİH (reel büyüme oranları)

Kişi başına reel GSYİH IMF, WEO 2012 Tam aralık böleni Kişi başı GSYİH (reel büyüme oranları)

Gelir Dağılımında Eşitlik

AB sosyo-ekonomik sınıfının

E sosyo-ekonomik sınıfına % cinsinden

oranı - Marjinalleştirilmiş Hane

Canback-Danglar 2012 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibiAB sosyoekonomik sınıfının E sosyoekonomik sınıfına % cinsinden oranı - Marjinalleştirilmiş

Orta sınıfın toplam içindeki yüzdesi

Canback-Danglar 2012 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibi Toplam içerisinde D+, C, C+ orta sınıfının yüzdesi

İstihdam veVerimlilik

Toplam nüfus içerisindeişgücünün yüzdesi

Konferans Kurulu, Dünya Bankası, ABD Nüfus Sayım Bürosu

2012 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibi Toplam nüfus içerisinde çalışan yüzdesi

İstihdam edilen kişi başına

GSYİH (reel büyüme)

Konferans Kurulu, Dünya Bankası, ABD Nüfus Sayım Bürosu

2012 Tam aralık böleni Çalışan başına GSYİH (reel büyüme oranı)

Sanayi ürünleri ihracatı yüzdesi UNCOM-TRADE 2012

Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibi

İçecekler ve tütün, kimyasallar ve ilgili ürünler; malzeme, makine ve taşımacılık ekipmanı bakımından sınıflandırılan işlenmiş ürünler, çeşitli mamul maddeler

Ekonomik Fırsatlara Erişim

Eğitim Endeksi Birleşmiş Milletler 2012 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibi

Eğitim Endeksi yetişkin okuryazarlık oranı (üçte iki ağırlıkla) ve birleşik ilk, orta ve lise eğitimi brüt kayıt oranı (üçte bir ağırlıkla) ile ölçülür. Yetişkin okuryazarlık oranı okuma yazma yeteneğinin bir göstergesi olurken, (GER) genel zorunlu eğitim kreşten (Birleşik Krallık & diğerleri) ya da anaokulundan (ABD&diğerleri) yüksek lisansa kadar eğitim seviyesinin bir göstergesini verir.

Sağlık Endeksi Birleşmiş Milletler 2012 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibiSağlık Endeksi her bir ülkenin doğum sırasındaki ortalama ömür beklentisini ölçer.

Elektriğe erişim (nüfus içindeki %)

Dünya Bankası, IEA, WRI, ABD Nüfus Sayım Bürosu

2009 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibi

Elektriğe erişim, elektriğe erişimi olan nüfus yüzdesidir. Elektrik verileri endüstriden, ulusal anketlerden ve uluslararası kaynaklardan toplanır.

İyileştirilmiş su kaynakları (Ulaşabilen nüfusun

yüzdesi)

IMF WEO, Konferans Kurulu, Dünya Bankası

2005-2010 (önceki sene)


Temiz su kaynağına erişim, hane bağlantısı, dikey ve sabit boru, sondaj deliği, korumalı kuyu ve yağmur suyu toplama gibi iyileştirilmiş bir kaynaktan yeterli miktarda suya makul erişimi olan nüfus yüzdesini ifade etmektedir. İyileştirilmemiş kaynaklardan bazıları satıcılar, su tankları ve korumasız kuyulardır. Makul erişim bir kişinin yaşadığı yere 1 kilometre uzaklık içinde bir kaynaktan günde en az 20 litre su alabilmesi olarak tanımlanır.

İyileştirilmiş sıhhi tesisat(Ulaşabilen nüfusun

yüzdesi)

IMF, WEO, Konferans Kurulu, Dünya Bankası

2005-2010 (önceki sene)


İyileştirilmiş sıhhi tesisata erişim, insan, hayvan ve böceklerin dışkı ile temasını etkin bir şekilde önleyen kanalizasyon tesislerine yeterli erişimi olan nüfus yüzdesini ifade etmektedir. İyileştirilmiş tesisler basit ama korumalı sıhhi tesisattan uzak tuvaletlerden kanalizasyon bağlantılı tuvaletlere çeşitlilik gösterir. Etkili olabilmesi için tesisler doğru inşa edilmeli ve bakımı gerektiği gibi yapılmalıdır.

