mallakastra, problemet sociale dhe ekonomike · mallakastra – problemet sociale dhe ekonomike e...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

MALLAKASTRA,

PROBLEMET SOCIALE DHE EKONOMIKE

Studim gjeografik

për marrjen e gradës shkencore

“Doktor”

Përgatiti: Udhëheqës Shkencor:

M.Sc. Engjëllushe ZENELAJ Prof. Dr.Eqerem YZEIRI

TIRANË, 2016

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

DISERTACION

me titull

MALLAKASTRA – PROBLEMET SOCIALE DHE

EKONOMIKE

e paraqitur nga M.sc Engjëllushe ZENELAJ

NË KËRKIM TË GRADËS

“ DOKTOR”

NË SHKENCAT GJEOGRAFIKE

Udhëheqës shkencor

Prof. Dr. Eqerem YZEIRI

U mbrojt më …......../...........…/……………

Komisioni :

1……….................……………………...................…..Kryetar

2………………………………..…………….Anëtar (oponent)

3…………………………………….........……….Anëtar ( oponent)

4……………………………………................……..…Anëtar

5…………………………………………...................…Anëtar

Tiranë, 2016

Problemet Sociale dhe Ekonomike në Mallakastër

iii

Mirënjohje

Ky disertacion vjen si kurorëzim i mbylljes së ciklit të tretë të studimeve, ndaj dhe

ndjej për detyrë të falënderoj të gjithë stafin e profesorëve, të cilët me durimin e tyre,

na përgatitën gjatë gjithë këtyre viteve.

Me këtë rast dëshiroj ti shpreh mirënjohjen udhëheqësit shkencor, Prof. Dr. Eqerem

Yzeiri, për inkurajimin, besimin, ndihmën e pakursyer dhe sugjerimet e vlefshme për

përgatitjen e disertacionit.

Realizimi i këtij disertacionit kërkonte një bazë e madhe të dhënash të cilat gjenden

në zyra të ndryshme të pushtetit vendor dhe në institucionet qendrore në nivel vendor,

ndaj dhe shpreh falënderimet e mia për punonjësit e Zyrës së Arkivit të Gjendjes

Civile Mallakastër, Zyrës së Shërbimit Vendor të Punësimit Mallakastër , Arkivin e

Gjendjes Civile Fier, Zyrën e Bujqësisë Mallakastër dhe Drejtorinë Rajonale të

Bujqësisë Fier, Zyrën e Tatimeve Ballsh, Bashkinë Mallakastër, Zyrën e Arsimit

Mallakastër. Një pjesë e bazës së të dhënave është produkt i intervistave, pyetësorëve

me banorët e rrethit Mallakastër, të cilët kanë treguar gatishmëri dhe mikpritje për

plotësimin e anketave ndaj dhe shpreh mirënjohje për të gjithë.

Së fundi, një falënderim për familjen time, e cila më ka mbështetur në iniciativën

time, për të vazhduar studimet doktorate.


iv

Përmbajtja

Mirënjohje.....................................................................................................................iii

Përmbajtja.....................................................................................................................iv

Lista e Shkurtimeve ..................................................................................................... vii

Lista e figurave, hartave, grafikëve ........................................................................... viii

Lista e tabelave .......................................................................................................... xiii

I. HYRJE ....................................................................................................................xv

Arsyet, qëllimi, objektivat .........................................................................................xv

Çfarë synon ky studim? ................................................................................... xvi

Hipotezat kryesore të studimit janë: ................................................................ xvi

Metodologjia e përdorur ................................................................................. xvii

Struktura e tezës .............................................................................................. xix

KAPITULLI 1.POZITA GJEOGRAFIKE DHE VEÇORITË FIZIKO

GJEOGRAFIKE 1.1. Pozita gjeografike, kufijtë dhe madhësia ......................................................1

1.2. Ndërtimi gjeologjik ..........................................................................................5

1.3. Ndërtimi litologjik e tektonik ..........................................................................5

1.4. Karakteristikat e përgjithshme ....................................................................11

1.5. Veçoritë klimatike ..........................................................................................20

1.6. Hidrografia .....................................................................................................24

1.7. Pedogjeografia ................................................................................................28

1.8. Mbulesa bimore dhe fauna ............................................................................30

1.9. Përfundime .....................................................................................................36

KAPITULLI 2.LËVIZJA NATYRORE DHE HAPËSINORE E POPULLSISË

2.1. Lëvizja Natyrore e Popullsisë .......................................................................37

2.1.1.Koeficienti i lindshmërisë ..................................................................... 37

2.1.2.Fertiliteti dhekoeficienti fëmijë-femra .................................................. 42

2.1.3.Koeficienti i vdekshmërisë .................................................................... 43

2.1.4.Vdekshmëria foshnjore dhe vdekshmëria juvenile ............................... 44

2.1.5.Shtimi natyror ....................................................................................... 45

2.2. Lëvizja hapësinore e popullsisë.....................................................................51

2.2.1. Imigrimi ............................................................................................... 51

2.2.2.Emigrimi ............................................................................................... 53

2.2.3.Migrimi neto ......................................................................................... 55

2.2.4.Migrim internacional ............................................................................ 60

2.2.5.Pasojat e migrimeve ............................................................................. 60

2.3. Përfundime .....................................................................................................63

KAPITULLI 3. ECURIA E NUMRIT TË POPULLSISË DHE FAMILJEVE

3.1. Ecuria e numrit të popullsisë ........................................................................65

3.2. Ecuria e numrit të familjeve .........................................................................76

3.2.1.Madhësia e familjeve dhe Njësive Ekonomike Familjare ..................... 82

3.3. Karakteristikat e shpërndarjes gjeografike të popullsisë sipas kateve

hipsometrike ...........................................................................................................86

3.3.1.Ecuria e popullsisë sipas kateve hipsometrike të njësive vendore ....... 86


v

3.3.2.Shpërndarja gjeografike e familjeve sipas kateve hipsometrike të

njësive vendore .. ............................................................................................88

3.4. Përfundime .....................................................................................................90

KAPITULLI 4. DENDËSIA E POPULLSISË 4.1. Dendësia e popullsisë ....................................................................................92

4.2. Përfundime .....................................................................................................96

KAPITULLI 5. STRUKTURAT E POPULLSISË

5.1. Struktura gjinore ...........................................................................................97

5.2. Struktura moshore .........................................................................................99

5.2.1.Përbërja e strukturës moshore ............................................................. 99

5.2.2.Koeficientët e varësive moshore ......................................................... 104

5.2.2.1.Koeficienti i moshimit ...................................................................... 104

5.2.2.2.Koeficienti i varësisë së moshës së re .............................................. 107

5.2.2.3.Koeficienti i varësisë së të moshuarve ............................................. 110

5.2.2.4.Koeficienti i varësisë së përgjithshme ............................................. 112

5.2.2.5.Ndryshimi i popullsisë sipas grupmoshave ..................................... 115

5.3. Struktura e statusit civil ..............................................................................117

5.4. Struktura e popullsisë sipas vendbanimit ..................................................119

5.4.1.Koeficienti i urbanizimit ..................................................................... 119

5.4.2.Tipare të zhvillimit urban dhe efektet e koeficientit të urbanizmit ..... 120

5.5. Përfundime ...................................................................................................125

KAPITULLI 6. KARAKTERISTIKAT E PAPUNËSISË DHE TË VARFËRISË

6.1. Tipare të përgjithshme të papunësisë ........................................................127

6.1.1.Struktura gjinore e papunësisë ........................................................... 130

6.1.2.Struktura moshore e papunësisë ......................................................... 133

6.1.3.Struktura arsimore e papunësisë ........................................................ 137

6.2. Niveli i varfërisë .............................................................................................138

6.3. Ndihma ekonomike ........................................................................................139

6.4. Të papunë në pagesë papunësie ..................................................................143

6.5. Tiparet e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike ..........................143

6.5.1.Ecuria e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike ...................... 143

6.5.2.Struktura gjinore e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike ..... 144

6.5.3.Struktura moshore e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike ... 145

6.6. Grupe të veçanta punëkërkuesish ..............................................................146

6.7. Përfundime ...................................................................................................147

KAPITULLI 7. TIPARE TË ARSIMIT DHE SHËNDETËSISË

7.1. Tipare të përgjithshme të arsimit parauniversitar: institucione- nxënës

........................................................................................................................149

7.1.1.Shpërndarja gjeografike e institucioneve arsimore dhe nxënësve në

Mallakastër .................................................................................................. 149

7.1.2.Raporti urban- rural, i nxënësve dhe institucioneve arsimore. .......... 154

7.1.3.Raporti arsim publik -arsim jopublik ................................................. 156


vi

7.2. Struktura arsimore e popullsisë .................................................................159

7.3. Analfabetizmi ...............................................................................................161

7.3.1. Braktisja e arsimit ................................................................................ 163

7.4. Tipare të shërbimeve shëndetësore ............................................................163

7.5. Përfundime ...................................................................................................165

KAPITULLI 8. TIPARE TË ZHVILLIMIT EKONOMIK DHE PUNËSIMI

SIPAS SEKTORËVE

8.1.Tipare të përgjithshme të bujqësisë dhe të kushteve fizike dhe

gjeografike që e favorizojnë bujqësinë .......................................................167

8.2. Ndryshimi i popullsisë fermere ...................................................................168

8.3. Përdorimi i tokës bujqësore ........................................................................169

8.3.1.Tokë arë , tokë e përdorur, tokë e refuzuar ........................................ 169

8.3.2.Shpërndarja dhe zhvillimi i kulturës së ullirit .................................... 173

8.3.3.Tipare të zhvillimit të pemëtarisë ...................................................... 177

8.3.4.Shpërndarja e kullotave dhe pyjeve .................................................... 183

8.3.5.Aftësia ujitëse e tokave në Mallakastër .............................................. 183

8.3.6.Tregues të mekanikës bujqësore dhe përdorimit të pesticideve ......... 185

8.4. Tipare të sektorit të blegtorisë ...................................................................187

8.5. Tipare të zhvillimit të industrisë së naftës dhe roli në punësimin e

popullsisë ...............................................................................................................189

8.5.1.Vështrim i përgjithshëm i industrisë së naftës deri në vitet 1990 ....... 189

8.5.2.Vështrim i përgjithshëm i industrisë së naftës pas 1990 .................... 191

8.6. Punësimi sipas sektorëve dhe llojeve të aktiviteteve të sipërmarrjeve

private ....................................................................................................................192

8.7. Përfundime ...................................................................................................199

KAPITULLI 9. ÇËSHTJE TË ORGANIZIMIT TERRITORIAL, SFIDAT

DREJT SË ARDHMES DHE ZHVILLIMIT 9.1. Organizimi administrativ ............................................................................201

9.2. Pushteti lokal, sfidat e zhvillimit të qëndrueshëm dhe alternativa për

zhvillim ..................................................................................................................204

9.2.1.Roli i pushteti lokal në zhvillimin e qëndrueshëm .............................. 204

9.2.2.Sfidat e zhvillimit të Bashkisë Mallakastër ......................................... 205

9.2.3.Ballshi pol zhvillimi për Mallakastrën?... .......................................... 206

9.2.3.1.Target grup dhe rezultatet e anketës ............................................... 207

9.3. Disa nga alternativat e zhvillimit ................................................................208

9.3.1.Konsiderata të përgjithshme ............................................................... 208

9.3.2.Pse zhvillimi i bujqësisë në hapësirat rurale? .................................... 209

9.3.3.Pse industrializim i mëtejshëm i qendrës urbane Ballsh? .................. 211

9.4. Përfundime ...................................................................................................215

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME ...............................................216

Konkluzione ..........................................................................................................216

Rekomandime .......................................................................................................220

Literatura..................................................................................................................224

Shtojca .......................................................................................................................227


vii

Lista e Shkurtimeve

MN MIGRIMI NETO

INSTAT ISTITUTI I STATISTIKAVE

CENSUS 2001 REGJISTRIMI I POPULLSISË SIPAS VENDBANIMIT NË

VITIN 2001

CENSUS 2011 REGJISTRIMI I POPULLSISË SIPAS VENDBANIMIT NË

VITIN 2011

FDMK PIKAT E FORTA, PIKA E DOBËTA, MUNDËSITË,

KËRCËNIMET

NJEF NJËSI EKONOMIKE FAMILJARE

RGJC REGJISTRI I GJENDJES CIVILE

KPTHN KOMBINATI I PËRPUNIMIT TË THELLË TË NAFTËS

NE NDIHMË EKONOMIKE

VP VERIPERËNDIM

VL VERILINDJE

JP JUGPERËNDIM

JL JUGLINDJE

NE NDIHMË EKONOMIKE

V.K.M VENDIM I KËSHILLIT TË MINISTRAVE

CUL CIKLI I ULËT DHE I LARTË( shkollat 9 vjeçare)

KSHP KUJDESI SHËNDETËSOR PARËSOR

AKBN AGJENSIA KOMBËTARE E BURIMEVE NATYRORE


viii

Lista e figurave, hartave, grafikëve

Figurë Nr.1.1, Harta e pozitës gjeografike e rrethit Mallakastër ................................. 1

Figurë Nr.1.2, Harta fizike e rrethit Mallakastër .......................................................... 2

Figurë Nr.1.3, Hartë e infrastrukturës së përgjithshme në rrethin Mallakastër ........... 4

Figurë Nr.1.4, Harta e gjeologjisë së rrethit Mallakastër ............................................. 6

Figurë Nr.1.5, Harta e litologjisë së rrethit Mallakastër .............................................. 7

Figurë Nr.1.6, Harta e orientimit të shpatit në rrethin Mallakastër ........................... 12

Figurë Nr.1.7, Harta e pjerrësisë së shpatit (në°) në rrethin Mallakastër .................. 13

Figurë Nr.1.8, Harta e nënzonave klimatike në rrethin Mallakastër .......................... 21

Figurë Nr.1.9, Harta e hidrografisë së rrethit Mallakastër ........................................ 25

Figurë Nr.1.10, Harta e tipave të tokës në rrethin Mallakastër, sipas klasifikimit

ndërkombëtar FAO ...................................................................................................... 29

Figurë Nr.1.11, Harta e mbulesës bimore në rrethin Mallakastër në vitin 1991 ........ 31



Figurë Nr.1.14, Harta e ndryshimit të mbulesës bimore në rrethin Mallakastër gjatë

1991-2001 .................................................................................................................... 34

Figurë Nr.2.1 Paraqitje grafike e koeficientit të lindshmërisë në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër ....................................................................................................... 37

Figurë Nr.2.2, Harta e koeficientit të lindshmërisë /1000 banorë, në vitin 1995 në

njësitë vendore të rrethit Mallakastër .......................................................................... 38

Figurë Nr. 2.3, Harta e koeficientit të lindshmërisë /1000 banorë, në vitin 2010 në


Figurë Nr.2.4, Paraqitje grafike e Koeficientit të vdekshmërisë për1000 banorë në


Figurë Nr.2.5, Paraqitje grafike e shtimit natyror, gjatë 1992-2013 në njësitë vendore

rurale, sipas kateve hipsometrike të rrethit Mallakastër ............................................. 46

Figurë Nr.2.6, Hartë e koeficientit të shtimit natyrorë /1000 banorë, në vitin 1992 në


Figurë Nr.2.7, Harta e koeficientit të shtimit natyrorë /1000 banorë, në vitin 2000 në




Figurë Nr.2.9, Paraqitje grafike e koeficientit Shtimit natyror në rrethin Mallakastër

1992-2013 .................................................................................................................... 50

Figurë Nr.2.10, Paraqitje grafike e numrit të imigrantëve.......................................... 52

Figurë Nr.2.11, Paraqitje grafike numrit të emigrantëve në Bashkinë Ballsh gjatë

1990-2010 .................................................................................................................... 55

Figurë Nr. 2.12, Harta e MN, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër, në vitin 1995

...................................................................................................................................... 56


ix

Figurë Nr. 2.13, Harta e MN, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër,në vitin 2005

...................................................................................................................................... 57

Figurë Nr. 2.14, Harta e MN, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në vitin 2010

...................................................................................................................................... 58

Figurë Nr.2.15, Paraqitje grafike e përdorimit të të ardhurave nga emigrantët ........ 61

Figurë Nr.2.16, Harta e NJEF-ve që kanë burim të ardhurash remitancat në vitin

2011, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër ........................................................... 62

Figurë Nr.3.1, Harta e shpërndarjes së numrit të përgjithshëm të popullsisë në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër në vitin 1992 ............................................................... 67

Figurë Nr.3.2, Harta e shpërndarjes gjeografike e numrit të përgjithshëm të

popullsisë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në vitin 2000 .............................. 68

Figurë Nr.3.3, Harta e shpërndarjes gjeografike e numrit të përgjithshëm të

popullsisë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër, në vitin 2010 ............................. 69

Figurë Nr.3.4, Harta e shpërndarjes gjeografike numrit të përgjithshëm të popullsisë

në njësitë vendore te rrethit Mallakastër, në vitin 2013 .............................................. 71

Figurë Nr.3.5, Harta e ndryshimit të numrit të përgjithshëm të popullsisë në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër gjatë intervalit 1989-2011 .......................................... 75

Figurë Nr.3.6, Harta e shpërndarjes gjeografike së numrit të familjeve në vitin 1992,

në njësitë vendore të rrethit Mallakastër ..................................................................... 77

Figurë Nr.3.7, Harta e shpërndarjes së numrit të familjeve në vitin 2000, në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër ..................................................................................... 78



Figurë Nr.3.9,Paraqitje grafike e ecurisë së numrit të familjeve në Mallakastër gjatë

1992-2013 .................................................................................................................... 82

Figurë 3.10 Harta e NjEF me kryefamiljare femra në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër .................................................................................................................. 85

Figurë Nr.3.11, Paraqitje grafike e shpërndarjes gjeografike të popullsisë rurale në

rrethin Mallakastër sipas kateve hipsometrike ............................................................ 86

Figurë Nr. 3.12, Paraqitje grafike e ecurisë së numrit të popullsisë në njësitë e rrethit

Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, gjatë 1992-2013 ........................................... 88

Figurë Nr.3.13, Paraqitje grafike e ecurisë se numrit të familjeve në njësitë vendore

rurale të rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, për vitet 1992,2013 ............ 89

Figurë Nr.3.14, Madhësia mesatare e NjEF, në njësitë rurale te rrethit Mallakastër

sipas kateve hipsometrike, në vitin 2011 ...................................................................... 90

Figurë Nr.4.1, Harta e dendësisë së popullsisë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër, në vitin 2011 ........................................................................................... 94

Figurë Nr.4.2, Paraqitje grafike e dendësisë së popullsisë sipas kateve hipsometrike

të njësive vendore rurale të rrethit, rezultateve të CENSUS 2011, & RGJC 2011..... 96


x

Figurë Nr.5.1, Paraqitje grafike e numrit të meshkujve dhe femrave në njësitë vendore

të rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, për vitet 1992,2000,2012 ............. 97

Figurë Nr.5.2, Harta e strukturës moshore në njësitë vendore të rrethit Mallakastër

në vitin 2001 ............................................................................................................... 100

Figurë Nr.5.3,Harta e strukturës moshore në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në

vitin 2011 ................................................................................................................... 101

Figurë Nr.5.4, Paraqitje grafike e strukturës moshore, në njësitë vendore rurale të

rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, për vitin 2001,2011 ....................... 103

Figurë Nr.5.5, Paraqitje grafike e koeficientit të moshimit të popullsisë në njësitë

administrative rurale të rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike,për vitet

2001,2011................................................................................................................... 104

Figurë Nr.5.6, Harta e koeficientit të moshimit të popullsisë në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër në vitin 2001 ............................................................................... 105


rrethit Mallakastër në vitin 2011 ............................................................................... 106

Figurë Nr.5.8, Paraqitje grafike e koeficientit të varësisë së të rinjve, në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër, për vitet 2001,2011. ................................................. 107

Figurë Nr.5.9, Hartë e Koeficientit të varësisë së moshës së re në vitin 2001 në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër sipas të dhënave të INSTAT ...................................... 108

Figurë Nr.5.10, Hartë e koeficientit të varësisë së moshës së re në vitin 2011 në

njësitë vendore të rrethit Mallakastër sipas të dhënave të INSTAT ........................... 109

Figurë Nr.5.11, Harta e Koeficientit të varësisë së të moshuarve në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër, në vitin 2001 .............................................................................. 110

Figurë Nr.5.12, Harta e koeficientit të varësisë së të moshuarve në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër, në vitin 2011. ............................................................................. 111

Figurë Nr.5.13, Paraqitje grafike e koeficientit të varësisë së përgjithshme në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër, në vitin 2011. ............................................................ 112

Figurë Nr.5.14, Harta e koeficientit të varësisë së përgjithshme në vitin 2001, në

njësitë vendore të rrethit Mallakastër ........................................................................ 113



Figurë Nr.5.16, Ndryshimi i popullsisë 0-14 vjeç gjatë 2001-2011, në njësitë vendore

të rrethin Mallakastër ................................................................................................ 116

Figurë 5.17, Paraqitje grafike e strukturës gjinore popullsisë sipas statusit civil, në

rrethin Mallakastër për vitin 2001 ............................................................................. 117

Figurë Nr.5.18, Paraqitje grafike e raportit të popullsisë urbane me atë rurale sipas

statusit civil, në rrethin Mallakastër. ......................................................................... 118

Figurë Nr.5.19, Paraqitje grafike e strukturës gjinore të statusit civil - beqarë për

grupmoshën mbi 15 vjeç ............................................................................................ 118

Figurë Nr.5.20, Paraqitje grafike e popullsisë urbane dhe rurale në rrethin

Mallakastër, gjatë 1992-2012 .................................................................................... 119


xi

Figurë Nr.5.21, Paraqitje grafike e koeficientit të urbanizimit, në %, në rrethin

Mallakastër ................................................................................................................ 120

Figurë Nr.5.22, Harta e ndryshimit të shtrirjes së banesave në qytetin Ballsh ......... 123

Figurë Nr.5.23, Hartë e raportit të ndërtimeve për qëllime banimi sipas viteve në


Figurë Nr.6.1, Harta e shkallës së papunësisë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër, në vitin 2011 ......................................................................................... 129

Figurë Nr.6.2, Harta e shkallës së papunësisë për femrat,në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në vitin 2011, ......................................................................................... 131

Figurë Nr.6.3, Hartë, shkalla e papunësisë për meshkuj në vitin 2011,në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër ................................................................................... 132

Figurë Nr.6.4, Shkalla e papunësisë së të rinjve në vitin 2011, në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër ..................................................................................................... 136

Figurë Nr.6.6, Harta e familjeve me NE në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në

vitin 2004 ................................................................................................................... 141

Figurë Nr.6.7, Harta e numrit të familjeve me NE në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër,2010 ....................................................................................................... 142

Figurë Nr.6.8, Struktura gjinore e të papunëve që përfitojnë NE, në rrethin

Mallakastër ................................................................................................................ 145

Figurë Nr.6. 9, Struktura moshore e të papunëve që përfitojnë NE, në rrethin

Mallakastër ................................................................................................................ 146

Figurë Nr.7.1, Paraqitje grafike e institucioneve arsimore në Mallakastër ............. 149

Figurë Nr.7.2, Paraqitje grafike e maturantëve në Mallakastër gjatë 2003-2014 .... 151

Figurë Nr.7.3, Shpërndarja e numrit të fëmijëve të regjistruar në arsimin

parashkollor, sipas strukturës gjinore, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër..... 153

Figurë Nr.7.4, Shpërndarja e numrit të nxënësve në ciklin arsimor 9-vjeçar, sipas

strukturës gjinore, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër .................................... 153

Figurë Nr.7.5, Paraqitje grafike, Institucionet arsimore sipas vendndodhjes së tyre

.................................................................................................................................... 154

Figurë Nr.7.6, Paraqitje grafike, e numrit të maturantëve në arsimin publik në

Mallakastër ................................................................................................................ 157

Figurë Nr.7.7, Paraqitje grafike e strukturës gjinore të maturantëve të ndarë sipas

arsimit publik/publik .................................................................................................. 157

Figurë Nr.7.8, Paraqitje grafike e strukturës arsimore të popullsisë sipas njësive

administrative në vitin 2001....................................................................................... 159

Figurë Nr.7.9, Paraqitje grafike e raportit të strukturës arsimore të popullsisë 15

vjeç e lart, në %, sipas kateve hipsometrike. ............................................................. 161

Figurë Nr.7.10, Paraqitje grafike e nivelit të analfabetizmit në njësitë vendore të

rrethit Mallakastrës ................................................................................................... 162


xii

Figurë Nr.7.11, Paraqitje grafike e braktisjes së arsimit në rrethin Mallakastër ..... 163

Figurë Nr.7.12, Riorganizimi i shërbimit të urgjencës mjekësore në Qarkun Fier ... 164

Figurë Nr.8.1, Paraqitje grafike e ecurisë së përdorimit të tokës në Mallakastër ... 172

Figurë Nr.8.2, Shpërndarja e rrënjëve të ullinjve në njësitë vendore të rrethit






Figurë Nr.8.5, Paraqitje grafike e pyjeve dhe kullotave në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër,për vitin 2013 ......................................................................................... 183

Figurë Nr.8.6,Ecuria e prodhimit të naftës dhe nënprodukteve të saj në Rafinerinë e

Ballshit ....................................................................................................................... 192

Figurë Nr.8.7, Paraqitje grafike e numrit të të punësuarve sipas llojit të aktivitetit. 193

Figurë Nr.8.8, Paraqitje grafike e numrit të të punësuarve në ndërmarrjet buxhetore

dhe ½buxhetore në vitin 2005 .................................................................................... 195


dhe private në vitin 2011............................................................................................ 195

Figurë Nr.8.10, Paraqitje grafike e nr të bizneseve në qytetin Ballshit sipas kategorisë

dhe numrit të të punësuarve gjatë 1996-2008............................................................ 198

Figurë Nr.9.1,Harta e shpërndarjes së rrënjëve të drurëve frutorë në njësitë vendore

të rrethit Mallakastër në vitin 2013 ........................................................................... 180


të rrethit Mallakastër, në vitin 2013 .......................................................................... 181

Figurë Nr.9.3,Harta e shpërndarjes së drurëve frutorë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në vitin 2013 .......................................................................................... 182

Figurë Nr.9.6, Organizimi administrativ i Bashkisë Mallakastër ............................. 202

Figurë Nr.9.7, Harta e potencialeve të përdorimit të tokës për ekonominë bujqësore

në Bashkinë Mallakastër ............................................................................................ 210

Figurë Nr.9.8, Analiza FDMK e zhvillimit të industrisë së naftës në Ballsh ............. 212

Figurë Nr.9.9, Harta e vendndodhjes së puseve të naftës në rrethin Mallakastër .... 213


xiii

Lista e tabelave

Tabela Nr.2.1 Koeficienti mesatar i lindshmërisë/1000 banorë në rrethin Mallakastër

...................................................................................................................................... 41

Tabela Nr.2. 2, Koeficienti fëmijë-femra në vitin 2011, në % në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër. ...................................................................................................... 42

Tabela Nr.2.3, Numri absolut i vdekshmërisë foshnjore dhe juvenile në njësitë


Tabela Nr.2.4, Koeficienti i shtimit natyror për 1000 banorë, në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër ....................................................................................................... 45

Tabela Nr.2.5, Numri i emigrantëve gjatë tranzicionit në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër .................................................................................................................. 54

Tabela Nr.2.6, Koeficienti i MN për njësitë vendore të rrethit Mallakastër ............... 59

Tabela Nr.3. 1, Numri i përgjithshëm i popullsisë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër .................................................................................................................. 66

Tabela Nr.3.2, Ecuria e numrit të popullsisë në rrethin Mallakastër.......................... 72

Tabela Nr.3.3, Diferenca mes popullsisë sipas INSTAT-it dhe RGJC-së në 2011 për

njësitë vendore në rrethin Mallakastër, ....................................................................... 73

Tabela Nr.3.4,Numri i familjeve në njësitë administrative të rrethit Mallakastër ...... 76

Tabela Nr.3. 5, Madhësia mesatare e familjeve në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër .................................................................................................................. 83

Tabela Nr.3.6 Treguesi i madhësisë mesatare të familjes në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër .................................................................................................................. 84

Tabela Nr.3.7, Vendosja e familjeve në hapësirat rurale sipas kateve hipsometrike .. 89

Tabela Nr.4.1 Dendësia e popullsisë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër, 1992-

2010 92

Tabela Nr.4.2, Dendësia e popullsisë në vitin 2011, sipas CENSUS dhe RGJC, në


Tabela Nr.5.1, Numri i meshkujve dhe femrave në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër, gjatë viteve 1992-2012 ............................................................................ 97

Tabela Nr.5.2, Koeficienti i mashkulloritetit në njësitë administrative të rrethit

Mallakastër .................................................................................................................. 98

Tabela Nr.5.3, Struktura gjinore në rrethin Mallakastër gjatë 1992-2012 ................ 99

Tabela Nr.5.4, Koeficienti i mashkulloritetit në rrethin Mallakastër .......................... 99

Tabela Nr.5.5, Ndërtesa për qëllime banimi, sipas njësive vendore dhe periudhës së

ndërtimit ..................................................................................................................... 121

Tabela Nr.5.6, Sipërfaqja e apartamenteve të banimit në m2 sipas lagjeve në Ballsh

.................................................................................................................................... 122

Tabela Nr.6. 1 Ecuria e numrit të të papunëve në Bashkinë Ballsh ........................128

Tabela Nr.6. 2, Numri i individëve të papunë sipas strukturës gjinore ..................... 130

Tabela Nr.6. 3, Numri i papunëve sipas strukturës moshore..................................... 134

Tabela Nr.6. 4, Numri i papunësisë sipas strukturës arsimore të popullsisë ............ 137


xiv

Tabela Nr.6. 5, Numri i familjeve me ndihmë ekonomike në njësitë administrative të

rrethit Mallakastër ..................................................................................................... 140

Tabela Nr.6.6, Të papunët që përfitojnë ndihmë ekonomike ..................................... 144

Tabela Nr.7.1 Shpërndarja gjeografike e llojit të institucioneve arsimore

parauniversitare (Klasa I-XII) në rrethin Mallakastër në vitin 2013 150

Tabela Nr.7.2, Shpërndarja numrit të fëmijëve në kopshte sipas strukturës gjinore, në


Tabela Nr.7.3, Numri i nxënësve në kopshte në rrethin Mallakastër ........................ 154

Tabela Nr.7.4, Numri i nxënësve në shkollat 9-vjeçare në rrethin Mallakastër ........ 155

Tabela Nr.7.5, Ecuria e numrit të nxënësve që studiojnë në arsimin e mesëm ......... 156

Tabela Nr.8.1 Cilësitë fizike dhe kimike të tokave në Mallakastër ............................ 167

Tabela Nr.8.2, Popullsia fermere për vitin 1995-2005 në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër ................................................................................................................ 168

Tabela Nr.8.3, Ndryshimi i popullsisë fermere sipas lartësisë hipsometrike për

secilën njësi vendore, të rrethit Mallakastër.............................................................. 169

Tabela Nr.8.4, Sipërfaqja e tokës bujqësore sipas përbërjes kadastrale në rrethin

Mallakastër ................................................................................................................ 170

Tabela Nr.8.5, Përdorimi i tokës arë në rrethin Mallakastër .................................... 170

Tabela Nr.8.6, Përdorimi i tokës arë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër për

vitin 2005-2013 .......................................................................................................... 171

Tabela Nr.8.7, Zhvillimi i pemëtarisë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër gjatë

viteve 1995-2013 ........................................................................................................ 177

Tabela Nr.8.8, Pemët frutore në rrethin Mallakastër në vitin 2008,2013 ................. 178

Tabela Nr.8.9, Pemët frutore në prodhim dhe rendimenti i tyre në rrethin Mallakastër

në vitin 2008,2013 ...................................................................................................... 179

Tabela Nr.8.10, Llojet e pemëve frutore (në rrënjë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në fund të vitit 2013, .............................................................................. 179

Tabela Nr.8.11, Të dhënat e rezervuarëve që shërbejnë për ujitjen e tokave në rrethin

Mallakastër ................................................................................................................ 184

Tabela Nr.8.12, Aftësia ujitëse ne njësitë vendore të rrethit Mallakastër në vitin

2008,2013, ne ha. ....................................................................................................... 185

Tabela Nr.8.13, Tregues të mekanikës bujqësore në njësitë vendore të rrethit


Tabela Nr.8.14, Numri i krerëve të gjësë së gjallë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër ................................................................................................................ 188


Mallakastër ................................................................................................................ 188

Tabela Nr.8.16, Ferma për qumësht dhe mish në njësitë vendore të rrethit


Tabela Nr.8.17, Të dhëna mbi kontratat e punës ....................................................... 194

Tabela Nr.8.18, Të punësuarit në administratën publike .......................................... 196

Tabela Nr.9.1 Të dhëna mbi njësitë administrative të Bashkisë Mallakastër ........... 203


xv

HYRJE

Ky studim gjeografik tenton të shtrihet gjerësisht në disiplinat e gjeografisë së

popullsisë dhe gjeografisë sociale. Zhvillimet e larmishme gjatë periudhës së

tranzicionit, të cilat kanë karakter shumë dinamik dhe jo të qëndrueshëm, nxisin

nevojën për studime të detajuara të hapësirave sociogjeografike. Hapësira

sociogjeografike është vazhdimisht nën presionin e ndryshimit, e ndikuar kjo nga

faktorë të ndryshëm social, politik, historik, ekonomik, ndaj dhe studime të tilla

tentojnë të evidentojnë transformimet e hapësirës fiziko-gjeografike nga njëra anë dhe

hapësirës sociale nga ana tjetër. Studimi mëton që të sjellë në karakterin praktik,

trajtim të detajuar në këndvështrimin e gjeografit, zhvillimet sociale dhe ekonomike

dhe ngërçet që shoqërojnë ato në ecurinë kohore gjatë gjithë tranzicionit. Çështjet e

trajtuara në këtë studim lidhen drejtpërdrejtë me problemet sociale dhe ekonomike.

Arsyet, qëllimi, objektivat

Arsyet e ndërmarrjes së këtij studimi janë:

Së pari, sepse gjatë periudhës së tranzicionit ashtu si në të gjithë vendin tonë,

në këtë territor, ka pasur ndryshime dhe zhvillime të ndjeshme.

Së dyti,ky studim është konceptuar edhe një sfidë për njohuritë e marra në

fakultet në planin teorik, për përfshirjen e tyre në planin praktik studimor

shkencor.

Së treti,ky studim është perceptuar edhe si një “detyrim”që autorja ka për

vendlindjen e saj, Mallakastrën.

Qëllimi i këtij studimi është që të evidentojë ecurinë e problemeve sociale dhe

ekonomike në këtë territor gjatë periudhës së tranzicioni. Nëpërmjet studimit të

evidentohet fakti se këto zhvillime janë të kushtëzuara nga evolucioni i faktorëve të

ndryshëm në kohë dhe në hapësirë.

Objektivat e studimit janë:

Vlerësimi i pozitës gjeografike të rrethit Mallakastër dhe ndikimi në zhvillimet

sociale dhe ekonomike gjatë periudhës së tranzicionit.

Identifikimi, njohja, krahasimi, analiza e zhvillimeve të tipareve demografike

dhe karakteristikat e shpërndarjes gjeografike e këtyre treguesve, në njësitë e

qeverisjes vendore të rrethit Mallakastër gjatë periudhës së tranzicionit.

Identifikimi, njohja, krahasimi, analiza e tipareve të problemeve sociale, dhe

karakteristikat e shpërndarjes gjeografike e këtyre treguesve në njësitë e


Identifikimi, njohja, krahasimi, analiza e problemeve ekonomike dhe

karakteristikat e shpërndarjes gjeografike e këtyre treguesve në njësitë e


Analiza e treguesve të zhvillimeve sociale dhe ekonomike, trendeve të

zhvillimit, faktorëve që kanë ndikuar, për përgatitjen e orientimeve dhe

sugjerimeve për të ardhmen e territorit të marr në studim.


xvi

Çfarë synon ky studim?

Studimi synon të hulumtojë, analizojë dhe studiojë, nën këndvështrimin

gjeografik, problemet sociale dhe ekonomike. Nisur nga zhvillimet e

përgjithshme sociale dhe ekonomike në shkallë vendi, synohet të bëhet një

analizë për këto zhvillime në territorin e rrethit Mallakastër.

Ky studim tenton të ndërtojë analizë në brendësi objektit të gjeografisë

sociale, në saj të përzgjedhjes së çështjeve, të cilat zbulojnë raportin midis

hapësirës gjeografike në njërën anë dhe hapësirës sociale në anën tjetër.

Gjatë procesit të studimit është synuar të grumbullohen të dhëna mbi ecurinë e

treguesve që shërbejnë për analizën e zhvillimeve sociale dhe ekonomike.

Nëpërmjet analizës së treguesve të ndryshëm janë identifikuar tiparet dhe

veçoritë e zhvillimeve sociale dhe ekonomike.

Në përpjekje për të analizuar dhe trajtuar çështjet lidhur me problemet

sociale dhe ekonomike, studimi ka synuar të argumentojë se si zhvillimet

pas viteve ’90 kanë ndikuar jo vetëm në dinamika të reja të problemeve

sociale dhe ekonomike por edhe në shtimin e problemeve të reja sociale

dhe ekonomike.

Studimi synon të përcaktojë konturet e zhvillimit të hapësirës

sociogjeografike në saj të faktorëve që kanë ndikuar në ritmin dhe trendin

e zhvillimit të saj.

Studimi përpiqet të nxjerrë në pah tiparet e zhvillimeve sociale dhe ekonomike

në njësitë vendore të rrethit Mallakastër dhe ecurinë e këtyre zhvillimeve në

shkallë rrethi. Kjo arrihet nëpërmjet analizës së shkaqeve dhe faktorëve të

përgjithshëm dhe specifikë që kanë ndikuar në mënyrë të ndjeshme. Gjatë

argumentimeve dhe analizës shkak-pasojë tentohet të evidentohen shkaqet

reale dhe të veçanta sipas specifikave të secilës njësi të qeverisjes vendore.

Duke marrë shkas nga karakteri i komplikuar i zhvillimeve dhe problemeve

sociale dhe ekonomike, kontekstit lokal të shfaqjes së veçorive, si dhe

pasojave të këtyre zhvillimeve, studimi synon të kontribuojë tek të gjithë

aktorët dhe grupet e interesit për alternativa të zhvillimit të qëndrueshëm të

territorit të Mallakastrës.

Hipotezat kryesore të studimit janë:

Gjatë studimit tentohet që ti jepet përgjigje disa prej hipotezave të mëposhtme:

1. A ka ndikuar në ecurinë ekonomike dhe sociale gjatë periudhës së

tranzicionit ndryshimi dhe evolucioni fiziko-gjeografik i rrethit Mallakastrës?

2. A kanë ndikuar zhvillimet e përgjithshme të periudhës së tranzicionit në

zhvillimet sociale dhe ekonomike në hapësirën sociogjeografike të

Mallakastrës?

3. A ka ndikuar privatizimi i industrisë së naftës në zhvillimet sociale dhe

ekonomike në hapësirën sociogjeografike të Mallakastrës?

4. A ka ndikuar devijimi aksit nacional Tiranë – Sarandë në zhvillimet sociale

dhe ekonomike në hapësirën sociogjeografike të Mallakastrës?

5. A kanë ndikuar zhvillimet e periudhës së tranzicionit në perceptimin e

banorëve për të ardhmen e zonës në lidhje me zhvillimin social dhe

ekonomik?

6. A kanë ndikuar zhvillimet gjatë periudhës së tranzicionit në ndryshimin e

strukturës ekonomike dhe raporteve midis tyre?


xvii

7. A ka ndikuar ristrukturimi ekonomik i periudhës së tranzicionit në skemën

e punësimit të banorëve?

Në përpjekjet për të trajtuar hipotezat dhe për t’ju dhënë përgjigje pyetjeve

hipotetike është parë e domosdoshme përdorimi i një literaturë të gjerë teorike e

shkencore, në gjuhën shqipe dhe të huaj, pasi përveçkarakterit të temës, e cila lidhet

me problemet sociale dhe ekonomike, shtohet edhe vështirësia për një zonë e cila ka

pak studime.

Metodologjia e përdorur

Për realizimin e këtij studimi janë përdorur metodat bazë të studimeve empirike,

ndërsa për interpretimin e rezultateve kërkimore dhe gjetjeve, u përdorën gjerësisht:

metoda e hulumtimit dhe e analizës, metoda statistikore, metoda hartografike, metoda

e sintezës, metoda e krahasimit, etj.

Për të analizuar ecurinë e dukurive dhe tipareve sociale dhe ekonomike, në themel

të punimit qëndrojnë metodat statistikore, hartografike dhe krahasuese. Metodat

statistikore dhe krahasuese,që lidhen me i identifikimin e ngjashmërive dhe

ndryshimeve midis dukurive të zhvillimeve sociale dhe ekonomike. Me anë të kësaj

metode kanë dalë në pah risitë dhe përparësitë e objektit të studimit, si dhe

përfundime te bazuara në argumente bindës, po ashtu edhe problematika në lidhje me

objektin e studimit. Bazuar në metodën e krahasimit, analiza e treguesve realizohet në

disa mënyra:

Se pari, nëpërmjet krahasimit të ecurisë së treguesit në kuadrin kohor për

secilën njësi të qeverisjes vendore;

Së dyti, nëpërmjet krahasimit të ecurisë së treguesit në kuadrin kohor midis

njësive të qeverisjes vendore të rrethit;

Së treti, nëpërmjet krahasimit të ecurisë së treguesit në kuadrin kohor për

rrethin Mallakastër .

Nëpërmjet metodës hartografike, punimi qëndron brenda kuadrit të studimit

gjeografik por në të njëjtën kohë,që përveçse pasuron bazën hartografike të tipareve

sociale dhe ekonomike për këtë territor, bëhet më i perceptueshëm për lexuesit. Për

realizimin e hartave të kësaj doktorature është punuar me ArcGIS 9.3, si paketë e

plotë programesh ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox e ArcScene. Hartat tematike të

cilat bazën e informacionit e kanë përftuar nga të dhëna tabelare në formatin excel

janë realizuar duke krijuar një fushë identike në këtë format dhe atë shapefile në

ArcGIS, për arsyen e bashkimit saktë të informacioneve nga burime të ndryshme

(formatesh), me procesin Join nga ArcMap. Ky program më pas mundëson krijimin e

hartave, duke klasifikuar informacionin për fusha të ndryshme të atributeve në

shapefile. Krijimi i Layout-ve për secilën hartë realizohet përsëri në këtë program

duke përgatitur hartat tematike për çështjet e ndryshme që shqyrtohen në këtë tezë.

Për një pasqyrim sa më të qartë të zonës së studimit janë realizuar edhe harta me

tematika të ndryshme si: litologjike, hidrografike, fizike, pedologjike, mbulesë bimore

etj, të cilat kanë burimin e të dhënave nga projekte të ndryshme. Realizimi i këtyre

hartave kërkon operimin në programin Arctoolbox me qëllim përftimin e të dhënave,

që i përkasin vetëm zonës së studimit. Paraqitja e hatave tematike, në mënyrë sa më të

saktë e të lexueshme, për këdo person të interesuar, pavarësisht njohurive hartografie

ka qenë qëllim në këtë disertacion.

Metodat e studimit janë përdorur në mënyrë të atillë që rezultatet e kërkimit

shkencor të mos interpretohen si të shkëputura, por si pjesë e zhvillimit të

përgjithshëm duke bërë lidhjen me lindjen, zhvillimin dhe tiparet e çështjeve sociale,

që trajtohen.


xviii

Metodat e studimit janë të integruara në mënyrë të atillë që, ato t’i shërbejnë

qëllimit të studimit, i cili është i fokusuar për të identifikuar dhe analizuar zhvillimet

sociale dhe ekonomike, tiparet e veçanta, krahasuar midis njësive të qeverisjes

vendore brenda rrethit dhe vetë rrethit Mallakastër, si njësi administrative.

Gjithashtu, pjesë e metodologjisë së punës, kanë qenë dhe komunikimet e

drejtpërdrejta me ekspertë, specialistë dhe banorët e territorit. Në saj të intervistave të

realizuara me specialistë të pushtetit vendor dhe të institucioneve qendrore në nivel

vendor kanë dal në pah disa nga përpjekjet e institucioneve për të përmirësuar situatën

sociale dhe ekonomike, si dhe pengesat e zhvillimit social dhe ekonomik.

Studimi ka kaluar në 7 faza, të cilat janë:

Faza 1:Identifikimi dhe përcaktimi në tërësi i qëllimit dhe objektivave

Faza 2:Përcaktimi i metodologjisë së studimit

Faza 3:Mbledhja e të dhënave

Faza 4: Përpunimi i tyre dhe kthimi në informacion

Faza 5:Realizimi i anketave, intervistave

Faza 6:Përpunimi i anketave dhe kthimi në informacion

Faza 7: Analiza e informacionit dhe përgatitja e formës përfundimtar

Metodika e studimit

Levizjet natyrore dhe hapësinore të popullsisë,

Ecuria e numrit të popullsisë dhe karakteristikat e

shpërndarjes gjeografike

Strukturat e popullsisë,

Strukturat dhe veçoritë e papunësisë dhe varfërisë

Tipare të strukturës arsimore të popullsisë,

shpërndarje gjeografike e nxënësve, dhe

institucioneve arsimore, ecuria ndër vite, tipare te shëndetësisë

Tipare të zhvillimit bujqësor, punësimit, biznesit

Çështje të organizimit territorial, sfida drejt së

ardhmes

Përfundime

Rekomandime

Regjistri i

Lindjeve

Regjistri i

Vdekjeve

Krijimii hartave Krijimi i

grafikeve

Krijimi i tabelave

INSTAT

Përpunime Vezhgime

HULUMTIM

Sistemi i regjistrimit të statusit Civil

Regjistri i

Martesave

Regjistri

Themelor

Seleksionimi I

informacioneve të

panevojshme

Drejtoria e Bujqësisë Fier/Mallakastër Zyra e Arsimit Mallakastër

Zyra e Vendore e Punës, Zyra e shërbimit

social Mallakastër

Anketa në terren

me banorë

Intervista me

specilaistë

analiza


xix

Struktura e tezës

Punimi është i përbërë nga 9 kapituj, të cilët synojnë të trajtojnë çështjet që lidhen me

realizimin e objektivave të studimit.

Kapitulli I-“Veçoritë fiziko gjeografike, kufijtë dhe madhësia”,Ky kapitull synon të

analizojë pozitën gjeografike, tipareve të relievit, vlerësimin e resurseve natyrore dhe

ndikimin e tyre në gjeografinë e popullimin si dhe problemet sociale dhe ekonomike

të territorit të marrë në studim.

