İmam hatİp lİsesİ ÖĞrencİlerİnİn meslek dersİ...

ULUSLARARASI HAKEMLİ BİLİMSEL DERGİ HİKMET YURDU

Düşünce – Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi

ISSN: 1308-6944

INTERNATIONAL REFREED ACADEMİCAL JOURNAL / العلمية يةحكيم مجلة بين الملل www.hikmetyurdu.com

www.hikmetyurdu.com www.hikmetyurdu.net www.hikmetyurdu.org

Hikmet Yurdu, Yıl: 11, C: 11, Sayı: 22, Temmuz – Aralık, 2018/2, ss. 87 - 106

İMAM HATİP LİSESİ ÖĞRENCİLERİNİN MESLEK

DERSİ ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİKLERİNE İLİŞ-

KİN ALGILARI*

The Perceptions of Imam Hatip High School Students about Com-

petencies of Vocational Course Teachers

Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AŞLAMACI

İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlk. Din Kül. ve Ah. Bil. Eğitimi Bölümü

[email protected]

ATIF: Aşlamacı, İbrahim, “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğ-

retmenlerinin Yeterliklerine İlişkin Algıları”, Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal

Bilimler Araştırma Dergisi, YIL: 11, CİLT: 11, SAYI, 22, 2018/2, ss. 87 – 107.

ORCİD ID: 0000-0002-9030-5216

* Bu makaledeki veriler, Değerler Eğitimi Merkezi tarafından finanse edilen İmam-Hatip Araştırmaları Pro-

jesi kapsamında elde edilmiştir. Araştırmanın verileri 16-18 Kasım 2017 tarihinde İstanbul’da düzenlenen

“Uluslararası Yüksek Din Öğretimi Kongresi”nde kısmen sunulmuş, ancak bildiri kitabında yayınlan-

mamıştır

Makale Bilgisi / Article Information Makale Türü / Article Types: Araştırma Makalesi / Research Article

Geliş Tarihi / Received: : 22 Haziran/June 2018

Kabul Tarihi / Accepted: : 22 Haziran/June 2018

Yayın Tarihi / Published: 01 Temmuz/July 2018

Yayın Sezonu / Pub Date Season: Temmuz-Aralık /July-December

YIL/ Year :11 Cilt / Volume: 11 Sayı / Issue: 22 Sez / Pub Date:

Temmuz-Aralık, 2018/2 Sayfa / Pages: 87-107

İntihal / Plagiarism: Bu makale, TURNİTİN intihal

programıyla tarandıktan sonra, iki hakem tarafından

incelendi ve intihal içermediği teyit edildi. / This article

has been reviewed by at least two referees and scanned

via a plagiarism software.

http://www.hikmetyurdu.com/


http://www.hikmetyurdu.net/

http://www.hikmetyurdu.org/

mailto:[email protected]

https://orcid.org/0000-0002-9030-5216

88 Dr. Öğr. Üyesi İbrahim AŞLAMACI


Öz

Bu çalışmada İmam-Hatip Lisesi öğrencilerinin meslek dersi öğretmenleri-

nin yeterliklerine ilişkin algılarının incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma betimsel

tarama ve karşılaştırmalı ilişkisel tarama modellerinde tasarlanmıştır. Araştırmada

TÜİK’in Türkiye bölgeler sınıflamasında düzey 1 olarak belirlediği 12 bölgeden be-

lirlenen birer il, örneklem iller olarak seçilmiştir. Örneklem olarak seçilen illerden

belirlenen toplam 26 İmam-Hatip Lisesinde okuyan 3775 öğrenciye 2015-2016 öğre-

tim yılı bahar döneminde anket uygulaması gerçekleştirilmiştir. Çalışmada veri

toplama araçları olarak kişisel bilgi formu ile birlikte bu araştırma kapsamında

araştırmacı tarafından geliştirilen “İHL Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenleri-

ne İlişkin Genel Yeterlik Algısı Ölçeği” kullanılmıştır. Veriler, SPSS 22 paket prog-

ramında analiz edilmiştir. Verilerin analizinde, betimsel analizlerle birlikte, bağım-

sız örneklem t-testi ve tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yöntemleri kullanılmış-

tır. Araştırma sonucunda İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterlik-

lerine ilişkin algılarının “biraz yeterli” (X=3,21) düzeyde olduğu tespit edilmiştir.

Ayrıca araştırmada İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine

ilişkin algılarının bazı değişkenler açısından anlamlı şekilde farklılaştığı sonuçları-

na ulaşılmıştır.

Anahtar kelimeler: İmam-Hatip Lisesi, öğrenci, öğretmen yeterliliği, meslek

dersi öğretmeni,

Abstract

The Perceptions of Imam Hatip High School Students about Competen-

cies of Vocational Course Teachers

In this research it is aimed to examine the perceptions of Imam Hatip High

School (IHL) students about competencies of vocational course teachers. The study

was designed based on a baseline descriptive survey and comparative associative

models. Some provinces which used to the first level classification of Turkey’s re-

gions of TUIK (Turkish Statistical Institute) were selected as sample cases in the

survey. The sample of the research comprised 3775 students in 26 Imam Hatip

High Schools in the 2015-2016 academic year. The data were collected using “The

Perception of IHL Students About Competencies of Vocational Course Teachers

Scale” originally developed by researcher. The data was analyzed using SPSS 22.0.

In the interpretation of the data were analyzed using mean scores, standard devia-

tion, t-test, and variance analysis (ANOVA) methods. As a result of the research, it

was determined that the perceptions of IHL students about competencies of voca-

tional course teachers is medium-level sufficient (X=3,21). The results also indicat-

ed that variables such as class level, province, the receive status of religious educa-

tion in the out-of-school and university preference made a significant difference in

the perceptions of IHL students.

Key Words: Imam Hatip High Schools, students, teacher competencies, vo-

cational course teachers.




İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterliklerine İlişkin Algıları 89

1. Giriş

Öğretmen, eğitimin niteliğini belirleyen en önemli öğelerden birisidir. Eğitimde

belirlenen hedeflere ulaşılması için sistemin üretken, performansı yüksek, gerekli yeter-

liklere sahip, işini severek yapan öğretmenlerle donatılması büyük önem taşımaktadır.

Bu nedenle okulların başarısını ya da kalitesini sadece fiziki koşullar, teknolojik

imkânlar, derslik ya da öğrenci sayısı ile ilişkilendirmek doğru değildir. Bu etmenlerin

yanında okulların kalitesini belirleyen asıl etmen okulda görev yapan öğretmenlerin

yeterlik ve yetkinlikleridir. Okullarda nitelikli eğitim hizmeti sunulması ancak perfor-

mansı yüksek öğretmenler tarafından başarılabilmektedir.1 Bu nedenle bir eğitim siste-

minin en önemli öğesi öğretmendir. Çünkü iyi ve nitelikli bir eğitimi nitelikli öğretmen-

ler yapar. Bundan dolayı, “Bir okul, ancak, içindeki öğretmenler kadar iyidir” denilebi-

lir.2 Nitekim tüm eğitsel etkinlikler, düzenlemeler ve programlar öğretmenlerin elinde

şekillenmekte ve anlam kazanmaktadır. Öğrenenlerin öğrenme-öğretme süreci sonunda

belirlenen kazanımlara ulaşması, büyük ölçüde öğretmenin bilgi-beceri donanımına ve

kişilik özelliklerine bağlıdır. İşin odağında öğretmen yer almakta, diğer unsurlar ona

göre anlam kazanmakta ve etkili olabilmektedir. 3

Eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas

mesleği olan öğretmenliğin etkili ve verimli bir biçimde yerine getirilebilmesi için bir

takım bilgi, beceri ve tutumlara sahip olunması gereklidir. Öğretmenlerin temel yeterlik-

lere sahip olması, öğrencilerin başarılarını artırmanın ve kişisel gelişimlerini sağlamala-

rının anahtarlarından birisidir. Bu yüzden öğretmen yeterlikleri başlığı altında incelenen

bu bilgi, beceri ve tutumların neler olması gerektiğine ilişkin süreklilik arz eden çalışma-

lar yapmak hızla değişen dünyada elzemdir.

