mangala - türk zeka ve strateji oyunu

Bereketzade Mahallesi Camekan Sokak No:5/9 34420 Galata-Beyoğlu/İSTANBUL

Tel: 0 212 245 85 54 Faks:0 212 245 85 55 e-posta:[email protected]

2

MANGALA TÜRK ZEKA VE STRATEJİ OYUNU:

Mangala Türk zeka ve strateji oyunu‟nu asıl kurallarına uygun olarak üretimi yapılmıĢtır .Bu

oyun sayesinde gençlerimizin sosyalleĢmelerine fayda sağlanacağını biliyor bu vesileyle

kaybolmaya yüz tutmuĢ bir değerimizin yaĢatılacağına ve dünyaya yayılmıĢ bulunan diğer Türk

halkları ile de yeni bir iletiĢim kanalı geliĢtirip Türkiye‟nin kültürel rolünün de pekiĢmiĢ

olacağına inanıyoruz.

Mangala Türk zeka ve strateji oyunu ile ilgili tarihi araĢtırmalar oyunun Sakalar, Hunlar ve

Göktürkler döneminde oynandığını göstermektedir. Günümüzde pek çok Türk halkında unutulan

bu oyun, konargöçer bozkır hayatını son yüzyıllara kadar devam ettiren Kazak, Kırgız, Türkmen

ve Altay gibi bazı Türk halkları arasında günümüze kadar gelmiĢtir.

Türkler yerleĢik hayata geçip Ģehirlerde yaĢamaya baĢladıktan sonra da bu oyunu oynamaya

devam etmiĢlerdir. Nitekim Karahanlılar, Selçuklular ve nihayet Osmanlıların da Mangala

adıyla oyunu devam ettirdiğini görüyoruz. Bunu XVI. yüzyıla ait Osmanlı minyatürlerinden de

izlemek mümkündür.

1. 2.

1-Tunç Devrinden kalma(M.Ö. 3000-1200) Almaata’da bulunan Dokuz Kumalak kayası

2-Karahanlıların başkenti Balasagun şehrindeki harabelerde bulunan ve Burana Müzesi`nde

sergilenen 840-1041 yılları arasına ait dokuz kumalak oyun taşı.

Gaziantep Kalesi'nde bulunan Mangala oyunu taşı-20.Yüzyılda Gaziantep’te Eğlence Hayatı-

Gonca Tokuz



3

1582 yılında Nakkaş Osman ve ekibi tarafından çizilmiş Surname-i Hümayun adlı eserde,

Şehzade Mehmet’in sünnet düğününde İstanbul’da Osmanlı esnaf alayının tasvir edildiği

minyatürdür. Aslı 367a numaralı kayıtla Topkapı Sarayı Müzesi’ndedir

16. yy. Osmanlı kahvehaneleri ile ilgili en eski görsel kaynak 16. yüzyılın sonunda İstanbul’da

yapılmış suluboya bir resimdir. Resmin orijinali Dublin'de Chester Beatty Kitaplığı'nda, 439

numaralı kaynakta bulunmaktadır. Resimde Mangala oynayanlar görülmektedir



4

İstanbul’da iki kadın mangala oynuyor. 18.Yüzyıl

Dünyada Coffeehouse kültürünün temelleri 1554 yılında Ġstanbul‟da atılmıĢ, Ġstanbul‟dan sonra

Avrupa‟da Coffee kültürünün izleri 1650 yılından itibaren görülmeye baĢlanmıĢtır. Günümüzde

bu güçlü temellerin atıldığı döneme ait, kahve kültürünü yansıtan tümü Ġstanbul‟da resmedilen

sadece iki adet görsel kaynak bulunmaktadır. Ġki görsel kaynaktada bulunan, oyunlardan birisi

Mangala oyunudur

Mangala‟nın Türklerin dünya görüĢünü yansıtan etnografik bir oyun olduğuda göz ardı

edilmemelidir. Dünyada milletlerin kendi milli zeka oyunlarının olması, milli alfabelerinin

olması kadar önemli bir kültürel özelliktir.

Mangala, bir Ģans oyunu değildir. Oyunda yalnızca taktik ve öngörü önemlidir. Oyunun bütün

gidiĢatını tek bir hamlede değiĢtirebilirsiniz.