Kapitulli II- “Lëvizja natyrore dhe hapësinore e popullsisë”, Trajtimi i zhvillimeve

të popullsisë fillon nga treguesit dhe karakteristikat e lëvizjes natyrore dhe hapësinore

të popullsisë. Kapitulli ka dy shtylla kryesore trajtimi i të cilave do të ndihmojë në

interpretimin e kapitujve vijues, si dhe rezultatet e të cilave do të jenë faktor i

drejtpërdrejtë në disa raste për shumë nga dinamikat e zhvillimeve. Pjesa tjetër e

kapitullit i dedikohet lëvizjeve hapësinore të popullsisë, ku kjo periudhë shënon një

moment historik për sa i përket lëvizjes së lirë të popullsisë. Në këtë kapitull trajtohen

të gjitha kategoritë e lëvizjeve hapësinore, të cilat ndikojnë ndjeshëm në evolucionin e

treguesve demografike të popullsisë dhe për rrjedhojë në tiparet e hapësirës

sociogjeografike.

Kapitulli III- “Ecuria e numrit të përgjithshëm të popullsisë dhe familjeve”,

Analiza përqendrohet në trajtimin e përqendrimit të popullsisë në të gjitha njësitë

vendore të rrethit, duke evidentuar raportet midis tyre, si dhe ndryshimet gjatë

periudhës së tranzicionit. Përveç ecurisë së numrit të familjeve në këtë kapitull

trajtohet edhe madhësia e familjes, si dhe madhësia e NJEF-ve.

Kapitulli IV- “Dendësia e popullsisë”,Ndryshimi i numrit të popullsisë ka reflektuar

drejtpërdrejtë në dendësinë e popullsisë, duke sjellë në këtë mënyrë ulje të popullimit

të shumë prej vendbanimeve, të cilat përpara periudhës së tranzicionit kanë pasur

përqendrim të konsiderueshëm të popullsisë. Ritmi i rënies së numrit të popullsisë, i

cili ka ndikuar drejtpërdrejtë në dendësinë është analizuar edhe sipas krahasimit të të

dhënave të RGJC dhe INSTAT.

Kapitulli V- “Strukturat e popullsisë”,Në këtë kapitull trajtohet struktura

gjinore,struktura moshore dhe e vendbanimeve. Analiza a strukturave të popullsisë

shërben për plotësimin e imazhit të zhvillimeve dhe shpërndarjes së popullsisë në

rrethin Mallakastër. Analiza e strukturës moshore, gjinore dhe ajo e vendbanimeve

shërbejnë, si indikator për parashikimin e të ardhmes së proceseve sociogjeografike të

territorit të marrë në studim. Në analizën e strukturës së popullsisë sipas

vendbanimeve i kushtohet rëndësi koeficientit të urbanizimit, si dhe efekteve që ka

krijuar ai në qendrën urbane të Ballshit. Studimi ndalet gjatë në analizën e strukturës

moshore, ku trajtohen koeficientët e moshimit të popullsisë, koeficienti i varësisë së

përgjithshme, koeficienti i varësisë së moshës së re, koeficienti i varësisë së

popullsisë mbi moshën e punës, ku përveç analizës së vlerave të tyre në raport

krahasimi midis njësive vendore të rrethit, bëhet edhe analiza e ndryshimit të

koeficientit gjatë dhjetëvjeçarit 2001-2011.

Kapitulli VI- “Karakteristikat e papunësisë dhe varfërisë”, Vendi ynë pas hyrjes në

tranzicionin politik dhe ekonomik u përball me disa probleme dhe çështje sociale të

cilat deri në atë periudhë ishin të panjohura. Në mënyrë të veçantë, theksi në këto

trajtime bie mbi papunësinë ku skemat e privatizimit gjatë periudhës së tranzicionit

çuan në mbylljen e shumicës së ndërmarrjeve, të cilat si pasojë sollën shfaqjen e


xx

papunësisë. Papunësia trajtohet sipas strukturës moshore, gjinore dhe arsimore. Gjatë

kapitullit trajtohet ecuria e familjeve me ndihmë ekonomike, e parë kjo në vlerë të

krahasuar me totalin e numrit të familjeve.

Kapitulli VII- “Tipare të arsimit dhe shëndetësisë”,Arsimi është një element i

rëndësishëm social jo vetëm si tregues, por edhe si paraprijës i zhvillimit të shoqërisë.

Kapitulli merr në analizë tregues, si: ecuria e numrit të nxënësve, numrit të shkollave,

dhe shpërndarjes gjeografike të tyre brenda rrethit, si dhe raportet midis arsimit publik

dhe arsim jo publik. Analiza e këtyre treguesve nuk është e rastësishme pasi, ajo

lidhet me qëllimin e përgjithshëm të kapitullit, i cili është në vijimësi të realizimit të

objektivave të studimit. Të gjithë treguesit janë identifikues të mëtejshëm të pasojave

dhe efekteve, që kanë krijuar lëvizjet hapësinore dhe natyrore të popullsisë gjatë

periudhës së tranzicionit. Pjesë e këtij kapitulli është edhe trajtimi i tipareve të

shërbimit shëndetësor, ku jepet një pasqyrim i nivelit të shërbimit shëndetësor,

nëpërmjet numrit të qendrave shëndetësore dhe ecurisë së personelit mjekësor, i parë

ky në shpërndarjen sipas njësive vendore.

Kapitulli VIII- “Tipare të zhvillimit ekonomik dhe punësimi sipas sektorëve”, Fakti

që pjesa më e madhe e territorit është hapësirë rurale shpjegon lidhjen dhe rëndësinë e

madhe, që ka ekonomia bujqësore për jetesën e banorëve dhe për zhvillimin

ekonomik në përgjithësi. Hapësira e madhe rurale, përqendrimi i popullsisë në

hapësirat rurale dhe lidhja e vendasve me ekonominë bujqësore janë një element i

rëndësishëm në zhvillim social dhe ekonomik. Në këtë kapitull synohet të trajtohen

disa nga karakteristikat e ekonomisë bujqësore, si dhe ecurinë e saj gjatë periudhës së

marr në studim. Përveç ekonomisë bujqësore, trajtohet sektori dytësor i ekonomisë,

duke analizuar impaktet e zhvillimit të tij në zhvillimin social dhe ekonomik të

qendrës urbane në veçanti dhe gjithë rrethit në përgjithësi. Kapitulli mbyllet me

çështjen e punësimit sipas sektorëve të ekonomisë.

Kapitulli IX- “Çështje të organizimit territorial, zhvillimit dhe sfidat drejt së

ardhmes”,Në kapitull trajtohet ecuria e historisë së organizimit administrativ gjatë

periudhës së tranzicionit. Pas çdo reforme administrative qëndrojnë në themel

prioritetet dhe sfidat e zhvillimit të njësisë së të qeverisjes vendore. Një rëndësi do t’i

kushtohet edhe efekteve të reformës administrative dhe territoriale, duke identifikuar

disa nga sfidat, që i qëndrojnë përballë njësisë së re administrative, si dhe rolin që

duhet të luajë pushteti lokal për zhvillimin e njësisë së qeverisjes vendore. Gjithashtu,

në trajtim përfshihet analiza FDMK dhe disa alternativa argumentuese për zhvillimin

social dhe ekonomik.

Përfundime-, Në fund paraqiten konkluzionet, të cilat janë një përmbledhje dhe

evidentim i secilës prej tematikave të trajtuara. Konkluzionet paraqiten në mënyrë të

integruar për çështjet e trajtuara, si dhe në përgjigje të hipotezave, që janë ngritur në

fillim të studimit.

Sugjerime-,Studimi sjell rekomandime konkrete për politikat e pushtetit qendror dhe

politikat e pushtetit vendor, harmonizimin e tyre dhe procesit të vendimmarrjes që

përkatësisht lidhen me planin e zhvillimit kombëtar dhe planet operacionale të

zhvillimit lokal me qëllim orientues për zhvillim me ritme pozitive dhe afatgjatë.

Ky disertacion nuk ka realizuar në mënyrë të plotë dhe të detajuar gamën e gjerë të

problemeve sociale dhe ekonomike të popullsisë së hapësirës sociogjeografike të

rrethit Mallakastër dhe për këtë mirëpriten të gjitha sugjerimet dhe vërejtjet.

Ju faleminderit!


1

1. POZITA GJEOGRAFIKE DHE VEÇORITË FIZIKO GJEOGRAFIKE

1.1. Pozita gjeografike, kufijtë dhe madhësia

Emërtimi etno-kulturor Mallakastër është ruajtur njëkohësisht në kuptimin, si

zonë fiziko-gjeografike, pavarësisht se kufijtë e shtrirjes së kësaj të fundit kanë

përmasa më të mëdha, gjë që shprehet edhe në unitetin e elementëve natyrore të saj.

Në kuadrin e Ultësirës Bregdetare, kjo zonë kodrinore shtrihet në skajin juglindor të

saj, duke përfaqësuar njëherazi zonën më të madhe të vendit tonë me kufij natyrorë

mjaft të qartë.

Në tërësi ka formën e një katërkëndëshi të çrregullt me drejtim të përgjithshëm

veriperëndim-juglindje. Zona hapet gjerësisht drejt fushës së Myzeqesë së Fierit në

VP, luginës së rrjedhjes së mesme të Vjosës, midis Tepelenës e Cakranit nga JP dhe

JL, kurse drejt VL kufiri ndjek lugun e përroit të Luftinjës dhe atë të Velabishtit

përkatësisht dega e djathtë e lumit Vjosë dhe dega e majtë e lumit Osum; deri tek

Qafa e Sinjës duke përfshirë edhe shpatin perëndimor të Shpiragut deri në Vokopolë.

Përmasat e shtrirjes së kësaj zone arrijnë 56km gjatësi midis Tepelenës në jug dhe

Syzezit nga veriu; gjerësi 18-24 km (Cakran –Mbjeshovë) dhe një sipërfaqe rreth

1000km2.

Figurë Nr.1.1, Harta e pozitës gjeografike e rrethit Mallakastër

Zona e Mallakastrës me këtë pozitë gjeografike përbën një kalim shkallë-shkallë

nga Krahina Malore Jugore, për në Ultësirën Bregdetare, duke i dhënë asaj

njëkohësisht një karakter kalimtar në të gjithë elementët fiziko-gjeografik, përfshi

edhe ato etnokulturor midis Myzeqesë dhe Labërisë.

Midis këtyre elementëve veçohet pozita gjeologjike, pra shtrirja e saj tërësisht në

zonën tektonike Jonike, e cila është më e madhja në vendin tonë pas asaj të Mirditës.

Shtrirja e Mallakastrës në këtë zonë tektonike, ka përcaktuar shumëllojshmëri të

përbërjes litologjike, të cilët janë deformuar në një sërë strukturash rrudhosëse


2

antiklinale dhe ato sinklinale me drejtim tipik dinarik VP-JL dhe kushte

tektodinamike në ngritje të vazhdueshme.

Figurë Nr.1.2, Harta fizike e rrethit Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit Albanian Watershed Assessment1

1Troendle,C.A.,Project Manager Management Assistance Corporation of America (MACA) MATCOM

Corporation“Albanian Watershed Assessment”Alina Sh.p.k. Tirana Albania.


3

Një ndërtim gjeologjik i tillë ka përcaktuar njëkohësisht një reliev kodrinor tipik

të kësaj zone, i cili përgjithësisht përputhet me strukturat ku ai është modeluar, kurse

lartësia e shtrirjes është 200-700m (maja e Shëndëllisë 716m).

Tektodinamika mjaft aktive ka ndikuar drejtpërdrejtë në krijimin e brezave të

fuqishëm të shkatërrimit, midis shkëmbinjve terrigjenë dhe atyre gëlqerorë, të cilët

paraqiten me rëndësi të veçantë, në kuadër të evolucionit morfologjik të relievit të

vargut kodrinor. Në përbërjen litologjike të Mallakastrës marrin pjesë formacione

gëlqerore, terrigjene dhe depozitime kuaternare, por përhapjen më të madhe e kanë

ato terrigjene.2

Një ndikim të dukshëm pozita gjeografike e Mallakastrës e paraqet në veçoritë

klimatike të saj duke u përfshirë tek nënzona mesdhetare kodrinore JL, me ndikim të

drejtpërdrejtë të Detit Adriatik, e cila i detyrohet njëkohësisht hapjes së gjerë drejt tij,

nëpërmjet Fushës së Myzeqesë dhe lartësisë relativisht të vogël mbi nivelin e detit. Në

këtë zonë drejtimi mbizotërues i erërave gjatë gjysmës së ngrohtë të vitit janë ato nga

VP, kurse në gjysmën e ftohtë të vitit janë erërat nga JL, të cilat kanë zgjatje kohore

rreth dy herë më të madhe se ato të VP. Një drejtim i tillë i erërave lidhet

drejtpërdrejtë me shtrirjen e Mallakastrës menjëherë në VP të luginës së Drinosit dhe

asaj të Shushicës të cilat kanë një përzgjatje me drejtim JL-VP. Karakteri mesdhetar i

klimës ka ndikimin të rëndësishëm njëkohësisht në zhvillimin e dukurive modeluese

të relievit kodrinor të kësaj zone, veçanërisht në erozionin e rrjedhjeve ujore dhe

dukuritë shpatore të shumta bashkëshoqëruese.

Këto kushte klimatike kanë një ndikim mjaft të rëndësishëm mbi ndryshimet e

theksuara të rrjetit hidrografik të kësaj zone , i cili përfaqësohet nga përroi i Gjanicës

(dega e majtë e lumit Seman), dhe ai i Luftinjës, Fushë Krahësit, Povlës (degët e

djathta të Vjosës) etj. Regjimi i çrregullt i rrjedhjes së tyre, lidhet drejtpërdrejtë me

një regjim të tillë, të rënies së reshjeve në këtë zonë. Prurjet më të mëdha i kanë gjatë

periudhës së lagët të vitit, kurse ato më të pakta deri pranë tharjes i përkasin periudhës

së nxehtë e të thatë, duke u karakterizuar nga një regjim pluvial i rrjedhjes.

Krahas përbërjes litologjike dhe kushteve të një relievi kodrinor, në dukuritë e

formimit të tokave të kësaj zone me rëndësi të shprehur paraqiten edhe veçoritë

klimatike të saj. Në pjesën më të madhe mbizotërojnë tokat e hirta kafe të kuqërremta,

të cilat formohen mbi koren e prishjes të shkëmbinjve terrigjen, të cilët ndërtojnë

sipërfaqen kryesore të Mallakastrës. Në lartësinë e kurrizit kodrinor gëlqeror të

Shëndëllisë kanë shtrirje tokat e kafenjta, të cilat janë formuar gjatë shpërbërjes

kryesisht kimike të këtyre shkëmbinjve.

Kushtet klimatike të sipërpërmendura kanë përcaktuar njëkohësisht shpërndarje ne

mbulesës bimore të kësaj zone e cila, përfaqësohet në pjesën më të madhe prej

shkurreve mesdhetare dhe shumë pak mbulesa bimore e llojit të dushkut. Rritja e

sipërfaqes me bimësi të kultivuar në Mallakastër, të tilla si drithërat, vreshtat,

ullishtet, drurët frutorë etj, kanë nxitur prerjen pa kriter, duke çuar në degradimin dhe

zvogëlimin e sipërfaqes së bimësisë natyrore, pavarësisht nga krijimi i masivëve

pyjore të reja me pishë, akacie, etj,.

Pozita gjeografike e zonës së Mallakastrës, i ka dhënë asaj vlera të veçanta

ekonomike, pasi shtrihet pellgu më i madh në vendin tonë i rezervave të naftës dhe

gazit duke përfshirë njëkohësisht pellgun më cilësor qymyrmbajtës në të gjithë

vendin.

2 Kolektiv autorësh “Harta gjeologjike e Shqipërisë ,shkalla 1:200 000 dhe teksti i saj shpjegues, Tiranë 1983.


4

Figurë Nr.1.3, Hartë e infrastrukturës së përgjithshme në rrethin Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit Albanian Watershed

Assessment3&geoportal.asig.gov.al

Pikërisht në këtë zonë, tek qendra administrative dhe ekonomike e Mallakastrës,

Ballshi, është ngritur kombinati për përpunimin e thellë të naftës dhe nënprodukteve

të saj, i cili është unikal në vendin tonë.

3 Troendle, C.A., Project Manager Management Assistance Corporation of America (MACA)

MATCOM Corporation “Albanian Watershed Assessment”Alina Sh.p.k. Tirana Albania.


5

Në zonën e Mallakastrës gjendet një nga qendrat antike të qytetërimeve ilire, nga

më të rëndësishmet e vendit siç është Bylisi, i cili dëshmon për popullim të hershëm

të kësaj zone, pikërisht për pasuritë natyrore, të cilat kanë vlera ekonomike.

Lidhur ngushtë me këto vlera qëndron edhe rëndësia strategjike e saj, si rrjedhojë

e shtrirjes në kryqëzimin e rrugëve midis veriut dhe jugut të vendit. Këtu kalojnë dy

magjistralet e komunikacionit, ajo e vjetra Fier-Ballsh-Tepelenë dhe rruga e re gjatë

kufirit JP dhe JL të Mallakastrës nëpër luginën e lumit Vjosë.

Njohja e pasurive natyrore të zonës së Mallakastrës, të cilat më sipër janë trajtuar

shkurtimisht, si atribute të pozitës gjeografike të saj, kërkon detyrimisht trajtimin e

këtyre pasurive veçmas për çdo përbërës të mjedisit fiziko gjeografik, duke filluar nga

ndërtimi gjeologjik dhe relievi me të cilin lidhen ngushtë gjithë përbërësit e tjerë, si

klima, hidrografia, tokat, bimësia dhe fauna.

Vlerësimi i pasurive natyrore deri në gjendjen e sotme të tyre paraqet një rëndësi

të veçantë në shërbim të zhvillimit social dhe ekonomik, të kësaj zone sot dhe në

perspektivë duke synuar, që ky zhvillim të jetë i qëndrueshëm dhe afatgjatë.

1.2. Ndërtimi gjeologjik

Zona fiziko-gjeografike e Mallakastrës përfshihet në zonën tektonke jonike, gjatë

skajit VP të saj, deri sa përfundon në Ultësirën Bregdetare. Në territorin midis Fierit

në JP dhe Toshkëzës ngaVL, strukturat e kësaj zone zhyten nën depozitimet

kuaternare të kësaj ultësire, kurse nga JP dhe nga JL ato ndërpriten nga lugina

tektonike e rrjedhjes së mesme të lumit Vjosë, midis Memaliaj dhe Cakranit.

Territori i Mallakastrës, në kufijtë natyrorë të tij ndërtohet nga një

shumëllojshmëri shkëmbinjsh, të cilët janë deformuar nga tektonika rrudhosëse dhe

ajo shkëputëse alpine e re dhe e sotme, me rëndësi vendimtare në morfogjenezë.

Me këtë pozitë gjeologjike lidhet ndërtimi i larmishëm litologjik e deformimet e

strukturave rrudhosëse dhe shkëputëse, nëpërmjet të cilave është mundësuar formimi

dhe evolucioni morfotektonik e morfoklimatik i relievit.

Me këto kushte, këto elementë të ndërtimit gjeologjik duke përfshirë njëkohësisht

kushtet tektodinamike do të trajtohen veçmas me qëllim të njohjes së plotë të tyre.

1.3. Ndërtimi litologjik e tektonik

Në pjesën dërrmuese zona e Mallakastrës, rreth 82%, ndërtohet prej shkëmbinjve

terrigjen, të cilët përfaqësohen kryesisht nga molasat e neogjenit, pastaj renditen

flishet e oligocenit; ku këto të fundit së bashku me gëlqerorët e mesozoit e të eocenit,

ndërtojnë pjesën qendrore dhe njëkohësisht më të lartë të relievit.

Territori i shtrirjes së molasave zë pjesën më të madhe VP të kësaj zone me

gjerësi rreth 20 km me kufij afërsisht lugun e rrjedhjes së sipërme të përroit të

Gjanicës, midis Ballshit e Levanit Plyk, duke përfshirë njëkohësisht brezin VL nga ky

i fundit deri në Memaliaj me gjerësi 4-8km.

Shtrirjen territoriale më të madhe pas molasave e kanë flishet, të cilat vendosen

në JL të lugut të Gjanicës, midis Kalenjës dhe Aranitasit deri tek lugina e Vjosës

midis Bejarit dhe Vasjarit me gjerësi 7-12km.

Pikërisht, në këtë territor shtrihet një nga më të copëtuarit e zonës së

Mallakastrës, pavarësisht nga pykëzimi i gëlqerorëve të antiklinalit të Kremenarit nga

Kuta deri tek grykëderdhja e Povlës në të djathtë të Vjosës.


6

Figurë Nr.1.4, Harta e gjeologjisë së rrethit Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas hartës gjeologjike të Institutit të Shërbimit Gjeologjik

Përbërja petrografike e shkëmbinjve terrigjen përfaqësohet nga argjila, alevrolite,

ranorë, konglometarë, mergele, ndërthurje shtresash gëlqerore, të cilët dallohen për

shkallë qëndrueshmërie, dhe përshkueshmërie tepër të ndryshme ndaj dukurive

gërryese.

Pikërisht, një ndërtim litologjik i tillë ka përcaktuar njëkohësisht edhe karakterin

selektiv të dukurive morfologjike të jashtme, veçanërisht të rrjetit hidrografik në

modelimin e relievit të kësaj zone


7

Figurë Nr.1.5, Harta e litologjisë së rrethit Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas rezultateve të projektit ANFI4

Mjaft karakteristike paraqitet gjithashtu, prania e shkëmbinjve gëlqerorë me

moshë nga Jurasiku në Oligocen, të cilët ndërtojnë strukturën antiklinale të

Kremenarit, të Shëndëllisë dhe të Kalivaçit. Në përmasa fragmentare, këta shkëmbinj

4 Republika e Shqipërisë & Agrotec Consortium &Thë World Bank Group Projekti “Albania National

Forest Inventory Land Cover 2001 & Land Change 1991-Inventari pyjor kombetar i Shqipërisë,

Mbulesa e tokës 2001 dhe ndryshimi i mbulesës së tokës nga 1991.


8

takohen në skajin jugor të Mallakastrës, si në Dorëzë dhe Levan, por dallohen për

rëndësi morfologjike veçanërisht në Dorëzë ku lumi Vjosë ka krijuar grykën tërthore

me të njëjtin emër (Kalivaçit).

Kompleksi i shkëmbinjve të sipërpërmendur shtrihet në trajtë brezash, në përmasa

tepër të ndryshme, duke u shprehur në reliev nga një shumëllojshmëri formash, me

një shtrirje pothuajse të tillë. Natyrisht format më të larta dhe relativisht më të

mprehta të relievit të kësaj zone, janë modeluar gjatë brezave të shkëmbinjve

gëlqeror, konglomeratëve dhe ranorëve masiv. Relievi i formuar në këta shkëmbinj

është njëkohësisht më i qëndrueshmi ndaj dukurive modeluese falë përshkueshmërisë

së tyre duke krijuar kushte të mospërshtatshme për formimin e rrjedhjeve ujore

sipërfaqësore.

Një reliev krejt i ndryshëm formohet në argjila, alevrolite e mergele, të cilët janë

lehtësisht të gërryeshëm dhe të papërshkueshëm, prandaj ngopja me ujë çon në

krijimin e një mase të rrjedhshme. Mungesa pothuajse e plotë e përshkueshmërisë së

tyre, krijon kushte mjaft të përshtatshme për grumbullim dhe përqendrim të rrjedhjeve

ujore sipërfaqësore, duke nxitur vlera të mëdha të dendësisë së copëtimit të relievit (3-

6km/km2). Pikërisht këto rrjedhje shpien gjithashtu në zhvillimin e dendur të dukurive

shpatore, të tilla si rrëshqitjet, shembjet, rrëzimet dhe veçanërisht, shpëlarjet për të

cilat, zona e Mallakastrës është nga më të njohurat në vendin tonë.

Më rëndësi të veçantë morfologjike dhe rëndësi të drejtpërdrejtë praktike

paraqitet, gjithashtu, ndërtimi tektonik i kësaj zone, i cili në tërësi është kompleks, fal

ndërthurjes së ngushtë të tektonikës rrudhodhëse dhe asaj shkëputëse deri në

mbihipje. Në kuadrin e këtij evolucioni, periudha e formimit të bazamentit strukturor

të kësaj zone shtrihet në harkun kohor nga mioceni i mesëm, në të cilin u formuan

rrudhat antiklinale e sinklinale, duke përfshirë njëkohësisht edhe ato shkëputëse deri

në mbihipje. Në veçanti këto të fundit shoqërojnë krahët JP të atyre rrudhosëse, duke

çuar në krijimin e brezave të gjerë të shkatërrimit, me rëndësi morfologjike të

spikatur. Një rëndësi e tillë e strukturave shprehet pothuajse drejtpërdrejtë me faktin

se drejtimi, përmasat, përbërja litologjike dhe tiparet morfologjike të tyre

përgjithësisht përcaktojnë edhe ato të formave të relievit.

Midis strukturave rrudhosëse kryesore të kësaj zone veçohen ato me bërthamë

gëlqerore dhe krahë terrigjen të tillë si, antiklinali i Kremenarit, Aranitasit, Kalivaçit;

kurse ato me bërthamë flishore të eocenit dhe krahët nga molasat e neogjenit janë

antiklinali i Hekalit, Levanit, ndërsa, brenda molasave spikat ai i Bejarit dhe i

Panahorit. Në ndryshim prej tyre strukturat sinklinale, përgjithësisht kanë një shtrirje

më të kufizuar të tillë si, ai i Ballshit dhe më e madhja e ajo e Luftinjës, gjatë të cilave

janë modeluar edhe lugjet me të njëjtin emër.

Në kuadrin e përgjithshëm drejtimi i shtrirjes së tyre është VP-JL, por takohen

edhe ato me përzgjatje afromeridionale dhe më rrallë afro VL-JP, kurse format e

relievit të modeluara gjatë tyre kanë një përputhje të shprehur. Një përhapje të gjerë

në këtë zonë kanë edhe strukturat shkëputëse të tipit mbihipës dhe normal, midis të

cilave përmasat më të mëdha dhe të shprehura drejtpërdrejtë në reliev i ka ajo gjatë

krahut JP të strukturës Shpirag-Molisht-Plahnik-Gllavë, me 56km gjatësi. Kjo shtrirje

është gati e njëjtë me gjatësinë më të madhe të zonës së Mallakastrës, e cila përbën

njëkohësisht kufirin morfotektonik e morfologjik midis relievit kodrinor të kësaj zone

me vargmalin Gllavë - Shpirag, kufizues nga VL. Në skajin JP të Mallakastrës zgjatet

shkëputja Kreshpan-Gorishovë-Karbunarë-Klos, me gjatësi afro 10km. Kjo shkëputje

përfaqëson gjithashtu, kufirin morfotektonik e morfologjik të relievit kodrinor të kësaj

zone me atë kryesisht fushor, midis Karbunarës dhe Cakranit gjatë luginës së mesme

të Vjosës,( fusha e Romësit dhe ajo e Gorishovës). Në përmasa më të vogla por me


9

rëndësi morfologjike janë edhe shkëputja Gjerbës-Vasjar, rreth 12 km gjatësi, ajo

Lofkënd-Kalenjë afro 9km gjatësi etj, të cilat shprehen në reliev me forma

karakteristike të relievit strukturor të kësaj zone. Shkëputje të tjera lokale janë të

shumta, të cilat shoqërojnë ato të sipërpërmendura, duke krijuar breza të shumta

shkatërrimi, të cilët nxisin një zhvillim morfologjik të vrullshëm të kësaj zone.

Natyrisht, në përshpejtimin e këtij zhvillimi të relievit me rëndësi vendimtare janë

ngritjet tektonike të reja, të cilat kanë përfshirë strukturat e kësaj zone gjatë tërë

periudhës së evolucionit morfotektonik të tyre.

Mbizotërimi i këtyre faktorëve shprehet drejtpërdrejtë në relievin e kësaj zone në

shtrirjen tepër të gjerë të kompleksit morfologjik strukturor, me format e larmishme të

tij, të tillë si kurrizet kodrinore antiklinale, lugjeve sinklinale, rrëpirave të linjës së

shkëputjes, sipërfaqet dhe shkallët strukturore të shumta, kreshtat monoklinale, etj.

Këto forma në përmasa dhe tipare morfologjike tepër të ndryshme i kanë dhënë

relievit të zonës një karakter tepër të përthyer e me kontraste të theksuara midis

kurrizeve kodrinore dhe lugjeve ndarëse të rrjetit të përrenjve. Pikërisht, këto kushte

tektodinamike kanë ripërtërirë të gjitha strukturat rrudhosëse dhe ato shkëputëse të

sipërpërmendura, duke i bërë ato mjaft aktive në morfogjenezën e kësaj zone.

Të gjithë faktorët e sipërpërmendur kanë krijuar një gjendje të paqëndrueshme të

relievit në territorin e Mallakastrës, prandaj njohja e tyre është një domosdoshmëri për

marrjen e masave, në drejtim të parandalimit dhe mënjanimit të rreziqeve natyrore,

veçanërisht të atyre gjeomorfologjike. Sektorët më të rrezikuar janë ato gjatë rrjedhës

së sipërme të përroit të Gjanicës, të Povlës, Luftinjës dhe Fushë Krahësit, veçanërisht

ku dalin brezat e argjilave të cilët ngopen me ujë nga pakot e ranorëve dhe

konglomeratëve të ndërthurur ndërmjet tyre.

Një rol mjaft i rëndësishëm i përket mbulesës bimore, veçanërisht pyllit, i cili

është degraduar nga prerjet e pakontrolluara duke zvogëluar territorin e mbuluar prej

tyre me 10% të sipërfaqes së Mallakastrës. Krahas faktorëve gjeologjik të

sipërpërmendur një rol morfologjik mjaft i rëndësishëm i përket dukurive

morfogjenike të jashtme, ku vendin kryesor e zë veprimtaria e ujërave rrjedhëse e

karakterit të përrenjve. Rrjeti i dendur i tyre, të cilët në pjesën më të madhe i përkasin

lumit Vjosë, ka arritur me erozion regresiv deri në lartësitë e kulmeve të relievit të

kësaj zone, duke thelluar shtretërit dhe lugjet ku ato rrjedhin, deri në nivelin e sotëm

të zhvillimit të tyre. Veprimtaria morfologjike kulmore e këtij rrejti ujor e cila kryhet

në kushtet e një klime mesdhetare kodrinore është e përqendruar gjatë gjysmës së

lagët të vitit,kurse gjatë periudhës së thatë, përkundrazi përgatiten kushtet për një

fuqizim të kësaj veprimtarie nëpërmjet krijimit të korës së prishjes, i cili gërryhet

lehtësisht nga rrjedhjet ujore e dukuritë shpatore bashkëshoqëruese të tyre.

Kompleksi i relievit të sotëm të zonës së Mallakastrës, ashtu si relievi i vendit

tonë në tërësi, pikënis në deformimin tektoorogjenik të bazamentit strukturor të

sipërfaqeve erozionale neogjenike në këtë territor. Dëshmi e një evolucioni

morfologjik të tillë janë prania në trajta fragmentare e kësaj peneplene në lartësi të

ndryshme, por ato më të lartat arrijnë në lartësinë 500-600m, mbi kurrizet kodrinore

ujëndarës. Natyrisht, shtrirje e gjerë e shkëmbinjve molasik të neogjenit, deri në

paratortonian pra me moshë nga akuitoniani deri në serravalian(helvecian), janë

treguesit bindës të një evolucioni morfologjik të vrullshëm, deri në formim të kësaj

peneplene.

Shtrirja e molasave pliocenike me suitën argjilore të Helmësit, midis Kutallisë

dhe Kurjanit së bashku me, atë konglomeratike të Rrogozhinës ndërmjet Kuqarit dhe

Plykut gjatë skajit VP të kësaj zone, dëshmojnë se kjo sipërfaqe erozionale vazhdon

me zhvillimin morfologjik të saj.


10

Gjatë kuaternarit, veçanërisht nga kuaternari i mesëm, formohet relievi i sotëm

falë mbizotërimit të ngritjeve me vlerë 400-600m, duke përcaktuar njëkohësisht

lartësi me një vlerë të tillë të relievit të Mallakastrës. Kushtet tektodinamike të kësaj

periudhe me karakter bllokor të spikatur shprehen njëkohësisht në lartësitë më të

mëdha të relievit, gjatë pjesës lindore e VL.

Kjo dukuri tektonike ka përcaktuar gjithashtu, një drejtim të rrjedhjeve ujore nga

perëndimi dhe VP duke u shoqëruar me një evolucion morfologjik të relievit të kësaj

zone, në të njëjtin drejtim. Treguesi i drejtpërdrejtë i zhvillimit të relievit në këtë

drejtim janë gjithashtu ulja e lartësive të kurrizeve malore nga VP deri sa përfundojnë

dora dorës në fushën e Myzeqesë së Fierit me forma relativisht të buta. Megjithatë,

forma të tilla, kurrizet kodrinore i ruajnë në pjesën më të madhe të tyre,pasi ato

përfaqësojnë fragmente të sipërfaqes erozionale neogjenike ose peneplenës.

Shembull tipik i pranisë fragmentare të kësaj peneplene neogjenike është edhe

relievi kodrinor i formuar në antiklinalin gëlqeror të Kremenarit, në të cilin molasat

tortoniane vendosen në mospajtim këndor mbi këta gëlqerorë, duke krijuar katër

gryka tërthore në trajtë kanioni.

Formimi është bërë nëpërmjet dukurisë së epigjenezës(paravendosjes) mbi

sipërfaqen erozionale, kurse përfshirja e bazamentit strukturor të saj nga ngritjet

tektonike të reja është realizuar me antecendencë(paravendosje) duke marrë kështu

një origjinë komplekse.

Natyrisht, përmasat më të mëdha të fragmenteve të kësaj peneplene dhe tiparet

morfologjike më të shprehura shtrihen gjatë kurrizeve ujëndarëse midis rrjedhës së

mesme të Gjanicës, veçanërisht midis Ballshit dhe Patosit Fshat, nga e djathta e

përroit të Metohut, midis Ngraçijes, Rabijes dhe Mbjeshovës; kurse në një gjendje më

të degraduar, ajo zgjatet në kurrizin ujëndarës, midis rrjedhës së sipërme të përroit të

Luftinjës, Fushë Krahësit, të Povlës (deri në hyrje të grykave tërthore), Lumarit,

Metohut(në të majtë), Levanit etj.

Vlera e ngritjeve tektonike të sipërpërmendura në strukturat e kësaj zone,

pavarësisht nga vazhdimi i tyre, deri në nivelin e sotëm të evolucionit morfologjik të

relievit të saj, nuk i ka krijuar kushte rrjetit ujor në përparimin e erozionit regresiv të

tyre deri në shkatërrimin e fragmenteve të peneplenës.

Një dukuri morfologjike e tillë shprehet mjaft mirë edhe në shtrirjen e shumë

qendrave të banimit gjatë kulmeve relativisht të buta të kurrizeve kodrinore ujëndarës.

Ruajtja e këtyre formave të buta të relievit në këtë zonë kodrinore këtu, i detyrohet

faktit se ato shtrihen mbi bazat lokale të erozionit të rrjetit ujor, pavarësisht nga

zhvillimi i dendur i dukurive shpatore dhe formimi i sektorëve të degraduar.

Kushtet tektodinamike të zhvillimit të relievit, mbizotërimi i plotë i përbërjes

terrigjene duke i shtuar mjedisin e një klime mesdhetare kodrinore dhe shkatërrimit të

mbulesës bimore, deri në krijimin e sipërfaqeve të zhveshura kanë çuar në lindjen e

rreziqeve gjeomorfologjike, në hapësirën e kësaj zone.

Rrjedhojat në reliev të zhvillimit të këtyre dukurive shpatore të tilla si rrëshqitjet,

shembjet, lëvizjet e ngadalshme dhe në veçanti shpëlarjet, janë krijimi i mjaft

sektorëve të degraduar nga krijimi i vatrave të shumta të erozionit krejtësisht të

zhveshura.

Dëmet ekonomike më të mëdha të këtyre dukurive janë shkatërrimi i sipërfaqes

së tokës bujqësore, infrastrukturës, truallit të banimit, rrjetit të ujësjellësve dhe atij

elektrik, mbathja e ujëmbajtësve etj.

Rrëshqitjet në këtë zonë janë pothuajse të kudondodhura dhe mjaft aktive edhe

sot, por fshatrat më të rrezikuar nga këto dukuri janë Greshica, Damësi, Kapaj,

Çorrushi, Ngraçia, territori ndërmjet Visokës dhe Damësit, Hekal, Metoh, etj.


11

1.4. Karakteristikat e përgjithshme

Në përgjithësi, relievi i zonës së Mallakastrës, pavarësisht se, nga përmasat e

shtrirjes është më i madhi i vendit, nga tiparet morfologjike relativisht më të buta dhe

lartësia është më e ulët, se ai zonës së Krahësit (pjesa JL e saj) dhe ajo e Sulovës. Në

kufijtë natyrorë të sipërpërmendur kjo zonë përzgjatet pothuajse nga JL në VP, duke

ndryshuar menjëherë gjerësinë e shtrirjes midis pjesës JL deri në 15-16km, e cila në

atë VP arrin në 24-25 km.

Ndryshimet e gjerësisë në këto përmasa i detyrohen kthesës së menjëhershme të

lumit Vjosë tek meandri midis Karbunarës dhe Klosit, duke rrjedhur nga drejtimi

afromeridional në atë VP me kufij midis tyre, grykën tërthore të Poçemit; kurse,

kufiri morfologjik VL ndryshon drejtimin e shtrirjes nga ai VP në atë afromeridional,

duke çuar kështu në zgjerimin e kësaj zonë, gjatë pjesës VP në pjesën veriore. Kurse

në territorin jugor kurrizet kodrinore zgjaten me drejtim JL, duke u veçuar nga një

sektor pothuajse qendror me vendosje gati në trajtë blloku midis grykës së Gjanicës

në veri dhe rrjedhjes së sipërme të Fushë Krahësit nga jugu.

Një rëndësi të veçantë në krijimin e tipareve morfologjike të kurrizeve kodrinore

të Mallakastrës, i përket gjithashtu raportit të rrjetit ujor me strukturat ku ato janë

modeluar. Përgjithësisht, ky rrjet është përshtatur në sinklinalet molasike, kryesisht

me moshë tortoniane dhe pjesërisht me shkëputjet tektonike. Midis këtij rrjeti veçohet

ai i përroit të Povlës, i cili pret tërthor antiklinalin gëlqeror të Kremenarit me katër

degët e tij, krahas përroit të Gjanicës midis Aranitasit e Ballshit, tërthor atij të

Shëndëlliut.

Në mjaft raste lugjet e formuara prej këtij rrjeti ujor i kanë dhënë strukturave të

ndërprera prej tyre, trajta monoklinale të shprehura gjatë të cilëve janë formuar

kurrize kodrinore me tiparet morfologjike të kreshtave monoklinale. Kurse thellësia e

konsiderueshme e arritur gjatë lugjeve prej erozionit regresiv të përrenjve, krahas

amplitudës së ngritjeve tektonike, i detyrohet nivelit bazë të erozionit të tyre, gjatë

lumit Vjosë dhe atij Seman. Me forma karakteristike paraqiten në veçanti ato lugje të

cilët janë formuar gjatë brezit të shkatërrimit tektonik midis shkëmbinjve gëlqerorë

me ato terrigjen, flishor e molasik, me shkallë fortësie e përshkueshmërie tepër të

ndryshme.

Këto kontraste litologjike pasqyrohen drejtpërdrejtë në ato morfologjike të

lugjeve dhe kurrizeve kodrinorë kufizues veçanërisht në asimetrinë strukturore të

theksuar të shpateve. Tiparet morfologjike të tilla spikasin gjatë lugut të Metohut,

Lumarës(dy degë të Gjanicës) dhe të Luftinjës të cilët përbëjnë njëkohësisht kufirin

morfotektonik e morfologjik të kësaj zone, me kurrizin malor VL Gllavë-Shpirag.

Në këto kushte morfostrukturore siç do të trajtohet më poshtë, këto forma relievi,

si një nga përbërësit morfologjik kryesor të kësaj zone përfaqësojnë lugje të linjës së

shkëputjes, duke përcaktuar njëherazi, një origjinë të tillë edhe shpateve të kurrizeve

kodrinore ndërmjet tyre.

Në veçoritë morfologjike të relievit të Mallakastrës, spikat edhe asimetria e

shpateve e cila i detyrohet përbërjes litologjike të lartpërmendur dhe tektonikës

bllokore me të cilën shpjegohen ndryshimet e lartësive në shtrirje.

Rrjedhojat morfologjike të kësaj tektonike në relievin e sotëm të kësaj zone janë

gjithashtu pjerrësia relativisht e madhe e shpateve dhe dy nivelet e shkallëve

strukturore të shtrirjes së tij. Niveli i parë i kësaj shkalle shtrihet 200-400m lartësi,

kurse i dyti 400-600m,duke pasqyruar njëkohësisht amplitudën dhe impulset e

ngritjeve tektonike të strukturave ku është modeluar ky reliev.


12

Figurë Nr.1.6, Harta e orientimit të shpatit në rrethin Mallakastër


Me faktorët morfostrukturorë të sipërpërmendur shpjegohen jo vetëm lartësia,

dendësia e copëtimit dhe thellësia e këtij copëtimi në kompleksin morfologjik të kësaj

zone, por edhe pjerrësia me kundërdrejtimin e shpateve.

5 Troendle, C. A., Project Manager Management Assistance Corporation of America (MACA)



13

Në varësi të këtyre faktorëve në relievin e Mallakastrës, një shtrirje relativisht të

gjerë kanë shpatet me pjerrësi mesatare deri në të madhe, veçanërisht, me shkëmbinj

ranorë, konglomeratë, e gëlqerorë kurse, kundërdrejtimi kryesor i tyre është ai VL-JP,

pastaj renditen ato me shtrirje VP-JL.

Figurë Nr.1.7, Harta e pjerrësisë së shpatit (në°) në rrethin Mallakastër


Në kompleksin morfologjik të zonës së Mallakastrës veçohen disa nënnjësi në

përmasa dhe tipare karakteristike të relievit, duke u mbështetur në dy përbërësit

6 Troendle, C. A., Project Manager Management Assistance Corporation of America (MACA)



14

kryesorë të tij, lugjet dhe kurrizet kodrinore kufizuese të cilët kanë një lidhje gjenetike

dhe evolucion morfologjik të përbashkët.

Gjatë pjesës VP të kësaj zone shtrihen dy kurrize kodrinore, ai midis Visokës(maja e

Çukës) dhe Cfirit(maja e Cfirit, 688m) i cili zgjatet nga e djathta e lugut të Gjanicës,

kurse në të majtë të tij kurrizi midis Kreshpanit (Guri i Zi, 512 m) dhe qafës tektonike

të Kashit (maja e Drenovës, 604m), ndërsa lartësia kulmore arrihet pothuajse në

qendër të saj(maja e Stërminës, 639m).

Trajta monoklinale e shkëmbinjve terrigjenë, në të dy krahët e sinklinalit të

Ballshit shprehet në relievin e këtyre dy kurrizeve kodrinore, me tiparet morfologjike

të kreshtës monoklinale midis Visokës dhe Cfirit. Këta përrenj veçanërisht ai i

Panahorit dhe i Ngraçies kanë arritur me erozion regresiv, deri në lartësinë kulmore të

kësaj kreshte, të cilët kanë nxitur një zhvillim të fuqishëm të dukurive shpatore,

veçanërisht rrëshqitjet, shpëlarjet, shembjet, lëvizjet e ngadalshme etj.

Këto dukuri kanë çuar në shkatërrimin e sipërfaqes së tokës bujqësore, veçanërisht në

Ngraçie ku ka ndodhur rrëshqitja e madhe e vitit 1914, në Visokë, Gjinoqarë,

Lofkënd, Lapulec, Riban etj. Dukuri të tilla kanë ndodhur edhe gjatë shpatit VL të

ballit të kësaj kreshte gjatë lugishtes së përroit të Kurjanit si në Ngjeqar, Vlosht,

Drenie, Kurjan, Luar, Allambrez, etj. Përhapja e këtyre dukurive këtu lidhet me

shtrirjen e gjerë të pakos argjilore pliocenike të suitës “Helmësi” dhe shkatërrimit

deri në degradim të plotë të mbulesës bimore natyrore. Në VL të kësaj kreshte shtrihet

ajo midis majës së Cfirit dhe Vokopolës, e cila është formuar në kontaktin tektonik të

gëlqerorëve me ato terrigjen duke çuar në krijimin e një shkalle strukturore gjatë

brezit të shkatërrimit kryesisht në molasa midis Ngjeqarit dhe Kutallisë.

Kjo shkallë strukturore është formuar gjatë shpinës së shpatit perëndimor të

kësaj kreshte, me shtrirje tipike meridionale. Ky shpat është copëtuar dendësisht(3-

5km/km2) nga rrjeti i degëve të djathta të përroit të Kurjanit duke nxitur formimin e

mjaft dukurive shpatore, pothuajse në të gjithë gjatësinë e tij, veçanërisht midis

Ngjeqarit dhe Donofrosës. Kreshta monoklinale e formuar nga shpati i majtë,

përkundrazi është modeluar në drejtim të kundërt të rënies së shtresave molasike, e

cila përbën njëkohësish ballin e kësaj kreshte midis Kreshpanit dhe qafës së Kashit.

Kjo kreshtë ndërtohet tërësisht nga shkëmbinj terrigjen me gjatësi rreth 14 km, lartësi

200-600m dhe asimetri strukturore e shprehur e shpateve, e cila ka përcaktuar

shtrirjen e rrjetit të përrenjve kryesorë gjatë shpatit JP të shpinës së kësaj kreshte.

Prani e një mbulese bimore relativisht më e dëmtuar gjatë këtij shpati ka ndikuar

në ruajtjen e tij nga zhvillimi i dukurive shpatore të cilat këtu caktohen në sektorë më

të kufizuar, veçanërisht midis Cakranit dhe Romësit. Me këtë rrjet lidhen

drejtpërdrejtë vlerat e mëdha të dendësisë së copëtimit të relievit (4-5.7km/km2) dhe

thellësia e këtij copëtimi 100-200m/km2. Shpati VL i ballit të kësaj kreshte i cili është

formuar në drejtim të kundërt të rënies së shtresave molasike, përkundrazi përfundon

pothuajse vijëdrejtë gjatë lugut të Gjanicës, midis Ballshit dhe Patosit Fshat,

pavarësisht nga prania e rrëshqitjeve në lartësinë deri në 200-300m. Kulmi i kësaj

kreshte monoklinale është lehtësisht i valëzuar, i cili përfaqëson një fragment të

sipërfaqes erozionale, sidomos, midis Cakranit dhe Drenovës.