Öğretmen yeterliklerine ilişkin resmi çalışmalar ülkemizde Milli Eğitim Bakanlığı

tarafından yürütülmektedir. Öğretmenliğin bir ihtisas mesleği olarak tanımlandığı 1739

sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 45. maddesinde “Öğretmen adaylarında genel

kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon bakımından aranacak nitelikler Milli

Eğitim Bakanlığınca tespit olunur.” ifadesi yer almaktadır. Bu çerçevede Bakanlık tara-

fından bu konuda bir dizi çalışma yapılmıştır. Bu konudaki ilk resmi çalışma 1998-1999

1 Banu Akbulut, Ortaöğretim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmenlerin Örgütsel İmaj ile İş Doyum

Düzeyleri Arasındaki İlişki, (Doktora Tezi) Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara,

2015, s. 36 2 Cahit Kavcar, “Cumhuriyet Döneminde Dal Öğretmeni Yetiştirme” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Fakültesi Dergisi, 35, (2002), sayı 1-2, s. 1 3 Muhammet Şevki Aydın, Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme ve İstihdamı, DEM

Yayınları, İstanbul, 2005, s. 33.



yıllarında YÖK ve Dünya Bankası işbirliği ile yapılan “YÖK/Dünya Bankası Milli Eğiti-

mi Geliştirme Projesi, Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi” kapsamında öğretmen yetiş-

tirme standartlarını belirleme ve akreditasyon çalışmalarıdır. Bu çalışmada öğretmen

yeterlikleri; “konu alanı ve alan eğitimine ilişkin yeterlikler”, “öğretme-öğrenme süreci-

ne ilişkin yeterlikler”, öğrencilerin öğrenmelerini izleme, değerlendirme ve kayıt tutma”

ve “tamamlayıcı mesleki yeterlikler” olmak üzere dört başlık altında toplanmıştır.4 Yine

Bakanlık tarafından 2006 yılında yürürlüğe konulan öğretmenlik mesleği genel yeterlik-

leri; (1) Kişisel ve Meslekî Değerler-Meslekî Gelişim, (2) Öğrenciyi Tanıma, (3) Öğretme-

öğrenme Süreci, (4) Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme, (5) Okul-Aile Top-

lum İlişkileri, (6) Program ve İçerik Bilgisi olmak üzere 6 ana yeterlik alanı ile bu yeter-

liklere bağlı alt yeterlikler ve performans göstergelerinden oluşmuştur.5

Avrupa Yeterlikler Çerçevesine uyum kapsamında 2015 yılında kabul edilen

Türkiye Yeterlikler Çerçevesine dayalı olarak öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri 2017

yılında yeniden belirlenmiştir. Bu kapsamda güncellenen Öğretmenlik Mesleği Genel

Yeterlikleri; “mesleki bilgi”, “mesleki beceri”, “tutum ve değerler”, olmak üzere birbiriy-

le ilişkili ve birbirini tamamlayan 3 yeterlik alanı ile bunlar altında yer alan 11 yeterlik ve

bu yeterliklere ilişkin 65 göstergeden oluşmuştur. “Mesleki bilgi” alanında alan bilgisi,

alan eğitimi bilgisi ve mevzuat bilgisi yeterliklerine; “Mesleki beceri” alanında eğitim

öğretimi planlama, öğrenme ortamları oluşturma, öğretme ve öğrenme sürecini yönetme

ile ölçme ve değerlendirme yeterliklerine; “Tutum ve değerler” alanında ise milli, mane-

vi ve evrensel değerler, öğrenciye yaklaşım, iletişim ve işbirliği ile kişisel ve mesleki ge-

lişim yeterlikleri yer almıştır. Daha önce belirlenen öğretmenlik mesleği genel yeterlikle-

rinden farklı olarak, 2017 yılındaki çalışmada alan bilgisi ve alan eğitimi bilgisi yeterlik-

leri de düzenlemeye eklenmiş, böylece her bir öğretmenlik alanı için ayrı bir özel alan

yeterliği belirlemek yerine söz konusu yeterlikleri de kapsayacak mahiyette bütünsel ve

tek bir metin oluşturulmuştur.6

Eğitim ve öğretimin bütün boyutlarıyla dinamik bir yapıya sahip olması, bu

süreçte önemli bir rol üstlenen öğretmenin görevinin ve bu görevin gerektirdiği

niteliklerin sürekli sorgulanmasını ve geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Bu kapsamda

öğretmen yeterliklerinin mevcut durumunun tespitine ilişkin bilimsel çalışmaların yürü-

tülmesi önemlidir. İlgili literatürde her kademedeki farklı branş öğretmenlerinin yeter-

4 MEB, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü,

Ankara, 2017, s. 6 5 MEB, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, Temel Eğitime Destek Projesi “Öğretmen Eğitimi Bileşe-

ni”, 2006, s. 13-43. 6 MEB, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, 2017, s. 8





liklerine ilişkin yapılmış pek çok araştırma göze çarpmaktadır. Buna karşılık örgün eği-

tim içerisinde yer alan din eğitimi ve öğretimine ilişkin dersleri yürüten öğretmenlerin

yeterlik düzeylerine ilişkin az sayıda araştırma yapıldığı, yapılan bu araştırmaların da

daha çok öğretmenlerin öz yeterlik algılarına ilişkin gerçekleştirildiği görülmektedir.

Koç (2009), Akyürek (2012) ve Taşçı (2006) İHL meslek dersi öğretmenlerinin öz yeterlik

algılarını çalışmalarında incelemişlerdir. Oysa öğretmen yeterliklerinin sadece öz yeter-

lik algılarına dayalı olarak değerlendirilmesinden ziyade dış ölçütlerle de incelenmesin-

de yarar vardır. Bu bakımdan öğretmenlerin görev alanlarındaki en önemli paydaşları

olan, okul yöneticileri ve öğrencilerin görüşleri doğrultusunda da yeterliklerinin incelen-

mesi anlamlı olacaktır. Bu açıdan bakıldığında sadece Cebeci (1994) araştırmasında İHL

öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarını ele almıştır.

Ayrıca Aşlamacı tarafından yapılan çalışmada7 okul yöneticilerinin İHL’de din eğitimi-

nin niteliğine ilişkin sorunlar bağlamında meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine

ilişkin görüşlerine yer verilmiştir. Yine Aşlamacı tarafından İmam Hatip Ortaokulu öğ-

rencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin görüşleri

araştırmaya konu edilmiştir.8 Korkmaz ise araştırmasında İHL meslek dersi öğretmenle-

rinin öğretim araç ve materyallerinden yararlanma durumunu incelemiştir.9

İmam-Hatip Liselerinin müfredatı, “hem mesleğe hem de yüksek öğretime öğ-

renci hazırlamak” şeklindeki resmi amaçlarına10 uygun olarak, din hizmetleri alanına

özgü meslek dersleriyle birlikte, diğer lise programlarında yer alan fen ve sosyal alanla-

ra ilişkin dersleri birlikte içermektedir. Eğitim-öğretim hizmeti sunan her kurum gibi bu

kurumların da kendilerinden beklenen amaçları gerçekleştirmesi, büyük ölçüde bu ama-

cı gerçekleştirmeye istekli ve gerekli yeterliklere sahip öğretmenlerle mümkün olabile-

cektir. Bu araştırmada da bu okulların programında yer alan meslek derslerini yürüten

ve bu derslerin etkililiğinde öncelikli olarak belirleyici olan meslek dersi öğretmenlerinin

yeterliklerinin, öğrenciler tarafından nasıl algılandığının tespit edilmesi amaçlanmıştır.

Bu çerçevede araştırmanın temel problemi; “İmam Hatip Lisesi meslek dersi öğretmen-

lerinin yeterlikleri öğrencileri tarafından nasıl algılanmaktadır? Öğrenci algıları üzerinde

cinsiyet, sınıf düzeyi, il, üniversite yönelimi ve okul dışı din eğitimi alma durumu de-

7 İbrahim Aşlamacı, “İmam Hatip Liselerindeki Din Eğitiminin Niteliği İle ilgili Sorunlar: Okul Yöneticileri-

nin Görüşlerine Dayalı Nitel Bir Araştırma”, Turkish Studies, 12 (10), 2017, s. 49-80. 8 İbrahim Aşlamacı, Paydaşlarına Göre İmam Hatip Ortaokullarında Din Eğitimi, Dem yayınları, İstanbul,

2017 9 Mehmet Korkmaz, İmam Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmenlerinin Öğretim Araç ve Materyallerinden

Yararlanma Durumu, Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları Cilt 2 içinde, İnönü Üniversitesi Yayın-

ları, Malatya 2017, s. 517-536. 10 14.06.1973 tarih ve 1739 sayılı Milli Eğitim Kanunu’nun 32. maddesi



ğişkenleri açısından bir farklılaşma var mıdır?” şeklindedir. Bu amaçla gerçekleştirilen

bu araştırmada elde edilen verilerin, meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerinin gelişti-

rilmesine yönelik çalışmalara bir katkı sunması ümit edilmektedir.

