1

MARKETINGU NDËRKOMBËTARMARKETINGU NDËRKOMBËTAR 2 2 Niveli: MasterNiveli: Master

44

Prof. dr. Ali JakupiProf. dr. Ali Jakupi

UNIVERSITETI I PRISHTINËSPRISHTINË

2

DETERMINANTAT E MARKETINGUT DETERMINANTAT E MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR & VLERËSIMI I NDËRKOMBËTAR & VLERËSIMI I

MJEDISIT NDËRKOMBËTARMJEDISIT NDËRKOMBËTAR

NOCIONI I DETERMINANTAVE TË NOCIONI I DETERMINANTAVE TË MARKETINGUT NDËRKOMBËTARMARKETINGUT NDËRKOMBËTAR

Me determinanta përcaktohen strategjitë Me determinanta përcaktohen strategjitë e sjelljeve të ndërmarrjes dhe të e sjelljeve të ndërmarrjes dhe të marketingut ndërkombëtarmarketingut ndërkombëtar

Ndërmarrjet e orientuara për në tregjet e Ndërmarrjet e orientuara për në tregjet e huaja nuk kanë mundësi të zbatojnë huaja nuk kanë mundësi të zbatojnë modele universale, me të cilat lehtësohet modele universale, me të cilat lehtësohet dhe mundësohet penetrimi në tregjet e dhe mundësohet penetrimi në tregjet e huaja.huaja.

3

Determinantat e marketingut Determinantat e marketingut ndërkombëtar janë një lloj instrumenti ndërkombëtar janë një lloj instrumenti për t’i vlerësuar mundësitë e për t’i vlerësuar mundësitë e ndërmarrjes:ndërmarrjes: për bërje të ndryshimeve,për bërje të ndryshimeve, për adaptime siç imponon tregu.për adaptime siç imponon tregu.

Determinantat e marketingut Determinantat e marketingut ndërkombëtar janë të krijuara nga ndërkombëtar janë të krijuara nga interesat e vet firmave, për të qenë në interesat e vet firmave, për të qenë në gjendje që t’iu dalin zot kërkesave të gjendje që t’iu dalin zot kërkesave të konsumatorëve nëpër tregjet e huaja.konsumatorëve nëpër tregjet e huaja.

4

DETERMINANTAT E MARKETINGUT DETERMINANTAT E MARKETINGUT NDËRKOMBËTARNDËRKOMBËTAR

NNdryshojnë, me qëllim që të jenë të dryshojnë, me qëllim që të jenë të adaptuara me situatat e krijuara;adaptuara me situatat e krijuara;

Determinanatat e marketingut Determinanatat e marketingut ndërkombëtar janë madhësi:ndërkombëtar janë madhësi: dinamike,dinamike, fleksibile.fleksibile.

Ndryshojnë dhe bëhen funksionale krahas Ndryshojnë dhe bëhen funksionale krahas ndryshimeve që ndodhin nëpër tregjet ndryshimeve që ndodhin nëpër tregjet përkatëse.përkatëse.

5

Ndjekja e ndryshimeve bëhet në saje të Ndjekja e ndryshimeve bëhet në saje të shkallës së lartë të fleksibilitetit që shkallës së lartë të fleksibilitetit që duhet ta kenë determinantat.duhet ta kenë determinantat.

Ndërmarrjet janë organizma që Ndërmarrjet janë organizma që veprojnë në ambient të caktuar,veprojnë në ambient të caktuar,

Janë të influencuara nga forca e Janë të influencuara nga forca e institucioneve dhe të faktorëve të institucioneve dhe të faktorëve të ndryshëm të mjedisitndryshëm të mjedisit

6

KLASIFIKIMI I DETERMINANTAVE KLASIFIKIMI I DETERMINANTAVE TË MARKETINGUT NDËRKOMBËTARTË MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR

Klasifikohen në dy grupe:Klasifikohen në dy grupe:1.1. Determinantat e përgjithshme,Determinantat e përgjithshme,2.2. Determinantat interne.Determinantat interne.

Përkundër klasifikimit, determinantat Përkundër klasifikimit, determinantat mund të kenë disa veçori të përbashkëta:mund të kenë disa veçori të përbashkëta:

Në funksionim, si dhe në ndërtimin dhe Në funksionim, si dhe në ndërtimin dhe definimin e sjelljeve strategjike.definimin e sjelljeve strategjike.

Vështrohen ndaras, veç e veç, me qëllim Vështrohen ndaras, veç e veç, me qëllim të shkoqitjes të specifikave dhe të të shkoqitjes të specifikave dhe të strukturave që i kanë.strukturave që i kanë.

7

DETERMINANTAT DETERMINANTAT E PËRGJITHSHME NË MNE PËRGJITHSHME NË MN

Në këtë grup bëjnë pjesë:Në këtë grup bëjnë pjesë:1.1. Struktura ekonomiko-shoqërore dhe Struktura ekonomiko-shoqërore dhe

kushtet ekonomike në vendin e vet;kushtet ekonomike në vendin e vet;2.2. Karakteri i degës dhe i veprimtarisë Karakteri i degës dhe i veprimtarisë

industriale ku bënë pjesë ndërmarrja,industriale ku bënë pjesë ndërmarrja,3.3. Karakteri i ndërmarrjes që ka të bëjë Karakteri i ndërmarrjes që ka të bëjë

me grupin konkurrues dhe strategjik me grupin konkurrues dhe strategjik në kuadrin e degës industriale në kuadrin e degës industriale përkatësepërkatëse

8

DETERMINANTA E STRUKTURËS DETERMINANTA E STRUKTURËS EKONOMIKO-SHOQËROREEKONOMIKO-SHOQËRORE

Ndërmarrja me rastin e inkorporimit në Ndërmarrja me rastin e inkorporimit në rrjedhat e bashkëpunimit jashtë kufijve të rrjedhat e bashkëpunimit jashtë kufijve të vendit të vet, e ndan fatin me mjediset e vendit të vet, e ndan fatin me mjediset e huaja, ku vepron dhe funksionon.huaja, ku vepron dhe funksionon.

Detereminantat e sjelljeve strategjike të Detereminantat e sjelljeve strategjike të ndërmarrjes në marketingun ndërkombëtar ndërmarrjes në marketingun ndërkombëtar në masë të madhe janë të ndërlidhura me:në masë të madhe janë të ndërlidhura me: nivelin e zhvillimit ekonomik,nivelin e zhvillimit ekonomik, zhvillimin e mekanizmave të tregut,zhvillimin e mekanizmave të tregut, raportin e shtetit me subjektet ekonomike, raportin e shtetit me subjektet ekonomike, orientimin në përgjithësi të zhvillimit orientimin në përgjithësi të zhvillimit

ekonomik dhe teknologjisë së shtetit amë. ekonomik dhe teknologjisë së shtetit amë.

9

Lidhur me raportin e zhvillimit ekonomik Lidhur me raportin e zhvillimit ekonomik dhe të marketingut, merren parasysh dhe të marketingut, merren parasysh disa elemente kauzale, përmbajtësore disa elemente kauzale, përmbajtësore dhe të arriturave në fushat e caktuara.dhe të arriturave në fushat e caktuara.