Cep telefonu penetrasyon oranı

(15 yaş üstü nüfusun yüzdesi olarak)

ITU 2012 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibi

Cep telefonu abonelikleri, kamuya açık telefon ağına erişim sağlayan, hücresel teknoloji kullanan kamusal cep telefonu hizmetine aboneliktir. Faturalı ve faturasız abonelikler dâhildir.

Resmi bir finans kuruluşunda

hesap sahibi olma (% 15+ yaş)

Dünya Bankası 2011 Üst sınır 100 olacak şekilde, olduğu gibi

Cevap veren kişiler içinden bir banka, kredi kuruluşu, başka bir finans kuruluşu (örn kooperatif, mikrofinans kuruluşu vb) veya (o ülkede varsa) postanede (tek başına veya ortak) hesabı olanların yüzdesini gösterir; kredi kartı olduğunu bildirenler de dahildir.

Tablo A1 – Veri Kaynağı ÖzetiVeri kaynakları aşağıda Tablo A1’de özetlenmektedir.


Küme Gösterge Kaynak Son Yıl İndeksleme Tipi Açıklama

Yönetim

İfade özgürlüğü& şeffaflık Dünya Bankası 2011

Üst sınır 100 olacak

şekilde, olduğu gibi

Bir ülkenin vatandaşlarının hükümetlerini seçmede ne derece katılımcı olduklarını ve o ülkedeki ifade özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü ve özgür basın algılarını yansıtır.

Yönetim etkinliği Dünya Bankası 2011



Kamu hizmetleri kalitesi, devlet hizmetleri kalitesi ve bunun siyasi baskılardan bağımsızlığı, politika yapma ve uygulama kalitesi ve hükümetin bu politikalara uyduğuna dair güven algılarını yansıtır.

Yolsuzlukla baş etme Dünya Bankası 2011



Büyük ve küçük yolsuzluklar dâhil bir kamu yetkisinin kişisel menfaatler için ne derece kullanıldığı ve devletin seçkinler ve kişisel menfaat sahipleri tarafından “ele geçirildiği” konusundaki algıları

İş yapma kolaylığı Dünya Bankası 2011



İş yapma kolaylığı, şirketlerle ilgili kanun, yönetmelik ve kurumların etki ve gücünü ölçer. Endeksin kendisi iş yönetmeliklerinin farklı boyutlarını ölçen 10 alt göstergenin bileşkesidir: İş kurma, inşaat izni alma, elektrik alma, yatırımcıları koruma, vergi ödeme, sınır ötesi ticaret, sözleşme yapmaya teşvik ve ihtilaf çözme. Endeks, gelişmiş ekonomilerdeki göstergelerin her biri üzerinde gözlenen en yüksek performansla ifade edilir,’ En İyi Uygulama ile Arasındaki Fark’ şeklinde ifade edilir. 0 en düşük performansı, 100 en iyi uygulamayı gösterecek şekilde 0-100 skalası üzerinde belirtilir. Örneğin 75 puan, gelişmekte olan bir pazarın bütün ekonomilerde ve bütün zamanlarda en iyi performanslardan yola çıkarak oluşturulan en iyi uygulamayla arasında yüzde 25 puan farkı olduğu anlamına gelir.

Küme Gösterge Kaynak Son Yıl İndeksleme tipi Açıklama

Fırsat Eşitliği:Cinsiyet

Ortaöğretimde Cinsiyet Paritesi (GER- genel

zorunlu eğitim )UNESCO 2012



Yaş dikkate alınmadan, bir ülkedeki ortaöğretime devam edenlerin sayısının, nüfusun yaş grubu olarak bu seviyedeki eğitime denk gelen toplam resmi rakama olan oranının yüzde cinsinden ifadesi.