2. Yöntem

a) Araştırmanın Modeli

Bu araştırma İmam-Hatip Lisesi (İHL) öğrencilerinin meslek dersi öğretmenleri-

nin genel yeterlik düzeylerine ilişkin algılarını betimlemeye çalıştığından betimsel tarama

modeline, öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerinin genel yeterlik düzeylerine ilişkin

algılarını bazı değişkenlere göre karşılaştırmayı amaçladığından karşılaştırmalı ilişkisel

tarama modeline göre yapılandırılmıştır.11

b) Evren ve Örneklem

Araştırmanın evreni 2015-2016 öğretim yılında Türkiye’deki örgün İmam-Hatip

Liselerinde öğrenim gören toplam 555,870 öğrencidir.12 Araştırmanın örneklemi ise

TÜİK’in Türkiye bölgeler sınıflaması için düzey 1 olarak belirlediği 12 bölgeden seçilen

12 ilden tespit edilen 26 İmam-Hatip Lisesinden toplam 3775 öğrenciden oluşmaktadır.

Örneklem seçiminde belirlenen her ilde en az iki İHL’de anket uygulanması planlanmış,

ancak İHL okul ve öğrenci yoğunluğu itibariyle İstanbul’un Anadolu ve Avrupa yakala-

rının ayrı örneklem olarak ele alınması kararlaştırılmıştır. İllerdeki okulların tespitinde İl

Milli Eğitim Müdürlüklerindeki yetkililerle iletişime geçilerek onlardan farklı sosyo-

demografik özellikler taşıyan bölgelerdeki okulların tespiti konusunda yardım alınmış-

tır. Böylece dokuz ilden ikişer, İstanbul’dan dört, Malatya’dan üç ve Iğdır’dan bir okul

olmak üzere toplam 26 okul araştırmanın örneklem okulu olarak belirlenmiştir. Araş-

tırmanın uygulandığı tarihte Iğdır merkezde bir İmam Hatip Lisesinin bulunması, bu

ilden iki okulun örnekleme alınmasını ortadan kaldırmıştır. Her ilden ortalama 300 öğ-

renciye, İstanbul’da ise bu sayının iki katı öğrenciye anket uygulanması hedeflenmiştir.

Bu kapsamda araştırmanın örneklemi için belirlenen iller ve her ildeki ankete katılan

öğrenci sayıları tablo 1’de gösterilmektedir:

Tablo 1: Örneklemde Yer alan İller ve Katılan Öğrenci Sayısı

TÜİK TÜRKİYE SINIF-

LAMASI (Düzey 1)

Örneklem

Olarak Belir-

lenen İller

Anket

Uygulanan

Okul Sa-

Anket Uygu-

lanan Öğren-

ci Sayısı

11 Niyazi Karasar, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayınları, Ankara, 1999, s.78-81 12 İHL toplam öğrenci sayısına Açık İmam Hatip Lisesinde öğrenim gören öğrenciler dâhil edilmemiştir.

İstatistikler için bkz. MEB, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, Milli Eğitim Bakanlığı Strateji Geliş-

tirme Başkanlığı, Ankara, 2016, s.208





yısı

TR1 İstanbul İstanbul 4 601

TR2 Batı Marmara Tekirdağ 2 294

TR3 Ege İzmir 2 291

TR4 Doğu Marmara Bolu 2 293

TR5 Batı Anadolu Ankara 2 268

TR6 Akdeniz Antalya 2 299

TR7 Orta Anadolu Kayseri 2 298

TR8 Batı Karadeniz Samsun 2 295

TR9 Doğu Karadeniz Trabzon 2 276

TRA Kuzeydoğu Anadolu Iğdır 1 279

TRB Orta doğu Anadolu Malatya 3 296

TRC Güneydoğu Anadolu Şanlıurfa 2 285

Anket Uygulanan Toplam Okul ve Öğrenci

Sayısı

26 3775

c) Veri Toplama Araçları

Araştırmada veri toplama aracı olarak kişisel bilgi formu ile birlikte bu araştırma

kapsamında araştırmacı tarafından geliştirilen “İHL Öğrenci Meslek Dersi Öğretmenle-

rine İlişkin Genel Yeterlik Algısı Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçek geliştirme sürecinde önce-

likle literatür taraması yapılmış ve konuya ilişkin madde havuzu oluşturulmuştur. Oluş-

turulan taslak madde formunda uzman görüşleri alınarak gerekli düzeltmeler yapılmış

ve bir ölçek formu hazırlanmıştır. Ölçeğin pilot uygulaması İstanbul’daki iki İmam-

Hatip Lisesinde öğrenim gören toplam 286 öğrenciye uygulanmıştır. Pilot uygulamada

elde edilen veriler doğrultusunda ölçeğin yapı geçerliliği ve güvenirlik çalışması gerçek-

leştirilmiştir. 3775 öğrencinin katıldığı asıl uygulamada da ölçeğin geçerlilik ve güvenir-

lik değerlerine tekrar bakılmıştır.

Ölçeğin yapı geçerliliğinin sağlanabilmesi için faktör analizi (Principal Compo-

nent Analysis) yapılmıştır. Bu analiz öncesinde verilerin faktör analizine uygun olup

olmadığını belirlemek amacıyla yapılan Kaiser Mayer Olkin (KMO) ve Barlett testi so-

nucunda; KMO değeri ,888; Barlett testi değeri ise .000 anlamlı (p<.01) bulunmuştur.

Ölçeğe yapılan geçerlik analizi sonucunda yeterli yük değerlerine ulaşmayan maddeler

ölçekten çıkarılmış, sonuçta tek boyutta 7 maddeden oluşan ölçek elde edilmiştir. İki

boyutun açıkladığı toplam varyans oranı %49,5 olarak tespit edilmiştir. Maddelerin fak-

tör yükleri ,548 ile ,851 arasında değişmiştir. Ölçeğin güvenilirlik düzeyinin belirlenmesi

amacıyla hesaplanan Croanbach Alpha iç tutarlılık katsayısı sonucunda alfa değeri pilot

uygulamada ,905; asıl uygulamada ,841 olarak bulunmuştur. Ölçeğin maddeleri, faktör

yükleri ile toplam korelasyonları, toplam varyansı açıklama oranları ve güvenirlik kat-

sayısı tablo 2’de sunulmuştur.



Tablo 2: İHL Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenlerine İlişkin Genel Yeterlik Algısı Ölçeği

Maddeleri, Faktör Yükleri ve Toplam Korelâsyonları

Ölçek Maddeleri Faktör

No

Faktör

Yükü

Madde

Toplam

r’si

Meslek dersi öğretmenlerimizin öğretmenlik becerileri ye-

terlidir. 1 ,851 ,724

Meslek dersi öğretmenlerimizin genel kültür bilgileri yeter-

lidir. 1 ,833 ,694

Meslek dersi öğretmenlerimizin dini bilgileri yeterlidir. 1 ,760 ,578

Meslek dersleri öğretmenlerimiz ders anlatırken bizim gö-

rüşlerimizi alır. 1 ,733 ,537

Meslek dersi öğretmenlerimiz derslerini etkin bir şekilde

sunar 1 ,712 ,489

Meslek dersleri öğretmenlerimiz diğer öğretmenlerden daha

başarılıdır. 1 ,631 ,399

Meslek dersleri öğretmenlerimiz, derslerinde teknolojik

imkânları verimli bir şekilde kullanmaktadır. 1 ,548 ,301

Açıklanan Toplam Varyans 53,84

Cronbach Alpha Katsayısı Pilot: ,905 Asıl: ,841

d) Verilerin Toplanması ve Analizi

Araştırmada veriler 2015–2016 öğretim yılı bahar dönemi Nisan ve Mayıs ayla-

rında toplanmıştır. Türkiye kapsamlı olarak gerçekleştirilen araştırmanın uygulama izni

Din Öğretimi Genel Müdürlüğü’nden sağlanmıştır. Okulların belirlenmesinde İl Milli

Eğitim Müdürlüklerindeki yetkililerden yardım alınmıştır. Belirlenen okulların yönetim-

leri ile de iletişime geçilerek uygulama öncesi bilgilendirme yapılmış ve uygulama için

uygun gün kararlaştırılmıştır. Anket formları bizzat okullara gidilerek öğrencilere sınıf-

larda ders saatleri içerisinde yüz yüze uygulanmıştır.