Elementet kauzale mund të rradhitën në Elementet kauzale mund të rradhitën në këtë mënyrë:këtë mënyrë: shkaqet dhe pasojat (shtetet e shkaqet dhe pasojat (shtetet e

zhvilluara dhe të pazhvilluara)zhvilluara dhe të pazhvilluara) teknologjia dhe marketingu,teknologjia dhe marketingu, koncepti dhe strategjitë e marketingut koncepti dhe strategjitë e marketingut

që mund të zbatohen.që mund të zbatohen.

10

NË KËRKIMET E RAPORTEVENË KËRKIMET E RAPORTEVE në mes në mes kaheve të industrializimit në përmasa kaheve të industrializimit në përmasa botërore dhe të marketingut (sipas Bartels), botërore dhe të marketingut (sipas Bartels), identifikohen pesë grupe të vendeve:identifikohen pesë grupe të vendeve:

1.1. Shtetet e zhvilluara industrialisht të Shtetet e zhvilluara industrialisht të Perëndimit,Perëndimit,

2.2. Japonia në cilësinë e “instantit” industrial,Japonia në cilësinë e “instantit” industrial,3.3. Shtetet e reja industriale,Shtetet e reja industriale,4.4. Grupi i shteteve mestaraisht të zhvilluara,Grupi i shteteve mestaraisht të zhvilluara,5.5. Shtetet e pazhvilluara.Shtetet e pazhvilluara.

11

DETERMINANTAT E KARAKTERISTIKAVE DETERMINANTAT E KARAKTERISTIKAVE TË DEGËS INDUSTRIALETË DEGËS INDUSTRIALE

Në përcaktimin e konkurrencës, të strategjive të Në përcaktimin e konkurrencës, të strategjive të konkurrencës, ndërmarrja duhet të ketë të qartë konkurrencës, ndërmarrja duhet të ketë të qartë karakterin dhe tendencat e zhvillimit të degës karakterin dhe tendencat e zhvillimit të degës industriale, në të cilën bënë pjesë.industriale, në të cilën bënë pjesë.

Ndërmarrjet që i përkasin degës industriale, Ndërmarrjet që i përkasin degës industriale, duhet përcaktuar karakterin e tyre në aspektin duhet përcaktuar karakterin e tyre në aspektin nacional dhe në atë internacional.nacional dhe në atë internacional.

Ndryshimi i karakterit të degës industriale në Ndryshimi i karakterit të degës industriale në drejtim të shtimit të internacionalizimit, drejtim të shtimit të internacionalizimit, imponon nevojen për hulumtime të nevojshme imponon nevojen për hulumtime të nevojshme rreth ndryshimeve të strategjive të rreth ndryshimeve të strategjive të ndërmarrjeve.ndërmarrjeve.

12

Identifikimi i pozicionimit konkurrues Identifikimi i pozicionimit konkurrues fillestar në varshmëri nga karakteri i degësfillestar në varshmëri nga karakteri i degës

Ndërmarrja Ndërmarrja Dega EkonomikeDega Ekonomike

Me karakter nacional Me karakter nacional Me karakter Me karakter ndërkombëtar ndërkombëtar

Me përmasa Me përmasa kombëtare kombëtare (lokale) (lokale)

1. anonomiteti 1. anonomiteti komparativ i komparativ i konkurrencës konkurrencës

3. konkurrenca 3. konkurrenca inferiore inferiore ndërkombëtare ndërkombëtare

Me përmasa Me përmasa ndërkombëtndërkombëtare are

2. Konkurrenca 2. Konkurrenca komparative e komparative e njohur njohur

4. Aftësia e 4. Aftësia e konkurrencës konkurrencës ndërkombëtare ndërkombëtare

13

DETERMINANTAT E KARAKTERIT DETERMINANTAT E KARAKTERIT TË NDËRMARRJESTË NDËRMARRJES

Ndërmarrja është determinantë e përgjitshme Ndërmarrja është determinantë e përgjitshme e sjelljes së strategjisë në marketingun e sjelljes së strategjisë në marketingun ndërkombëtar.ndërkombëtar.

Tregu është vendimtar në klasifikimin e Tregu është vendimtar në klasifikimin e ndërmarrjevendërmarrjeve

Varësisht nga llojet e ndërmarrjeve bëhen Varësisht nga llojet e ndërmarrjeve bëhen përcaktimet, analizat, për t’i vënë në spikamë përcaktimet, analizat, për t’i vënë në spikamë mundësitë për penetrime në tregje të huaja.mundësitë për penetrime në tregje të huaja.

Të ndërmarrjet ndërkombëtare, tregu vendor Të ndërmarrjet ndërkombëtare, tregu vendor për to është prioritar, ndonëse lidhjet dhe për to është prioritar, ndonëse lidhjet dhe bashkëpunimet krijohen edhe me tregje të bashkëpunimet krijohen edhe me tregje të tjera, të cilat nganjëherë mund të quhen tjera, të cilat nganjëherë mund të quhen tregje “satelite”.tregje “satelite”.

14

Në rast kur ndërmarrja tregun vendor e ka njërin Në rast kur ndërmarrja tregun vendor e ka njërin nga tregjet e mëdha, kundrejt tregjeve të huaja, nga tregjet e mëdha, kundrejt tregjeve të huaja, por që bashkëpunon edhe me tregje edhe më të por që bashkëpunon edhe me tregje edhe më të vogla, është fjala për ndërmarrjet e karakterit vogla, është fjala për ndërmarrjet e karakterit multinacional.multinacional.

Ndërmarrjet globale mbështetjen e kanë në tregun Ndërmarrjet globale mbështetjen e kanë në tregun botëror, ku bënë pjesë si njësi gjeografike edhe botëror, ku bënë pjesë si njësi gjeografike edhe tregu vendor.tregu vendor.

Varësisht nga llojet dhe strategjitë e ndërmarrjeve Varësisht nga llojet dhe strategjitë e ndërmarrjeve ndërtohen edhe determinantat përkatëse, të cilat ndërtohen edhe determinantat përkatëse, të cilat përcaktojnë strategjitë deri tek arritja e përcaktojnë strategjitë deri tek arritja e objektivave të planifikuara dhe të parashikuara.objektivave të planifikuara dhe të parashikuara.

Mundësia e brendshme e ndërmarrjes është Mundësia e brendshme e ndërmarrjes është determinantë që reflektohet në synimet për të determinantë që reflektohet në synimet për të penetruar në suaza të gjera, me pjesëmarrje të penetruar në suaza të gjera, me pjesëmarrje të investimeve në degën në të cilën i ushtrojnë investimeve në degën në të cilën i ushtrojnë veprimtaritë.veprimtaritë.

15

DETERMINANTAT INTERNE NË DETERMINANTAT INTERNE NË MARKETINGUN NDËRKOMBËTARMARKETINGUN NDËRKOMBËTAR

Në ekonomitë e zhvilluara ndërmarrjet iu japin Në ekonomitë e zhvilluara ndërmarrjet iu japin rëndësi të duhur determinantave interne.rëndësi të duhur determinantave interne.

Shteti ligjor me dispozitat ligjore i sanksionon Shteti ligjor me dispozitat ligjore i sanksionon të gjitha fushat, duke përfshirë edhe biznesin të gjitha fushat, duke përfshirë edhe biznesin në relacione ndërkombëtare, në veçanti në relacione ndërkombëtare, në veçanti eksportet.eksportet.

Shteti i ka të rregulluara mekanizmat vepruese Shteti i ka të rregulluara mekanizmat vepruese dhe nuk ka nevojë të përzihet në transakcione dhe nuk ka nevojë të përzihet në transakcione dhe në bashkëveprime.dhe në bashkëveprime.

