manual of procedures on mtb preparation - pfm blog · web viewТөрийн ба төрийн бус...

Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлагаСалбарын яамдад зориулсан удирдамж

2008 оны 3-р сар

Монгол Улсын Сангийн яам

Төсвийн дунд болон богино хугацааны төлөвлөлтийг сайжруулах төсөл (1А1 бүрэлдэхүүн хэсэг)

Агуулга

Өмнөх үг.......................................................................................3Товчлол........................................................................................4Нэр томъёоны тайлбар........................................................... 5.

Бүлэг 1: Монгол Улсад хэрэгжиж буй төсвийн шинэчлэл..............................................................7Тэргүүн туршлагын зарчмууд..................................................8Төсвийн төлөвлөлтийн шинэчилсэн хуваарь.....................10

Бүлэг 2: Дунд хугацааны төсөв бэлтгэхэд ашиглагдах загварууд..................................................16Төсөв боловсруулахад шаардагдах баримт бичгүүдийн хураангуй...................................................................................16БЗТМ- Бодлого, Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл..........18БЗТМ-ийн Бодлогын мэдэгдэл-бүтэц тодорхойлолт.........20БЗТМ-ийн Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл-бүтэц тодорхойлолт............................................................................23Төсвийн дунд хугацааны төсөөллийн хувилбарууд..........27

Бүлэг 3 Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн үйл явц................................................................30I Үе шат –ДХТ-ийн хязгаар тогтоох стратегийн өгөгдлүүд 31II Үе шат – ДХТ-ийн хязгаарын хүрээнд ДХТ-ийн төсөл бэлтгэх.....................................................................................................33III Үе шат- ДХТ-ийн хэлэлцүүлгийн үйл явц.........................35

Хавсралтууд..................................................................................Хавсралт 1 Бодлогын мэдэгдэл…………………………… …37Хавсралт 2 Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл................. 42 Хавсралт 3 Төсвийн төсөөллийн хувилбарууд ..............49Хавсралт 4 ТЕЗ-ийн төсвийн мэдэгдэл................................56Хавсралт 5 Стратегийн төсөв ба төлөвлөлтийн зөвлөл .59Хавсралт 6 Сургалтын модуль...............................................60

2008 оны 3 дугаар сар 2


Өмнөх үгТөсөв бэлтгэх процесс шинэчлэгдэж түүнд өөрчлөлт орж байгаа учраас төлөвлөлтийн шинэ системийн дагуу төсвөө бэлтгэхэд нь салбарын яамдад туслах зорилгоор Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн энэхүү гарын авлагыг боловсрууллаа.

Шинэчлэл хийгдэх явцад гарын авлагын агуулгыг сайжруулах болно. Гэхдээ гарын авлагын бүтэц өөрчлөгдөхгүй .

Гарын авлагын бүтэц

Гарын авлага гурван үндсэн бүлэг болон хэд хэдэн хавсралтуудаас бүрдэнэ. Уншигчийн анхаарлыг гол зүйлд нь чиглүүлэх үүднээс гарын авлагын үндсэн бичвэрийн хэмжээг зориуд хязгаарласан болно. Гэхдээ төсвийг дунд хугацаагаар төлөвлөх төлөвлөлтийн шинэ системийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай бүх мэдээллийг багтаасан болно.

1-р бүлгээс уншигч нь манай улсад хэрэгжиж буй төсвийн шинэчлэлийн ерөнхий тойм болон түүний үндэслэлийн талаар мэдэж авна. Төсвийн шинэ хуваарийг энд оруулж өгсөн ба өөрийн салбарын төлөвлөлт, төсвийн үйл ажиллагааг улсын хэмжээнд хийгдэх төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн процесстэй цаг тухайд нь нийцүүлж байх үүднээс салбарын яамдын удирдлагад зориулан тэдэнд хамаарах үе шатыг зааж өгсөн байгаа.

2-р бүлэгт төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлт (ТДХТ)-ийн хүрээнд бэлтгэх ёстой маягт загвар болон хэрэглэгдэх нэр томъёоны тодорхойлолтыг багтаав. ТДХТ-ийн маягт загваруудыг бэлтгэж боловсруулан Сангийн яаманд хүргүүлэхэд туслах удирдамж, тайлбар, жишээг энэ бүлэг болон хавсралтад тусгасан сургалтын материалуудад оруулав.

3-р бүлэгт төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн хүрээнд салбарын яамдын гүйцэтгэх ажил үүргийн дэс дарааллыг харуулав. Тухайн ажил үүргийг хэн хариуцаж гүйцэтгэх вэ гэдгийг мөн зааж өгсөн ба эдгээр ажил үүрэг нь энэхүү гарын авлагын 1-р бүлэгт үзүүлсэн ТДХТ-ийн хуваарьт заасан хугацааны дагуу хийгдэх юм. Энэ бүлгийг уншихын өмнө 2-р бүлэгт заасан төсөв бэлтгэх маягтуудтай эхлээд сайтар танилцах нь зүйтэй.

ТДХТ-ийн хүрээнд Сангийн яаманд хүргүүлэх бүх баримт бичгийг бэлтгэхэд шаардагдах ТДХТ-ийн бүх маягт, загварууд болон холбогдох зарим нэг жишээг хавсралтад оруулав. Салбарын яамдын ахлах мэргэжилтнүүдэд зориулан явуулах сургалтад ашиглагдах сургалтын материалыг мөн хавсралтад багтаав. Сургалтын материал, гарын авлага нь ТДХТ-ийг нэвтрүүлж хэрэгжүүлэхэд тус дөхөм болох юм.



ТовчлолЭЗНБГ Эдийн засгийн нэгдсэн бодлого, зохицуулалтын газар ТХМ Төсвийн хүрээний мэдэгдэл ЯДЭТ Явц дундын эхний тайлан (төслийн)ТБЗГ Төсвийн бодлого, зохицуулалтын газарЗГСУМС Засгийн газрын санхүүгийн удирдлагын мэдээллийн системЗГ Монгол улсын Засгийн газар МХЗ Мянганы хөгжлийн зорилтууд БСШУЯ Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам НХХЯ Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам СЯ Сангийн яам ДХЗХ Дунд хугацааны зарлагын хүрээДХТ Дунд хугацааны төсөвлөлтДХТХ Дунд хугацааны төсвийн хүрээБНТ Бүтээгдэхүүн нийлүүлэлийн тайлан БЗТМ Бодлого, зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлТБУСТХ Төсвийн байгууллагын удирдлага, санхүүжилтийн тухай хуульҮАХТ Үйл ажиллагааны хэтийн төлөвлөгөөНЭЗХҮЧ Нийгэм, эдийн засгийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлСДУЗМ Салбар дундын удирдлага, зохицуулалтын механизм



Нэр томъёоны тайлбар

“Дунд хугацааны төсвийн хүрээ” (ДХТХ) гэж макро эдийн засаг, санхүүгийн дунд хугацааны таамаглалт тооцоон дээр үндэслэн төсөв зохиоход баримтлах төсвийн дунд хугацааны зорилтот үзүүлэлтүүд, зарлагын нийт хязгаарыг тогтоож, УИХ-аас зөвшөөрсөн баримт бичгийг;

“Дунд хугацааны төсөв” гэж ДХТХ-г үндэслэн жилийн төсөв болон түүний дараагийн хоёр жилийн төсвийн төсөөллийг тодорхойлон УИХ-аас зөвшөөрсөн баримт бичгийг;

“Дээрээс доош чиглэсэн төлөвлөлт” гэж Сангийн яамнаас Засгийн газрын дунд хугацааны зорилтууд, тэдгээрийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай орлого, зарлага болон макро эдийн засаг, төсвийн бусад үзүүлэлтийг тооцон, дунд хугацааны төсвийн хүрээг тодорхойлох, түүнд үндэслэн ТЕЗ дунд хугацааны төсөв зохиоход баримтлах төсвийн хязгаар тогтоох үйл ажиллагааг

“Доороос дээш чиглэсэн төсвийн төлөвлөлт” гэж төсвийн байгууллага дунд хугацааны стратегийн зорилтдоо тулгуурлан төсвөө бэлтгэж, дээд шатны ТЕЗ-д хүргүүлэх, түүнд нь үндэслэн ТЕЗ өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээний дунд хугацааны төсвийн төслийг Сангийн яамнаас ирүүлсэн төсвийн хязгаарт багтаан боловсруулах үйл ажиллагааг;

“Хөтөлбөр” гэж Засгийн газрын урт хугацааны бодлогын зорилго болон дунд хугацааны зорилтыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах төсвийн хөрөнгийг хуваарилах зорилгоор Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн түвшинд нийлүүлэх ижил төстэй бүтээгдэхүүний ангийн бүлэглэлийг;

“Бүтээгдэхүүн” гэж төсвийн байгууллага болон бусад этгээдээс нийлүүлэх тоо хэмжээ , хугацаа, чанар, зардал зэрэг гэрээнд тусгасан шалгуур үзүүлэлтээр тодорхойлогдох ажил үйлчилгээг;

“Арга хэмжээ” гэж бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэхэд чиглэсэн багц үйл ажиллагааг;

“Бодлогын мэдэгдэл” гэж дунд хугацааны төсвийн хүрээнд салбарын бодлогын баримт бичиг, үйл ажиллагааны хэтийн төлөвлөгөөнд үндэслэсэн хөтөлбөр тус бүрээр илэрхийлсэн бодлогын зорилго, зорилт (хүрэх үр дүн), шалгуур үзүүлэлт, эцсийн үр ашгийн тодорхойлсон төсвийн баримт бичгийг;

“Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл” гэж Бодлогын мэдэгдэлд тодорхойлсон зорилтыг бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагаанд хөрвүүлж, төсвийн хязгаарт багтаан хуваарилсан бүтээгдэхүүний өртгүүдийн нийлбэрийг;

“Бодлого, зарлагын төлөлвлөлтийн мэдэгдэл (БЗТМ)” гэж Бодлогын мэдэгдэл болон Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдлийн дэлгэрэнгүй нэгтгэлийг;

“Төсвийн төсөөллийн хувилбар” гэж бодлогын мэдэгдэлд тусгасан зорилтыг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах дунд хугацааны төсвийн нөлөөллийн өөрчлөлтийг эдийн засаг, санхүүгийн үзүүлэлтийг харгалзан хөтөлбөр, эдийн засгийн томсгосон ангиллын дагуу олон хувилбараар илэрхийлсэн тооцооллыг;



“Суурь түвшин” гэж төсвийн жилүүдийн гүйцэтгэлийг илэрхийлсэн нөхцөлийг;

“Бодлогын өөрчлөлт” гэж бодлогын мэдэгдэлд тодорхойлсон, дунд хугацааны төсвийн жилүүдэд шинээр хэрэгжүүлэх бодлогын чиглэл, арга хэмжээг;

“Төлөвлөгдсөн суурь түвшин” гэж дунд хугацааны төсвийн төсөөллийн хувилбарт ашиглах “суурь төвшин”-д үндэслэсэн бодлогын өөрчлөлтгүй хүчин зүйлсийн таамаглал бүхий нөхцөлийг;

“Нэмэгдсэн түвшин” гэж дунд хугацааны төсвийн төсөөллийн хувилбарт ашиглах “суурь төвшин” болон “төлөвлөгдсөн суурь төвшин”-д үндэслэсэн бодлогын өөрчлөлттэй хүчин зүйлсийн таамаглал бүхий нөхцөлийг;

“Төсвийн хязгаар” гэж Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн дунд хугацааны төсвийг бэлтгэхэд баримтлах ДХТХ-г үндэслэн Засгийн газраас тогтоосон тухайн жилийн болон дараагийн 2 жилийн төсвийн төсөөллийн санхүүгийн нөөцийн дээд хязгаарыг;

“Зардлын эдийн засгийн томсгосон ангилал” гэж зардлын зүйлсийг шинж чанараар нь ( цалин хөлс, НДШ, бусад урсгал зардал, хөрөнгийн зардал, татаас шилжүүлэг) ангилж нэгтгэсэн багц;

“Бүтээгдэхүүний өртөг “ гэж арга хэмжээний зардлуудын нийлбэрийг;

“Бүтээгдэхүүний нэгжийн өртөг” гэж бүтээгдэхүүний өртгийг хүрэх үр дүнгийн (зорилтод) түвшинд харьцуулсан харьцааг;

“Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт” гэж хөтөлбөр, бүтээгдэхүүн, арга хэмжээ биелсэн эсэхийг шалгах тоон болон чанарын илэрхийлэлийг;

“Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл” гэж ТЕЗ-ийн тухайн жилийн төсвийн төслийг дараагийн хоёр жилийн төсвийн төсөөллийн хамт БЗТМ хэлбэрээр илэрхийлсэн бие даасан төсвийн баримт бичгийг ;

“Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн хэлэлцүүлэг” гэж салбарын яамнаас Сангийн яамтай ТЕЗ-ийн төсвийн төслийг эцэслэн тохирох хэлэлцээрийн үйл явцыг.



1-р бүлэг: Монгол Улсад хэрэгжиж буй төсвийн шинэчлэлЭнэ бүлгээс Монгол Улсад хэрэгжиж буй төсвийн шинэчлэлийн ерөнхий тойм болон түүний үндэслэлийн талаар мэдэж авна. Салбарын төсвийн төлөвлөлтийн үйл ажиллагааг улсын хэмжээнд хийгдэх төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн процесстэй цаг тухайд нь нийцүүлж байх үүднээс төсвийн шинэчилсэн хуваарийн салбарын яамдад хамааралтай үе шатыг энэ хэсэгт мөн зааж өгсөн байгаа.

Одоо явагдаж буй төсвийн шинэчлэлүүд нь төсвийн төлөвлөлтийн явцыг өөрчилж төсвийн үндсэн тогтолцоог сайжруулснаар төсвийн хуваарилалт болон зарлагын үр ашиг, үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх зорилготой. Монгол Улс зах зээлийн эдийн засагт шилжих явц нь улсын хөрөнгийн зарцуулалтын удирдлагын шинэчлэл хийгдэх гол хүчин зүйл болсон бөгөөд одоо хийгдэж буй төсвийн шинэчлэл нь 1996 оноос Засгийн газраас хэрэгжүүлж эхэлсэн төрийн захиргаа, удирдлагын тогтолцоог шинэчлэх шинэчлэлийн ололт амжилт дээр тулгуурласан болно.

Дотоодын хөгжил дэвшилтүүд:

Ядуурлыг бууруулах стратегийн хөтөлбөр (ЯБСХ)-ийг хэрэгжүүлж эдийн засгийн өсөлт гарсан нь байгаа нөөц хөрөнгийг хамгийн хэрэгцээтэй газарт хуваарилан төрийн үйлчилгээний үр дүн сайжирсаныг харуулж байна;

Шинэ төрийн үйлчилгээний үр дүнг дараахь байдлаар үнэлж болно (a) төрийн үйлчилгээг үр дүнтэй хүргэх – төрийн албаны шинэчлэл нь үйлчилгээний үр дүнг сайжруулна, мөн энэ нь ядуурлыг бууруулах стратегийн гол хэсэг болно; (б) гүйцэтгэл ба бүтээгдэхүүнийг голлох – шинэчлэлийн стратеги нь орцод бус үр дүнд буюу бүтээгдэхүүнийг бий болгосон ололт амжилтад суурилна. Үр дүнгийн шалгуур үзүүлэлт нь үйлчилгээг тэгш хүртээмжтэй хүртээх, ялангуяа ядуу болон хөгжлийн бэрхшээлтэй бүлэгт (в) үр ашиг болон худалдан авах чадавхи – Монгол улсад дээд зэргийн үйлчилгээг хамгийн бага өртөгөөр үзүүлэх хэрэгтэй бөгөөд төсвийн зарлагын хатуу хязгаарт багтаан төлөвлөж, зарцуулах хэрэгтэй. Үр ашигтай төрийн үйлчилгээ нь хувийн салбарын эдийн засгийн өсөлтийг бий болгох бололцоог олгодог.

Төсвийн төлөвлөлтийн шинэчлэл нь удирдлагын зарчмыг баримтлан улсын салбарын болон төрийн албаны шинэчлэлтэй уялдаатай байх шаардлагатай. Тухайлбал:

Орцоос гарцад/бүтээгдэхүүнд – улсын хөрөнгийг зарцуулахад үр дүн буюу бүтээгдэхүүнийг бий болгохыг дэмжих нь орцыг хянаснаас илүү үр дүнтэй;

Эрх мэдэлд хариуцлага ногдуулах – төсвийн менежерүүдийг хүрэх үр дүнгийнхээ төлөө хариуцлага хүлээдэг болгохын тулд орцын хяналтын хангалттай мэдэл олгохын зэрэгцээ эрх мэдлийг зохих түвшинд олгох хэрэгтэй. Хариуцлагын тогтолцоо нь үүрэг хариуцлагын зааг ялгааг тодорхой болгосон үед л биелэгдэнэ.

ТБУСТХ-аар төсвийн төлөвлөлтийн шинэчлэлийг төрийн албаны шинэчлэлтэй уялдуулах төсвийн хөрөнгийн зарцуулалтын удирдлагын хэрэгслэлийг бий болгосон. Тухайлбал:



бүтээгдэхүүнд суурилсан төсөвлөлт (гэрээнд тулгуурлан санхүүжилт авах) үр дүнгийн гэрээ үйл ажиллагааны хэтийн төлөвлөгөө гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтүүдийг багтаасан үр дүнгийн тайлан нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартад нийцсэн нягтлан бодох

бүртгэлийн стандартууд байгууллагуудын үүрэг, хариуцлага (яамд, агентлагууд, аймаг, нийслэл, сум

болон дүүргүүд).

Тэргүүн туршлагын зарчмуудШинэчлэлүүд нь төсөв боловсруулах дараахь тэргүүн туршлагуудыг үндэслэсэн:

Ирэх жилүүдийн төсөөллийг хийхэд хүндрэлтэй байсаар ирсэн бөгөөд аргачлалыг сайжруулах шаардлагатай. Ялангуяа бүх төсөвт байгууллагуудыг төсвийн төсөөлөл хийх явцад оролцуулж төсөөллийг бодлого боловсруулж,

төлөвлөхөд1 ашиглах хэрэгтэй. Ирэх жилүүдийн төсвийн төсөөллийг тооцоолох тогтолцооны тулгардаг бэрхшээл нь өнөөгийн болон ирээдүйд ашиглах нөөцийг бодлогын тэргүүлэх чиглэлүүдтэй хэрхэн оновчтой уялдуулах асуудал юм. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардлыг ирэх жилүүдэд

бүрэн тооцоход тогтвортой байдлын асуудал нь эн тэргүүнд тавигдаж байна. Энэ нь одоогийн ЗГ-ын бодлого юу вэ, тэдгээрийг тэргүүлэх чиглэлээр нь хэрхэн эрэмбэлэх вэ, ямар өртөг зардалтай вэ, гэх зэрэг улс төрийн болоод техникийн ярвигтай асуултуудыг тавихад хүргэдэг. Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн аргачлалаар төсвийн хатуу хязгаар өгөгдсөн нөхцөлд яамдууд ямар хөтөлбөр, төсөл арга хэмжээгээ санхүүжүүлэх вэ гэдгийг тогтооход уян хатан хандах боломжийг олгох юм.

Санал болгож буй ДХТ-ийн процесс нь тэг суурьт (жил бүр тэгээс эхлэх бөгөөд бүх хөтөлбөрүүдийг дүгнэнэ) ч биш цэвэр өсгөн нэмэгдүүлэх (зөвхөн шинэ төсөл, хөтөлбөрүүдийг авч үзнэ) ч бас биш юм. Энэ нь хэрэгжиж байгаа хөтөлбөрүүдээс сонгон үнэлгээ хийж үргэлжлэх хөтөлбөрүүдийн үр ашиг, чанарыг сайжруулахаас гадна шинэ хөтөлбөрүүдийг тодруулах, тэдгээрт дүн шинжилгээ хийх процессийг агуулж байгаа юм. ДХТ-ийн эхний жил их хэмжээний зардал гарах нь өмнөх төсвийн төлөвлөлтийн процессийн үед тодорхойлсон зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд зориулагдана. Хэрэгжиж байгаа төлөвлөгөөнд дүн шинжилгээ хийж, шинээр зардал гаргах тэргүүлэх чиглэлүүдийг голлон анхаарах замаар ДХТ нь боловсронгуй болж байдаг. Учир нь ДХТ нь гурван жилд нэг удаа л хийгддэг төсөв бус харин түүндээ тодотгол хийх замаар жил болгон шинэчлэгдэн хийгдэж байдаг төсөв юм. Тиймээс ТЕЗ нар дараагийн жилийн төсвийн төлөвлөлтийг хүргүүлэхдээ шинэ ДХТ-ийн хоёрдахь болон гуравдахь жилүүдийн хуваарилалтад нөлөөлөх өөрчлөлтүүдийг анхааран үзэх үүднээс хэрэгжиж байгаа стратегийн төлөвлөгөөндөө дүн шинжилгээ хийх хэрэгтэй. ДХТ-ийн дараачийн хоёр жилийн төсөв нь сайн бэлтгэгдэж, нөлөө бүхий байх үүднээс дараачийн хоёр 1 Азийн хөгжлийн банк, Монгол Улсын хөгжил ба тулгарч буй асуудлууд, 2004 оны 10 дугаар сар.