Araştırmada elde edilen veriler SPSS 22.0 paket programına aktarılmıştır. Verile-

rin analizinde betimsel istatistiklere yer verilmiştir. Verilerin normal dağılıp dağılmadı-

ğının tespiti için Kolmogorov Smirnov normallik testi yapılmıştır. Test sonucunda basık-

lık ve çarpıklık değerlerinin -1,5 ile +1,5 arasında olması nedeniyle verilerin normal da-

ğıldığı kabul edilmiştir.13 Bu nedenle İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin

yeterliklerine ilişkin algılarının çeşitli değişkenlere göre anlamlı düzeyde farklılaşıp

farklılaşmadığını tespit etmek için ikili gruplar için t-testi, ikiden fazla gruplar için ise

tek yönlü varyans analizi (ANOVA) uygulanmıştır. Grupların aldıkları puanların farklı-

13 Barbara. G. Tabachnick ve Linda S. Fidell, Using Multivariate Statistics (sixth ed.), Pearson, Boston, 2013,

s.86-89.





laştığı sonuçlarda farklılaşan grupları bulmak amacıyla, grupların ortalama puanları

arasında Post-Hoc çoklu karşılaştırma testlerinden LSD analizi kullanılmıştır. Araştır-

mada gerçekleştirilen analizlerde anlamlılık düzeyi .05 olarak kabul edilmiştir.

Öğrencilerin ölçeklerin her bir maddesi için verdikleri cevapların puanlanmasın-

da olumlu maddelerde “tamamen katılıyorum” seçeneğine 5, “katılıyorum” seçeneğine

4, “kararsızım” seçeneğine 3, “katılmıyorum” seçeneğine 2 ve “hiç katılmıyorum” seçe-

neğine 1 puan verilmiş, olumsuz maddelerde ise puanlama olumlu maddelerin tersi

yönde yapılmıştır. Ortalama puanlar 1.00-1.80 arası yetersiz, 1.81-2.60 çok az yeterli,

2.61-3.40 arası biraz yeterli, 3.41-4.20 oldukça yeterli ve 4.21-5.00 arası çok yeterli olarak

yorumlanmıştır.

3. Bulgular

a) Araştırmaya Katılan İHL Öğrencilerine İlişkin Olgusal Bulgular

Araştırma örneklemini oluşturan İHL öğrencilerinin araştırma verilerinin anali-

zinde bağımsız değişkenler olarak kullanılan cinsiyet, sınıf, okul dışı din eğitimi alma

durumu ve üniversitede okumak istenen alan grubu değişkenleri açısından dağılımları

tablo 3’te sunulmuştur:

Tablo 3: Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyet, Sınıf, İHL Tercih Sebepleri ve Üniversite

Yönelimleri Açısından Dağılımları

f %

Cinsiyet

Erkek 1667 44,2

Kız 2102 55,8

Toplam 3769 100,0

Sınıf

10.sınıf 573 15,2

11.sınıf 2009 53,2

12.sınıf 1192 31,6

Toplam 3769 100,0

Okul Dışı Din

Eğitimi Alma

Durumu

Evet 3238 86,1

Hayır 522 13,9

Toplam 3760 100,0

Üniversitede

Okumak İste-

dikleri Alan

Grubu

Tıp, Eczacılık, Diş Hekimliği, Sağlık Alanları 594 15,7

İlahiyat 882 23,4

Mühendislik, Mimarlık 408 10,8

Kararsız/boş 390 10,3

Eğitim, Öğretmenlik 492 13,0

Polis Okulu, Askeri Akademi 138 3,7

Fen-Edebiyat 311 8,2

Spor Bilimleri 88 2,3

Hukuk, İktisadi İdari Bilimler, Siyasal Bilimler 426 11,3

İletişim, Radyo-Televizyon 46 1,2



Toplam 3775 100,0

Araştırmaya katılan İHL öğrencilerinin %44,2’si erkek, %55,8’i kız öğrencilerden

oluşmaktadır. Araştırmada öğrencilerin sınıf düzeylerine ilişkin herhangi bir kota uygu-

lanmamıştır. Bununla birlikte bu okullardaki eğitim yaşantılarının daha fazla olması ve

daha çok meslek dersi alma durumlarından dolayı daha nitelikli cevaplar verebilecekleri

varsayımıyla araştırmanın İHL 11 ve 12. sınıf öğrencilerinde yoğunlaşması öngörülmüş-

tür. Bu nedenle araştırmaya katılan öğrencilerin %15,2’si 10.sınıf, %53,2’si 11. sınıf ve

%31,6’sı ise 12. sınıfta öğrenim görmektedir. Ayrıca örneklemi oluşturan İHL öğrencile-

rinin büyük çoğunluğu (%86,1) okul haricinde din eğitimi aldıklarını ifade etmiştir. Okul

haricinde din eğitimi almayan öğrencilerin oranı ise %13,9’dur.

Tablo 3’te görüldüğü gibi araştırmaya katılan öğrencilerin üniversitede en fazla

okumak istedikleri alan %23,4 oranla ilahiyat alanıdır. Bu alanı %15,7 ile tıp, eczacılık,

diş hekimliği gibi sağlık bilimleri alanı, %13 ile eğitim/öğretmenlik alanı, %11,3 ile hu-

kuk, iktisadi-idari bilimler, siyasal bilimler alanı ve %10,8 ile mühendislik-mimarlık ala-

nı takip etmektedir. Öğrencilerin yaklaşık %10’u ise bu konuda kararsız olduğunu be-

lirtmiş ya da soruyu boş bırakmıştır.

b) Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterliklerine İlişkin Algı-

larına Ait Betimsel Bulgular

İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarını

tespit etmek için uygulanan ölçek puanlarına ait betimsel bulgular tablo 4’te sunulmuş-

tur.

Tablo 4: İHL Öğrencilerinin Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterliklerine İlişkin Algılarına

Ait Betimsel Bulgular

X Ss Düzey

Gen

el

Yet

erli

k A

lgıl

arı

Meslek dersleri öğretmenlerimiz ders anlatırken bizim gö-

rüşlerimizi alır. 3,59 1,244

Oldukça

Yeterli

Meslek dersi öğretmenlerimizin dini bilgileri yeterlidir. 3,55 1,199 Olduk-

çaYeterli

Meslek dersi öğretmenlerimizin öğretmenlik becerileri ye-

terlidir. 3,46 1,178

Olduk-

çaYeterli

Meslek dersi öğretmenlerimizin genel kültür bilgileri yeter-

lidir. 3,45 1,150

Olduk-

çaYeterli

Meslek dersleri öğretmenlerimiz, derslerinde teknolojik

imkânları verimli bir şekilde kullanmaktadır. 2,87 1,404

Biraz

Yeterli

Meslek dersi öğretmenlerimiz derslerini etkin bir şekilde

sunar. 2,83 1,121

Biraz

Yeterli

Meslek dersleri öğretmenlerimiz diğer öğretmenlerden

daha başarılıdır. 2,76 1,180

Biraz

Yeterli





Genel Yeterlik Algısı Toplam 3,21 0,885 Biraz

Yeterli

Tablo 4’te İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin genel yeterliklerine

ilişkin algılarına ve ölçek maddelerine ait betimsel bulgulara yer verilmiştir. Öğrencile-

rin meslek dersi öğretmenlerinin genel yeterliklerine ilişkin algıları “biraz yeterli” dü-

zeydedir (X=3,21). Ölçeğin maddelerine bakıldığında ise araştırmaya katılan öğrenciler

meslek dersi öğretmenlerinin dini bilgileri, öğretmenlik becerileri ve genel kültür bilgile-

ri açısından “oldukça yeterli” düzeyde olduklarını düşünürken; derslerde teknolojik

imkânları verimli bir şekilde kullanmaları, derslerinde etkin bir şekilde sunmaları açı-

sından biraz yeterli düzeyde değerlendirmektedir. Ayrıca diğer öğretmenleriyle karşı-

laştırdıklarında İHL öğrencileri meslek dersi öğretmenlerinin daha başarılı oldukları

ifadesine en düşük ortalamayla (X=2,76) katılım gösterdikleri görülmektedir.