Mangala‟ya benzer oyunların "Bao", "Deka", "Wari" ve “Owari” gibi isimlerle Afrika, Ortadoğu

ve hatta bazı Uzakdoğu halklarında da olduğunu görüyoruz. Türk dünyasında Dokuz korgol,

Tokuz korgool, Eson korgol, Dokuz kumalak, Kale, Altıev, Meneli TaĢ, Evcik, Mereköçtü

isimleriyle yüzlerce yıl oynanmıĢtır. Tüm bu oyunlar genel olarak “hareket ettirmek” kökünden

türemiĢ olan “mankala” adıyla anılmaktadır.

Ancak Mangala‟yı diğerlerinden ayıran kimi özellikler vardır. Diğer mankala türlerinde taĢlar

genelde “tohum” adını almakta, taĢları hareket ettirme ise “tohum saçma” olarak ifade

edilmektedir. Bu da o kültürlerin ziraatçı bir toplum olduklarını göstermektedir. Oysa Türk

Mangala‟sında taĢlar “asker” olarak görülmektedir; bu da oyunun bir çiftçilik oyunu değil, savaĢ

oyunu olduğunu ortaya koymaktadır.

Türk Mangala‟sının bir diğer farkı ise alınan taĢların bir tanesinin kendi otağına, yani çukuruna

bırakılmasıdır. Diğer mankala oyunlarında kendi çukuruna taĢ bırakma olayı yoktur. Mangala‟da

kendi çukuruna bir taĢ bırakma kuralı, Türk sosyal hayatındaki baba ocağına sahip çıkma

geleneğinin bir tezahürüdür. TaĢ kazanmak için rakibin taĢlarını çift yapma kuralı ise Türk inanç

ve devlet sistemi tarihindeki ikili anlayıĢı sembolize etmekte ve Türklerin geleneksel dünya

görüĢüne uygun düĢmektedir. Eski Türklerin göğü baba, yeri ana olarak kabul etmesini; Türk

devlet sistemindeki töles-sol ve tardus-sağ ile idare yapıdaki yabgu ve Ģad sistemi gibi çiftleri bu

duruma örnek gösterebiliriz.



5

Diğer yandan Mangala tarih boyunca hiç bir Ģekilde kumar amaçlı olarak para karĢılığında

oynanmamıĢtır. Ülkemize gelen yabancı seyyahlar Türklerin bu oyunu parayla oynamadığından,

saatlerce hiç tartıĢmadan zevkle bu oyunu oynadıklarından seyahatnamelerinde bahsetmiĢlerdir.

1610 yılında Ġngiliz Seyyah George Sandys “Mangala „nın ne zenginler ne de fakirler tarafından

parayla oynanması tercih edilen oyunlardan değildi. Bu sebeple aralarında tartıĢma da çıkmazdı”

demektedir. Konuyla ilgili Sayın Gülgün ÜÇEL‟in, Avrupalı seyyahların gözünden Osmanlı

Dünyası ve insanları (1530-1699), adlı eserinden faydalanılabilir.

Geleneksel bir Türk zeka oyunu olan Mangala günümüzde, ne yazık ki unutulma tehlikesiyle

karĢı karĢıya kalmıĢtır. Oysa en eski Türk oyunu olarak adlandırabileceğimiz Mangala için çeĢitli

Türk Cumhuriyetlerinde turnuvalar düzenlenmektedir.

1.Asya Dokuz Kumalak Açık ġampiyonası (Çimkent 19-26 Ekim 2009) yapılmıĢtır. Dokuz

ülkeden (Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan,Türkiye, Azerbaycan, Rusya, Çin,

Moğolistan) katılımlar olmuĢtur. Ayrıca 2010 yılı Temmuz baĢında Astana‟da Dokuz Kumalak

Dünya ġampiyonası yapılmıĢtır.

Bu yıl 15 Temmuz- 1 Ağustos 2010 tarihleri arasında Çek Cumhuriyeti‟nin Prag kentinde 47

ülke‟den 5000 in üzerinde kiĢinin katılımıyla 20.si yapılan Dünya Ģampiyonasında yer alan

oyunlardan birisi Türk Mangalasıdır. Ülkemiz bu Ģampiyonada temsil edilmemiĢtir.