Төсвийг дунд

хугацаагаар төлөвлөх


жилийн төсөөллийг УИХ-аар батлуулсан байх хэрэгтэй. Дэлгэрэнгүй тайлбарыг дараачийн хэсгээс үзнэ үү.

Өмнөх онд тавьсан зорилтод хүрсэн эсэх талаар салбарын яамд өөрсдийн үр дүнг дүгнэн үнэлдэг. Энэ үнэлгээ нь стратегийн төлөвлөгөөнд тусч дараачийн жилийн хуваарилалтад нөлөөлнө. Иймд хязгаарлагдмал хөрөнгийн хуваарилалтыг

үр ашигтай болгон сайжруулж салбарууд тодорхой (дунд хугацааны) зорилго, бүтээгдэхүүнийг л санхүүжүүлэх шахалтанд ордог.

2008 оны 3 дугаар сар

Дар

ааги

йн 1

дэх

жил

200

9 он

ыхы

г ш

инэч

лэх

2

Дар

ааги

йн 2

дах

ь ж

ил

- Шин

э

Жил

ийн

төсө

в

200

8 он

д хи

йгдс

эн Д

ХТ-

ийн

дара

ачий

н 1

дэх

жил

ийн

төсө

өлли

йг

шин

эчлэ

х нэ

г

Дунд хугацааны төсөв

2008 2009 2010 2011

Төсв

ийн

гүйц

этгэ

лийг

үн

элж

дүг

нэх

9

/Гүйцэтгэл бүтээгдэхүүнд суурилсан төсөвлөлт


Онолын хувьд бодлого, төлөвлөлт, төсөвлөлтийн уялдаа холбоо нь дунд хугацааны төсвийн хүрээний механизмын хүрээнд явагддаг. Гэхдээ үндэсний стратегийн тэргүүлэх чиглэлүүдийг төсвийн хуваарилалтад тусгахын тулд төсөв боловсруулах явцад илүү бодитой, нэгдмэл салбарын хатуу хязгаар хийгдэх хэрэгтэй. Ийм уялдаа холбоог хэрэгжүүлэхийн тулд төсвийн хатуу хязгаарыг мөрдөх явдал юм.

Практикт энэхүү уялдаа холбоог бий болгохын тулд зардлын бүх өөрчлөлтүүд нь орлогоос хамааралгүй бөгөөд батлагдсан ДХТХ-г баримталж байх хэрэгтэй. Төсөв боловсруулах явцад гарах ямар нэгэн өөрчлөлт нь ДХТХ-тэй нийцсэн байхыг хянах нь СЯ-ны үүрэг байх болно.

Төсвийн хатуу хязгаарыг баримтлан, нийцсэн эсэхийг нягтлан үзэх 6 шат:

1. Төсвийн дүрмийг ашиглан ДХТХ-ний хувилбарыг боловсруулсан байх2. Төлөвлөлтийн болон болзошгүй нөөцийг авч үлдээд ДХТХ-ний нэгдсэн

хязгаарыг яамдууд болон байгууллагуудад хуваарилна.3. Яамдууд төсвийн хязгаарын хүрээнд ба СЯ-ны боловсруулсан хувилбарын

дагуу төсвөө боловсруулна.4. СЯ төсвийн дээд хязгаары хэрэгжүүлэх ёстой - төсвийн хязгаарыг давсан

төсвийн төслийн санал ирсэн тохиолдолд түүнийг буцаах хэрэгтэй. 5. Төсвийн хэлэлцүүлэг болон төсвийн өөрчлөлтийн үед СЯ төсвийн дээд

хязгаарыг баримтлах шаардлагатай. 6. Засгийн газар болон УИХ-аас төсөвт өөрчлөлт оруулах

нөхцлийг хязгаарласан дүрэм нь ДХТХ-ээр тогтоосон төсвийн хязгаартай нийцсэн байна.


Дунд хугаацааны төсөв

Дар

аачи

йн 2

дах

ь ж

ил

- Шин

э

Төсв

ийн

гүйц

этгэ

лийн

дүн

ш

инж

илгэ

э

2010

оны

Жил

ийн

төсө

в

- 200

8 он

ы

шин

эчил

сэн

дара

ачий

н ж

ил 1

2011

он:

Дар

аачи

йн 1

дэ

х ж

ил

- 201

0 он

ыхы

г ш

инэч

лэх

20092008 2010 2011 2012

10

ДХТХ болон ДХТ

хоорондын уялдаа


Төсвийн төлөвлөлтийн шинэчилсэн хуваарь

Төсвийн төлөвлөлтийн хуваарийг дараахь байдлаар боловсрууллаа. Энэ нь дор дурдсан үндсэн үе шатуудаас бүрдэнэ:

1. ДХТХ болон дунд хугацааны стратегийн баримт бичгийг боловсруулах - Засгийн газар, УИХ хэлэлцэж, батлах

2. Гүйцэтгэлд дүн шинжилгээ хийж дунд хугацааны стратеги ба гол гол бодлогуудтай нийцэж байгааг хянан үзэх – Салбар дундын удирдлага, зохицуулалтыг бэхжүүлэх механизм нь энэ шатанд зохицуулагдаж эхлэнэ.

3. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчид хүргүүлэх төсвийн хязгаарыг тогтоох - Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт төсвийн хязгаар болон аргачлалыг хүргүүлэх

4. Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын төсвийн төслийг боловсруулах (Бодлого, зарлагын төлөвлөлт (БЗТМ)-ийг ашиглана)

5. Салбарын яамд СЯ-тай төсвийн төслийн саналаа хэлэлцэж, тохиролцох

6. Эцэслэн дуусгах – Засгийн газар, УИХ ДХТ-ийг хэлэлцэж, батлах.

2, 3, 4, 5 дахь үе шатанд салбарын яамд голлон оролцоно.

Төсвийн шинэчилсэн процессыг өргөн хүрээг хамарсан хэлэлцүүлэг, зөвлөлгөөний дүнд боловсрууллаа. Энэ нь ДХТХ-ээс ДХТ, яамдуудын бүтээгдэхүүнд суурилсан төсөвлөлт зэргийг агуулсан шинэчлэлийн бусад хүрээг хамарч байгаа болно. Шинэчлэлийг цааш нь үргэлжлүүлэх, түүнийг тууштай бүрэн хэрэгжүүлэхэд хугацаа хэрэгтэй зэргийг харгалзан төсвийн шинэчилсэн хуваарийг холыг харж боловсруулсан, гэхдээ ирэх хэдэн жилд Монголд бодитой хэрэгжих боломжтойгоор боловсруулсан учир шинэчлэлийн явцад шаардагдах бүх өөрчлөлтийг тусгаагүй болно. Иймд төсвийн энэхүү шинэ хуваарийг хэрэгжилтийн явцад байнга шинэчлэн нэмэлт өөрчлөлтүүдийг тусгах шаардлагатай.



2-р бүлэг: Дунд хугацааны төсөв бэлтгэхэд ашиглагдах загварууд

ДХТ-ийг бэлтгэхэд хэрэглэгдэх загвар, нэр томъёоны тодорхойлолтыг энэ бүлэгт харуулав. ТДХТ-ийн маягт загваруудыг бэлтгэж боловсруулан Сангийн яаманд хүргүүлэхэд тус болох удирдамж, тайлбар, жишээг энэ бүлэг болон хавсралтад тусгасан сургалтын материалуудад оруулж өгөв.

Төсөв боловсруулахад шаардагдах баримт бичгүүдийн хураангуй

Төсөв боловсруулах явцад дор дурдсан баримт бичгүүдийг бэлтгэж гаргасан байх ёстой. Дараах хүснэгтэд ямар баримт бичгийг, ямар байгууллага хариуцан гаргах вэ гэдгийг харуулав. Салбарын яамдын бэлтгэж гаргах ёстой баримт бичгүүдийг тодруулж тэмдэглэсэн байгаа.

Баримт бичгүүдийн хураангуй ба хариуцан гаргах байгууллагууд

Баримт бичиг Хариуцах байгууллага

Бэлэн болгосон байх хугацаа

ДХТХ СЯ 3 дугаар сарын 15

Санхүүгийн тайлан, Бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн тайлан

Төсвийн байгууллагууд 3 дугаар сарын 20

БЗТМ-ийн Бодлогын мэдэгдэл -Гурван жилээрх төсвийн төсөөллийн хувилбар(салбарын мастер төлөвлөгөө, стратегийн баримт бичиг, өмнөх жилийн төсвийн гүйцэтгэлд хийсэн шинжилгээ зэрэгт тулгуурлан бэлтгэх)

Салбарын яамд 5-р сарын 10

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдад (яамд) хүргүүлэх төсвийн хязгаарын урьдчилсан санал

СЯ 5-р сарын 20

Төсвийн зарлагын хязгаар болон тэргүүлэх чиглэлийг тогтоох СЯ 5-р сарын 20

Төсвийн зарлагын хязгаарыг батлах ЗГ 6 дугаар сарын 1-ний дотор

Төсвийн Ерөнхийлөн Захирагч нарт төсвийн зарлагын хязгаарыг удирдамжийн хамт хүргүүлэх

СЯ 6 дугаар сарын 10

Салбарын яамд харьяа байгууллагуудад төсвийн хязгаар хүргүүлэх

ТЕЗ (Салбарын яамд) 6 дугаар сарын 15



Төсвийн хязгаарт багтаан ДХТ ба ҮАХТ боловсруулж ТЕЗ-д ирүүлэх

Төсвийн байгууллагууд 7-р сарын 15

БЗТМ-ийн Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдлийг боловсруулах

ТЕЗ (Салбарын яамд) 8-р сарын 15

ТЕЗ-ийн төсвийн төслийн мэдэгдлийг багтаасан ДХТ-ийн эцэслэн боловсруулах (ЗГ-т)

СЯ ба ТЕЗ (Салбарын яамд) 9-р сарын 15

Жилийн төсвийн төслийг эцэслэн боловсруулж УИХ-д өргөн мэдүүлэх ЗГ, СЯ 10-р сарын 1

Төсвийн тухай хууль (жилийн) УИХ 12-р сарын 1



Бодлого, зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл (БЗТМ) – ерөнхий тоймБодлого, зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл нь 2008 онд Сангийн яамнаас нэвтрүүлж буй төсөв, төлөвлөлтийн шинэ системийн үндсэн хэсэг нь юм. Өмнөх бүлэгт өгүүлсэн гүйцэтгэлд суурилсан төсвийн тэргүүн туршлагын үндсэн зарчмыг энэхүү мэдэгдэл нь агуулж байгаа. Эдгээр нь:

1. Төсвийг нэг жилээр бус гурван жилээр төлөвлөх дунд хугацааны төсвийн тогтолцоо;

2. Хөтөлбөр, бүтээгдэхүүн, гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлсон гүйцэтгэлд суурилсан төсвийн тогтолцоог нэвтрүүлэх;

3. Төсвийн ерөнхийлөн захирагч бүрт хуваарилагдах санхүүгийн нөөцийг тодорхойлох төсвийн хатуу хязгаарыг төсөв бэлтгэх процесст эхнээс нь хэрэглэх.

БЗТМ-ийг боловсруулахад хэрэглэгдэх маягт болон жишээг Хавсралт 1, 2-т харуулав.

БЗТМ-ийг төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн эрхлэх асуудлын хүрээнд хамрагдах хөтөлбөр бүрээр бэлтгэж боловсруулна. Хөтөлбөрийг салбарын яамдын үндсэн чиг үүрэг гэж тодорхойлж болох ба үүгээр дамжуулан Засгийн газрын бодлогын тэргүүлэх чиглэлийг үйл ажиллагаа болгон хөрвүүлж төрөөс иргэдэд үзүүлэх бараа, ажил үйлчилгээг хүргэнэ. Үндсэн чиг үүрэгт2 үндэслэн салбарын яам бүр хэд хэдэн хөтөлбөртэй байна. Жишээ нь:

Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны яам Боловсрол, Соёл, Шинжлэх ухаан гэсэн гурван хөтөлбөртэй;

Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам Хөдөлмөр, ажил эрхлэлт, Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, Нийгмийн даатгал, Хүн амын бүлгүүдийн хөгжлийг дэмжихэд чиглэгдсэн үндэсний хөтөлбөр арга хэмжээ гэсэн дөрвөн хөтөлбөртэй.

Хөтөлбөр нь бүтээгдэхүүний анги гэж нэрлэгдэх дэд хөтөлбөрүүдэд хуваагдана. Жишээ нь:

БСШУЯ-ны Боловсролын хөтөлбөр нь бүтээгдэхүүний дөрвөн ангид хуваагдана:o Сургуулийн өмнөх боловсролo Ерөнхий боловсролo Мэргэжлийн боловсролo Дээд боловсрол.

НХХЯ-ны Нийгмийн даатгалын хөтөлбөр нь бүтээгдэхүүний гурван ангид хуваагдана:

o Нийгмийн даатгалын бодлого, удирдлагаo Нийгмийн даатгалын тэтгэвэрo Нийгмийн даатгалын тэгтгэмж төлбөр

БЗТМ нь хоёр хэсгээс бүрдэнэ:

Бодлогын мэдэгдэлд тухайн хөтөлбөрийн бодлогын зорилго, зорилтыг тодорхойлж оруулна. Энэ нь хөтөлбөрийн үр дүн, үр өгөөжийг илэрхийлнэ. Өөрөөр хэлбэл тухайн хөтөлбөрийн бодлогыг амжилттай хэрэгжүүлж чадсан эсэхийг харуулна.i. Бодлогын зорилго гэдэг нь салбарын мастер төлөвлөгөөнд

тусгагдсан урт хугацаанд хүрэх үр дүнг илэрхийлнэ;2 Хөтөлбөрийг тодруулахад яамны зохион байгуулалтын бүтцийг ашиглаж болно.


Бодлогын мэдэгдэл

18


ii. Бодлогын зорилт гэдэг нь дунд хугацааны төсвийн хамрах хугацаанд хүрэх завсарын үр дүнг илэрхийлнэ. Эдгээр зорилтыг салбарын стратегийн баримт бичиг, мастер төлөвлөгөө, үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнөөс авч болно.

Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлд нийлүүлэх бүтээгдэхүүн, түүний гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт болох тоон ба чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлж, өртөгийг тооцож оруулна. Энэ нь хөтөлбөр хэр үр ашигтай байсан гэдгийг харуулна. Өөрөөр хэлбэл төрөөс үзүүлэх бараа, ажил үйлчилгээнд улсын төсвийн хөрөнгийг хэр зэрэг хэмнэлттэй, үр ашигтай зарцуулж чадсан бэ гэдгийг харуулна. iii. ДХТ-ийн хамрах хугацаанд төрөөс

иргэдэд нийлүүлэх бараа, ажил үйлчилгээг бүтээгдэхүүн гэнэ;iv. Бараа, ажил үйлчилгээг нийлүүлэхэд шаардагдах улсын

төсвийн хөрөнгийн хуваарилалт нь зардал болно.


Зарлагын төлөвлөлти

йн мэдэгдэл

19


БЗТМ-ийн Бодлогын мэдэгдэл – бүтэц, тодорхойлолт, жишээ3

Тухайн хөтөлбөрийн хувьд салбарын яамны хэрэгжүүлэх бодлогыг гол төлөв салбарын мастер төлөвлөгөө болон стратегийн баримт бичигт тусгасан байдаг. Бодлогын мэдэгдэлд эдгээр бодлогыг зүгээр л дурдаж өгдөггүй, хамгийн гол нь өмнөх оны гүйцэтгэл, хэрэгжилтийн явц болон нийгэм, эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлүүдэд үндэслэн эдгээр бодлогын зорилтод дүн шинжилгээ хийдэг.

Жил болгон бодлогын хэрэгжилтийн байдалд дүн шинжилгээ хийх нь салбарын яамдад: (i) өмнөх оны гүйцэтгэлд нарийн дүн шинжилгээ хийснээр бодлогын зорилтуудад зохих өөрчлөлт хийх; (ii) шинэчлэлийн зорилтыг хангах үүднээс бодлогын шинэ тэргүүлэх чиглэлүүдийг тогтоох; болон (iii) эдгээр бодлогын дүн шинжилгээний4 төсөвт үзүүлэх нөлөөллийн талаар Сангийн яамд мэдээлэх боломжийг тус тус олгоно.

Хөтөлбөрийн бодлогын зорилго, зорилт, үр ашгийг хэрхэн тодорхойлсныг БСШУЯ, НХХЯ-ны 2008-2010 оны дунд угацааны төсвийн төслийн мэдэгдэлээс иш татан доор харуулав.

3 Хавсралт 1-ээс мэдэгдлийг харна уу.4 Төсвийн хувилбар гэсэн хэсэгт энэ талаар дэлгэрэнгүй өгүүлсэн байгаа.


Бодлогын мэдэгдэл - бүтэц, тодорхойлолт

Хөтөлбөр Бодлогынзорилго

1

Бодлогынзорилт

2

3

Төрөөс үзүүлэх бараа, ажилүйлчилгээг хүргэхийн тулд Засгийнгазрын бодлогын тэргүүлэх чиглэл,

зарчимыг үйл ажиллагаа болгонхөрвүүлэх

Засгийн газраас авчхэрэгжүүлэх арга хэмжээний үр

дүнд урт хугацаанд хүрэхзорилт. Энэ нь хэмжигдэхүйц

байх ёстой.

Хугацаа, тоо, чанар гэсэн үзүүлэлтээр хэмжигдэхтодорхой үр дүн. Дунд хугацаанд хамрагдах жил

бүрээр хүрэх зорилтыг тодорхойлж гаргана.

Хөтөлбөрийн үрашиг

4

Дунд хугацааны төсвийн хамрах хугацаандхөтөлбөрийн бодлогыг хэрэгжүүлснээр гарахзардлын хэмнэлт (төсвийн хэмнэлт) ба/эсхүл

бүтээмжийн өсөлт (үйлчилгээний чанарсайжрах)-ийг тодорхойлох

Бодлогын мэдэгдэл - бүтэц, тодорхойлолт

Хөтөлбөр Бодлогынзорилго

1

Бодлогынзорилт

2

3

Төрөөс үзүүлэх бараа, ажилүйлчилгээг хүргэхийн тулд Засгийнгазрын бодлогын тэргүүлэх чиглэл,

зарчимыг үйл ажиллагаа болгонхөрвүүлэх

Засгийн газраас авчхэрэгжүүлэх арга хэмжээний үр

дүнд урт хугацаанд хүрэхзорилт. Энэ нь хэмжигдэхүйц

байх ёстой.

Хугацаа, тоо, чанар гэсэн үзүүлэлтээр хэмжигдэхтодорхой үр дүн. Дунд хугацаанд хамрагдах жил

бүрээр хүрэх зорилтыг тодорхойлж гаргана.

Хөтөлбөрийн үрашиг

4

Дунд хугацааны төсвийн хамрах хугацаандхөтөлбөрийн бодлогыг хэрэгжүүлснээр гарахзардлын хэмнэлт (төсвийн хэмнэлт) ба/эсхүл

бүтээмжийн өсөлт (үйлчилгээний чанарсайжрах)-ийг тодорхойлох

20



БСШУЯ:

Бодлогын мэдэгдэл: Хөтөлбөр: Боловсрол

Бүтээгдэхүүний анги: Ерөнхий боловсрол

Зорилго: Суралцагчдад чанартай боловсрол эзэмших тэгш боломж олгогдохгүй байгаа ялгааг багасгах, суралцах эрхээ эдлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэхЗорилт:Дотуур байранд хамрагдах малчдын хүүхдийн хамран сургалтын бохир жинг:

2008 онд 45.8% 2009 онд 45.8% 2010 онд 52.7%-д тус тус хүргэнэ.