Në skajin JL të kësaj kreshte kjo sipërfaqe është formuar mbi një masë gëlqerore

të paleogjenit me trashësi 200-250m dhe sipërfaqe rreth 1km2, e cila kufizohet nga

shpate shumë të pjerrët. Këto shpate përfundojnë në shkallën strukturore terrigjene,

kurse mbi kulmin gëlqerorë, shtrihet qyteti antik i Bylisit në lartësinë rreth 500m i

ruajtur mjaft mirë me amfiteatrin e mirënjohur. Kjo sipërfaqe shtrihet gjatë kurrizit

kodrinor të Hekalit me gjatësi rreth 6km dhe lartësi 200-500m(maja e Klosit 523m),

kurse ajo relative 200-300m, e cila përfundon drejtpërdrejtë, në një rrëpirë tektonike


15

të shkallëzuar. Kjo rrëpirë, më gjatësi rreth 2 km përfundon në bregun e lugët të

meandrit të Vjosës në Klos, tek grykëderdhja e përroit të Poçemit në këtë lumë, pra

tek kontakti i terrigjenëve me gëlqerorët e Kremenarit.

Në kompleksin morfologjik të Mallakastrës, me tipare morfologjike të

papërsëritshme paraqitet relievi kodrinor i formuar në sipërfaqen gëlqerore të

antiklinalit të Kremenarit. Ky reliev shtrihet në një sipërfaqe rreth 50km2, pra të

përafërt me atë të strukturës gëlqerore ku ai është modeluar, midis Selitës,

Allkomenaj dhe Ninëshit. Ky reliev është modeluar nga rrjeti i degëve të përroit të

Povlës, në rrjedhë ne sipërme të tij, sidomos prej dy degëve kryesore, përroi i Ladogës

me drejtim VL, kurse ai Konjakut drejt perëndimit. Katër degët e përroit të Poçemit të

cilët rrjedhin në shkëmbinj terrigjen në sektorin e sipërm futen në antiklinalin

gëlqerorë të Kremenarit duke ndërprerë me katër gryka në trajtë kanioni rreth 4 km

gjatësi dhe thellësi 80-120m. Fillimisht këta përrenj rridhnin mbi sipërfaqen

erozionale neogjenike dhe thellonin shtretërit e tyre me dukurinë e

epigjenezës(mbivendosje) në molasat tortoniane. kurse gjatë pliocen kuaternarit

ngritjet tektonike ngritën antiklinalin gëlqerorë, ku ishte modeluar kjo sipërfaqe duke

detyruar rrjetin e përrenjve të vazhdonin thellimin e shtretërve të tyre edhe në

trashësinë e gëlqerorëve nëpërmjet dukurisë së anticedencës(paravendosje) deri në

nivelin e sotëm duke formuar katër gryka. Kjo dukuri morfologjike është fort e rrallë

në masën gëlqerore në zhvillim të karstogjenezës, kryesisht me rrugë nëntokësore

duke pasur edhe vlera të mëdha të dendësisë së copëtimit, dhe karakterin kompleks të

këtyre grykave.

Rrjeti ujor i këtyre përrenjve është formuar pothuajse tërësisht gjatë shpatit VP të

shpinës së njërës prej kreshtave monoklinale me tipare morfologjike karakteristike në

të gjithë relievin e Mallakastrës, e cila zgjatet afro 10 km midis Gjerbësit në VP dhe

Allkomenaj në JL. Lugu i përroit të Mirushës (dega e djathtë e Povlës), i cili është

modeluar gjatë sinklinalit molasik tortonian me të njëjtin emër përbën kufirin

morfotektonik midis pjesës VP dhe asaj JL të Mallakastrës. Gjatësia e këtij lugu është

rreth 7km deri në hyrje të grykës gëlqerore, një gjerësi rreth 1km, i cili veçon kurrizin

kodrinor kryesisht terrigjen të Hekalit, nga ai gëlqeror i Shëndëllisë nga lindja. Në

lindje të këtij lugu gati paralel midis tyre, shtrihet ai i përroit të Gurrëzës, i cili

pikënis nga rrëza e shpatit perëndimor të Shëndëllisë midis Kalenjës e Greshicës deri

tek hyrja në grykën gëlqerore të Kremenarit pra të njëjtë me atë të Mirushës.

Rrjeti ujor i degëve të përroit të Povlës është formuar dhe rrjedh pothuajse

tërësisht gjatë shpatit VP të shpinës së njërës prej kreshtave monoklinale me tipare

morfologjike karakteristike në të gjithë relievin e Mallakastrës. Kjo kreshtë e formuar

midis Selitës, Allkomenajt dhe Ninëshit është modeluar nga dy degët e përroit të

Povlës, ai i Ladogës me drejtim VL dhe ai i Konjakut nga lindja në perëndim.

Gjatësia e kësaj kreshte arrin afro 10km midis Gjerbësit dhe Allkomenaj. Shpati VL i

ballit të kësaj kreshte përfundon gjatë lugut të Lumarit, duke ruajtur një shtrirje

pothuajse vijëdrejtë dhe lartësi relative 150-200m, kurse kontrasti morfologjik i

theksuar në shpatin JP të shpinës së kësaj është përcaktuar nga asimetria strukturore, e

tillë me një raport 1:7, duke kushtëzuar njëkohësisht shtrirjen e të gjithë rrjetit të dy

përrenjve të lartpërmendur gjatë këtij shpati. deri tek hyrja e tyre në grykat gëlqerore.

Lugishtet e formuara nga këto rrjedhje ujore shtrihen midis disa kurrizeve

kodrinore me lartësi 300-700 m të cilët ulen nga lartësia në drejtim të perëndimit dhe

atij afromeridional. Në sektorin tek hyrja në grykën e Povlës, bashkimi i këtyre

përrenjve ka krijuar një zgjerim të shprehur gjatë kontaktit midis flisheve të oligocenit

dhe gëlqerorëve të antiklinalit të Kremenarit. Përmasat e këtij zgjerimi arrijnë deri në

5km2, lartësi 230-300m në të cilin spikat një asimetri litologjike e theksuar midis


16

rrëpirës gëlqerore në perëndim dhe shpatit flishor nga VL relativisht i butë. Rrëpira

gëlqerore me një gjatësi rreth 4km dhe lartësi relative 300-350m krijon një pamje të

papërsëritshme e cila arrin deri në pjerrësinë e një gremine. Kurse në shpatin lindor-

terrigjen të këtij zgjerimi spikat kontrast morfologjik midis pjesës kulmore me shpatet

e kurrizeve kodrinore të veçuara nga lugishta e Ninëshit, Gadurovës, dhe

Ladogës(Kapajt), ku shtrihen edhe fshatrat me të njëjtin emër, përfshi dhe

Allkomenaj. Në relievin e këtij shpati terrigjen veçohet menjëherë kontrasti

morfologjik midis kulmit relativisht të butë, dhe lugishteve kufizuese me shpate deri

në 30°-40°, lartësi relative 150-200m, të cilët kanë një shtrirje 4-5 km gjatësi. Pjesa

më e madhe e këtij shpati, pra ku shtrihet pellgu ujëmbledhës i përroit të Konjakut,

paraqitet shumë pak i gërryer, pavarësisht nga vlerat e mëdha të copëtimit të relievit,

3.5-5.2km/km2, falë pranisë së mbulesës bimore relativisht të pasur. Gjithë pjesa tjetër

e këtij shpati midis Kapajt e Greshicës, pra në sipërfaqen e pellgut ujëmbledhës të

përroit të Ladogës, relievi është dendësisht i gërryer nga zhvillimi i fuqishëm i

rrëshqitjeve, shembjeve dhe shpëlarjeve.

Gjithë këto dukuri morfologjike kanë çuar në krijimin e sipërfaqeve pothuajse të

zhveshura duke rrezikuar njëkohësisht mbathjen me materiale copëzore të tre

ujëmbledhësve të ndërtuar në Bejar, Ninësh, Gjerbës.

Tipare morfologjike karakteristike veçohet edhe kurrizi kodrinor midis Ninëshit,

Bejari dhe Çorrushit, i cili, është modeluar në sinklinalin molasik të Bejarit me

gjatësi, rreth 8km dhe lartësi 300-500m (maja e Gjatë 520m). Shpatet kufizuese të tij

janë tepër të copëtuar, kurse kulmi është relativisht i butë, gjatë të cilit shtrihen disa

lagje të fshatit Çorrush. Përbërja terrigjene dhe përbërja tektonike e tyre, ka krijuar

kushte të përshtatshme, për zhvillimin e dukurive shpatore, veçanërisht të shpëlarjes

prej rrjetit të përroskave dhe përrenjve. Këto rrjedhje ujore përfundojnë nga e djathta

e lumit të Vjosës duke u vendosur mbi nivelin e parë të tarracës së këtij lumi tek fusha

e Kutës.

Kurrizi kodrinor nga më të lartit dhe me tipare morfologjike më të spikatura në të

gjithë relievin e kësaj zone është ai i Shëndëllisë, i cili shtrihet pothuajse në pjesën

qendrore të Mallakastrës. Formimi i këtij kurrizi është bërë gjatë boshtit të antiklinalit

gëlqeror të oligocenit me të njëjtin emër, i cili ngrihet deri në 600-700m lartësi (maja

e Shëndëllisë, 716m), por mbizotërues janë ato me 200-600m. Rëndësia e këtij kurrizi

kodrinor qëndron në faktin se ai përbën njëkohësisht kufirin morfotektonik dhe

morfologjik të shprehur ndërmjet pjesës VP dhe asaj JL të kësaj zone me tipare

karakteristike të relievit te tyre. Dallohet nga kurrizet e tjera kodrinore nga një

përputhje e relievit me strukturën çka do të thotë se, drejtimi, përmasat dhe tiparet

morfologjike të Shëndëllisë përputhen gati plotësisht me ato të antiklinalit gëlqeror

me të njëjtin emër ku ajo është modeluar. Kjo strukturë ndërpritet tërthorazi nga tri

shkëputjet tektonike lokale, të cilat e kanë ndarë këtë kurriz kodrinor në tre blloqe, me

përmasa të ndryshme, midis të cilave më i madhi është ai me majën e Shëndëllisë.

Lartësimi në reliev i këtij kurrizi kodrinor, deri në pamjen mbizotëruese të sotme në të

gjithë Mallakastrën, siç është theksuar më lart i detyrohet amplitudës së ngritjeve me

vlerë më të madhe, se të gjitha strukturat e tjera të kësaj zone. Këto ngritje kanë nxitur

një erozion selektiv të fuqishëm të rrjedhjeve ujore, të cilat kanë gërryer flishin e

oligocenit gjatë krahëve të kësaj strukture gëlqerore. deri tek mbyllja periklinale e saj.

Rrëpirat gëlqerore gjatë shpateve kufizuese të këtij kurrizi përfaqësojnë rrëpira të

linjës së shkëputjes, të cilat janë formuar gjatë brezit të shkatërrimit tektonik me

flishet. Rrëza e këtyre rrëpirave përfundon në shkallën strukturore flishore gjatë

mbylljes periklinale të lartpërmendur, kurse lartësia relative e tyre rritet doradorës

drejt veriut, pra ku shtrihet pika kulmore e Shëndëllisë, duke arritur nga 200-250m


17

deri në 300-350m dhe pjerrësi 40°-60°. Shpati lindor në të gjithë gjatësinë e tij rreth

4km, përgjithësisht dallohet për një formë relativisht më të rregullt, pasi ai ruan

njëkohësisht tiparet morfologjike të një sipërfaqeje strukturore të krahut gëlqeror të

antiklinalit, kurse lartësia relative e tij, natyrisht rritet drejt veriut, njëkohësisht me

thellimin e shpatit të përroit të Shpellëzës ku ai përfundon.

Në ndryshim, prej tij shpati perëndimor spikat për ndryshime morfologjike të

dukshme, i cili veçohet për një reliev më të përthyer e mjaft të çrregullt, pasi flishet

janë shpëlarë nga rrjedhjet e sipërme të përroit të Povlës ku ato pikënisin. Rrëpira

gëlqerore e këtij shpati në sektorin verior tek fshati i Kalenjës arrin lartësinë relative

rreth 300m e cila është zhveshur nga erozioni selektiv nëpërmjet shpëlarjes së

fuqishme të flisheve.

Një pamje karakteristike krijon rrëpira gëlqerore e shpatit verior e cila përfundon

në lugun e Gjanicës, midis Aranitasit dhe Kalenjës rreth 1km gjatësi duke krijuar një

kontrast morfologjik të theksuar me shpatin flishor relativisht të butë e tepër të

degraduar nga e djathta e këtij lugu tek fshati Panahor. Me përmasa shumë më të

vogla paraqitet shpati jugor, i cili është formuar pranë mbylljes periklinale në flishet

midis Greshicës dhe Kapajt. Shpati këtu përfundon në një shkallë strukturore tepër të

degraduar, nga rrjedhjet e sipërme të përroit të Ladogës(dega e majtë e Povlës) në të

cilën ndërpritet kurrizi kodrinor i Shëndëllisë.

Përbërja tërësisht gëlqerore, shkatërrimi tektonik i dendur i tyre dhe kushtet e një

klime mesdhetare, duke shtuar njëherazi mungesën e mbulesës bimore drusore, kanë

nxitur zhvillimin e dukurive karakteristike kryesisht nëntokësore, prandaj këtu

mungojnë tërësisht rrjedhjet ujore sipërfaqësore. Në kulmin e Shëndëllisë është

formuar një dolinë karstike, gjatë qafës tektonike me të njëjtin emër, fundi i së cilës

është mbushur me argjilat e çgëlqerizimit.

Gjatë sektorit VL, forma kryesore e relievit është kreshta monoklinale, midis

Osmënzesës në JL dhe Mbjeshovës nga VP, e cila ka një gjatësi rreth 17km duke

paraqitur një reliev krejt të ndryshëm, prej atij malor VL. Kjo kreshtë ndërtohet

tërësisht nga shkëmbinj terrigjen (flishe dhe moalasa) tepër të shkatërruar nga

tektonika duke çuar në krijimin e brezave të shkatërrimit mjaft të gjerë.

Këta sektorë shkatërrimi përgjithësisht janë shfrytëzuar nga erozioni regresiv, i

rrjetit të dendur të përroit të Metohut, Lumarës dhe pjesërisht ai i Velabishtit

(Molisht). Me këtë rrjet ujor lidhen drejtpërdrejt vlerat e mëdha të dendësisë së

copëtimit të relievit (4-6km/km2) dhe ato mesatare(150-250m/km2) të thellësisë së

këtij copëtimi. Në sektorin e Osmënzezës shpati JL i kësaj kreshte është tepër i

degraduar nga rrëkela e baltave, duke krijuar vatra të shumta të erozionit, të cilat janë

krijuar dhe nga shkatërrimi i mbulesës drusore.

Shpati VP i shpinës së kësaj kreshte dallohet nga përmasat shumë më të mëdha,

dhe tipare morfologjike krejt të ndryshme, e cila është copëtuar dendësisht prej

degëve të djathta të përroit të Metohut, dhe Lumarës. Lugishtet e formuara nga këta

përrenj tërthor këtij shpati, deri tek lugu i Lumarës dhe ai i Metohut ku ato

përfundojnë kanë krijuar një sërë kurrizesh ujëndarëse dytësore.

Forma relativisht e butë e këtyre kurrizeve më lartësi 500-600m është shfrytëzuar

si truall banimi nga qendra rurale e Osmënzezës, Velçanit, Levanit deri në

Mbjeshovë, tek kreshta monoklinale VP e sipërpërmendur. Pothuajse në të gjithë

shtrirjen ky shpat është dendësisht i shpëlarë, ku janë krijuar vatra të shumta erozioni

sidomos në sektorin e fshatrave të Metohut dhe Mbjeshovës, të cilat i detyrohen edhe

prerjes së pakontrolluar të mbulesës drusore kryesisht asaj të dushkut në këtë sektor.

Përparimi i erozionit regresiv të këtyre përrenjve ka arritur deri tek kulmi i kësaj

kreshte, duke ngushtuar relievin e butë të këtij kulmi i formuar mbi një fragment të


18

sipërfaqes erozionale neogjenike të sipërpërmendur,mbi të cilën shtrihen lagjet Malaj,

Mustafaj dhe Velçan. Në skajin verior të kësaj kreshte, midis Sinjës dhe Mbjeshovës,

erozioni regresiv i përrenjve ka arritur deri tek brezi i shkatërrimit tektonik, midis

flisheve dhe gëlqerorëve të antiklinalit të Shpiragut (1197m).

Gjatë këtij brezi shkatërrimi erozioni regresiv dhe njëherazi selektiv i përroit të

Metohut ka formuar një lugishte të linjës së shkëputjes. Shpati majtë i kësaj

lugishteje, në tërësi krijon një kontrast morfologjik të dukshëm me atë nga e djathta e

saj, veçanërisht midis fshatrave Cfir, Ngjeqar, Riban, në të cilin ruhet më qartë

fragmenti i sipërfaqes erozionale neogjenike(parartortoniane). Shpati JP i kreshtës

monoklinale në këtë sektor ndërpritet prej dy lugishteve kryesore. ajo e përroit të

Metohut dhe e atij të Lumarës, të cilët dallohen midis tyre nga përmasat dhe tiparet

morfologjike, pavarësisht nga origjina tektonike e njëjtë e tyre. Gjerësia shumëherë

më e madhe e lugishtes së Metohut, e cila merr tiparet morfologjike të një pellgu,

midis fshatit me të njëjtin emër dhe Aranitas, i detyrohet ndërprerjes së shkëputjes

tektonike gjatësore në VL me atë tërthore gjatë grykës së Gjanicës nga JP; kurse

asimetria strukturore e theksuar e shpateve zgjeruese të këtij zgjerimi i cili është

njëkohësisht dhe i konfluencës midis këtyre përrenjve, lidhet drejtpërdrejtë me

amplitudën më të madhe të ngritjeve tektonike (200-300m) të strukturave në VL tek

relievi malor. Në këtë dukuri tektodinamike shpjegohet gjithashtu shtrirja më e madhe

e rrjetit të përrenjve nga e majta e këtij zgjerimi, të cilët formojnë rrjedhën e sipërme

të trungut kryesor, përroin e Gjanicës deri tek fshati Aranitas.

Natyrisht midis këtyre lugishteve veçohet ajo e Lumarës, e cila ruan formën e

germës “V” pothuajse në të gjithë gjatësinë e saj dhe një shtrirje gati vijëdrejtë midis

Selitës dhe vendbashkimit me atë të Metohut. Ky tipar morfologjik karakteristik i

detyrohet faktit se krahas origjinës tektonike ai ruan njëkohësisht tipin subsekuent

duke ndikuar drejtpërdrejtë edhe në asimetrinë strukturore të theksuar të shpateve. Në

sektorin më të sipërm të kësaj lugishteje pra gjatë rrëzës së shpatit jugor të kodrës së

Dervenit (721m) është ndërtuar edhe një ujëmbledhës me të njëjtin emër i cili siguron

ujitjen e tokave për disa fshatra të Mallakastrës.

Nga e majta e lugishtes së Lumarës shtrihet një kreshtë tjetër monoklinale pra ajo

midis Selitës dhe vendbashkimit të përroit me të njëjtin emër dhe atij të Metohut, e

cila karakterizohet nga nja asimetri strukturore e shpateve relativisht më pak e

shprehur se ajo e trajtuar më lart. Shpati VL i ballit të kësaj kreshte përfundon gjatë

lugishtes së Lumarës, me gjerësi më të vogël, por me pjerrësi më të madhe, duke

ruajtur një shtrirje pothuajse vijëdrejtë dhe pak të copëtuar, i cili pasqyron origjinën

tektonike të tij, kurse shpati JP i shpinës së kësaj kreshte dallohet për kontrast

morfologjik të shprehur ndaj atij VL, i cili përfundon në lugishtëen e linjës së

shkëputjes të përroit të Shpellëzës dhe atij të Ladogës, duke spikatur për një gjerësi

më të madhe e pjerrësi të vogël. Kushtet e një relievi relativisht të butë të këtij shpati

janë përdorur si truall banimi ku shtrihen fshatrat Aranitas, dhe Gjerbës. Tokat

bujqësore në këto fshatra rrezikohen nga rrejti i dendur i përrenjve, të cilët kanë

arritur me erozion regresiv deri tek kulmi i kësaj kreshte sidomos në sektorin VP dhe

në lindje të Aranitasit. Këto lugishte përfundojnë tek zgjerimi i

konfluencës(bashkimit) dhe njëherazi tektonik i sipërpërmendur në të cilin fillon lugu

i Gjanicës. Pra në sektorit e ngushtimit të menjëhershëm të këtij lugu midis Panahorit

dhe Kalenjës. Gjithë pjesa VP e kësaj zone, duke përfshirë edhe atë VL deri në

Osmënzezë të trajtuar më lart, përshkohet nga përroi i Gjanicës dhe lugu i formuar

prej tij.

Rrjeti ujor i këtij përroi është më i madhi i Mallakastrës ku trungu kryesor nga

ujëndarësi më Luftinjën nga JL deri në ultësirë ka një gjatësi rreth 28 km dhe një


19

rrjetë të dendur degëzimesh. Ky rrjet ka luajtur rolin kryesor në evolucionin

morfologjik të relievit kodrinor të Mallakastrës, pasi erozioni regresiv i tij ka arritur

deri tek pjesët kulmore të tij. Një përparim i tillë i këtyre degëzimeve lidhet

drejtpërdrejtë me nivelin bazë të erozionit të Gjanicës(90-110m) i cili është më i ultë

se ai i rrjetit JP dhe JL gjate lumit Vjosë.

Lugu i formuar nga Gjanica fillon në lugishten e Lumarës, me drejtim VP, kurse

pas bashkimit me degën e djathtë të përroit të Metohut, dhe formimin e zgjerimit të

konfluencës në Aranitas, lugu ruan një drejtim afro perëndimor deri në Ballsh, duke

marr tiparet e një gryke tërthore,kurse gjithë pjesa tjetër e këtij lugu deri në Patos

Fshat, ruan përsëri shtrirjen VP duke pasqyruar një origjinë komplekse të tij, pra me

mbivendosje në sipërfaqen erozionale dhe paravendosje(antecedence) me ngritjet

tektonike te reja të strukturave të ndërprera nga përroi i Gjanicës. Krahas origjinës

tektonike, lugu ruan njëkohësisht tiparet morfologjike subsekuente në të dyja anët e

grykës tërthore të Aranitasit, të cilat kanë përcaktuar gjithashtu një asimetri

strukturore të shprehur të shpateve.

Në këtë dukuri morfologjike të shpateve ka ndikuar njëkohësisht përbërja

litologjike e ndryshme veçanërisht prania e antiklinalit gëlqeror të Shëndëllisë nga e

majta e grykës tërthore. Në dalje pas kësaj gryke(Kalenja) deri në Kasnicë, lugu ruan

gjithashtu tiparet morfologjike sinklinale, si rrjedhojë e formimit pothuajse gjatë

boshtit të sinklinalit të Ballshit. Karakteri strukturor i këtij lugu, pra lidhja e tij e

ngushtë me tektonikën rrudhosëse, atë shkëputëse dhe litologjinë duke i shtuar

njëkohësisht edhe kushtet tektodinamike janë një dukuri e rrallë, për një formë relievi

në këto përmasa.

Në pjesën JL zonës së Mallakastrës, relievi kodrinor paraqitet relativisht i

lartë(150-200m) në të cilin kurrizet dhe lugjet ndërmjet tyre kanë një drejtim VP-JL,

duke filluar nga Memaliaj(maja e Zhabokikës, 675m) tek ajo e Osmënzesës(814m).

Gjatësia e këtij kurrizi kodrinor arrin rreth 14km dhe lartësi 600-800m(maja e

Osmënzesës 814m), kurse ajo më e larta është maja e Mullezës(993m)në ranorët e

neogjenit.

Kufirin morfologjik e morfotektonik në VL e përbën lugu i linjës së shkëputjes të

përroit të Luftinjës, e cila ruan njëherazi tiparet morfologjike sinklinale, kurse nga JP

me atë të Fushë-Krahësit deri sa përfundon në luginën e Vjosës midis grykëderdhjes

së përrenjve me të njëjtin emër. Përbërja tërësisht terrigjene e këtij kurrizi kodrinor

shprehet drejtpërdrejtë në një reliev dendësisht të copëtuar me vlera 3.4-4.7km/km2,

veçanërisht gjatë shpatit JP të shpinës së kësaj kreshte.

Në sektorin JL midis Vasjarit dhe Zhabokikës së sipërme kurrizi merr trajtë

bllokore në të cilën formohen disa shkallë strukturore me lartësi të ndryshme, duke u

karakterizuar gjithashtu nga një drejtim copëzimi rrëzor. Në relievin e këtij blloku

kodrinor shtrihen edhe disa kreshta monoklinale në përmasa relativisht të vogla, të

cilat kufizohen nga gryka tërthore midis të cilave veçohet ajo midis grykës së përroit

të Xhaxhajt dhe atij jugor në lulishten e Zagonit në të cilën lidhet shtrirja e përrenjve

gati tërësisht gjatë shpatit nga e djathta e kësaj të fundit. Me tiparet morfologjike

veçohet kulmi i kësaj kreshte në të cilën ruhet një fragment i peneplenës neogjenike

ku shtrihen fshatrat Koshtani, Toçi e Zhabokikë e sipërme.

Midis këtij kurrizi kodrinor dhe atij Ninësh Çorrush në VP shtrihet lugishta e

përroit të Fushë Krahësit, e cila është modeluar pothuajse gjatë boshtit të një

antiklinali me të njëjtin emër, i cili ndërtohet në pjesën dërrmuese nga flishet e

paleogjenit. Gjatësia e kësaj lugishte është rreth 11km kurse gjerësia e saj arrin 0.8-

1.2 km në pjesën më të madhe të kësaj gjatësie(rreth 7km) duke u renditur menjëherë

pas asaj të Gjanicës, në sektorin e Ballshit. Një gjerësi në këto përmasa lidhet jo


20

vetëm më përbërjen terrigjene por edhe me faktin se përroi i Fushë-Krahësit,

përgjithësisht ndjek një shkëputje tektonike.

Në pjesën JL të zonës së Mallakastrës shtrihet lugu i Luftinjës, i cili është më i

madhi i këtij territori dhe i dyti pas atij të Gjanicës, me gjatësi rreth 18km dhe gjerësi

300-400 m në pjesën më të madhe të gjatësisë së tij(afro12km). Formimi i këtij lugu

është bërë nga përroi me të njëjtin emër, pothuajse gjatë boshtit molasik tortonian i

cili shoqërohet më një shkëputje tektonike gjatë krahut VL të tij. Në këto kushte

morfotektonike ky lug ka origjinë të linjës së shkëputjes, i cili ruan njëkohësisht

tiparet morfologjike sinklinale, veçanërisht në tiparet morfologjike.

Me origjinën strukturore të këtij lugu lidhet drejtpërdrejtë edhe asimetria

strukturore e shpateve, veçanërisht, pas bashkimit të lugishtes së përroit të Levanit

me atë të Rabijes në fshatin Gllavë e Vogël, pra aty ku fillon edhe zgjerimi i

tij(Izvor). Në këtë dukuri morfologjike të shpateve të këtij lugu ka luajtur një rol

përcaktues amplituda më e madhe e ngritjeve tektonike e strukturës kryesisht

gëlqerore, të antiklinalit Shëndëlli Gllavë. Pikërisht, me këtë dukuri tektodinamike

shpjegohet zhvendosja e rrjedhjes së përroit të Luftinjës nga e majta e tij duke çuar

në zgjerimin e shtratit, kryesisht gjatë krahut VL të sinklinalit me të njëjtin emër.

Zgjerimi deri në përmasat e sipërpërmendura të këtij lugu, i cili zgjatet në kufirin

morfotektonik e morfologjik të kalimit nga reliev malor në VL tek ai kodrinor nga JP

ka krijuar kushte të përshtatshme për formimin e tarracave lumore.

Këto forma të veprimtarisë ujore kanë krijuar njëkohësisht kushte për formimin e

sipërfaqes së tokës bujqësore me të cilën lidhet ngushtë prania e disa qendrave të

vendbanimit rural si Izvor, Luftinja,Martallozi, e Çërrila. Ky lug përbën njëkohësisht

nën-njësinë morfologjike të fundit në zonën e Mallakastrës dhe fillimin e vargut

malor VL Shëndëlli-Golik të Krahinës Malore Jugore.

Trajtimi i relievit të kësaj zone në tërë kompleksitetin e paraqitjes së tij për bën

një rëndësi të veçantë për të gjithë elementët natyror fiziko-gjeografik të saj, të cilët

do të trajtohen në çështjet vijuese.

1.5. Veçoritë klimatike

Në rajonizimin klimatik të vendit tonë7zona e Mallakastrës përfshihet te nënzona

mesdhetare kodrinore JL, e cila lidhet me pozitën gjeografike të saj. Kjo zonë

karakterizohet nga një hapje e gjerë në drejtim të detit Adriatik, me ndërmjetësinë e

relievit të fushës së Myzeqesë së Fierit dhe asaj të Vlorës në VP, duke i shtuar

njëkohësisht luginën e rrjedhjes së poshtme të Vjosës deri në Memaliaj gjatë kufirit JP

të saj.

Prania e një relievi kodrinor me lartësi në pjesën më të madhe 200-400m nuk

përbën ndonjë pengesë për depërtimin e masave ajrore detare, kurse shtrirja e një

relievi malor nga VL krijon një pengesë për ardhjen e masave ajrore kontinentale.

Këto kushte të përshtatshme të pozitës gjeografike të Mallakastrës shprehen tek

ndryshimi i vogël i ecurisë së elementëve klimatik të kësaj zone, sidomos me

Ultësirën Bregdetare.

Në radhë të parë spikat menjëherë sasia e orëve me diell duke gjykuar nga

vendmatja më e afërt e Fierit bë skajin VP të zonës ka 2841 ditë diell në vit8.Natyrisht

numri i më i madhe i orëve me diell takohet në korrik, të cilët lidhen me faktin se

Korriku dhe Gushti kanë numrin më të lartë të ditëve të kthjellta pra, me mot

7 Grup Autorësh, “Atlas Klimatiki Shqipërisë” Tiranë 1988. 8 Grup Autorësh, “Atlas Klimatiki Shqipërisë” Tiranë 1988.


21

anticiklonik të qëndrueshëm, kurse dhjetori ka numrin më të ulët me 120 orë

diellëzim. Me rëndësi praktike paraqitet numri i orëve me diellëzim dhe atyre të

vranëta ku periudha maj-shtator, nuk takohet asnjë ditë pa diellëzim.

Figurë Nr.1.8, Harta e nënzonave klimatike në rrethin Mallakastër


Me shpërndarjen stinore të diellëzimit vërehet se Mallakastra numrin më të madh

të ditëve me diell e ka gjatë verës, kurse më i vogël natyrisht i përket dimrit. Një

9 Troendle,C.A.,Project Manager Management Assistance Corporation of America (MACA)

MATCOM Corporation “Albanian watershed Assessment”Alina Sh.p.k. Tirana Albania.


22

element tjetër klimatik i rëndësishëm është edhe era me drejtimin dhe shpejtësinë e

saj.

Duke gjykuar nga të dhënat e vendmatjes së Kuçovës, në Mallakastër vërehet se

drejtimi mbizotërues janë erërat JL, pastajme ndryshime të shprehura vijnë ato VP, të

cilat lidhen kryesisht me shtrirjen JL të luginave të Drinosit dhe Shushicës,

veçanërisht e të parës me hapje në JL të kësaj zone.

Me rastisje shumë të vogla ndaj këtyre dy drejtimeve paraqiten erërat perëndimore

dhe lindore, të cilat ndjehen në vjeshtë dhe në verë. Shpejtësia e erës në përgjithësi

përputhet me drejtimin mbizotërues, pra vlerat më të mëdha në këtë zonë JL janë me

një shpejtësi mesatare vjetore 3.4m/sek, kurse ato më të vogla me 1.8m/sek i përkasin

drejtimin lindor. Për vlerat e mëdha të shpejtësisë vjetore të erës dallohet edhe

drejtimi jugor me atë perëndimor të cilat arrijnë deri në 3m/sek. Erërat me shpejtësi të

madhe këtu takohen gjatë periudhës së ftohtë të vitit, si rrjedhojë e hapjes së gjerë të

kësaj zone drejt Ultësirës Bregdetare, e cila dallohet për shpejtësi të tilla të erës.

Në Mallakastër janë gjithashtu të pranishme erërat periodike dheato lokale midis

të cilave më kryesore janë puhitë detare Murlani, Shiroku dhe Juga. Gjatë verës

karakteristika e qarkullimit brizor në Ultësirën Bregdetare, ndjehet njëkohësisht në

pjesën më të madhe të Mallakastrës, duke sjellë freski dhe lagështi, në këtë zonë,

kurse drejtimi mbizotërues i erës gjatë puhisë është VP.

Murlani fryn gjithashtu gjatë gjysmës së ftohtë të vitit, e cila njihet si Elbasansja,

që është e ftohtë dhe e thatë duke sjellë dëme të konsiderueshme. Krahas murlanit

anticiklonik takohet edhe Murlani i Zi ose ai ciklonik.

Një erë tjetër e pranishme në këtë zonë është Shiroku, i cili fryn nga jugu dhe JL,

dhe në disa raste ka karakter stuhie dhe sjell mot të thatë e të kthjellët (Shiroku

anticiklonik) dhe ai ciklonik me lagështirë të pasur, sjell mot të vranët dhe reshje me

stuhi. Kjo erë ndjehet më shumë gjatë fundit të dimrit dhe të vjeshtës, ndërsa në stinët

e tjera fryn më rrallë.

Kjo zonë dallohet gjithashtu për një erë tjetër karakteristike e tillë si Juga, e cila

vjen nga Ultësira Bregdetare, ku ajo është mbizotëruese. Në varësi të stinëve kur ajo

fryn, Juga, gjithashtu si erërat e tjera periodike të sipërpërmendura paraqitet e lagësht

gjatë dimrit e vjeshtës, kurse nga fundi i pranverës dhe gjatë verës e thatë, por në të dy

rastet ajo është e nxehtë duke sjellë dëme në kulturat bujqësore dhe drufrutorët.

Një nga elementët klimatik, nga më të rëndësishmit janë temperaturat e ajrit të

cilat në këtë zonë, si kudo në Shqipëri kanë një regjim tipik mesdhetar. Njohja e

veçorive kryesore të regjimit termik të kësaj zone, natyrisht arrihet nëpërmjet vlerave

mesatare vjetore në sektorë të ndryshëm të Mallakastrës.

Nga të dhënat e vendmatjes së Ballshit, Roskovecit në VP, dhe Memaliaj në JL të

kësaj zone, vërehet se shpërndarja territoriale e vlerave të temperaturave

karakterizohen prej ndryshimeve të papërfillshme. Kështu, vlera mesatare vjetore e

temperaturës arrin 15°C në Ballsh, 15.5°C në Roskovec dhe 15.1°C në

Memaliaj(Tepelenë), kurse ajo e muajit më të ftohtë të vitit janari arrin përkatësisht në

7°C, 7.3°C dhe 6.3°C.10Ndryshime të tilla pak të përfillshme kanë gjithashtu vlerat

mesatare të muajit më të ngrohta të korrikut dhe gushtit, të cilët kanë pothuajse të

njëjtat vlera, pra përkatësisht 23.4°C, 24°C dhe 24.1°C11.

Një shpërndarje thuajse e barabartë e vlerave të temperaturave gjatë kësaj zone siç

do të vërehet edhe për sasinë e reshjeve dëshmojnë se ndikimi i masave ajrore detare

nga Adriatiku këtu për pjesën VP arrijnë drejtpërdrejtë nga Ultësira Bregdetare ku ajo

10 Grup Autorësh, “Atlas Klimatik i Shqipërisë” Tiranë 1988. 11 Grup Autorësh, “Atlas Klimatik i Shqipërisë” Tiranë 1988.


23

përfundon, kurse, gjatë pjesës JL, përkundrazi ky ndikim depërton në drejtim të

luginës së poshtme të Vjosës, e cila përbën njëkohësisht kufirin JL të Mallakastrës.12

Muaji më i ftohtë është janari me temperature, që shkon 7°C – 8°C; ndërsa

korriku e gushti janë më të ngrohtë me temperature mesatare 23°C – 24°C.13

Një rëndësi për ekonominë bujqësore paraqesin gjithashtu vlerat mesatare të

temperaturës gjatë periudhës së ngrohtë të vitit, e cila në këtë zonë arrin 16-20°C, më

kohëzgjatje nga prilli në shtator. Një tregues i rëndësishëm është njëkohësisht fakti se

në këtë zonë vlerat e temperaturave mesatare ditore, ≥5°C nuk ka asnjë ditë, kurse

vlerat ≥10°C zgjasin nga 21 marsi deri në 21 nëntor, të cilat mundësojnë rritjen e të

gjitha kulturave bujqësore dhe drurëve frutorë. Në treguesit e rëndësishëm të vlerave

të temperaturave në këtë zonë janë gjithashtu mesatarja vjetore e maksimumeve ditorë

deri në 18°C kurse ajo e minimumeve ditorë deri në 8°C. Lidhur me vlerat e

maksimumit absolut të temperaturave në Mallakastër theksojmë se ato kanë arritur

41.2°C në Ballsh(14.08.1957), 42.8°C në Roskovec, 41.0°C në Memaliaj; kurse ajo

minimale përkatësisht -10°C (15.01.1968), -10.4°C dhe -10.5°C, pra me ndryshime

thuajse të papërfillshme.14

Krahas temperaturave një element tjetër klimatik po kaq i rëndësishëm janë edhe

reshjet atmosferike, të cilat kanë një regjim tipik mesdhetar, mjaft të përafërt me atë

temperaturave. Mallakastra si pjesë e Ultësirës Bregdetare dallohet për një sasi

reshjesh më të pakët se ajo mesatare vjetore e të gjithë vendit, kurse shpërndarja e

tyre në këtë zonë paraqitet me ndryshime pak të shprehura,pra ashtu si për

temperaturat. Në përgjithësi tiparet kryesore të regjimit të rënies së reshjeve në këtë

zonë shprehen drejtpërdrejtë në vlerat mesatare vjetore të rënies së tyre. Hapja e gjerë

drejt VP dhe JP e Mallakastrës relievi kodrinor relativisht butë dhe pa kontraste,

morfologjike, përmasat e shtrirjes së saj relativisht të vogla kanë përcaktuar një

shpërndarje territoriale të reshjeve pothuajse të rregullt në të gjithë sipërfaqen e

zonës. Një shpërndarje e tillë e reshjeve këtu lidhet ngushtë me faktin se elementët

morfologjik të rëndësishëm klimatik të relievit me rëndësi në këtë dukuri

pluviometrike të tillë si lartësia, thellësia me drejtimin e copëtimit të relievit krahas

kundrejtimit të shpateve kanë një rol pak të përfillshëm.

Vendmatjet që janë shfrytëzuar për marrjen e të dhënave janë të njëjtë me ato të

temperaturave por është shtuar edhe Dorëza në skajin JP të Mallakastrës ku bie

njëherazi sasia më e madhe reshjeve. Kjo zonë merr mesatarisht çdo vit 900-1100mm

reshje të cilat kanë një shtrirje territoriale të tillë: Ballshi 1077mm, Roskoveci

895mm, Dorëza 1962mm, dhe Memaliaj 1385mm.15Ndryshimet e dukshme të sasisë

së reshjeve të dy vendndodhjeve të fundit, të cilat shtrihen gjatë luginës së poshtme të

lumit Vjosë, i detyrohen relievit malor të pllajës së Kurveleshit, veçanërisht bllokut

malor Gribë-Trushnicë. Natyrisht pjesa më ë madhe e tyre është përqendruar gjatë

periudhës së ftohtë dhe të lagët të vitit(tetor-mars), në të cilën bien 700-800mm, kurse

në atë të nxehtë dhe të thatë( prill-shtator) kjo sasi arrin 300-350mm. 16

Në shpërndarjen stinore të reshjeve , dimri është më i lagëti gjatë të cilit bien 36%

e shumës vjetore, pastaj renditet vjeshta me ndryshime të dukshme ndaj dimrit

(30%), veçanërisht pranvera deri në 20%, kurse vera 14%. Sasia mujore më e madhe e

reshjeve në Mallakastër ashtu si në të gjithë vendin tonë është në muajin nëntor, gjatë

të cilit këtu bien 16% e shumës vjetore kurse numri mesatar i ditëve me reshje

12 Grup Autorësh, “Atlas Klimatik i Shqipërisë” Tiranë 1988. 13 Kolektiv autorësh “Klima e Shqipërisë”, HIDMET Tiranë, 1975. 14 Grup Autorësh, “Atlas Klimatik i Shqipërisë” Tiranë 1988. 15 Grup Autorësh, “Atlas Klimatik i Shqipërisë” Tiranë 1988. 16 Grup Autorësh, “Atlas Klimatik i Shqipërisë” Tiranë 1988.


24

≥10mm arrin në 25-40 ditë në vit, i cili është shumë më i vogël se i atyre me vlerë

≥0.1m(110-120 ditë në vit). Në regjimin e rënies së reshjeve në Mallakastër merr

rëndësi të veçantë edhe karakteri i kësaj rënieje i cili shprehet mjaft mirë tek vlerat e

maksimumit absolut 24 orësh. Rënia në trajtë rrebeshi e tyre vërehet në vlerën e këtij

maksimumi të arritur në Ballsh me 175mm(23.05.1957), Dorëzë 138(15.11.1962) dhe

Tepelenë 123mm(07.11.1978)17.

Nisur nga shtrirja gjeografike dhenë veçanti lartësia e relievit të kësaj zone kanë

përcaktuar si dukuri të rrallë reshjet e borës të cilat lidhen me kushtet e

jashtëzakonshme të motit. Një tregues i rëndësishëm i një gjendje të tillë të reshjeve të

borës në Mallakastër, është fakti se në këtë zonë nuk ekziston asnjë ditë në vit me

mesatare ≥5°C.

Veçoritë klimatike të trajtuara më lart për këtë zonë janë mjaft të përshtatshme

për kultivimin e të gjitha kulturave bujqësore, drurëve frutorë, ullishte vreshtat, duke e

renditur Mallakastrën me potencial natyror nga më të pasurit e vendit tonë, sidomos

në pjesën JP dhe VP të saj.

1.6. Hidrografia

Faktorët gjeologjikë të sipërpërmendur veçanërisht ndërtimi në pjesën më të

madhe nga shkëmbinj terrigjen(flishe dhe molasa)rreth 82% e sipërfaqes pothuajse të

papërshkueshme reliev kodrinor relativisht i butë, 200-400m lartësi, dhe një mbulesë

bimore natyrore e rrallë natyrore të rrallë nuk krijojnë kushte për rrjete të pasur e me

rrjedhje të përhershme.

Natyrisht me rëndësi të veçantë në krijimin dhe ushqimin e rrjetit ujor të

Mallakastrës i përket specifikave të kushteve klimatike, në veçanti reshjeve të shiut të

cilat këtu janë relativisht të pasura. Në këto kushte rrjeti ujor i kësaj zone përfaqësohet

tërësisht nga përrenj, shumica e të cilëve nuk kanë rrjedhje të përhershme, pasi nuk

gjendet burime nëntokësore të fuqishme për të ushqyer me ujë gjatë vitit. Theksohet

se dy burime të fuqishme ato të Kalivaçit(Dorëzës) dhe Poçemit siç do të trajtohen më

poshtë përfundojnë drejtpërdrejtë në lumin Vjosë.

Përbërja terrigjene e kësaj zone krijon kushte për grumbullimin e përqendrimit të

rrjedhjeve ujore pothuajse tërësisht në rrugë sipërfaqësore, prandaj është formuar një

rrjet i dendur përroskash dhe përrenjsh. Ky rrjet largon me shpejtësi ujërat e krijuara

nga rënia e reshjeve në sipërfaqen e kësaj zone, pasi ata kanë edhe pjerrësi të madhe

të shtretërve ku ato rrjedhin(13-16‰). Pjesa më e madhe e kësaj zone përfshihet në

pellgun ujëmbledhës të Gjanicës, pastaj vjen ai i Luftinjës, Fushë Krahësit, dhe i

Povlës me regjim tipik pluvial, pra në varësi të drejtpërdrejtë nga reshjet e shiut.

Përroi i Gjanicës

Rrjedhja e Gjanicës përshkon pothuajse në qendër të pjesës VP dhe VL të zonës

së Mallakastrës, duke pasur sipërfaqen më të madhe të pellgut ujëmbledhës të

ndërtuar në pjesën dërrmuese nga shkëmbinjtë terrigjen. Relievi kodrinor i këtij

pellgu është më i larti i kësaj zone, pasi ai përfshin njëkohësisht shpatin JP të

vargmalit Plashnik –Shpirag nga VL në lartësi 900-1100m, Gjatësia e këtij përroi

është 39km nga rrëza e shpatit VP të majës së Mullezës(1993m) deri në Plyk ku

përfundon në fushën e Myzeqesë kurse pjerrësia e shtratit është 13‰(13m/km).

17 Grup Autorësh, “Atlas Klimatik i Shqipërisë” Tiranë 1988.


25

Figurë Nr.1.9, Harta e hidrografisë së rrethit Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit Albanian Watershed Assessment18&

“Hidrologji e Shqipërisë”1984

Rrjedha e sipërme deri në Aranitas, në të cilën rrjedh përroi Lumarës ka një

drejtim tipik JL-VP, kurse pas bashkimit me përroin e Metohut (dega e djathtë) tek

18 Troendle,C. A., Project Manager Management Assistance Corporation of America (MACA)



26

zgjerimi i konfluencës së Aranitasit, përroi i Gjanicës kthehet menjëherë drejt

perëndimi (deri në Ballsh) dhe VP.

Pjesa dërrmuese e degëve për shkaqe strukturore shtrihet nga e djathta e Gjanicës,

midis të cilëve veçohet përroi i Metohut dhe i Lofkëndit. Sasia e reshjeve të rëna në

pellgun ujëmbledhës arrin 900-1100mm, të cilat grumbullohen dhe rrjedhin në pjesën

dërrmuese në rrugë sipërfaqësore falë përbërjes terrigjene të relievit të këtij pellgu.

Një dukuri e tillë hidrografike shprehet gjithashtu, mjaft mirë tek moduli i rrjedhjes së

përroit të Gjanicës me vlerë 9.2ll/sek/km219, i cili është mbi tre herë më i vogël se ai i

Luftinjës, pavarësisht nga përmasat më të vogla të pellgut ujëmbledhës të tij.