Üçüncül Eğitimde Cinsiyet

Paritesi (GER- genel zorunlu eğitim )

UNESCO 2012



Yaş dikkate alınmadan, bir ülkedeki üçüncül eğitime devam edenlerin sayısının, nüfusun yaş grubu olarak bu seviyedeki eğitime denk gelen toplam resmi rakama olan oranının yüzde cinsinden ifadesi

İş gücüne katılım oranında

Cinsiyet ParitesiILO 2012



Kadınların iş gücüne katılım oranının, erkeklerin iş gücüne katılım oranına göre yüzdesi

Parlamentodaki kadınlar UN MDG 2012



Ulusal parlamentodaki kadınların yüzdesi

Resmi finansal kuruluşun

hesaplarındaki cinsiyetParitesi (%-15+ yaş)

Dünya Bankası 2012



Resmi bir finans kuruluşunda hesabı olan kadınların (%15+ yaş) resmi bir finans kuruluşunda hesabı olan (%15+yaş ) erkeklere göre yüzdesi

Tablo A1 – Veri Kaynağı Özeti (devamı)

Tablo A2: Cinsiyet Eşitliği Göstergesinin Alt Göstergeleri


Tablo B1: Kapsamlı Büyüme Endeksinin Kapsamı

Ek B: 60 Ülkenin Gelişmekte Olan Pazarlar Kapsamlı Büyüme Endeksi Evreni Aşağıda, Tablo B1’de KBE kapsamındaki gelişmekte olan 60 pazar görülmektedir.


Tablo C2’de Avrupa’daki gelişmekte olan 5 pazar için bileşen ve küme seviyesinde KBE puanları özetlenmektedir.

Tablo C1: Asya’da Bileşenler & Küme Puanları

Tablo C2: Avrupa’da Bileşenler & Küme Puanları

Ek C: Pazar ve Küme Seviyesinde Endeks PuanlarıTablo C1’de Asya’daki gelişmekte olan 14 pazar için bileşen ve küme seviyesinde KBE puanları özetlenmektedir.


Tablo C3: Latin Amerika ve Karayiplerde Bileşenler & Küme Puanları

Tablo C4: Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da Bileşenler & Küme Puanları

Tablo C3’te Latin Amerika ve Karayiplerdeki gelişmekte olan 12 pazar için bileşen ve küme seviyesinde KBE puanlarıözetlenmektedir.

Tablo C4’te Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki gelişmekte olan 7 pazar için bileşen ve küme seviyesinde KBE puanlarıözetlenmektedir.


Tablo C5: Sahraaltı Afrika’da Bileşenler & Küme Puanları

Tablo C5’te Sahraaltı Afrika’daki gelişmekte olan 22 pazar için bileşen ve küme seviyesinde KBE puanlarıözetlenmektedir.


Tablo C6: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Gelişmekte olan Pazarlar 2013 Yılı Sıralaması (1-29)

Tablo C6 ve C7’de gelişmekte olan 56 pazarın, dünya sıralamasına göre 2009-2013 yılları arasındaki KBE puanlarıözetlenmektedir.


Tablo C7: Kapsamlı Büyüme Endeksi – Gelişmekte olan Pazarlar 2013 Yılı Sıralaması (30-56)


Yazar HakkındaYuwa Hedrick-Wong, MasterCard Kapsamlı Büyüme Merkezi’nde Baş Ekonomist ve MasterCard’da Global Ekonomi Danışmanıdır. Ayrıca Kanada’da bulunan British Columbia Üniversitesi’nde HSBC Uluslararası İşletme Bölümü’nde misafir öğretim görevlisidir.

30’dan fazla ülkede çalışarak 25 yıllık deneyim kazanmış bir iktisatçıdır. Vancouver’da büyümüş bir Kanadalıdır ve son 20 yılını Avrupa’da, Sahraaltı Afrika’da ve Asya Pasifik’te çalışarak geçirmiştir. Asya Pasifik, Ortadoğu, Afrika ve Avrupa’da önde gelen çok uluslu şirketlere danışmanlık yapmıştır.

Trent Üniversitesi’nde felsefe, siyaset bilimi ve ekonomi eğitimi almış ve lisansüstü eğitimine ise British Columbia Üniversitesi’nde devam etmiştir. Doktorasını Simon Fraser Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Kanada’nın batı kıyısında Salt Spring Adası’nda eşi ve kedileriyle yaşamaktadır. Amatör olarak bahçecilik sanatıyla ilgilenmektedir.


www.mastercardcenter.org

mastercard gelişmekte olan pazarlar kapsamlı büyüme …...2013 sıralaması gelişmekte olan...

Documents