Prof Dr. Metin And‟ın Hindistan‟da katıldığı 10. Uluslararası Antropoloji Kongresinde Oyun

Antropolojisi kurulunda Mangala üzerine bir bildiri okuyan ve Kenya‟dan üniversite öğretim

üyesi Philip Townshend, Türkiye‟de oyunun yaĢadığını hele bir türünün Afrika‟dakilere

benzediğini öğrenince bunun Ģimdi çok Ģeyi değiĢtirebileceğini söylemiĢtir. Çünkü bu konuda

yıllardır çalıĢırken geliĢtirdiği kurama göre oyun, Doğu Afrika‟dan büyük olasılıkla

HabeĢistan‟dan çıkmıĢ, buradan özellikle esir ticareti ile baĢka yerlere yayılmıĢtır. Ancak

Türkiye‟deki türlerini öğrendikten sonra oyunun Asya kökenli olabileceğini ifade etmiĢtir.

AraĢtırmacı Philip Townshend‟e göre bir toplumda, insanlarda en çok beğenilen ve örnek alınan

niteliklerden Ģu yedisi Mangala oyunuyla ilgilidir:

1- Kurnazlık: Oyunun stratejisini planlamak ve oyun kurallarını kendi çıkarları doğrultusunda

kullanabilmek.

2- Uyanıklık: KarĢısındakinin kurnazlığına karĢı savunma ve önlem.

3- Önceden görme: Hazırladığı oyun manevrasına karĢı rakibinin tepkisini kestirebilme yeteneği.

4- Esneklik: Beklenmedik durumlarda hemen tepki gösterebilme yeteneği.

5- Direnme: Tüm ĢaĢırtmalara karĢın, kendi planını sonuna dek sürdürebilme yeteneği.

6- Sağgörü: Oyunda rakibinden plan ve gücünü gizleyebilme yeteneği.

7- Bellek: Hasmının sağgörüsüne karĢın, onun durumunu ve gücünü ne denli saklarsa saklasın

kestirebilme yeteneği.

Mangala‟nın çağdaĢı olduğu diğer oyunlardan farkı , dağdaki çobandan, 70 yaĢında ki bilgine,

Ġstanbul‟da sarayda ki hanım sultandan 6 yaĢında ki çocuğa kadar her yaĢtan ve kültürden

insanın oynayabilmesidir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı, kültürel zenginliklerimizden biri olan Mangala adlı oyunun genç

kuĢaklara tanıtılmasının, yaygınlaĢtırılmasının yararlı olacağını, kültürel ve turistik alanlarda

ülkemizin tanıtımına katkı sağlayacağını bildirmiĢtir.



6

MANGALA OYUNU NASIL OYNANIR?

Mangala Türk Zeka ve Strateji Oyunu iki kiĢi ile oynanır. Oyun tahtası üzerinde karĢılıklı 6'Ģar

adet olmak üzere 12 küçük kuyu ve her oyuncunun taĢlarını toplayacağı birer büyük hazine

bulunmaktadır. Mangala Oyunu 48 taĢ ile oynanır.

Oyuncular 48 taĢı her bir kuyuya 4'er adet olmak üzere dağıtırlar. Oyunda her oyuncunun önünde

bulunan yan yana 6 küçük kuyu, o oyuncunun bölgesidir. KarĢısında bulunan 6 küçük kuyu

rakibinin bölgesidir. Oyuncular hazinelerinde en fazla taĢı biriktirmeye çalıĢırlar. Oyun sonunda

en çok taĢı toplayan oyuncu oyun setini kazanmıĢ olur. Oyuna kura ile baĢlanır. Oyunda 4 ana

temel kural vardır.

1. TEMEL KURAL:

Kura neticesinde baĢlama hakkı kazanan oyuncu kendi bölgesinde istediği kuyudan 4 adet taĢı

alır. Bir adet taĢı aldığı kuyuya bırakıp saatin tersi yönünde, yani sağa doğru her bir kuyuya birer

adet taĢ bırakarak elindeki taĢlar bitene kadar dağıtır. Elindeki son taĢ hazinesine denk gelirse,

oyuncu tekrar oynama hakkına sahip olur.