c) Bağımsız Değişkenlere İlişkin Bulgular

İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarının

cinsiyet, sınıf, okul dışı din eğitimi alma durumları, üniversite yönelimleri ve okullarının

bulunduğu il değişkenlerine göre anlamlı farklılaşmaya yol açıp açmadığını tespit etmek

için yapılan analiz sonuçları aşağıdaki tablolarda sunulmuştur:

Tablo 5: Cinsiyet Değişkenine Göre Öğrencilerin Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterlikleri-

ne İlişkin Algılarına Ait t Testi Analizi

Cinsiyet N X Ss. t p

Meslek Dersi Öğretmeni

Genel Yeterlik Algısı

Erkek 1635 3,266

5

,9414

4 -1,120 ,263

Kız 2092 3,299

7

,8405

0

Tablo 5 incelendiğinde, İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin genel

yeterliklerine ilişkin algılarına ait puan ortalamaları arasında cinsiyet değişkenine göre

istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığın oluşmadığı görülmektedir (t= -1,120, p>.05).

Buna göre İHL’de öğrenim görev kız ve erkek öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerinin

yeterliklerine ilişkin algılarında anlamlı bir farklılaşma söz konusu değildir.

Tablo 6: Sınıf Değişkenine Göre Öğrencilerin Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterliklerine

İlişkin Algılarına Ait ANOVA Testi Analizi

Sınıf N X Ss F p LSD

Meslek Dersi

Öğretmeni

Genel

Yeterlik Algıları

10.sınıf 564 3,3715 ,87523

4,037 ,018 10>11;

10>12 11.sınıf 1985 3,2863 ,86511

12.sınıf 1183 3,2429 ,92251

Toplam 3732 3,2854 ,88593



Tablo 6’da İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin

algılarına ait puanlarının sınıf değişkenine göre anlamlı bir şekilde farklılaşıp farklılaş-

madığının tespiti için yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları yer almıştır.

Yapılan analiz sonucunda öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine iliş-

kin algılarına ait puanlarının sınıf değişkenine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklı-

lığa yol açtığı saptanmıştır (F= 4,037; p<.05).

Farklılığın hangi sınıf düzeyleri arasında olduğunu tespit etmek için post-hoc

testlerinden LCD analizi yapılmıştır. Bu analiz sonucuna göre İHL’de 10. sınıfta okuyan

öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait puanları ile

diğer sınıf düzeylerinde okuyan öğrencilerin puanları arasında 10. sınıf öğrencileri lehi-

ne anlamlı bir farklılığın bulunduğu tespit edilmiştir. Buna göre İHL’de öğrenim gören

10. sınıf öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algıları 11 ve

12. sınıftaki öğrencilere göre anlamlı şekilde daha olumludur. Diğer bir deyişle öğrenci-

lerin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin olumlu algıları sınıf düzeyi yük-

seldikçe azalmaktadır.

Tablo 7: Okul Dışı Din Eğitimi Alma Durumu Değişkenine Göre Öğrencilerin Meslek Dersi

Öğretmenlerinin Yeterliklerine İlişkin Algılarına Ait t Testi Analizi

N X Ss. t p

Meslek Dersi

Öğretmeni Genel

Yeterlik Algıları

Evet 3209 3,31 ,862

4,728 ,000 Hayır 514 3,09 ,996

Tablo 7’de görüldüğü gibi İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin ye-

terliklerine ilişkin algılarına ait puan ortalamalarına, okul dışı din eğitimi alma durumu

değişkeni açısından bakıldığında, anlamlı bir farklılık oluştuğu görülmektedir. Yapılan t

testi analizi sonucunda, okul dışında din eğitimi aldığını ifade eden öğrencilerin meslek

dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait puanlarının (X=3,31), almadığını

belirten öğrencilere (X=3,09) göre .01 düzeyinde anlamlı bir şekilde farklılaştığı tespit

edilmiştir (t= 4,728, p<.01). Analiz sonucu okul dışında din eğitimi aldığını ifade eden

öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerini yeterlikleri bakımından, almadığını belirten

öğrencilere göre daha fazla olumlu algıladıklarını ortaya koymaktadır.

Tablo 8: Üniversitede Okumak İstedikleri Alan Grubu Değişkenine Göre Öğrencilerin Mes-

lek Dersi Öğretmenlerinin Yeterliklerine İlişkin Algılarına Ait ANOVA Testi Analizi

Üniversitede Okumak

İstedikleri Alan Grubu N X Ss F p

Anlamlı

Fark

(LSD)

1- Tıp, Eczacılık, Diş,

Sağlık Alanları 590 3,25 ,814

6,614 ,000

1<2; 1>6;

2>3; 2>4;

2>5; 2>6; 2- İlahiyat 876 3,46 ,872





Meslek

Dersi Öğ-

retmeni

Genel

Yeterlik

Algıları

3- Mühendislik, Mimarlık 405 3,22 ,932 2>7; 2>9;

2>10; 3>6;

4>6; 5>6;

6<7; 6<8

4- Kararsız/boş 380 3,27 ,900

5-Eğitim, Öğretmenlik 486 3,23 ,823

6- Polislik, Askeri Okullar 134 3,02 1,026

7- Fen-Edebiyat 308 3,27 ,833

8- Spor Bilimleri 86 3,29 ,896

9- Hukuk, İktisadi İdari

Bilimler, Siyasal Bilimler 421 3,18 ,952

10- İletişim, Radyo-

Televizyon 46 3,20 ,878

Toplam 3732 3,28 ,885

Tablo 8’de İHL öğrencilerinin üniversitede okumak istedikleri alan grubu değiş-

kenine göre meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait puan orta-

lamalarında anlamlı bir farklılaşmanın olup olmadığını anlamak için yapılan tek yönlü

varyans analizi (ANOVA) sonuçları yer almıştır. Yapılan analiz sonucunda öğrencilerin

üniversitede okumak istedikleri alan grubu değişkenine göre meslek dersi öğretmenle-

rinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait puan ortalamaları arasında anlamlı farklılığın

oluştuğu saptanmıştır (F=6,614; p<.01)

Yapılan Post-hoc LSD analizi sonucu, öğrencilerin üniversite alan tercihleri de-

ğişkenine göre meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait puanla-

rındaki farklılaşmaların genel olarak ilahiyat alanında okumak isteyen öğrenciler

(X=3,46) ile diğer alanlarda okumak isteyen öğrenciler arasında İlahiyat alanında oku-

mak isteyenler lehine olduğunu göstermektedir. Buna göre üniversitede İlahiyat Fakül-

tesinde okumak isteyen öğrencilerin diğer alanlarda okumak isteyen öğrencilere göre

meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait puanları anlamlı şekilde

daha yüksektir. Bu sonuçlara göre üniversitede İlahiyat fakültesinde okumak isteyen

öğrenciler meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerini diğer alanlarda okumak isteyen

öğrencilere göre daha fazla olumlu algılamaktadır.