ЕБС-ийн сургалтын тоног төхөөрөмж, хэрэглэгдэхүүний санхүүжилтийг жил бүр 8 хувиар нэмэгдүүлнэ.

Үр ашиг:Ерөнхий боловсролын сургуульд бага, дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативыг шинэчилж ерөнхий боловсролын сургуулиудын төсвийн хуваарилалтын тэгш, шударга байдлыг хангах боломжийг бүрдүүлнэ.

НХХЯ:

Бодлогын мэдэгдэл: Хөтөлбөр: Нийгмийн даатгал

Зорилго

Эдийн засгийн идэвхтэй нийт хїн амыг тэтгэврийн даатгалд хамруулах замаар нийгмийн даатгалын хїрээг єргєжїїлж санхїїгийн тогтвортой, зарцуулалтын хангалттай системийг бїрдїїлнэ.Чанарын їзїїлэлт:

Албан болон албан бус секторт ажиллагчид нийгмийн даатгалын албан журмын заавал даатгалд бїрэн хамрагдсан байна.

Тэтгэвэрийн хэмжээ даатгауулагчийн амьжиргааг хангахуйц хэмжээнд хїртэл нэмэгдсэн байна

Тоон їзїїлэлт: Эдийн засгийн идвэхтэй хїн амын 80 хувийг Нийгмийн даатгалд

хамруулна Тэтгэврийн сангийн алдагдлын хэмжээ ДНБ –ны 0.5 хувиас

хэтрэхгїй байна

Зорилт 2008 он Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг бууруулах замаар

даатгалд хамрагдах хїрээг нэмэгдїїлнэ Тэтгэврийн хэмжээг їнийн єсєлт, амьжиргааны тївшингийн

єєрчлєлттэй уялдуудан 20 хувиар нэмэгдїїлнэ.

Чанарын їзїїлэлт:• Нийгмийн даатгалын сангуудын шимтгэлийн орлогын хэмжээ

тогтвортой байна.

21



Тоон їзїїлэлт• Ажил олгогчийн тєлєх НДШ-ийн хувь хэмжээ 9 пунктээр буурсан байна• Дундаж тэтгэврийн хэмжээ 92.0 мянган тєгрєгт хїрсэн байна.

Зорилт 2009 он

Тэтгэврийн хэмжээг їнийн єсєлт, амьжиргааны тївшингийн єєрчлєлттэй уялдуудан нэмэгдїїлнэ.

Чанарын їзїїлэлт• Тэтгэврийн худалдан авах чадвар дээшилсэн байна.Тоон їзїїлэлт• Дундаж тэтгэврийн хэмжээ 110.0 мянган тєгрєгт хїрсэн байна.

Зорилт 2010 он Єндєр насны тэтгэвэр тогтоох насыг оновчтой болгоно. Чанарын їзїїлэлт• Тэтгэврийн хуульд тэтгэврийн насыг єєрчлєх тухай заалт орсон байна

Тоон їзїїлэлт

• Эмэгтэйчїїдийн єндєр насны тэтгэвэр тогтоолгох нас 57 болсон байна• Дундаж тэтгэврийн хэмжээ 130.0 мянган тєгрєгт хїрсэн байна.

Їр ашиг

Дунд хугацааны тєсвийн хїрээнд удирдлага мэдээллийн тогтолцоог шинээр бий болгох зорилтын дор нийгмийн даатгалын тэтгэвр, тэтгэмж олгох їйлчилгээг шуурхай болгож банкны дансны системд шилжїїлэх ажлыг эхлїїлнэ.

22


БЗТМ-ийн Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл – бүтэц, тодорхойлолт, жишээ5

Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл нь бодлого, төсвийн уялдааг хангаж, гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүдийг тогтоож өгдөг.

Бодлогын мэдэгдэлд тусгасан бодлогын зорилтуудыг бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагаа болгон хөрвүүлэх хэрэгтэй. ДХТ-ийг хэрэгжүүлэх хугацаанд тухайн төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн эрхлэх асуудлын хүрээнд багтах яам, агентлаг, төсвийн байгууллагууд нь эдгээр бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг нийлүүлэх юм. Сангийн

яамнаас ирүүлсэн төсвийн хязгаарыг6 хөтөлбөрүүдэд хуваарилж, хөтөлбөрүүдэд оногдсон төсвийн нөөцийг хуваарилах замаар бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг өртөгжүүлнэ.

‘Санхүүжигдээгүй чиг үүрэг’ гэж нэрлэгдэх санхүүгийн нөөц хуваарилагдаагүй бодлогыг ДХТ-ийн хугацаанд хэрэгжүүлж болохгүй бөгөөд түүний хэрэгжилтийг нэг бол хойшлуулах эсхүл огт хэрэгжүүлэхгүй байх хэрэгтэй. Салбарын яам дотроо хөтөлбөр хооронд нөөцийг шилжүүлэн хуваарилж болно.

Гүйцэтгэлийн тогтолцоо гэдэг нь төсвийн нөөцийн хуваарилалтыг орц (жишээ нь, цалин, урсгал зардал, хөрөнгийн зардал

г.м.)-д хуваарилах биш харин хөтөлбөрүүдэд хуваарилахыг хэлнэ. Хөтөлбөрийн хүрээнд төлөвлөсөн бүтээгдэхүүн (ө.х. төрөөс нийлүүлэх бараа, ажил үйлчилгээ)-ийг нийлүүлнэ.

Дараахь таван үе шатыг дамжиж бүтээгдэхүүнийг хэмжигдэхүйц болгоно:i. Бүтээгдэхүүн бүрээр хэрэгжүүлэх арга хэмжээ буюу үйл ажиллагааг

тодруулна;ii. Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлно. Гүйцэтгэлийн

үзүүлэлтийг тоон ба чанарын үзүүлэлтээр илэрхийлнэ;iii. Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт бүрээр хүрэх түвшин буюу зорилтыг

төлөвлөнө;iv. Төлөвлөсөн зардал нь бүтээгдэхүүний хүрэх түвшинг хангахад хүрэлцээтэй

байхаар зардлыг үйл ажиллагаа бүрээр төлөвлөнө;v. Төлөвлөсөн зардлыг тоон үзүүлэлтийн хүрэх түвшинд хувааж нэгжийн өртөгийг

тооцоолно.

Салбарын яамны тодорхойлсон хөтөлбөр бүрээр болон ДХТ-ийн хамрах жил бүр энэ процессийг давтана. Олон улсын зах дээрх зэсийн үнээс хамаараад макро-төсвийн байдал тогтвортой бус байгаа үед 2009-2011, 2010-1012 оны ДХТ-ийн хувьд гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүдийг ДХТ-ийн зөвхөн эхний жилийн хувьд (2009, 2010 он) тодорхойлох нь зүйтэй. Ингэж үе шаттайгаар аажмаар хэрэгжүүлэх нь бүтээгдэхүүнийг 5 Хавсралт 2-оос мэдэгдлийг харна уу.6 Төсвийн хязгаар гэдэг нь салбарын яамны бүх хөтөлбөрүүдэд оногдох нөөцийн хэмжээ. Төсвийн нийт хязгаарыг Сангийн яам тодорхойлно (ДХТ-ийн процессийн талаар өгүүлсэн дараачийн бүлэгт энэ талаар дэлгэрэнгүй оруулсан байгаа).


Бодлогыг төсөвтэй холбох

Гүйцэтгэлий н тогтолцоо

23


тодруулах, түүний өртөгийг тооцоолоход шаардлагатай мэдээллийг цуглуулах, нэгтгэх, шинжилгээ хийх чадавхийг бэхжүүлэхэд ашиглагдах удирдлага, мэдээллийн системийг сайжруулах боломжийг СЯ болон салбарын яамдад олгоно.


1

Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл - бүтэц, тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн Арга хэмжээ

1

Бүтээгдэхүүнийөртөг

2

3

Төсвийн байгууллага болонбусад этгээдээс нийлүүлэх тоохэмжээ , хугацаа, чанар, зардалзэрэг гэрээнд тусгасан шалгуур

үзүүлэлтээр тодорхойлогдохажил үйлчилгээ

Төлөвлөсөн бүтээгдэхүүнийгнийлүүлэхийн тулд хэрэгжүүлэх багц

үйл ажиллагаа

Төлөвлөсөн бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэхийн тулдхэрэгжүүлэх бүх арга хэмжээний зардлын нийлбэр

Гүйцэтгэлийншалгуурүзүүлэлт

4

Бүтээгдэхүүнийнэгжийн өртөг

5

Хуваарилсан зардлыг тоон үзүүлэлтийн хүрэхтүвшинд харьцуулсан харьцаа

Бараа, ажил үйлчилгээний тоон ба чанарынүзүүлэлтийг илэрхийлнэ.

Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл - бүтэц, тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн Арга хэмжээ

1

Бүтээгдэхүүнийөртөг

2

3

Төсвийн байгууллага болонбусад этгээдээс нийлүүлэх тоохэмжээ , хугацаа, чанар, зардалзэрэг гэрээнд тусгасан шалгуур

үзүүлэлтээр тодорхойлогдохажил үйлчилгээ

Төлөвлөсөн бүтээгдэхүүнийгнийлүүлэхийн тулд хэрэгжүүлэх багц

үйл ажиллагаа

Төлөвлөсөн бүтээгдэхүүнийг нийлүүлэхийн тулдхэрэгжүүлэх бүх арга хэмжээний зардлын нийлбэр

Гүйцэтгэлийншалгуурүзүүлэлт

4

Бүтээгдэхүүнийнэгжийн өртөг

5

Хуваарилсан зардлыг тоон үзүүлэлтийн хүрэхтүвшинд харьцуулсан харьцаа

Бараа, ажил үйлчилгээний тоон ба чанарынүзүүлэлтийг илэрхийлнэ.

24


Боловсролын хөтөлбөрийн Ерөнхий боловсрол гэсэн бүтээгдэхүүний ангийн Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдлийн жишээ (ДХТ-ийн эхний жил)

/мянган төгрөгөөр/

Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил

Нийгмийн даатгалын шимтгэл

Бараа, үйлчилгээний бусад зардал

Татаас ба уpсгал шилжүүлэг

Хөрөнгийн зардал - дотоод

Хөрөнгийн зардал - гадаад

Эргэж төлөгдөх төлбөрийг хассан цэвэр зээл

Нийт дүн

207,449,200.2 43,832,068.9 122,309,506.6 15,989,003.9 54,636,162.9 32,235,555.0 6,302,896.0 482,754,393.5

1 БОЛОВСРОЛ 190,414,475.8 40,144,041.0 106,734,850.7 15,459,611.7 39,336,162.9 32,235,555.0 6,302,896.0 430,627,593.1

1.2 Ерөнхий боловсрол 123,098,773.2 26,580,926.4 56,209,034.3 2,991,977.4 26,800,000.0 21,301,560.0 0.0 256,982,271.31.2.1 Бага, суурь бүрэн дунд боловсролын үйлчилгээ 113,721,802.7 24,620,772.6 31,918,240.5 1,856,588.3 0.0 0.0 0.0 172,117,404.1

1.2.1.1 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандарт, сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх 113,721,802.7 24,620,772.6 9,198,786.5 862,462.8 0.0 0.0 0.0 148,403,824.61.2.1.2 Сургалтын хэвийн үйл ажиллагааг хангах 0.0 0.0 22,302,902.0 0.0 0.0 0.0 0.0 22,302,902.01.2.1.3 Өндөр насны тэтгэвэрт гарч байгаа багш нарт мөнгөн тэтгэмж олгох 0.0 0.0 0.0 987,607.5 0.0 0.0 0.0 987,607.51.2.1.4 Олимпиад зохион байгуулах 0.0 0.0 416,552.0 6,518.0 0.0 0.0 0.0 423,070.0

1.2.2 Дотуур байрны үйлчилгээ 3,457,203.9 748,487.2 7,505,383.5 0.0 0.0 0.0 0.0 11,711,074.62.1.2.1 Дотуур байрны сурагчдыг хоол хүнсээр хангах үйлчилгээ 0.0 0.0 6,746,186.6 0.0 0.0 0.0 0.0 6,746,186.62.1.2.2 Дотуур байрны хэвийн үйл ажиллагааг хангах үйлчилгээ 3,457,203.9 748,487.2 759,196.9 0.0 0.0 0.0 0.0 4,964,888.0

1.2.3 Орой, эчнээ сургалтын үйлчилгээ 427,557.6 92,566.5 21,716.8 0.0 0.0 0.0 0.0 541,840.91.2.3.1 Эчнээ сургалтын үйлчилгээ 177,867.7 38,508.1 9,292.8 0.0 0.0 0.0 0.0 225,668.61.2.3.2 Оройн сургуулийн сургалтын үйлчилгээ 249,689.9 54,058.4 12,424.0 0.0 0.0 0.0 0.0 316,172.3

1.2.4 Тусгай хэрэгцээт боловсролын үйлчилгээ 968,461.6 209,672.4 506,718.2 1,014,792.3 0.0 0.0 0.0 2,699,644.51.2.4.1 Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд зориулсан ЕБ-ын тусгай сургуулийн үйлчилгээ 968,461.6 209,672.4 386,718.2 14,792.3 0.0 0.0 0.0 1,579,644.51.2.4.2 Эмзэг бүлгийн суралцагчдад дэмжлэг үзүүлэх 0.0 0.0 120,000.0 1,000,000.0 0.0 0.0 0.0 1,120,000.0

1.2.4.2.1 Сурах бичгээр хангах 0.0 0.0 120,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 120,000.01.2.4.2.2 Сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангах 0.0 0.0 0.0 1,000,000.0 0.0 0.0 0.0 1,000,000.0

1.2.5 Албан бус боловсролын үйлчилгээ 1,399,693.4 303,035.0 562,543.7 0.0 0.0 0.0 0.0 2,265,272.11.2.5.1 Бичиг үсгийн боловсрол олгох үйлчилгээ 0.0 0.0 35,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 35,000.01.2.5.2 Дүйцсэн хөтөлбөрөөр албан бус боловсрол олгох үйлчилгээ 1,399,693.4 303,035.0 389,543.7 0.0 0.0 0.0 0.0 2,092,272.11.2.5.3 Насанд хүрэгчдийн тасралтгүй боловсролын үйлчилгээ 0.0 0.0 138,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 138,000.0

1.2.6 Сургалтын чанарыг сайжруулах 1,215,216.0 193,127.8 14,079,240.0 0.0 0.0 0.0 0.0 15,487,583.81.2.6.1 Хүний нөөцийн чадавхийг бэхжүүлэх 0.0 0.0 203,200.0 0.0 0.0 0.0 0.0 203,200.01.2.6.2 Англи хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалт 1,215,216.0 193,127.8 506,340.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,914,683.81.2.6.3 Сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангах 0.0 0.0 969,700.0 0.0 0.0 0.0 0.0 969,700.01.2.6.4 Үдийн цай хөтөлбөр 0.0 0.0 12,400,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 12,400,000.0

1.2.7 Сургалтын орчныг сайжруулах 0.0 0.0 12,600.0 0.0 26,800,000.0 0.0 0.0 26,812,600.01.2.7.1 ЕБ-ын 12 жилийн тогтолцоонд шилжихэд шаардлагатай сургалтын орчныг бүрдүүлэх 0.0 0.0 12,600.0 0.0 3,000,000.0 0.0 0.0 3,012,600.01.2.7.2 Сургуулийн хичээлийн барилга, дотуур байрны барилгад их засвар хийх 0.0 0.0 0.0 0.0 4,600,000.0 0.0 0.0 4,600,000.01.2.7.3 Сургуулийн хичээлийн барилга, дотуур байрны барилгыг шинээр барих, өргөтгөх, спорт заал барих 0.0 0.0 0.0 0.0 19,200,000.0 0.0 0.0 19,200,000.0

1.2.8 Ерөнхий боловсролын хүртээмж (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 9,239,445.0 0.0 9,239,445.01.2.8.1 Суурь боловсролын хамран сургалтын хүрээг нэмэгдүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 8,735,820.0 0.0 8,735,820.01.2.8.2 Бага ангийн сурагчид, малчдын хүүхэд боловсролын чанартай үйлчилгээ авах тэгш боломж бүрдүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 503,625.0 0.0 503,625.0

1.2.9 Ерөнхий боловсролын чанар (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 11,454,210.0 0.0 11,454,210.01.2.9.1 Хүүхдэд ээлтэй сургалтын орчныг сайжруулах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,692,180.0 0.0 1,692,180.01.2.9.2 Боловсролын шинэ стандартыг хэрэгжүүлэх, ЕБС-ийг 12 жилийн тогтолцоонд шилжүүлэх бэлтгэлийг 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 159,975.0 0.0 159,975.01.2.9.3 Багш, удирдах ажилтан бэлтгэх тогтолцоог шинэчлэн сайжруулах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,469,400.0 0.0 1,469,400.01.2.9.4 Сургууль төвтэй мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог төлөвшүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,456,365.0 0.0 1,456,365.01.2.9.5 Боловсролын шинэ стандартыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай сургалтын тоног төхөөрөмжөөр хангах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2,232,540.0 0.0 2,232,540.01.2.9.6 Сургуулийн дэд бүтцийг сайжруулах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 4,266,000.0 0.0 4,266,000.01.2.9.7 Бүсийн төвийн сургуулиудыг интернетэд холбох 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 177,750.0 0.0 177,750.0

1.2.10 Албан бус боловсрол (SWAp) 408,825.0 213,300.01.2.10.1 Албан бус боловсролын хүртээмж (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 373,275.0 0.0 177,750.0

1.2.10.1.1 Бичиг үсэг үл мэдэгч, шинээр тайлагдсан хүмүүст зориулсан албан бус боловсролын хүртээмжийг 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 195,525.0 0.0 0.01.2.10.1.2 Сургуулийн гадна буй хүүхэд залуус АББ-ын үйлчилгээнд хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 177,750.0 0.0 0.0

1.2.10.2 Албан бус боловсролын чадавхийг сайжруулах (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 35,550.0 0.0 35,550.01.2.11 Захиргаа, төлөвлөлт 1,908,838.0 413,264.9 1,602,591.6 120,596.8 199,080.0 4,244,371.3

1.2.11.1 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын бодлого, төлөвлөлт 112,904.3 24,444.0 209,547.7 7,300.0 0.0 0.0 0.0 354,196.01.2.11.2 Төрийн албан хаагчийн нийгмийн баталгааг хангах 0.0 0.0 0.0 81,946.8 0.0 0.0 0.0 81,946.81.2.11.3 Мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах 1,716,675.1 371,661.3 756,442.8 0.0 0.0 0.0 0.0 2,844,779.21.2.11.4 Мэдээлэл, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ 79,258.6 17,159.6 636,601.1 31,350.0 0.0 0.0 0.0 764,369.31.2.11.5 Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний механизмыг сайжруулах (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 199,080.0 0.0 199,080.0

Хөтөлбөр

ХҮСНЭГТ 2 - БСШУЯ-ны төсөв - хөтөлбөр ба бүтээгдэхүүний бүлэглэлээр

БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ЯАМ



Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт2008 оны зорилтот түвшин

Нийт төсөв Нэгжийн өртөг

189,335,236.2

1.2.1 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын үйлчилгээ

Хамрагдах сурагчийн тоо 548,005 172,117,404.1 314.1

1.2.2 Дотуур байрны үйлчилгээ Дотуур байранд суух сурагчдын тоо 46,864 11,711,074.6 249.9

Оройн сургуульд хамрагдах хүний тоо 1,553 316,172.3 203.6

Эчнээ сургалтад хамрагдах хүний тоо 1,553 225,668.6 145.3

Тусгай сургуульд хамрагдах хөгжлийн бэрхшээлтэй сурагчдын тоо

2,221 1,579,644.5 711.2

4 төрлийн сурах бичгээр хангагдах эмзэг бүлгийн суралцагчдын тоо

8,750 120,000.0 13.7

Сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангагдах эмзэг бүлгийн сурагчдын тоо

66,590 1,000,000.0 15.0

Бичиг үсэг тайлагдах хүний тоо тод-х 35,000.0 тод-х

Дүйцсэн хөтөлбөрөөр ЕБ эзэмших хүний тоо

11,690 2,092,272.1 179.0

Боловсрол суваг ажиллуулах 1 138,000.0 1.0

1.2.3 Орой, эчнээ сургалтын үйлчилгээ

1.2.4 Тусгай хэрэгцээт боловсролын үйлчилгээ

1.2.5 Албан бус боловсролын үйлчилгээ

Хөтөлбөр 1. Боловсрол

Бүтээгдэхүүний анги 1.2. Ерөнхий боловсрол Мянган төгрөг

Өртөг чиглүүлэгчийг ашиглан бүтээгдэхүүний өртөг тооцох программыг төсвийн байгууллагуудад нэвтрүүлэх талаар судалгаа, бэлтгэл ажил Сангийн яам дээр хийгдэж байгаа. Иймд энэ программыг ажиллуулаад эхлэхэд түүнийг яаж хэрэглэх талаарх гарын авлагатай нь сайн танилцах хэрэгтэй.