Her seferinde oyuncunun elinde kalan son taĢ oyunun kaderini belirler.

Oyuncunun kuyusunda tek taĢ varsa, sırası geldiğinde bu taĢı sağındaki kuyuya taĢıyabilir.

2. TEMEL KURAL

Hamle sırası gelen oyuncu kendi kuyusundan aldığı taĢları dağıtırken elinde taĢ kaldıysa,

rakibinin bölgesindeki kuyulara da taĢ bırakmaya devam eder. Oyuncunun elindeki son taĢ,

rakibinin bölgesinde denk geldiği kuyudaki taĢların sayısını çift sayı yaparsa (2,4,6,8 gibi)

oyuncu bu kuyuda yer alan tüm taĢların sahibi olur ve onları kendi hazinesine koyar. Hamle

sırası rakibine geçer.

3. TEMEL KURAL

Oyuncu taĢları dağıtırken elinde kalan son taĢ, yine kendi bölgesinde yer alan boĢ bir kuyuya

denk gelirse ve boĢ kuyunun karĢısındaki kuyuda da rakibine ait taĢ varsa hem rakibinin

kuyusundaki taĢları alır, hem de kendi boĢ kuyusuna bıraktığı taĢı alıp hazinesine koyar. Hamle

sırası rakibine geçer.

4. TEMEL KURAL

Oyunculardan herhangi birinin bölgesinde yer alan taĢlar bittiğinde oyun seti biter. Oyunda kendi

bölgesinde taĢlarını ilk bitiren oyuncu, rakibinin bölgesinde bulunan tüm taĢları da kazanır.

Dolayısıyla, oyunun dinamiği son ana kadar hiç düĢmez.

Mangala Oyunu 5 set olarak oynanır.

Oyunu kazanan oyuncu (1) puan, kaybeden (0) puan ve berabere bitiren oyuncular yarım (0,5)

puan alır.



7

TÜRKİYE'DE MANGALA OYUNUNDAN BAHSEDİLEN YAYINLANMIŞ KİTAPLAR:

1. ATASOY Nurhan, SURNAME-Ġ HÜMAYUN, Koçbank, Ġstanbul, 1997, s.120

2. DESMET Helene - GEORGEON Gregoire Francois, DOĞUDA KAHVE VE

KAHVEHANELER, YKY, Ġstanbul, 1999, s.117

3. HATTOX Ralph S., KAHVE VE KAHVEHANE,Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ġstanbul, 1999,

s.91

4. HEISE Ulla, KAHVE VE KAHVEHANE, 16. yy Kahvehane Minyatürü, Dost Kitabevi,

Ankara, 2001,s.34

5. ÜNVER Süheyl, TÜRK ETNOĞRAFYA DERGĠSĠ -Türkiye‟de Kahve ve Kahvehaneler,

Ġstanbul, 1963,

6. D‟OHSSON Ignatius Mouradgea, 18.YY. TÜRKĠYESĠNDE ÖRF VE ADETLER, Kervan

Kitapçılık, Tercüman 1001 Temel Eser, s.236

7. AND Metin, OYUN VE BÜGÜ, YKY, Ġstanbul, 2007, s.342–351

8. ÜÇEL Gülgün, AVRUPALI SEYYAHLARIN GÖZÜNDEN OSMANLI DÜNYASI VE

ĠNSANLARI (1530-1699), ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2003, s.168

9.GALLAND Antoine, ĠSTANBUL‟A AĠT GÜNLÜK HATIRALAR (1672)- (Çeviri: N.S.

Örik-Ankara, 1949, s.34)

10. BOBOVĠUS Albertus ya da Santuri Ali Ufku Bey‟in Anıları-TOPKAPI SARAYI‟NDA

YAġAM-(Çeviri:Ali Berktay), Kitap Yayınevi, Ġstanbul, 2002, s.108

11.ARDA ıtır, SEYRAN Deniz, HER GÜNE BĠR OYUN-YKY-Ġstanbul,2008-s.235,236

12.SHOTAY Maksat-LAWS OF TOGYZKUMALAK GAME HANDBOOK-Astana 2006-

s.92,93

13. Doç. Dr. Abdulvahap KARA- Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ü. Öğretim üyesi - “DÖRT BĠN

YILLIK ZEKA VE STRATEJĠ OYUNU DOKUZ KUMALAK (DOKUZ TAġ)”, Türk Dünyası

Tarih Dergisi, Eylül 2007.