Pothuajse e njëjta dukuri vërehet edhe për koeficientin e rrjedhjes me vlerë më të

madhe se tek përroi i Gjanicës,e cila dëshmon për një ushqim ujor nëntokësor më të

madh tek rrjedha e Luftinjës.

Regjimi vjetor i rrjedhjes së Gjanicës lidhet drejtpërdrejtë më klimën, veçanërisht

me regjimin vjetor, stinor e ditor të reshjeve të shiut, pasi ato të borës janë dukuri

tepër e rrallë për këtë zonë. Rrjedha e përroit të Gjanicës ka një prurje mesatare

vjetore me vlerë 2m3/sek, e cila është dy herë më e vogël nga ai i Luftinjës, falë një

ushqimi nëntokësor më të fuqishëm. Prurjet më të mëdha të Gjanicës, arrijnë disa

dhjetëra m3/sek gjatë muajit nëntor dhe dhjetor, të cilat i detyrohen maksimumit

pluviometrik në pellgun ujëmbledhës të tij.

Gjatë periudhës së plotave Gjanica shkakton përmbytje në rrjedhjen e poshtme të

saj, veçanërisht nga Plyku deri në qytetin e Fierit, i cili vazhdon të pësojë dëme të

konsiderueshme nga këto përmbytje. Këto dukuri nxiten fuqimisht nga pjerrësia

relativisht e mashe shpateve, përbërja terrigjene dhe karakteri në formë rrebeshi i

rënies së reshjeve.

Të gjitha këta faktorë dhe kushte kanë përcaktuar një forcë gërryese të fuqishme

nga rrjeti ujor i Gjanicës, prandaj ato transportojnë sasi të mëdha materialesh

copëzore të cilat shprehen edhe me vlerat e mëdha të prurjes së ngurtë të tyre. Dëmet

e shkaktuara nga kjo veprimtari ujore, krahas përmbytjeve shprehen në gërryerjen e

tokës bujqësore dhe krijimin e sipërfaqeve të zhveshura me vatra të shumta erozioni,

për të cilat është e mirënjohur kjo zonë. Rrjedha më e paktë i përket gjysmës së

nxehtë e të thatë të vitit, veçanërisht gjatë stinës së verës deri në fillimin e shirave të

vjeshtës.

Përroi i Luftinjës

Përroi Luftinjës pavarësisht nga përmasat e pellgut të tij ujëmbledhës më të vogël,

përgjithësisht dallohet për një regjim rrjedhjeje ujore më të pasur. Ujëndarësi midis

tyre është maja e Mullezës, pra pikënis nga rrëza e shpatit JL të kësaj maje me një

drejtim rrjedhjeje VP-JL . Ky drejtim është krejtësisht i kundërt prej atij të Gjanicës, i

cili grumbullon ujërat e pjesës VL të Mallakastrës, deri tek kurrizi kodrinor ujëndarës

me përroin e fushë Krahësit në JP. Luftinja është dega e djathtë dhe njëherazi më e

rëndësishme e lumit Vjosë në këtë krah të rrjedhjes së poshtme të saj, i cili e ka

grykëderdhjen pikërisht në Memaliaj ku përfundon në një kon depozitimi të fuqishëm.

Gjatësia e këtij përroi është 18km, një pjerrësi shtrati 23% (23 m/km) i cili

formohet menjëherë pas bashkimi me degën e majtë përroin e Rabies, tek fshati me të

njëjtin emër. Dega e vetme e rëndësishme përroit të Luftinjës është Arrëza, i cila

shtrihet midis kurrizit malor të Shëndëllisë dhe Trebeshinës, gjatë sinklinalit flishor të

Mezhgoranit, duke përfunduar në këtë përrua tek fshati Martalloz.

19 Kolektiv autorësh, Instituti Hidrometeorologjik, “Hidrologjia e Shqipërisë”,1984, fq. 303.


27

Rrjedha e përroit të Luftinjës për shkaqe strukturore të lartpërmendura ka një

shtrirje pothuajse vijëdrejtë deri në Çërrilë ku bën një kthesë në trajtë gjysmëharku,

me drejtim nga JL në atë JP, gjithashtu për të njëjtat shkaqe. Shtrirja e strukturës

gëlqerorë Shëndëlli Gllavë, nga e majta e këtij përroi, gjatë kontaktit tektonik me

terrigjenët ka krijuar kushte për daljen e burimeve gjatë këtij kontakti, të cilët lidhen

me zhvillimin e karstit në gëlqerorë.

Sasia e reshjeve të rëna në pellgun ujëmbledhës të Luftinjës arrin 1100-1300mm,

pra afro 100-200mm më tepër se tek Gjanica,duke ndikuar për një rrjedhje më të

pasur ndaj këtij të fundit. Shtrirja e konsiderueshme e gëlqerorëve në pellgun

ujëmbledhës të përroit kanë përcaktuar njëkohësisht një koeficient dhe modul rrjedhje

më të pasur se tek Gjanica. Vlera e modulit të rrjedhjes arrijnë 29.3 l/sek/km2, cili

përbën një ushqim të rëndësishëm në ushqimin e rrjedhjes së Luftinjës duke i shtuar

njëherazi edhe atë nga burimet nëntokësore.

Ecuria e regjimit të rrjedhjes vjetore, stinore, mujore e këtij përroi ashtu si edhe

Gjanica lidhen drejtpërdrejtë me atë të reshjeve të shiut të rëna në pellgun

ujëmbledhës të tij. Kjo dukuri pluviometrike shprehet mjaft mirë në plotat e rrjedhjes

së Luftinjës, të cilat takohen gjatë periudhës së lagët të vitit, (tetor-mars) veçanërisht

gjatë stinës së dimrit dhe fundit të asaj të vjeshtës, kurse prurjet më të pakta i përkasin

periudhës së nxehtë dhe të thatë të vitit, në të cilën veçohet stina e verës, e megjithatë

kjo rrjedhje ashtu si tek përroi i Gjanicës është e përhershme. Prurja mesatare vjetore

në rrjedhën e këtij përroi arrin në 4.5m3/sek, e cila konsiderohet relativisht e pasur

duke marrë parasysh përmasat e pellgut ujëmbledhës të tij, më të vogël se pellgu

ujëmbledhës i Gjanicës.

Përroi i Povlës

Veçoria më karakteristike e rrjetit ujor të këtij përroi është shtrirja e shkëmbinjve

gëlqerorë pothuajse në qendër të pellgut ujëmbledhës të tij, pra në antiklinalin e

Kremenarit, në një sipërfaqe 50km2. Megjithatë pjesa më e madhe e këtij pellgu

ndërtohet nga shkëmbinj terrigjen me mbizotërim të flisheve duke filluar nga qafa e

Kashit në VP deri tek fshati Ninësh nga JL, kurse, në VL arrin deri tek kurrizi

kodrinor i Shëndëllisë midis Kalenjës dhe Kapajt.

Katër degët kryesore të këtij përroi, pra ai i Mirushës, Greshicës, Konjakut dhe Përroi

i Thatë, gjatë rrjedhjes së sipërme të tyre kalojnë në shkëmbinj terrigjen të

papërshkueshëm deri tek blloku gëlqeror i Kremenarit. Në një gjatësi rreth 4km

përçan masën gëlqerore me katër gryka tipike në trajtë kanioni kurse në dalje të këtyre

grykave bashkohen me trungun kryesor dhe formojnë përroin e Povlës. Fillimi i këtij

përroi bëhet pas bashkimit të përroit të Ladogës, me atë të Konjakut tek zgjerimi i

konfluencës së Damësit duke u futur në grykën gëlqerore të Povlës pothuajse në

qendër të antiklinalit të Kremenarit. Faktorët dhe kushtet e zhvillimit të

karstogjenëzës në masën gëlqerore veçanërisht karsti nëntokësor kanë lënë pa rrjedhje

sipërfaqësore këtë rrjetë pothuajse në pjesën më të madhe të vitit.

Në rrjetin ujor të kësaj zone përfshihen edhe burimet nëntokësore pjesa më e

madhe e të cilëve, kanë një prurje mesatarisht 0.01-0.1l/sek, pra të papërfillshme në

raport me kërkesat për ujë që kanë banorët sidomos për ujitjen e tokave. Nisur nga dy

rrjedhjet kryesore të përhershme të sipërpërmendura ato ushqehen mesatarisht me

6m3/sek dhe i largojnë nga kjo zonë.

Burimet kryesore të fuqishme janë ai i Kalivaçit tek gryka e Dorëzës, të cilët kanë

prurje 600-2000l/sek, së bashku me atë të Poçemit në dalje të grykës me të njëjtin

emër dhe prurje 700-800l/sek. Këto burime dalin pothuajse drejtpërdrejtë në nivelin e


28

lumit Vjosë. Vendi i daljes së këtyre burimeve menjëherë në dalje prej këtyre grykave

provon se ujërat e Vjosës infiltrojnë në gëlqerorët e Kalivaçit(hunda strukturore) rreth

600 m para futjes së këtij lumi në këtë grykë; kurse tek ajo e Poçemit krijon një

meandër të theksuar afro 2km gjatë grykës me të njëjtin emër.

Nga trajtimi i mësipërm i rrjetit ujor të kësaj zone shprehet qartë varfëria e saj për

ujitjen e sipërfaqes së tokës bujqësore, pasi shfrytëzimi i këtyre burimeve ka një kosto

të papërballueshme. Në këto kushte në këtë zonë janë krijuar disa ujëmbledhës në

sektorë të ndryshëm, të cilët janë përqendruar kryesisht në sektorët e sipërm të

rrjedhjeve të disa përrenjve të tillë si Lumarës, Panahorit, Rabijes, Krahësit,

Çorrushit, Vasjarit, Luarit dhe Kurjanit(që është më i madhi).

1.7. Pedogjeografia

Faktorët gjeologjik, veçanërisht shtrirja tepër e gjerë e shkëmbinjve terrigjen

kushtet e një relievi kodrinor relativisht të butë dhe një klime mesdhetare kodrinore

kanë përcaktuar mbizotërimin e shprehur të tokave zonale të hirta kafe dhe më pak

atyre të kafenjta. Lartësia e shtrirjes së relievit të kësaj zone, pra 200-600m përputhet

gati plotësisht me shtrirjen në vertikal të tokave të hirta kafe të cilat këtu janë

formuar dhe zhvilluar mbi koren e tjetërsimit fiziko-kimik të shkëmbinjve që përbëjnë

këtë reliev. Krahas lartësisë këto toka gjejnë kushte klimatike të tilla në të cilat rritet

një mbulesë bimore, tipike mesdhetare(shqopa, mareja, gjineshtra, prralli, xina,

mareja, mersina etj). Në përgjithësi këto toka kanë nivel humusor të thellë kurse

përmbajtja në humus është 2-3%20, reaksionin e kanë neutral, përmbajtje karbonatesh

në të gjithë trashësinë. Midis nëntipave të këtyre tokave takohen edhe ato të

kuqërremta të cilat janë formuar mbi depozitimet aluvionale të kores së tjetërsimit të

argjilave, ranorëve, e konglomeratëve të shkëmbinjve terrigjen. Si të tilla ato kanë

teksturë të mesme, deri në të rëndë, strukturë plisore të ngjeshur, përmbajtje mesatare

e humusit (1.5-2.5%)21, reaksion acid, pa karbonate, por kanë nivel mesatar azoti dhe

të varfra në fosfor.

Kurse në sektorët e ndërtuar nga shkëmbinj gëlqerorë shtrihen tokat e hirta kafe të

zakonshme në reliev me pjerrësi 10-12°, të cilat janë formuar mbi koren e tjetërsimit

të këtyre shkëmbinjve. Këto toka janë të përhapura në relievin kodrinor gëlqeror si në

Damës,Kutë, Bejar, Drizar, Klos, Kremenar. Formimi i tyre në këtë territor krahas

faktorëve dhe kushteve të sipërpërmendura i detyrohet njëkohësisht kushteve të një

relievi lehtësisht të valëzuar, pasi këtu ruhen më mirë se kudo në të gjithë

Mallakastrën fragmenti sipërfaqes erozionale neogjenike. Këto toka gjenden edhe në

relievin gëlqeror të Kalivaçit deri në Zhulaj e Krahës, por shtrirjen më të gjerë pas

Kremenarit e kanë në kurrizin kodrinor të Shëndëllisë deri në 500-600m pasi mbi

këtë lartësi vendosen tokat e kafenjta.

Në ndryshim nga nëntipi i kuqërremtë këto toka kanë ngjyrë kafe me teksturë

mesme, strukturë kokrrizore, me depozitim të karbonateve, niveli i humusit është 2-

3%, sasi të mesme të azotit të varfra në fosfor dhe ta pasura me kalium, kurse

reaksioni është neutral, sasi të madhe karbonatesh (10-16%), porozitet 50-60%dhe

strukturë të mirë.22

Veçoritë fizike kimike e mekanike të këtyre tokave i bëjnë ato mjaft pjellore,

prandaj përdoren gjerësisht në bujqësi për kultivimin e drithërave perimeve,

foragjerëve, vreshtave dhe drurëve frutorë. Rritja e pjellorisë së këtyre tokave kërkon

20 F. Gjoka, F. Brahushi, “ Tokat”, Tiranë,2007, fq.159. 21 F.Gjoka, F. Brahushi, “ Tokat”, Tiranë,2007, fq.160. 22 Fran Gjoka, “Pedogjeografia” Tiranë 2012, faqe 65.


29

plehërim organik të balancuar, me atë kimik veçanërisht përdorimin e superfosfatit

kokrrizor, në tokat e kuqërremta, mbrojtjen nga erozioni, gëlqerim në ato me reaksion

acid dhe krijimin e një sistemi kullimi për lagështirën e tepërt që krijohet gjatë

periudhës së lagët të vitit.

Figurë Nr.1.10, Harta e tipave të tokës në rrethin Mallakastër, sipas klasifikimit

ndërkombëtar FAO

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit SIS Albania23

23Rapporto Finale del Istituto Agronomico Mediterraneo di Bari per il Progetto SIS-Albania, Sistemi

Informativi sui Suoli (SIS) della Regione Puglia (Italia) e della Repubblica d’Albania “Sviluppo di un

Database Georeferenziato dei suoli dell’intero territorio della Repubblica d’Albania in scala


30

Një përhapje të kufizuar në këtë zonë, kanë edhe tokat e kafenjta, të cilat shtrihen

tërësisht gjatë pjesës JL të saj, në të cilën gjenden edhe lartësitë 600-700m duke

filluar nga blloku verior i Shëndëllisë në VP, deri tek ajo e Kamçishtit (807) dhe

Mullezës(993m) nga JL. Formimi i këtyre tokave bëhet mbi materiale

copëzore(koluvionale) të shkëmbinjve sedimentarë pra terrigjenë e gëlqerorë gjatë

procesit të tjetërsimit të tyre duke i shtuar njëkohësisht kushtet e një klime mesdhetare

paramalore dhe të një mbulese bimore të dushkut. Në përgjithësi, horizonti humusor

është i thellë dhe me sasi humusi 6-7%24, kanë reaksion neutral, ngjyrë të kafenjtë,

janë të pasura me azot dhe potas, mesatare me fosfor.

Në këto toka takohet gjithashtu nëntipi karbonatik, të formuara mbi koluvionet e

kores së tjetërsimit në gëlqerorë, dhe ai i kuqërremtë, ku krahas gëlqerorëve përfshin

edhe konglomeratët me ranorë e atyre terrigjen. Nëntipi i karbonateve në territoret

gëlqerore dallohet nga përmbajtja e karbonateve në të gjithë trashësinë e tokës deri në

2.6-5%, reaksion neutral, sasi të madhe azoti, dhe të ultë fosfori.

Nëntipi i kuqërremtë, ka horizont humusor të thellë rreth 30cm, teksturë të

ngjeshur(të rëndë),strukturë kokrrizore të paqëndrueshme, reaksion acid, janë të

varfra në fosfor sepse kanë përmbajtje të lartë të oksideve të hekurit dhe aluminit.

Përdoren gjerësisht në bujqësi për kultivimin e drithërave, vreshtave, drurëve frutorë,

por kërkojnë ujitje të kontrolluar, plehërim organik të balancuar me atë kimik,

mbrojtjen nga erozioni, mënjanim e mbikullotjes etj.

Krahas tipave të tokave të sipërpërmendura, në këtë zonë takohen edhe tokat

azonale, të cilat gjenden në tarracat lumore, nga e djathta e lumit Vjosë gjatë fushës së

Gorishovës, Romësit, Kutës, duke përfshirë ato gjatë lugut të Gjanicës dhe Luftinjës.

Koha e formimit të tyre është e re, mbi depozitimet e ndryshme lumore në kushtet e

një klime mesdhetare fushore një mbulesë bimore barishtore dhe drusore (shelgu,

plepi, verri, marina etj), kurse niveli i ujërave nëntokësore gjendet pranë sipërfaqes.

Nëntipi kryesor i këtyre tokave janë ato livadhore aluvionale, të cilat dallohen për

densitet relativisht të lartë, porozitet ajrimi të ultë(10-21%), kapacitet ujor mesatar

(22-30%), përshkueshmëri e ultë, përbërës të qëndrueshëm të pakët(20-22%), dhe

mbizotërim të lymit. Ato karakterizohen gjithashtu në reaksion neutral bazik,

përmbajtje mesatare karbonatesh (3-15%)25, kapacitet thithës të ultë, deri në mesatar,

si rrjedhojë e pranisë së lëndës organike. Në përgjithësi, këto toka zotërojnë cilësi të

materialit copëzor të transportuar, kanë horizont humusor të thellë dhe sasi humusi

0.3.-3.5%, përmbajtje karbonate, reaksion neutral dhe strukturë tepër të ndryshme në

tërë trashësinë e tyre.

Tokat aluvionale kanë cilësi të mira fiziko kimike, dhe si të tilla përfshihen në

kategorinë e parë të përdorimit dhe kulitivimit pasi janë me rendimet të lartë.

Përdorimi i tyre kërkon kujdes për sistemimin e kanaleve kullues, ujitës, dhe të

mbrohen nga depozitimet e reja që vijnë si shkak i përmbytjeve (p.sh. fusha e Kutës

dhe e Çorrushit), të mbrohen nga erozioni gjatë brigjeve, etj.

1.8. Mbulesa bimore dhe fauna

Kushtet klimatike tokësore të trajtuara më lart, shprehen drejtpërdrejtë në

zonalitetin e shtrirjes së mbulesës tokësore të kësaj zone. Territori i Mallakastrës bën

1:250.000, Contratto N° 17097 – 2000 – 11 – F1SC ISP IT Luglio 2001, (financuar nga Komisioni

Evropian)

24 F.Gjoka, F,Brahushi, “ Tokat”, Tiranë,2007, fq.155 25F.Gjoka, F,Brahushi, “ Tokat”, Tiranë,2007, fq.163


31

pjesë zonën florike në jug të Devollit dhe më konkretisht në nënzonën midis Semanit

dhe Vjosës.26

Figurë Nr.1.11, Harta e mbulesës bimore në rrethin Mallakastër në vitin 1991

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit ANFI27

26Buzo, K., “Gjeobotanika”, 2000 , fq. 242. 27 Republika e Shqipërisë & Agrotec Consortium & The World Bank Group, Projekti “Albania

National Forest Inventory Land Cover 2001 & Land Change 1991-Inventari pyjor kombëtar i

Shqipërisë, Mbulesa e tokës 2001 dhe ndryshimi i mbulesës së tokës nga 1991.


32


Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit “CORINE”28.

28Coordination of Information on the Environment (CORINE) (Co-ORdinated INformation on the

Environment) është një program Europian i krijuar që nga 1985 nga European Commission, me

qëllim mbledhjen e informacionit në lidhje mjedisin sipas çështjeve prioritare të European Union (ajri,

uji, toka, mbulesa e tokës, mbulesa bimore. Erozioni bregdetar, etj,) Që nga 1994, European

Environment Agency (EEA) Agjensia Evropiane e Mjedisit e ka integruar CORINE në programine

saj. CORINE Land Cover (CLC) është një databasë e gjeografisë së mbulesës bimore dhe Corine do

të thotë "koordinimin e informacionit mbi mjedisin". Ky ishte një projekt prototip i punuar në shumë

https://en.wikipedia.org/wiki/European_Commission

https://en.wikipedia.org/wiki/European_Union

https://en.wikipedia.org/wiki/European_Environment_Agency



33


Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit “CORINE”

çështje të ndryshme mjedisore. Bazat e të dhënave Corine dhe disa prej programit të saj, janë marrë

përsipër nga EEA. Një nga këto është një inventar i mbulesës së tokës në 44 klasa, organizuar në

mënyrë hierarkike në tri nivele, dhe paraqitet si një produkt hartografik, në shkallë të 1:100 000. Niveli

i parë (5 klasa) korrespondon me kategoritë kryesore të mbulesën e tokës / përdorimin e tokës (zona

artificiale, toka bujqësore, pyjet dhe zonat gjysmë-natyrore, ligatinat, sipërfaqet e ujit). Niveli i dytë

(15 klasa) mbulon subjektet fizike në një nivel më të lartë të detajeve (zonat urbane, pyje, liqene, etj),

në fund të nivelit 3 është i përbërë nga 44 klasa


34

Në këtë zonalitet shtrirjen mbizotëruese e kanë shkurret mesdhetare falë lartësisë

së relievit deri në 500-600m, kurse mbi këtë kat lartësie këto shkurre zëvendësohen

nga kati i dushqeve duke u përputhur gati plotësisht me brezat e tipit të tokave.

Figurë Nr.1.14, Harta e ndryshimit të mbulesës bimore në rrethin Mallakastër gjatë

1991-2001

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit ANFI29

29Republika e Shqipërisë & Agrotec Consortium &TheWorld Bank Group, Projekti “Albania National

Forest Inventory Land Cover 2001 & Land Change 1991-Inventari pyjor kombetar i Shqipërisë,

Mbulesa e tokës 2001 dhe ndryshimi i mbulesës së tokës nga 1991


35

Përhapjen më të gjerë e kanë shkurret e tipit të makjes ose me gjelbërim të

përhershëm të cilat përfaqësohen nga prralli, ilqa, koçimarja(mareja), shqopa, xina,

gjineshtra, mërsina, etj. Kjo mbulesë bimore shtrihet në pjesën më të madhe gjatë

shpatit të djathtë të luginës së Vjosës,deri në Memaliaj.

Në këtë kat bimor përfshihen shkurret gjetherënëse(shibljaku) të cilat

përfaqësohen nga driza, murrizi, lofata, ferra, shkorra e zezë, frashri i bardhë. Këto

lloje janë të përqendruara kryesisht në pjesën VL dhe JL të kësaj zone.

Me përmasa shumë të vogla të shtrirjes në këtë zonë takohet edhe kati i dushkut, i

cili vendoset mbi 600-700m lartësi në trajtën e arealeve relativisht të kufizuara. Këto

areale shtrihen kryesisht gjatë shpateve VL, lindor e JL, duke përfshirë njëkohësisht

shpatin JP të kurrizit malor Gllavë-Plashnik-Molisht-Shpirag gjatë kufirit morfologjik

VL të kësaj zone, të cilët janë relativisht më të lagët. Drurët përfaqësues të këtij kati

bimor këtu janë qarri, shpardhi, bunga, bulgri(parrziu), bungëbuta (lisi i butë) etj.

Krahas dushqeve këtu rriten drurë dhe shkurre të tjera gjetherënës si panja mëlleza,

shkoza, lajthia etj. 30 Rëndësia ekonomike e kësaj bimësie ka qenë një shtysë për

shfrytëzimin e pakontrolluar të saj, duke e përdorur atë si lëndë drusore për ndërtim,

lëndë djegëse, ushqim dimëror për blegtorinë dhe në veçanti për hapjen e tokave

bujqësore të reja.

Një shfrytëzim në këto përmasa i kësaj bimësie, duke zëvendësuar me atë të

kultivuar veçanërisht për drithërat, vreshtat, ullishtet dhe drurët frutorë, kanë çuar në

varfërimin deri në degradim të saj. Rrjedhojë e këtij degradimi është njëherazi, krijimi

i sipërfaqeve të zhveshura të cilat i janë nënshtruar erozionit, veçanërisht dukurive

shpatore, si rrëshqitjet shembjet shpëlarjet deri në krijimin e vatrave të shumta të

erozionit.

Një gjendje e tillë e mbulesës bimore ka çuar në prishjen e ekuilibrit ekologjik të

natyrës së Mallakastrës, të cilat shprehen në rrjedhojat e shumta negative të

komunitetit të kësaj zone.

Në paraqitjen hartografike evidentohen sipërfaqet e ndryshimit të mbulesës

bimore natyrore të cilat janë më shumti në fshatrat, Çorrush, Dukas, Belishovë,

Greshicë, Gjerbës, Mollaj, Hekal, Lavdan, Lapulec, Ngraçie, Visokë, Panahor, Malas,

Cfir.

Kushtet klimatike tokësore, ato ujore e bimore, të kësaj zone kanë përcaktuar

njëkohësisht një faunë relativisht të pasur. Ndër gjitarët janë përhapur ujku, dhelpra,

lepuri, etj, që jetojnë në territoret e veshura me shkurre e drurë që kanë gjethe gjatë

gjithë vitit.

Ndërsa nga shpendët më shumë takohen thëllëzat, turtujt, pëllumbat e

egër.31Krahas këtyre këtu gjendet disa zvarranikë si breshka e tokës, gjarpërinjtë

(shigjeta, bolla) shumë insekte(karkaleca dhe shumë dëmtues të kulturave bujqësore,

hardhive, ullirit etj).

Ashtu si përbërësit e tjerë natyror të trajtuar edhe fauna ka pësuar dëme, si

rezultat i gjuetisë së pakontrolluar dhe prerjen e pyjeve, të cilët kërkojnë zbatimin

rigoroz të kuadrin ligjor të përpiluar për mbrojtjen e pyjeve .

30 Kolektiv autorësh “Gjeografia fizike e Shqipërisë”, Vëllimi I, Tiranë, 1992, fq. 199. 31 Vasil Kristo, “Veçoritë fiziko gjeografike të zonës kodrinore midis Vjosës dhe Osum-Seman”

f.77,Tiranë, Sh. Dispensave 1987.


36

1.9. Përfundime

Mallakastra është rajoni më i madh kodrinor i vendit tonë. Brenda kufirit aktual të

rrethit Mallakastër gjendet 1/3 e zonës kodrinore të Mallakastrës. Zona e

Mallakastrës ka një pozitë kalimtare, midis Ultësirës Perëndimore dhe Krahinës

Malore Jugore. Ajo shtrihet në albanidet e jashtme në zonën tektonike jonike,

duke pasur një shumëllojshmëri litologjike. Ndërtimi litologjik ka përcaktuar

relievin kodrinor i cili përputhet me strukturat ku është formuar dhe dallon për

lartësi mesatare dhe në shumicën e tij për shpate të buta. Formacionet terrigjene

mbizotërojnë në përbërjen litologjike.

Në zonë janë të pranishëm edhe shkëmbinjtë gëlqerorë me moshë nga Jurasiku në

oligocen, të cilët shtrihen në trajtë brezash, në përmasa tepër të ndryshme duke

krijuar reliev më shumëllojshmëri formash me po të njëjtin drejtim. Ndërtimi

tektonik është në ndërthurje e ngushtë midis tektonikës rrudhosëse dhe asaj

shkëputëse deri në mbihipje. Bazamenti strukturor i zonës është formuar gjatë

miocenit të mesëm.

Në zonë gjendet të përhapura strukturat shkëputëse të tipit mbihipës dhe normal,

ndërsa midis strukturave rrudhosëse kryesore me bërthamë gëlqerore dhe krahë

terrigjen dallohet antiklinali i Kremenarit, Aranitasit dhe Kalivaçit kurse me

bërthamë flishore në eocen dhe krahë nga molasat e neogjenit janë antiklinali i

Hekalit dhe i Levanit, ndërsa prej molasave spikat i Bejarit dhe i Panahorit.

Kompleksi i relievit ka filluar në deformimin tektoorogjenik të bazamentit

strukturor të sipërfaqeve erozionale neogjenikenë këtë territor, të cilat kanë si

dëshmi në trajta fragmentare në lartësi të ndryshme. Ndër rreziqet

gjeomorfologjike të zonës dallohen rrëshqitjet, shembjet, shpëlarjet të cilat në disa

raste kanë sjellë dëme të konsiderueshme financiare dhe ekonomike për banorët.

Në pikëpamjen klimatike, zona e Mallakastrës bën pjesë në nënzonën klimatike

mesdhetare kodrinore JL, ku dallon për sasi të lartë orësh me diell, dimër të butë

dhe të lagët, dhe verë të nxehtë. Reshjet bien më tepër gjatë gjysmës së ftohtë të

vitit. Këto kushte klimatike si dhe faktorët gjeologjikë kanë kushtëzuar edhe

rrjedhjet sipërfaqësore.

Në përgjithësi zona nuk ka një rrjet të pasur ujorë. Rrjeti ujor përfaqësohet më së

shumti nga përrenj, të cilët jo të gjithë kanë rrjedhje gjithëvjetore. Përbërja

terrigjene nuk lejon grumbullimin e urave nëntokësore, për rrjedhojë reshjet

largohen nëpërmjet rrjedhjeve sipërfaqësore.

Gjanica është rrjedhja më e madhe sipërfaqësore, i cili edhe pse i ka më të mëdha

përmasat e pellgut ujëmbledhës nuk ka regjim të pasur rrjedhje sa Luftinja. Përroi

i Povlës dallon për shkëmbinjtë gëlqerorë në qendër të pellgut ujëmbledhës.

Në lidhje me tiparet e pedogjeografisë mbizotërojnë tokat e hirta kafe.

Përgjithësisht veçoritë e llojit të këtyre tokave janë të përshtatshme për kultivimin

e kulturave bujqësore.

Mbulesa bimore natyrore dominohet nga kati i shkurreve mesdhetare, si dhe në

përmasa të vogla gjendet kati i dushkut. Si rezultat i ndërhyrjes së njeriut,

evidentohen dëmtime duke tjetërsuar sipërfaqe të mëdha të mbulesës bimore

natyrore.

Në Mallakastër gjenden resurse natyrore të tilla si, naftë, gaz, rërë bituminoze, gur

gëlqerorë.

Vendbanimet janë vendosur përgjithësisht në shpatet e kodrave të buta dhe me

lartësi mesatare.


37

2. LËVIZJA NATYRORE DHE HAPËSINORE E POPULLSISË

2.1. Lëvizja Natyrore e Popullsisë

2.1.1. Koeficienti i lindshmërisë

Lindshmëria ndikon në rritjen e numrit të popullsisë32 dhe është një nga elementët

që merret për bazë për përllogaritjen e rritjes natyrore. Nga sistemi qeverisës i kaluar

vendi ynë, në përgjithësi trashëgoi një politikë pronataliste, e cila vazhdoi edhe në

vitet e para të tranzicionit. Me kalimin e viteve gjatë periudhës së tranzicionit, si

rezultat i zhvillimit dhe i emancipimit të shoqërisë, në mënyrë të veçantë të gruas, ky

tregues pëson ulje.

Figurë Nr.2.1 Paraqitje grafike e koeficientit të lindshmërisë në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të marra në Zyrën e Arkivit të Gjendjes Civile

Mallakastër

*Shënim: Duke filluar nga viti 2012 Komuna Ngraçan e ka Zyrën e Gjendjes Civile bashkë me

Bashkinë Ballsh,dhe Komuna Selitë e ka Zyrën e Gjendjes Civile në Komunën Fratar. Kjo është

arsyeja që në grafik paraqiten pa të dhëna të për vitet 2012 dhe 2013.

Nga vëzhgimi i treguesit të koeficientit të lindshmërisë konstatohet një tendencë

uljeje. Gjatë dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit ruhet pak traditën e trashëguar nga

sistemi i kaluar në lidhje me lindshmërinë, duke patur një koeficient të lartë

lindshmërie. Edhe pse studimi i referohet një periudhe të shkurtër vërehen zhvillime

të larmishme. Në qendrën urbane ecuria e koeficientit të lindshmërisë reflekton një

tendencë uljeje.

Treguesi i koeficientit të lindshmërisë për periudhën e marrë në studim është më i

lartë gjatë segmentit kohor 1995- 2000,ndërsa më pas këtij niveli i lindshmërisë

shënon rënie.

Gjatë dhjetëvjeçarit të parë në mënyrë të veçantë viti 1995, ka një nivel të lartë

lindshmërie, ku dallohen njësitë vendore rurale Kutë, Hekal, Selitë, Greshicë, të cilat

shënojnë mbi 20 lindje/1000 banorë. Ndër të gjitha njësitë vendore koeficienti i më i

32 B.Dumani& A.Stringa “Elementë të demografisë-Popullsia dhe zhvillimi”, MNS, Tiranë 1997,

fq.37.

0

5

10

15

20

25

30

Koef

icie

nti

i L

ind

shm

eris

e/1

00

0

ba

no

re

njësitë e vendore

1995

2000

2005

2010

2011

2012

2013


38

lartë i viteve të marra në studim shënohet në Komunën Kutë me 27.8 lindje /1000

banorë në vitin 1995. Viti 1995, për periudhën e marrë në studim mbetet viti me

koeficient më të lartë lindshmërie.

Figurë Nr.2.2, Harta e koeficientit të lindshmërisë /1000 banorë, në vitin 1995 në

njësitë vendore të rrethit Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile.

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

13.5 - 14.8

14.81 - 19.6

19.61 - 21.3

21.31 - 27.8

Kufi administrative

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë L I N D S H M Ë R I S Ë P Ë R H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë L I N D S H M Ë R I S Ë P Ë R

1 0 0 0 B A N O R Ë P Ë R R R E T H I N M A L L A K A S T Ë R1 0 0 0 B A N O R Ë P Ë R R R E T H I N M A L L A K A S T Ë R

N Ë V I T I N 1 9 9 5 N Ë V I T I N 1 9 9 5

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters

Projection: Gauss_Kruger; False_Easting: 4500000.00000000; False_Northing: 0.00000000Central_Meridian: 21.00000000; Scale_Factor:1.00000000; Linear Unit: MeterGeographic Coordinate System: GCS_Pulkovo_1942; Datum: D_Pulkovo_1942Prime Meridian: Greenwich; Angular Unit: Degree


39

Kjo lidhet me disa arsye të cilat janë:

Së pari këto njësi vendore rurale kanë pasur një numër të lartë popullsie e në

mënyrë të veçantë me struktura moshore, që dominohet nga grupmosha 15-65

vjeç. Këtu përfshihet Komuna Kutë, Hekal dhe Greshicë.

Së dyti, janë vitet e para të tranzicionit, edhe pse do të shënohen largime të

popullsisë sërish do të ruhet tradita për familje me shumë fëmijë.

Veçojmë komunën Kutë, Hekal dhe Fratar për kushtet e mira natyrore,

ekonomike dhe infrastrukturore të përgjithshme në raport me njësitë e tjera

vendore rurale, të cilat ndikuan në mos largimin e menjëhershëm të

popullsisë.

Komuna e Selitës dallon për kushte fiziko-gjeografike të dominuar nga një

reliev i thyer kodrinor, me shpate me pjerrësi të madhe, me nivel të lartë të

copëtimit horizontal dhe vertikal, sipërfaqe të paktë të tokës bujqësore,

mungesa e kanaleve ujitës të tokave bujqësore, mungesa e furnizimit me ujë të

pijshëm të banorëve distancë nga qendra urbane, pozite të izoluar dhe një

infrastrukturë të dobët, të cilat për rrjedhojë bëjnë që të ruhet tradita për të

pasur shumë fëmijë, si dhe mungesa për informacionet për planifikimin

familjar apo social.

Koeficienti i lartë i lindshmërisë nuk do të zgjasë dhe shumë, sepse pas viteve

1997-1998 do të vërehen rënie të menjëhershme. Megjithatë disa prej njësive vendore

do të kenë rënie më graduale, duke u shfaqur më të qëndrueshme. Në saj të treguesve

mund të bëhet një klasifikim në dy grupe për komunat dhe bashkinë, në lidhje me

ecurinë e koeficientit të lindshmërisë.

Në grupin e parë përfshihen ato njësi administrative vendore, të cilat

vazhdimisht po shënojnë rënie të ndjeshme të koeficientit të lindshmërisë :

Bashkia Ballsh, Komuna Kutë, Komuna Selitë,Komuna Greshicë. Vlen të

theksohet se koeficientin më të ulët të të gjithë periudhës së studimit e shënon

Komuna Greshicë me 5.4 lindje/1000 banorë. Bashkia Ballsh pëson reduktim

të lindshmërisë nga viti 2000 në 2005 dhe ruan këtë ritëm deri në 2010.

Komuna Qendër nga viti 2000 deri në vitin 2010 ka një rënie mesatare të

koeficientit të lindshmërisë i cili është 4-5 lindje/1000 banorë.

Në grupin e dytë, përfshihen ato njësi administrative vendore, të cilat kanë

pak më tepër qëndrueshmëri të lindshmërisë si Komuna Fratar, Hekal,

Ngraçan, Aranitas. Këto komuna kanë pësuar rënie te koeficientit të

lindshmërisë, por ritmi i rënies është më pak i ndjeshëm se tek njësitë e tjera

vendore. Gjatë viteve të fundit Komuna Fratar dhe Hekal janë ato që

paraqesim nivelin më të lartë të lindshmërisë në të gjithë zonën e marrë në

studim.

Kjo tendencë e përgjithshme rënieje lidhet me disa faktorë klasike të cilët

zakonisht studiuesit grupojmë në tri grupe:

Faktorë biologjikë

Faktorë ekonomikë dhe socialë

Faktorë psikologjikë.33

33 B. Dumani & A. Stringa “Elementë të demografisë-Popullsia dhe zhvillimi”, MNS, Tiranë 1997, fq.

47.


40

Figurë Nr. 2.3, Harta e koeficientit të lindshmërisë /1000 banorë, në vitin 2010 në


Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Kështu ndër këto faktorë të përgjithshëm disa nga arsyet më kryesore do të

përmendim:

Zhvillimi i përgjithshëm shoqëror;

Rritja e nivelit arsimor të gruas;

Hyrja në martesë në moshë më të madhe në mënyrë të veçantë e femrave;

Hyrja e planifikimit familjar;

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

5.4 - 8.6

8.61 - 11.2

11.21 - 13.2

13.21 - 14.5

Kufi administrative

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë L I N D S H M Ë R I S Ë P Ë R H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë L I N D S H M Ë R I S Ë P Ë R

1 0 0 0 B A N O R Ë P Ë R R R E T H I N M A L L A K A S T Ë R1 0 0 0 B A N O R Ë P Ë R R R E T H I N M A L L A K A S T Ë R

N Ë V I T I N 2 0 1 0 N Ë V I T I N 2 0 1 0

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



41

Emigrimi jashtë Shqipërisë kryesisht i moshës së re;

Ndjenja e sigurisë në jetë;

Kontrolli i lindjeve ;

Zhvillimi i legjislacionit social,etj.34

Krahas qendrës urbane, e cila shënon rënie si rezultat i largimit të popullsisë, por

mbi të gjitha si rezultat i emancipimit të shoqërisë, shohim edhe komunat, të cilat

kanë një faktor kryesor që zë vendin primar në këtë koeficient, që lidhet me lëvizjen

hapësinore të popullsisë, pra me njërën nga llojet e lëvizjes, emigrimin brenda dhe

jashtë vendit. Ky grup njësish vendore rurale ka distancë më të madhe nga qendra

urbane dhe pavarësisht kushteve të mira për ekonominë bujqësore, që mund të ofrojnë

disa prej hapësirave rurale siç janë Kuta,Hekali, Aranitasi etj, sërish popullsia i është

kthyer traditës së vjetër të emigrimit. Një nga pasojat e emigrimi të moshës së re

vitale,është edhe ulja e numrit të martesave, e për rrjedhojë ulet dhe koeficienti i

lindshmërisë.

Nga analiza e treguesit të lindshmërisë për secilën njësi administrative vendore,

evidentohet një karakteristikë dominuese, e cila lidhet me tendencën në rënie të

koeficientit të lindshmërisë. Kjo karakteristikë dominuese për pothuajse të gjitha

njësitë administrative vendore, reflekton të njëjtin efekt për treguesin e koeficientit të

lindshmërisë për rrethin Mallakastër.

Tabela Nr.2.1 Koeficienti mesatar i lindshmërisë/1000 banorë në rrethin Mallakastër

Viti 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Koeficienti 16.4 15.13 14.86 10.7 11.46 12.62 11.61

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të marra në Zyrën e Arkivit të Gjendjes Civile

Mallakastër

Koeficienti i lindshmërisë në rrethin Mallakastër, që nga fillimi i tranzicionit dhe

deri në ditët aktuale ka pësuar rënie. Për vitet e përzgjedhura të studimit dhe nga

vëzhgimi i statistikave zyrtare nga hapësira e marrë në studim evidentohen dy tipare

kryesore në pikëpamjen kohore:

Tipari i parë i cili, shënon rënie të vazhdueshme dhe me diferencë të

konsiderueshme nga viti në vit, deri në vitin 2009; Në mënyrë të detajuar vërehet

se:

nga viti 1995 në vitin 2000 koeficienti ka rënë me 1.3 lindje për 1000 banorë,

ose me 7.7%;

nga viti 2005 në vitin 2010 koeficienti ka ulje me 0,27 lindje për 1000 banorë

ose me 1.7%;

nga viti 2005-2010 koeficienti i lindshmërisë ka rënë me 4.79 lindje për 1000

banorë ose me 27.9%.

Tipari i dytë i cili shënon rritje të vogla të koeficientit të lindshmërisë në disa një

vendore dhe ritmi i rënies së koeficientit për njësitë e tjera është më i ulët. Në

mënyrë të detajuar evidentohet rritje, si vijon:

nga viti 2010 në vitin 2011,hapësirë kohore në të cilën,koeficienti ka një rritje

të vogël me 0.76 lindje/1000 banorë ose me 7.1%;

nga viti 2011 në vitin 2012 ka rritje me 1.2 lindje për 1000 banorë ose me 10%

nga viti 2012 deri në vitin 2013 koeficienti i rikthehet ritmit të rënies me 1.3

lindje/1000 banorë ose me 8 %.

34 B. Dumani & A. Stringa, “Elementë të demografisë-Popullsia dhe zhvillimi”, MNS, Tiranë 1997, fq.

47.


42

2.1.2. Fertiliteti dhe koeficienti fëmijë-femra

Ndryshimet në përbërjen strukturore të popullsisë, dhe në numrin e përgjithshëm

të saj, lëvizjet hapësinore dhe natyrore të popullsisë kanë ndikuar edhe në koeficientin

e femrave në moshë fertile.

Në vitin 2011 në njësitë vendore numri i femrave në moshë fertile (15-49 vjeç),

ishte: 2108 femra në Bashkinë Ballsh, 1456 femra në Komunën Qendër, 604 femra

në Komunën Hekal, 272 femra në Komunën Greshicë, 631 femra në Komunën

Aranitas, 140 femra në Komunën Ngraçan, 433 femra në Komunën Kutë, 184 femra

në Komunën Selitë, 723 femra në Komunën Fratar. Në vlerë absolute, numri më i

lartë i femrave në moshë fertile paraqitet në qendrën urbane, ndërsa nga njësite

vendore rurale evidentohet Komuna Qendër.

I përllogaritur si raport i numrit të femrave në moshë fertile 15-49 vjeç, ndaj

numrit të femrave gjithsej, në %, treguesi i fertilitetit për secilën prej njësive vendore

paraqitet:50.85% në Bashkinë Ballsh,48.02% në Komunën Qendër, 46.07% në

Komunën Hekal, 45.58%në Komunën Greshicë, 48.09% në Komunën Aranitas,

48.28% në Komunën Ngraçan, 45.06% në Komunën Kutë, 43.81% në Komunën

Selitë, 47.13% në Komunën Fratar Treguesi për femrat në moshë fertile paraqitet më i lartë në Bashkinë Ballsh,

ndërsa vlera më ulët shënohet në njësinë vendore rurale Selitë. Koeficienti fëmijë-

grua35* është një tregues sa demografik po aq edhe social. Sipas CENSUS 2001 dhe

2011, koeficienti fëmijë-femra në rrethin Mallakastër është përkatësisht 45.7%, dhe

31.8%.

Brenda një harku kohor 10 vjeçar, koeficienti fëmijë-femra ka pësuar një rënie

prej 3.9%. Koeficienti fëmijë-femra në shkallë vendi në vitin 2011është 28.3%, në

shkallë qarku për Qarkun Fier është 27.88%, ndërsa rrethi Mallakastër ka koeficientin

mesatar fëmijë-femra 31.8%36.Nga krahasimi i koeficientit fëmijë-femra për vitin

2001 me vitin 2011, rezulton të ketë rënie.

Treguesi i koeficientit paraqitet i ndryshëm për secilën njësi vendore. Komuna

Selitë dallon për vlerë më të lartë të koeficientit, më pas vjen Komuna Kutë dhe

Qendër, ndërsa njësitë vendore Fratar, Hekal, Greshicë, Ngraçan, Aranitas dhe Ballsh

klasifikohen në grupin e njësive administrative vendore me koeficient fëmijë-femra

më të ulët në raport me njësitë e tjera vendore të rrethit.

Tabela Nr.2. 2, Koeficienti fëmijë-femra në vitin 2011, në % në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër.

Njësi

vendore

Bashkia

Ballsh

K.

Ngraçan

K.

Qendër

K.

Aranitas

K.

Hekal

K.

Kutë

K.

Selitë

K.

Fratar

K.

Greshicë

Koeficienti

fëmijë-

femra

30.45 30.51 35.96 31.12 30.02 32.56 37.32 30.22 28.65

Burimi: Përpunuar sipas të dhënave të CENSUS 2011, INSTAT

Arsyet e këtyre treguesve lidhen me faktin se zhvillimet e përgjithshme të

periudhës së tranzicionit kanë dhënë efektin edhe në këtë tregues. Fakti që zona është

35 *Shënim sqarues:Koeficienti fëmije-femra llogaritet, si:Raporti i numrit të fëmijëve 0-4 vjeç, ndaj

numrit të femrave 20-49 vjeç, në %. 36 INSTAT “Censusi i Popullsisë dhe i banesave”, Atlas Gjeografik i Popullsisë, instatgisgov.al.


43

përballur me largime të popullsisë, i cili prek kryesisht çiftet e reja reflekton në këtë

tregues.

Gjithashtu, i rëndësishëm është fakti i arsimit universitar të femrave, të cilat

përveçse kanë rritur moshën e martesës, marrin dhe kulturën e planifikimit familjar.

