MAMOGRAFİDE DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ

Oya AKYOL Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü

MAMOGRAFİ

Mamografi memenin X-ışınları kullanılarak görüntülenmesidir.

Mamografi meme kanserinin tanısında yaygın ve vazgeçilmez bir yöntemdir.

MAMOGRAFİ

Meme kanseri kadınlarda en çok görülen kanser türü olup kanser ölümlerinde üst sıradadır.

İyonize radyasyonun stokastik etkileri ve mamografide kullanılan düşük enerjideki X-ışınları, mamografi incelemelerin hasta dozu yönünden önemini artırmaktadır

MAMOGRAFİ SİSTEMİ

• X-ışın Tüpü ve Jeneratörü• Meme Sıkıştırma Sistemi• Saçıcı Işınlara Karşı Grid • Film / Kaset Ünitesi• Otomatik Işınlama Kontrolü

CC Oblik

MAMOGRAFİ ÇEKİM PROJEKSİYONLARI

MAMOGRAFİDE DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ

1) Hasta incelemelerinde ESAK (yüzey giriş hava kerma) değerinin saptanması

a) Post exposure tekniği b) Termolüminesans dozimetre tekniği

2) Standart fantom ışınlamalarından ESAK (yüzey giriş hava kerma )değerinin saptanması

a) İyon odası ile ölçüm tekniği b)Termolüminesans dozimetre tekniği

3) Ortalama Glandüler Doku Dozunun Saptanması a) Standart fantom ile doz ölçümleri b) Hasta incelemeleri ile doz ölçümleri

X-ışın tüpü

Sıkıştırma pedalı

İyon odası

Göğüs duvarı kenarı

HASTA İNCELEMELERİNDE ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI

(a) Post exposure tekniği (Hasta incelemesinde kullanılan ışınlama parametreleri ) ile ESAK ölçümleri

Belirli bir hasta grubu için incelemelerde kullanılan hedef / filtre ve kVp kombinasyonlarında tüp çıkışları mGy / mAs olarak önceden ölçülür

Her hasta ışınlaması sonrası not edilen ışınlama parametreler (kVp, mAs, hedef/filtre ) ile önceden belirlediğimiz tüp çıkışı değerleri kullanılarak ESAK değeri bulunur.

ESAK iyon odası (mGy) = (mGy/mAs) x ışınlama sonrası mAs değeri

Ters Kare Faktörü =(odak-iyon odası mesafesi / odak-meme mesafesi )2

ESAK hasta (mGy) = ESAK iyon odası (mGy) x T.K

ESAK meme

HASTA İNCELEMELERİNDE ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI

b) Termolüminesans dozimetre tekniği

Hastanın ışınlanması sırasında TLD’ler memenin üst iç kadranına yerleştirilerek ışınlama yapılır.

ESAK saptanmasında kullanılan TLD’lerin kalibrasyonları yapılmalıdır.

TLD ölçüm sonuçları hastadan geriye saçılan radyasyon etkisini de içerdiğinden, ESAK değeri TLD okuması uygun geri saçılma faktörüne bölünerek hesaplanır.

ESD(mGy)=TLD okuması x (mGy/nC)

ESAK(mGy)= ESD(mGy)/BSF

HVL değerlerine bağlı geri saçılma faktörleri

HVL (mmAl) 0,25 0,30 0,35 0,45 0,50 0,55

BSF (Geri saçılması faktörü) 1,07 1,07 1,09 1,10 1,1 1,12

ESAK meme

STANDARD FANTOM IŞINLAMALARINDAN ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI

Standard fantom :

45 ± 0,5 mm kalınlığında

PMMA ( Polymethyl-methcrylate )

150 mm

45 mm

STANDARD FANTOM IŞINLAMALARINDAN ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI

PMMA fantom klinik olarak ışınlanan standart meme koşullarında ışınlanır ve mAs, kVp ve hedef/filtre değerleri not edilir

a)İyon odası ile ölçüm tekniği

X-ışın tüpü

Sıkıştırma pedalı

PMMA

Göğüs duvarı kenarı

Fantom kaldırılarak aynı noktaya iyon odası yerleştirilir ve fantom ışınlandıktan sonra not edilen değerler manuel olarak ayarlanarak ışınlama yapılır. ESAK fantom değeri hesaplanır

Elde edilen görüntünün optik yoğunluk değeri ölçülür

X-ışın tüpü

Sıkıştırma pedalı

İyon odası

Göğüs duvarı kenarı

Standart fantom ışınlaması için ESAK değeri hesaplanması:

ESAK iyon odası (mGy) = (mGy/mAs) x ışınlama sonrası mAs değeri

Ters Kare Faktörü =(odak-iyon odası mesafesi / odak-meme mesafesi )2

ESAK fantom (mGy) = ESAK iyon odası (mGy) x T.K

ESAK fantom Optik Yoğunluk

Net film optik yoğunluğuna bağlı ESAK sınır değerleri (standart fantom)Net Optik yoğunluk 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8ESAK(mGy) 9 11 13 15 17 19

b)Termolüminesans dozimetre tekniği

Fantomun x-ışını tüpüne bakan yüzeyi üzerine TLD ler yerleştirilir.