Në vendet e pazhvilluara, situata qëndron Në vendet e pazhvilluara, situata qëndron ndryshe: sikur shteti e ka për obligim që të ndryshe: sikur shteti e ka për obligim që të gjejë modele dhe metoda për nxitjen dhe gjejë modele dhe metoda për nxitjen dhe stimulimin e eksporteve.stimulimin e eksporteve.

16

LLOJET E DETERMINANTAVE INTERNELLOJET E DETERMINANTAVE INTERNE

Determinantat interne të sjelljeve Determinantat interne të sjelljeve strategjike klasifikohen në dy grupe:strategjike klasifikohen në dy grupe: në përcaktuese dhe,në përcaktuese dhe, intervenuese.intervenuese.

17

DETERMINANTAT PËRCAKTUESE:DETERMINANTAT PËRCAKTUESE: kanë veprim afatgjatë,kanë veprim afatgjatë,

kanë ndikim të drejtpërdrejt në variablet kanë ndikim të drejtpërdrejt në variablet intervenuese, intervenuese,

nuk janë me shkallë të lartë të fleksibilitetit,nuk janë me shkallë të lartë të fleksibilitetit, nuk kanë përshtatshmëri të shquar.nuk kanë përshtatshmëri të shquar.

Në determinantat e karakterit përcaktues Në determinantat e karakterit përcaktues bëjnë pjesë:bëjnë pjesë:1.1. PëPërrparësia e diferencuar e ndërmarrjes,parësia e diferencuar e ndërmarrjes,2.2. motivet ndërkombëtare të biznesit,motivet ndërkombëtare të biznesit,3.3. orientimi kah tregu ndërkombëtarorientimi kah tregu ndërkombëtar

18

DETERMINANTAT INTERVENUESEDETERMINANTAT INTERVENUESE

gjenden nën mbikëqyrjen dhe kontrollin më gjenden nën mbikëqyrjen dhe kontrollin më të madh të të ndërmarrjes.të madh të të ndërmarrjes.

Brenda afateve të shkurtra kohore mund të Brenda afateve të shkurtra kohore mund të bëhen të përshtatshme.bëhen të përshtatshme.

Janë dinamike dhe mund të mbajnë Janë dinamike dhe mund të mbajnë pozicionime të volitshme në tyregjet e pozicionime të volitshme në tyregjet e huaja.huaja.

Në determinantat e karakterit intervenues Në determinantat e karakterit intervenues mund të radhitën:mund të radhitën:

1.1. Gatishmëria për investime,Gatishmëria për investime,2.2. rëndësia e punës konkrete,,rëndësia e punës konkrete,,3.3. përvoja vetjake dhe e huaj.përvoja vetjake dhe e huaj.

19

VLERËSIMI I MJEDISIT NDËRKOMBËTARVLERËSIMI I MJEDISIT NDËRKOMBËTAR Vlerësimi i mjedisit ndërkombëtar duhet të Vlerësimi i mjedisit ndërkombëtar duhet të

bëhet në kohë optimale, duke përfshirë edhe bëhet në kohë optimale, duke përfshirë edhe elemente hapësinore.elemente hapësinore.

Mjediset janë të shumta dhe territorialisht Mjediset janë të shumta dhe territorialisht shtrihen në përmasa të diversifikuara.shtrihen në përmasa të diversifikuara.

Për këtë arsye përmbajnë specifika nga më të Për këtë arsye përmbajnë specifika nga më të ndryshmet.ndryshmet.

Vlerësimi i mjedisit bëhet me metoda:Vlerësimi i mjedisit bëhet me metoda: tradicionale dhe,tradicionale dhe, të veçuara.të veçuara.

Metodat tradicionale bazohen në kërkimet Metodat tradicionale bazohen në kërkimet primare dhe paraqesin bazamentin kërkimor për primare dhe paraqesin bazamentin kërkimor për mjedisin dhe marketingun ndërkombëtar.mjedisin dhe marketingun ndërkombëtar.

20

METODAT E VEÇUARA (janë formësuar METODAT E VEÇUARA (janë formësuar kryesisht në praktikën amerikane), kryesisht në praktikën amerikane), ndahen në këto lloje:ndahen në këto lloje: metoda e kërkimeve të detajizuara,metoda e kërkimeve të detajizuara, metoda e protokollit,metoda e protokollit, metoda e teknikës së projeksionit,metoda e teknikës së projeksionit, metoda e intervistimit të thellë.metoda e intervistimit të thellë.

21

RËNDËSIA E PËRDORIMIT RËNDËSIA E PËRDORIMIT TË TË TË DHËNAVETË DHËNAVE

Sekondare dhe,Sekondare dhe, PrimarePrimare

22

PËRPARËSITË DHE PROBLEMET PËRPARËSITË DHE PROBLEMET E KËRKIMEVE KOMPARATIVE E KËRKIMEVE KOMPARATIVE

NDËRKOMBËTARENDËRKOMBËTARE Kërkimet komparative në mes shteteve të Kërkimet komparative në mes shteteve të

ndryshme prodhojnë përparësi,ndryshme prodhojnë përparësi, Por edhe ndeshen në shumë probleme.Por edhe ndeshen në shumë probleme. Problemet paraqiten edhe për shkak të Problemet paraqiten edhe për shkak të

gabimeve në aktivitetet kërkimore. gabimeve në aktivitetet kërkimore. Gabimet mund të jenë:Gabimet mund të jenë:

gabime të verifikuara,gabime të verifikuara, gabime instrumentale,gabime instrumentale, gabime në burimet e informacioneve,gabime në burimet e informacioneve, gabime në selekcionime,gabime në selekcionime, gabime në kuotat e përgjigjeve,gabime në kuotat e përgjigjeve, gabime me rastin e provave.gabime me rastin e provave.

23

SISTEMI I INFORMACIONEVE NË SISTEMI I INFORMACIONEVE NË MARKETINGUN NDËRKOMBËTARMARKETINGUN NDËRKOMBËTAR

Sistemi i informacioneve të marketingut Sistemi i informacioneve të marketingut ndërkombëtar është tërësi e prëbërë nga ndërkombëtar është tërësi e prëbërë nga elemente dhe aktivitete, me të cilat bëhet elemente dhe aktivitete, me të cilat bëhet identifikimi, grumbullimi, përpunimi dhe identifikimi, grumbullimi, përpunimi dhe plasimi i informacioneve.plasimi i informacioneve.

Në SIMMN janë të pranishme tri komponente:Në SIMMN janë të pranishme tri komponente:1.1. të dhëna të natyrës makroekonomike,të dhëna të natyrës makroekonomike,2.2. informacionet për tregjet e produkteve dhe informacionet për tregjet e produkteve dhe

të shërbimeve,të shërbimeve,3.3. informacionet për shitje dhe aktivitete tjera informacionet për shitje dhe aktivitete tjera

të ndërmarrjes.të ndërmarrjes.

24

VEÇORITË E SIMMNVEÇORITË E SIMMN

Ndër veçoritë më të shquara dallohen:Ndër veçoritë më të shquara dallohen: koncepti,koncepti, struktura,struktura, funksionimi,funksionimi, komponentet,komponentet, zhvillimi,zhvillimi, organizimi dhe,organizimi dhe, kontrolli.kontrolli.