Komuna Selitë dallon për koeficient më të lartë femër-fëmijë. Disa nga arsyet për këtë

nivel të treguesit janë: pozita gjeografike në distancë nga qendra urbane dhe largime

të shumta të popullsisë.

Vlen të theksohet se, në hapësirën rurale, përves moshës së tretë kanë mbetur

edhe ajo pjesë e familjeve, të cilat nuk kanë pasur mundësi ekonomike që të largohen

dhe ky është një faktor, i cili bën që të ruhet tradita për shumë fëmijë.

2.1.3. Koeficienti i vdekshmërisë

Vdekshmëria ndikon në uljen e numrit të përgjithshëm të popullsisë. Nëpërmjet

paraqitjes grafike vërehet se koeficienti i vdekshmërisë nuk ka ndryshime të

ndjeshme. Në vija të përgjithshme koeficienti i vdekshmërisë, me pak ndryshime ruan

të njëjtat nivele. Përgjithësisht, niveli i ulët i koeficientit të vdekshmërisë lidhet me

faktorë të tillë si: strukturë moshore e re, rritja e nivelit arsimor, trashëgimia e

jetëgjatësisë, rritja e kujdesit shëndetësor, niveli ekonomik, niveli i përgjithshëm i

zhvillimit shoqëror.37

Figurë Nr.2.4, Paraqitje grafike e koeficientit të vdekshmërisë për1000 banorë në


Burimi:Përpunuar në bazë të të dhënave të Zyrës së Arkivës së Gjendjes Civile

Mallakastër

Në hapësirën e marrë në studim mbizotëron grupmosha 15-65 vjeç, më pas

renditet ajo 0-14 vjeç dhe në fund një përqindje të vogël zë popullsia që i

përket moshës së tretë, mbi 65 vjeç.

Të gjitha njësitë vendore kanë pasur qendra arsimi dhe vazhdojnë të kenë, çka

ka bërë të mundur arsimimin e popullsisë. Rritja e nivelit arsimor të

popullsisë, krijon një shoqëri të pasur me informacion, e cila kujdeset për

veten.

Rritja dhe përmirësimi i institucioneve dhe politikave shëndetësore ka sjellë

rritjen e përkujdesit shëndetësor. Rritja e përkujdesjes individuale nëpërmjet


47.

02468

Ko

efic

ien

ti i

vd

eksh

mer

ise

per

10

00

ba

no

re

Njësia administrative

1992

1995

2000

2005

2010

2011

2012


44

kontrollet mjekësore në mënyrë të herëpashershme, sjell diagnostikimin e

problemeve shëndetësore, duke rritur shanset për jetëgjatësi.

Ekonomia e tregut në njërën anë dhe lëvizja e lirë hapësinore e popullsisë në

anën tjetër, kanë ndikuar në rritjen graduale ekonomike të familjeve. Në

mënyrë të veçantë, të ardhurat që sigurohen nga emigracioni, për familjet e

hapësirës rurale janë shumë të rëndësishme, sepse ndikojnë në rritjen e

standardeve dhe cilësisë së jetës.38

Të gjithë këta faktorë të përgjithshëm sjellin rritjen e nivelit të zhvillimit tek

popullsia duke u përqendruar në cilësinë e jetës së tyre. Kështu duke patur një

popullsi me moshë të re, rritje të nivelit të arsimit dhe kujdesit shëndetësor, rritje të

sistemit të informacionit, apo rritje te nivelit ekonomik, të gjithë këta faktorë së

bashku ndikojnë në mbajtjen nën kontroll të nivelit të vdekshmërisë.

2.1.4. Vdekshmëria foshnjore dhe vdekshmëria juvenile

Krahas koeficientit të përgjithshëm të vdekshmërisë, koeficienti i vdekshmërisë

foshnjore, është një tregues si rëndësishëm, i cili karakterizon nivelin e zhvillimit

ekonomik dhe social.

Tabela Nr.2.3, Numri absolut i vdekshmërisë foshnjore dhe juvenile në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër Njësia

Administrative

Viti 1995 Viti 2005 Viti 2010 Viti 2013

0-1

vjeç

1-4

vjeç

0-1

vjeç

1-4

vjeç

0─1

vjeç

1-4

vjeç

0─1

vjeç

1-4

vjeç

Bashkia Ballsh 1 1 0 0 0 0 1 0

Komuna Qendër 4 2 1 1 1 0 0 1

Komuna Ngraçan 0 0 0 0 0 0 0 0

Komuna Aranitas 0 1 0 0 0 0 0 0

Komuna Hekal 0 2 0 1 1 0 1 0

Komuna Kutë 0 0 0 0 0 0 0 0

Komuna Selitë 0 0 0 0 1 0 0 0

Komuna Fratar 0 0 0 0 0 0 0 0

Komuna Greshicë 0 0 1 0 0 0 1 0

Burim:Zyra e Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Në zonën e marrë në studim, nga te dhënat rezulton se vdekshmëria foshnjore

është shumë e vogël. Disa nga njësitë vendore, vazhdimisht prej vitesh nuk kanë

shënuar asnjë vdekje infantile. Nga njësitë vendore rurale diferencojmë Komunën

Qendër, e cila shënon minimalisht 1 deri 4 vdekje infantile.

Në po të njëjtat nivele si vdekshmëria infantile, paraqitet edhe vdekshmëria

juvenile, e cila përfshin vdekshmërinë e fëmijëve me moshë nga 1-4 vjeç.

Vlen të theksohet, se roli i faktorëve të përgjithshëm si ata gjenetikë, socialë,

ekonomikë dhe elementët e sjelljes, të cilët së bashku sjellin si rezultat nivele

minimale të vdekshmërisë infantile dhe asaj juvenile.


47


45

2.1.5. Shtimi natyror

Shtimi natyror është një tregues i cili paraqet ecurinë e lëvizjes natyrore të

popullsisë. Në pikëpamjen statistikore shtimi natyror është rezultat i diferencës së

koeficientit të lindshmërisë me koeficientin e vdekshmërisë.

Tabela Nr.2.4, Koeficienti i shtimit natyror për 1000 banorë, në njësitë vendore të


Njësiavendore/viti 1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Bashkia Ballsh 11.7 14.41 15.5 7.62 9.1 6.31 5.59 8.7

Komuna Ngraçan 23.8 10.3 7.9 12.3 6.7 2.89 - -

Komuna Qendër 7.4 9.3 13.8 9.8 4.2 5.85 6.2 9.98

Komuna Aranitas 13 11.1 5.5 11.7 3.9 8.8 10.7 6.1

Komuna Hekal 13 16.7 16.5 16.3 9.6 6 13 8.2

Komuna Kutë 12.6 25 12.7 8.6 9.7 5.2 4.3 6.9

Komuna Selitë 15.8 19.9 8.5 10.2 9.9 15.3 - -

Komuna Fratar 9.8 14.5 15.2 19.5 7.25 8.5 8.9 6.7

Komuna Greshicë 10.7 16.4 8.6 9.63 1 6.2 5.7 5.1

Burim :Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër.

Në vitin 1992, vlera më e lartë e treguesit të shtimit natyrorë shënohet në njësinë

vendore rurale Ngraçan, me 23.8/1000 banorë, ndërsa vlera më e ulët shënohet në

njësinë vendore rurale Qendër me 7.4/1000banorë.

Në vitin 1995 vlera më e lartë e treguesit të shtimit natyrorë shënohet në njësinë

vendore rurale Selitë , me 19.9/1000 banorë, ndërsa vlera më e ulët shënohet në

njësinë vendore Qendër me 9.3/1000banorë.


vendore rurale Hekal, me 16.5/1000 banorë, ndërsa vlera më e ulët shënohet në

njësinë vendore rurale Aranitas me 5.5/1000banorë.


vendore rurale Fratar, me 19.5/1000 banorë, ndërsa vlera më e ulët shënohet në

njësinë vendore rurale Aranitas me 5.5/1000banorë.


vendore rurale Selitë, me 9.9/1000 banorë, ndërsa vlera më e ulët shënohet në

njësinë vendore rurale Greshicë me 1.1/1000banorë.





vendore rurale Aranitas, me 10.7/1000 banorë, ndërsa vlera më e ulët shënohet në

njësinë vendore rurale Kutë me 4.3/1000banorë.





46

Tipar i përbashkët në të gjitha njësitë vendore të rrethit është se treguesi i shtimit

natyror ka tendencë rënieje. Sigurisht që kjo lidhet drejtpërdrejt me koeficientin e

lindshmërisë, i cili po pëson ulje të ndjeshme, në mënyrë të theksuar pas viteve 2000.

Deri në vitet 2000, ritmi i shtimit natyror është më i qëndrueshëm, ndërsa pas tij ulja e

shtimit natyror është më e theksuar.

Figurë Nr.2.5, Paraqitje grafike e shtimit natyror, gjatë 1992-2013 në njësitë vendore

rurale, sipas kateve hipsometrike të rrethit Mallakastër

Burim: Ndërtuar në bazë të të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile

Mallakastër

Një nga faktorët që ka shkaktuar rënien e treguesit të shtimit natyror, lidhet me

largimet e popullsisë nga hapësirat rurale dhe nga qendra urbane. Ndryshimi i

theksuar i treguesit të shtimit natyror pas viteve 2000, nuk duhet të lidhet vetëm më

faktin e emigrimit, pasi emigrimi ka nisur që në vitet e para të ’90, por fakti që zona e

marr në studim është më së shumti hapësirë rurale, një pjesë e banorëve nuk e bëjnë

çregjistrimin menjëherë pas largimit të tyre nga Zyrat e Gjendjes Civile.

Pavarësisht tiparit të përbashkët të tendencës për rënie të treguesit të shtimit

natyror, jo të gjitha njësitë administrative vendore kanë të njëjtin ritëm uljeje të

shtimit natyror.

0 10 20 30

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

201

-30

0 m

mb

i niv

elin

e d

etit

301

-40

0m

m

bi

niv

elin

e d

etit

401

-

500

m

mb

i

niv

eli

n e

det

it

501

-

600

m

mb

i

niv

eli

n e

det

it

Koeficienti i shtimit natyror per 1000 banorë

Një

sitë

ven

do

re r

ura

le s

ipa

s la

rtës

isë

mes

ata

re m

ni

niv

elin

e d

etit

viti 2013 viti 2010 viti 2005 viti 2000 viti 1995 viti 1992


47

Figurë Nr.2.6, Hartë e koeficientit të shtimit natyrorë /1000 banorë, në vitin 1992 në



KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

7.4 - 10.7

10.71 - 12.6

12.61 - 13

13.1 - 23

Kufi administrative

H A R T A E K E O F I C I E N T I T T Ë S H T I M I T N A T Y R O R Ë ,H A R T A E K E O F I C I E N T I T T Ë S H T I M I T N A T Y R O R Ë ,

P Ë R 1 0 0 B A N O R Ë , N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R E P Ë R 1 0 0 B A N O R Ë , N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R E

T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R N Ë V I T I N 1 9 9 2 T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R N Ë V I T I N 1 9 9 2

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



48




Ritmi i shtimit natyror vjen në rritje në qendrën urbane, deri në vitet 2000.

Shkaqet për rritjen e treguesit të shtimit natyror lidhen drejtpërdrejtë me rritjen e

treguesit të lindshmërisë; ndërsa vetë treguesi i lindshmërisë, i cili krahas dominimit

të grupmoshës 15-65 vjeç të popullsisë, rritet edhe si rezultat ardhjes së banorëve nga

zonat rurale në drejtim të qendrës urbane. Pothuajse të njëjtën tendencë ecurie vërehet

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

5.5 - 8.5

8.51 - 12.7

12.71 - 15.2

15.21 - 16.5

Kufi administrative




0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



49

edhe në hapësirat rurale megjithëse ritmi i rënies është më i shpejtë në kohë se zona

urbane.



Burim: Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile.

Nga krahasimi i treguesit të shtimit natyror i vitit 1992 me vitin 2011 për njësitë

vendore Komuna Selitë dhe Komuna Ngraçan, dhe krahasimi i treguesit të shtimit

natyror për vitit 1992 me vitin 2013 për të gjitha njësitë e tjera, në njësitë vendore

administrative të rrethit Mallakastër vërejmë se:

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1.1 - 4.2

4.21 - 7.25

7.251 - 9.6

9.61 - 9.9

Kufi administrative




0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



50

në Bashkinë Ballsh treguesi i shtimit natyror ka rënë me 3/1000 banorë, ose

është ulur me 25.6%;

në Komunën Ngraçan, treguesi i shtimit natyror ka rënë me 20.91/1000

banorë, ose është ulur me 87.85%;

në Komunën Aranitas, treguesi i shtimit natyror ka rënë me 6.9/1000 banorë,

ose është ulur me 53.07%;

në Komunën Hekal, treguesi i shtimit natyror ka rënë me 4.8/1000 banorë, ose


në Komunën Kutë, treguesi i shtimit natyror ka rënë me 5.7/1000 banorë, ose


në Komunën Selitë, treguesi i shtimit natyror ka rënë me 0.5 /1000 banorë, ose


në Komunën Fratar, treguesi i shtimit natyror ka rënë me 3.1/1000 banorë, ose


në Komunën Greshicë, treguesi i shtimit natyror ka rënë me 5.6/1000 banorë,

ose është ulur me 52.33%;

në Komunën Qendër, treguesi i shtimit natyror është rritur me 2.58/1000

banorë, ose me 34.86%;

Nga të gjitha njësitë vendore vetëm Komuna e Fratarit dallon për ritëm të lartë të

shtimit natyror, i cili jo vetëm që është ruajtur por madje ka shënuar dhe rritje për

periudhën kohore të përfshirë në studim.

Figurë Nr.2.9, Paraqitje grafike e koeficientit shtimit natyror në rrethin Mallakastër

1992-2013

Burim: Përpunuar në bazë të të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile

Mallakastër

Tipari i përgjithshëm dominues i ecurisë së treguesit të shtimit natyror, reflekton

në ecurinë e shtimit natyror të rrethit Mallakastër. Nëpërmjet të dhënave evidentohet

se rritja e shtimit natyror është deri në vitin 1998, dhe më pas treguesi fillon të

shënojë rënie.

Treguesi i shtimit natyror, për vitet e përzgjedhura, nga 1995 deri në vitin 2011 ka

shënuar rënie, vetëm një rritje të vogël nga viti 2011 deri në 2012, dhe nga viti 2012

në vitin 2013 i rikthehet tiparit të rënies.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Ko

efic

ien

ti i

sh

tim

it n

aty

ror

per

10

00

ba

no

re


51

Për periudhën e marrë në studim treguesi i shtimit natyror paraqitet më i lartë në

vitin 1995 me 15.2/1000 banorë, ndërsa vlerën më të ulët e shënon në vitin 2011 me

5.7/1000 banorë.

2.2. Lëvizja hapësinore e popullsisë

Shqipëria, pas viteve ‘90 përjetoi lëvizje të mëdha migrative të popullsisë.

Popullsia shqiptare ka pësuar ndryshime të thella 39 gjatë 20 viteve të fundit për shkak

të procesit të tranzicionit drejt demokratizimit të strukturave politike dhe ekonomike.

Emigrimi jashtë territorit të Shqipërisë, u theksua edhe më shumë gjatë periudhës së

trazirave politike dhe ekonomike, të cilat nxitën shumë të rinj shqiptarë të linin

vendin.40

Për sa i përket migrimit të brendshëm, nuk është e lehtë të përshkruash

shumëllojshmërinë e lëvizjeve. Megjithatë, në këtë çështjesynohet të parashtrohet

tendenca për zhvendosjen në hapësirë të popullsisë së rrethit Mallakastër. Migrimi

nga pikëpamja demografike tregon:

Së pari për shkallën e ndryshimit të shpërndarjes në hapësirë gjatë një periudhe të

caktuar;

Së dyti, në vlera absolute, migrimi është pjesë e një rritjeje ose uljeje numerike të

popullsisë.41

Për këto arsye, migrimi është pjesë e zhvillimit demografik të rajoneve si edhe

tregues i ndryshimeve sociale si urbanizimi.

Në bazë të teorive neoklasike të migrimit, lëvizjet hapësinore ndodhin për shkak

të disbalancimeve strukturore ndërmjet zonave.42 Ato presupozojnë një ribalancim të

faktorëve të prodhimit (krahu i punës, kapitali), ndërmjet zonave, falë zhvendosjes së

personave, (mallrave dhe kapitalit).

Edhe hapësira socio-gjeografike e rrethit Mallakastër, ashtu siç do pjesë tjetër e

Shqipërisë u përfshi nga proceset migratore. Këto migrime u shfaqën në të dyja

format e tyre, në formën e emigrimeve dhe në formën e imigrimeve.

2.2.1. Imigrimi

Një nga elementët kryesorë ndikues në popullimin e një territori, në zhvillimin

dhe ecurinë pozitive të popullsisë në të është oferta që ky territor paraqet në aspektin

ekonomik. Njerëzit historikisht në vetëdijen e tyre kanë pasur dëshirën dhe mendimin

për të lëvizur e kjo me sa duket është influencuar nga faktorë të ndryshëm.43Me

zhvillimin e shoqërisë njerëzorë, kanë ndryshuar edhe motivet e lëvizjes dhe koncepti

për destinacionet më të favorshme për të realizuar objektivat e tyre.

Një ndër faktorët kryesorë të lëvizjeve migratore, mbetet përmirësimi i jetesës për

veten dhe familjen, gjë e cila realizohet nëpërmjet disa rrugëve. Ky faktor e detyron

individin të vendoset në një hapësirë socio-gjeografike, e cila sipas tij ofron më tepër

mundësi. Duke qenë se vendi ynë, hyri në rrugën e tranzicionit, duke u përfshirë në

ndryshime të thella sociale, ekonomike dhe politike, lëvizja e lirë e njerëzve ishte

pjesë e këtij zhvillimi duke u karakterizuar nga dinamika të ndryshme.

39Davis “ The migration of human population” 1974, Scientific American 231:92-109, f.93 40INSTAT “Migracioni në Shqipëri” Tiranë 2004, f.9, 41INSTAT “Migracioni në Shqipëri” Tiranë 2004, f.9, 42INSTAT “Migracioni në Shqipëri” Tiranë 2004, f.24, 43 S. Axhemi, “Gjeografia e popullsisë dhe e vendbanimeve”, ALSA Tiranë 2007 f.150,


52

Figurë Nr.2.10, Paraqitje grafike e numrit të imigrantëve

Burim:Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Procesi i imigrimit në njësitë administrative vendore tërrethit Mallakastër, për

periudhën e marr në studim nuk shfaq tipare të njëjta për të gjitha njësitë.

Lëvizja nga fshati në qytet u bë e njohur mbas viteve ’90 dhe si rezultat i kësaj

lirie qendra e vetme urbane e rrethit Mallakastër u shndërrua në qendrën e pritjes së

banorëve që vinin nga hapësirat rurale. Ballshi ishte e vetmja qendër urbane për

rrethin Mallakastër dhe si e tillë u bë dhe pika e parë e referimit më e afërt për atë

pjesë të popullsisë që u përfshi në këto lëvizje. Këto familje i drejtoheshin hapësirës

sociogjeografike të Bashkisë Ballsh për këto arsye:

• Qendra urbane ofronte më tepër mundësi punësimi ku ekzistenca e industrisë

së naftës ishte ajo që përbënte ofertën kryesore për punësim;

• Në qendrën urbane mund të gjenin kushte jetese dhe infrastrukturore më të

mira se nëhapësirat rurale;

• Qendra urbane krijonte mundësinë për një jetë më të mirë sociale me

standarde më të larta, pasi në qendrën urbane aksesi ndaj informacionit dhe

shërbimeve është më i lehtë për tu arritur.

Arsyet e imigrimit drejt qendrës urbane për familje që vinin nga hapësirat rurale

ishin të ndryshme :

Papunësia dhe vështirësitë ekonomike. Pas ndryshimit të sistemit të

ekonomisë shumë individë dhe familje që banonin në zonat rurale u gjendën

përball fenomenit të papunësisë. Pavarësisht se pasuria e përbashkët e

kooperativave u përpjesëtua në mënyrë të barabartë për banorë, vështirësia për

të siguruar të ardhura për familjen si fermerë ishte e madhe, duke nxitur

banorët që të drejtoheshin drejt qendrës urbane.

Arsimimi i fëmijëve. Lëvizja e lirë dhe fenomeni i emigrimit solli largimin e

shumë familjeve, gjë e cila krahas pasojave të tjera, solli uljen e numrit të

popullsisë, uljen e koeficientit të lindshmërisë si dhe të nxënësve nëpër

shkolla. Rënia e numrit të nxënësve çoi në mbylljen shkollave në disa fshatra,

ose kishte mungesa të theksuara të stafeve pedagogjike. Edukimi dhe arsimimi

i fëmijëve ishte një motiv i fortë i cili ndikonte tek pjesa e mbetur e banorëve

për largimin e tyre nga hapësira rurale.

Mundësia për sipërmarrje private në sektorë të ndryshëm. Qendra urbane

ishte qendra administrative e rrethit, dhe mbante peshën kryesore si qendër

gravitacionale institucionale. Me rritjen e përqendrimit të popullsisë në këtë

0

200

400

600

800

Njesia administrative

viti 1995

viti 2000

viti 2005

viti 2010


53

qendër urbane, u rrit edhe kërkesa për shërbime të cilat mund të ofroheshin

nga sipërmarrjet private. Rritja e aktiviteteve private sidomos ato me karakter

tregtar dhe shërbimesh, ndikuan si një shtysë për zhvendosjen e banorëve nga

hapësirat rurale drejt qendrës urbane

Ballshi, duke qenë një qendër urbane u përfshi më shpejt në tregun e

vetëpunësimit se hapësirat rurale ndaj dhe kjo përbënte një ofertë të rëndësishme në

tregun e punësimit për banorët e rrethit Mallakastër.

Sipas të dhënave, qendra urbane ka numrin më të madh të imigruesve në krahasim

me njësitë e tjera vendore të rrethit. Nga vëzhgimi i detajuar i të dhënave statistikore

ecuria e imigrimit në Bashkinë Ballsh ka ndryshuar nga njëri vit në tjetrin.

Nga krahasimi i numrit të imigrantëve të vitit 1990 me vitin 1992 , rezulton se në

vitin 1992 janë 970 imigrantë me tepër se në vitin 1990. Pas vitit 1992 deri në vitin

1998 numri i imigrantëve vazhdon të jetë i lartë por pëson rënie nga njëri vit në

tjetrin. Nga viti 1992 në vitin 1995 numri i imigrantëve ulet me 233 banorë; nga viti

1995 në vitin 1998, numri i imigrantëve ulet me 108 banorë. Nga viti 1999 deri në

vitin 2001 numri i imigrantëve pëson rritje të theksuar.

Për të gjithë periudhën e marrë në studim, në të gjithë njësitë vendore të rrethit

Mallakastër, viti 2000 shënon numrin më të lartë të imigrantëve me 3093 banorë. Nga

viti 2000 deri në vitin 2003 numri i imigrantëve reduktohet. Numri i imigrantëve

pëson rritje me 249 banorë në vitin 2006 krahasuar me vitin 2003, dhe 247 banorë në

vitin 2008 krahasuar me vitin 2006. Nga viti 2009 deri në vitin 2015 numri i

imigrantëve ka ardhur në rënie të vazhdueshme, aq sa përafrohet me numrin e

imigrantëve në vitin 1990.

Komuna Qendër evidentohet midis të gjitha njësive vendore rurale të rrethit, për

procesin e imigrimit. Ndër shkaqet e numrit të lartë të imigrantëve në vitet e para të

tranzicionit në këtë komunë, veçohet pozitën gjeografike të komunës. Derivat i

pozitës gjeografike të Komunës Qendër ishin:

Së pari, distanca e vogël nga qendra urbane e rrethit Mallakastër,

Së dyti, shtrirja e komunës përgjatë rrugës nacionale Fier-Ballsh,

Së treti, afërsia me qendra të tjera urbane të zhvilluara si Fieri dhe Patosi,

Të gjithë këta ishin faktorë tërheqës për vendosjen e banorëve nga komunat e tjera

në territorin e Komunës Qendër.

Njësitë e tjera vendore rurale si Kutë, Aranitas, Hekal, Greshicë, Selitë, Ngraçan,

kanë banorë të ardhur, por numri i tyre është shumë i vogël, më së shumti kanë të

bëjnë me vendosjen e banorëve nga martesat. Nga të dhënat vërehet se edhe Komuna

Fratar po shndërrohet në zonë pritëse për banorët, për rrjedhojë numri i popullsisë së

ardhur është rritur. Kjo ka të bëjë me pozitën gjeografike të komunës, që do të

përfitojë akoma më shumë në të ardhmen nga segmenti i autostradës Fier-Levan-

Fratar–Tepelenë, i cili kalon përgjatë territorit të kësaj njësie vendore. Shumë nga

banorët e fshatrave të thellë, të cilët nuk kanë mundësi financiare dhe ekonomike për

tu vendosur në qendra urbane kanë zgjedhur ti drejtohen kësaj komune.

2.2.2. Emigrimi

Njerëzit janë të prirur për t’u përqendruar në territoret në të cilat oferta ekonomike

është favorizuese për ta dhe për familjet e tyre.44 Në rastin kur një ofertë e tillë

mungon, atëherë ata detyrohen të largohen nga ajo hapësirë dhe në këtë rast kemi të

44Sokol Axhemi “Gjeografia e popullsisë dhe e vendbanimeve”, ALSA Tiranë 2007,f.42


54

bëjmë me procesin e emigrimit. Lëvizja e lirë gjatë periudhës së tranzicionit krijoi

mundësinë që individët në mënyrë individuale apo familjare, të organizuar ose jo, të

emigronin drejt qendrave të vendbanimeve të cilat mund të ofronin kushte më të mira

jetese.

Nëse në procesin e imigrimit evidentohen si njësi administrative pritëse të

emigrantëve Bashkinë dhe dy prej njësive vendore rurale. Komunën Qendër dhe

Komunën Fratar, tek procesi i emigrimit vërehet se të gjitha njësitë vendore janë

përfshirë ndjeshëm nga kjo dukuri. Ndër njësitë vendore rurale, numri më i lartë i

emigrantëve është shënuar në Komunën Qendër dhe në Komunën Aranitas,

përkatësisht me 1562 dhe 1394. Për vitet e marra në studim evidentohet se viti 2005

shënon numrin më të lartë të banorëve të larguar për shumicën e njësive vendore.

Tabela Nr.2.5, Numri i emigrantëve gjatë tranzicionit në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër

Njësi vendore Viti 1995 Viti 2000 Viti 2005 Viti 2010

Bashkia Ballsh 109 366 1198 185

Komuna Qendër 188 232 1562 107

Komuna Ngraçan 10 0 561 15

Komuna Aranitas 42 83 1394 61

Komuna Hekal 441 102 585 56

Komuna Kutë 142 135 587 39

Komuna Selitë 90 61 323 129

Komuna Fratar 104 139 558 109

Komuna Greshicë 1 66 391 13

Burim: Zyra e Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Në Komunën Qendër nga viti 1995-2000, numri i emigrantëve ka shkuar nga 109

në 366 duke u rritur me 257. Ritmi i rritjes së emigrantëve vazhdim nga viti 2000-

2005, ndërsa pas vitit 2005 deri në vitin 2010 shënon rënie.

Në ndryshim nga disa prej njësive vendore rurale, Komuna Hekal regjistron një

numër të lartë banorësh të larguar në vitin 1995, i cili vjen në rënie deri në 2000.

Numri më i lartë i banorëve të larguar është në vitin 2005 me 585 banorë.

Në Komunën Fratar numri i emigrantëve ka ardhur në rritje të vazhdueshme deri

në vitin 2005, dhe më pas ka filluar të ulët në raport me treguesit e fillimit të

tranzicionit.

Në Komunën Selitë numri më i madh i emigrantëve është gjatë dhjetëvjeçarit të

dytë të tranzicionit. Në vitin 2010, kjo komunë është njësia vendore që ka

regjistruar numrin më të lartë të emigrantëve në raport me njësitë e tjera vendore

rurale.

Treguesit më të ulët të numrit të emigrantëve janë në njësitë vendore Ngraçan dhe

Greshicë.

Arsyet e largimit të popullsisë rurale janë nga më të ndryshmet, ku ndër të cilat do

të veçohen:

Vështirësitë e jetës rurale;

Të ardhurat e pakta nga bujqësia;

Mungesa e infrastrukturës rrugore në disa fshatra të Komunës Selitë, të

Komunës Hekal, të Komunës Qendër dhe të Komunës Ngraçan;

Mungesa e qendrave të kujdesit shëndetësor, mungesa e mjekëve në shumë

njësi vendore rurale, mungesa e ndihmës mjekësore në fshatrat e thellë që

kanë distancë nga qendra e komunës apo nga qendra urbane ;


55

Mbyllja e disa prej institucioneve arsimore në fshatrat e Komunës Selitë,

Komunës Ngraçan, Komunës Greshicë, Komunës Qendër;

Rritja e kërkesave të banorëve për standarde më të mira jetese;

Shtimi i kërkesave për cilësi jete;

Qendra urbane është një nga njësitë administrative, që ka numrin më të madh të

banorëve të larguar. Largimet e popullsisë nga qendra urbane rriten ndjeshëm pas

vitin 1992. Në mënyrë të detajuar largimet e popullsisë nga qyteti paraqiten si më

poshtë:

në vitin 1992 janë larguar 159 banorë më tepër se në vitin 1990;


në vitin 2000 janë larguar 181 banorë me tepër se në vitin 1998;


Figurë Nr.2.11, Paraqitje grafike numrit të emigrantëve në Bashkinë Ballsh gjatë

1990-2010

Burim:Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Numri më i lartë i emigrantëve në Bashkinë Ballsh shënohet në vitin 2003 me

1926 banorë të larguar. Numri i emigrantëve ka ardhur në rritje të vazhdueshme që

nga fillimi i tranzicionit deri në vitin 2003 dhe më pas shënon rënie. Paraqitja grafike

evidenton se në pikëpamjen numerike, largimet e banorëve në qendrën urbane janë

më të mëdha janë nga viti 2003-2008. Pas vitit 2003 dhe deri në ditët e sotme numri i

emigrantëve ka ardhur në rënie. Në vitin 2006 janë larguar 258 banorë më pak se në

vitin 2003. Në vitin 2008 janë 487 banorë më pak se në vitin 2006. Në vitin 2010

janë larguar 996 banorë më pak se në vitin 2008.

2.2.3. Migrimi neto

Migrimi neto (MN) llogaritet si diferencë e imigrantëve me emigrantët45. Sipas të

dhënave migrimi neto në njësitë vendore të rrethit Mallakastër rezulton me

oscilacione të shumta.

Vlera negative e migrimit neto, tregon se largimet e popullsisë nga njësitë vendore

të kësaj zone janë më të mëdha se sa imigrimet. Në vitin 1995, njësitë vendore rurale

Kutë, Hekal, Qendër shënojnë vlerat më të mëdha negative të migrimit neto.

45B.Dumani& A.Stringa “Elementë të demografisë-Popullsia dhe zhvillimi”, MNS, Tiranë 1997, f.37

0 500 1000 1500 2000

1990

1995

2000

2006

2010

numri i emigrantëve

vit

i


56

Figurë Nr. 2.12, Harta e MN, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër, në vitin 1995


KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

-353 - -98

-97 - -56

-55 - -12

-11- - 7

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E M I G R I M I T N E T O N Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V EH A R T A E M I G R I M I T N E T O N Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V E

T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R G J A T Ë T R A N Z I C I O N I T T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R G J A T Ë T R A N Z I C I O N I T

N Ë V I T I N 1 9 9 5 N Ë V I T I N 1 9 9 5


57

Figurë Nr. 2.13, Harta e MN, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër,në vitin 2005


Në vitin 2005, vlera më e lartë negative e MN regjistrohet në njësitë vendore

rurale Qendër,Aranitas dhe Ngraçan, ndërsa vlerat më të ulëta janë në Selitë dhe

Greshicë.

Vlerat minimale të MN në raport krahasues midis njësive vendore shënohen në

Komunën Greshicë. Në vitin 1995 vlerat më të larta të migrimit neto regjistrohen në

njësitë vendore rurale Kutë, Qendër, Hekal. Në vitin 2000, në vlerë absolute, migrimi

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

-1307 - - 539

-538 - - 488

-487 - - 388

-387 - - 314

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters




N Ë V I T I N 2 0 0 5 N Ë V I T I N 2 0 0 5


58

neto paraqitet më i lartë në njësitë vendore Qendër, Ballsh dhe Kutë, ndërsa, vlerën

më të ulët e shënon në Komunë Greshicë.

Figurë Nr. 2.14, Harta e MN, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në vitin 2010


Në mënyrë të detajuar MN në vitin 2000 në njësitë vendore të rrethit Mallakastër

ishte : në Bashkinë Ballsh, -202 banorë; në Komunën Qendër, -94 banorë; në

Komunën Ngraçan, 7 banorë, Komunën Aranitas, -59 banorë; në Komunën Hekal, -52

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

-75 - - 24

-23 - - 10

-9 - 8

8 - 24

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters




N Ë V I T I N 2 0 1 0 N Ë V I T I N 2 0 1 0


59

banorë; në Komunën Kutë,-89 banorë, në Komunën Selitë -29 banorë, në Komunën

Fratar,-74 banorë, në Komunën Greshicë, -44 banorë.

Në vitin 2010, vlera më e lartë negative e migrimit neto shënohet në njësitë

vendore Hekal, Fratar, Selitë, Aranitas, ndërsa vlera minimale në Komunën Qendër.

Koeficienti i Migrimit Neto (KMN) llogaritet si raporti i diferencës së imigrantëve

me emigrantët ndaj numrit të popullsisë46. Ecuria e këtij koeficienti ka një

paqëndrueshmëri, që lidhet me lëvizjet migrative të cilat luhaten me ritme të

pakontrollueshme.

Tabela Nr.2.6, Koeficienti i MN për njësitë vendore të rrethit Mallakastër Njësia vendore/viti 1995 2000 2005 2010

Bashkia Ballsh -0.003 -0.01 -0.03 -0.001

Komuna Qendër -0.008 -0.009 -0.14 0.002

Komuna Ngraçan -0.003 0.004 -0.52 -0.009

Komuna Aranitas -0.001 -0.009 -0.29 -0.005

Komuna Hekal -0.06 -0.01 -0.1 -0.004

Komuna Kutë -0.02 -0.02 -0.14 0.002

Komuna Selitë -0.02 -0.01 -0.16 -0.04

Komuna Fratar -0.01 -0.01 -0.07 -0.01

Komuna Greshicë 0.002 -0.01 -0.17 0.001

Burim:Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile

Mallakastër

Vlerat negative të pjesës më të madhe të treguesve të KMN evidentojnë

dominimin e numrit të emigrantëve ndaj imigrantëve. Në aspektin kohor, koeficienti

në vitin 2005shënon vlerat më të mëdha negative. Koeficienti paraqitet më i lartë në

njësitë vendore Hekal, Kutë, Selitë, Qendër, Ngraçan dhe Aranitas. Koeficienti

paraqitet me qëndrueshmëri në Komunën Fratar dhe në Bashkinë Ballsh.

Oshilacionet e treguesve, të cilët pasqyrohen në paraqitjen hartografike,

evidentojnë se vlerat më të larta negative të migrimit neto, gjatë periudhës së marr në

studim, shënohen në Komunën Qendër dhe në Bashkinë Ballsh.

Lidhur me këto zhvillime, ka një mori faktorësh për Bashkinë Ballsh dhe për

Komunën Qendër si njësitë administrative, të cilat kanë qenë pritëset e imigrantëve ku

ndër më kryesorët do të veçonim ato me karakter ekonomik.

Mbas vitit 2000, referuar të dhënave, për këto dy njësi vendore, numri i

imigrantëve ulet ndjeshëm ndërsa e kundërta ndodh me numrin e emigrantëve i cili

fillon të rritet.

Kjo ecuri e treguesve te emigrimit dhe imigrimit lidhet me tri shkaqe kryesore:

Së pari, skema e Privatizimit të K.P.TH.N-së, e cila ashtu si çdo objekt tjetër

industrial pas procesit të privatizimit humbi pjesën më të madhe të fuqisë

punëtore. K.P.TH.N.-ja, një ndër veprat më të mëdha industriale në Shqipëri, e

filloi funksionimin në vitin 1974 dhe kishte një kapacitet prej mbi 1500

punëtorësh. Kjo uzinë ishte arsyeja, që Ballshi të shndërrohej nga një vendbanim

me pak shtëpi, në një qendër urbane me të gjitha funksionet e saj.

Së dyti, rënia e rëndësisë si qendër gravitacionale institucionale e qendrës urbane

Ballsh duke ia kaluar funksionet administrative në rang Drejtorie rrethit të Fierit.

Së treti,realizimi i projektit të ri të autostradës Fier ─ Tepelenë e cila shmang

rrugën e vjetër nacionale. Bashkia Ballsh, Komuna Greshicë dhe Komuna Qendër



60

janë ato që e ndiejnë efektet negative në qarkullimin e përgjithshëm, numrin e

bizneseve, numrin e të punësuarve, etj.

Këto arsye bëjnë që popullsia të largohet në drejtim të qendrave të tjera të mëdha

urbane si Fieri, Tirana,Vlora dhe Durrësi.

2.2.4. Migrim internacional

Në rrethin Mallakastër, vërehet fenomeni i migrimit të jashtëm, sinë të gjithë

Shqipërinë por me karakteristikat e veta. Migrimi internacional luan një rol të

rëndësishëm për mirëqenien e shumë familjeve. Migrimi internacional është një

dukuri që prek më tepër grupmoshën e re dhe vitale për punë,e cila priret emigrojnë

drejt Greqisë, Italisë, Anglisë apo dhe vendeve të tjera, për shkak të varfërisë dhe

papunësisë së shkaktuar nga periudha e tranzicionit.

Sipas anketimeve të kryera me banorët,rezulton se shumë familje kanë të paktën

një anëtar të familjes jashtë shtetit që në të gjitha rastet është kryefamiljari, ose një

tjetër mashkull i shtëpisë. Punët e tyre janë të thjeshta dhe jo të kualifikuara si për

shembull në ndërtim, bare,restorante, riparime,mirëmbajtje etj.

Rezultatet e anketës së kryer në vitin 2012, në të gjitha njësitë vendore rurale

evidentojnë për një tendencë të madhe emigrimi, që ka popullsia. Anketës iu

nënshtruan 100 persona në njësitë vendore rurale.

Rreth 86% e të gjithë të intervistuarve të grupmoshës 15─45 vjeç shprehen se duan të

largohen përgjithmonë nga vendbanimi i tyre, drejt shteteve të tjera. Arsyet që

shoqërojnë këtë dëshirë për emigrim internacional të përhershëm janë në mënyrë të

veçantë ekonomike dhe më pas vijnë ato kulturore dhe për shërbime më të mira

infrastrukturore.

Në ndryshim nga këta, grupmosha tjetër mbi 45 vjeç, shprehen se nuk kanë

ndërmend të largohen nga vendbanimet e tyre por, do të donin të kishin shërbime më

të mira dhe më cilësore në infrastrukturën rrugore, shëndetësore, furnizimin me ujë të

pijshëm, sistemimin e kanaleve ujitëse, etj.

2.2.5. Pasojat e migrimeve

Migrimi, përveçse nga pikëpamja demografike tregon për shkallën e ndryshimit të

shpërndarjes në hapësirë gjatë një periudhe të caktuar dhe në vlera absolute është

pjesë e një rritjeje ose uljeje numerike të popullsisë, gjithashtu, do të thotë një

modifikim i mënyrës së jetesës, veçanërisht kur migrantët vijnë nga hapësirat rurale

dhe vendosen në zonat urbane edhe kur ata largohen drejt vendeve të tjera.47 Migrimi

ka qenë gjithmonë pjesë e pandarë dhe tepër e rëndësishme në tërë zhvillimet

demografike të Shqipërisë.48

Lëvizjet hapësinore të popullsisë kanë efekte pozitive dhe negative. Ndër pasojat

pozitive të emigracionit të jashtëm, veçojmë të ardhurat që dërgojnë emigrantët

familjeve të tyre. Ekonomia shqiptare që në vitin 1995 ka mbetur tepër e varur nga

prurjet e kapitalit nga jashtë vendit dhe nga prodhimet e huaja, pa përmendur këtu

4747Gedeshi I., Ditter Jean-Guillaume“Dix ans de transition économique albanaise de l’autarcie à

l’extraversion” ,No 29, ,Kairo, Egjipt , 2000 f.125 48Doka Dh., “Zhvillime socio-ekonomike dhe rajonale të Shqipërisë pas vitit 1990” fPotsdam,

Gjermani 2005,.33,


61

tronditjen e madhe të shkaktuar nga kolapsi i skemës mashtruese të ‘piramidës

financiare’ në vitin 1997.49

Sipas anketimeve të bëra me banorët rezulton se të gjitha familjet marrin

remitanca nga emigrantët. 92% e familjeve të anketuara marrin rregullisht remitanca

për mbajtjen e familjes së tyre, ndërsa 8% e të anketuarve marrin remitanca

jorregullisht. Në lidhje me mënyrën e marrjes së remitancave, 74% e të anketuarve

deklarojnë se i marrin remitancat në rrugë informale dhe vetëm 26% nëpërmjet

transfertave bankare, apo agjencive të ndryshme që shërbejnë për transferimin

ndërkombëtar të parave.

Destinacioni i përdorimit të të ardhurave është i ndryshëm, megjithatë dominon

fakti që, pjesa më e madhe e tyre i përdorin për shpenzime për mbajtjen e familjes,

dhe shumë pak i përdorin për riparime shtëpie apo depozitë bankare.

Figurë Nr.2.15, Paraqitje grafike e përdorimit të të ardhurave nga emigrantët

Burimi:Përpunuar sipas rezultateve të anketës

Një tjetër konkluzion i anketës është se remitancat e emigrantëve po bien vit pas

viti. Një nga shkaqet që lidhet me rënien e remitancave, lidhet me efektin zinxhir të

emigrimit internacional. Procesi i bashkimeve familjare që bëjnë emigrantët me

familjet e tyre ndodh pasi emigrantët stabilizohen në vendet ku kanë emigruar dhe

investojnë aty për të përmirësuar kushtet e jetesës.

Treaguesi i raportit të NjEF-ve me numrin total të NjEF-ve ,që si burim të të

ardhurave kanë para të dërguara nga jashtë shtetit, në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në vitin 2011 paraqitet si më poshtë50:

15.95% e NjEF-ve në Komunën Qendër,

1.43% e NjEF-ve në Komunën Komunën Ngraçan,

26.81% e NjEF-ve në Komunën Aranitas,

10.78% e NjEF-ve në Bashkin Ballsh,

16.57% e NjEF-ve në Komunën Hekal,

10.32% e NjEF-ve në Komunën Greshicë,

24.17% e NjEF-ve në Komunën Selitë,

49

Gedeshi I., Ditter Jean-Guillaume“Dix ans de transition économique albanaise de l’autarcie à

l’extraversion” ,No 29, Kairo, Egjipt , 2000, f.128, 50INSTAT, “Censusi i Popullsisë dhe i banesave 2011”, Atlas Gjeografik i Popullsisë, instatgis.gov.al

0%

91%

4%

5%

shpenzime për mbajtjen e familjes depozitë bankare riparime shtëpie


62

19.49% e NjEF-ve në Komunën Fratar,

18.53% e NjEF-ve në Komunën Kutë,

Sipas të dhënave, mesatarisht 16.005% e NjEF-ve të rrethit Mallakastër, kanë si

burim të të ardhurave para të dërguara nga jashtë shtetit.

Figurë Nr.2.16, Harta e NJEF-ve që kanë burim të ardhurash remitancat në vitin

2011, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër

Burim:Ndërtuar sipas rezultateve të CENSUS 2011, INSTAT

Jo vetëm fenomeni i emigrantëve por edhe ai i imigrantëve shoqërohet me pasoja

pozitive dhe negative. Një nga efektet pozitive të imigrantëve është se ata ndikojnë

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1.43%

1.44% - 10.78%

10.79% - 19.49%

19.50% - 26.81%

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E N J E F Q Ë K A N Ë B U R I M T Ë A R D H U R A S H P A R AH A R T A E N J E F Q Ë K A N Ë B U R I M T Ë A R D H U R A S H P A R A

T Ë D Ë R G U A R A N G A J A S H T Ë S H T E T I T N Ë N J Ë S I T Ë T Ë D Ë R G U A R A N G A J A S H T Ë S H T E T I T N Ë N J Ë S I T Ë

A D M I N I S T R A T I V E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R A D M I N I S T R A T I V E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R

Metoda e perllogaritjes:Raporti i NJEF që kanë deklaruar të ardhurat

nga jashtë shtetit për 12 muajt e fundit në 2011, ndaj numrit të NJEF në total.


63

ndjeshëm në strukturën moshore dhe gjinore të popullsisë. Gjithashtu ata ndikojnë në

rritjen e moshës vitale për punë, mbajtjen në nivele pozitive të koeficientit të

lindshmërisë, pasi familjet e imigrantëve janë të prirur të kenë më shumë fëmijë.

Problemet që shfaqen zakonisht pas ardhjes së imigrantëve janë multidimensionale.

Imigrantët krijojnë disekuilibër në të gjithë elementët e qendrave urbane si: banesat,

kanalizimet, rrjetin e ujësjellësit, infrastrukturën, energjinë elektrike, institucionet

arsimore, institucionet e shërbimit shëndetësor etj.

Një nga pasojat e numrit të lartë të imigrantëve në Bashkinë Ballsh, është krijimi i

lagjeve të reja “Bylis”, “5Maji”, “Gllavenic”, në të cilat janë ndërtuar banesat e tyre.

Këta banorë në shumicën e rasteve ndërtuan në mënyrë jo të ligjshme, ku si rezultat u

krijua disekuilibri i standardeve urbane.

Përveç aspektit urbanistik, ardhja e banorëve nga zonat e tjera rurale përtej

ndikimit në tregues demografik në kontekstin e shpërndarjes hapësinore solli edhe

nevojën për ndërhyrje te tjera si në institucionet arsimore apo dhe shëndetësore.

Një dinamikë e tillë e imigrimit është i shoqëruar me fenoneme të tilla si rritje e

papunësisë, e tregut informal etj. Bashkia Ballsh e cila u përball me numrin më të

lartë të imigrantëve gjatë viteve të pikut të ardhjes së tyre, pasi pothuajse 1/3 e të

papunëve të regjistruar në Zyrën e Punës si të papunë ishin banorë të sapoardhur në

qytet.

Ky tregues thekson edhe diversitetin dhe natyrën komplekse të pasojave imigrimit

pasi në qytetin e Ballshit, në njërën anë qëndron rritja e numrit të popullsisë si një nga

efektet pozitive, ndërsa në anën tjetër si një nga efektet negative ishte rritja e numrit të

të papunëve punëkërkues.