Төсвийн байгууллагын түвшинд тооцон гаргасан өртөг зардлыг

зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлд нэгтэн оруулах асуудлыг программ нь мөн шийдэх юм. Одоогоор энэ ажил хараахан дуусаагүй байгаа учир бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааны өртөгийг тооцохдоо БСШУЯ, НХХЯ дээр амжилттай явагдсан туршилтын ажил дээр тулгуурлан 2009-2011 оны ДХТ-ийн хувьд бүтээгдэхүүний өртөг тооцох хялбаршуулсан арга зүйг ашиглахыг санал болгож байна.

Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагаанд нөөцийг хуваарилахдаа одоогоор өртөг чиглүүлэгчийг ашиглан хуваарилах бус харин хөтөлбөрийн хүрээнд нийлүүлэх ажил үйлчилгээний өмнөх оны гүйцэтгэл, тухайн оны хүлээгдэж буй гүйцэтгэл, ирэх гурван жилд орох өөрчлөлтүүд дээр тулгуурласан удирдлагын зүгээс гаргаж өгөх урьдчилсан тооцоолол дээр үндэслэн хуваарилна. Салбарын яамдын бодлогын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн болон төсвийн мэргэжилтнүүд нь үйл ажиллагааны бодит зардал зэрэг хөтөлбөрийн өмнөх оны гүйцэтгэлийн талаар хангалттай мэдээлэлтэй билээ. Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааны шууд зардлыг тооцоолоход онцгой бэрхшээл гарахгүй. Харин шууд бус зардлын хувьд одоо хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагааны зардлыг тооцоолохдоо хувь тэнцүүлсэн аргыг хэрэглэх ба цаашдаа үүнийгээ сайжруулаад явах

Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлага 26

Өртөг тооцох арга

зүй


боломжтой. Шинээр хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны шууд бус зардлыг тооцохдоо “оновчтой тооцоолол” дээр үндэслэн хийнэ. Эхний жилүүдийн хувьд тооцоолол бодитой бус байж болно, гэхдээ ДХТ-ийг бэлтгэх дараа дараачийн жилүүдэд түүнийгээ сайжруулаад явах юм.

Өртөг тооцох арга зүйн талаар Хавсралт 6-д оруулсан сургалтын материал, жишээнүүдээс харж болно.

Төсвийн дунд хугацааны төсөөллийн хувилбарууд7

ДХТ-ийн хувилбарыг гаргах, Бодлогын мэдэгдэл бэлтгэх нь төсвийн жилийн хоёрдугаар хагаст ДХТ-ийн шинэ хуваарийн дагуу хийгдэх ажлууд юм.

Салбарын яамдын боловсруулах ДХТ-ийн төсөөллийн хувилбарууд нь ДХТ-ийн гурван жилийн хугацаанд салбаруудад оногдох зардлын урьдчилсан хуваарилалтыг СЯ-тай хэлэлцэх доороос дээш төлөвлөх төлөвлөлтийн процессийн нэг хэсэг юм. Өнгөрсөн хугацаанд хэрэгжүүлсэн ба одоо хэрэгжүүлж буй бодлогын дүн шинжилгээ болон Бодлогын мэдэгдэлд8 тусгагдсан шинээр хэрэгжүүлэх бодлогын санал дээр тулгуурлан энэхүү хэлэлцүүлэг нь явагдана.

Салбарын яамдаас ирүүлсэн төсвийн хувилбаруудыг нэгтгэн, тэдгээрийн бодлогын тэргүүлэх чиглэлүүдийг нягталж үзсэнээр СЯ улсын хэмжээнд ирэх гурван жилд хэрэгжүүлэх бодлогын төсөвт үзүүлэх санхүүгийн нөлөөллийг тооцон үзэх боломжтой

болох ба ингэснээр салбарын яамд төсөв зохиохдоо мөрдөх ДХТ-ийн хязгаарыг бодитой тогтоох боломж бүрдэх юм. Энэ процесс нь төсвийн хатуу хязгаар гэсэн зарчмыг хэрэгжүүлэх боломжийг бий болгоно.

Салбарын яамд нь дунд хугацааны зарлагыг суурь төвшин, төлөвлөгдсан суурь төвшин, нэмэгдсэн төвшин гэсэн гурван

хувилбараар ДХТ-ийн төсөөллийн хувилбаруудыг боловсруулна. Салбарын шинээр хэрэгжүүлэх бодлогод нийцсэн бодлогын таамаглалд тулгуурлан хувилбаруудыг гаргана. Зарлагын суурь

төвшин гэсэн хувилбарын хувьд ‘бодлогод ямар ч өөрчлөлт орохгүй’ гэсэн таамаглал дэвшүүлж зөвхөн инфляцийн түвшинд гарах

өөрчлөлтөөр зардалд өөрчлөлт оруулан тооцох нь зүйтэй. Нөгөө хоёр хувилбарын хувьд тодорхой хязгаарлалт байхгүй ч СЯ-наас тооцоолон гаргасан ДХТХ-нд тусгагдсан төсвийн хандлагатай нийцэж байх ёстой.

Урсгал зардал ба хөрөнгийн зардал гэсэн зардлын эдийн засгийн ангилалаар хувилбаруудыг боловсруулна. Улсын төсвөөс санхүүжих болон гадны хандивлагчдын зээл, тусламжаар санхүүжих хөрөнгийн зардлыг аль алиныг нь тооцож хувилбарыг гаргах ба ингэснээр зарцуулах боломжтой бүх хөрөнгийн нөөцийн талаарх иж бүрэн дүр зургийг төсвийн төсөөллийн хувилбруудад харуулах боломжтой болно. Энэ нь хөрөнгийн эх үүсвэр хаанаас байхаас үл хамааран бүх хөрөнгөө төлөвлөж, удирдах төсвийн

7 Төсвийн хувилбарыг боловсруулахад ашиглах загварыг Хавсралт 3-аас харна уу8 Бодлогын мэдэгдэлтэй хэсгийг үзнэ үү.Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлага 27

Төсвийн хувилбарууд

Урсгал ба хөрөнгийн зардал


нэгдмэл төлөвлөлтөд чухал алхам болохоос гадна улмаар хандивлагчдаас төсөвт шууд дэмжлэг үзүүлэх боломжийг бий болгож өгнө.

Төсвийн хувилбарын жишээ – БСШУЯ: Боловсролын хөтөлбөр – бүтээгдэхүүний анги ‘Ерөнхий боловсрол’

Зарлагын төлөвлөгдсөн суурь түвшин 2008 оны 2009 оны 2010 оны

төсвийн

төсөл төсөөлөл төсөөлөл

БОЛОВСРОЛБүтээгдэхүүний анги 2. Ерөнхий боловсролt Нийт зарлага 256,982,271.3 300,091,869.0 295,776,213.6Урсгал зарлага 208,880,711.3 242,970,812.4 274,348,827.6a. Цалин, хөлс, НДШ 149,679,699.6 179,625,729.9 206,569,589.3 Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 123,098,773.2 147,718,527.8 169,876,307.0 Нийгмийн даатгалын шимтгэл 26,580,926.4 31,907,202.0 36,693,282.3b. Бараа, үйлчилгээний бусад зардал 56,209,034.3 60,143,666.7 64,353,723.4c. Татаас ба урсгал шилжүүлэг 2,991,977.4 3,201,415.8 3,425,514.9Хөрөнгийн зардал 48,101,560.0 57,121,056.6 21,427,386.0a. Дотоод 26,800,000.0 33,941,638.0 21,427,386.0b. Гадаад 21,301,560.0 23,179,418.6 0.0

Бодлогын таамаглалд тулгуурлан төсвийн хувилбаруудыг боловсруулахтай холбоотой жишээг Хавсралт 6-аас харж болно.

Бодлогын төсөвт үзүүлэх санхүүгийн нөлөөллийг дунд хугацааны төсөвлөлтийн хүрээнд хэрхэн шинжлэх талаар төсвийн мэргэжилтнүүдэд удирдамж болно. Гүйцэтгэлд суурилсан төсвийн тогтолцооны үед ‘хуваарилалтын үр ашигтай байдал’-д шинжилгээ хийдэг. Санхүүгийн нөлөөлийн шинжилгээ нь төсвийг ач холбогдол багатайгаас илүү ач холбогдолтой тэргүүлэх чиглэлүүдэд, үр нөлөө багатайгаас илүү үр нөлөөтэй хөтөлбөрүүдэд шилжүүлэн хуваарилах болох ба БЗТМ-ийг үр дүнтэй бэлтгэхэд зориулагдсан мэдээллийн сайн эх үүсвэр болох төдийгүй ТЕЗ –аас СЯ-тай хийх төсвийн хэлэлцүүлгийг сайжруулахад тус дөхөм болно

Төсвийн үр ашигтай байдалд хүрэхийн тулд төсвийн мэргэжилтнүүд зарлагын хуваарилалтад шинжилгээ хийхэд удирдамж болох 7 багц жишиг үзүүлэлтийг ашиглаж болно. Бодлогын мэдэгдэл ба бодлого хэрэгжүүлэх үйл явцын ялгааг онцлох үүднээс дээрх долоон жишиг үзүүлэлтийг Мастер төлөвлөгөө ба Үйл ажиллагаа гэсэн хоёр ангилалд хуваана. Үүнд:

Мастер төлөвлөгөө:i. Нийгэм, эдийн засгийн хэрэгцээний үнэлгээ ii. Алсын хараа/урт хугацааны зорилгууд iii. 3-5 жилийн стратегийн тэргүүлэх чиглэлүүд


Санхүүгийн нөлөөллийн

шинжилгээ


iv. Гүйцэтгэлийн хүрээ Үйл ажиллагаа

v. Дунд хугацааны зарлагын хүрээ (ДХЗХ- 3 жилээр) vi. Салбар дундын удирдлага, зохицуулалтын механизм (СДУЗМ-

хандивлагчдыг оруулаад) vii. Хариуцлагатай байдал (мэргэжлийн хүмүүс ба иргэний нийгэмтэй хамтран

хяналт тавих, зөвлөлдөх)

Бодлогын мэдэгдэлтэй холбоотой эхний дөрвөн жишиг үзүүлэлтийг мастер төлөвлөгөөнөөс авна. Эдгээрийг тухайн мастер төлөвлөгөөний хамрах хугацаанд төсвийн мэргэжилтнүүд лавлагаа болгон ашиглах бөгөөд тухайн төлөвлөгөөнөөс гажихгүй байх нөхцөлтэй байна. Дараагийн гурван жишиг үзүүлэлт нь уг мастер төлөвлөгөөнүүдийн зорилго, зорилтуудын хэрэгжилттэй холбоотой. Энд гол онцлох зүйл нь үйл явц байна; төсвийн мэргэжилтнүүд төрийн үйлчилгээ, бодлогын шинэчлэлийн санаачилгуудын үр ашигтай, үр нөлөөтэй байдлын талаар бодлого хариуцсан газрын даргатай ярилцаж, тэдгээр бодлогын төсөвт үзүүлэх санхүүгийн нөлөөллийн байдалд дүн шинжилгээ хийж, үнэлэлт өгнө.

Эхлээд хэрэгжүүлж байгаа мастер төлөвлөгөөнүүдийг дээрх долоон жишиг үзүүлэлтээр харьцуулж, сайжруулах асуудлуудыг хөндсөн байна. Дараа нь хөтөлбөрийн бүтээгдэхүүний үндсэн ангиудад тодорхойлон гаргасан зорилтот үзүүлэлтүүдийг авч үзнэ. Энд хөтөлбөрт суурилсан төсвийн шинэчилсэн ангилалыг ашиглана. Энэ хэсэгт гүйцэтгэлийн төсөвлөлт хэрхэн тодорхойлогдсоныг харуулах ба Дүн шинжилгээ хийхэд хялбар болгох үүднээс төсвийн зардлуудыг: (i) бодлогын хувилбар өөрчлөгдөөгүй нөхцөлд мэргэжлийн болон захиргааны үйлчилгээ үзүүлэх; (ii) нэмэлт санхүүжилт шаардагдах бодлогын шинэчлэлийн шинэ санаачилгууд гэж хоёр хуваан хуваарилна. Тоон зорилтот түвшин бүхий гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтүүд нь ихэнх тохиолдолд төсвийн мэргэжилтнүүд нэгжийн зардлуудыг нь тогтоон зарлагын хуваарилалтад нийцэж байгаа эсэхийг нь шалгах боломж олгоно.

Эцэст нь төсвийн мэргэжилтнүүд төсвийн төсөөллийн хувилбарын санхүүгийн нөлөөллийн дүн шинжилгээг хийнэ. Ингэхдээ зарлагын хуваарилалтыг хөтөлбөр бүрээр (үйл ажиллагааны дүн шинжилгээ) болон эдийн засгийн ангилалаар нь (эдийн засгийн дүн шинжилгээ) шинжилнэ.Хөтөлбөр болон эдийн засгийн ангилалаар зарлагын дүн шинжилгээ хийснээр хөтөлбөр тус бүрт санхүүгийн нөөц хэрхэн хуваарилагдсан, цаашид зарлагын өөрчлөлтийн чиг хандлага ямар болох, зардлын зүйлсийн эзлэх хувийн жингийн өөрчлөлт эрсдэлд хүргэж болох эсэхийг харахын зэрэгцээ анхаарч тодруулах шаардлагатай зүйлсийг илрүүлэх боломжтой болно:

ДХТ-ийн баримт бичгийн нэг болох Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл нь Засгийн газраас бэлтгэн УИХ-д өргөн барих ДХТ-ийн баримт бичгүүдийн нэг салшгүй хэсэг нь байна. Өмнө нь Засгийн газраас бэлтгэдэг төсвийн баримт бичиг нь ‘Монгол Улсын Төсвийн төсөл’ гэсэн төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын төсвийн төслийг багтаасан хэд хэдэн хэсгүүдээс бүрдсэн нэг л ном байдаг байсан. Тэгвэл ДХТ-ийн төлөвлөлтийн шинэ тогтолцоогоор төсвийн


Ил тод байдал ба хариуцлагын тогтолцоо


ерөнхийлөн захирагч бүрээр Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл гэсэн тус тусдаа ботиудыг бэлтгэн гаргах юм.

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдаар хөтөлбөрүүдэд хуваарилсан төсвийн төслийн саналыг УИХ болон олон нийтэд танилцуулах зорилгоор Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын төсвийн төслийн мэдэгдлийг бэлтгэнэ. Бодлого, зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлд тусгаснаар бодлогын тэргүүлэх чиглэл, зарлагын хуваарилалтыг ТЕЗ-ийн Төсвийн төслийн мэдэгдэлд багтаасан байна.

Гүйцэтгэлд суурилсан төсвийг танилцуулж байгаа учраас зарлагын хуваарилалтыг төрөөс нийлүүлэх бүтээгдэхүүн (тоон ба чанарын гүйцэтгэлийн үзүүлэлтээр илэрхийлэгдсэн төрөөс үзүүлэх ажил үйлчилгээ)-ээр бэлтгэж гаргасан байна. ДХТ-ийн хамрах хугацаанд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй шинэ бодлогыг голлон анхаарна. Өмнөх оны гүйцэтгэл, ололт амжилтад хийсэн дүн шинжилгээн дээрээ тулгуурлан цаашдын чиг хандлагыг гаргаж ирнэ. Дор дурдсан байдлаар тайлбарыг өгөх замаар урд онуудын ба тухайн жилийн төсвийн зарлагын байдалд хийсэн шинжилгээг ТЕЗ-ийн төсвийн төслийн мэдэгдэлд тусгаж өгсөн байна. Тухайлбал:

i. бодлогын зорилтыг хангахад гарсан доголдол, бүтээгдэхүүний зардлыг оновчтой тооцоолоогүй тохиолдол, зарим хөтөлбөрийн төсвийн зарцуулалт үр ашиг муутай байсан талаар;

ii. эдийн засаг, нийгмийн хувьд үр өгөөж өндөртэй арга хэмжээ, цаашид энэ арга хэмжээнд зарцуулах хөрөнгийг нэмэгдүүлэх боломжийн талаар

iii. өмнөх оны гүйцэтгэл ба Засгийн газрын шинэ бодлогын тэргүүлэх чиглэлүүдэд үндэслэн зарлагыг дахин хуваарилах.

ТЕЗ-ийн төсвийн төслийн мэдэгдэлийн жишээг Хавсралт 4-өөс харж болно.


Өмнөхөө дүгнэж

цаашдын чиг хандлагаыг тодорхойлох

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн мэдэгдлийн саналболгож буй бүтэц

ДХТ-ийнбодлогынзорилтууд

ДХТ-ийнбүтээгдэхүүн, арга хэмжээ

1 2

Дунд хугацааны төсвийнхамрах хугацаанд бодлогынзорилтуудыг хөтөлбөрөөр

харуулах

Дунд хугацааны төсвийн хамраххугацаанд нийлүүлэх бүтээгдэхүүн,

арга хэмжээг харуулах

Зарлагыншинжилгээ

3ДХТ-ийн

зарлагынтөлөвлөлт

4

Бодлогын тэргүүлэх чиглэлд тулгуурлан ДХТ-ийн зарлагын төлөвлөлтийг харуулах;

төлөвлөсөн зардалд хийсэн эдийн засгийн бачиг үүргийн шинжилгээг багтаасан байна.

Өмнөх оны гүйцэтгэлд шинжилгээ хийхзамаар хөтөлбөрийн үр өгөөж ямар

байсныг тодруулах

Төсвийнтооцооныхавсралт

5

Зарлагын 3 жилийн төлөвлөлтийг хөтөлбөр бүрээрхаруулах; бүтээгдэхүүн ба гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт

(гүйцэтгэлийн үзүүлэлтийг зөвхөн ДХТ-ийн эхнийжилийн хувьд тодорхойлж харуулна)

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн мэдэгдлийн саналболгож буй бүтэц

ДХТ-ийнбодлогынзорилтууд

ДХТ-ийнбүтээгдэхүүн, арга хэмжээ

1 2

Дунд хугацааны төсвийнхамрах хугацаанд бодлогынзорилтуудыг хөтөлбөрөөр

харуулах

Дунд хугацааны төсвийн хамраххугацаанд нийлүүлэх бүтээгдэхүүн,

арга хэмжээг харуулах

Зарлагыншинжилгээ

3ДХТ-ийн

зарлагынтөлөвлөлт

4

Бодлогын тэргүүлэх чиглэлд тулгуурлан ДХТ-ийн зарлагын төлөвлөлтийг харуулах;

төлөвлөсөн зардалд хийсэн эдийн засгийн бачиг үүргийн шинжилгээг багтаасан байна.

Өмнөх оны гүйцэтгэлд шинжилгээ хийхзамаар хөтөлбөрийн үр өгөөж ямар

байсныг тодруулах

Төсвийнтооцооныхавсралт

5

Зарлагын 3 жилийн төлөвлөлтийг хөтөлбөр бүрээрхаруулах; бүтээгдэхүүн ба гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт

(гүйцэтгэлийн үзүүлэлтийг зөвхөн ДХТ-ийн эхнийжилийн хувьд тодорхойлж харуулна)


3-р бүлэг: Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн үйл явц

Энэ бүлэгт төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн хүрээнд салбарын яамдын гүйцэтгэх ажил үүргийн дэс дарааллыг харуулав. Тухайн ажил үүргийг хэн хариуцаж гүйцэтгэх вэ гэдгийг мөн зааж өгсөн ба эдгээр ажил үүрэг нь энэхүү гарын авлагын 1 дүгээр бүлэгт үзүүлсэн ТДХТ-ийн хуваарьт заасан хугацааны дагуу хийгдэх юм. Энэ бүлгийг уншихын өмнө 2 дугаар бүлэгт заасан төсөв

бэлтгэх маягтуудтай эхлээд сайтар танилцах нь зүйтэй.

Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн үйл явц нь тус бүртээ тодорхой ажил үүрэг бүхий үндсэн гурван үе шатанд хуваагдана.

I үе шат- ДХТ-ийн хязгаар тогтооход шаардагдагдах стратегийн өгөгдөлүүд

II үе шат- Сангийн яамнаас ирүүлсэн ДХТ-ийн хязгаарын хүрээнд ДХТ бэлтгэх

III үе шат- ДХТ-ийн хэлэлцүүлэгийн үйл явц

ДХТ-ийн дээд хязгаарыг тогтоох нь төсвийн хатуу хязгаарыг хэрэгжүүлэхийн үндэс бөгөөд ДХТ-ийн хязгаар нь тухайн жилийн төсөвлөлтийн процессыг эхлүүлэхийн өмнө яамдуудад хуваарилах зарлагын хязгаар юм. Төсвийн хязгаарыг зөвхөн тухайн санхүүгийн жилийн хувьд бус түүний дараагийн хоёр жилийн хувьд мөн тогтооно (тухайлбал, 2009-2011 оны ДХТ-ийн хувьд 2009 он ба 2010, 2011 оноор). Эдгээр хязгаарыг Сангийн яам тогтоох ба ДХТ бэлтгэх зааварчлагын хамт салбарын яамдад хүргүүлнэ9.

Гурван жилээр тогтоосон ДХТ-ийн хязгаар нь салбарын яамдын хувьд төсвийг урьдчилан таамаглах боломжоор хангахаас гадна мөрдөх ёстой төсвийн хатуу хязгаар болж өгдөг. Төсвийн урьдчилсан таамаглал гэдэг нь тухайн яамны хувьд гурван жилийн

9 Энэ їе шатанд уншигч нь ДХТ бол дунд хугацаагаар тєсєвлєх (гурван жилээр тєсєвлєх) їйл явц ба ДХТ-ийн эхний жил нь тухайн тєсвийн жилтэй давхцана гэдгийг сайтар ойлгосон байх ёстой. Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлага 31

ДХТ-ийн хязгаар


туршид салбартаа зарцуулах төсвийн нөөцийн хэмжээг мэдэх боломжийг бий болгож байгаа бөгөөд ингэснээр дунд хугацаанд хэрэгжүүлэх бодлогын зорилтыг төлөвлөх бололцоотой болно. Төсвийн хатуу хязгаарыг мөрдөх гэдэг нь тухайн яам төсвөө хөтөлбөрүүдэд хуваарилахдаа Сангийн яамнаас тогтоосон ДХТ-ийн хязгаарыг хэтрүүлэхгүй байна гэсэн үг юм.

ДХТ-ийг бэлтгэж боловсруулахад удирдлагын дээд түвшний дэмжлэг зайлшгүй шаардлагатай бөгөөд сайдын тушаалаар Стратегийн төсөв ба төлөвлөлтийн зөвлөл бүх яамдад байгуулагдах ёстой. Ийм зөвлөл байгуулсан сайдын тушаалыг жишээ болгон хавсралт 5-д харууллаа. Зөвлөл бол салбарын сайдад бодлого болон төсвийн гол шийдвэр гаргахад стратегийн зөвлөгөө өгөх үүрэг бүхий удирдах зөвлөл юм. Зөвлөл нь Төрийн нарийн бичгийн дарга болон бүх газрын дарга нараас бүрдэнэ.

Сайд энэ бүлэгт дурдагдах 1, 3, 4 болон 6 дугаар ажил үүрэгт хамаарах асуудлыг хэлэлцэх уулзалтуудыг өөрөө удирдан явуулах шийдвэр гаргаж болно. Энэ Зөвлөл нь салбарын төлөвлөлтийг зохион байгуулах, зохицуулах талаар өмнө нь байгуулагдаж байсан ажлын хэсгийг орлох юм. Яамны төлөвлөлтийн газар нь төсвийн газраасаа тусдаа тохиолдолд төлөвлөлтийн газар нь Зөвлөлийн ажлын албаны үйл ажиллагааг гүйцэтгэнэ. Өөр нэг хувилбар нь төлөвлөлтийн газрыг төсвийн газартай нэгтгэж болох юм.

I үе шат – ДХТ-ийн хязгаар тогтоох стратегийн

өгөгдлүүд

Төсвийн хуваарь: IY.20 - Y.10 (3 долоо хоног)ДХТ-ийн хязгаар тогтоох нь төлөвлөлт болон төсөвлөлтийн үйл явцын гол чухал хэсэг бөгөөд энэ нь төлөвлөлтийн дээрээс доош болон доороос дээш чиглэсэн үйл явцын хослол юм. Дээрээс доош чиглэсэн үйл явц нь Төсвийн хүрээний мэдэгдэл (ТХМ)-д тусгагдах макро-төсвийн нэгдсэн үзүүүлэлтүүдийг тодорхойлох хэсэг юм. Доороос дээш

чиглэсэн үйл явц нь салбарын яамдад шууд хамаатай ба дунд хугацааны төсвийн хязгаарыг тогтоохоос өмнө Сангийн яаманд шаардлагатай мэдээллийг хүргүүлнэ. Эдгээр мэдээллийг дараах ажил үүргийг гүйцэтгэх замаар гаргаж хүргүүлнэ.

i) Хөтөлбөр болон бүтээгдэхүүний ангийг тодорхойлох;

ii) Бодлогын мэдэгдэл бэлтгэх ба

iii) Гурван жилийн төсвийн төсөөллийн хувилбар бэлтгэх.


Ажил їїрэг 1: Хєтєлбєр ба бїтээгдэхїїний ангийг тодорхойлох Хэн хариуцах: Стратегийн тєсєв ба тєлєвлєлтийн зєвлєл

Стратегийн тєсєв ба

тєлєвлєлтийн зєвлєл


Зөвлөлийн хийх эхний ажил бол дунд хугацааны төсвийг бэлтгэх төлөвлөлт, төсөвлөлтийн ажлыг эхлүүлэх явдал. Энэ гарын авлагад дурдсан ажил үүрэгт тулгуурлан Зөвлөл нь газар, хэлтсүүдийн хийж гүйцэтгэх ажлын төлөвлөгөөг гаргаж батална.

Түүнчлэн Зөвлөл нь хөтөлбөр болон бүтээгдэхүүний анги (дэд хөтөлбөр)-ийг тодорхойлох бөгөөд үүнд тулгуурлан төлөвлөлт болон төсөвлөлтийн баримт бичгийг бэлтгэнэ. Хөтөлбөр болон бүтээгдэхүүний ангийн бүтцийн эхний саналыг Төсвийн газраас гаргах ба энэ саналыг зөвлөлөөр хэлэлцэж дараа нь батлана.

Төсвийг шинэ хэлбэрээр бэлтгэх эхний жилийн хувьд л хөтөлбөрүүдийг шинээр тодорхойлох ба харин дараагийн жилүүдэд энэхүү хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний ангийг баталгаажуулах эсхүл зөвхөн бага зэргийн өөрчлөлт оруулна. Яамдын гүйцэтгэх чиг үүрэг болон бүтцэд өөрчлөлт орох тохиолдолд үүнийг дагаж хөтөлбөрийн бүтцэд томоохон өөрчлөлт орж болох юм.

Бодлогын газар бол яамны гол чиг үүргийг хариуцан удирддаг нэж юм. Жишээ нь, БСШУЯ-ны Бага, дунд боловсролын газар, Мэргэжлийн боловсролын газар нь боловсролын хөтөлбөрийн хувьд бодлого, хэрэгжилтийг хариуцсан бодлогын газрууд болно.

Эдгээр газрууд нь өөрсдийн хариуцсан асуудлын хүрээнд ДХТ-ийн Бодлогын мэдэгдэлийг хөтөлбөр бүрээр бэлтгэх үүрэгтэй. Энэхүү гарын авлагын 2 дугаар бүлэгт тайлбарлсанаар тухайн мэдэгдэл нь бодлогын зорилго, зорилтын талаар товч тодорхой тайлбарласан хураангуйг агуулах ба эдгээрийг салбарын мастер төлөвлөгөө болон салбарын дунд хугацааны үйл ажиллагааны хэтийн төлөвлөгөөг үндэслэн гаргана.

Түүнчлэн яамнаас гаргасан хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийн талаарх дүгнэлт, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тайланг холбогдох газрууд бодлогын мэдэгдэл бэлтгэхдээ ашиглаж болно. Эдгээр баримт бичгүүд нь ДХТ бэлтгэх үйл явцын хэсэг биш боловч бодлогын газруудад хөтөлбөрийн боловсруулалт хийхэд чухал дэмжлэг болох юм.


Ажил їїрэг 2: Бодлогын мэдэгдэл бэлтгэхХэн хариуцах: Бодлогын газар


Ихэнх яамдад Удирдлагын мэдээллийн системийг нэвтрүүлснээр бодитой мэдээллээр шуурхай хангаж, өмнөх онуудын гүйцэтгэлд суурилсан хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тайлангийн агуулга, чанар сайжирч, улмаар төлөвлөлтийн үйл явцыг сайжруулахад дэмжлэг болох юм.

ДХТ-ийн хязгаарыг тогтоохын өмнө стратегийн өгөгдлүүдийг Сангийн яаманд хүргүүлэхийн тулд яамдууд хөтөлбөр бүрт шаардагдах дараагийн гурван жилийн зарлагын түвшинг 3 хувилбар (“суурь”, “төлөвлөгдсөн суурь”, “нэмэгдсэн” )-аар тооцоолж төсвөө бэлтгэнэ. Энэ ажил үүрэг нь яаманд салбарын түвшинд авч хэрэгжүүлэх гол гол бодлогуудын санхүүгийн нөлөөллийг тооцоолох, эдгээрийг Сангийн яаманд мэдээлэх боломжийг олгоно. Хувилбар бүрийг ялгаатай бодлогын таамаглалд үндэслэн тооцоолж Сангийн яаманд хүргүүлнэ. Бодлогын таамаглал, төсвийн төсөөллийн хувилбаруудыг бэлтгэх загвар маягт болон жишээг Хавсралт 3-аас харж болно.

Төсвийн газар хөтөлбөр бүрээр хувилбаруудыг бэлтгэх ажлыг хариуцан гүйцэтгэх ба хийсэн төслөө Стратегийн төсөв ба төлөвлөлтийн зөвлөлд таниулж хэлэлцүүлнэ. Зөвлөл төслийг хөтөлбөр бүрээр бэлтгэсэн Бодлогын мэдэгдлийн хамт хэлэлцээд, эцэслэн баталж Сангийн яаманд албан ёсоор хүргүүлнэ.

II үе шат – ДХТ-ийн хягаарын хүрээнд ДХТ-ийн төсөл бэлтгэхТөсвийн календар: YI.20 – YIII.15 (7Ѕ долоо хоног)

Төсвийн төлөвлөлтийн шинэ процесс нь зөвхөн орцод суурилсан (ө.х эдийн засгийн ангилалаар) байдлаар явагдахгүй. Энэ үе шатанд хөтөлбөр, бүтээгдэхүүн болон тэдгээрийн шалгуур үзүүлэлтээр тодорхойлогдох гүйцэтгэлийн хүрээг шинээр нэвтрүүлэх юм10. Төсвийн төлөвлөлтийн шинэ процессийн өөр нэг чухал элэмент бол яам өөрийн багцын зарлагын дээд хязгаарыг Сангийн яамнаас хүлээн авах явдал юм. Энэхүү дээд хязгаарыг зарлагын төлөвлөлтийн явцад хэтрүүлэх боломжгүй .

ДХТ бэлтгэх процесс нь гурван ажил үүргээс бүрдэнэ:

10 Бїтээгдэхїїн ба тїїний шалгуур їзїїлэлтийн тодорхойлолтыг 2 дугаар бїлэгт єгсєн байгаа.Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлага 34

Ажил їїрэг 3: Гурван жилийн тєсвийн тєсєєллийн хувилбарууд бэлтгэхХэн хариуцах: СТТ-ийн Зєвлєлийн зєвшєєрснєєр Тєсвийн Газар бэлтгэнэ.


iv) Багцын төсвийн хязгаарыг хөтөлбөр болон бүтээгдэхүүний ангид хуваарилах;

v) Хөтөлбөрийн хүрээнд нийлүүлэх бүтээгдэхүүн болон зарлагын хэмжээг тодорхойлох;

vi) Хөтөлбөрийн зарлагын хэмжээг төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн түвшинд нэгтгэн баталгаажуулах.

Салбарын яамдад хүргүүлэх төсвийн хязгаар нь багцын нийт төсвийн хувьд цалин хөлс, НДШ, бараа үйлчилгээний бусад зардал, татаас шилжүүлэг, хөрөнгийн зардал-дотоод, хөрөнгийн зардал-гадаад11 гэсэн эдийн засгийн үндсэн ангилалаар нэгтгэгдсэн байна.

Хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний ангиудад төсвийн хязгаарыг хэрхэн хуваарилах вэ гэдэг нь Стратегийн төсөв, төлөвлөлтийн зөвлөлийн хариуцах ажил юм. Шийдвэр нь зөвхөн өмнөх хуваарилалтын чиг хандлага дээр тулгуурлах бус өнөөгийн бодлогын тэргүүлэх чиглэлүүд болон хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийн явцын дүгнэлт зэргийг харгалзан үзсэн байх шаардлагатай. Хөтөлбөр болон бүтээгдэхүүний ангид төсвийн хязгаарыг хуваарилах эхний саналын төслийг Төсвийн газар бэлтгэнэ.

Батлагдсаны дараа хөтөлбөрийн хязгаарыг Зөвлөлийн урьдчилсан зөвшөөрөлгүйгээр өөрчлөн тогтоож болохгүй.

Энэ үе шатанд дараагийн ажил үүрэг болох хөтөлбөрийн хүрээнд нийлүүлэх бүтээгдэхүүн, түүний зарлагыг тодорхойлох ажлыг хийж гүйцэтгэх ажлын хэсгийг хөтөлбөр бүрээр байгуулахыг Зөвлөл нь бодлогын газруудад санал болгоно. Хэрэв тухайн хөтөлбөрийн хамрах хүрээ өргөн бол хөтөлбөрийн доторх бүтээгдэхүүний анги бүрээр ажлын хэсгийг байгуулах хэрэгтэй (жишээ нь, БСШУЯ-ны Боловсролын хөтөлбөрийн хувьд сургуулийн өмнөх боловсрол, ерөнхий боловсрол, дээд болон мэргэжлийн боловсрол гэсэн бүтээгдэхүүний анги тус бүрээр ажлын хэсэг байгуулах). Түүнчлэн Зөвлөлөөс ажлын хэсгүүдийн гүйцэтгэсэн байвал зохих ажлын эцсийн хугацааг тодорхой заасан хуваарийг батлана.

11 Гадаад гэдэг нь хандивлагчдаас санхїїжїїлсэн зардал.Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлага 35

Ажил їїрэг 4: Багцын тєсвийн хязгаарыг хєтєлбєр болон

бїтээгдэхїїний ангид хуваарилах Хэн хариуцах: Стратегийн тєсєв ба тєлєвлєлтийн зєвлєл


Хөтөлбөрийн ажлын хэсэг хамгийн багадаа бодлогын холбогдох газрын нэг ахлах мэргэжилтэн, төсвийн газрын нэг мэргэжилтэнтэйгээр байгуулагдсан байна. Ажлын хэсгийн бусад гишүүдээр харьяа агентлагын менежерүүд болон хэрэв боломжтой бол салбарын мэргэжилтнүүдийг оролцуулах хэрэгтэй. Жишээ нь, Боловсролын хөтөлбөрийн хувьд ажлын хэсэгт Боловсролын институт болон аймгийн Боловсрол, соёлын газраас нэмэлт төлөөлөл оролцуулж болно.

Ажлын хэсгүүд батлагдсан маягт (жишээ нь, Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл12)-ыг ашиглах ба хамгийн багадаа хоёроос доошгүй удаа хуралдаж асуудлыг хэлэлцсэн байна.

Эхний уулзалтаар дараах асуудлыг авч үзнэ:

a. Бүтээгдэхүүн ба түүнтэй холбоотой арга хэмжээг тогтоох. Арга хэмжээ гэдэг нь төлөвлөсөн бүтээгдэхүүнд хүрэх үйл ажиллагаа юм.

b. Бүтээгдэхүүн бүрийн гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тоон болон чанарын хүрэх түвшингээр нь тодорхойлох.

Хоёрдахь уулзалтаар дараах асуудлыг авч үзнэ:

c. Арга хэмжээний өртөгийг тооцсоны үндсэн дээр бүтээгдэхүүн бүрт зарлагыг хуваарилна.

d. Нэгжийн өрөг үнэн зөв тогтоогдсон эсэхийг шалгаж баталгаажуулна. (зарлага ба бүтээгдэхүүний тоон үзүүлэлтээр хүрэх түвшингийн харьцаа г.м); Нэгжийн өртгийг буруу тооцсон тохиолдолд бүтээгдэхүүний хүрэх түвшин буурах/эсхүл тухайн бүтээгдэхүүнд хуваарилагдах зардал өсөх болно.

e. Хөтөлбөрийн бүтээгдэхүүн бүрээрх зардлыг нэгтгэж, хөтөлбөрийн нийт зардлыг тооцоолж хязгаараас хэтэрсэн эсэхийг шалгах. Хөтөлбөрийн нийт зарлагын дүн нь түүнд хуваарилсан төсвийн хязгаараас давж болохгүй (хэтэрсэн тохиолдолд дахин шалгаж төсвийн зөрүүг хаах хэрэгтэй).

f. Төсвийн дээд хязгаараас +/-5% зөрүүтэй байх 2 хувилбарыг бэлтгэх. Ингэхдээ зөвхөн ямар бүтээгдэхүүн өсөх (буурах) вэ? гэдгийг тухайн бүтээгдэхүүний зарлагын хуваарилалт болон тоон үзүүлэлтийн хүрэх түвшингээр харуулах.

Хоёр уулзалтын хооронд бүтээгдэхүүн/үйл ажиллагааны жагсаалт болон зарлагын мэдэгдлийн төслийн талаар ажлын хэсгийн гишүүд хоорондоо зөвшилцсөн байна. 12 Хавсралт 2-оос харж болно.Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлага 36

Ажил їїрэг 5: Бїтээгдэхїїн тодорхойлох болон зарлагын хэмжээг тогтоох Хэн хариуцах: Бодлогын газраас байгуулсан хєтєлбєрийн ажлын хэсгїїд


Бүтээгдэхүүн, үйл ажиллагааг тодруулахад ашиглах маягтыг гарын авлагын Хавсралт 6-д байгаа сургалтын материалд оруулсан байгаа.

Хөтөлбөрийн ажлын хэсгүүд Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдлийг хийж холбогдох Бодлогын газар зөвшөөрсөний дараа Төсвийн газар хөтөлбөрүүдийн зарлагыг төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн түвшинд нэгтгэнэ. Үүнийг хийх үеэр ажлын хэсгүүдийн боловсруулсан +/-5% хувилбарт үндэслэн хөтөлбөрүүдийн хооронд зарлагын дахин хуваарилалтын талаарх санал бэлтгэж танилцуулна.

Зөвлөл зарлагын хуваарилалтын сонголтыг хэлэлцээд Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлийг хөтөлбөр бүрийн болон нийт багцын түвшинд эцэслэн батална. Батлагдсан мэдэгдэлийг Сангийн яаманд хүргүүлнэ.

III Үе шат – ТДХТ-ийн хэлэлцүүлэгийн үйл явц Төсвийн хуваарь: YIII.16 - IX.15 (4 долоо хоног)

Төсвийн хэлэлцүүлэг нь сайн төсөвлөлтийн зарчмуудын нэг юм. Энэ нь төсвийн талаарх ямар ч хүсэлт улсын төсвөөс автоматаар хөрөнгө гаргахад хүргэх ёсгүй гэсэн үг. Салбарын яамд нь төсвийн зарлагаа төлөвлөж оруулж буй этгээдийн хувьд хөтөлбөрийн бодлогын зорилт, хөтөлбөрт зарцуулах хөрөнгийн үр өгөөжид үндэслэн төсвийн зарлагын талаарх өөрсдийн саналыг Сангийн яамтай хийх албан уулзалтаар нотлох чадвартай байх ёстой.