25

ROLI I INFORMACIONEVE NË MARRJEN ROLI I INFORMACIONEVE NË MARRJEN E VENDIMEVE DHE KYÇJEN E VENDIMEVE DHE KYÇJEN

NË RRJEDHAT NDËRKOMBËTARENË RRJEDHAT NDËRKOMBËTARE Roli dhe rëndësia përkufizohet në katër tërësi:Roli dhe rëndësia përkufizohet në katër tërësi:

1.1. të pasqyra e mundësisë për përhapjen e të pasqyra e mundësisë për përhapjen e marketmarketiingut ndërkombëtar,ngut ndërkombëtar,

2.2. të pasqyra e paraqitjes nëpër vende të ndryshme,të pasqyra e paraqitjes nëpër vende të ndryshme,3.3. pasqyrimi detajistik i mjediseve dhe i programeve pasqyrimi detajistik i mjediseve dhe i programeve

të ndryshme,të ndryshme,4.4. të bashkimi i strategjive nëpër vende dhe tregje të bashkimi i strategjive nëpër vende dhe tregje

të produkteve, që të arrihet rialokacion më i mirë të produkteve, që të arrihet rialokacion më i mirë i rezervave të ndërmarrjet ndërkombëtare, ose i rezervave të ndërmarrjet ndërkombëtare, ose efikasitet më i mirë i biznesit ndërkombëtar.efikasitet më i mirë i biznesit ndërkombëtar.

26

KOMENTEKOMENTE

PYETJEPYETJE

PËRGJIGJEPËRGJIGJE

27

EKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVEEKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVE Investimet në botën e jashtme janë Investimet në botën e jashtme janë

fushëveprimtari komplekse, me fushëveprimtari komplekse, me karakter interdisiplinar, ku më së karakter interdisiplinar, ku më së shumti dallohet inxhinieringu.shumti dallohet inxhinieringu.

Inxhinieringu që ka të bëjë me Inxhinieringu që ka të bëjë me investimet, është aktivitet i investimet, është aktivitet i karakterit intelektual, për t’i karakterit intelektual, për t’i zvogëluar dje zmbrapsur zvogëluar dje zmbrapsur vështirësitë lidhur me realizimin e vështirësitë lidhur me realizimin e investimeve.investimeve.

28

Llojet më të rëndësishme të inxhinieringut Llojet më të rëndësishme të inxhinieringut janë:janë: inxhinieringu kërkimor,inxhinieringu kërkimor, inxhinieringu procesor,inxhinieringu procesor, inxhinieringu projektues,inxhinieringu projektues, inxhinieringu organizativ,inxhinieringu organizativ, inxhieringu kompleks,inxhieringu kompleks, inxhinieringu ndërtimor,inxhinieringu ndërtimor, inxhinieringu sistemor,inxhinieringu sistemor, inxhinieringu eksportues,inxhinieringu eksportues, inxhinieringu importues.inxhinieringu importues.

29

INXHINIERINGU KËRKIMOR është koncept INXHINIERINGU KËRKIMOR është koncept parësor, ngase përfshin aktivitetet në të parësor, ngase përfshin aktivitetet në të gjitha shkallët e objektit investiv. gjitha shkallët e objektit investiv.

INXHINIERINGU PROCESOR është forma INXHINIERINGU PROCESOR është forma më e lartë e ekzekutimit të marketingut më e lartë e ekzekutimit të marketingut dhe është i lidhur me të gjitha nivelet e dhe është i lidhur me të gjitha nivelet e aktiviteteve në objektet investive.aktiviteteve në objektet investive.

INXHINIERINGU PROJEKTUES është i INXHINIERINGU PROJEKTUES është i kufizuar në aktivitetet profesionale kufizuar në aktivitetet profesionale intelektuale vetëm në fazat e projektimit intelektuale vetëm në fazat e projektimit të objekteve.të objekteve.

INXHINIERINGU ORGANIZATIV është i INXHINIERINGU ORGANIZATIV është i përfshirë në të gjitha fazat e punëve të përfshirë në të gjitha fazat e punëve të inxhinieringut, por edhe në të gjitha llojet inxhinieringut, por edhe në të gjitha llojet e inxhinieringut, ngase paraqet një prej e inxhinieringut, ngase paraqet një prej aktiviteteve thelbore të manaxhimit.aktiviteteve thelbore të manaxhimit.

30

INXHINIERINGU KOMPLEKS është nivel i lartë INXHINIERINGU KOMPLEKS është nivel i lartë me aktivitete dhe ndërlikueshmëri të me aktivitete dhe ndërlikueshmëri të ndërlidhura.ndërlidhura.

INXHINIERINGU NDËRTIMOR përkufizohet në INXHINIERINGU NDËRTIMOR përkufizohet në realizimin e objekteve ndërtimore, me të gjitha realizimin e objekteve ndërtimore, me të gjitha fazat: projektuese, operative ndërtimore, deri fazat: projektuese, operative ndërtimore, deri në “çelësin në dorë” të objekteve.në “çelësin në dorë” të objekteve.

INXHINIERINGU SISTEMOR përbëhet nga INXHINIERINGU SISTEMOR përbëhet nga pjesët më të vogla të punëve dhe të pjesët më të vogla të punëve dhe të aktiviteteve, të cilat e përbëjnë sistemin e tërë.aktiviteteve, të cilat e përbëjnë sistemin e tërë.

INXHINIERINGU EKSPORTUES i vënë në INXHINIERINGU EKSPORTUES i vënë në spikamë aktivitetet që kanë të bëjnë me spikamë aktivitetet që kanë të bëjnë me eskportet.eskportet.

INXHINIERINGU IMPORTUES është i kyçur në INXHINIERINGU IMPORTUES është i kyçur në realizimin e punëve të importit në të gjitha realizimin e punëve të importit në të gjitha fazat.fazat.

31

EKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVEEKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVE

Objektet investive janë objekte, kapaciteObjektet investive janë objekte, kapacitete te industriale, sisteme të veçanta, që industriale, sisteme të veçanta, që përbëhen nga nënsistemet.përbëhen nga nënsistemet.

Objektet investive janë sinonim i sistemeve.Objektet investive janë sinonim i sistemeve. Ndërkaq, komponentat e objekteve janë Ndërkaq, komponentat e objekteve janë

nënsisteme.nënsisteme. Objektet investive (sistemet) dhe Objektet investive (sistemet) dhe

komponentat e objekteve (nënsisteme) janë komponentat e objekteve (nënsisteme) janë produkte, të cilat i blejnë ndërmarrjet.produkte, të cilat i blejnë ndërmarrjet.

Është fjala për marketingun mesorganizativ, Është fjala për marketingun mesorganizativ, prodhues dhe riprodhues, e jo për prodhues dhe riprodhues, e jo për marketing të konsumit të gjerë.marketing të konsumit të gjerë.

32

Ndërtimi i objekteve industriale, përkatësuisht i Ndërtimi i objekteve industriale, përkatësuisht i objekteve investive nuk mund të ekzekutohet objekteve investive nuk mund të ekzekutohet nga firmat që nuk kanë pervojë, njohuri dhe nga firmat që nuk kanë pervojë, njohuri dhe potenciale të nevojshme.potenciale të nevojshme.

Me eksportin e objekteve investive nënkuptohet Me eksportin e objekteve investive nënkuptohet realizimi investiv në mjediset e jashtme.realizimi investiv në mjediset e jashtme.