2.3. Përfundime

Dinamikat e lëvizjeve natyrore dhe hapësinore të popullsisë paraqiten të

larmishme. Lëvizjet natyrore kanë një tipar të përbashkët në të gjitha njësitë, ku

gjatë dhjetëvjeçarit të fundit koeficienti i lindshmërisë po vjen në rënie të

vazhdueshme.

Në vitet e para të tranzicionit vërehet se u ruajt tradita për koeficient të lartë

lindshmërie, por më pas koeficienti vjen në rënie. Qendra urbane gjatë së cilës u

vendosën shumë banorë që erdhën nga zonat rurale, gjatë dhjetëvjeçarit të parë

pati nivel të lartë lindshmërie por më pas ka filluar procesin e rënies.

Në vlerë absolut numri më i lartë i lindjeve mbetet në zonën urbane gjatë

dhjetëvjeçari të dytë të tranzicionit, gjë e cila evidenton dhe rënien numrit të

përgjithshëm të popullsisë riprodhuese në hapësirën rurale.

Gjatë kësaj periudhe ka pësuar rënie e raporti femra fëmijë, i cili është një tjetër

tregues për rënien e koeficientit të lindshmërisë.

Koeficienti i vdekshmërisë nuk shënuar ndryshime duke qene pothuajse në të

njëjtat ritme për gjithë periudhën e marrë në studim. Vdekshmëria foshnjore dhe

ajo juvenilie janë në nivele të papërfillshme.

Shtimi natyror ka ardhur në rënie si shkak i uljes së koeficientit të lindshmërisë.

Gjatë viteve të fundit, në disa prej njësive vendore të tilla si Ngraçan, Kutë, Selitë,

Fratar, shtimi natyror pothuajse është reduktuar në raport me fillimin e

tranzicionit.

Lëvizjet hapësinore kanë shënuar paqëndrueshmëri. Në njësitë vendore shfaqen të

gjitha tipat e lëvizje migrative. Në hapësirën rurale evidentohet se dukuria

mbizotëruese është emigrimi. Emigrimi është në të dyja tipat si në drejtim të


64

qendrave të tjera të banimit brenda rrethit dhe jashtë rrethit, por edhe në drejtim të

shteteve të tjera.

Emigrimi internacional luan një rol të rëndësishëm për sa i takon remitancave,

pasi një pjesë e konsiderueshme e familjeve kanë si burim kryesore të ardhurash

dërgesat e emigrantëve. Midis njësive vendore rurale dallon Komuna Qendër për

faktin se në territorin e saj, ka pasur vendosje të popullsisë që vinte nga zonat e

largëta rurale.

Përveç aspektit pozitiv të emigrimit që lidhet me remitancat, emigrimi ka krijuar

efekte negative të cilat janë:

së pari, ndikimi i drejtpërdrejt në numrin e përgjithshëm të popullsisë;

së dyti, ndikimi në numrin e popullsisë me moshë të re dhe vitale për punë ;

së treti, ndikimi në strukturën moshore të popullsisë, pasi me kalimin e kohës

rrezikohet deri në plakjen e popullsisë;

së katërti, ndikimi në nivelin lindshmërisë, duke sjell uljen e tij, etj.

Drejtimi tjetër i emigrimit ishte nga hapësira rurale në drejtim të qendrës urbane

Ballsh. Kjo evidentohet në mënyrë specifike gjatë dhjetëvjeçarit të parë të

tranzicionit, ku numri i imigrantëve vjen në rritje në qendrën urbane duke shënuar

vlerat më të larta gjatë viteve 2000-2001. Më pas, në mënyrë të theksuar, pas

privatizimit të rafinerisë dhe pas zhvendosjes së rrugës nacionale, Fier Tepelenë,

largimi i popullsisë nga qyteti i Ballshit është rritur në mënyrë të ndjeshme. Kjo

evidentohet sidomos nga vlerat e MN, të cilat shënojnë diferencën më të madhe

negative pas viteve 2005.

Analiza e treguesit të KMN evidenton se njësitë vendore specifikisht ato rurale

janë përballur me largimet të konsiderueshme të popullsisë.


65

3. ECURIA E NUMRIT TË POPULLSISË DHE FAMILJEVE

3.1.Ecuria e numrit të popullsisë

Ecuria e numrit të popullsisë në aspektin demografik varet drejtpërdrejt nga ritmi i

lëvizjeve natyrore dhe hapësinore të popullsisë. Në mënyrë të detajuar, diferenca

ndërmjet lindjeve dhe vdekjeve dhe diferenca ndërmjet dy tipave të lëvizjeve

migratore janë treguesit të cilët pasqyrojnë numrin e përgjithshëm të popullsisë.

Nga periudha e komunizmit deri ne vitet e para të tranzicionit numri i popullsisë

ka ardhur rritje. Të klasifikuar sipas ndarjes administrative të vitit 197351:

Fshati i Bashkuar Aranitas në vitin 1955 kishte 2322 banorë52. Nga viti 1955

deri në vitin 1974 popullsia u rrit me 1208 banorë, duke shënuar 3530 banorë.

Nga viti 1974 deri në vitin 1992 numri i popullsisë është rritur me 2241

banorë.

Fshati i Bashkuar Ballsh në vitin 1955 kishte 4410 banorë53. Nga viti 1955


Fshati i Bashkuar Kutë në vitin 1955 kishte 2520 banorë54. Nga viti 1955 deri

në vitin 1974 popullsia u rrit me 1157 banorë, duke shënuar 3677banorë. Nga

viti 1974 deri në vitin 1992 numri i popullsisë është rritur me 595 banorë.

Fshati i Bashkuar Hekal në vitin 1955 kishte 2497 banorë55. Nga viti 1955 deri

në vitin 1974 popullsia u rrit me 1551 banorë, duke shënuar 4048 banorë. Nga

viti 1974 deri në vitin 1992 numri i popullsisë është rritur me 574 banorë.

Fshati i Bashkuar Greshicë në vitin 1955 kishte 1096 banorë56. Nga viti 1955


Nga viti 1974 deri në vitin 1992 numri i popullsisë është rritur me 666 banorë.

Fshati i Bashkuar Damës në vitin 1955 kishte 4292 banorë57. Nga viti 1955


Nga viti 1974 deri në vitin 1992 numri i popullsisë është rritur me 1627

banorë.

51 Shënim: vjetari statistikor paraqet tëdhëna nga viti 1955 deri në vitin 1974. Të dhënat janë

klasifikuar sipas ndarjes administrative të vitti 1973. Sipas ndarjes administrative të vitit 1973, janë

fshatrat e bashkua Aranitas, Ballsh, Damës, Greshicë, Hekal, Kutë. Sipas ndarjes administrative të

vitit 1992 ngaFshati i Bashkuar Kutë u krijua e Komuna Kutë;nga Fshati i Bashkuar Greshicë u krijua

Komuna Greshicë; nga Fshati i Bashkuar Aranitas u krijuan Komuna Aranitas; nga Fshati i Bashkuar

Hekal u krijua Komuna Hekal; nga Fshati i Bashkuar Damës u krijuan Komuna Fratar dhe Komuna

Selitë; nga Fshati i Bashkuar Ballsh u krijua Komuna Qendër dhe Bashkia Ballsh .Fshati Ngraçan

dhe Riban qe krijuan Komunën Ngracan në vitin 1992 kanë qenë pjesë e Fshatit të Bashkuar Kurjan. 52 Komiteti Ekzekutiv i Rrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës, “Vjetari Statistikor i Rrethit”,

Dhjetor 1975, fq 42 53 Komiteti Ekzekutiv iRrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës, “Vjetari Statistikor i Rrethit”,

Dhjetor 1975, fq 42 54 Komiteti Ekzekutiv i Rrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës, “Vjetari Statistikor i Rrethit”,



Dhjetor 1975, fq 42 57Komiteti Ekzekutiv i Rrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës, “Vjetari Statistikor i Rrethit”,

Dhjetor 1975, fq 42


66

Tabela Nr.3. 1, Numri i përgjithshëm i popullsisë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër


Në vitin 1992 sipas njësive të reja administrative që u krijuan në rrethin

Mallakastër shpërndarja gjeografike e popullsisë sipas njësive vendore paraqitej si

vijon:

në Bashkinë Ballsh ishte përqendruar 21.3% e popullsisë së rrethit;

në Komunën Qendër ishte përqendruar 21.94% e popullsisë së rrethit;

në Komunën Aranitas ishte përqendruar 12.4% e popullsisë së rrethit;

në Komunën Fratar ishte përqendruar 12.007% e popullsisë së rrethit;

në Komunën Hekal ishte përqendruar 9.94% e popullsisë së rrethit;

në Komunën Kutë ishte përqendruar 9.1% e popullsisë së rrethit;

në Komunën Selitë ishte përqendruar 5.6% e popullsisë së rrethit;

në Komunë Greshicë ishte përqendruar 5.2% e popullsisë së rrethit;

në Komunën Ngraçan ishte përqendruar 2.26% e popullsisë së rrethit;

Gjatë segmentit kohor 1992-1995 përqendrimi i popullsisë në njësitë vendore në

raport me popullsinë e rrethit përkatësisht sipas viteve ndryshon si vijon: nga 21.38%

në 23.1%në Bashkinë Ballsh; nga 21.94% në 23.16% në Komunën Qendër; nga

2.26% 3.003% Komunën Ngraçan; nga 12.41% në 11.67% në Komunën Aranitas; nga

9.94% në 10.74% Komunën Hekal; nga 9.19% në 8.14% në Komunën Kutë; nga

5.6% në 4.581% në Komunën Selitë; nga 12.007% në 10.47% në Komunën Fratar;

nga 5.23%në 5.035% Komunën Greshicë.

Ky oshilacion i përqendrimit të popullsisë në raport me popullsinë e rrethit

reflektohet në saj të ndryshimit të numrit të përgjithshëm të popullsisë në secilën njësi

vendore gjatë segmentit kohor 1992-1995. Gjatë këtij segmenti kohor ndryshimi i

popullsisë paraqitet me rritje pozitive në pjesën më të madhe të njësive vendore. Në

mënyrë të detajuar gjatë segmentit kohor 1992-1995 rritja e popullsisë ka

qenë:20.11% në Bashkinë Ballsh, 17.09% në Komunën Qendër, 47.28% në Komunën

Ngraçan, 4.24% në Komunën Aranitas, 9.18% në Komunën Hekal, 6.6% në Komunën

Greshicë.

Në tre prej njësive vendore rurale, Kutë, Selitë, Fratar, kanë shënuar rritje

negative të numrit të popullsisë, duke pësuar ulje përkatësisht me 1.78%, 9.4% dhe

3.26%. Nga viti 1992 në vitin 2000, shpërndarja gjeografike e popullsisë sipas njësive

vendore, në raport me popullsinë totale të rrethit ka shënuar ndryshime të reja. Ritmi i

rritjes së përqendrimit të popullsisë në qendrën urbane ka ardhur në rritje. Në vitin

2000, 25.9% e popullsisë totale të rrethit ishte përqendruar në qendrën urbane, duke

bërë në këtë mënyrë Bashkinë Ballsh, njësinë vendore me popullsi më të lartë në

raport me njësitë e tjera brenda rrethit.

Njësia vendore/viti 1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Bashkia Ballsh 9940 11939 13084 12337 12163 12067 12189 12592

Komuna Qendër 10196 11939 10210 8828 8881 9020 9058 8918

Komuna Ngraçan 1051 1548 1641 1035 1042 1042 1045 -

Komuna Aranitas 5771 6016 6082 4447 4515 4556 4565 4464

Komuna Hekal 4622 5538 5132 4731 4816 4886 4929 4921

Komuna Kutë 4272 4199 4124 3485 3409 3440 3447 3469

Komuna Selitë 2606 2361 2234 1859 1723 1766 1714 1681

Komuna Fratar 5580 5398 5557 4869 4990 5050 5107 5081

Komuna Greshicë 2433 2595 2441 2078 2054 2088 2101 2126


67


vendore të rrethit Mallakastër në vitin 1992


Pas qendrës urbane, për përqendrimin e numrit të përgjithshëm të popullsisë

renditet Komuna Qendër, e cila është njësia vendore rurale me numrin më të lartë të

popullsisë. Në këtë njësi është përqendruar 20.21% e popullsisë së përgjithshme të

rrethit.

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1051 - 2433

2433.1 - 4272

4272.1 - 5580

5580.1 - 9940

9940.1 - 10196

Kufi administrative

H A R T A E S H P Ë R N D A R J E S G J O E G R A F I K E T Ë P O P U L L S I S Ë H A R T A E S H P Ë R N D A R J E S G J O E G R A F I K E T Ë P O P U L L S I S Ë

N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R

N Ë V I T I N 1 9 9 2 N Ë V I T I N 1 9 9 2

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



68




Rënia e përqendrimit të numrit të popullsisë në raport me popullsinë totale të

rrethit evidentohet në njësitë vendore rurale Kutë, Fratar, Aranitas, Selitë ku

përkatësisht në vitin 2000, gjendej 8.1%, 11.002%, 12.04%, dhe 4.42%. Gjatë

segmentit kohor 1992-2000 numri i përgjithshëm i popullsisë ka ndryshuar në vlera

pozitive duke shënuar rritjen më të madhe në njësitë vendore: në Bashkinë me

31.62%, në Komunën Hekal me 11.03%., në Komunën Aranitas me 5.3%.

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1641 - 2234

2234.1 - 4124

4124.1 - 5557

5557.1 - 10210

10210.1 - 13084

Kufi administrative



N Ë V I T I N 2 0 0 0 N Ë V I T I N 2 0 0 0

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



69

Ndryshim pozitiv i numrit të popullsisë por në vlera më të ulëta paraqitet në

njësitë vendore rurale Qendër me 0.13% dhe Komunën Greshicë me 0.3%. Rënia e

numrit të përgjithshëm të popullsisë paraqitet në Komunën Kutë me 3.46%, në

Komunën Selitë me 14.2% dhe në Komunën Fratar me 0.4%.




Pas viteve 2000, të gjitha njësitë vendore preken nga ulja e numrit të popullsisë.

Komuna Qendër edhe pse ka pësuar ulje të numrit të popullsisë që pas vitit 1995,

vazhdon të mbetet njësia vendore rurale me më shumë banorë. Rënia e numrit të

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1042 - 1723

1723.1 - 3409

3409.1 - 4816

4816.1 - 8881

8881.1 - 12163

Kufi administrative



N Ë V I T I N 2 0 1 0 N Ë V I T I N 2 0 1 0

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



70

popullsisë ka shënuar ndryshime në shpërndarjen gjeografike të popullsisë në njësitë

vendore të rrethit.

Në raport me vitin 1992, gjatë vitit 2010 raporti i përqendrimit të popullsisë në

qendrën urbane në raport me njësitë e tjera vazhdon të rritet, duke arrit në 27.9%.

Komuna Qendër vazhdon të mbetet njësia rurale me numrin më të lartë të popullsisë

me 20.37% të totalit të popullsisë, ndërsa pas saj vijnë Komuna Hekal me 11.04%,

Komuna Fratar me 11.44%, dhe Aranitasi me 10.35%. Ka vazhduar ritmi i rënies së

përqendrimit të popullsisë në Komunë Kutë e cila në vitin 2010 kishte 7.8% të

popullsisë së rrethit, ndërsa në Komunën Selitë dhe Komunën Greshicë përqendrimi i

popullsisë ishte përkatësisht 3.9% dhe 4.7%.

Gjatë dhjetëvjeçarit të dytë të tranzicionit, të gjitha njësitë shënojnë rritje negative

të numrit të përgjithshëm të popullsisë. Numri i popullsisë gjatë segmentit kohor

2000-2010 është ulur me: 7.03% në Bashkinë Ballsh, 13.01% në Komunën Qendër,

36.5% në Komunën Ngraçan, 25.76% në Komunën Aranitas, 6.1% në Komunën

Hekal, 17.3% në Komunën Selitë, 22.8% në Komunën Selitë, 10.2% në Komunën

Fratar, dhe 15.8% në Komunën Greshicë.

Ndryshimi i numrit të përgjithshëm të popullsisë gjatë periudhës 1992-2010 ruan

vlerë pozitive në qendrën urbane Ballsh, popullsia e së cilës nga viti 1992 në vitin

2010 është rritur me 22.36%. Njësitë vendore rurale që nga fillimi i tranzicionit deri

në vitin 2010, pavarësisht disa trendeve të rritjes së popullsisë në vitet e para të

tranzicionit, tipari i rënies së numrit të përgjithshëm të popullsisë ka reflektuar në

rritjen negative.

Ndryshimi negativ më i madh i numrit të përgjithshëm të popullsisë shënohet në:

Komunën Selitë me 33.8%,

Komunën Aranitas me 21.76%,

Komunën Kutë me 20.2%,

Komunën Greshicë me 15.5%.

Në njësitë vendore rurale Qendër dhe Fratar numri i përgjithshëm i popullsisë

është ulur përkatësisht me 12.8% dhe 10.57%. Njësitë vendore rurale me rënien më të

vogël të numrin të popullsisë janë Ngraçani me 0.8% dhe Hekali me 4.1%.

Në fillim të tranzicionit evidentohet se midis njësive vendore rurale numrin më të

lartë të popullsisë në rreth është regjistruar në Komunën Qendër. Madje qendra

urbane ka më pak popullsi se sa njësia vendore Qendër.

Kjo është dhe rritja më e madhe e numrit të popullsisë në njësitë vendore rurale

gjatë tranzicionit. Kjo erdhi si rezultat i banorëve të ardhur nga fshatrat e thella të

cilët u vendosën në fshatrat përreth qendrës urbane së Bashkisë Ballsh duke qenë

se kjo komunë kufizohet me bashkinë.

Bashkia Ballsh ka shfaqur ulje të numrit të popullsisë nga viti 2000 deri në vitin

2005 me 5.7% dhe nga 2005 deri në 2010 me 1.4%. Banorët largohen nga zona

urbane në kërkim të mundësive më të mira të punësimit dhe të jetës sociale.


71




Në Komunën Selitë, në ndryshim nga lëkundjet, që kanë pësuar njësitë e tjera

vendore rurale apo ajo urbane, gjatë gjithë kohës së tranzicionit numri i

popullsisë ka ardhur në rënie. Kjo vjen për disa arsye: Së pari, kjo dukuri është

rrjedhojë e largimeve të popullsisë dhe së dyti, pasojë e uljes së koeficientit të

shtimit natyror. Ndërsa arsye të tjera janë: distanca e largët e banorëve nga

zona urbane, distanca e largët nga rrugët nacionale, infrastruktura më e dobët

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1259 - 1681

1682 - 3469

3470 - 4921

4922 - 5081

5082 - 8918

Kufi administrative



N Ë V I T I N 2 0 1 3 N Ë V I T I N 2 0 1 3

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


NGRAÇANPa info


72

nga të gjitha njësitë e tjera, mbyllja e qendrave arsimore, shkalla e madhe e

copëtimit të relievit, sasia e pakët e tokës bujqësore. Të gjitha këto janë disa

nga faktorët që çojnë në largimin e popullsisë, e për rrjedhojë në pakësimin e

saj.

Në Komunën Kutë, ndryshimi i popullsisë për intervalin 1992-2000 është -

3.4%; në intervalin kohor 2000-2010 popullsia ka ndryshuar me -17.3%.

Treguesit negativ evidentojnë se kjo njësi vendore është një prej hapësirave

socio-gjeografike, e cila vazhdimisht ka shënuar rënie të numrit të popullsisë.

Kjo komunë, në ndryshim nga Komuna Selitë, dallohet për infrastrukturë më

të mirë krahasuar me të tjerat, sipërfaqe të madhe të tokës bujqësore,

megjithatë numri i popullsisë ka ardhur në rënie. Kjo kryesisht është rezultat i

zhvillimeve gjatë tranzicionit pasi është kthyer tradita e vjetër të emigrimit,

veçanërisht atij jashtë vendit.

Komuna Ngraçan shënon numrin më të ulët të të gjitha njësive vendore me

1054 banorë. Kjo vjen si rezultat i shpopullimeve që kanë ndodhur në këtë

komunë. Vit pas viti banorët kanë zgjedhur të largohen pasi vështirësitë e jetës

rurale, të cilat lidhen kryesisht me distancën e largët nga qendra urbane e

rrethit, mungesa e infrastrukturës,mungesa e tokës bujqësore apo edhe e

shërbimeve të tjera infrastrukturore. Të gjitha këto janë disa nga faktorët

kryesorë që i detyrojnë banorët të largohen.

Të gjitha këto lëvizje hapësinore të popullsisë përtej faktit që kanë ndikuar

drejtpërdrejt në shpërndarjen gjeografike të popullsisë në njësitë administrative

vendore brenda rrethit, kanë dhënë efektin e tyre edhe në numrin e përgjithshëm të

popullsisë së rrethit.

Tabela Nr.3.2, Ecuria e numrit të popullsisë në rrethin Mallakastër Viti 1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Nr.popullsisë 46471 51533 50505 43669 43593 43915 44155 43252

Burim: Zyra e Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Në përgjithësi, numri i popullsisë së rrethit shënon rritje deri në vitin 2000. Rënia

e ndjeshme popullsisë është regjistruar gjatë periudhës 2000-2005. Vlera negative e

treguesit të rritjes së popullsisë evidenton humbjet në numrin e përgjithshëm të

popullsisë.

Fenomeni i lëvizjeve hapësinore të popullsisë filloi që në vitet e para të

tranzicionit. Vitet e para të tranzicionit dallojnë për fenomenin e emigrimit të jashtëm,

i cili preku më së shumti zonat rurale. Në këtë lloj emigrimi u përfshi më tepër

elementi mashkull. Emigrimi internacional, në fillimet e tranzicionit kishte më së

shumti karakter ilegal, dhe pikërisht karakteri ilegal i tij, ishte një nga faktorët që nuk

pati ndryshime të mëdha në numrin e përgjithshëm të popullsisë së rrethit.

Përveç kësaj, migrimi i brendshëm, ishte nga fshatrat drejt qytetit të Ballshit, duke

dhënë rezultat jo vetëm në ruajtjen e numrit të popullsisë së rrethit por edhe rritjen e

mëtejshme të tij.

Rritja më e madhe e popullsisë së rrethit ka ndodhur nga viti1992- 1995, ku

popullsia është rritur me 10.8%. Kjo rritje e popullsisë është produkt i drejtpërdrejt i

rritjes natyrore të popullsisë, pasi largimet e popullsisë nuk janë shumë të mëdha në

këtë periudhë. Përveç kësaj, largimet e popullsisë janë përgjithësisht nga hapësira

rurale në drejtim të qendrës urbane Ballsh, pra brenda rrethit. Gjithashtu, tradita për

lindjen e fëmijëve u trashëgua edhe gjatë viteve të para të tranzicionit, ku pjesa më ë e

madhe e popullsisë jetonte në fshat.


73

Në saj të analizës së treguesve,evidentohet se rritja e popullsisë vazhdon të jetë

pozitive deri në vitin 1998, ndërsa më pas fillon të marr vlera negative. Gjatë

segmentit kohor 1992-2000 popullsia e rrethit është rritur me 8.6%. Largimet më të

mëdha të ndodhura në këtë vit shpjegohen më faktin e zgjedhjeve elektorale. Shumë

banorë që largohen në drejtim të vendbanimeve të tjera nuk bëjnë çregjistrimin në

Zyrën e Gjendjes Civile, ndaj dhe gjatë viteve të zgjedhjeve, për të mos humbur të

drejtën e votës, ndodhin edhe ndryshimet më të mëdha numerike të popullsisë. Gjatë

segmentit kohor 2000-2010 popullsia e rrethit është ulur me 13.6% ndërsa gjatë

periudhës 1992-2010 është ulur me 6.2%.

Edhe pse pas viteve 2005 deri në vitin 2012 janë shënuar vlera pozitive të rritjes

së popullsisë, ato janë shumë të ultë, duke mos sjellë kësisoj ndikim të madh në

numrin e përgjithshëm të popullsisë. Në vitin 2013 rritja e popullsisë shënon sërish

vlerë negative.

Si tregues i lëvizjeve hapësinore të popullsisë shërben edhe diferenca që ekziston

midis regjistrimit të popullsisë sipas vendbanimeve dhe popullsisë që është në RGJC.

Tabela Nr.3.3, Diferenca mes popullsisë sipas INSTAT-it dhe RGJC-së në 2011 për

njësitë vendore në rrethin Mallakastër, Njesi vendore INSTAT 2011 RGJC 2011 Diferenca

Komuna Aranitas 2714 5233 -2519

Bashkia Ballsh 7657 11 902 -4245

Komuna Fratar 3221 6776 -3555

Komuna Greshicë 1152 2061 -909

Komuna Hekal 2623 4833 -2210

Komuna Kutë 1977 3393 -1416

Komuna Ngraçan 588 1042 -454

Komuna Qendër 6253 8868 -2615

Komuna Selitë 877 1766 -889

totali 27 062 43 066 -16 004

Burimi:INSTAT, CENSUS 2011, & Raport i Analizës së Njësive të Qeverisjes Vendore

në Shqipëri, 2015

Bazuar në të dhënat e numrit të popullsisë sipas RGJC 2011 dhe CENSUS 2011,

në njësitë vendore ka diferencë të madhe. Kjo lidhet me procesin e emigrimit të

brendshëm dhe të jashtëm. Në mënyrë të detajuar diferenca për secilën njësi vendore

të rrethit paraqitet:

Nga 11902 banorë në vitin 2011 sipas RGJC-së në Bashkinë Ballsh,rezultoi se

nga regjistrimi CENSUS 2011 jetonin vetëm 64.3%, ose 35.7% më pak se sa

numri i popullsisë sipas RGJC;

Nga 5233 banorë në vitin 2011 sipas RGJC në Komunën Aranitas, rezultoi se

nga regjistrimi sipas CENSUS 2011, jetonin vetëm 51.8% ose, 48.2%më pak se

sa numri i popullsisë sipas RGJC;

Nga 6776 banorë në vitin 2011 sipas RGJC, në Komunën Fratar,rezultoi se nga

regjistrimi sipas CENSUS 2011 jetonin vetëm 47.5% ose, 52.5%më pak se sa


Nga 2061 banorë në vitin 2011 sipas RGJC, në Komunën Greshicë,rezultoi se

nga regjistrimi sipas CENSUS 2011 jetojnë vetëm 55.8% ose 44.2% më pak se

sa numri i popullsisë sipas RGJC;


74

Nga 4833 banorë në vitin 2011 sipas RGJC, në komunën Hekal,rezultoi se nga

regjistrimi sipas CENSUS 2011 jetonin vetëm 54.2% ose 45.8% më pak se sa


Nga 3393 banorë në vitin 2011 sipas RGJC, në Komunë Kutë,rezultoi se



Nga 1042 banorë në vitin 2011 sipas RGJC, në Komunë Ngraçan, rezultoi se nga

regjistrimi sipas CENSUS 2011 jetonin vetëm 43.6% më pak se sa numri i

popullsisë sipas RGJC;

Nga 8868 banorë në vitin 2011 sipas RGJC, në Komunë Qendër,rezultoi se, nga

regjistrimi sipas CENSUS 2011 jetonin vetëm ose 29.5%më pak se sa numri i

popullsisë sipas RGJC;

Nga 1766 banorë në vitin 2011 sipas RGJC, në Komunën Selitë,rezultoi se nga


numri i popullsisë sipas RGJC.

Bashkia Ballsh dhe Komuna Qendër kanë vlerën më të ulët të diferencës,midis

popullsisë sipas vendbanimeve dhe asaj të regjistruar në RGJC, ndërsa Komuna Fratar

dhe Komuna Selitë dallojnë për vlerat më të larta.

Një tjetër këndvështrim është edhe ndryshimi i numrit të përgjithshëm të

popullsisë gjatë intervalin kohor, 1989-2001 dhe 2001-2011 sipas rezultateve të

censuseve. Nga analiza e të dhënave rezulton se ndryshimi i popullsisë gjatë

periudhës 1989-2011 për njësitë vendore është ndryshimi i popullsisë:

33.82% Bashkinë Ballsh;

-42.23% në Fratar,

-46.81% Greshicë,

-50.74% në Hekal,

-52.86% në Kutë,

-72.59% nëNgraçan,

-37.37% në Qendër,

-65.78% në Selitë,

-48.50% në Aranitas.

Gjatë intervalit 2001-2011, evidentohet se në Bashkinë Ballsh popullsia ka

ndryshuar me -16.35%, ndërsa për njësitë vendore rurale ndryshimi i numrit të

përgjithshëm të popullsisë paraqitet;

41.09% në Kutë;

-29.87% në Fratar;

-28.75 në Qendër;

-42.91 në Ngraçan;

-40.09 në Aranitas;

-39.34 në Greshicë;

-50.70 në Selitë;

-40.55 në Hekal.


75

Figurë Nr.3.5, Harta e ndryshimit të numrit të përgjithshëm të popullsisë në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër gjatë intervalit 1989-2011

Burim: Ndërtuar sipas rezultateve të CENSUS 2011,INSTAT58

Nga vlerat e treguesit për ndryshimin e popullsisë gjatë periudhës 1989-2011

rezulton se, rritja pozitive e popullsisë ka ndodhur vetëm në qendrën urbane, ndërsa të

gjitha njësitë e tjera vendore rurale, ndryshimi ka qenë negativ, e cila shpjegohet me

uljen e numrit të popullsisë, që ka prekur hapësirat rurale.

58 INSTAT,“Censusi i popullsisë dhe i banesave, 2011,“Atlas Gjeografik i Popullsisë, instatgis.gov.al

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

-72.59% - -52.86%

-52.85% - -48.50%

-48.49% - -42.23%

-42.22% - 33.82%

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E N D R Y S H I M I I P O P U L L S I S ËH A R T A E N D R Y S H I M I I P O P U L L S I S Ë

N Ë P E R I U D H Ë N 1 9 8 9 - 2 0 1 1 N Ë N J Ë S I T Ë N Ë P E R I U D H Ë N 1 9 8 9 - 2 0 1 1 N Ë N J Ë S I T Ë


Metoda e përllogaritjes: Ndryshimi i popullsisë në periudhën 1989-2011, ndaj popullsisë 1989, në %.


76

Gjithashtu, qendra urbane e Ballshit shënon vlerën më të ulët të ndryshimit të

popullsisë gjatë intervalit 2001-2011, me -16.32. Kjo vlerë negative e ndryshimit të

popullsisë lidhet uljen e numrit të popullsisë në mënyrë të theksuar pas vitit 2001.

Tipari i përbashkët për të gjitha njësitë vendore rurale është ndryshimi në vlera

negative i popullsisë, ku do të theksohet vlera më e lartë e ndryshimit për periudhën

1989-2011 në Komunën Ngraçan dhe më pas në Komunën Qendër.

Popullsia e rrethit Mallakastër, nga 39529 banorë në vitin 2001, arriti në 27062 në

vitin 2011 banorë. Këto shifra evidentojnë se ndryshimi i numrit të përgjithshëm të

popullsisë gjatë intervalit 2001-2011 ishte -31.53 %, i cili në raport me ndryshimin e

popullsisë së Shqipërisë që është -8.7% , paraqitet në nivel më të lartë me diferencë

22.83% më tepër.

3.2.Ecuria e numrit të familjeve

Dy ndër faktorët e përgjithshëm që ndikojnë në ecurinë e numrit të familjeve janë

numri i popullsisë, dhe numri i martesave. Shpërndarja gjeografike e familjeve të

rrethit sipas njësive vendore në vitin 1992 paraqitej si vijon:

21.90% e familjeve të rrethit, ishin përqendruar në Bashkinë Ballsh;

20.59% e familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Qendër;

12.61% e familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Aranitas;

12.32% e familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Fratar;

10.10% e familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Hekal;

9.33% e familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Kutë;

3.21% e familjeve të rrethit, ishin përqendruar në Komunën Ngraçan;

5.28% e familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Selitë;

4.62% e familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Greshicë.

Tabela Nr.3.4,Numri i familjeve në njësitë administrative të rrethit Mallakastër Njësiavendore/viti 1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

Bashkia Ballsh 2085 2786 2851 2952 3122 3148 3231 3240

Komuna Qendër 1960 1986 2072 2002 2198 2072 2002 2332

Komuna Ngraçan 306 391 389 230 234 234 234 199

Komuna Aranitas 1201 1216 1192 958 978 978 978 1113

Komuna Hekal 962 1099 1096 1036 1196 1228 1224 1229

Komuna Kutë 889 913 893 785 792 795 792 793

Komuna Selitë 503 493 461 413 452 458 466 450

Komuna Fratar 1173 1152 1178 1232 1359 1386 1420 1417

Komuna Greshicë 440 449 436 420 488 491 492 495


Ndryshimi i numrit të përgjithshëm të popullsisë, nga viti 1992 në vitin 2000 ka

ndikuar edhe në numrin e përgjithshëm të familjeve.


77

Figurë Nr.3.6, Harta e shpërndarjes gjeografike së numrit të familjeve në vitin 1992,

në njësitë vendore të rrethit Mallakastër


Sipas treguesve rezulton se në vitin 2000, shpërndarja gjeografike e numrit të

familjeve sipas njësive vendore të rrethit paraqitet:

26.97% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Bashkinë Ballsh. Nga

viti 1992 në vitin 2000 përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi vendore

është rritur me 5.07%

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

306 - 503

503.1 - 962

962.1 - 1201

1201.1 - 2085

Kufi administrative

H A R T A E S H P E R N D A R J E S S Ë F A M I L J E V E N Ë N J Ë S I T ËH A R T A E S H P E R N D A R J E S S Ë F A M I L J E V E N Ë N J Ë S I T Ë

V E N D O R E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R N Ë V I T I N 1 9 9 2 V E N D O R E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R N Ë V I T I N 1 9 9 2

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



78


vendore të rrethit Mallakastër


19.60% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Qendër.

Nga viti 1992 deri në vitin 2000 përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi

vendore është ulur me 0.98%.

3.68% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Ngraçan. Nga

viti 1992 deri në vitin 2000 përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi

vendore është rritur me 0.46%.

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

389 - 461

461. 1 - 1096

1096. 1 - 1192

1192. 1 - 2851

Kufi administrative



0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



79

11.27% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Aranitas.

Nga viti 1992 në vitin 2000 përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi


10.37% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Hekal. Nga


vendore është rritur me 0.26%

8.45% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Kutë. Nga


vendore është ulur me -0.88%.

4.36% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Selitë. Nga



11.14% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Fratar. Nga

viti 1992 në vitin 2000 përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi vendore

është ulur me 1.17%

4.12% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në Komunën Greshicë.

Nga viti 1992 në vitin 2000 përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi

vendore është ulur me -0.49%

Nga analiza dhe krahasimi i treguesve vërehet se, ecuria e shpërndarjes

gjeografike e numrit të familjeve, në njësitë vendore, deri në vitin 2010 ka ndryshuar

si më poshtë:

Në vitin 2010, 28.85% e totalit të familjeve të rrethit ishin përqendruar në

Bashkinë Ballsh. Nga krahasimi i viteve 1992-2010 numri i familjeve është rritur

me 6.95%; ndërsa nga krahasimi i vitit 2000-2010 ka pësuar rritje me 1.87%.


Komunën Qendër. Nga krahasimi i viteve 1992-2010 numri i familjeve është ulur

me 0.27%; ndërsa nga viti 2000 në 2010 është rritur me 0.709%.


Komunën Ngraçan. Nga krahasimi i viteve 1992-2010 numri i familjeve është

ulur me 1.051%; ndërsa, nga viti 2000-2010 është ulur me 1.51%.


Komunën Aranitas. Nga krahasimi i viteve 1992-2010, numri i familjeve është

ulur me 3.57%; ndërsa nga viti 2000 në 2010 është ulur me 2.23%.


Komunën Hekal. Nga krahasimi i viteve 1992-2010, numri i familjeve është rritur

me 0.94%; ndërsa, nga viti 2000 në 2010 është rritur me 0.68%.


Komunën Kutë. Nga krahasimi i viteve 1992-2010, numri i familjeve është ulur

me 2.01%; ndërsa, nga viti 2000 në 2010 është ulur me 1.12%.


Komunën Selitë. Nga krahasimi i viteve 1992-2010, numri i familjeve është ulur

me 1.10%; ndërsa, nga viti 2000 në 2010 është ulur me 0.18%.


Komunën Fratar. Nga krahasimi i viteve 1992-2010, numri i familjeve është rritur

me 0.23%; ndërsa, nga viti 2000-2010 është rritur me 1.41%.


Komunën Greshicë. Nga krahasimi i viteve 1992-2010, numri i familjeve është

ulur me 0.11% ; ndërsa, nga viti 2000 në 2010 është rritur me 0.38% .


80

Në vitin 2013, në Bashkinë Ballsh ishin përqendruar 28.75% e totalit të familjeve

të rrethit. Nga krahasimi i treguesve rezulton se për periudhën 1992-2013

përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi vendore është rritur me 6.85%;

ndërsa, për periudhën 2010-2013 ka pësuar rënie me 0.10%

Në vitin 2013, në Komunën Qendër ishin përqendruar 20.69% e totalit të

familjeve të rrethit; Nga krahasimi i treguesve rezulton se për periudhën 1992-

2013 përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi vendore është rritur me 1992-

2013 0.10%; ndërsa, për segmentin kohor 2010 në 2013 ka vazhduar të rritet, me

0.37%

Në vitin 2013, në Komunën Ngraçan ishin përqendruar 1.76% e totalit të


2013, përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi vendore është ulur me

1.44%; ndërsa, për segmentin kohor 2010-2013 ka vazhduar trendin e rënies me

0.39%

Në vitin 2013, në Komunën Aranitas ishin përqendruar 9.87% e totalit të



2.73%; ndërsa, për segmentin kohor 2010-2013 ka pësuar rritje të lehtë me 0.83%

Në vitin 2013, në Komunën Hekal ishin përqendruar 10.90% e totalit të familjeve

të rrethit; Nga krahasimi i treguesve rezulton se për periudhën 1992-2013,


ndërsa, për segmentin kohor 2010-2013 ka pësuar rënie të lehtë me 0.14%.

Në vitin 2013, në Komunën Kutë ishin përqendruar 7.03% e totalit të familjeve të

rrethit; Nga krahasimi i treguesve rezulton se për periudhën 1992-2013,

përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi vendore është ulur me 2.3%;

ndërsa, për segmentin kohor 2010-2013 ka pësuar rënie të lehtë me -0.28%.

Në vitin 2013, në Komunën Selitë ishin përqendruar 3.9% e totalit të familjeve të

rrethit; Nga krahasimi i treguesve rezulton se për periudhën 1992-2013,

përqendrimi i numrit të familjeve në këtë njësi vendore është ulur me 1.29%;

ndërsa, për segmentin kohor 2010-2013 ka pësuar rënie të lehtë me 0.18%

Në vitin 2013, në Komunën Fratar ishin përqendruar 12.57% e totalit të familjeve

të rrethit; Nga krahasimi i treguesve rezulton se për periudhën 1992-2013,


2010-2013; ndërsa, për segmentin kohor 2010-2013 ka pësuar rritje të lehtë me

0.014%

Në vitin 2013, në Komunën Greshicë ishin përqendruar 4.39% e totalit të

familjeve të rrethit ; Nga krahasimi i treguesve rezulton se për periudhën 1992-


0.22%; ndërsa, për segmentin kohor 2010-2013 ka vazhduar trendi i rënies me

0.11%


81



Burim:Ndërtuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Pavarësisht ritmit të uljes së numrit të popullsisë, ritmi i rënies së numrit të

familjeve është më i ngadaltë. Kjo vjen për disa faktorë, ku ndër të cilët theksohet

ruajtja traditës së familjeve me më shumë se një kurorë në një shtëpi. Ndarja e çifteve

të reja nga trungu familjar, nuk ndodh në mënyrë të menjëhershme pas martesës dhe

kjo është një karakteristikë për shpërndarjen hapësinore të familjeve në njësitë

vendore rurale.

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

199 - 495

495.1 - 1113

1113.1 - 1417

1417.1 - 3240

Kufi administrative



0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



82

Figurë Nr.3.9,Paraqitje grafike e ecurisë së numrit të familjeve në Mallakastër gjatë

1992-2013

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Në mënyrë të detajuar ndryshimi i numrit të familjeve të rrethit ka ecur si më poshtë:

Për intervalin 1992-1995, numri i familjeve ka ndryshuar me 10.14%;


Për intervalin 2000-2005 numri i familjeve ka ndryshuar me -5.11%;


Për intervalin 2010-2011, numri i familjeve ka ndryshuar me -0.26%;



Ecuria e numrit të familjeve në rrethin Mallakastër, për periudhën e marr në studim

evidentohen dy karakteristika:

Së pari, nga viti 1992 deri në vitin 2000, numri i familjeve vjen në rritje.Rritja

më e madhe është nga viti 1992 në vitin 1995.

Së dyti, nga viti 2000 deri ne vitin 2005, shënohet ulje e numrit të familjeve

dhe nga krahasimi i tyre rezulton një rënie me 540 familje.

Këto karakteristika, për këto dy intervale kohore, janë të ngjashme me ecurinë e

numrit të përgjithshëm të popullsisë së rrethit.

3.2.1. Madhësia e familjeve dhe Njësive Ekonomike Familjare

Familje, quhet një grup personash të bashkuar me lidhje martese ose gjaku midis

tyre, që kanë një ekonomi familjare të përbashkët dhe që si rregull figurojnë të

regjistruar së bashku në regjistrat e gjendjes civile. Familjet përbëhen edhe nga

persona të veçantë kur këta nuk kane as baba, as nënë, motër e vëlla etj..dhe jetojnë

vetëm ose që mund të kenë baba, nënë, vëlla ose motër por figurojnë të ndarë sipas

regjistrave të gjendjes civile.59

Njësi ekonomike familjare quhet një grup personash, të lidhur ose të palidhur mes

tyre, që jetojnë së bashku si një njësi e vetme ekonomike familjare, pra ndajnë ose

mbahen me një buxhet të përbashkët. Ata jetojnë së bashku, bashkojnë të ardhurat

dhe konsumojnë të paktën një vakt së bashku çdo ditë.60

59INSTAT, “Shpjeguesi demografik- population handbook”, Tiranë 2011, fq.3 60 INSTAT, “Mplakja e popullsisë, situate e të moshuarve në Shqipëri”, Tiranë 2015., fq, 53,

8500

9000

9500

10000

10500

11000

11500

1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

nu

mri

i f

am

ilje

ve

viti


83

Nga rendi socialist deri në vitet e para të tranzicionit, u trashëgua politika

pronataliste, e cila si efekt, ndër të tjera kishte edhe madhësinë e familjes. Treguesit

vjetorë sipas RGJC dhe censuset e njëpasnjëshme, evidentojnë për rritjen e numrit të

familjeve në disa prej njësive vendore. Ritmi i rritjes së numrit të familjeve paraqitet

më i lartë se sa ritmi i rritjes së numrit të popullsisë. Në të njëjtën kohë rritja e numrit

të familjeve, dhe ulja e koeficientit të lindshmërisë ka sjellë efekte në uljen e

madhësisë së familjeve.

Tabela Nr.3. 5, Madhësia mesatare e familjeve në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër Njësi vendore viti 1992 viti 2000 viti 2010 viti 2013

Bashkia Ballsh 4.76 4.58 3.89 3.88

Komuna Qendër 5.2 4.92 4.04 3.82

Komuna Ngraçan 3.43 4.21 4.45

Komuna Aranitas 4.8 5.1 4.61 4.01

Komuna Hekal 4.8 4.68 4.02 4.004

Komuna Kutë 4.8 4.61 4.3 4.37

Komuna Selitë 5.18 4.84 3.81 3.73

Komuna Fratar 4.75 4.71 3.67 3.58

Komuna Greshicë 5.52 5.59 4.2 4.29


Nga të dhënat e tabelës, njësitë vendore Kutë, Hekal, Ballsh shënojnë vlerat më të

ulëta të madhësisë mesatare të njësive ekonomike familjare dhe njëkohësisht janë

shumë afër madhësisë mesatare të NjEF-ve në shkallë kombëtare.

Ndër shkaqet për madhësi të vogël të NjEF-ve në Bashkinë Ballsh, lidhen me

faktin se në qendrat urbane popullsia është më e prirur për të krijuar familje me një

kurorë dhe me pak fëmijë. Ndër faktorët që ndikojnë në uljen e madhësisë së NjEF-ve

në njësitë vendore rurale evidentohet niveli i lartë i emigracionit të jashtëm familjar.

Të dhënat e akumuluara nga anketat me banorët dhe specialistët e pushtetit

vendor, si shkak i emigracionit dhe kushteve për pajisjen me dokumentacion në

vendet ku kanë emigruar, shumë familje shkëputen nga trungu familjar, duke shtuar

në këtë mënyrë numrin e familjeve, por duke ulur numrin e pjesëtarëve të familjeve.

Një tjetër efekt i emigracionit të jashtëm lidhet me kulturën e planifikimit familjar, ku

familjet e emigrantëve janë të prirura të kenë pak fëmijë. Familjet me më shumë

anëtarë janë në njësitë vendore rurale Ngraçan, Aranitas,Greshicë dhe Selitë. Disa

nga faktorët e përgjithshëm janë :

koeficienti i lartë i lindshmërisë,

traditën e familjeve me më shumë se një kurorë, ku qëndrimi i disa kurorave

në një familje kushtëzohet edhe nga fakti që i referohemi hapësirave rurale

pasojat e emigrimit të jashtëm, pasi largimi kryesisht i gjinisë mashkullore apo

edhe i çifteve të reja të sapomartuara në emigrim jashtë, nuk shoqërohet me

ndarje nga trungu familjar .

Diferencat midis madhësisë mesatare të NjEF sipas CENSUS dhe RGJC, janë si

rezultat i mënyrës së regjistrimit të popullsisë..


84

Tabela Nr.3.6 Treguesi i madhësisë mesatare të familjes në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër

Njësi vendore

madhësi mesatare e NjEF në

persona, sipas CENSUS 2011

madhësi mesatare e familjeve në

persona, sipas RGJC, 2011

Bashkia Ballsh 3.82 3.83

Komuna Hekal 3.91 3.97

Komuna Kutë 3.82 4.32

Komuna Fratar 4.13 3.64

Komuna Qendër 4.15 4.35

Komuna Greshicë 4.1 4.25

Komuna Ngraçan 4.2 4.45

Komuna Aranitas 4.28 4.65

Komuna Selitë 4.16 3.85

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të CENSUS 201161,& Zyra e Arkivit të Gjendjes

Civile, Mallakastër

Në vitin 2001 madhësia mesatare e NjEF-ve në qendrën urbane ishte 4.59 persona

, ndërsa, në zonën rurale ishte 4.29 persona62. Sipas numrit të anëtarëve, njësitë

ekonomike familjare të rrethit Mallakastër kanë këtë përbërje: 2.9% me 1 anëtar;

8.72% me 2 anëtarë; 13.10% me 3 anëtarë; 25.75% me 4 anëtarë; 24.60% me 5

anëtarë; 24.92% me më tepër se 6 anëtarë.