Монголд төсвийн хэлэлцүүлэг өрнүүлэх өмнөх үйл явц үр ашиггүй байсан ба энэ нь төлөвлөлт сул, бодитой бус болох нөхцлийг бүрдүүлж, салбарын яамдын хувьд горьдлого тасрах байдлыг бий болгож байсан. Төсөв бэлтгэж байсан практикийг харахад ихэнхи тохиолдолд салбарын яамдын бэлтгэсэн урт ‘хүслийн жагсаалт’-аас бүрдсэн төсвийн төслийн саналыг Сангийн яам хянахдаа төсвийн хязгаарт багтаахын тулд нилээд хэмжээгээр танадаг явдал байсан.

Харин одоогийн санал болгож буй үе шат нь хэлэлцүүлэгийн үйл явцын ач холбогдолыг нэмэгдүүлж дараахь ажил үүргийг бий болгож байна:

vii) Сангийн яамтай ДХТ-ийн хэлэлцүүлэг өрнүүлэх;

viii) Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл бэлтгэх.


Ажил їїрэг 6: Хөтөлбөрийн зарлагын хэмжээг төсвийн ерөнхийлөн

захирагчийн түвшинд нэгтгэн баталгаажуулахХэн хариуцах: Тєсвийн Газар бэлтгэх, СТТ-ийн Зєвлєл батлах


Сангийн яамтай хийх төсвийн албан хэлэлцүүлэг нь ТЕЗ-дад өөрсдийн төсвийн саналаа хамгаалах, төсвийн зарлагын үндэслэл нь болох бодлогын асуудлуудыг хэлэлцэх боломжийг олгоно.

Хэлэлцүүлэг нь бүх яамд болон Сангийн яамны хооронд хийгдэх дээд түвшний уулзалт юм. Төсвийн хэлэлцүүлгийн хуваарийг Сангийн яам нийтлэх ёстой. Хэлэлцүүлэг бүр оролцогч яамдын хамрах чиг үүргийн цар хэмжээнээс хамаарч нэгээс гурван цагийн хооронд үргэлжилж болно.

Хэлэлцүүлэг нь салбарын яамдаас Сангийн яаманд ирүүлсэн хөтөлбөр болон бүтээгдэхүүний ангиар харуулсан Бодлогын төлөвлөлтийн мэдэгдэл болон Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдлийг багтаасан Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл дээр үндэслэгдэнэ.

Хэлэлцүүлгийн үеэр салбарын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга бодлогын тэргүүлэх чиглэлийн гол асуудлаар товч танилцуулга хийх ба өөрсдийн боловсруулсан хөтөлбөр бүрээр төсвийн хүсэлтээ танилцуулах үүргийг Бодлогын газрын дарга нарт үлдээнэ. Энэ хэлэлцүүлэгт Төсвийн газрын дарга дэмжлэг үзүүлэх үүрэгтэй оролцоно. Салбарын мэргэжилтэн хэлэлцүүлгийн үеэр гарч болох техникийн шинжтэй асуудлуудыг тайлбарлахад бэлэн байх үүрэгтэйгээр оролцож болно.

Сангийн яамыг төлөөлж Төрийн нарийн бичгийн дарга уулзалтыг удирдах ба Төсвийн бодлого, зохицуулалтын газрын дарга болон түүний мэргэжилтнүүд дэмжлэг үзүүлэхээр оролцоно. Төсвийн хэлэлцүүлэг эхлэхээс өмнө салбарын яамны төсвийн зарлагын дэлгэрэнгүй дүн шинжилгээг СЯ-ны төсвийн мэргэжилтнүүд бэлтгэсэн байна. Энэхүү дүн шинжилгээ нь салбарын яамдын бэлтгэсэн төсвийн төсөл болон хөтөлбөрийн бодлогыг хэлэлцэж, тохиролцох боломжийг Сангийн яаманд олгоно.

Уулзалтын төгсгөлд Сангийн яам салбарын яамдын ирүүлсэн төсвийн төслийн мэдэгдэл, хэлэлцүүлгийн үеэр хийсэн ярилцлага болон бусад ТЕЗ-дийн бодлогын тэргүүлэх чиглэлийг тооцон үзэх хэрэгцээ шаардлага зэрэгт үндэслэн ДХТ-ийн хязгаарыг өөрчлөх эрх нь Сангийн яаманд байна. Сангийн яамнаас ирүүлсэн

өөрчлөлтийг салбарын яам хүлээн аваад Бодлого, зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлдээ өөрчлөгдсөн төсвийн хязгаарын дагуу тохируулга хийнэ. Энэ ажил үүрэг нь хугацаа шаардсан ажил биш юм. Учир нь салбарын яам Сангийн яаманд анх Төсвийн дунд хугацааны төлөвлөлтийн гарын авлага 38

Ажил їїрэг 7: Сангийн яамтай хийх ДХТ-ийн хэлэлцїїлэгХэн хариуцах: Тєрийн нарийн бичгийн дарга, Тєсвийн болон Бодлогын газрын дарга

Ажил їїрэг 8: Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл бэлтгэхХэн хариуцах: Тєсвийн Газар бэлтгэх, СТТ-ийн Зєвлєл батлах


хүргүүлсэн төсвийн төслийн саналдаа боломжит зардлын өсөлт бууралтыг +/- 5% хэмжээнд аль хэдийн тодорхойлсон байх юм.

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын төсвийн төслийн мэдэгдэл нь УИХ-д өргөн мэдүүлэх ДХТ/ төсвийн баримт бичигт тус тусдаа бүлгүүд болж орно. Өөрөөр хэлбэл яам бүр төсвийн баримт бичгийн нэг бүлгийг бүрдүүлнэ.

Төсвийн төслийн мэдэгдэл нь салбарын яамны ДХТ-ийн дээр дурдсан 7 ажил үүргийг гүйцэтгэх явцад бэлтгэсэн бүх л мэдээлэл болон тоон үзүүлэлтийн тойм юм. Төсвийн төслийн мэдэгдэлийн маягт, загварыг 2 дугаар бүлэгт үзүүлсэн бөгөөд БСШУЯ-ны төсвийн мэдэгдлийн тоймыг жишээ болгосныг Хавсралт 4-өөс харж болно. Төсвийн төслийн мэдэгдэл нь төсвийг зарлагын зүйл ангиар нь хэлэлцэж маргалдах бус харин бодлогын тэргүүлэх чиглэл болон хүрэх үр дүн талаас нь хэлэлцэхэд УИХ-ын хэлэлцүүлгийг чиглүүлэхэд туслах болно.

Хавсралт 1

Бодлогын мэдэгдэл

Бодлогын мэдэгдэлд хэрэглэгдэх загвар

Жишээ (БСШУЯ, НХХЯ-ны жишээ)


Бодлогын мэдэгдэлТөсвийн ерөнхийлөн захирагч

ТЕЗ-ийн нэр

Хөтөлбөр Хөтөлбөрийн нэр ( Ерөнхий боловсрол г.м )

Хөтөлбөрийн тодорхойлолт

Хөтөлбөрийн хүрээнд гүйцэтгэх гол чиг үүргийг энд тодорхойлно.

Хөтөлбөрийн зорилго Бодлогын зорилго буюу Урт хугацааны зорилт. Засгийн газраас авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний хүрэх үр дүн. Энэ нь хэмжигдэхүйц байх ёстой.(тоон болон чанарын үзүүлэлтээр илэрхийлэгдсэн байх)

Бодлогын зорилтДХТ-ийн 1 дэх жил

ДХТ-ийн 1 дэх жилд хүрэх түвшинг тодорхойлсон, зардлыг нь тооцсон тодорхой үр дүн бөгөөд бодлогын зорилгыг хангах завсрын үе шат (тоон болон чанарын үзүүлэлтээр илэрхийлэгдсэн байх)

Бодлогын зорилтДХТ-ийн 2 дахь жил

ДХТ-ийн 2 дахь жилд хүрэх түвшинг тодорхойлсон, зардлыг нь тооцсон тодорхой үр дүн бөгөөд бодлогын зорилгыг хангах завсрын үе шат (тоон болон чанарын үзүүлэлтээр илэрхийлэгдсэн байх)

Бодлогын зорилтДХТ-ийн 3 дахь жил

ДХТ-ийн 3 дахь жилд хүрэх түвшинг тодорхойлсон, зардлыг нь тооцсон тодорхой үр дүн бөгөөд бодлогын зорилгыг хангах завсрын үе шат (тоон болон чанарын үзүүлэлтээр илэрхийлэгдсэн байх)

Үр ашиг ДХТ-ийн жилүүдэд хөтөлбөрийн бодлогыг хэрэгжүүлсэнээр гарах зардлын хэмнэлт (төсвийн хөрөнгийг хэмнэх) эсвэл/ бүтээмжийн өсөлт (үйлчилгээний чанарыг дээшлүүлэх)-ийг тайлбарлаж бичих

Бодлогын мэдэгдлийг баталсан: Ажлын хэсгийн ахлагчийн нэр /Бодлогын газрын дарга

Огноо:


Бодлогын мэдэгдэлТөсвийн ерөнхийлөн захирагч

Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны Төсвийн ерөнхийлөн захирагч

Хөтөлбөр Боловсрол

Бүтээгдэхүүний анги 1.2. Ерөнхий боловсрол13


Төрийн ба төрийн бус өмчийн ерөнхий боловсролын сургуульд бага боловсролыг 6, суурь боловсролыг 9, бүрэн дунд боловсролыг 12 жилд эзэмшүүлэх; сургууль завсардсан хүүхэд, насанд хүрэгчдэд орой, эчнээ хэлбэрээр бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд сэргээн засах үйлчилгээ үзүүлж, бага, суурь, бүрэн дунд боловсрол, мэргэжил эзэмшүүлэх; насанд хүрэгчдэд албан бус боловсрол олгох, бага ангийн сурагчдыг үдийн цайгаар үйлчлэх үйлчилгээ энд хамрагдана.

Хөтөлбөрийн зорилго 1. Суралцагчдад чанартай боловсрол эзэмших тэгш боломж олгогдохгүй байгаа ялгааг багасгах, суралцах эрхээ эдлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх

2. г.м. ...........................

Бодлогын зорилт 1. Дотуур байранд хамрагдах малчдын хүүхдийн хамран сургалтын бохир жинг: 2008 онд 45.8% 2009 онд 45.8% 2010 онд 52.7%-д тус тус хүргэнэ.

2. ЕБС-ийн сургалтын тоног төхөөрөмж, хэрэглэгдэхүүний санхүүжилтийг жил бүр 8 хувиар нэмэгдүүлнэ.

3. .г.м. ..................................

Үр ашиг Ерөнхий боловсролын сургуульд бага, дунд боловсрол эзэмшүүлэхэд нэг суралцагчид ногдох хувьсах зардлын дундаж нормативыг шинэчилж ерөнхий боловсролын сургуулиудын төсвийн хуваарилалтын тэгш, шударга байдлыг хангах боломжийг бүрдүүлнэ.

Бодлогын мэдэгдлийг баталсан: Бага, дунд боловсролын газрын дарга

Огноо:

Бодлогын мэдэгдэл13 БСШУ-ны Төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн багцад багтах Боловсролын хөтөлбөр нь өргөн хүрээг хамардаг учир бодлогын мэдэгдэлийг Хөтөлбөрийг бүрдүүлж буй дөрвөн бүтээгдэхүүний анги тус бүрээр бэлтгэсэн болно.ТДХТ-ийн гарын авлага 22/01/2008 05:23 of 63

Төсвийн Ерөнхийлөн захирагч

Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн Төсвийн Ерөнхийлөн захирагч

Хөтөлбөрийн хүрээ НИЙГМИЙН ДААТГАЛ


НД-ын шимтгэл болон татаасыг сангуудад төвлөрүүлж, даатгуулагчид эрсдэл тохиолдсон үед хууль тогтоомжид заасан нөхцөл, болзлын дагуу нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр олгох үйл ажиллагааг хамарна.

Энэ хөтөлбөр нь:

i)НД-ын бодлого удирдлага,

ii)НД-ын тэтгэвэр,

iii) НД-ын тэтгэмж төлбөр гэсэн бүтээгдэхүүний ангитай байна.

Бодлогын

зорилго

1. Эдийн засгийн идэвхтэй нийт хүн амыг тэтгэврийн даатгалд хамруулах замаар нийгмийн даатгалын хүрээг өргөжүүлнэ

2. Нийгмийн даатгалын тогтолцоог үе шаттайгаар өөрчлөх замаар санхүүгийн тогтвортой, зарцуулалтын хангалттай системийг бүрдүүлнэ.

3. Хувийн нэмэгдэл тэтгэврийн тогтолцоо бий болгохыг дэмжинэ

Чанарын үзүүлэлт:

Албан болон албан бус секторт ажиллагчид нийгмийн даатгалын албан журмын заавал даатгалд бүрэн хамрагдсан байна.

Тэтгэвэрийн хэмжээ даатгауулагчийн амьжиргааг хангахуйц хэмжээнд хүртэл нэмэгдсэн байна

Хувийн нэмэгдэл тэтгэврийн тогтолцооны эрх зүйн орчин бүрдсэн байна.

Тоон үзүүлэлт:

Эдийн засгийн идвэхтэй хүн амын 80 хувийг Нийгмийн даатгалд хамруулна

Тэтгэврийн сангийн алдагдлын хэмжээ ДНБ –ны 0.5 хувиас хэтрэхгүй байна

ТДХТ-ийн гарын авлага 22/01/2008 05:23 of 63

Бодлогын зорилт

2008 онд

1. Нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг бууруулах замаар даатгалд хамрагдах хүрээг нэмэгдүүлнэ

2. Ажилгүйдэл, Үйлдвэрлэлийн осол, Тэтгэмжийн даатгалын сангаас үзүүлэх үйлчилгээний цар хүрээг нэмэгдүүлнэ

3. Тэтгэврийн хэмжээг үнийн өсөлт, амьжиргааны түвшингийн өөрчлөлттэй уялдуудан 20 хувиар нэмэгдүүлнэ.

Чанарын үзүүлэлт:

• Нийгмийн даатгалын сангуудын шимтгэлийн орлогын хэмжээ тогтвортой байна.

• Тэтгэмж, төлбөр олон улсын конвенцид заасан хэмжээ, стандартыг хангасан байна

• Тэтгэврийн худалдан авах чадвар дээшилсэн байна.

Тоон үзүүлэлт

• Ажил олгогчийн төлөх НДШ-ийн хувь хэмжээ 9 пунктээр буурсан байна

• Дундаж тэтгэврийн хэмжээ 92.0 мянган төгрөгт хүрсэн байна.


2009 онд

1. Тэтгэврийн хэмжээг үнийн өсөлт, амьжиргааны түвшингийн өөрчлөлттэй уялдуудан нэмэгдүүлнэ.

Чанарын үзүүлэлт

• Тэтгэврийн худалдан авах чадвар дээшилсэн байна. Тоон үзүүлэлт



2010 онд

1. Өндөр насны тэтгэвэрт гарах насыг нэмэгдүүлнэ2. Тэтгэврийн хэмжээг үнийн өсөлт, амьжиргааны

түвшингийн өөрчлөлттэй уялдуудан 20 хувиар нэмэгдүүлнэ.

Чанарын үзүүлэлт

• Тэтгэврийн хуульд тэтгэврийн нас нэмэгдүүлэх тухай өөрчлөлт орсон байна

Тоон үзүүлэлт


• Эмэгтэйчүүдийн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох нас 57 болсон байна

Үр ашиг

Дунд хугацааны төсвийн хүрээнд удирдлага мэдээллийн тогтолцоог шинээр бий болгох зорилтын дор нийгмийн даатгалын тэтгэвр, тэтгэмж олгох үйлчилгээг шуурхай болгож банкны дансны системд шилжүүлэх ажлыг эхлүүлнэ.

Бодлогын мэдэгдлийг баталсан: Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын бодлого, зохицуулалтын газрын дарга

Огноо: 2007 оны 5 дугаар сарын 30


Хавсралт 2

Зарлагын т өлөвлөлтийн мэдэгдэл

A. Төсөв бэлтгэх загвар Загвар


B. Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтэд хэрэглэгдэх загвар Загвар Жишээ (БСШУЯ, НХХЯ-ны жишээ)


<<Ямар салбарын Төсвийн ерөнхийлөн захирагч гэдгийг зааж өгөх>> 2009 оны төсвийн төсөл, хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний ангиар


Хөтөлбөр Цалин, хөлс

болон нэмэгдэл урамшил



Татаас, шилжүүлэг



Эргэж төлөгдөх төлбөрийг

хассан цэвэр зээл

Нийт дүн

НИЙТ ДҮН

1 ХӨТӨЛБӨР

1.1 Бүтээгдэхүүний анги 1.1.1 Бүтээгдэхүүн 1.1.1.1 Арга хэмжээ 1.1.1.2 Арга хэмжээ 1.1.1.3 Арга хэмжээ 1.1.1.4 Арга хэмжээ

1.1.2 Бүтээгдэхүүн 1.1.2.1 Арга хэмжээ 1.1.2.2 Арга хэмжээ




2 ХӨТӨЛБӨР


2.1.2 Бүтээгдэхүүн

2.2 Бүтээгдэхүүний анги 2.2.1 Бүтээгдэхүүн 2.2.1.1 Арга хэмжээ

2.3.2 Бүтээгдэхүүн 2.3.2.1 Арга хэмжээ

ТЭМДЭГЛЭЛ 1: Шаардлагатай бол хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний анги, бүтээгдэхүүн, арга хэмжээг нэмж оруулахТЭМДЭГЛЭЛ 2: ДХТ-ийн дараачийн хоёр жил (тухайлбал 2010, 2011 он)-ийн хувьд мөн дээрх загвараар төсөв бэлтгэнэ.


БСШУЯ-ны 2008 оны Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлийг Боловсролын хөтөлбөрийн Ерөнхий боловсрол гэсэн бүтээгдэхүүний ангиар жишээ болгон харуулав.


Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил



Татаас ба уpсгал шилжүүлэг



Эргэж төлөгдөх төлбөрийг хассан цэвэр зээл

Нийт дүн

207,449,200.2 43,832,068.9 122,309,506.6 15,989,003.9 54,636,162.9 32,235,555.0 6,302,896.0 482,754,393.5

1 БОЛОВСРОЛ 190,414,475.8 40,144,041.0 106,734,850.7 15,459,611.7 39,336,162.9 32,235,555.0 6,302,896.0 430,627,593.1

1.2 Ерөнхий боловсрол 123,098,773.2 26,580,926.4 56,209,034.3 2,991,977.4 26,800,000.0 21,301,560.0 0.0 256,982,271.31.2.1 Бага, суурь бүрэн дунд боловсролын үйлчилгээ 113,721,802.7 24,620,772.6 31,918,240.5 1,856,588.3 0.0 0.0 0.0 172,117,404.1

1.2.1.1 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын стандарт, сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх 113,721,802.7 24,620,772.6 9,198,786.5 862,462.8 0.0 0.0 0.0 148,403,824.61.2.1.2 Сургалтын хэвийн үйл ажиллагааг хангах 0.0 0.0 22,302,902.0 0.0 0.0 0.0 0.0 22,302,902.01.2.1.3 Өндөр насны тэтгэвэрт гарч байгаа багш нарт мөнгөн тэтгэмж олгох 0.0 0.0 0.0 987,607.5 0.0 0.0 0.0 987,607.51.2.1.4 Олимпиад зохион байгуулах 0.0 0.0 416,552.0 6,518.0 0.0 0.0 0.0 423,070.0

1.2.2 Дотуур байрны үйлчилгээ 3,457,203.9 748,487.2 7,505,383.5 0.0 0.0 0.0 0.0 11,711,074.62.1.2.1 Дотуур байрны сурагчдыг хоол хүнсээр хангах үйлчилгээ 0.0 0.0 6,746,186.6 0.0 0.0 0.0 0.0 6,746,186.62.1.2.2 Дотуур байрны хэвийн үйл ажиллагааг хангах үйлчилгээ 3,457,203.9 748,487.2 759,196.9 0.0 0.0 0.0 0.0 4,964,888.0

1.2.3 Орой, эчнээ сургалтын үйлчилгээ 427,557.6 92,566.5 21,716.8 0.0 0.0 0.0 0.0 541,840.91.2.3.1 Эчнээ сургалтын үйлчилгээ 177,867.7 38,508.1 9,292.8 0.0 0.0 0.0 0.0 225,668.61.2.3.2 Оройн сургуулийн сургалтын үйлчилгээ 249,689.9 54,058.4 12,424.0 0.0 0.0 0.0 0.0 316,172.3

1.2.4 Тусгай хэрэгцээт боловсролын үйлчилгээ 968,461.6 209,672.4 506,718.2 1,014,792.3 0.0 0.0 0.0 2,699,644.51.2.4.1 Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд зориулсан ЕБ-ын тусгай сургуулийн үйлчилгээ 968,461.6 209,672.4 386,718.2 14,792.3 0.0 0.0 0.0 1,579,644.51.2.4.2 Эмзэг бүлгийн суралцагчдад дэмжлэг үзүүлэх 0.0 0.0 120,000.0 1,000,000.0 0.0 0.0 0.0 1,120,000.0

1.2.4.2.1 Сурах бичгээр хангах 0.0 0.0 120,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 120,000.01.2.4.2.2 Сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангах 0.0 0.0 0.0 1,000,000.0 0.0 0.0 0.0 1,000,000.0

1.2.5 Албан бус боловсролын үйлчилгээ 1,399,693.4 303,035.0 562,543.7 0.0 0.0 0.0 0.0 2,265,272.11.2.5.1 Бичиг үсгийн боловсрол олгох үйлчилгээ 0.0 0.0 35,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 35,000.01.2.5.2 Дүйцсэн хөтөлбөрөөр албан бус боловсрол олгох үйлчилгээ 1,399,693.4 303,035.0 389,543.7 0.0 0.0 0.0 0.0 2,092,272.11.2.5.3 Насанд хүрэгчдийн тасралтгүй боловсролын үйлчилгээ 0.0 0.0 138,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 138,000.0

1.2.6 Сургалтын чанарыг сайжруулах 1,215,216.0 193,127.8 14,079,240.0 0.0 0.0 0.0 0.0 15,487,583.81.2.6.1 Хүний нөөцийн чадавхийг бэхжүүлэх 0.0 0.0 203,200.0 0.0 0.0 0.0 0.0 203,200.01.2.6.2 Англи хэлний гүнзгийрүүлсэн сургалт 1,215,216.0 193,127.8 506,340.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,914,683.81.2.6.3 Сурах бичиг, сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангах 0.0 0.0 969,700.0 0.0 0.0 0.0 0.0 969,700.01.2.6.4 Үдийн цай хөтөлбөр 0.0 0.0 12,400,000.0 0.0 0.0 0.0 0.0 12,400,000.0

1.2.7 Сургалтын орчныг сайжруулах 0.0 0.0 12,600.0 0.0 26,800,000.0 0.0 0.0 26,812,600.01.2.7.1 ЕБ-ын 12 жилийн тогтолцоонд шилжихэд шаардлагатай сургалтын орчныг бүрдүүлэх 0.0 0.0 12,600.0 0.0 3,000,000.0 0.0 0.0 3,012,600.01.2.7.2 Сургуулийн хичээлийн барилга, дотуур байрны барилгад их засвар хийх 0.0 0.0 0.0 0.0 4,600,000.0 0.0 0.0 4,600,000.01.2.7.3 Сургуулийн хичээлийн барилга, дотуур байрны барилгыг шинээр барих, өргөтгөх, спорт заал барих 0.0 0.0 0.0 0.0 19,200,000.0 0.0 0.0 19,200,000.0

1.2.8 Ерөнхий боловсролын хүртээмж (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 9,239,445.0 0.0 9,239,445.01.2.8.1 Суурь боловсролын хамран сургалтын хүрээг нэмэгдүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 8,735,820.0 0.0 8,735,820.01.2.8.2 Бага ангийн сурагчид, малчдын хүүхэд боловсролын чанартай үйлчилгээ авах тэгш боломж бүрдүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 503,625.0 0.0 503,625.0

1.2.9 Ерөнхий боловсролын чанар (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 11,454,210.0 0.0 11,454,210.01.2.9.1 Хүүхдэд ээлтэй сургалтын орчныг сайжруулах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,692,180.0 0.0 1,692,180.01.2.9.2 Боловсролын шинэ стандартыг хэрэгжүүлэх, ЕБС-ийг 12 жилийн тогтолцоонд шилжүүлэх бэлтгэлийг 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 159,975.0 0.0 159,975.01.2.9.3 Багш, удирдах ажилтан бэлтгэх тогтолцоог шинэчлэн сайжруулах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,469,400.0 0.0 1,469,400.01.2.9.4 Сургууль төвтэй мэргэжил дээшлүүлэх тогтолцоог төлөвшүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1,456,365.0 0.0 1,456,365.01.2.9.5 Боловсролын шинэ стандартыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай сургалтын тоног төхөөрөмжөөр хангах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2,232,540.0 0.0 2,232,540.01.2.9.6 Сургуулийн дэд бүтцийг сайжруулах 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 4,266,000.0 0.0 4,266,000.01.2.9.7 Бүсийн төвийн сургуулиудыг интернетэд холбох 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 177,750.0 0.0 177,750.0

1.2.10 Албан бус боловсрол (SWAp) 408,825.0 213,300.01.2.10.1 Албан бус боловсролын хүртээмж (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 373,275.0 0.0 177,750.0

1.2.10.1.1 Бичиг үсэг үл мэдэгч, шинээр тайлагдсан хүмүүст зориулсан албан бус боловсролын хүртээмжийг 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 195,525.0 0.0 0.01.2.10.1.2 Сургуулийн гадна буй хүүхэд залуус АББ-ын үйлчилгээнд хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлэх 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 177,750.0 0.0 0.0

1.2.10.2 Албан бус боловсролын чадавхийг сайжруулах (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 35,550.0 0.0 35,550.01.2.11 Захиргаа, төлөвлөлт 1,908,838.0 413,264.9 1,602,591.6 120,596.8 199,080.0 4,244,371.3

1.2.11.1 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын бодлого, төлөвлөлт 112,904.3 24,444.0 209,547.7 7,300.0 0.0 0.0 0.0 354,196.01.2.11.2 Төрийн албан хаагчийн нийгмийн баталгааг хангах 0.0 0.0 0.0 81,946.8 0.0 0.0 0.0 81,946.81.2.11.3 Мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах 1,716,675.1 371,661.3 756,442.8 0.0 0.0 0.0 0.0 2,844,779.21.2.11.4 Мэдээлэл, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ 79,258.6 17,159.6 636,601.1 31,350.0 0.0 0.0 0.0 764,369.31.2.11.5 Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний механизмыг сайжруулах (SWAp) 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 199,080.0 0.0 199,080.0

Хөтөлбөр

ХҮСНЭГТ 2 - БСШУЯ-ны төсөв - хөтөлбөр ба бүтээгдэхүүний бүлэглэлээр

БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ЯАМ


НХХЯ-ны 2008 оны Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэлийн жишээ /мянган төгрөгөөр/

Öàë è í õº ë ñÀæèë î ë ãî ã÷è é í

òº ë º õ Í ÄØÁ àðàà ¿é ë ÷è ë ãýýí è é

á óñàä çàðä àëÒàòààñ áà óðñãàë

ø èë æ¿¿ë ýãÕº ðº í ãè éí çàðä àë

(ä î òî î ä )Á ¯ ÃÄ

Òª ÑÂ È É Í Á ÀÃÖÛ Í Í È É Ò Ä¯ Í 8 910 977,4 922 290,2 19 773 669,4 612 782 380,0 5 650 700,0 648 040 017,0

1 Õª Äª Ë Ì ª Ð, ÀÆÈ Ë Ý ÐÕË Ý Ë Ò 321 296,4 32 129,6 16 082 659,8 24 986,0 345 700,0 16 806 771,8

1.1 Õºäºëì ºð, àæèë ýðõëýëò èéí áî äëî ãî , óäèðäëàãà 244 721,6 24 472,2 166 937,8 24 986,0 345 700,0 806 817,61.1.1 Í èéãì èéí õàì ãààëàë , õº äº ëì ºðèéí ÿàì 244 721,6 24 472,2 166 937,8 24 986,0 345 700,0 806 817,61.1.1.1 Х үн амын хөгжил, нийгмийн хамгаалллын бодлого 61 180,4 6 118,0 41 734,5 109 032,91.1.1.2 Х өдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлого 46 497,1 4 649,7 31 718,2 0,0 0,0 82 865,01.1.1.3 Т өрийн çàõèðãààí û удирдлага 61 180,4 6 118,0 41 734,5 3 300,0 200 000,0 312 332,91.1.1.4 Х яналт-ø èí æèëãýý, үнэлгээ 46 497,1 4 649,7 31 718,2 82 865,01.1.1.5 С анхүү, төлөвл өлт 14 683,3 1 468,3 10 016,3 145 700,0 171 867,91.1.1.6 Олон улсын харилцаа, хамтын ажиллагаа 14 683,3 1 468,3 10 016,3 21 686,0 47 853,9

1.2 Õºäºëì ºð ýðõëýëò èéã äýì æèõ ¿éë÷èëãýý 76 574,8 7 657,4 5 458 122,0 0,0 0,0 5 542 354,21.2.1 Õºä º ëì ºðèéí çàõ çýýëèéí ì ýäýýëýëýýð õàí ãàõ ¿éë÷èëãýý 1 200 000,0 1 200 000,01.2.2 Àæèë î ëãî ã÷èéã äýì æèõ 0,0 0,0 941 500,0 941 500,01.2.3 Àæèëä çóó÷ëàõ ¿éë÷èëãýý 0,0 0,0 575 000,0 575 000,01.2.4 Ì ýðãýæëèéí ñóðãàëò, äàâòàí ñóðãàëòû í ¿éë÷èëãýý 0,0 0,0 1 195 800,0 1 195 800,01.2.5 Ì ýðãýæëèéí ÷èã áàðèì æàà, çº âëºãº º ºãºõ ¿éë÷èëãýý 76 574,8 7 657,4 45 822,0 130 054,21.2.6 Õºä º ëì ºð ýðõëýëòèéí ø èí ý ¿éë÷èëãýý 0,0 1 500 000,0 1 500 000,0

1.3 Æèæèã áèçí åñèéã äýì æèõ ¿éë÷èëãýý 0,0 0,0 9 452 600,0 0,0 0,0 9 452 600,01.3.1 Æ èæèã çýýëèéí ¿éë÷èëãýý 0,0 0,0 8 309 600,0 0,0 8 309 600,01.3.2 Áèçí åñ èí êóáàöû í ¿éë÷èëãýý 0,0 0,0 900 000,0 0,0 0,0 900 000,01.3.3 Áèçí åñ ýðõëýã÷äýä çî ðèóëñàí ñóðãàëò àðãà ç¿éí çº âëº ãº º 0,0 0,0 243 000,0 0,0 0,0 243 000,0

1.4 Í èéò èéã õàì àðñàí àæèë 1 005 000,0 0,0 0,0 1 005 000,0

2 Í È É ÃÌ È É Í ÕÀË ÀÌ Æ È É Í ¯ É Ë × È Ë ÃÝ Ý 2 897 621,3 289 762,2 1 515 370,7 246 313 750,6 2 640 000,0 253 656 504,8

2.1 Í èéãì èéí õàëàì æèéí áî äëî ãî , óäèðäëàãà 2 375 823,7 237 582,0 1 041 678,0 21 197,0 2 640 000,0 6 316 280,72.1.1 Í èéãì èéí õàëàì æèéí åðº í õèé óä èðä ëàãà çî õèöóóëàëò 198 750,5 19 874,9 95 042,5 6 403,0 320 070,92.1.2 Í èéãì èéí õàëàì æèéí î ðî í í óòãèéí óäèðäëàãà , çî õèöóóëàëò 2 177 073,2 217 707,1 946 635,5 14 794,0 2 640 000,0 5 996 209,8

2.2 Çî ðèëò î ä á¿ëýãò î ëãî õ ì ºí ãºí ò óñëàì æ 0,0 0,0 0,0 49 637 703,6 0,0 49 637 703,62.2.1 ª í ä ºð í àñòàí ä î ëãî õ õàëàì æèéí òýòãýâýð 24 238 375,2 24 238 375,22.2.2 Õºãæëèéí áýðõø ýýëòýé èðãýí ä î ëãî õ õàëàì æèéí òýòãýâýð 0,02.2.3 Ãàí ö áèå î ëî í õ¿¿õýäòýé ýõ (ýöýãò)-ä î ëãî õ õàëàì æèéí òýòãýâýð 0,02.2.4 Í º õöºëò ì º í ãº í òýòãýì æ 12 961 628,4 12 961 628,42.2.5 Çî ðèëòî ä á¿ëýãò î ëãî õ õº í ãº ëº ëò 12 437 700,0 12 437 700,0

2.3 Çî ðèëò î ä á¿ëýãò ¿ç¿¿ëýõ í èéãì èéí õàëàì æ, àñðàì æèéí ¿éë÷èëãýý 521 797,6 52 180,2 473 692,7 53 850,0 0,0 1 101 520,5

2.3.1 Î ë î í í èéòèéí î ðî ëöî î í ä ò¿ø èãëýñýí õàëàì æèéí ¿éë÷èëãýý 950 000,0 950 000,02.3.2 Í º õº í ñýðãýýõ ¿éë÷èëãýý 237 902,6 23 790,3 212 906,2 53 750,0 528 349,12.3.3 Òºâëº ðñº í áî ëî í òº ðº ëæñº í àñðàì æèéí ¿éë÷èëãýý 283 895,0 28 389,9 260 786,5 100,0 573 171,4

2.4 Í èéò ëýã ì ºí ãºí ò óñëàì æ 0,0 0,0 0,0 196 601 000,0 0,0 196 601 000,02.4.1 Î ë î í õ¿¿õýä òº ð¿¿ëñýí ýõ÷¿¿ä ýä î ëãî õ ì º í ãº í òóñëàì æ 11 625 000,0 11 625 000,02.4.2 0-18 í àñí û õ¿¿õäýä î ëãî õ òýòãýì æ 37 656 000,0 37 656 000,02.4.3 Çàëóó ãýð á¿ëä î ëãî õ ì º í ãº í òóñëàì æ 17 500 000,0 17 500 000,02.4.4 Ø èí ý òº ðñº í õ¿¿õä ýä î ëãî õ ì º í ãº í òóñëàì æ 6 500 000,0 6 500 000,02.4.5 Æ èðýì ñýí á î ë î í õº õ¿¿ë õ¿¿õýä òýé ýõ÷¿¿äýä î ëãî õ ì º í ãº í òóñëàì æ 18 720 000,0 18 720 000,02.4.6 Õ¿¿õäèéí 100.0 ì ÿí òºãðº ã (Ì ÓÕÑàí ãààñ) 104 600 000,0 104 600 000,0

3 Í È É ÃÌ È É Í Ä ÀÀÒÃÀË 5 692 059,7 600 398,5 2 175 638,9 366 443 643,4 2 665 000,0 377 576 740,5

3.1 Í èéãì èéí äààò ãàëûí áî äëî ãî , óäèðäëàãà 5 692 059,7 600 398,5 2 175 638,9 231 943,4 2 665 000,0 11 365 040,53.1.1 Í èéãì èéí ä ààòãàëû í åðº í õèé óä èðä ëàãà çî õèöóóëàëò 717 637,4 75 696,4 704 988,20 30 367,4 1 528 689,43.1.2 Í èéãì èéí ä ààòãàëû í î ðî í í óòãèéí óäèðäëàãà , çî õèöóóëàëò 4 974 422,3 524 702,1 1 470 650,7 201 576,0 2 665 000,0 9 836 351,1

3.2 Í èéãì èéí äààò ãàëûí ò ýò ãýâýð 0,0 0,0 0,0 353 323 400,0 0,0 353 323 400,03.2.1 ª í ä ºð í àñòí û òýòãýâýð 236 370 600,0 236 370 600,03.2.2 Òàõèð äóòóóãèéí òýòãýâýð 63 705 200,0 63 705 200,03.2.3 Òýæýýã÷ýý àëäñàí û òýòãýâýð 30 768 500,0 30 768 500,03.2.4 Öýðãèéí òýòãýâýð 22 479 100,0 22 479 100,0

3.3 Í èéãì èéí äààò ãàëûí ò ýò ãýì æ, ò ºëáºð 0,0 0,0 0,0 12 888 300,0 0,0 12 888 300,03.3.1 Õºä º ëì ºðèéí ÷àä âàðàà ò¿ð àëäñàí û òýòãýì æ 2 444 900,0 2 444 900,03.3.2 Î ðø óóëãû í òýòãýì æ 1 914 200,0 1 914 200,03.3.3 Æ èðýì ñí èé á î ëî í àì àðæñàí û òýòãýì æ 5 902 300,0 5 902 300,03.3.4 Àæèëã¿éäëèéí òýòãýì æ 2 626 900,0 2 626 900,0

4.

Í È É ÃÌ È É Í ÕÀÌ ÃÀÀË Ë Û Í ÑÀË ÁÀÐÛ Í ¯ Í ÄÝ ÑÍ È É Õª Òª Ë Á ª Ð ÀÐÃÀ ÕÝ Ì ÆÝ Ý 201 857,1 20 185,7 267 817,2 0,0 1 344 000,0 1 833 860,0

Õº òº ë áº ð á à Á ¿òýýãä ýõ¿¿í


Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийн загвар

Хөтөлбөр 1 -

Бүтээгдэхүүний анги 1 мянган төгрөгөөр



Бүтээгдэхүүн

1.1.1

1.1.2

1.1.3

1.1.4

1.1.5

ТЭМДЭГЛЭЛ: Шаардлагатай бол хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний анги, бүтээгдэхүүн, шалгуур үзүүлэлтийг нэмж оруулах


Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийн загвар - Жишээ

Хөтөлбөр 1 - Боловсрол

Бүтээгдэхүүний анги 2 – Ерөнхий боловсрол

Мянган төгрөгөөр



Output 189,335,236.2

1.2.1 Бага, суурь, бүрэн дунд боловсролын үйлчилгээ

Хамрагдах сурагчийн тоо 548,005

172,117,404.1 314.1

1.2.2 Дотуур байрны үйлчилгээ Дотуур байранд суух сурагчдын тоо 46,864

11,711,074.6 249.9

1.2.3 Орой, эчнээ сургалтын үйлчилгээ

Оройн сургуульд хамрагдах хүний тоо

1,553

316,172.3 203.6

Эчнээ сургалтад хамрагдах хүний тоо

1,553

225,668.6 145.3

1.2.4 Тусгай хэрэгцээт боловсролын үйлчилгээ

Тусгай сургуульд хамрагдах хөгжлийн бэрхшээлтэй сурагчдын тоо

2,221

1,579,644.5 711.2

4 төрлийн сурах бичгээр хангагдах эмзэг бүлгийн суралцагчдын тоо

8,750

120,000.0 13.7

Сургалтын хэрэглэгдэхүүнээр хангагдах эмзэг бүлгийн сурагчдын тоо

66,590

1,000,000.0 15.0

1.2.5 Албан бус боловсролын үйлчилгээ

Бичиг үсэг тайлагдах хүний тоо тод-х 35,000.0 тод-х

Дүйцсэн хөтөлбөрөөр ЕБ эзэмших хүний тоо

11,690

2,092,272.1 179.0

Боловсрол суваг ажиллуулах 1 138,000.0 138,000.0


Хөтөлбөр .3. НИЙГМИЙН ДААТАГЛЫН ҮЙЛЧИЛГЭЭ

Бүтээгдэхүүний анги 3.1. Нийгмийн даатгалын бодлого удирдлага

Мянган төгрөг

Гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлт

2008 оны зорилтот түвшин


Нийгмийн даатгалын ерөнхий

газар

3.1.1. Нийгмийн даатгалын ерөнхий удирдлага зохицуулалт

Үр дүнгийн гэрээний биелэлтийг өмнөх жилийнхээс нэмэгдүүлэх

2% 1 528 689,4 N/A

3.1.2. Нийгмийн даатаглын орон нутгийн удирдлага зохицуулалт

Үр дүнгийн гэрээний биелэлтийг өмнөх жилийнхээс нэмэгдүүлэх

2% 9 836 351,1 N/A

Бүтээгдэхүүний анги 3.1 - нийт төсөв 11 365 040,5

Бүтээгдэхүүний анги 3.2. Нийгмийн даатгалын тэтгэвэр





Нийгмийн даатгалын сан 3.2.1.