TLD ölçüm sonuçları fantomdan geriye saçılan radyasyon etkisini de içerdiğinden, ESAK değerini TLD okumasına uygun geri saçılma faktörüne bölünerek bulunur

ESAK fantom

ORTALAMA GLADÜLER DOKU DOZUNUN HESAPLANMASI

a) Standart fantom ile doz ölçümleri

Standart fantom için ESAK fantom değeri hesaplanır

Görüntünün optik yoğunluk değeri ölçülür.

AGD (mGy) ( 50 mm meme) = ESAK (mGy) (45 mm fantom) gpb

gpb : Monte Carlo dönüşüm faktörleri 45 mm kalınlığındaki fantomdan 50 mm kalınlığındaki meme dozuna geçiş faktörleridir.

ESAKfantom gpb AGD fantom

45 mm standart fantom ESAK ölçümlerinden 50 mm kalınlığındaki standart meme dozuna geçiş için Monte Carlo dönüşüm faktörleri

Yarı değer kalınlığı

(HVL) (mmAl)

gpb (mGy/mGy)

0,30 0,1770,35 0,2020,40 0,2230,45 0,2480,50 0,2760,55 0,3040,60 0,3260,65 0,349

Fantom ışınlamasında örnek doz hesabı:PMMA Fantom kalınlığı : 45 mm Işınlama Parametreleri : 28 kVp 113 mAs Tüp çıkış değerleri 28 kVp Mo/Mo için :0,075mGy/mAsHVL değeri 28 kVp Mo/Mo için: 0,35 mmAl ESAK: 0,075x113= 8,5 mGyg faktörü: 0,202Optik yoğunluk:1,2

AGDfantom: 8,5x0,202

Ortalama Glandüler Doku Dozu: 1,72mGy

Net film optik yoğunluğuna bağlı AGD sınır değerleri (standart fantom)Net Optik yoğunluk 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8AGD (mGy) 1.8 2.3 2.8 3.2 3.6 4.0

AGD fantom Optik Yoğunluk

b)Hasta incelemelerinde doz ölçümleri

Her hasta için ESAK değerleri bulunur

AGD meme (mGy) = ESAK meme (mGy) x g x c x s

g: Farklı meme kalınlıkları için her kVp için belirlenen HVL değerlerine göre verilen Monte Carlo dönüşüm faktörleri.

c : Farklı meme glandüleriteleri için kullanılan düzeltme faktörü.(Farklı yaş gruplarındaki hastaların için)

s: Spektrum düzeltme faktörü ( farklı hedef /filtre kombinasyonları için kullanılan düzeltme faktörü)

g : Farklı meme kalınlıkları için her kVp için belirlenen HVL değerlerine göre verilen Monte Carlo dönüşüm faktörleri

HVL (mm-AL)

Sıkıştırılmış Meme Kalınlığı (mm)

30 40 50 60 70 80

0,30 0,274 0,207 0,164 0,135 0,114 0,0980,35 0,309 0,235 0,187 0,154 0,130 0,1120,40 0,342 0,261 0,209 0,172 0,145 0,1260,45 0,374 0,289 0,232 0,192 0,163 0,1400,50 0,406 0,318 0,258 0,214 0,177 0,1540,55 0,437 0,346 0,287 0,236 0,202 0,1750,60 0,466 0,374 0,310 0,261 0,224 0,1950,65 0,491 0,399 0,332 0,282 0,244 0,212

c : Farklı meme glandüleriteleri için kullanılan düzeltme faktörü (hastanın yaşına bağlı)

HVL (mm-AL)

Sıkıştırılmış Meme Kalınlığı (mm)

30 40 50 60 70 80

0,30 0,894 0,940 1,005 1,080 1,152 1,2200,35 0,898 0,943 1,005 1,078 1,147 1,2130,40 0,903 0,945 1,005 1,074 1,141 1,2060,45 0,906 0,947 1,004 1,074 1,138 1,2050,50 0,911 0,948 1,004 1,071 1,135 1,1990,55 0,915 0,952 1,004 1,068 1,130 1,1900,60 0,918 0,955 1,004 1,066 1,127 1,183

s: Spektrum düzeltme faktörü ( farklı hedef /filtre kombinasyonları için kullanılan düzeltme faktörü)

Spektrum s faktörü

Mo/Mo 1.000

Mo/Rh 1.017

Rh/Rh 1.061

Rh/Al 1.044

W/Rh 1.042

mAs kVp

ESAKmeme

g

AGD meme

Meme kalınlığı HVL

Hedef/Filtre s

Hastanın yaşı c

Hasta incelemesinde örnek doz hesabı:Meme kalınlığı : 50 mm Yaşı: 47Işınlama Parametreleri : 28 kVp 142 mAs Tüp çıkış değerleri 28 kVp için :0,075mGy/mAsHVL değeri 28 kVp Mo/Mo için: 0,35 mmAl Ters kare faktörü: 1,016ESAK: 0,075x142 x1,016=10,82 mGyg faktörü: 0,187c faktörü: 1,005s faktörü: 1

AGD: 10,82x0,187x1,005x1

Ortalama Glandüler Doku Dozu: 2,03 mGy