Tablo 9: İl Değişkenine Göre Öğrencilerin Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterliklerine İliş-

kin Algılarına Ait ANOVA Testi Analizi

İl N X Ss F p Anlamlı Fark

(LSD)

Meslek Dersi

Öğretmeni

Genel

Yeterlik Algı-

ları

1-Ankara 263 3,31 ,924

12,162 ,000

1>4; 1<5; 1>7;

2>4; 2<5; 2>7;

3>4; 3<5; 3>7;

3>8; 3>9; 3>10;

3>12; 4<5; 4<6;

4<10; 4<11; 5>6;

5>7; 5>8; 5>9;

5>10; 5>11;

2- Antalya 296 3,27 ,874

3- Bolu 292 3,38 ,831

4- Iğdır 270 3,03 1,007

5- İstanbul 590 3,57 ,796

6- İzmir 290 3,30 ,888

7- Kayseri 295 3,09 ,830

8- Malatya 292 3,16 1,038



9- Samsun 295 3,17 ,868 5>12; 6>7; 7<11;

8<11; 9<11;

10<11; 11>12

10-Şanlıurfa 280 3,19 ,882

11- Tekirdağ 293 3,42 ,811

12- Trabzon 276 3,16 ,746

Toplam 3732 3,28 ,885

Tablo 9’da İHL öğrencilerinin okullarının bulunduğu il değişkenine göre meslek

dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait puanlarında anlamlı bir farklı-

laşmanın olup olmadığını anlamak için yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA)

sonuçları yer almıştır. Yapılan analiz sonucunda öğrencilerin bulundukları il değişkeni-

ne göre meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine (F=12,162; p<.01) yönelik tutum

puan ortalamaları arasında ,01 düzeyinde anlamlı farklılığın oluştuğu saptanmıştır.

Farklılıkların hangi illerdeki öğrencilerin ortalamalarından kaynaklandığını be-

lirlemek amacıyla post-hoc LSD analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda il değiş-

kenine göre öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına ait

puanlarındaki farklılaşmaların genel olarak İstanbul (X=3,57) ve Tekirdağ (X=3,42) ile

diğer iller arasında İstanbul ve Tekirdağ lehine; Iğdır (X=3,03) ve Kayseri (X=3,16) ile

diğer iller arasında diğer iller lehine olduğu belirlenmiştir. Buna göre İstanbul ve Tekir-

dağ’dan araştırmaya katılan öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine

ilişkin algılarının diğer illere göre daha olumlu, Iğdır ve Kayseri’den araştırmaya katılan

İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarının ise di-

ğer illerdeki İHL öğrencilerine göre daha az olumlu olduğu tespit edilmiştir.

4. Tartışma, Sonuç ve Öneriler

Cumhuriyet dönemi boyunca Türk eğitim sistemi içerisinde yer alan başlıca ku-

rumlarımızdan birisi olan İmam Hatip Liselerine ilişkin özellikle 2010 sonrası süreçte

okul ve öğrenci sayılarında ciddi bir artış yaşanmaktadır. Yaşanan niceliksel artışa mu-

kabil, bu okullarda sunulan eğitimin niteliğinin de geliştirilmesine yönelik yürütülen

çalışmalarda, bu kurumlarda görev yapan öğretmenlerin yeterliklerinin geliştirilmesi

önemli bir başlığı oluşturmaktadır. Bu çabalara bir katkı sunması ümidiyle yürütülen bu

araştırmada 12 farklı ildeki 25 İmam Hatip Lisesinde öğrenim gören öğrencilerin meslek

dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algıları incelenmiştir. Araştırmada elde edilen

sonuçları şu şekilde özetlemek mümkündür:

Araştırma sonucunda İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin genel ye-

terliklerine ilişkin algılara ait toplam puanlarının “biraz yeterli” düzeyde (X=3,21) oldu-

ğu tespit edilmiştir. Öğrenciler meslek dersi öğretmenlerinin dini bilgileri, öğretmenlik

becerileri ve genel kültür bilgileri açısından “oldukça yeterli” düzeyde olduklarını dü-





şünürken; derslerde teknolojik imkânları kullanmaları, derslerini etkin bir şekilde sun-

maları açısından daha az yeterli bulmaktadır. Ayrıca araştırmaya katılan öğrencilerin

diğer öğretmenleriyle karşılaştırdıklarında meslek dersi öğretmenlerini daha az başarılı

bulmaları oldukça dikkat çekicidir. Bu veriler öğrenci algıları açısından meslek dersi

öğretmenlerinin yeterliklerinin istenilen düzeyde olmadığını ortaya koymaktadır. Esa-

sında farklı paydaşlar ya da bizatihi öğretmenlerin kendi algılamaları doğrultusunda

konu üzerine yapılan az sayıdaki bilimsel çalışmalarda da bu durumu destekler verilere

ulaşılmıştır. Cebeci tarafından yapılan araştırmada İHL öğrencileri meslek dersi öğret-

menlerinin çoğunluğunun mesleki bilgilerinin yeterli olmadığını, bir kısmının kendile-

rini tanımadıklarını ve kendi başarılarıyla ilgilenmediklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca

öğrencilerin yarısından fazlası bazı meslek derslerinde sıkıldıklarını dile getirerek öğ-

retmenlerinin etkili ders işleme konusundaki yetersizliklerini belirtmişlerdir.14 Öcal tara-

fından yapılan araştırmada ise İHL müdürleri, meslek dersi öğretmenlerinin iyi yetiş-

memesini ve meslek dersi öğretmenlerinin kendilerini yenileyememelerini bir sorun

olarak ifade etmişlerdir.15 Yine Karateke tarafından yapılan araştırmada İHL okul yöne-

ticileri meslek dersi öğretmenlerine ilişkin alan bilgisi ve pedagojik formasyon yetersiz-

liklere değinmişlerdir.16 Ayrıca Koç tarafından İHL meslek dersi öğretmenleri üzerinde

yapılan araştırmada da, öğretmenlerin meslek ve branş ile ilgili yenilikleri ve gelişmeleri

takip etme, kendini geliştirme, okul dışı sosyal ilişkilerde ve etkinliklerde sorumluluk

üstlenme gibi mesleki nitelikler açısından istenen düzeyde olmadıkları tespit edilmiş-

tir.17 Korkmaz tarafından Kayseri’deki İHL meslek dersi öğretmenlerine yönelik yapılan

araştırmada ise öğretmenlerin büyük çoğunluğunun materyal geliştirme konusunda

kendilerini yetersiz gördükleri tespit edilmiştir.18 Akyürek tarafından Din kültürü ve

Ahlak Bilgisi ve İHL meslek dersi öğretmenlerinin öz yeterlik algılarına yönelik yapılan

çalışmada da öğretmen merkezli etkinliklerde öğretmenlerin kendilerini daha yeterli

algıladıkları, buna karşılık özellikle öğretimi planlama, materyal geliştirme ve ölçme-

değerlendirme gibi konularda kendilerini daha az yeterli algıladıkları tespit edilmiştir.19

14 Suat Cebeci, İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterlilikleri, Doktora Tezi, Ankara

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1994, s. 60-61. 15 Mustafa Öcal, “Müdürlerine Göre İmam-Hatip Liseleri”, Din Öğretimi Dergisi, sayı: 30, 1991, s. 36-65. 16 Tuncay Karateke, “İmam-Hatip Liselerinde İdarecilerin Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Nitel Bir Çalış-

ma”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 5, sayı 5, 2015, s. 145-171. 17 Ahmet Koç, “İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Yeterlikleri Üzerine Bir Araştırma”,

Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 13, sayı:2, 2009, s.131-174. 18 Mehmet Korkmaz, İmam Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmenlerinin Öğretim Araç ve Materyallerinden

Yararlanma Durumu, s. 533. 19 Süleyman Akyürek, “İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi İle Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Öğretmenle-

rinin Eğitim-Öğretim Yeterliklerine İlişkin Algıları”, Değerler Eğitimi Dergisi, Cilt:10, No:23, 2012, ss. 7-

47.