Përbërja sipas numrit të anëtarëve të NjEF-ve, në hapësirën rurale të rrethit, në

vitin 2001 paraqitej: 3.19% me 1 anëtar; 9.07% me 2 anëtarë; 12.67% me 3 anëtarë;

22.37% me 4 anëtarë; 24.88% me 5 anëtarë; 27.81% me më tepër se 6 anëtarë.

Përbërja sipas numrit të anëtarëve të NjEF-ve, në qendrën urbane të rrethit në vitin

2001 paraqitej:2.01% me 1 anëtar; 7.63% me 2 anëtarë; 14.42% me 3 anëtarë; 36.24%

me 4 anëtarë;23.74% me 5 anëtarë; 15.96% me më tepër se 6 anëtarë.

Madhësia mesatare e NjEF-ve në rrethin Mallakastër nga 4.52 persona ne vitin

2001, është ulur në 4,06 persona në vitin 2011. Krahasuar me madhësinë mesatare të

familjes për Shqipërinë për vitin 2011 që është 3.9 persona, madhësia mesatare e

NjEF-së së rrethit Mallakastër ka një diferencë me 0.16 persona.

Madhësia mesatare e NjEF-së së qendrës urbane gjatë intervalit 2001-2011ka

ndryshuar me -16.8%. Madhësia mesatare e NjEF-ve të hapësirës rurale së rrethit

gjatë intervalit 2001-2011 ka ndryshuar me -10.8%. Treguesit e ndryshimit

evidentojnë se ritmi i ndryshimit të madhësisë së NjEF-ve është më i shpejtë në

qendrën urbane se sa në hapësirën rurale.

Një tjetër tregues i rëndësishëm si në aspektin e familjes edhe në atë të strukturës

gjinore është treguesi i NjEF-ve me kryefamiljare femra. Ky tregues përfshihen të

gjitha ato NjEF të cilat, për motive të ndryshme, kryesisht divorce dhe ndarje nga jeta

e kryefamiljarit mashkull, femrat kalojnë si kryefamiljare.

61INSTAT, “Censusi i Popullsisë dhe i banesave 2011”,Atlas gjeografik i popullsisë, instatgis.gov.al 62INSTAT “ Census i popullsisë dhe i banesave 2001, census data, tab. 4.4, instat.gov.al


85

Figurë 3.10 Harta e NjEF me kryefamiljare femra në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të CENSUS 2011, INSTAT, instatgis.gov.al

Në mënyrë të detajuar, për secilën njësi vendore, raporti i njësive ekonomike

familjare që kanë femër për kryefamiljare, në raport me totalin e NjEF-ve të vetë

njësisë vendore paraqitet si vijon:

në Komunën Qendër 8.2% e NjEF-ve;

në Komunën Ngraçan 3.6% e NjEF-ve;

në Komunën Aranitas 4.1% e NjEF-ve;

në Komunën Hekal 6.9% e NjEF-ve ;

në Bashkinë Ballsh 8.4% e NjEF-ve;

në Komunën Greshicë 6.0% e NjEF-ve ;

në Komunën Selitë 5.7% e NjEF-ve ;

në Komunën Fratar 8.2% e NjEF-ve;

në Komunën Kutë 6.9% e NjEF-ve.

Bashkia Ballsh ka treguesin më të lartë gjë e cila lidhet me numrin më të lartë të

popullsisë dhe të familjeve si dhe numrin më të lartë të divorceve,pasi qendrat urbane

ka dhe numrin më të lartë të divorceve. Krahasuar me treguesin në shkallë kombëtare

i cili është 14.2% këto njësi vendore kanë tregues më të ulët.


86

3.3.Karakteristikat e shpërndarjes gjeografike të popullsisë sipas kateve

hipsometrike

3.3.1. Ecuria e popullsisë sipas kateve hipsometrike të njësive vendore

Kushtëzimi i shpërndarjes gjeografike të popullsisë, në saj të karakteristikave

morfometrike të një territori është lidhur ngushtësisht me ngjarjet dhe rrethanat

historike, prej të cilave popullsia ka zgjedhur vendbanimet e saj pranë luginave të

lumenjve apo në lartësitë e kodrave.

Ndërthurja e faktorëve në kuadrin e evolucionit kohor ka sjellë ndryshime në

shpërndarjen gjeografike të popullsisë në njësitë vendore të rrethit. Në përqendrimin e

popullsisë gjatë tranzicionit, në Bashkinë Ballsh, ka ndikuar më tepër faktori që ishte

një qendër urbane se sa impakti i relievit. Lëvizja nga fshati në drejtim të qytetit u

orientua fillimisht drejt kësaj qendre urbane dhe më vonë filloi nga fshatrat e zonës në

drejtim të qyteteve të tjera.

Ballshi lindi si një qytet i tipit socialist. Ardhja e banorëve të rinj gjatë periudhës

së tranzicionit nuk solli vetëm ndikim në treguesit e lëvizjeve natyrore dhe hapësinore

të popullsisë, por edhe të vendbanimeve të reja, të cilat u ndërtuan në periferitë e

qytetit. Fakti që Ballshi shtrihet në një sipërfaqe të kufizuar në luginën e Gjanicës dhe

rrethohet nga kodra, elementi reliev nuk i pengoi banorët e rinj, në ndërtimin e

vendbanimeve në kodrat rreth qytetit.

Faktori reliev, ka impakt të madh, në karakterin e zhvillimit të hapësirave rurale,

ku ndër të tjera theksohen si të rëndësishme:

Së pari, sipërfaqja e tokës bujqësore;

Së dyti, niveli i infrastrukturës ;

Së treti, distanca nga nyjet e transportit lokal, rajonal e kombëtar ;

Së katërti,distanca nga qendrat urbane .

Figurë Nr.3.11, Paraqitje grafike e shpërndarjes gjeografike të popullsisë rurale në

rrethin Mallakastër sipas kateve hipsometrike


Lartësia mesatare e komunave mbi nivelin e detit luhatet nga 230m mbi nivelin e

detit deri në 535m mbi nivelin e detit, ku kjo e fundit është edhe lartësia mesatare

maksimale. Numri më i madh i njësive vendore rurale të rrethit bëjnë pjesë në katin

hipsometrik me lartësi 301-400 m mbi nivelin e detit. Nisur nga lartësia mesatare e

vendbanimeve të njësive vendore klasifikimi sipas kateve hipsometrike rezulton :

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013

nu

mri

i

po

pu

llsi

së

viti

kati

hipsometrik

200m-300mkati

hipsometrik

301m-400mkati

hipsometrik

Mbi 400m


87

njësitë vendore rurale Kutë dhe Hekal përfshihen në katin hipsometrik 201-300m;

njësia vendore Ngraçan përfshihet në katin hipsometrik 401-500m; njësia vendore

Selitë në katin hipsometrik 501-600 m,; ndërsa njësitë vendore, Fratar, Qendër,

Aranitas, Greshicë, në katin hipsometrik 301-400 m.

Në vitin 1992,28.73% e popullsisë rurale ishte përqendruar në katin hipsometrik

200-300 m; 62.84% e popullsisë rurale ishin përqendruar në katin hipsometrik

301-400 m; 8.4% e popullsisë rurale ishin përqendruar në katin hipsometrik mbi

400 m.

Në vitin 2000, 29.04% e popullsisë rurale ishte përqendruar në katin hipsometrik

200-300m; 63.94% e popullsisë rurale ishin përqendruar në katin hipsometrik

301-400 m; 7.01% e popullsisë rurale ishin përqendruar në katin hipsometrik mbi

400 m.

Në vitin 2013,32.8% popullsisë rurale ishte përqendruar në katin hipsometrik

200-300m; 60.62% e popullsisë ishin përqendruar në katin hipsometrik 301-400

m; 6.5% e popullsisë rurale ishte përqendruar në katin hipsometrik mbi 400 m.

Paraqitja grafike evidenton se popullsia rurale e rrethit ka ardhur në rënie në katet

hipsometrike 301-400m dhe mbi 400m. Nga viti 1992 në vitin 2013, popullsia rurale

në katin hipsometrik 301-400m është ulur me 2.21%; ndërsa, në katin hipsometrik

mbi 400 m është ulur me 1.84%. Në katin hipsometrik 201-300m, gjatë periudhës

1992-2013, përqendrimi i popullsisë rurale është rritur me 4.06%.

Nga vëzhgimi i detajuar i të dhënave për shpërndarjen gjeografike të popullsisë

sipas kateve hipsometrike të njësive vendore të rrethit evidentohet se :

Në katin hipsometrik 201-300 m ku ndër njësitë vendore të rrethit përfshihen

Komuna Kutë, Hekal dhe Bashkia Ballsh, përqendrimi i popullsisë ka ardhur në

rritje Në krahasimi i të dhënave për vitet e përzgjedhura rezulton se në këtë kat

hipsometrik, niveli i përqendrimit të popullsisë në raport me popullsinë e rrethit

ishte: 40.5% në vitin 1992; 42.06% në vitin 1995; 44.23% në vitin 2000; 47.06%

në vitin 200; 46.7% në vitin 2010. Të dhënat tregojnë për një rritje mesatare me

2% për vitet e përzgjedhura. Rritja e popullsisë në këtë kat hipsometrik, në

mënyrë të theksuar, nga viti 1995 deri në vitin 2005, ka si shkak kryesor rritjen e

numrit të popullsisë në qendrën urbane të Ballshit. Pas viteve 2005 përqendrimi

popullsisë në këtë kat hipsometrik fillon të bjerë. Kjo ecuri krahas shkakut të

rënies së numrit të popullsisë në njësitë vendore rurale, lidhet me uljen e ndjeshme

të numrit të përgjithshëm të popullsisë në Bashkinë Ballsh.

Në katin hipsometrik 301-400 m, ku ndër njësitë vendore të rrethit përfshihen

Komuna Qendër, Aranitas, Fratar dhe Greshicë, përqendrimi i popullsisë ka

ardhur në rënie. Në krahasimi i të dhënave për vitet e përzgjedhura rezulton se në

këtë kat hipsometrik, niveli i përqendrimit të popullsisë në raport me popullsinë e

rrethit ishte: 51.6% në vitin 1992; 50.35% në vitin 1995; 48.09% vitin 2000;

46.3% në vitin 2005; 46.8% në vitin 2010. Nga viti 1992 në vitin 2010 sipas

treguesve për vitet e përzgjedhur të dhënat tregojnë për një rënie 4.8% .

Në katin hipsometrik 401-500 m, ku përfshihet njësia vendore Ngraçan,

përqendrimi i popullsisë ka ardhur në rënie. Në krahasimi i të dhënave për vitet e

përzgjedhura rezulton se në këtë kat hipsometrik, niveli i përqendrimit të

popullsisë në raport me popullsinë e rrethit ishte:2.26% në vitin 1992; 3.003% në

vitin 1995; 2% në vitin 2000; 2.3% në vitin 2005; 2.3% në vitin 2010. Nga viti

1992 në vitin 2010 sipas treguesve për vitet e përzgjedhur të dhënat tregojnë për

një rënie të lehtë. Kjo ecuri shpjegohet me numrin e ulët të popullsisë që ka pasur

Komuna Ngraçan.


88

Figurë Nr. 3.12, Paraqitje grafike e ecurisë së numrit të popullsisë në njësitë e rrethit

Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, gjatë 1992-2013


Në katin hipsometrik 501-600m ku përfshihet njësia vendore Selitë, përqendrimi i

popullsisë ka ardhur në rënie. Në krahasimi i të dhënave për vitet e përzgjedhura

rezulton se në këtë kat hipsometrik, niveli i përqendrimit të popullsisë në raport

me popullsinë e rrethit ishte: 5.6% në vitin 1992; 4.5% në vitin 1995; 4.4% në

vitin 2000; 4.2% në vitin 2005; 3.9% në vitin 2010. Nga viti 1992 në vitin 2010

sipas treguesve për vitet e përzgjedhur, të dhënat për ecurinë evidentojnë rënie me

1.7%. Kjo ecuri lidhet me uljen e numrit të përgjithshëm të popullsisë në

Komunën Ngraçan.

3.3.2. Shpërndarja e familjeve sipas kateve hipsometrike të njësive vendore

Shpërndarja e gjeografike e familjeve gjatë tranzicionit sipas kateve hipsometrike

të njësive vendore shfaq disa karakteristika në kuadrin e evolucionit kohor. Të dhënat

evidentojnë se shpërndarja gjeografike e familjeve sipas kateve hipsometrike për

njësitë vendore rurale, shfaq dy tipare:

Së pari, ulja e numrit të familjeve në katet hipsometrike 401-500m dhe 501-

600m. Nga 4.1%, në vitin 1992, në katin hipsometrik 401-500, numri i

familjeve ulet në 2.4% në vitin 2013; dhe nga 6.7% në vitin 1992 në katin

hipsometrik 501-600, përqendrimi i familjeve ulet në 5.6%.

Së dyti, rritja e numrit të familjeve në katet hipsometrike 201-300 m dhe 301-

400 m. Nga 24.89 % në vitin 1992 në katin hipsometrik 201-300, numri i

familjeve rritet në 25.12% në vitin 2013; dhe nga 64.21% në vitin 1992 në

katin hipsometrik 301-400, përqendrimi i familjeve ulet në 66.72%.

0 5000 10000 15000

Komuna Hekal

Bashkia Ballsh

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

201

-30

0 m

mb

i niv

elin

e

det

it

301

-40

0m

m

bi

niv

elin

e d

etit

401

-

500

m mb

i

niv

el

in e

det

it

501

-

600

m mb

i

niv

el

in e

det

it

numri i popullsisë

një

sitë

ven

do

re s

ipa

s k

ate

ve

hip

som

etri

ke

viti 2013

viti 2012

viti 2011

viti 2010

viti 2005

viti 2000

viti 1995

viti 1992


89

Tabela Nr.3.7, Vendosja e familjeve në hapësirat rurale sipas kateve hipsometrike Kati

hipsometrik

viti

1992 viti 1995

viti

2000

viti

2005

viti

2010

viti

2011

viti

2012

viti

2013

201m-300m 1851 2012 1989 1821 1988 2023 2016 2022

301m-400m 4774 4803 4878 4612 5023 4927 4892 5357

401-500m 306 391 389 230 234 234 234 199

501-600m 503 493 461 413 452 458 466 450

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile

Mallakastër

Nga vëzhgimi i detajuar i të dhënave për shpërndarjen gjeografike të familjeve

sipas kateve hipsometrike të njësive vendore rurale të rrethit evidentohet se :

Nga krahasimi i të dhënave, midis numrit të familjeve që gjenden në katin

hipsometrik 201-300m, në raport me numrin e familjeve të rrethit, gjatë periudhës

së marr në studim, treguesi paraqitet :

24.89% e familjeve në vitin 1992;

25.77% e familjeve në vitin 2000 ishin përqendruar;

25.82%. në vitin 2010.

Të dhënat tregojnë për një rritje shumë të ulët të përqendrimit të familjeve në këtë

kat hipsometrik.

Në katin hipsometrik 301-400 m, nga krahasimi i të dhënave rezulton se, në raport

me numrin e familjeve të rrethit,

në vitin 1992, ishin përqendruar 64.21% e familjeve;

në vitin 2000 ishin përqendruar 63.21% e familjeve;

në vitin 2010 ishin përqendruar 65.25% e familjeve .

Të dhënat tregojnë për një rritje shumë të ulët.

Në katin hipsometrik 401-500 m ku përfshihet njësia vendore Ngraçan, dhe në

katin hipsometrik 501-600m ku përfshihet njësia vendore Selitë, përqendrimi i

numrit të familjeve ka ardhur në rënie.

Figurë Nr.3.13, Paraqitje grafike e ecurisë se numrit të familjeve në njësitë vendore

rurale të rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, për vitet 1992,2013


0 500 1000 1500 2000 2500

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

201

-30

0

m m

bi

niv

elin

e

det

it

301

-40

0m

m

bi

niv

elin

e d

etit

401

-

500

m mb

i

niv

el

in e

det

it

501

-

600

m mb

i

niv

el

in e

det

it

numri i familjeve

Një

sitë

ven

do

re r

ura

le s

ipa

s k

ate

ve

hip

som

etri

ke

viti 2013 viti 1992


90

Një tjetër tipar i shpërndarjes gjeografike të familjeve sipas kateve hipsometrike të

njësive vendore është madhësia familjare.

Figurë Nr.3.14, Madhësia mesatare e NjEF, në njësitë rurale te rrethit Mallakastër

sipas kateve hipsometrike, në vitin 2011


Nga paraqitja grafike evidentohet se ka një tendencë për dukuri të tillë: me rritjen

e lartësisë mbi nivelin e detit ka tendencë rritjeje edhe madhësia e familjes. Njësitë

vendore që janë në katin hipsometrik 201-300m kanë familje me më pak anëtarë.

3.4.Përfundime

Studimi i dedikohet periudhës se tranzicionit, e cila edhe pse një hark kohor i

shkurtër, evidenton dinamika të shumta të zhvillimeve të popullsisë. Oshilacionet

e treguesve demografike të parë nën këndvështrimin e shpërndarjes gjeografike

karakterizohen nga një dinamikë shumë e madhe.

Dinamika e elementëve demografikë ka reflektuar drejtpërdrejt dhe indirekt në

ecurinë e numrit të popullsisë duke sjellë ndryshime tek gjeografia e popullsisë

dhe e vendbanimeve. Nga krahasimi i të dhënave statistikore për numrin e

përgjithshëm të popullsisë gjatë tranzicionit, midis njësive vendore, rezulton se:

Bashkia Ballsh dhe Komuna Qendër kanë numrin më të lartë të popullsisë

krahasuar më njësitë e tjera vendore administrative.

Komuna Hekal, Aranitas, Kutë dhe Fratar renditen në grupin e dytë .

Komuna Ngraçan, Selitë, Greshicë janë njësitë vendore që kanë numrin më të ulët

të popullsisë.

Pozita gjeografike ka ndikuar shumë në shpërndarjen gjeografike të popullsisë e

ndërthur kjo me tiparet e relievit. Komuna Qendër duke qenë se shtrihej përgjatë

aksit nacional dhe rreth qendrës urbane përfitoi nga kjo pozitë gjeografike, jo

vetëm për të ruajtur një numër të lartë popullsie në raport me njësitë e tjera

vendore të rrethit por, edhe për t’u shndërruar ne një destinacion për shumë

familje të cilat, u larguan nga zonat e thella dhe pa infrastrukturë shërbimesh.

Bashkia Ballsh dallohet për rritje të numrit të familjeve dhe është njësia

administrative, që ka numrin më të madh të familjeve. Megjithatë, sipas të

dhënave të detajuara referuar RGJC, pas viteve 2000 deri në vitet 2005, ka rënie të

3.4 3.6 3.8 4 4.2 4.4

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

201

-30

0

m m

bi

niv

elin

e

det

it

301

-40

0m

m

bi

niv

elin

e d

etit

401

-

500

m mb

i

niv

el

in e

det

ut

501

-

600

m mb

i

niv

el

in e

det

it

madhësia mesatare e NjEF në persona

një

sitë

ven

do

re s

ipa

s la

rtës

isë

mb

i n

ivel

in e

det

it


91

numrit të familjeve në Bashkinë Ballsh. Kjo vjen si rezultat i migrimit të

popullsisë nga kjo zonë urbane drejt hapësirave të tjera më të mëdha urbane.

Arsyeja e përzgjedhjes së Ballshit si destinacion i emigrimit të brendshëm, lidhej

me:

Së pari me statusin administrativ të Ballshit,

Së dyti, me faktin e pranisë së aksit së transportit kombëtar, Fier - Tepelenë,

Së treti, me mundësinë për të pasur akses në shërbime dhe infrastrukturë më të

mirë.

Nga njësitë vendore rurale evidentohet Komuna Qendër, ku ndër shkaqet për

numrin e lartë të familjeve, është edhe fakti se është njësia rurale me përqendrimin

më të madh të numrit të popullsisë.

Në përgjithësi, numri i familjeve nuk ndjek një linjë fikse në ecurinë e tij. Ai

shënon luhatje të, cilat jo gjithmonë ecin paralel me numrin e popullsisë. Kjo

shpjegohet me faktin e numrit të martesave dhe me ndarjen që bëjnë kurorat

Tipar dallues është se numri më i madh i popullsisë dhe i familjeve është

përqendruar në katin hipsometrik 200m - 300 m mbi nivelin e detit. Një nga arsyet

është se pjesa më e madhe komunave, pra sipërfaqja më e madhe e hapësirës

rurale së rrethit gjenden në këtë kat hipsometrik.

Njësitë vendore me lartësi mesatare mbi 400 m mbi nivelin e detit kanë një numër

shumë të ulët të popullsisë dhe në të njëjtën kohë largimet e popullsisë kanë qenë

të larta.

Nga pikëpamja e tipareve të madhësisë së familjeve, me rritjen e lartësisë rritet

edhe treguesi i madhësisë së familjes.

Bazuar mbi ngjarjet dhe zhvillimet e viteve të fundit, njësia vendore Fratar, është

ajo që do të jetë më e favorizuar për përqendrimin e popullsisë në raport me

njësitë e tjera, si rezultat i pozitës gjeografike që do të përfitojë nga rrugës

nacionale Fier ─Tepelenë. Ky segment do të ndikojë në fenomenin e ruajtjes së

numrit të popullsisë dhe pse jo rritjen e madhe të tij duke e shndërruar njësinë

vendore Fratar në një qendër me popullsi të madhe.


92

4. DENDËSIA E POPULLSISË

4.1.Dendësia e popullsisë

Dendësia është një element i rëndësishëm në studimin e problematikave të

popullsisë dhe vendbanimeve. Në territorin e marrë në studim,për periudhën së cilës i

referohet studimi, dendësia vazhdon të pësojë ndryshime dhe kjo si rezultat i

faktorëve të përgjithshëm që kanë ndikuar në numrin e popullsisë, siç janë faktorët

fizikë, ekonomikë, historik, social, kulturorë etj.

Analiza e dendësisë së popullsisë ecën në të njëjtën analogji me ecurinë e numrit

të popullsisë. Rritja e numrit të popullsisë, në disa prej njësive vendore gjatë

dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit ka sjellë rritjen e dendësisë së popullsisë.

Tabela Nr.4.1 Dendësia e popullsisë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër, 1992-

2010 sipërfaqja

km2

Dendësia në

b/km2 Viti

1992

Dendësia

në b/km2

Viti 2000

Dendësia

në b/km2

Viti 2005

Dendësia

në b/km2

Viti 2010

Bashkia Ballsh 4.640309 2142.09 2819.64 2658.65 2621.16

Komuna Qendër 62.97215 161.91 162.13 140.189 141.03

Komuna Ngraçan 13.28766 79.09 123.498 77.89 78.41

Komuna Aranitas 51.27297 112.55 118.62 86.73 88.05

Komuna Hekal 51.95259 88.962 98.78 91.06 92.69

Komuna Kutë 52.38056 81.55 78.73 66.53 65.081

Komuna Selitë 38.76289 67.22 57.63 47.95 44.449

Komuna Fratar 50.206 111.1421 110.68 96.980 99.39

Komuna Greshicë 17.61193 138.145 138.59 117.98 116.62


Nëpërmjet paraqitjes grafike të dendësisë së popullsisë, në Bashkinë Ballsh

evidentohet ecuria e dendësisë së popullsisë, e cila vjen në rritje deri në vitin 2000

dhe më pas shënon rënie. Ndër të gjitha njësitë vendore të rrethit, për periudhën e

marr në studim, rezulton se niveli i dendësisë më i lartë shënohet në vitin 2000 me

2616,8b/km2 në Bashkinë Ballsh. Në krahasim me vitin 1992, në vitin 2000 dendësia

e popullsisë është rritur me 31.6%, ndërsa që nga fillimi i tranzicionit deri në vitin

2013, dendësia e qendrës urbane është rritur 26.68%

Sipas dinamikës së numrit të popullsisë paraqitet edhe dinamika e dendësisë. Ndër

njësitë vendore rurale të rrethit do të evidentonim:

Komuna Greshicë, ka dendësi të lartë të popullsisë krahasuar me njësitë vendore

rurale. Ky nivel dendësie vjen si shkak i sipërfaqes së vogël të komunës.

Megjithatë, trendi i rënies së dendësisë e ka prekur këtë njësi vendore. Gjatë

segmentit kohor 1992-2000, dendësia është ulur me 3.2 % ndërsa gjatë periudhës

1992-2013 dendësia është ulur me 12.6%.

Komuna Ngraçan , pavarësisht se është një nga njësitë vendore, me numrin më të

ulët të popullsisë paraqitet me dendësi të lartë, gjë që shpjegohet me sipërfaqen e

vogël. Gjatë segmentit kohor 1992-2010 dendësia e popullsisë është ulur 0.8%

Komuna Selitë, ka shënuar ndryshime të ndjeshme të dendësisë së popullsisë.

Gjatë segmentit kohor 1992-2000 dendësia është ulur me 14.2% ndërsa gjatë


93

periudhës 1992-2013 dendësia është ulur me 35.49%. Kjo ecuri negative e

dendësisë së popullsisë lidhet më tepër me lëvizjet hapësinore të popullsisë. Si

rezultat i përfshirjes në emigrimin e brendshëm apo internacional, niveli i

lëvizjeve natyrore të popullsisë nuk ka mundur të kompensojë uljen e numrit të

popullsisë, për rrjedhojë dendësia e popullsisë është ulur.

Komuna Aranitas, rezulton me rritje të dendësisë deri në vitin 2000 dhe më pas

dendësia ka pësuar ndryshime të ndjeshme. Nga 88.78 b/km2 në vitin 1992,ka

arritur në 88.05 b/km2 në vitin 2010. Gjatë segmentit kohor 1992-2000, dendësia

është rritur me 5.3%, ndërsa gjatë periudhës 1992-2013, dendësia ka rënë me

22.64%. Në këtë njësi vendore, oshilacionet e dendësisë së popullsisë ecin paralel

me ecurinë e numrit të përgjithshëm të popullsisë

Komuna Qendër, është njësia vendore rurale që ka numrin më të lartë të

popullsisë dhe sipërfaqen më të madhe në raport me njësitë e tjera vendore.

Pavarësisht numrit të lartë të popullsisë, ajo nuk është njësia me dendësinë më të

lartë, gjë që lidhet me sipërfaqen e komunës. Rritja e numrit të përgjithshëm të

popullsisë gjatë segmentit kohor 1992-1995 ka sjellë si pasojë rritjen e dendësisë.

Në vitin 1992 dendësia ishte 161.91 b/km2 , ndërsa në vitin 1995 dendësia arrin në

181.59b/km2, duke pësuar një rritje me 17.09% brenda tri viteve. Ulja e numrit të

përgjithshëm të popullsisë pas vitit 1995 ka reflektuar në uljen e dendësisë së

popullsisë. Gjatë segmentit kohor 1992-2000, dendësia e popullsisë është rritur

me 22.2% ndërsa gjatë periudhës 1992-2013 dendësia ka rënë me 12.53%.

Komuna Kutë është ndër njësitë vendore, ku dendësia e popullsisë ka shënuar

rënie të vazhdueshme që nga fillimi i tranzicionit. Nga 81.55 b/km2 në vitin 1992,

është ulur në 65.08b/km2 në vitin 2010, për të vazhduar më tej në vitin 2013 ku

arrin 66.22 b/km2 .Gjatë segmentit kohor 1992-2000 dendësia është ulur me 3.4%

ndërsa gjatë periudhës 1992-2013 dendësia e popullsisë ka rënë me 18.7% . Shkak

i uljes së dendësisë së popullsisë lidhet me lëvizjet hapësinore të popullsisë.

Largimet e popullsisë në drejtim të vendbanimeve të tjera brenda dhe jashtë

Shqipërisë, ka sjellë efekte negative në uljen e numrit të përgjithshëm të

popullsisë e për rrjedhojë në dendësinë e popullsisë.

Komuna Fratar është ndër njësitë vendore, ku dendësia e popullsisë ka shënuar

ndryshime mbi bazën e dy dhjetëvjeçarëve të tranzicionit. Gjatë segmentit kohor

1992-2000 dendësia ka ndryshuar duke u ulur me 0.4%, ndërsa gjatë periudhës me

1992-2013, dendësia e popullsisë ka rënë me 8.9%. Shkak i uljes së dendësisë së

popullsisë lidhet më tepër me lëvizjet hapësinore të popullsisë. Kjo komunë, në

raport me njësitë e tjera vendore rurale, që kanë përqendrim të madh të popullsisë

në raport me popullsinë e rrethit, gjatë periudhës 1992-2013 shënon ndryshim në

nivel të ulët, të dendësisë.

Dendësia e popullsisë në Komunën Hekal paraqet disa oshilacione si rezultat i

ndryshimeve të numrit të popullsisë. Gjatë segmentit kohor 1992-2000 dendësia

ka ndryshuar duke u rritur me 11.2%, ndërsa, gjatë periudhës me 1992-2013

dendësia e popullsisë ka ndryshuar me 6.4%. Kjo komunë, në raport me njësitë e

tjera vendore rurale që kanë përqendrim të madh të popullsi në raport me

popullsinë e rrethit, gjatë periudhës 1992-2013 shënon ndryshim pozitiv në nivel

të ulët, të dendësisë.


94

Figurë Nr.4.1, Harta e dendësisë së popullsisë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër, në vitin 2011

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të CENSUS 2011, INSTAT

Regjistrimi i popullsisë sipas vendbanimeve jep dendësinë faktike të popullsisë në

njësitë administrative të rrethit. Paralele me diferencën në numrin e përgjithshëm të

popullsisë ecën dhe diferenca e dendësisë. Tipari i përbashkët për të gjitha njësitë

vendore që vërehet nga krahasimi i këtyre treguesve është diferenca negative midis

dendësisë së popullsisë sipas CENSUS 2011 63 dhe RGJC-së në vitin 2011.

63INSTAT, “Censusi i Popullsisë dhe i banesave 2011”,Atlas gjeografik i popullsisë, instatgis.gov.al

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

23 - 25

26 - 70

71 - 99

100 - 1650

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E D Ë N D Ë S I S Ë S ËH A R T A E D Ë N D Ë S I S Ë S Ë

P O P U P L L S I S Ë N Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë N J Ë S I T ËP O P U P L L S I S Ë N Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë N J Ë S I T Ë


Sipas INSTAT në CENSUS_in 2011 njësia banonë / km2


95

Tabela Nr.4.2, Dendësia e popullsisë në vitin 2011, sipas CENSUS dhe RGJC, në


Njësia vendore

Dendësia në b/km2 sipas

CENSUS 2011

Dendësia në b/km2 sipas

RGJC

Bashkia Ballsh 1650.106 2600.474

Komuna Qendër 99.297 143.23

Komuna Ngraçan 44.251 78.41

Komuna Aranitas 52.93 88.857

Komuna Hekal 50.488 94.047

Komuna Kutë 37.743 65.67

Komuna Selitë 22.624 45.55

Komuna Fratar 64.155 100.585

Komuna Greshicë 65.41 118.556

Burim: Sipas të dhënave të RGJC Mallakastër,& CENSUS 2011,INSTAT

Diferenca më e lartë e dendësisë paraqitet në qendrën urbane me 950.36 b/km 2 ;

ndërsa nga njësitë vendore rurale diferencë më të madhe shënohet në Komunën

Greshicë me -53.14 b/km 2. Diferenca e dendësisë midis censusit dhe RGJC në njësitë

vendore rurale paraqitet:

në Komunën Qendër me -43.94 b/km 2,

në Komunën Hekal me -43.55 b/km2,

në Komunën Fratar me -36.42 b/km 2 ,

në Komunën Aranitas me -35.92 b/km 2,

në Komunën Ngraçan me -34.16 b/km 2,

në Komunën Selitë me -22.93 b/km 2 ,

në Komunën Kutë me -29.93 b/km2.

Dendësia mesatare e popullsisë, së njësive vendore rurale të klasifikuara sipas

kateve hipsometrike, për vitin 2011, paraqitet si më poshtë :

Në katin hipsometrik 201-300m, sipas popullsisë së RGJC-së është

73.86b/km2, ndërsa sipas rezultateve të CENSUS 2011 është 41.63b/km2.

Në katin hipsometrik 301-400m, sipas popullsisë së RGJC-së është 112.81

b/km 2, ndërsa sipas rezultateve të CENSUS është 71.51b/km2.


b/km2, ndërsa sipas rezultateve të CENSUS është 44.2b/km2.


b/km2, ndërsa sipas rezultateve të CENSUS është 22.6 b/km2.

Bazuar në regjistrimin e popullsisë në sipas vendbanimeve dendësia e popullsisë në

rrethin Mallakastër në vitin 2001 ishte 113.70b/km2 ndërsa, në vitin 2011 ishte 46.7

banorë për km2 .


96

Figurë Nr.4.2, Paraqitje grafike e dendësisë së popullsisë sipas kateve hipsometrike

të njësive vendore rurale të rrethit, rezultateve të CENSUS 2011, & RGJC 2011

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të CENSUS 2011& RGJC 2011

Nga krahasimi i të dhënave evidentohen ndryshimet në treguesin e dendësisë së

popullsisë. Gjatë intervalit kohor 2001-2011 dendësia e popullsisë e rrethit

Mallakastër është ulur me 58.92%. Ky ndryshim shpjegohet me uljen e ndjeshme të

numrit të përgjithshëm të popullsisë.

4.2.Përfundime

Ndryshimet e numrit të popullsisë kanë dhënë efektin e tyre në dendësi. Pakësimi

e numrit të popullsisë si rezultat i rënies së shtimit natyror dhe largimit të popullsisë

kanë sjellë uljen e dendësisë së popullsisë.

Tipar i përbashkët për hapësirat rurale është se tendencae përgjithëshmee dendësisë

po vjen në rënie. Kjo lidhet me faktin e uljes së numrit të popullsisë largimit të

popullsisë dhe me rënien e koeficientit të shtimit natyror.

Bashkia Ballsh vazhdon të ruajë dendësinë më të lartë të popullsisë krahasuar me

njësitë e tjera administrative dhe e lidhur kjo me disa arsye:

• Se pari, është e vetmja qendër urbane

• Së dyti, në pikëpamjen e urbanizimit, pjesa më e madhe e vendbanimeve

shtrihen në lartësi

• Së treti, është njësia vendore që ka numrin më të madh të popullsisë

• Së katërti, është njësia vendore me sipërfaqen më të vogël

Krahasimi i treguesve sipas rezultateve të CENSUS 2011 dhe RGJC, nxjerr në

pah diferenca të larta të dendësisë së popullsisë.

0 50 100 150

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

kat

i

hip

som

etri

k

201

-

300

m

kat

i h

ipso

met

rik

301

-40

0m

kat

i

hip so met

rik

401 -

500

m

kat

i

hip so met

rik

501 -

600

m

dendësia në b/km2

një

sitë

ven

dore

ru

rale

si

pas

lart

ësis

ë m

eata

re

Dendësia në b/km2 sipas CENSUS Dendësia në b/km2 sipas RGJC


97

5. STRUKTURAT E POPULLSISË

5.1.Struktura gjinore

Përbërja gjinore është një element thelbësor për të analizuar proceset demografike

dhe ato popullative. Jo vetëm që rritja ekonomike urbane shpesh nxit ndryshime në

rolet midis gjinive, në marrëdhëniet dhe në pabarazitë midis tyre, por procesi i

urbanizimit në vetvete, shpesh formohet në varësi të strukturave mbizotëruese të

gjinisë. Për rrjedhojë, shkaqet, natyra dhe rezultatet e urbanizimit mund të varen

shumë nga gjinia.64 Njohja e kësaj dukurie është e domosdoshme si për të kuptuarit e

evolucionit urban e të rrjedhojave të tij, ashtu edhe për formulimin e politikave

sociale.

Tabela Nr.5.1, Numri i meshkujve dhe femrave në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër, gjatë viteve 1992-2012 Njësitë

vendore

Viti

1992

Viti

1995

Viti

2000

Viti

2005

Viti

2010 Viti 2012

/Gjinia M F M F M F M F M F M F

Ballsh 5070 4870 6121 5818 6743 6341 6345 5992 6232 5905 6241 5948

Qendër 5115 5081 6121 5818 5131 5079 4562 4266 4674 4200 4762 4296

Ngraçan 773 728 805 743 842 799 530 505 537 505

Aranitas 2991 2780 3090 2926 3093 2989 2282 2195 2324 2190 2322 2243

Hekal 2384 2338 2831 2707 2773 2759 2424 2307 2525 2272 2593 2346

Kutë 2195 2077 2150 2049 2107 2017 1767 1718 1792 1615 2716 2391

Selitë 1377 1729 1246 1115 1166 1068 968 891 899 815 903 811

Fratar 2874 2706 2837 2651 3026 2531 2525 2344 2643 2337 2716 2391

Greshicë 1264 1169 1288 1207 1239 1202 1035 1043 1061 984 1083 1018

Burim:Zyra e Arkivit tëGjendjes Civile Mallakastër

Figurë Nr.5.1, Paraqitje grafike e numrit të meshkujve dhe femrave në njësitë vendore

të rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, për vitet 1992,2000,2012


64Silvia Chant,“Gender, Urban Development and Housing” New York, USA(1996)f.1,

0 2000 4000 6000

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

201

-300

m m

bi

niv

elin

e

det

it

301

-400

m

mb

i

niv

elin

e d

etit

401

-

500

m mb

i

niv

el

in e

det

it

501

-

600

m mb

i

niv

el

in e

det

it

numri

Një

sitë

ven

dore

ru

rale

sip

as

lart

ësis

ë

mes

ata

re m

bi

niv

elin

e d

etit

Viti 2012 Femra

Viti 2012 Meshkuj

Viti 2000 Femra

Viti 2000 Meshkuj

Viti 1992 Femra

Viti 1992 Meshkuj


98

Të dhënat evidentojnë se në strukturën gjinore të njësive vendore

dominon elementi mashkull. E vetmja që bën përjashtim është Komuna Selitë e cila

për vitin 1992 ka numrin e femrave më të lartë se numrin e meshkujve. Bashkia

Ballsh, dhe njësitë vendore rurale Ngraçan dhe Aranitas, kanë dominim të elementit

mashkull, i cili ka qëndruar pothuajse konstant.

Shpërndarja gjeografike e strukturës gjinore së popullsisë rurale, sipas lartësive

mesatare të njësive vendore, paraqitet si më poshtë:

Në katin hipsometrik 201-300m , në vitin 1992, gjendej 24.13% e elementit gjinor

mashkull, dhe 23.72% e elementit gjinor femër; në vitin 2000, gjendej 25.18% e

elementit gjinor mashkull, dhe 25.89% e elementit gjinor femër; në vitin 2012,

gjendej gjinor 30.101% e elementit gjinor mashkull, dhe 29.608% e elementit

gjinor femër;

Në katin hipsometrik 301-400m, në vitin 1992, gjendej 64.53% e elementit gjinor



gjendej 61.7% e elementit gjinor mashkull, dhe 62.17% e elementit gjinor femër;

Në katin hipsometrik 401-500m, në vitin 1992, gjendej 4.07% e elementit gjinor




Në katin hipsometrik 501-600m, në vitin 1992, gjendej 40.74% e elementit




Tabela Nr.5.2, Koeficienti i mashkulloritetit në njësitë administrative të rrethit

Mallakastër Njesia vendore / viti 1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012

Bashkia Ballsh 1.04 1.05 1.06 1.05 1,05 1.04 1.04

Komuna Qender 1.006 1.05 1,01 1.06 1.11 1.106 1.108

Komuna Ngraçan 1.06 1.08 1.05 1,04 1.06 1.08 1.07

Komuna Aranitas 1.07 1.05 1.03 1.03 1.06 1.03 1.03

Komuna Hekal 1.01 1.04 1.005 1.05 1.11 1.11 1.105

Komuna Kutë 1.05 1.04 1.04 1,02 1.10 1.11 1.11

Komuna Selitë 0,79 1.11 1.09 1,08 1.10 1.1 1.11

Komuna Fratar 1.06 1.07 1.19 1.07 1.13 1.12 1.13

Komuna Greshicë 1,08 1.06 1,03 0.99 1.07 1.06 1.06


Nga pikëpamja statistikore vlerat më të larta të koeficientit të mashkulloritetit

shënohen në Komunën Fratar, ku gjatë dy viteve të fundit 2011 dhe 2012, janë

përkatësisht 112 meshkuj për 100 femra dhe 113 meshkuj për 100 femra. Gjithashtu

vlera të larta të koeficientit të mashkulloritetit paraqiten në njësitë vendore rurale

Qendër, Kutë, Hekal.


99

Tabela Nr.5.3, Struktura gjinore në rrethin Mallakastër gjatë 1992-2012 Gjinia Viti 1992 Viti 1995 Viti 2000 Viti 2005 Viti 2010 Viti 2011 Viti 2012

M 24043 26489 26120 22438 16455 22817 23878

F 23478 25034 24785 21261 14918 21058 21947

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastë

Tabela Nr.5.4, Koeficienti i mashkulloritetit në rrethin Mallakastër

Viti 1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012

Koeficienti i

mashkulloritetit 1.02 1.05 1.05 1.05 1.1 1.08 1.08


Të dhënat për strukturën gjinore në të gjithë rrethin, për periudhën e marr në

studim evidentojnë dominimin e elementit mashkull ndaj atij femër. Në analizë të

detajuar, përbërja e strukturës gjinore për rrethin Mallakastër paraqitet si vijon:

në vitin 1992, 50.59% meshkuj , 49.4% femra;

në vitin 1995, 51.41% meshkuj dhe 48.68% femra;

në vitin 2000, 51.31% meshkuj, 48.68 femra;

në vitin 2010, 52.44% meshkuj dhe 47.55% femra;

në vitin 2012, 52.1% meshkuj dhe 47.8% femra.

Koeficienti i mashkulloritetit për periudhën e marr në studim për rrethin

Mallakastër paraqitet më i madh se 1. Në analizë të detajuar raporti gjinor në rrethin e

Mallakastrës paraqitet:

në vitin 1992, 102 meshkuj për 100 femra;

në vitin 1995, raporti paraqitej 105 meshkuj për 100 femra,;

në vitin 2000 dhe 2005, raporti ishte 105 meshkuj për 100 femra;

në vitin 2010, raporti arrin në 110 meshkuj për 100 femra;

dhe në vitin 2012, raporti është 108 meshkuj për 100 femra.

5.2.Struktura moshore

5.2.1. Përbërja e strukturës moshore

Struktura e popullsisë mund të ndryshojë ndjeshëm me kalimin e viteve si rezultat

i ndërveprimit të proceseve demografike- si për shembull lindshmëria, vdekshmëria

ose migracioni dhe faktorëve të tjerë indirekt, si zgjedhjet e stilit të jetës ose ofrimi

dhe efiçenca e shërbimeve të kujdesit shëndetësor65.

Një nga strukturat më të rëndësishme të popullsisë si për zhvillimet demografike

dhe për ato sociale dhe ekonomike është struktura e popullsisë sipas moshës. Për

studimin e strukturës moshore baza e të dhënave vjen nga regjistrimi i popullsisë

sipas CENSUS 2001 dhe 2011 nga INSTAT.

Në qendrën urbane Ballsh,në vitin 200166, grupmosha nga 0 deri në 14 vjeç

përfshin 2750 banorë ose 30,04 %;grupmosha 15 deri në 64 vjeç përfshin 5945

65 INSTAT, “Mplakja e popullsisë, situata e të moshuarve në Shqipëri, , Tiranë 2015fq 11 66INSTAT , “Popullsia e Shqipërisë,Prefektura Fier,2001”, viti 2004fq 139,


100

banorë ose 54,94% dhe së fundi grupmosha mbi 65 vjeç e cila numëron 459 banorë

ose 5,04 %. Në grupmoshën e tretë, nga 459 persona, 248 ose 54,03% i përkasin

gjinisë femërore nga e cila 105 janë me moshë mbi 75 vjeç.

Figurë Nr.5.2, Harta e strukturës moshore në njësitë vendore të rrethit Mallakastër

në vitin 2001

Burim: Ndërtuar sipas INSTAT, CENSUS 2001

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¨

Shpjegues

1 Dot = 30

0 - 14 vjec

15 - 64 vjec

Mbi 65 vjec

Kufi administrative

H A R T A E S T R U K T U R A V E M O S H O R E E P O P U L L S I S Ë H A R T A E S T R U K T U R A V E M O S H O R E E P O P U L L S I S Ë

N Ë V I T I N 2 0 0 1 N Ë N J E S I T Ë V E N D O R EN Ë V I T I N 2 0 0 1 N Ë N J E S I T Ë V E N D O R E

T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


Një pikë përfaqëson 30 individë.


101

Qendra urbane e Ballshit, ka pësuar ndryshime në strukturën moshore të popullsisë.

Në vitin 201167 struktura moshore e popullsisë përbehej: 23.7% grupmosha 0-14 vjeç;

67.4%, grupmosha 15-64 vjeç; 8.9% grupmosha 65 +.

Figurë Nr.5.3,Harta e strukturës moshore në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në

vitin 2011


Gjatë intervalit kohor 2001-2011, raporti i përbërjes së strukturës moshore për

njësitë vendore rurale të rrethit, paraqitej si më poshtë:

67 INSTAT, Censusi i popullsisë dhe banesave për qarkun Fier, viti 2011, viti 2013,fq 85,

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¨

Shpjegues

0 - 14 vjec

15 - 64 vjec

Mbi 65 vjec

Kufi administrative

H A R T A E S T R U K T U R A V E M O S H O R E E P O P U L L S I S Ë H A R T A E S T R U K T U R A V E M O S H O R E E P O P U L L S I S Ë

N Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë N J E S I T Ë V E N D O R EN Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë N J E S I T Ë V E N D O R E


0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



102

Në Komunën Qendër, në vitin 2001, 62.8% i përkasin grupmoshës15─64 vjeç,

31.2 % i përkasin grupmoshës 0─14 vjeç dhe grupmosha mbi 65 vjeç përbën

vetëm 6 % të popullsisë. Përbërja e strukturës moshore në vitin 2011 ishte:

22.3%për grupmoshën 0-14 vjeç; 66.4%, për grupmoshën15─64 vjeç;11.3% për

grupmoshën 65+ vjeç.