Në mjediset e pazhvilluara dhe në zhvillim Në mjediset e pazhvilluara dhe në zhvillim pjesë përbërëse e ofertës janë edhe shërbimet pjesë përbërëse e ofertës janë edhe shërbimet plotësuese.plotësuese.

Në shërbimet shtesë bëjnë pjesë:Në shërbimet shtesë bëjnë pjesë: mirëmbajtja, mirëmbajtja, dërgesa e pjesëve të ndërrimit,dërgesa e pjesëve të ndërrimit, aftësimi i punëtorëve,aftësimi i punëtorëve, ndihma financiare, ndihma financiare, punët kompenzuese.punët kompenzuese.

33

PJESËMARRËSIT NË PUNËT PJESËMARRËSIT NË PUNËT E SISTEMEVEE SISTEMEVE

Punët e sistemeve janë punë tipike Punët e sistemeve janë punë tipike mesorganizative të nivelit të lartë. Është mesorganizative të nivelit të lartë. Është fjala për mjetet investive heterogjene, që fjala për mjetet investive heterogjene, që të gjitha së bashku përbëjnë sistemin e të gjitha së bashku përbëjnë sistemin e marketingut.marketingut.

Pjesëmarrësit e tregut në punët e Pjesëmarrësit e tregut në punët e sistemeve janë:sistemeve janë: kërkesa për sisteme dhe për komponenta kërkesa për sisteme dhe për komponenta

të sistemeve,të sistemeve, ofertuesit e komponentave,ofertuesit e komponentave, ofertuesit e sistemeve,ofertuesit e sistemeve, inxhinierët këshilldhënës,inxhinierët këshilldhënës, organizatat shtetërore.organizatat shtetërore.

34

Kërkesa e sistemeve dhe e komponentave Kërkesa e sistemeve dhe e komponentave të sistemeve, paraqitet tek investitori.të sistemeve, paraqitet tek investitori.

Ofertuesit e komponentave janë Ofertuesit e komponentave janë ndërmarrjet që ofrojnë ndonjë nënsistem.ndërmarrjet që ofrojnë ndonjë nënsistem.

Ofertuesit e sistemeve e ofrojnë sistemin Ofertuesit e sistemeve e ofrojnë sistemin që ka të bëjë me shumë komponenta që ka të bëjë me shumë komponenta (mund të jetë edhe oferta kooperuese).(mund të jetë edhe oferta kooperuese).

Inxhinierët këshilldhënës kanë rol të Inxhinierët këshilldhënës kanë rol të veçantë në stemin dhe në procesin e veçantë në stemin dhe në procesin e marketingut.marketingut.

Organet shtetërore ndikojnë në punën e Organet shtetërore ndikojnë në punën e sistemit, në zgjedhjen e partnerëve sistemit, në zgjedhjen e partnerëve kooperues e tjerë.kooperues e tjerë.

35

KONSALTINGU (INXHINIERINGU KONSALTINGU (INXHINIERINGU KËSHILLDHËNËS)KËSHILLDHËNËS)

Konsaltingun e organizon firma Konsaltingun e organizon firma këshillëdhënëse. Konsaltingu gjen zbatim të këshillëdhënëse. Konsaltingu gjen zbatim të gjërat me vlerë, në vendimmarrjet komplekse gjërat me vlerë, në vendimmarrjet komplekse dhe të ndërlikuara.dhe të ndërlikuara.

Inkorporimi i inxhinieringut këshillëdhënës ka Inkorporimi i inxhinieringut këshillëdhënës ka rëndësi të veçantë, sepse mundëson konsalting rëndësi të veçantë, sepse mundëson konsalting të nevojshëm, dobiprurës dhe racional.të nevojshëm, dobiprurës dhe racional.

Punët e konsaltingut i kanë kostot e veta, që Punët e konsaltingut i kanë kostot e veta, që mund të përllogariten në mënyrë paushale, ose mund të përllogariten në mënyrë paushale, ose me përqindje sipas punëve të vlerësuara.me përqindje sipas punëve të vlerësuara.

36

OFERTA MULTIORGANIZATIVE OFERTA MULTIORGANIZATIVE (KOOPERUESE) E SISTEMIT(KOOPERUESE) E SISTEMIT

Me ofertën multiorganizative nënkuptohet përfshirja e Me ofertën multiorganizative nënkuptohet përfshirja e partnerëve të ndryshëm, që merren vesh për partnerëve të ndryshëm, që merren vesh për bashkëpunim dhe pjesëmarrje të përbashkët në bashkëpunim dhe pjesëmarrje të përbashkët në ekzekutimin e projekteve të ndryshme.ekzekutimin e projekteve të ndryshme.

Për secilin pjesëmarrës në ofertë vlen fakti se janë të Për secilin pjesëmarrës në ofertë vlen fakti se janë të lidhur për një organizatë të ofertës, që nuk është fjala lidhur për një organizatë të ofertës, që nuk është fjala për kooperim paralel, por janë kooperues lojalë.për kooperim paralel, por janë kooperues lojalë.

KONZORCIUMI është organizatë e përbashkët që KONZORCIUMI është organizatë e përbashkët që merret me ofertën dhe ekzekutimin e projektit të merret me ofertën dhe ekzekutimin e projektit të caktuar, ose me ekzukutimin e më shumë projekteve.caktuar, ose me ekzukutimin e më shumë projekteve.

Vendimi për hyrje në konzorcium duhet të jetë i Vendimi për hyrje në konzorcium duhet të jetë i motivuar në mënyrë adekuate, ndërsa anëtarët e motivuar në mënyrë adekuate, ndërsa anëtarët e zgjedhur të konzorciumit, duhet të jenë të suksesshëm.zgjedhur të konzorciumit, duhet të jenë të suksesshëm.

37

HARTIMI I OFERTËSHARTIMI I OFERTËS

Hartimi i ofertës për plasmanin e Hartimi i ofertës për plasmanin e komponentave të sistemit është proces komponentave të sistemit është proces i veçantë.i veçantë.

Hartimi i ofertave mbështetjen e ka në:Hartimi i ofertave mbështetjen e ka në: aspektin teknik,aspektin teknik, aspektin komercial,aspektin komercial, aspektin financiar.aspektin financiar.

38

Aspekti teknik i ofertës përfshin elementet Aspekti teknik i ofertës përfshin elementet tekniko-teknologjike të niveleve të duhura. tekniko-teknologjike të niveleve të duhura. Përmbajtja minimale e ofertës teknike të Përmbajtja minimale e ofertës teknike të ndërmarrjes përfshinë:ndërmarrjes përfshinë: parametrat e paraparë të objekteve dhe të parametrat e paraparë të objekteve dhe të

komponentave të tij,komponentave të tij, vlerat ekzistuese të cilat nuk janë përfshirë vlerat ekzistuese të cilat nuk janë përfshirë

në garancion, ndërsa janë të rëndësishme në garancion, ndërsa janë të rëndësishme për blerësin,për blerësin,

arsyetimi i devijimeve të kërkesave të arsyetimi i devijimeve të kërkesave të blerësve,blerësve,

vërjejtjet lidhur me punën në objektvërjejtjet lidhur me punën në objekt Aspekti komercial i ofertës përfshin kalkulimin Aspekti komercial i ofertës përfshin kalkulimin

e shpenzimeve komerciale, si dhe prognozat e e shpenzimeve komerciale, si dhe prognozat e ofertave të hartuara. ofertave të hartuara.