14.TOKUZ Gonca, “20.YÜZYILDA GAZĠANTEP‟ TE EĞLENCE HAYATI”, Gaziantep

Üniversitesi Vakfı Yayını, Gaziantep, 2004, s.77-80

15.SEYĠTHANOĞLU Mahmut, MARAġ AĞZIYLA KÖROĞLU, Ukde Kitaplığı,

KahramanmaraĢ,2008,s.71-72

16.YAġAR Ahmet, OSMANLI KAHVEHANELERĠ MEKAN, SOSYALLEġME,ĠKTĠDAR,

Uğur Kömeçoğlu, Kitap Yayınevi, Ġstanbul, Ekim 2009, s.56

17.Prof.Dr.Tuncer GÜLENSOY, MANAS DESTANI, Akçağ Yayınları, 2002 (Dokuz Korgool)

18. Prof. Dr. Metin AND, ÇOCUK OYUNLARININ KÜLTÜRÜMÜZDEKĠ YERĠ VE

ÖNEMĠ, Ulusal Kültür Dergisi 1979/4

19.Hülya TEZCAN, OSMANLI SARAYININ ÇOCUKLARI, Aygaz Kitaplığı, 2003, s.160-166

20.Dr.Hasan CoĢkun-MANGAL OYUNU-Ctb Yayınları-2003



8

TÜRK DÜNYASI’NIN EN ESKİ ZEKA OYUNU MANGALA (Dokuz Kumalak)

PANELİ DÜZENLENDİ.

Ġstanbul Üniversitesi Avrasya Enstitüsünde 15 Aralık 2009 tarihinde Türk Dünyası'nın En

Eski Zeka Oyunu Mangala (Dokuz kumalak) konulu bir panel gerçekleĢtirildi. Panele

Kazakistan Dokuz Kumalak Federasyonu BaĢkan Yardımcısı Maksat Sotayev, BaĢ Antrenör

Aynur Yakupbayeva, Türkiye‟de ilk mangala oyunu üreticisi Üç Renk Organizasyonun

temsilcisi Serdar Asaf Ceyhan ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Tarih bölümünden

Doç. Dr. Abdulvahap Kara katıldı. Avrasya Enstitüsü BaĢkanı Prof. Dr. Hayati

Tüfekçioğlu‟nun yönettiği panelde Dokuz kumalak Federasyon BaĢkanı Kazakistan Eski

Kültür Bakanı Alihan Baymenov‟un paneli tebrik mektubu okundu. Ayrıca Kıpçak

araĢtırmaları hususunda dünyaca tanınan Prof. Dr. Bolat Komekov, Ġstanbul Üniversitesi

Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Korkut Tuna, Türk Halk Edebiyatı araĢtırmalarıyla

tanınan Prof. Dr. ġeyma Güngör‟ün katıldığı panelde Dokuz kumalak Federasyonu baĢkan

yardımcısı Sotayev‟in belirttiğine göre, Sovyet döneminde göz ardı edilen oyun Kazakistan‟ın

bağımsızlığına kavuĢmasından sonra Spor ve Turizm Bakanlığı tarafından 1997 yılından

itibaren himaye altına alınmıĢ ve federasyon kurulmuĢ. Kazakistan Dokuz Kumalak

Federasyonu‟nun çabalarıyla bu oyun uluslar arası zeka olimpiyatlarının kapsamına alınmıĢ

ve ilk defa 2006 yılında Londra‟da düzenlenen uluslararası zeka olimpiyatlarında dokuz

kumalak oyununa da yer verilmiĢ.



9

AHMET YESEVİ ÜNİVERSİTESİ’NDE MANGALA OYUN GÜNLERİ DÜZENLENDİ

Prof.Dr.Ġsmail ÇalıĢkan‟ın öncülüğünde Ahmet Yesevi Üniversitesi öğrencileri arasında

Mangala turnuvaları düzenlendi.GerçekleĢtirilen faaliyetleri TRT AVAZ kanalının hazırladığı

programla tüm dünyaya duyuruldu.