Өндөр настны тэтгэвэр тэтгэвэр авсан хүний тоо 188407 236 370

600,01254,6

Тахир дутуугийн тэтгэвэр тэтгэвэр авсан хүний тоо 62922 63 705 200,0 3756,6

3.2.2. Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тэтгэвэр авсан хүний тоо 34855 30 768 500,0 1827,7

3.2.3. Цэргийн тэтгэвэр тэтгэвэр авсан хүний тоо 13894 22 479 100,0 1617,9


Бүтээгдэхүүний анги 2.3. Нийгмийн даатгалын тэтгэмж





Нийгмийн даатгалын сан

3.3.1 Хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсаны тэтгэмж

тэтгэмж авсан хүний тоо 69360 2 444 900,0 35,2

3.3.2 Оршуулгын тэтгэмж тэтгэмж авсан хүний тоо 13195 1 914 200,0 145,1

3.3.3 Жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж

тэтгэмж авсан хүний тоо 14490 5 902 300,0 407,3

3.3.4 Ажилгүйдлийн тэтгэмж тэтгэмж авсан хүний тоо 15600 2 626 900,0 168,4


Хөтөлбөрийн нийт төсөв 364 688 440,5


Хавсралт 3

Т өсвийн хувилбарууд

Загвар



<<Ямар салбарын ТЕЗ гэдгийг зааж өгөх>> - 2009-2010 оны төсвийн төсөөллийн 3 хувилбарт хэрэглэгдэх таамаглалЭдийн засгийн ангилал Хөтөлбөр Хувилбар 1 – Зарлагын суурь

түвшин Хувилбар 2 - Зарлагын

төлөвлөгдсөн суурь түвшинХувилбар 3 - Зарлагын

нэмэгдсэн түвшин

Цалин хөлс


Бусад бараа, үйлчилгээ

Татаас, шилжүүлэг





ТЭМДЭГЛЭЛ: Шаардлагатай бол хөтөлбөр бүрт таамаглалуудыг нэмж оруулна уу. Зарим яамдын хувьд тодорхой хөтөлбөр заалгүй бүх хөтөлбөрийн хувьд нийтлэг таамаглалыг дэвшүүлж болно. Харин зарим яамдын хувьд хөтөлбөр бүрээр ялгаатай таамаглал дэвшүүлэх шаардлага гарч болно (доорхи жишээнээс харна уу).


НХХЯ – Төсвийн төсөөллийн таамаглал 2008-2010

Эдийн засгийн томсгосон ангилал

Хувилбар-1 Суурь түвшин Хувилбар-2 Төлөвлөгдсөн суурь түвшин Хувилбар-3 Нэмэгдсэн түвшин

Цалин Инфляцын түвшин (7%) 15% 30%

Ажил олгогчоос төлөх НДШ 10% (шинэ хуулиар) 10% 10%

Бараа үйлчилгээний зардал Инфляцын түвшин (7%) Инфляцын түвшин (7%) Инфляцын түвшин (7%)

Татаас урсгал шилжүүлэг Хүн амын өсөлт (1.2%), үнийн өөрчлөлтгүй

Хүн амын өсөлт (1.2%) + үнийн өөрчлөлт(7%)

Хүн амын өсөлт (1.2%) + үнийн өөрчлөлт(7%)

Хөрөнгийн зардал Хөрөнгө оруулалт өмнөх оны түвшинд 2008 оны хөрөнгө оруулалтыг төвшингийн 50%

2008 оны хөрөнгө оруулалтын түвшинд барих


БСШУЯ 2008-2010 оны төсвийн төсөөллийн таамаглал

Эдийн засгийн ангилал ХөтөлбөрХувилбар 1 – Зарлагын бага

түвшин Хувилбар 2 - Зарлагын дунд

түвшинХувилбар 3 - Зарлагын өндөр

түвшин2009: +20% 2009: +30%2010: +15% 2010: +20%

Нийгмийн даатгадын шимтгэл - Бүх хөтөлбөр 21.6% (16.6% - дээд боловсрол) 21.6% (16.6% - дээд боловсрол) 21.6% (16.6% - дээд боловсрол)

Бусад бараа, үйлчилгээ - Бүх хөтөлбөр Инфляцийн түвшин (7%) Инфляцийн түвшин (7%) Инфляцийн түвшин (7%)

Татаас, шилжүүлэг - Бүх хөтөлбөр Инфляцийн түвшин (7%) Инфляцийн түвшин (7%) Инфляцийн түвшин (7%)

2009: +20% 2009: +30%2010: +15% 2010: +20%

Хөрөнгийн зардал - дотоод - Боловсролын хөтөлбөр Инфляцийн түвшин (7%)Хувилбар 3-ын төсөөллийг 2008 оны төсвийг СЯ-ны хянасан түвшингээр (2)

бууруулав

СЯ-нд хүргүүлсэн 2008 оны төсвийн тооцоолол дээр үндэслэн 2009-2010

оны төсөөллийг гаргав2009 он: төслийн тооцоо (3) 2009 он: төслийн тооцоо (3)

2010 он: төслийн тооцоо (3) 2010 он: төслийн тооцоо (3)

2009 он(4): +49% 2009 он(5):+87%2010 он:+51% 2010 он:+69

Хөрөнгийн зардал - гадаад - Соёл байхгүй байхгүй байхгүй

2009 он(6):+72% 2009 он(7): +110%2010 он: +46% 2010 он:+110%

Хөрөнгийн зардал - гадаад - Шинжлэх ухаан байхгүй байхгүй байхгүй

ТАЙЛБАР:

(2) -20% СӨБ; -41% ЕБ; -38% мэргэжлийн боловсрол; -26% дээд боловсрол (зөвхөн хөрөнгийн зардлын хувьд эдгээр хувиар бууруулав)

2010 он төслийн багийн тооцоолол: Мянганы сорилтын сангаас хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй төслийн санхүүжилтийг оруулан тооцоолов.

(7) Энэ таамаглалаар Мастер төлөвлөгөөнд (2009 онд 0.50%) зааснаар шинжлэх ухааны салбарт зарцуулах хөрөнгийн хэмжээ 2010 онд 0.69 хувь хүрэхээр байна

(6) Энэ таамаглалаар шинжлэх ухааны салбарт зарцуулах хөрөнгийн хэмжээ 2009 онд 0.45 хувь хүрэхээр байгаа бөгөөд жил бүр тухайн жилийн ДНБ-ний 0.05%-аар өснө гэж тооцвол 2014 онд ДНБ-ний 0.69%-д хүрэхээр байгаа юм.

(1) Ерөнхий боловсролын 12 жилийн тогтолцоонд шилжихтэй холбоотой тооцоог БСШУЯ хийж хараахан дуусаагүй байгаа учраас багшийн цалинигийн санхүүгийн нөлөөллийг тооцоогүй болно.

(3) 2009 он төслийн багийн тооцоолол: Боловсролд хандивлагчдын зөвлөлдөх механизмын хүрээнд (2007 онд) гаргасан тооцоолол болон Үр дүнд түргэн хүргэх санаачлага (FTI), Мянганы сорилтын сангаас хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж буй төслийн санхүүжилтийг оруулан тооцоолов.

(4) Энэ таамаглалаар соёлын салбарт зарцуулах хөрөнгийн ДНБ-д эзлэх хувь 2009 онд 0.8% хүрэхээр байгаа бөгөөд жил бүр тухайн жилийн ДНБ-ний 0.1%-аар өснө гэж тооцвол 2020 онд ДНБ-ний 2%-д хүрэхээр байгаа юм. (5) Энэ таамаглалаар соёлын салбарт зарцуулах хөрөнгийн ДНБ-д эзлэх хувь 2009 онд 0.9% хүрэхээр байгаа бөгөөд жил бүр тухайн жилийн ДНБ-ний 0.2%-аар өснө гэж тооцвол 2015 онд ДНБ-ний 2%-д хүрэхээр байгаа юм.

Цалин (төрийн алба) - Бүх хөтөлбөр Инфляцийн түвшин (7%)

Багш нарын цалин(1) - Боловсролын хөтөлбөр Инфляцийн түвшин (7%)

Хөрөнгийн зардал - дотоод - Шинжлэх ухаан Инфляцийн түвшин (7%)

Төслийн тооцооллыг(3) -15% хувиар бууруулав

Хөрөнгийн зардал - гадаад - Боловсролын хөтөлбөр

Инфляцийн түвшин (7%)Хөрөнгийн зардал - дотоод - Соёл


Хувилбар 1 – Зарлагын суурь түвшин

2008 оны төсвийн

төсөл

2009 оны төсөөлөл

2010 оны төсөөлөл

Хөтөлбөр 1Нийт зарлагаУрсгал зарлагаa. Цалин, хөлс, НДШ Цалин хөлс болон нэмэгдэл урамшил Нийгмийн даатгалын шимтгэлb. Бараа, үйлчилгээний бусад зардалc. Татаас, шилжүүлэг, цэвэр зээлХөрөнгийн зардалa. Дотоодb. Гадаад

Бүтээгдэхүүний анги 1.1Нийт зарлагаУрсгал зарлагаa. Цалин, хөлс, НДШ Цалин хөлс болон нэмэгдэл урамшил Нийгмийн даатгалын шимтгэлb. Бараа, үйлчилгээний бусад зардалc. Татаас, шилжүүлэг, цэвэр зээлХөрөнгийн зардалa. Дотоодb. Гадаад



Тэмдэглэл 1: Шаардлагатай бол хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний ангийг нэмж оруулахТэмдэглэл 2: Зарлагын дунд, өндөр түвшиний хувилбаруудад дээрхи загварыг хэрэглэнэ.


БСШУЯ-ны төсвийн төсөөллийн хувилбарын жишээ

Зарлагын дунд түвшин 2006 оны 2007 оны 2008 оны 2009 оны 2010 оныгүйцэтгэл гүйцэтгэл төсвийн төсөл төсөөлөл төсөөлөл

Хөтөлбөр 1. Боловсрол

Нийт зарлага 0.0 0.0 430,627,593.1 493,561,617.5 507,537,322.2Урсгал зарлага 0.0 0.0 359,055,875.2 414,147,560.0 465,270,320.1a.Цалин, хөлс, НДШ 0.0 0.0 230,558,516.8 276,655,386.5 318,153,694.4 Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 190,414,475.8 228,497,371.0 262,771,976.6 Нийгмийн даатгалын шимтгэл 40,144,041.0 48,158,015.5 55,381,717.8б. Бараа, үйлчилгээний бусад зардал 106,734,850.7 114,206,290.2 122,200,730.6в. Татаас ба урсгал шилжүүлэг 21,762,507.7 23,285,883.2 24,915,895.1Хөрөнгийн зардал 0.0 0.0 71,571,717.9 79,414,057.5 42,267,002.1a. Дотоод 39,336,162.9 51,189,200.0 31,840,004.1б. Гадаад 32,235,555.0 28,224,857.5 10,426,998.0

Бүтээгдэхүүний анги 1. Сургуулийн өмнөх боловсролНийт зарлага 72,768,489.5 87,930,488.2 92,019,964.4Урсгал зарлага 64,531,794.5 74,800,689.3 84,298,549.5a.Цалин, хөлс, НДШ 44,412,131.1 53,272,649.4 61,263,546.8 Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 36,508,120.5 43,809,744.6 50,381,206.3 Нийгмийн даатгалын шимтгэл 7,904,010.6 9,462,904.8 10,882,340.6б. Бараа, үйлчилгээний бусад зардал 19,730,614.8 21,111,757.8 22,589,580.9в. Татаас ба урсгал шилжүүлэг 389,048.6 416,282.0 445,421.7Хөрөнгийн зардал 8,236,695.0 13,129,798.9 7,721,414.9a. Дотоод 5,100,000.0 12,708,560.0 7,721,414.9б. Гадаад 3,136,695.0 421,238.9 0.0

Бүтээгдэхүүний анги 2. Ерөнхий боловсролНийт зарлага 256,982,271.3 300,091,869.0 295,776,213.6Урсгал зарлага 208,880,711.3 242,970,812.4 274,348,827.6a.Цалин, хөлс, НДШ 149,679,699.6 179,625,729.9 206,569,589.3 Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 123,098,773.2 147,718,527.8 169,876,307.0 Нийгмийн даатгалын шимтгэл 26,580,926.4 31,907,202.0 36,693,282.3б. Бараа, үйлчилгээний бусад зардал 56,209,034.3 60,143,666.7 64,353,723.4в. Татаас ба урсгал шилжүүлэг 2,991,977.4 3,201,415.8 3,425,514.9Хөрөнгийн зардал 48,101,560.0 57,121,056.6 21,427,386.0a. Дотоод 26,800,000.0 33,941,638.0 21,427,386.0б. Гадаад 21,301,560.0 23,179,418.6 0.0

Бүтээгдэхүүний анги 3. Мэргэжлийн боловсролНийт зарлага 35,121,990.9 35,907,696.7 44,462,091.2Урсгал зарлага 27,949,465.9 31,615,390.7 35,095,128.2a.Цалин, хөлс, НДШ 13,199,803.3 15,833,251.7 18,208,239.5 Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 10,850,638.5 13,020,766.2 14,973,881.1 Нийгмийн даатгалын шимтгэл 2,349,164.8 2,812,485.5 3,234,358.3б. Бараа, үйлчилгээний бусад зардал 7,522,909.0 8,049,512.6 8,612,978.5в. Татаас ба урсгал шилжүүлэг 7,226,753.6 7,732,626.4 8,273,910.2Хөрөнгийн зардал 7,172,525.0 4,292,306.0 9,366,963.0a. Дотоод 2,000,000.0 1,808,106.0 1,079,965.0б. Гадаад 5,172,525.0 2,484,200.0 8,286,998.0

Бүтээгдэхүүний анги 4. Дээд боловсролНийт зарлага 65,754,841.4 69,631,563.6 75,279,053.0Урсгал зарлага 57,693,903.5 64,760,667.6 71,527,814.8a.Цалин, хөлс, НДШ 23,266,882.8 27,923,755.5 32,112,318.8 Цалин, хөлс болон нэмэгдэл урамшил 19,956,943.6 23,948,332.3 27,540,582.2 Нийгмийн даатгалын шимтгэл 3,309,939.2 3,975,423.2 4,571,736.6б. Бараа, үйлчилгээний бусад зардал 23,272,292.6 24,901,353.1 26,644,447.8в. Татаас ба урсгал шилжүүлэг 11,154,728.1 11,935,559.1 12,771,048.2Хөрөнгийн зардал 8,060,937.9 4,870,896.0 3,751,238.2a. Дотоод 5,436,162.9 2,730,896.0 1,611,238.2б. Гадаад 2,624,775.0 2,140,000.0 2,140,000.0

Задаргаа байхгүй





НХХЯ-ны төсвийн төсөөллийн хувилбарын жишээ


Хавсралт 4

Т өсвийн ерөнхийлөн захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл

Санал болгож буй бүтэц


ТӨСВИЙН ЕРӨНХИЙЛӨН ЗАХИРАГЧИЙН ТӨСВИЙН ТӨСЛИЙН МЭДЭГДЭЛ

1. Хэтийн зорилт

Ирэх гурван жилийн хэтийн зорилт

a. Хөтөлбөр тус бүрээр хэтийн зорилтыг харуулна.

b. Хэтийн зорилт бүрийн хувьд хүрэх үр дүнг хэмжигдэхүйц үзүүлэлтээр илэрхийлсэн байхаас гадна гурван жилийн хугацаанд биелэгдэхүйц байх.

c. Салбарын холбогдох Мастер төлөвлөгөөтэй уялдсан байх.

2. Ирэх төсвийн жилд нийлүүлэх бүтээгдэхүүн

Энэ хэсэгт хөтөлбөр тус бүрээр бүтээгдэхүүнийг тодорхойлж харуулна.

a. Дунд хугацааны зорилт ба бүтээгдэхүүний хоорондын уялдаа

b. Бүтээгдэхүүн бүрийн хувьд хэмжих нэгж, хүрэх түвшинг зааж өгнө.

Цаашид ДХТ-ийн жил бүрээр гүйцэтгэлийн шалгуур үзүүлэлтийг тодорхойлох хэрэгтэй.

3. Зарлагын шинжилгээ

Хөтөлбөр тус бүрээр зарлагын шинжилгээ хийх замаар үр ашиг, хэмнэлтийг тооцож гаргах (эерэг, сөрөг аль алиныг нь дурдах)

Бодлогын тэргүүлэх чиглэлд өөрчлөлт орсон бол тэр талаар оруулах

Их Британи улсад хэрэглэгддэг зарлагын дүн шинжилгээний дараахь аргачлалыг ашиглаж болно


Өндөр ач холбогдол бүхий чиглэл (өндөр үр өгөөж өгөх чиглэл)-ийг тодорхойлох Өндөр ач холбогдол бүхий хөтөлбөрийг тодруулах, ингэхдээ дараахь зүйлийг харгалзах:

Хөтөлбөр эсхүл арга хэмжээний мөнгөний үнэ цэнийг сайжруулах хүрээг тодорхойлох. Тухайлбал,

Засгийн газрын тэргүүлэх чиглэл, зорилгод хамааралтай эсэх;

Зардлыг нэмснээр нийгэм, эдийн засгийн хувьд өгөх үр өгөөж өндөр;

Дараа дараачийн жилүүдийн зарлагад үзүүлэх бодит суурь шахалт; болон

Гадаад хүчин зүйлийн үзүүлэх нөлөөлөл.

Зорилгын ач холбогдол буурсан эсхүл биелэгдсэн;

Зарцуулах хөрөнгө, хүрэх үр дүнгийн хоорондын уялдаа сул;

Улсын ба хувийн секторын эсхүл олон улсын түвшний жишиг үзүүлэлттэй харьцуулахад орц буюу нэгжийн өртөг өндөр;

Үйлчилгээг үзүүлж буй байгууллагуудын гүйцэтгэлийн үзүүлэлтүүд нь хол зөрөөтэй.

Зарлагыг дахин хуваарилах Дараахь зүйлд үндэслэн зардлын тооцоог хянан үзэх:

Гүйцэтгэлийн хүрээг эргэж хянах:

Үр өгөөж муутай хөтөлбөрөөс нөөцийг өөр хөтөлбөр, арга хэмжээнд хуваарилах;

Өндөр ач холбогдол бүхий хөтөлбөрт нэмэлт хөрөнгө шаардагдах.

Шинэ хөтөлбөрийн хүрэх үр дүн, зорилт; Гүйцэтгэлийн хүрэх түвшин, түүнийг үнэлж

дүгнэх болон хяналт-шинжилгээ хийх төлөвлөгөө.

Төлөвлөх, хэрэгжүүлэх Тавьсан зорилго, зорилтод зарлагыг чиглүүлэх, тэдгээрийг биелүүлэхэд гарах саад бэрхшээлийг арилгахад шаардагдах төлөвлөгөөг тохиролцох. Төлөвлөгөөнд төсвийн хуваарилалт, бодлогын шинэчлэл, хууль эрх зүйн ба захиргааны чиглэлээр орох өөрчлөлт болон бусад арга хэмжээг тусгана.

4. Дунд хугацааны зарлагын шинжилгээ Хөтөлбөрүүдэд нөөц хэрхэн хуваарилагдсаныг шинжлэх (эдийн

засгийн ангилал болон бүтээгдэхүүний зорилтот түвшингээр нь шинжилгээ хийх)


ДХТ-ийн жилүүдээр хөтөлбөр хооронд нөөц хэрхэн хуваарилагдсаныг шинжлэх

Хавсралт Бодлогын мэдэгдэл

Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл


Хавсралт 5

Стратегийн т өсөв ба төлөвлөлтийн зөвлөл байгуулах тушаал

Ажлын хэсэг байгуулсан тухай НХХ-ийн сайдын тушаал


Хавсралт 6

Сургалтын модулиуд

Сургалтын модуль 1: ТДХТ-д хэрэглэгдэх загвар, түүнийг бэлтгэх дараалал

Сургалтын модуль 2: Хөтөлбөр, бүтээгдэхүүний анги Сургалтын модуль 3: Бодлогын мэдэгдэл ба ДХТ-ийн

төсөөллийн 3 хувилбар Сургалтын модуль 4: Зарлагын төлөвлөлтийн мэдэгдэл Сургалтын модуль 5: Төсвийн Ерөнхийлөн

Захирагчийн төсвийн төслийн мэдэгдэл


manual of procedures on mtb preparation - pfm blog · web viewТөрийн ба төрийн бус...

Documents