Me rëndësi të veçantë është përcaktimi i Me rëndësi të veçantë është përcaktimi i çmimit të sistemit dhe të komponentave që e çmimit të sistemit dhe të komponentave që e përbëjnë sistemin.përbëjnë sistemin.

39

Për kalkulimin e çmimit të sistemit të të Për kalkulimin e çmimit të sistemit të të komponentave përdoren metoda të ndryshme:komponentave përdoren metoda të ndryshme:1.1. metoda e formësimit të orientimeve për përdorimin metoda e formësimit të orientimeve për përdorimin

e të dhënave mbi sasinë e specifikuar dhe,e të dhënave mbi sasinë e specifikuar dhe,2.2. metoda e verifikimit të çmimit në bazë të çmimit të metoda e verifikimit të çmimit në bazë të çmimit të

verifikuar.verifikuar. Metoda orientuese caktohet në tri mënyra:Metoda orientuese caktohet në tri mënyra:

metoda modifikuese (mundëson vlerësimin e metoda modifikuese (mundëson vlerësimin e shpenzimeve të gjithmbarshme të projektit),shpenzimeve të gjithmbarshme të projektit),

metoda e shpenzimeve të veçanta (mbështetet në metoda e shpenzimeve të veçanta (mbështetet në bazën e njësive themelore të investimeve, si dhe bazën e njësive themelore të investimeve, si dhe në kapacitetet e instaluara);në kapacitetet e instaluara);

metoda e madhësive ndikuese (përbëhet nga metoda e madhësive ndikuese (përbëhet nga qasjet e ndara në tri shkallë: analiza e madhësive qasjet e ndara në tri shkallë: analiza e madhësive potenciale ndikuese në shpenzimet e ekzekutimit; potenciale ndikuese në shpenzimet e ekzekutimit; verifikimi i lidhjeve në mes variablave të pavarura verifikimi i lidhjeve në mes variablave të pavarura me madhësitë e shpenzimeve).me madhësitë e shpenzimeve).

40

ASPEKTI FINANCIAR I OFERTËSASPEKTI FINANCIAR I OFERTËS Parametri financiar i ofertës trajtohet si Parametri financiar i ofertës trajtohet si

faktor kyç i konkurrencës në fushën e faktor kyç i konkurrencës në fushën e plasmanit të sistemit dhe të komponentave.plasmanit të sistemit dhe të komponentave.

Kreditë komerciale dhe financiare janë Kreditë komerciale dhe financiare janë elemente të rëndësishme në mes të elemente të rëndësishme në mes të ofertuesve të pajisjeve investive ofertuesve të pajisjeve investive ndërkombëtare dhe inputeve tjera investive.ndërkombëtare dhe inputeve tjera investive.

Konstruksioni financiar është i llojllojshëm. Konstruksioni financiar është i llojllojshëm. Secili ofertues kamator duhet të jetë më i Secili ofertues kamator duhet të jetë më i volitshëmvolitshëm

Të gjithë ofertuesit së bashku, me zgjedhjet Të gjithë ofertuesit së bashku, me zgjedhjet e tyre financiare, paraqesin miksin e punëve e tyre financiare, paraqesin miksin e punëve financiare.financiare.

41

Të financimet e mëdha hyjnë Të financimet e mëdha hyjnë konzorciumet bankare kombëtare dhe konzorciumet bankare kombëtare dhe ndërkombëtare, ku secili pjesëmarrës ndërkombëtare, ku secili pjesëmarrës në ofertë e bënë konstruksionin në ofertë e bënë konstruksionin financiar të nënsistemeve. Norma financiar të nënsistemeve. Norma kamatore mund të jetë fikse ose e kamatore mund të jetë fikse ose e ndryshueshme. Afati i kthimit të kredisë ndryshueshme. Afati i kthimit të kredisë mund t’i përgjigjet mundësive të mund t’i përgjigjet mundësive të blerësve e tjerë.blerësve e tjerë.

Me planin terminor, që ka kuptim të Me planin terminor, që ka kuptim të gjerë, përcaktohet saktësisht momenti gjerë, përcaktohet saktësisht momenti kur objekti do të lëshohet në punëkur objekti do të lëshohet në punë

Përgatitja e mirë e ofertës është një Përgatitja e mirë e ofertës është një shkallë e siguruar e suksesit.shkallë e siguruar e suksesit.

42

VEPRIMTARIA E PASSHITJES VEPRIMTARIA E PASSHITJES (EKSPORTIT) TË SISTEMEVE(EKSPORTIT) TË SISTEMEVE

Përbëhet mga politikat akvizicionale dhe të Përbëhet mga politikat akvizicionale dhe të ndërlidhjeve kooperuese pas shitjes.ndërlidhjeve kooperuese pas shitjes.

PolPoliitika akvizicionale e pas shitjes mbështetet në tika akvizicionale e pas shitjes mbështetet në referencat, të cilat janë hartuar në mënyrë referencat, të cilat janë hartuar në mënyrë individuale, kooperuese dhe si të tilla e shtojnë individuale, kooperuese dhe si të tilla e shtojnë prestigjin, pjekurinë teknike të eksportit të sistemeve.prestigjin, pjekurinë teknike të eksportit të sistemeve.

Ndërlikueshmëria kooperuese pas shitjes, Ndërlikueshmëria kooperuese pas shitjes, përkatësisht të eksportimit të sistemeve, mundëson përkatësisht të eksportimit të sistemeve, mundëson arritjen e bashkëpunimeve nëpërmjet koalicioneve të arritjen e bashkëpunimeve nëpërmjet koalicioneve të caktuara.caktuara.

Në saje të këtyre bashkëpunimeve, ekzistojnë Në saje të këtyre bashkëpunimeve, ekzistojnë mundësitë e përbashkëta për kooperim të përbashkët, mundësitë e përbashkëta për kooperim të përbashkët, për realizimin e porosisë. Lidhshmëria bëhet në për realizimin e porosisë. Lidhshmëria bëhet në projekte investive.projekte investive.

43

HYRJA NË TREGUN E HUAJ PA INVESTIMIN HYRJA NË TREGUN E HUAJ PA INVESTIMIN OSE ME INVESTIMIN E KAPITALITOSE ME INVESTIMIN E KAPITALIT

Eksportet dhe importet janë format fillestare të Eksportet dhe importet janë format fillestare të bashkëpunimit me botën e jashtme.bashkëpunimit me botën e jashtme.

Ekzistojnë edhe shumë forma tjera të Ekzistojnë edhe shumë forma tjera të bashkëpunimit.bashkëpunimit.

Bartja e prodhimit në botën e jashtme mund të Bartja e prodhimit në botën e jashtme mund të realizohet në mënyrë:realizohet në mënyrë: të tërthortë (pa eksportin e kapitalit) dhe,të tërthortë (pa eksportin e kapitalit) dhe, në mënyrë të drejtpërdrejt (me eskportin e në mënyrë të drejtpërdrejt (me eskportin e

kapitalit).kapitalit). Në aspektin e tërthortë, prodhimi liçencues Në aspektin e tërthortë, prodhimi liçencues

është forma më e përhapur në alokacionin e është forma më e përhapur në alokacionin e prodhimit ndërkombëtar.prodhimit ndërkombëtar.

Bartja dhe transferi i teknologjisë është bartja e Bartja dhe transferi i teknologjisë është bartja e inovacioneve dhe kryhet nëpërmjet liçencaveinovacioneve dhe kryhet nëpërmjet liçencave

44

Punët e orientuara në botën e jashtme Punët e orientuara në botën e jashtme përmbajnë prodhimin liçencues në përmbajnë prodhimin liçencues në botën e jashtme.botën e jashtme.