.



10

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TÜRK KÜLTÜRÜ GÜNLERİNDE MANGALA TÜRK

ZEKA VE STRATEJİ OYUNU BÜYÜK İLGİ GÖRDÜ

03-03-05 Mayıs 2010 günlerinde Marmara Üniversitesi Göztepe Kampüsünde gerçekleĢtirilen

organizasyonla Türk Kültürünün kaybolmuĢ değerlerinin yeniden gündeme getirilmesi için

panel,kermes, video gösterimi,Konser,Hacivat-Karagöz Oynatılması gibi etkinliklerin yanısıra

MANGALA TÜRK ZEKA VE STRATEJĠ OYUNU „da öğrenci ve öğretmenlerin yoğun

ilgisiyle karĢılaĢtı.3 gün boyunca Mangala oyunu ile ilgili bilgilendirme toplantıları yapıldı ve

katılımcıların eĢliğinde Mangala oynandı.



11

13-21 MAYIS 2010 TARİHLERİ ARASINDA ANKARA’DA DÜZENLENEN “DÜNYA

KÜLTÜRLERİ VE GENÇLERİN BÜYÜK ANADOLU BULUŞMASI”

ETKİNLİKLERİNE KATILAN GENÇLER MANGALA OYNADI.

13-21 Mayıs 2010 tarihleri arasında Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ve Gençlik Hizmetleri

Dairesi BaĢkanlığı‟nın birlikte düzenlediği ve 62 ülke ile 81 ilden toplam 3200 gencin

katılımıyla gerçekleĢtirilen “DÜNYA KÜLTÜRLERĠ VE GENÇLERĠN BÜYÜK ANADOLU

BULUġMASI”nda Mangala Türk zeka ve strateji oyunu standında binlerce öğrenciye Mangala

oyunu anlatıldı ve öğretildi.



12

MANGALA TÜRKİYE’DE 81 İLDE GENÇLİK MERKEZLERİNDE

Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Gençlik Hizmetleri Dairesi BaĢkanlığı‟na bağlı 81 ilde

bulunan Gençlik Merkezlerinde Mangala Türk zeka ve strateji oyunu oynanıyor.

ÇANAKKALE GENÇLĠK MERKEZĠM HATAY GENÇLĠK MERKEZĠM

KOCAELĠ GENÇLĠK MERKEZĠM SAMSUN GENÇLĠK MERKEZĠM

ELEZIĞ GENÇLĠK MERKEZĠM UġAK GENÇLĠK MERKEZĠM



13

TÜRKİYE GENELİ 1.HEPİBİZ MANGALA TURNUVASI

Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Gençlik Hizmetleri Dairesi BaĢkanlığı‟nın 81 il de bulunan

Gençlik Merkezlerinde 13 Haziran ile 18 Temmuz tarihleri arasında “TÜRKĠYE GENELĠ

1.HEPĠBĠZ MANGALA TURNUVASI “düzenlendi.



14

TÜRKİYE GENELİ 1.MANGALA ŞAMPİYONASI İSTANBUL’DA YAPILDI.

Gençlik Hizmetleri Dairesi BaĢkanlığı‟nca baĢlatılan çalıĢmalar kapsamında, Türk Zeka ve

Strateji oyunu Mangala ‟nın gençlerimiz tarafından öğrenilmesini ve yaygınlaĢmasını sağlamak

amacıyla, 81 ilde yapılan müsabakalar sonucunda belli olan il birincilerinin katıldığı ve 12-18

Temmuz 2010 tarihleri arasında Taksim Gezi Parkı'nda gerçekleĢen “Dünya Kültürleri ve

Gençlerinin Avrupa Kültür BaĢkenti Ġstanbul BuluĢması” etkinliğinde, 1. Türkiye Mangala

Turnuvası Türkiye Finalleri sonuçları belli oldu.

1. KAYSERĠ ilimizi temsil eden GÖRKEM GENÇSOY

2. AYDIN‟dan TOLGA SEDAT KAYHAN

3. AFYONKARAHĠSAR‟dan VOLKAN KILINÇ oldu.

mangala - türk zeka ve strateji oyunu

Documents