Acuner tarafından yönetici, öğretmen, öğrenci ve veliden oluşan İmam Hatip okulları

paydaşları üzerine yapılan araştırmada da ilgili paydaşların özellikle 28 Şubat sonrası

süreçte yetişen meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin sorunları dile getirdik-

leri saptanmıştır.20 Aşlamacı tarafından yapılan araştırmada ise görüşme yapılan İHL

okul yöneticileri, meslek dersi öğretmenlerinin lisans eğitimlerinde, yani İlahiyat fakül-

telerinde, iyi yetişmediklerini ve yeterliklere sahip olmadan atandıklarını, bazı meslek

dersi öğretmenlerinin Arapça ve Kuran-ı Kerim derslerine girmek istemediklerini ve bu

derslerin öğretiminde yetersiz kaldıklarını dile getirmiştir. Okul yöneticileri ayrıca mes-

lek dersi öğretmenlerinin öğrencileri üzerinde etkili olma ve onlara rol model olmada,

onlarla iyi iletişim kurmada, kendilerini ve derslerini sevdirmede, kendilerini yenileme-

de ve okullarını sahiplenmelerinde yetersiz kaldıklarını ifade etmiştir.21

Farklı paydaşlardan söz konusu araştırmalarda elde edilen bu sonuçlar İmam

Hatip Liselerine, üstlendiği rolleri etkin bir şekilde yerine getirebilecek yeterliliklere sa-

hip meslek dersi öğretmenleri yetiştirme konusunda uzun yıllardır benzer sorunların

yaşandığını göstermektedir. Mevcut durumda bu okullardaki meslek derslerini İlahiyat

Fakültelerinde yetişen ve öğretmen atama sisteminde bu branş adıyla atamaya tabi tutu-

lan öğretmenler vermektedir. Bu okul programlarında zorunlu olarak yer alan 11 meslek

dersinin her birisi için ayrı branşlaşmaya gidilmemekte, derslerin tamamı aynı prog-

ramdan mezun olmuş öğretmenler tarafından sunulmaktadır. Bu durumun ise meslek

derslerinin verimliliğini ve öğretmen yeterliğini olumsuz yönde etkilediği uzun yıllar-

dan beri tartışılmaktadır.22 Zorunlu dersler açısından bakıldığında bile birbirinden çok

farklı ve uzmanlığı gerektiren bir konuda İHL meslek dersi öğretmenlerinin öğrenciye

eğitim öğretim açısından yararlı olabilmesinin güç olduğu ifade edilmektedir. 23

Araştırmada elde edilen bu veriler İlahiyat fakültelerinde yetişen İHL meslek

dersi öğretmenlerin hizmet öncesi yetiştirilme sistemlerinin ve aldıkları alan eğitimi ve

formasyon içeriğinin yeniden gözden geçirilmesine ihtiyaç olduğunu ortaya koymakta-

dır. Özellikle bu fakültelerdeki örgün din eğitiminin tüm alanlarına öğretmen yetiştir-

meye yönelik olan mevcut pedagojik formasyon uygulamasındaki alan eğitimine ilişkin

derslerin (özel öğretim yöntemleri, Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme vb) ye-

20 Yusuf Acuner, İmam Hatip Okulları: Paydaşlarına Göre Bir Durum Analizi, STS Yayınları, Rize, 2016, s.

86-94. 21 Aşlamacı, İmam Hatip Liselerindeki Din Eğitiminin Niteliği İle ilgili Sorunlar… s. 49-80. 22 Bkz. Halil Karlık, “İmam-Hatip Liselerinde Mesleki Eğitimin Geliştirilmesi”, Diyanet İlmi Dergi, 1991,

cilt: XXVII, sayı: 4, ss. 229-237. 23 Saadettin Özdemir, İmam Hatip Meslek Dersi Öğretmenlerinin Diğer Meslek Dersi Öğretmenleriyle Karşı-

laştırılması, Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları Cilt 2 içinde, İnönü Üniversitesi Yayınları, Malat-

ya 2017, s. 509





tersizliği ve bu yetersizlikten dolayı İHL meslek dersi öğretmenliğine özgü yapılamama-

sı önemli bir sorun olarak durmaktadır. Bu nedenle İlahiyat fakültelerinde yürütülen

pedagojik formasyon derslerinde alternatifli olarak İHL meslek dersi öğretmenliğine

yönelik ayrı alan eğitimi derslerinin verilmesi düşünülebilir. Ayrıca meselenin göz

önünde bulundurulması gereken bir diğer boyutu ise sistemdeki mevcut öğretmenlerin

mesleki yeterliliklerinin geliştirilmesine yönelik yapılan hizmet içi eğitim çalışmalarının

daha etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesine yönelik tedbirler alınmasıdır. Bu kap-

samda öğretmenlerden ve ilgili paydaşlardan alınacak geri bildirimlerle ihtiyaç analizle-

rinin yapılması ve sistemdeki mevcut öğretmenlerin bu analizler doğrultusunda yeter-

liklerinin yükseltilmesine ilişkin eğitim paketlerinin yetkin kişiler tarafından sunulması

gerekmektedir.

Araştırmada elde edilen sonuçlara göre öğrencilerin meslek dersi öğretmenleri-

nin yeterliliklerine ilişkin algılarına değişkenler açısından bakıldığında, cinsiyet değiş-

kenine göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Buna karşılık

öğrencilerin sınıf düzeyinin, bulundukları ilin, okul dışı din eğitimi alma durumlarının

ve üniversitede okumak istedikleri alan değişkenlerinin anlamlı farklılığa yol açtığı sap-

tanmıştır.

Sınıf değişkeni açısından İHL’de öğrenim gören 10. sınıf öğrencilerinin meslek

dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algıları 11 ve 12. sınıftaki öğrencilere göre

anlamlı şekilde daha olumludur. Bu okulların programlarında meslek dersleri büyük

oranda 10, 11 ve 12. sınıflarda yer almaktadır. Buna göre meslek dersi öğretmenleriyle

etkileşimleri artmasına karşılık öğrencilerin onların yeterliklerine ilişkin algılarının gide-

rek daha az olumlu olduğu anlaşılmaktadır. Aynı şekilde İHL öğrencilerinin meslek

dersi öğretmenlerine yönelik tutum puanlarının da lise son sınıfa doğru anlamlı şekilde

düşüş gösterdiği diğer bir araştırmada saptanmıştır.24 Bu veriler sınıf düzeyi yükseldikçe

meslek dersi öğretmenlerinin öğrencilerle etkileşimleri artmasına rağmen onlar üzerinde

etkili olma ve onlar tarafından olumlu algılanma düzeylerinin azalması gibi dikkat çeki-

ci bir sonucu ortaya çıkarmaktadır. Bunun nedenleri üzerinde nitel çalışmalarla destek-

lenecek daha detaylı araştırmalar yapılmasına ihtiyaç vardır.

Okul dışı din eğitimi alma durumu değişkeni açısından İHL öğrencilerinin mes-

lek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarına bakıldığında araştırma sonu-

cunda anlamlı bir farklılık oluştuğu tespit edilmiştir. Yapılan analiz sonucu okul dışında

24 İbrahim Aşlamacı, “İHL Öğrencilerinin Meslek Dersleri ve Meslek Dersi Öğretmenlerine Yönelik Tutum

Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 17(1), 2017, s.

197-232.



din eğitimi aldığını ifade eden öğrencilerin meslek dersi öğretmenlerini yeterlikleri ba-

kımından, almadığını belirten öğrencilere göre daha fazla olumlu algıladıklarını ortaya

koymuştur. Aynı örneklem üzerine Aşlamacı tarafından yapılan diğer araştırmada da

okul dışı din eğitimi aldığını ifade eden İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerine

karşı, almadığını belirten öğrencilere göre daha olumlu tutuma sahip oldukları tespit

edilmiştir.25 Bu durum muhtemelen daha iyi hazırbulunuşluk düzeylerinden dolayı okul

dışında da din eğitimi alan öğrencilerin meslek dersi öğretmenleriyle daha olumlu ileti-

şim ve etkileşim süreçleri yaşamaları ile açıklanabilir.

Araştırma sonucunda öğrencilerin bulundukları il değişkenine göre meslek dersi

öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarında anlamlı farklılığın oluştuğu saptanmış-

tır. Yapılan analiz sonucunda İstanbul ve Tekirdağ’dan araştırmaya katılan öğrencilerin

meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarının diğer illerden katılan öğ-

rencilere göre daha olumlu; Iğdır ve Kayseri’den araştırmaya katılan İHL öğrencilerinin

meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine ilişkin algılarının ise diğer illerdeki öğrenci-

lere göre daha az olumlu olduğu tespit edilmiştir.