Prodhimi liçencues në botën e jashtme Prodhimi liçencues në botën e jashtme është prodhimi që realizohet në bazë së është prodhimi që realizohet në bazë së bartjes së së inovacioneve individuale, bartjes së së inovacioneve individuale, të orientuara kah tregu.të orientuara kah tregu.

Procesi i novacioneve rezulton nga Procesi i novacioneve rezulton nga zgjedhja komplete e problemeve, zgjedhja komplete e problemeve, zgjidhje këto që barten në treg.zgjidhje këto që barten në treg.

45

mund të paraqiten kështu:mund të paraqiten kështu:1.1. shkalla e parë – ideja, patenti, plani, shkalla e parë – ideja, patenti, plani,

reçeta;reçeta;2.2. shkalla e dytë – prototipi, mosha, shkalla e dytë – prototipi, mosha,

eksperimenti laboratorik;eksperimenti laboratorik;3.3. shkalla e tretë – seria, eksperimenti shkalla e tretë – seria, eksperimenti

kryesor;kryesor;4.4. shkalla e katërt – pjekuria e tregut.shkalla e katërt – pjekuria e tregut.

Inovacionet e orientuara kah tregu Inovacionet e orientuara kah tregu liçencohen, si psh. produkti, procedura liçencohen, si psh. produkti, procedura teknologjike e tjerë.teknologjike e tjerë.

SHKALLËT E PJEKURISË SHKALLËT E PJEKURISË SË INOVACIONEVESË INOVACIONEVE

46

Faktikisht liçenca është leje për shfrytëzim Faktikisht liçenca është leje për shfrytëzim ekonomik, para së gjithash, të inovacioneve ekonomik, para së gjithash, të inovacioneve industriale, që i ka zhvilluar dhënësi i liçencës, industriale, që i ka zhvilluar dhënësi i liçencës, si e mirë jomateriale, e cila është e mbrojtur si e mirë jomateriale, e cila është e mbrojtur në kohë të caktuar ose përkohësisht.në kohë të caktuar ose përkohësisht.

Puna liçencuese bazohet në dhënien e Puna liçencuese bazohet në dhënien e liçencës, do të thotë dhe në marrjen e liçencës, do të thotë dhe në marrjen e liçencës, punën që e bënë marrësi.liçencës, punën që e bënë marrësi.

Për dhënien dhe marrjen e liçencës është fjala Për dhënien dhe marrjen e liçencës është fjala për kalimin e liçencës e të prodhimit të për kalimin e liçencës e të prodhimit të liçencës në botën e jashtme, që ky është liçencës në botën e jashtme, që ky është vendim biznesor.vendim biznesor.

Liçenca është njëra nga alternativat e Liçenca është njëra nga alternativat e eksportiteksportit

Ekzistojnë motive të ndryshme për prodhimin Ekzistojnë motive të ndryshme për prodhimin e liçencave.e liçencave.

47

PROCESI NË PUNËN LIÇENCUESEPROCESI NË PUNËN LIÇENCUESE Punët liçencuese në botën e jashtme vijnë në Punët liçencuese në botën e jashtme vijnë në

shprehje për arsye profiti, ose për arsye shprehje për arsye profiti, ose për arsye kooperimi. kooperimi.

Procesi përfshinë:Procesi përfshinë: iniciativën për marrjen e punëve,iniciativën për marrjen e punëve, procedurat e komunikimit,procedurat e komunikimit, konsultimet, bisedimet në mes marrësit dhe konsultimet, bisedimet në mes marrësit dhe

dhënësit,dhënësit, kontraktimi.kontraktimi.

Liçenca mund të jetë:Liçenca mund të jetë: e veçantë, e pastër dhe,e veçantë, e pastër dhe, e kombinuar.e kombinuar.

48

Liçenca e pastër përmban vetëm një të Liçenca e pastër përmban vetëm një të drejtë të mbrojtur.drejtë të mbrojtur.

Liçencat e kombinuara janë më të Liçencat e kombinuara janë më të përhapura, në mënyrë më të gjerë.përhapura, në mënyrë më të gjerë.

Janë të njohura edhe liçencat:Janë të njohura edhe liçencat: know-how (know-how lejet dhe know-know-how (know-how lejet dhe know-

how marketingu).how marketingu).

49

HYRJA NË TREGUN E HUAJ HYRJA NË TREGUN E HUAJ NËPËRMJET INVESTIMIT TË KAPITALITNËPËRMJET INVESTIMIT TË KAPITALIT

Internacionalizimi i prodhimit bëhet në bazë të Internacionalizimi i prodhimit bëhet në bazë të eksportit të kapitalit.eksportit të kapitalit.

Internacionalizimi i prodhimit dhe i kapitalit Internacionalizimi i prodhimit dhe i kapitalit karakterizohet me investime të drejtpërdrejta. Kjo karakterizohet me investime të drejtpërdrejta. Kjo e ka domethënien e themelimit të ndërmarrjeve e ka domethënien e themelimit të ndërmarrjeve vetjake në botën e jashtme.vetjake në botën e jashtme.

Këtë funksion në veçanti e kryejnë korporatat Këtë funksion në veçanti e kryejnë korporatat transnacionale. Nisma për investime të transnacionale. Nisma për investime të drejtpërdrejta gjendet në SHBA. Më vonë edhe drejtpërdrejta gjendet në SHBA. Më vonë edhe vende të tjera veprojnë në të njëjtën mënyrë.vende të tjera veprojnë në të njëjtën mënyrë.

Realizohen forma të ndryshme të bashkëpunimit, Realizohen forma të ndryshme të bashkëpunimit, siç janë: joint venture, lizingu e tjerë.siç janë: joint venture, lizingu e tjerë.

50

PRODHIMI MULTINACIONALPRODHIMI MULTINACIONAL Prodhimi multinacional e ka kuptimin e Prodhimi multinacional e ka kuptimin e

konceptit të ndarjes ndërkombëtare të punës, konceptit të ndarjes ndërkombëtare të punës, që rezulton me strategjitë e mbështetjes në që rezulton me strategjitë e mbështetjes në forca të përbashkëta, për të avancuar dhe forca të përbashkëta, për të avancuar dhe përforcuar aftësinë konkurruese përforcuar aftësinë konkurruese ndërkombëtare.ndërkombëtare.

Procesi i multinacionalizimit fillon në vitet e Procesi i multinacionalizimit fillon në vitet e ’60, proces ky i cili gjithnjë zgjerohet dhe ’60, proces ky i cili gjithnjë zgjerohet dhe kryesisht paraqitet në tri kontinentet e kryesisht paraqitet në tri kontinentet e pazhvilluara, në Azi, në Afrikë dhe në pazhvilluara, në Azi, në Afrikë dhe në Amerikën Latine.Amerikën Latine.

51

INVESTIMET E PËRBASDHKËTA INVESTIMET E PËRBASDHKËTA (JOINT VENTURE)(JOINT VENTURE)

Me Joint Venture nënkuptohet inputi i Me Joint Venture nënkuptohet inputi i investimeve, por edhe inputi i mjeteve tjera investimeve, por edhe inputi i mjeteve tjera prodhuese.prodhuese.

Kjo formë e bashkëpunimit për qëllim e ka Kjo formë e bashkëpunimit për qëllim e ka realizimin e marketingut ndërkombëtar realizimin e marketingut ndërkombëtar kooperues.kooperues.

Investimet e përbashkëta mundësojnë e Investimet e përbashkëta mundësojnë e krijimit të një kapitali më të madh dhe më të krijimit të një kapitali më të madh dhe më të fuqishëm, pasi që veprojnë në mënyrë të fuqishëm, pasi që veprojnë në mënyrë të përbashkët njohuritë, teknologjitë, kapitali përbashkët njohuritë, teknologjitë, kapitali dhe e krijojnë një entitet të përbashkët. dhe e krijojnë një entitet të përbashkët. Është formë alternative për penetrim në Është formë alternative për penetrim në tregjet e huaja.tregjet e huaja.

52

Nga aspekti investiv Joint Ventures është Nga aspekti investiv Joint Ventures është kategori kooperuese e investimeve të kategori kooperuese e investimeve të ndërmarrjeve.ndërmarrjeve. Analiza e spektrit investiv Analiza e spektrit investiv bëhet në tri aspekte, përkatësisht bëhet në tri aspekte, përkatësisht nëpërmjet:nëpërmjet: formave të kapitalit të investuar,formave të kapitalit të investuar, lartësisë së investimeve në botën e lartësisë së investimeve në botën e

jashtme,jashtme, realizimit të investimeve të realizimit të investimeve të

përbashkëta në botën e jashtme.përbashkëta në botën e jashtme. Format e kapitalit të investuar:Format e kapitalit të investuar:

në formë të vërtetë,në formë të vërtetë, në formë të teknolgjisë së kapitalizuar,në formë të teknolgjisë së kapitalizuar, në formë të parave.në formë të parave.

53

Forma e vërtetë (gjërat e patundshme, të Forma e vërtetë (gjërat e patundshme, të paluajtshme: toka, infrastruktura, ndërtesat) paluajtshme: toka, infrastruktura, ndërtesat) është forma e parë e inputit të kapitalit. Në është forma e parë e inputit të kapitalit. Në këtë formë bëjnë pjesë edhe mjetet e këtë formë bëjnë pjesë edhe mjetet e luajtshme, siç janë asetet, makinat, aparatet, luajtshme, siç janë asetet, makinat, aparatet, impiantet, mjetet e transportit, ose mjetet impiantet, mjetet e transportit, ose mjetet xhiruese (lëndët e para, materiali riprodhues, xhiruese (lëndët e para, materiali riprodhues, gjysëptoduktet, stoqet), të cilat origjinën mund gjysëptoduktet, stoqet), të cilat origjinën mund ta kenë nga burimet e shtetit, ose nga jashtë.ta kenë nga burimet e shtetit, ose nga jashtë.

TEKNOLOGJIA E KAPITALIZUAR është një formë TEKNOLOGJIA E KAPITALIZUAR është një formë e inputit, ku mund të përfshihen: e drejta e e inputit, ku mund të përfshihen: e drejta e mbrojtjes së pronësisë industriale (patentat, mbrojtjes së pronësisë industriale (patentat, liçencat, modelet, mostrat e tjerë Madje liçencat, modelet, mostrat e tjerë Madje përfshihet dituria, pervoja dhe know-how.përfshihet dituria, pervoja dhe know-how.

54

KAPITALI I INVESTUAR NË FORMË TË KAPITALI I INVESTUAR NË FORMË TË PARASË e përmban inputin e parasë në PARASË e përmban inputin e parasë në valutën e vendit të investitorit, në vlera të valutën e vendit të investitorit, në vlera të destinuara për furnizimin e pajisjeve, destinuara për furnizimin e pajisjeve, lëndës së parë, mbulimin e humbjeve të lëndës së parë, mbulimin e humbjeve të investimeve të mëparshme.investimeve të mëparshme.

Për realizimin e investimeve prodhuese Për realizimin e investimeve prodhuese të përbashkëta në botën e jashtme, janë të përbashkëta në botën e jashtme, janë të njohura tri startegji të mundshme:të njohura tri startegji të mundshme: strategjia ofansive,strategjia ofansive, strategjia defansive dhe,strategjia defansive dhe, strategjia kooperuese.strategjia kooperuese.

Strategjia ofansive përfshin joint venture Strategjia ofansive përfshin joint venture të vendit të ndërmarrjet vetjake në botën të vendit të ndërmarrjet vetjake në botën e jashtme.e jashtme.

55

Strategjitë defanzive janë në rolin e Strategjitë defanzive janë në rolin e mbrojtësit, që do të thotë se në botën e mbrojtësit, që do të thotë se në botën e jashtme arrihet për shkak të produktit, i jashtme arrihet për shkak të produktit, i cili nuk mund të eksportohet në vende cili nuk mund të eksportohet në vende të huaja (shpenzimet, embargot e të huaja (shpenzimet, embargot e ndryshme).ndryshme).

Strategjia kooperuese rezulton me Strategjia kooperuese rezulton me përparësitë e produkteve të përparësitë e produkteve të përbashkëta në botën e jashtme dhe ka përbashkëta në botën e jashtme dhe ka për qëllim realizimin e programit të për qëllim realizimin e programit të prodhimit të programuar në botën e prodhimit të programuar në botën e jashtme.jashtme.

56

TRANSNACIONALIZIMI I PRODHIMIT TRANSNACIONALIZIMI I PRODHIMIT DHE PËRPARËSITË EKONOMIKE DHE PËRPARËSITË EKONOMIKE

KOMPARATIVEKOMPARATIVE Transnacionalizimi i prodhimit është Transnacionalizimi i prodhimit është

mundësi e dytë e mbartjes së prodhimit në mundësi e dytë e mbartjes së prodhimit në botën e jashtme, në bazë të investimit të botën e jashtme, në bazë të investimit të kapitalit, që është fjala për investimet e kapitalit, që është fjala për investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme.drejtpërdrejta në botën e jashtme.

Investimet e drejtpërdrejta në botën e Investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme janë shprehje e strategjisë së rritës jashtme janë shprehje e strategjisë së rritës ekonomike të ndërmarrjeve transancionale.ekonomike të ndërmarrjeve transancionale.

Ndërmarrjet transnacionale në botën Ndërmarrjet transnacionale në botën bashkëkohore janë formë organizative e bashkëkohore janë formë organizative e kapitalit të madh dhe e teknologjisë së lartë.kapitalit të madh dhe e teknologjisë së lartë.

57

Përparësitë kryesore lidhur me Përparësitë kryesore lidhur me prodhimin dhe shpenzimet janë: afërsia prodhimin dhe shpenzimet janë: afërsia e tregut, afërsia e furnizimit, fuqia e tregut, afërsia e furnizimit, fuqia punëtore, burimet energjetike, lëndët e punëtore, burimet energjetike, lëndët e para e tjerë.para e tjerë.

Transancionalizimi i prodhimit Transancionalizimi i prodhimit mbështetjen e kanë në dy akceleratorë: mbështetjen e kanë në dy akceleratorë: në koncentrimin e kapitalit dhe në në koncentrimin e kapitalit dhe në teknologji. Ekonomia transnacionale teknologji. Ekonomia transnacionale faktkisht në masën më të mundshme faktkisht në masën më të mundshme shfrytëzon përparësitë komparative shfrytëzon përparësitë komparative ndërkombëtare.ndërkombëtare.

58

KomenteKomentePyetjePyetjePërgjigjePërgjigje