Araştırmada İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerine iliş-

kin algılarında üniversitede okumak istedikleri alan grubu değişkenine göre anlamlı

farklılığın oluştuğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan analizlere göre üniversitede İlahiyat

fakültesinde okumak isteyen öğrenciler meslek dersi öğretmenlerinin yeterliklerini diğer

alanlarda okumak isteyen öğrencilere göre daha fazla olumlu algılamaktadır. Aşlamacı

tarafından yapılan diğer araştırmada da üniversitede İlahiyat fakültesinde okumak iste-

yen İHL öğrencilerinin meslek dersi öğretmenlerine karşı, farklı alanlarda okumak iste-

diğini belirten öğrencilere göre daha olumlu tutuma sahip oldukları tespit edilmiştir.26

İmam Hatip Liseleri müfredat açısından yüksek din öğretimine bir ön hazırlık teşkil

etmektedir. Bu nedenle üniversitede İlahiyat Fakültesini tercih etmek isteyen öğrenciler

için bu okullarda aldıkları program, diğer alanlarda okumak isteyen arkadaşlarına kı-

yasla üniversite yönelimleriyle daha fazla örtüşmektedir. Bu durumun bu öğrencilerin

meslek dersi öğretmenleriyle iletişim ve etkileşim süreçlerine ve dolayısıyla onların ye-

terliklerine ilişkin algılarına olumlu yansımsının beklendik bir sonucu olduğu ileri sürü-

lebilir.

25 Aşlamacı, “İHL Öğrencilerinin Meslek Dersleri ve Meslek Dersi Öğretmenlerine Yönelik Tutum…, s. 230 26 Aşlamacı, “İHL Öğrencilerinin Meslek Dersleri ve Meslek Dersi Öğretmenlerine Yönelik Tutum…, s. 230





Kaynakça

Acuner, Yusuf, İmam Hatip Okulları: Paydaşlarına Göre Bir Durum Analizi, STS Yayınları, Rize,

2016.

Akbulut, Banu. Ortaöğretim Kurumlarında Görev Yapan Öğretmenlerin Örgütsel İmaj ile İş Do-

yum Düzeyleri Arasındaki İlişki, (Doktora Tezi) Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, Ankara, 2015.

Akyürek, Süleyman. “İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi İle Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi

Öğretmenlerinin Eğitim-Öğretim Yeterliklerine İlişkin Algıları”, Değerler Eğitimi Dergisi,

Cilt:10, No:23, 2012, ss. 7-47.

Aşlamacı, İbrahim. “İmam Hatip Liselerindeki Din Eğitiminin Niteliği İle ilgili Sorunlar: Okul

Yöneticilerinin Görüşlerine Dayalı Nitel Bir Araştırma”, Turkish Studies, 12 (10), 2017, s.

49-80.

Aşlamacı, İbrahim. “İHL Öğrencilerinin Meslek Dersleri ve Meslek Dersi Öğretmenlerine Yöne-

lik Tutum Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi,” Dinbilimleri Akademik Araştır-

ma Dergisi, 17(1), 2017, s. 197-232.

Aşlamacı, İbrahim. Paydaşlarına Göre İmam Hatip Ortaokullarında Din Eğitimi, Dem Yayınları,

İstanbul, 2017.

Aydın, M. Şevki. Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme ve İstihdamı, DEM

Yayınları, İstanbul, 2005.

Cebeci, Suat. İmam-Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmenlerinin Yeterlilikleri, Doktora Tezi, Anka-

ra Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1994.

Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayınları, Ankara, 1999.

Karateke, Tuncay. “İmam-Hatip Liselerinde İdarecilerin Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Nitel

Bir Çalışma”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 5, sayı 5, 2015, s. 145-171.

Karlık, Halil, “İmam-Hatip Liselerinde Mesleki Eğitimin Geliştirilmesi”, Diyanet İlmi Dergi, 1991,

cilt: XXVII, sayı: 4, ss. 229-237.

Kavcar, Cahit. “Cumhuriyet Döneminde Dal Öğretmeni Yetiştirme” Ankara Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35, (2002), sayı 1-2, s. 1-14.

Koç, Ahmet. “İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Yeterlikleri Üzerine Bir Araş-

tırma”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 13, sayı:2, 2009, s.131-174.

Korkmaz, Mehmet, “İmam Hatip Lisesi Meslek Dersi Öğretmenlerinin Öğretim Araç ve Mater-

yallerinden Yararlanma Durumu”, Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları Cilt 2 içinde

(ss. 517-536), İnönü Üniversitesi Yayınları, Malatya 2017.

MEB, , Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdür-

lüğü Ankara, 2017.

MEB, Milli Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim, Milli Eğitim Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlı-

ğı, Ankara, 2016.

MEB, Öğretmenlik Mesleği Genel Yeterlikleri, Temel Eğitime Destek Projesi “Öğretmen Eğitimi

Bileşeni”, Ankara, 2006.

Öcal, Mustafa. “Müdürlerine Göre İmam-Hatip Liseleri”, Din Öğretimi Dergisi, sayı: 30, 1991, s.

36-65.

Özdemir, Saadettin, İmam Hatip Meslek Dersi Öğretmenlerinin Diğer Meslek Dersi Öğretmenle-

riyle Karşılaştırılması, Geleceğin İnşasında İmam Hatip Okulları Cilt 2 içinde (s. 503-516),

İnönü Üniversitesi Yayınları, Malatya 2017.



Structured Abstract

The Perceptions of Imam Hatip High School Students about

Competencies of Vocational Course Teachers

The teacher is one of the most important things that determine the quality of

education. The main factor determining the quality of schools is the competence of teac-

hers working at the school. The provision of quality educational services to schools is

only achieved by teachers with high performance. It is necessary to have some knowled-

ge, skills and attitudes in order to be able to effectively perform the teaching. Therefore,

it is necessary to carry out studies on what teacher competencies should be.

Imam-Hatip schools are the deepest-rooted education institutions in Turkish ed-

ucation history. However, throughout the years of the Turkish Republic, these schools

have constantly become a controversial issue in terms of their number, structure, student

and alumni profiles. It is a matter of curiosity about the quality of religious education

offered in Imam-Hatip Scholls, especially have lived a significant quantitative increase

since 2012. Studies are continuing to improve the quality of education in these schools.

The basic problem of this research is; “How are the qualifications of vocational

course teachers of Imam Hatip High School perceived by their students? Is there a diffe-

rence in terms of gender, class level, provincial, university orientation and non-school

religious education variables on student perceptions?” In this research it is aimed to ex-

amine the perceptions of Imam Hatip High School (IHL) students about competencies of

vocational course teachers.

Since this study investigated the perceptions of the students of Imam Hatip High

School in terms of some variables, it was designed based on a baseline descriptive sur-

vey and comparative associative models. The classification of Turkey’s regions of TUİK

(Turkish Statistical Institute) used to determine the regions considering had a higher

representation power for the country, and one province from each region selected as

sample provinces for the research. On each province, at least two Imam Hatip High

School were planned as survey place, but Anatolian and European side of Istanbul were

considered as separate samples due to population density. Therefore the sample of the

research comprised 3775 students in 26 Imam Hatip High Schools in the 2015-2016 aca-

demic year.





The data were collected using “The Perception of IHL Students About Compe-

tencies of Vocational Course Teachers Scale” originally developed by researcher. This

five-point Likert type scale measures IHL School Identity represented by 7 items under

one factor. The data was analyzed using SPSS 22.0. In the interpretation of the data were

analyzed using mean scores, standard deviation, t-test, variance analysis (ANOVA), and

LSD post hoc test have been used in order to determine whether there is a significant

relation among the perceptions of IHL students about competencies of vocational course

teachers.

As a result of the research, it was determined that the perceptions of IHL stu-

dents about competencies of vocational course teachers is medium-level sufficient

(X=3,21). The IHL students think that vocational course teachers are “quite sufficient” in

terms of religious information, teaching skills and general cultural knowledge. On the

other hand, they are less sufficient able to use the technological facilities in their lessons

and to offer their courses effectively according to the perceptions of IHL students.

The results also indicated that variables such as class level, province, the receive

status of religious education in the out-of-school and university preference made a sig-

nificant difference in the perceptions of IHL students. In terms of classroom variable, the

perceptions of the 10th grade students in the IHL about the competences of the vocatio-

nal teacher are significantly more positively than the 11th and 12th grade students. Ag-

ain, the perceptions of the students who stated that they have received religious educa-

tion outside the school about the competences of the vocational teacher are significantly

more positively than the students who do not. According to the province variable, the

students who are studying in Istanbul and Tekirdağ are significantly more positively

than the students studying in other provinces. Another conclusion reached in the rese-

arch is that students who want to study at the faculty of theology in universities perceive

about the competences of the vocational teachers more positively than students who

want to study in other fields.

İmam hatİp lİsesİ ÖĞrencİlerİnİn meslek dersİ...

Documents