Në Komunën Ngraçan, në vitin 2001 ka dominim të moshës 15─64 vjeç me 63%

të popullsisë së përgjithshme; më pas vjen grupmosha 0─14 vjeç me 31.5% ; në

fund grupmosha mbi 65 vjeç e cila përbën vetëm 5.5% të popullsisë. Në vitin

2011 përbërja e strukturës moshore ishte: 22%grupmosha 0-14 vjeç; 68.5%,

grupmosha 15─64 vjeç;9.5% për grupmosha 65+ vjeç.

Në Komunën Aranitas, në vitin 2001 dominon grupmosha 15─64 vjeç, e cila

përbën 63.6%, më pas renditet grupmosha 0─14 vjeç e cila përbën 30.3%, dhe në

fund grupmosha mbi 65 vjeç e cila përbën 6.1% të popullsisë. Përbërja e

strukturës moshore në vitin 2011 ishte: 22.1% grupmosha 0-14 vjeç;66%

grupmosha 15─64 vjeç;11.9% grupmosha 65+ vjeç

Në Komunën Hekal, në vitin 2001 mbizotëron grupmosha 15─64 vjeç me 62%,

më pas vjen grupmosha 0─14 vjeç me 30.6% dhe në fund renditet grupmosha mbi

65 vjeç me 7.2% të popullsisë. Përbërja e strukturës moshore në vitin 2011 ishte:,

20.2%grupmosha 0-14 vjeç; 67.3% grupmosha 15─64 vjeç: 12.5% grupmosha

65+ vjeç.

Në Komunën Kutë, në vitin 2001 mbizotëron grupmosha 15─64 vjeç me 62.5%;

më pas vjen grupmosha 0─14 vjeç me 30% dhe në fund renditet grupmosha mbi

65 vjeç me 7.5% të popullsisë Përbërja e strukturës moshore në vitin 2011 ishte:,

19.2% grupmosha 0-14 vjeç; 67.1% grupmosha15─64 vjeç; 13.7% grupmosha

65+ vjeç.

Në Komunën Fratar, në vitin 2001 mbizotëron grupmosha 15─64 vjeç me

61.8%, më pas vjen grupmosha 0─14 vjeç me 30% dhe në fund renditet

grupmosha mbi 65 vjeç me 8.2% të popullsisë. Përbërja e strukturës moshore në

vitin 2011 ishte:, 21.5% grupmosha 0-14 vjeç; 64.8% grupmosha 15─64 vjeç,

13.7%grupmosha 65+ vjeç.

Në Komunën Selitë, në vitin 2001 mbizotëron grupmosha 15─64 vjeç me 62.9%,

më pas vjen grupmosha 0─14 vjeç me 3% dhe në fund renditet grupmosha mbi 65

vjeç me 7% të popullsisë. Përbërja e strukturës moshore në vitin 2011 ishte:,

21.8% grupmosha 0-14 vjeç; 66% grupmosha 15─64 vjeç, 12.2% grupmosha 65+

vjeç.

Në Komunën Greshicë,në vitin 2001 mbizotëron grupmosha 15─64 vjeç me

62.9%, më pas vjen grupmosha 0─14 vjeç me 30% dhe në fund renditet

grupmosha mbi 65 vjeç me 7.1% të popullsisë. Përbërja e strukturës moshore në

vitin 2011 ishte: 19.7% grupmosha 0-14 vjeç; 64.8% grupmosha 15─64 vjeç,

është 15.5% grupmosha 65+ vjeç.

Struktura moshore e popullsisë rurale, sipas lartësisë mesatare të njësive vendore

të rrethit paraqitet si më poshtë:

Në katin hipsometrik 201-300m, në vitin 2001, grupmosha 0-14 vjeç përbënte

25.35 %, ndërsa në vitin 2011 ulet në 21.94%; në vitin 2001 popullsia e

grupmoshës 15-64 vjeç përbënte 25.39% , ndërsa në vitin 2011 arrin në 24.06%;

grupmosha 65+ vjeç në vitin 2001 përbënte 27.39% të popullsisë, ndërsa në vitin

2011 përbënte 24.8% të totalit të popullsisë rurale.

Në katin hipsometrik 301-400m, në vitin 2001, grupmosha 0-14 vjeç përbënte

65.53% të popullsisë, ndërsa në vitin 2011 arriti në 70.34%; në vitin 2001


103

grupmosha 15-64 vjeç përbënte 65.15% ndërsa në vitin 2011 u rrit me 3.2%;

grupmosha 65+ vjeç në vitin 2001 përbënte 63.82% ndërsa në vitin 2011 arriti në

68.36 % të totalit të popullsisë rurale.

Figurë Nr.5.4, Paraqitje grafike e strukturës moshore, në njësitë vendore rurale të

rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike, për vitin 2001,2011

Burim: Përpunuar në bazë të të dhënave të Zyrës së Statistikave Ballsh & CENSUS

2001, 2011, INSTAT

Në katin hipsometrik, 401-500m, në vitin 2001grupmosha 0-14 vjeç përbënte

3.5% të popullsisë , ndërsa në vitin 2011 arriti në 3.1%; në vitin 2001 grupmosha

15-64 vjeç përbënte 3.4% ndërsa në vitin 2011 u ul në nivelin 3.1%; grupmosha

65+ vjeç në vitin 2001 përbënte 2.7% ndërsa në vitin 2011 shënoi ulje me 0.4%

duke arritur në 2.3 % të totalit të popullsisë rurale.

Në katin hipsometrik, 501-600m, në vitin 2001, grupmosha 0-14 vjeç përbënte

5.4% të popullsisë, ndërsa, në vitin 2011 arriti në 4.6%; në vitin 2001 grupmosha

15-64 vjeç përbënte 6.04% ndërsa në vitin 2011 u ul në nivelin 4.49%;

grupmosha 65+ vjeç, në vitin 2001 përbënte 6.02% ndërsa, në vitin 2011 shënoi

ulje me 1.54% duke arritur në 4.48 % të totalit të popullsisë rurale.

Të dhënat statistikore për popullsinë rurale evidentojnë se popullsia e grupmoshës

0-14 vjeç ka ardhur në ulje në katin hipsometrik 201-300m, 401-500m dhe 501-600.

Një ndër faktorët për këtë ecuri është ulja e numrit të përgjithshëm të popullsisë.

Rritja e grupmoshës 0-14 vjeç në katin hipsometrik 301-400m në raport me këtë

grupmoshë në katet e tjera hipsometrike, lidhet vetëm me faktin se në këtë kat

hipsometrik është përqendruar pjesa më e madhe e popullsisë rurale. Në të gjitha

njësitë vendore të rrethit mbizotëron grupmosha 15─64 vjeç, më pas vjen grupmosha

e re 0─14 vjeç dhe në fund renditet grupmosha mbi 65 vjeç ose mosha e tretë.

Përgjithësisht, grupmosha 15─64 vjeç e tejkalon gjysmën e numrit total të popullsisë,

duke mbizotëruar në të gjitha njësitë administrative me mbi 60%. Nga analiza e

detajuar nëpërmjet krahasimit të rezultateve të CENSUS, gjatë intervalit 2001-2011,

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitëk

ati

hip

som

etri

k

201

-30

0m

kat

i h

ipso

met

rik

301

-

400

m

kat

i

hip

so

met

ri

k

401

-

500

m

kat

i

hip

so

met

ri

k

501

-

600

m

% e popullsise sipas grupmoshavenjë

sitë

ven

do

re r

ura

le

sip

as

lart

ësis

ë m

esa

tare

viti 2011 ,

65 + vjeç

viti 2011 ,

15-64 vjeç

viti 2011 ,

0-14 vjeç

viti 2001

,65 + vjeç

viti 2001

,15-64 vjeç

viti 2001

,0-14 vjeç


104

popullsia e rrethit Mallakastër ka rritje të ndjeshme të popullsisë së grupmoshës 15-64

vjeç dhe mbi 65 vjeç.

Tipar tjetër është ulja e popullsisë që i përket grupmoshës 0-14 vjeç. Ulja e

popullsisë me moshë 0-14 vjeç lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me uljen e

koeficientit të lindshmërisë. Përveç rënies së koeficientit të popullsisë faktor tjetër në

këtë ecuri të strukturës së popullsisë është edhe migrimi. Vlerat negative të saldos

migruese, kanë krijuar efekt në strukturën moshore të popullsisë duke e përafruar atë

në pragun e fillimit të plakjes. Fakti që në lëvizjet migratore të brendshme dhe të

jashtme përfshihet kryesisht popullsia në moshë pune, shoqërohet më efekte në

numrin e përgjithshëm të popullsisë, koeficientin e lindshmërisë, dhe për rrjedhojë në

strukturën moshore të popullsisë.

5.2.2. Koeficientët e varësive moshore

5.2.2.1.Koeficienti i moshimit

Koeficienti i moshimit të popullsisë llogaritet si raport i popullsisë mbi 65 vjeç

me numrin total të popullsisë.68 Bazuar në përbërjen e strukturës moshore të

popullsisë për vitin 2001, koeficienti i moshimit të popullsisë paraqitet më i lartë në

Komunën Fratar. Kjo vjen si rezultat i numrit të lartë të popullsisë me moshë mbi 65

vjeç.

Figurë Nr.5.5, Paraqitje grafike e koeficientit të moshimit të popullsisë në njësitë

administrative rurale të rrethit Mallakastër, sipas kateve hipsometrike,për vitet

2001,2011

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të CENSUS 2001,2011, INSTAT

Koeficienti i moshimit të popullsisë në Komunën Kutë,në vitin 2001 ishte 0,08.

Njësitë vendore rurale Hekal, Qendër, Greshicë dhe Selitë janë pothuajse në të njëjtat

nivele. Koeficientin më të ulët e ka Bashkia Ballsh me 0.05 dhe Komuna Ngraçan me

0.052. Gjatë dhjetëvjeçarit 2001-2011 koeficienti i moshimit të popullsisë ka pësuar

ndryshime të ndjeshme. Në njësitë vendore ndryshimi i koeficientit të moshimit spikat

për vlerën më të lartë të rritjes në Komunën Greshicë në Bashkinë Ballsh ndërsa, rritja

më e ulët është në Komunën Fratar.


0 0.05 0.1 0.15 0.2

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

kat

i

hip

som

etri

k 2

01

-

300

m

kat

i h

ipso

met

rik 3

01

-

400

m

kat

i

hip

so

met

ri

k

401

-

500

m

kat

i

hip

so

met

ri

k

501

-

600

m

koeficienti i moshimit të popullsisë

njw

sitë

ven

dore

sip

as

lart

ësis

ë m

esata

re

viti 2011 viti 2001


105


rrethit Mallakastër në vitin 2001

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të CENSUS 2001,INSTAT

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

0.050 - 0.0520

0.0521 - 0.061

0.0611 - 0.075

0.0751 - 0.082

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E K O E F I C I E N T T I T Ë M O S H I M I T T Ë H A R T A E K O E F I C I E N T T I T Ë M O S H I M I T T Ë




106


rrethit Mallakastër në vitin 2011

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të CENSUS 2011. INSTAT

Në vitin 2011 njësitë vendore rurale Kutë , Fratar dhe Greshicë, shënojnë vlerat

më të larta të koeficientit të moshimit të popullsisë, përkatësisht 0.13, 0.136, 0.15.

Vlera më e ulët e koeficientit të moshimit të popullsisë në vitin 2011 është në

Bashkinë Ballsh, me 0.08. Rritja e koeficientit të moshimit, ka ardhur si rezultat i

rritjes së numrit të popullsisë në grupmoshën mbi 65 vjeç gjatë intervalit kohor 2001-

2011. Në shkallë rrethi, koeficienti i moshimit në vitin 2001 ishte 0.064, ndërsa në

vitin 2011, është rritur në 0.114.

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

0.088677 - 0.095238

0.095239 - 0.112746

0.112747 - 0.124666

0.124667 - 0.154514

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E K O E F I C I E N T T I T Ë M O S H I M I T T Ë H A R T A E K O E F I C I E N T T I T Ë M O S H I M I T T Ë




107

5.2.2.2.Koeficienti i varësisë së moshës së re

Shoqëria shqiptare ka përjetuar ndryshime thelbësore shoqërore në dekadat e

fundit përfshirë një ekonomi të modernizuar, individualizëm, simetri në rritje në rolet

gjinore dhe organizata më fleksibël. Këto transformime kanë ndikuar në proceset

demografike të lindshmërisë, vdekshmërisë dhe migracionit dhe kanë rezultuar në

ndryshime të mëdha në përmasat dhe përbërjen e popullsisë.69

Koeficienti i varësisë së moshës së re tregon shkallën e ngarkesës së popullsisë

moshën e punës me kontingjentin në moshë 0 deri në 14 vjeç .70Sipas përbërjes së

strukturës moshore, përllogaritja e koeficientit të varësisë së moshës 0-14 vjeç në

njësitë vendore të rrethit Mallakastër paraqitet si më poshtë.

Figurë Nr.5.8, Paraqitje grafike e koeficientit të varësisë së të rinjve, në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër, për vitet 2001,2011.

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të CENSUS 2001, 2011,INSTAT

Koeficienti i varësisë së të rinjve në qendrën urbane Ballsh në vitin 2001 ishte

0,46, ndërsa në vitin 2011 arrin në 0.35.

Ndër njësitë vendore rurale vlera më e lartë e koeficientit paraqitet në

Komunën Ngraçan, Qendër dhe Hekal.

Vlera më e vogël e koeficientit të varësisë së të rinjve, paraqitet në njësinë

vendore Selitë. Vlera më ulët në njësinë vendore Selitë shënohet si rezultat i

numrit të ulët të popullsisë me moshë 0─14 vjeç .

69INSTAT, “Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë”, Tiranë 2015, fq13 70B.Dumani& A.Stringa “Elementë të demografisë-Popullsia dhe zhvillimi”, MNS, Tiranë 1997, f.31

0 0.2 0.4 0.6

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

kat

i

hip

som

etri

k 2

01

-

300

m

kat

i h

ipso

met

rik

301

-

400

m

kat

i

hip

so

met

ri

k

401

-

500

m

kat

i

hip

so

met

ri

k

501

-

600

m

koeficienti i varësisë së moshës së re

një

sitë

ven

do

re s

ipa

s la

rtës

isë

mes

ata

re

viti 2011 viti 2001


108

Figurë Nr.5.9, Hartë e Koeficientit të varësisë së moshës së re në vitin 2001 në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër sipas të dhënave të INSTAT

Burim: Ndërtuar sipas të rezultateve të CENSUS 2001, INSTAT

Në saj të paraqitjes hartografike, evidentohet se koeficienti i varësisë së të rinjve

ka pësuar ndryshime të ndjeshme nga viti 2001 në vitin 2011. Gjatë dhjetëvjeçarit

2001-2011 në njësitë vendore rurale dallohet Komuna Kutë dhe Komuna Hekal për

uljen më të madhe të koeficientit të varësisë së moshës së re përkatësisht me 40.35%

dhe 39.06%.

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

0.434519 - 0.475711

0.475712 - 0.486077

0.486078 - 0.499230

Kufi administrative

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë R I N J V EH A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë R I N J V E


N Ë V I T I N 2 0 0 1 N Ë V I T I N 2 0 0 1

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



109

Figurë Nr.5.10, Hartë e koeficientit të varësisë së moshës së re në vitin 2011 në

njësitë vendore të rrethit Mallakastër sipas të dhënave të INSTAT

Burim: Ndërtuar sipas të rezultateve të CENSUS 2011, INSTAT

Koeficienti i varësisë së moshës 0-14 vjeç në vitin 2001 për rrethin Mallakastër

është 47.93% ndërsa për vitin 2011 arrin në 33.12%. Treguesit evidentojnë se

koeficienti i varësisë së moshës së re në rrethin Mallakastër ka një diferencë të madhe

midis 2001 dhe 2011. Ulja e koeficientit të varësisë së moshës së re, evidenton uljen e

popullsisë me moshë 0-14 vjeç në raport me popullsinë me moshën e punës.

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

0.286576 - 0.303882

0.303883 - 0.332056

0.332057 - 0.352588

Kufi administrative

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë R I N J V EH A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë R I N J V E


N Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë V I T I N 2 0 1 1

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



110

5.2.2.3.Koeficienti i varësisë së të moshuarve

Koeficienti i varësisë së të moshuarve tregon shkallën e ngarkesës së popullsisë në

moshën e punës me kontingjentin e të moshuarve71.

Figurë Nr.5.11, Harta e Koeficientit të varësisë së të moshuarve në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër, në vitin 2001


Në qendrën urbane Ballsh, në vitin 2001, koeficienti i varësisë së të moshuarve

ishte 0.077. Sipas të dhënave, në vitin 2001, njësia vendore Ngraçan shënon


KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¨

Shpjegues

0.077208 - 0.096114

0.096115 - 0.108413

0.108414 - 0.114754

0.114755 - 0.132887

Kufi administrative

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë M O S H U A R V EH A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë M O S H U A R V E


N Ë V I T I N 2 0 0 1 N Ë V I T I N 2 0 0 1

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



111

koeficientin më të ulët të varësisë së të moshuarve, ndërsa vlera më e lartë shënohet

në njësinë vendore Kutë, me 0.12.

Figurë Nr.5.12, Harta e koeficientit të varësisë së të moshuarve në njësitë vendore të

rrethit Mallakastër, në vitin 2011.


Vlerat e ulëta të koeficientit tregojnë për varësi të vogël të moshës së tretë ndaj

moshës aktive për punë. Vlera më e ulët në të gjitha njësitë vendore të rrethit për

koeficientin e varësisë për të moshuar shënohet në Bashkinë Ballsh. Ndër faktorë që

kanë ndikuar në qendrën urbane theksohet numri i lartë i imigrantëve. Për rrjedhojë

ajo është njësia vendore me numrin më të lartë të popullsisë, e cila në përbërje të saj

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¨

Shpjegues

0.131615 - 0.169839

0.169840 - 0.185164

0.185165 - 0.204374

0.204375 - 0.238286

Kufi administrative

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë M O S H U A R V EH A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë T Ë M O S H U A R V E


N Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë V I T I N 2 0 1 1

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



112

më tepër popullsi në moshë pune dhe në moshë të re, se sa popullsi të grupmoshës së

tretë.

Në vitin 2011, koeficienti i varësisë së të moshuarve paraqitet më i lartë në njësinë

vendore Greshicë, me 0.23; ndërsa vlera më e ulët e koeficientit paraqitet në Bashkinë

Ballsh me 0.13. Nga viti 2001 në vitin 2011, koeficienti i varësisë së të moshuarve ka

pësuar ndryshime.

Gjatë segmentit kohor 2001-2011 koeficienti i varësisë së të moshuarve në njësitë

vendore të rrethit shënon vlerën më të madhe të rritjes në Komunën Greshicë dhe

Hekal ndërsa, vlerat të ulëta të rritjes në Komunën Kutë dhe në Ngraçan.

Koeficienti i varësisë së të moshuarve për rrethin Mallakastër paraqitet 0.101 në vitin

2001, ndërsa në vitin 2011 arrin në 0.171.

Gjatë segmentit kohor 2001-2011, koeficienti i varësisë së të moshuarve është

rritur me 69.3%, që evidenton rritjen e popullsisë që i përket grupmoshës mbi 65 vjeç,

kundrejt popullsisë në moshë pune.

Ritmi i lartë i ndryshimit të koeficientit të varësisë së moshës së tretë, i cili po

shënon rritje, parashikon për një popullsi që do të ruajë strukturën moshore aktuale,

por jo për një kohë të gjatë.

5.2.2.4.Koeficienti i varësisë së përgjithshme

Koeficienti i varësisë së përgjithshme llogaritet si raport i popullsisë jashtë

moshës së punës ndaj popullsisë në moshë pune.72Raporti gjithsej i varësisë është një

masë e përdorur zakonisht për nevojat e mundshme të mbështetjes sociale.

Figurë Nr.5.13, Paraqitje grafike e koeficientit të varësisë së përgjithshme në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër, në vitin 2011.


Ky interpretim i raportit bazohet në nocionin që të gjithë personat nën 15 vjeç dhe

ata 65 vjeç e lart në një farë kuptimi mund të varen nga popullsia në moshë pune. Ata


0 0.5 1

Komuna Hekal

Komuna Kutë

Komuna Fratar

Komuna Qendër

Komuna Greshicë

Komuna Aranitas

Komuna Ngracan

Komuna Selitë

kat

i

hip

som

et

rik

20

1-

300

m

kat

i h

ipso

met

rik

301

-40

0m

kat

i

hip

s

om

e

trik

401

-

500

m

kat

i

hip

s

om

e

trik

501

-

600

m

koeficienti i varësisë së përgjithshme

Një

sitë

ven

do

re r

ura

le

sip

as

lart

ësis

ë

mes

ata

re m

ni

niv

elin

e d

etit

Viti 2011 Viti 2001


113

në moshë pune mendohet se i ofrojnë mbështetje të drejtpërdrejtë ose jo atyre që janë

në moshë varësie 73 .



Burim : Ndërtuar sipas rezultateve të CENSUS 2001, INSTAT

Për vitin 2001 koeficienti paraqitet më i ulët në Komunën Selitë dhe Bashkinë

Ballsh. Koeficienti paraqet vlerën më të lartë në Komunën Fratar dhe kjo kryesisht

edhe si rezultat i numrit lartë të popullsisë që i përket moshës së tretë. Më pas renditet

73INSTAT, “Mplakja e popullsisë, situate e të moshuarve në Shqipëri”, Tiranë 2015,fq 14,

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

0.539781 - 0.571825

0.571826 - 0.593319

0.593320 - 0.618964

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë P Ë R G J I T H S H M EH A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë P Ë R G J I T H S H M E

N Ë V I T I N 2 0 0 1 N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R EN Ë V I T I N 2 0 0 1 N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R E


0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



114

Komuna Kutë, Komuna Hekal. Bashkia Ballsh shënon vlerën më të ulët të koeficientit

të varësisë së përgjithshme në raport më të gjitha njësitë vendore të rrethit.



Burim : Ndërtuar sipas rezultateve të CENSUS 2011, INSTAT

Në vitin 2011, koeficienti i varësisë së përgjithshme shënon vlerën maksimale në

njësinë vendore Fratar, me 0.543 dhe Greshicë me 0.542. Vlera më e ulët e

koeficientit të varësisë së përgjithshme shënohet në Komunë Ngraçan me 0.45. Të

dhënat evidentojnë ndryshimet që ka pësuar koeficienti në secilën njësi administrative

të rrethi.

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

0.459057 - 0.485277

0.485278 - 0.515355

0.515356 - 0.543364

H A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë P Ë R G J I T H S H M EH A R T A E K O E F I C I E N T I T T Ë V A R Ë S I S Ë S Ë P Ë R G J I T H S H M E

N Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R EN Ë V I T I N 2 0 1 1 N Ë N J Ë S I T Ë V E N D O R E


0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



115

Ndryshimi i koeficientit, për intervalin kohor 2001-2011, shënon vlerën më të

madhe të rënies në njësitë vendore Ngraçan me 21.8%, dhe Hekal me 20.09%, ndërsa

vlera minimale e rënies së koeficientit është një njësinë Selitë me 4.7%

Koeficienti i varësisë së përgjithshme për rrethin Mallakastër është 0.585 në vitin

2001, ndërsa në vitin 2011 arrin në 0.502. Nga të dhënat rezulton se koeficienti i

varësisë së moshës së përgjithshme është më i lartë se ai i moshës së vjetër. Kjo

evidenton për strukturën moshore të popullsisë e cila dominohet nga grupmosha e

dytë, dhe që gjatë segmentit kohor 2001-2011 ka ardhur në rritje në raport me

grupmoshat e tjera.

5.2.2.5.Ndryshimi i popullsisë sipas grupmoshave

Përtej treguesve të mësipërm, ndryshimet e përbërjes së strukturës moshore të

popullsisë sipas vendbanimeve nga viti 2001 në vitin 2011 janë të mëdha dhe kanë

vlera të ndryshme. Nga të dhënat e CENSUS 201174 rezulton se ndryshimi i

popullsisë 0-14 vjeç është ulur me:

10.1% në Bashkinë Ballsh;

14.9% në Komunën Fratar;

18% në Komunën Greshicë;

18.6% në Komunën Hekal;

18.6 % në Komunën Kutë;

18.9% në Komunën Ngraçan;

15.2% në Komunën Qendër;

17.4%në Komunën Selitë;

17% në Komunën Aranitas.

Karakteristika e përgjithshme për të gjitha njësitë vendore është se grupmosha e

parë 0-14 vjeç ka ndryshime të ndjeshme. Vlera më e lartë e ndryshimit të

grupmoshës 0-14 vjeç gjatë periudhës 2001-2011, shënohet në njësinë vendore

Ngraçan.

Për secilën njësi vendore ndryshimi i popullsisë mbi 65 vjeç gjatë segmentit kohor

2001-2011, është rritur me:

2.7% në Bashkinë Ballsh;


8.6% në Komunën Greshicë;


10.6% në Komunën Kutë;

13.4% në Komunën Ngraçan;

7.2% në Komunën Qendër;

11.3% në Komunën Selitë ;

9.8% në Komunën Aranitas.

Nga krahasimi i njësive vendore, sipas statusit, qendër urbane apo, hapësirë rurale,

rezulton se, ndryshimi më i madh i grupmoshës 0-14 vjeç është në njësitë rurale ç’ka

tregon për rënie të ndjeshme të popullsisë në këtë grupmoshe. Bashkia Ballsh ka rënie

më të vogël të grupmoshës 0-14 vjeç.

74INSTAT “CENSUSI i popullsisë dhe i banesave 2011”, Atlas gjeografik I popullsisë, instatgis.gov.al


116

Figurë Nr.5.16, Ndryshimi i popullsisë 0-14 vjeç gjatë 2001-2011, në njësitë vendore

të rrethin Mallakastër


Ndryshimi mesatar i grupmoshës 0-14 vjeç gjatë për 2001-2011 për rrethin

Mallakastër është në nivelin -16.562% i cili krahasuar me ndryshimin e kësaj

grupmoshe në shkallë vendi që është -10.4% është 6.2% më i lartë. Ndryshimi

mesatar i grupmoshës mbi 65 vjeç në rrethin Mallakastër është 0.97% i cili krahasuar

me ndryshimin e popullsisë mbi 65 vjeç në shkallë vendi që është 2.7% paraqitet më i

ulët. Vlera negative e treguesit të ndryshimit të grupmoshës 0-14 vjeç për rrethin

Mallakastër evidenton prirjen në rënie të popullsisë me moshë të re.

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

-18.932% - -18.631%

-18.630% - -17.019%

-17.018% - -14.930%

-14.929% - -10.170%

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E N D R Y S H I M I T T Ë G R U P M O S H Ë S 0 - 1 4 V J E Ç H A R T A E N D R Y S H I M I T T Ë G R U P M O S H Ë S 0 - 1 4 V J E Ç

G J A T Ë P E R I U D H Ë S 2 0 0 1 - 2 0 1 1G J A T Ë P E R I U D H Ë S 2 0 0 1 - 2 0 1 1

N Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë RN Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R

Mënyra e përllogaritjes së koeficientit Ndryshimi i popullsisë 0-14 vjeç në periudhën 2001-2011, ndaj numrit të popullsisë gjithsej

në vitin 2001, në %.


117

Treguesit e raportit të varësive moshore, ndryshimet e varësive moshore dhe

ndryshimet e grupmoshave gjatë vitit 2001-2011 evidentojnë një konkluzion të

përbashkët për njësitë vendore të rrethit. Mbi bazën e treguesve rezulton se popullsia

me moshë 0-14 po vjen në rënie, ndërsa popullsia e grupmoshës 15-64 vjeç, dhe mbi

65 vjeç është rritur.

5.3.Struktura e statusit civil

Dinamikat e zhvillimit të tranzicionit krahas gjurmëve në demografinë e territorit

kanë ndikuar në statusin civil të popullsisë dhe në mënyrë të veçantë në përbërjen

statusit civil sipas strukturës gjinore dhe strukturës së vendbanimeve. Në rrethin

Mallakastër struktura gjinore e popullsisë me statusin beqarë përbëhej nga: 52.69%

meshkuj dhe 47.3% femra.

Figurë 5.17, Paraqitje grafike e strukturës gjinore popullsisë sipas statusit civil, në

rrethin Mallakastër për vitin 2001


Nga të dhënat rezulton se në popullsinë totale të rrethit, janë me statusin beqarë,

53.81% e elementit gjinor mashkull dhe 45.64%e elementit gjinor femër. Numri i

femrave me status civil të “divorcuar” ose “e ve” është më i lartë se i meshkujve. .

Në pikëpamjen e analizës së treguesve sipas statusit civil të popullsisë, të ndarë sipas

strukturës së vendbanimeve rezulton se, në popullsinë rurale janë beqarë 54.45% e

elementit gjinor mashkull dhe 46.2% e elementit gjinor femër.

Në popullsinë urbane në vitin 200175 rezulton se : 51.69% e meshkujve janë me

status beqarë, ndërsa 47.38% janë të martuar; 43.8 % e femrave janë me status beqarë

ndërsa 51.03% janë të martuara.

Në vitin 2011, në rrethin Mallakastër, me status beqarë ishin 17.04% e elementit

gjinor femër, dhe 29.66% e elementit gjinor mashkull .

Në qendrën urbane, në vitin 2011,mbi bazën e grupmoshës 15+ vjeç, rezultojnë

beqarë, 17.22% e femrave dhe 27.36% e meshkujve. Popullsia me status beqarë në

njësitë vendore, sipas gjinisë, në vitin 2011 paraqitet në grafikun e mëposhtëm.*76

75INSTAT, “Censusi i popullsisë dhe i banesave” të dhënat e census, tabela 3.1, instat.gov.al 76*Shënim sqarues: Treguesi për femrat/meshkujt është llogaritur:Raporti i numrit të

femrave/meshkujve beqare të moshës 15 vjeç e lart, ndaj numrit të femrave/meshkujve gjithsej të

moshës 15 vjeç e lart,në %.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

beqar/e

i/e martuar

i/e ve

I divorcuar

popullsia meshkuj - femra në %

sta

tusi

civ

il

meshkuj

femra


118

Figurë Nr.5.18, Paraqitje grafike e raportit të popullsisë urbane me atë rurale sipas

statusit civil, në rrethin Mallakastër.

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të CENSUS 2001 INSTAT

Figurë Nr.5.19, Paraqitje grafike e strukturës gjinore të statusit civil - beqarë për

grupmoshën mbi 15 vjeç

Burimi: Ndërtuar sipas të dhënave të INSTAT

Nga të dhënat rezulton se ka diferencë të lartë, midis elementëve gjinorë me status

beqarë. Diferenca midis elementëve gjinorë me status civil “beqar” në njësitë

vendore rurale rezulton në avantazh për meshkujt me: 15.80% në Selitë; 16.15%në

Ngraçan; 13.56%në Aranitas; 13.71% në Greshicë; 12.07% në Qendër;8.56% në

Fratar 16.79%; 14.98% në Kutë; 15.19% në Hekal.

Treguesi mesatar për rrethin Mallakastër është 17.15% i cili, krahasuar me

treguesin për Shqipërinë që është 23,1%, është 5.95% më i ulët.

Përtej rëndësisë demografike ky tregues ka domethënie në aspektin e gjeografisë

sociale dhe të popullsisë. Elementi mashkull dallon për një përqindje më të lartë për

statusin civil beqar. Kjo lidhet me arsyen se:

Së pari, femrat hyjnë më shpejt në moshën e martesës në raport me meshkujt

Së dyti, meshkujt janë më të përfshirë në emigrimin e jashtëm, e për rrjedhojë

ata hyjnë më vonë se femrat në moshën e martesës.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

beqar/e

i/e martuar

i/e ve

I divorcuar

% e popullsisë

sta

usi

civ

il

popullsi rurale

popullsi urbane

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

% e

gru

pm

osh

ës m

bi

15

vje

ç p

ër

seci

lin

ele

men

t g

jin

or

njësitë administrative

Meshkuj

Femra


119

Hapësira rurale spikat për diferencë më të madhe të elementit mashkull me status

beqarë në raport me atë femër. Gjithashtu popullsia e hapësirës rurale, në strukturën

moshore të popullsisë në grupmoshën mbi 15 vjeç ka më shumë meshkuj beqarë se sa

femra. Kjo është si pasojë edhe e faktit që në hapësirën rurale emigrimi i elementit

mashkull është me i pranishëm se sa në zonën urbane.

5.4.Struktura e popullsisë sipas vendbanimit 5.4.1. Koeficienti i urbanizimit

Shqipëria vazhdimisht ka pasur një tregues të lartë të popullsisë rurale, çka do të

thotë së koeficienti i urbanizimit ka qenë në nivele të ulëta. Për territorin e marrë në

studim ka një dominim të thellë të popullsisë rurale ndaj asaj urbane. Një nga shkaqet

që lidhen me dominimin e popullsisë rurale është përbërja sipas llojit të njësive

vendore administrative, ku rrethi ka tetë njësi rurale dhe vetëm një njësi urbane.

Figurë Nr.5.20, Paraqitje grafike e popullsisë urbane dhe rurale në rrethin

Mallakastër, gjatë 1992-2012

Burim : Ndërtuar sipas të dhënave të Zyrës së Gjendjes Civile Mallakastër

Koeficienti i urbanizimit ka ardhur në rritje, gjë e cila lidhet edhe me lëvizjen e

lirë të popullsisë rurale. Qendra urbane ishte destinacioni i banorëve të zonave rurale

që iu drejtua kësaj hapësirë.

Koeficienti i urbanizimit ka pësuar një rritje mesatare prej 2-3%, për çdo vit,

përgjatë dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit. Raporti midis koeficientit të urbanizimit

nuk është gjithmonë në varësi të drejtpërdrejtë me ecurinë e numrit absolut të

popullsisë urbane.

Në rastin e rrethit Mallakastër, popullsia e qendrës urbane fillon të ulet pas viteve

2000 por, koeficienti i urbanizimit vjen në rritje. Ky tipar shpjegohet me faktin e

uljes së numrit të popullsisë rurale të rrethit, e cila largohet nga vendbanimet e saj të

hershme, për t’u drejtuar në qendra më të mëdha urbane, ose për të emigruar jashtë

Shqipërisë.

0 10000 20000 30000 40000 50000 60000

1992

1995

2000

2005

2010

2011

2012

numri i popullsisë

vit

i

Popullsi Urbane Popullsi Rurale


120

Figurë Nr.5.21, Paraqitje grafike e koeficientit të urbanizimit, në %, në rrethin

Mallakastër

Burim :Ndërtuar sipas të dhënave të Zyrës së Arkivit të Gjendjes Civile Mallakastër

Ecuria e koeficientit të urbanizimit shënon rritje pozitive deri në vitin 2005. Pas vitit

2005 koeficienti ka pësuar oshilacione të vogla , me tendencë ulje. Ulja e koeficientit

të urbanizimit pas viteve 2005 lidhet me disa faktorë, ku ndër të cilët do të veçohen

disa nga më kryesorët:

• rënia e koeficientit të lindshmërisë;

• rënia e shtimin natyror;

• rritja e numrit të emigruesve të qendrës urbane;

• ulja e numrit të imigrantëve drejt qendrës urbane;

• ulja e numrit të përgjithshëm të popullsisë urbane.

Të gjithë këta faktorë kanë dhënë efektin e tyre në, në koeficientin e urbanizimit të

rrethit Mallakastër, duke shënuar rënie pas vitit 2005.

5.4.2. Tipare të zhvillimit urban dhe efektet e koeficientit të urbanizmit

Rritja e koeficientit të urbanizimit gjatë viteve të para të tranzicionit është

shoqëruar me zhvillime intensive në pikëpamjen urbanistike të qytetit të Ballshit. Deri

në vitin 2001 në rrethin Mallakastër ishin 9367 banesa, nga të cilat 25.06% gjendeshin

në zonën urbane, ndërsa, 74.93% gjendeshin në hapësirën rurale.

Në vitin 2001, në rrethin Mallakastër ishin 7545 ndërtesa për qëllime banimi

nga të cilat 89.66% gjendeshin në hapësirën rurale, ndërsa, 10.3% në

hapësirën urbane.

Në vitin 2011 në rrethin Mallakastër ishin 8673 ndërtesa për qëllime banimi

nga të cilat 10.5% i përkasin qendrës urbane ndërsa 89.41% i përkasin

hapësirës rurale.

Të dhënat evidentojë rritjen e numrit të ndërtesave për qëllime banimi. Të dhënat

evidentojnë diferencim të qartë të qendrës urbane dhe hapësirës rurale. Karakteristika

e përbashkët për njësitë vendore rurale është se numri më i madh i ndërtesave për

qëllime banimi është ndërtuar para vitit 1991. Kjo shpjegohet me disa faktorë:

Së pari, duhet marrë në konsideratë historia e vendbanimeve të Mallakastrës,

e cila dallon për përqendrimin e popullsisë në hapësirën rurale.

Së dyti, numri më i madh i popullsisë në hapësirën rurale, sidomos para viteve

1990 lidhet si me politikën e ndalimit të lëvizjeve të lira të migrimit të

brendshëm dhe të jashtëm, por edhe me koeficientin e lartë të lindshmërisë.

Për rrjedhojë ,të dy së bashku, këta faktorë primarë kanë ndikuar në rritjen e

0.00%

5.00%

10.00%

15.00%

20.00%

25.00%

30.00%

1992 1995 2000 2005 2010 2011 2012

% e

po

pu

llsi

së u

rba

ne

viti


121

numrit të popullsisë deri në vitin 1991 dhe në shtimin e ndërtesave për qëllime

banimi.

Tabela Nr.5.5, Ndërtesa për qëllime banimi, sipas njësive vendore dhe periudhës së

ndërtimit Njësi vendore Totali indërtesave për

qëllime banimi në

njësinë vendore

të ndërtuara

gjatë

1991-2000

të ndërtuara

gjatë

2001-2011

Bashkia Ballsh 918 317 138

Komuna Aranitas 1115 138 110

Komuna Fratar 1289 121 157

Komuna Greshice 421 45 45

Komuna Hekal 1187 109 135

Komuna Kute 910 73 143

Komuna Qendër 2152 338 326

Komuna Selitë 451 31 45

Komuna Ngracan 230 16 29

Burim : Përpunuar sipas rezultateve të INSTAT “Census i popullsisë dhe i banesave

Rajoni Fier, 2011, fq.100

Bashkia Ballsh është e vetmja njësi administrative vendore e cila ndërtimin më të

madh të ndërtesave për qëllime banimi pas vitit1991. Kjo lidhet me faktin se:ishte e

vetmja njësi urbane,

• për rrjedhojë ofronte më shumë mundësi për zhvillim, akses në shërbime,

infrastrukturë më të mirë,

• ishte zona urbane më e afërt për gjithë banorët e komunave

Rritja e numrit të ndërtesave për qëllime banimi, ka sjellë ndryshime edhe në

përdorimin e territorit sidomos në qendrën urbane. Harta e mëposhtme jep rritjen e

vendbanimeve e qytetit që nga koha e planifikimit dhe ndërtimit të tij dhe deri në vitin

2001.

Deri në vitin 1990 në qendrën urbane të Ballshit ishin 463 ndërtesa për qëllime

banimi. Nga viti 1991 deri në vitin 2000, numri i ndërtesa për qëllime banimi arriti në

601. Përdormi i sipërfaqes së qendrës urbane sipas funksioneve ndahet në 45% për

qëllime banimi, 51% zonë industriale, 3.6% sera bujqësore, 0.2% zona spitalore dhe

0.2% zona e varrezave.77

Nëpërmjet hartës evidentohet ndryshimi që ka pasuar sipërfaqja e qytetit, si

rezultat i ndërtimeve pas viteve 1990. Pjesa periferike e sipërfaqes së qytetit u prek

nga ndërtimet e ndërtesave për qëllime banimi. Ndërtimet e reja u përqendruan si në

pjesën JP po ashtu edhe në VL të qytetit duke krijuar lagje të reja si Bylis dhe

Gllavenica. Pjesa më e madhe e ndërtesave për qëllime banimi të ndërtuara në këto

lagje janë të llojit banesa individuale.

Pjesa qendrore e qytetit, dhe disa prej lagjeve të sistemuara që nga plani rregullues

i vitin 1974, nuk u prekën shumë nga ndërtimet e pas viteve 1990. Këto lagje dallojnë

më së shumti për banesa kolektive. Hapësira midis qendrës dhe periferisë së qytetit ka

një ndërthurje ndërmjet ndërtesa për qëllime banimi të tipit individual dhe kolektiv.

Këto janë lagja “18 prilli”, “5 shkurti” ,dhe “5 Maji”.

Tipari i uniformitetit të ndërtesave për qëllime banimi që dominonte në qytetin e

tipit socialist deri në vitin 1990, pas viteve 1990 nuk rezistoi. Kjo lidhet me faktin se

77 G.Sergi, F.Struga “The Master Plan of Ballshi, 2004”Institute for Urban Studies and Planning -

Ministry for Territory Management and Tourism, Tirana., faqe 7


122

këto ndërtime ishin në mënyrë kaotike, dhe të pabazuara në një plan rregullues për

zhvillimin dhe menaxhimin e territorit të qytetit.

Për sa i përket lartësisë së banesave të ndërtuara pas viteve 1990, shumica i

përkasin atyre me 1kat,pak 2- kate më pak banesa me 3-5 kate dhe asnjë mbi 5 kate.

Në qendrën urbane të Ballshit ndarja e ndërtesave për qëllime banimi sipas lartësisë

paraqitet :

63.99% janë me një kat;

20.04% janë me dy kate;

10.02% me 3-5 kate.

Edhe në ndërtesat e reja për qëllime banimi, sipërfaqeve e banesave, variojnë nga

55 deri 100 m 2 . Fakti që lagjet e reja të krijuara u përdorën më tepër për qëllime

banimi, evidentohet edhe në saj të shpërndarjes gjeografike të bizneseve të vogla.

Shpërdorja gjeografike e bizneseve të vogla sipas lagjeve në Bashkinë Ballsh

paraqitet:

18.9% “5 Maji”;

5.65% ”Bylis”,

34.46% ”28 Nëntori”,

30.% “5 Shkurti”;

4.5% ”18 Prilli”,

11.0% “Gllavenice”78.

Përbërja e banesave të qendrës urbane sipas sipërfaqes është 52.17% deri në 55 m2

, 43.42% 55 m2 deri në 100m 2 dhe 4.4% me sipërfaqe mbi 100m2 . Gjatë

dhjetëvjeçarit të dytë të tranzicionit numri i ndërtesave për qëllime banimi është

përgjysmuar, por kjo nuk ka sjellë ndryshime në ndarjen funksionale të qendrës

urbane.

Tabela Nr.5.6, Sipërfaqja e apartamenteve të banimit në m2 sipas lagjeve në Ballsh

Lagja Banesa

deri në

55m2

Banesa

deri 55-100

m2

Banesa

Mbi 100m2

SIP.ha Nr.Pop Den.B/ha

28 nentori 249 225 24 6.02 2435 406

5 shkurti 351 260 19 2.93 2870 98

Gllavenica 237 60 8 20.35 1514 75

5 maji 68 85 26 10.66 822 77

Bylis 59 135 3 2.05 993 50

18 prilli 32 64 4 9.62 660 69

Burim: Bashkia Ballsh, Zyra e Urbanistikës, Statistika për Planin e Zhvillimit

Urban,2004

Në qytetin e Ballshit, zona e banimit është zhvilluar në të dyja anët e rrugës

nacionale Fier-Tepelenë. 25% e kësaj sipërfaqe gjendet në veri-lindje të rrugës, dhe

këtu janë pozicionuar ndërtesa për qëllime banimi, zyra administrative, prodhimi dhe

tregtimi ndërsa, 75% gjendet në jug-perëndim ku janë pozicionuar zona spitalore,

ndërtesat e institucioneve arsimore, dhe më pak ndërtesa për qëllime tregtimi. Pas

viteve 1991 ndërtimi i vendbanime ka një lidhje të ngushtë me numrin e popullsisë

dhe në mënyrë të veçantë me lëvizjet migrative të popullsisë. Duke marrë në

konsideratë analizën e lëvizjeve migratore të popullsisë të migrimit të brendshëm dhe

të jashtëm evidentohen ndryshimet.

78 Bashkia Ballsh, Zyra e Tatim Taksave, “Regjistri i Biznesit të Vogël” vjetar statistikor viti 2011


123

Figurë Nr.5.22, Harta e ndryshimit të shtrirjes së banesave në qytetin Ballsh

Burim: G.Sergi, F.Struga “The Master Plan of Ballshi, 2004”, faqe 7


124

Figurë Nr.5.23, Hartë e raportit të ndërtimeve për qëllime banimi sipas viteve në


Burim: Ndërtuar sipas rezultateve të CENSUS 2011,INSTAT,

Në një krahasim midis dy dhjetëvjeçarëve të tranzicionit sipas të dhënave

evidentohet se pjesa më e madhe e ndërtesa në qendrën urbane janë realizuar gjatë

periudhës 1991-2001. Bashkia Ballsh ka regjistruar numrin më të madh të banesave

pasi duke qenë qendër urbane ka shtrirjen në lartësi të vendbanimeve dhe përveç kësaj

ka dhe numrin më të madh të popullsisë në raport me njësitë e tjera vendore. Numri i

madh i banesave të ndërtuara gjatë periudhës 1991-2001 lidhet me numrin e lartë të

imigrantëve që erdhën në qytetin e Ballshit nga zonat rurale.

jjj

j

jj

j

j

j

8

j

j

j

j

jj

j

j

j

j

j?

8

8

8

8jj

j

jj

??8

jj

j

j

j

jj

j

j

8?

j

j

j

j

j

jj

j

j

?

8

8

8

88

?

?

?

8

??

?88

j

j

?

j

j

jj

j

8

j

?

j

j

8

j

?

j

j

j

j

j

8j

?

j

j

8

j

j

j

?

j

j

j

j

jj

j

j

j

?jjj

8

?j8?

?8j

?

?

??8

?

j

8

?8?

8

j

jjj

????j

??jj?

jj

j

j

j

?

j

j

j

8

8

?

8

j

j

j

j

jj

j

j

j

j?

j

j

jj

j

j

j

j

j

j

j

?

j

j

j

j

j

j

?

j

j8

8

j

j

j

8

8

?

8j

8

j

88

j

j

?j

?

j?

j

jjj

j

?

j8

?

j

j

j

j

8j

j

j?

?

j

jjj

j

j

j

j

j

8j

88

jj

j

j

8

j

j

?

8?

j

?

j

8

j

8

j

j

j

?

jj?

jj

j

8

jj

j

j

8

j

j

j

j

8

jj

j

j

j

j

jj

j

j

j

j

8

j

8

j

j

j

j

j

j

?

8

8

8j

j

?

j

j

8

8

?

?

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1 Dot = 0.02

j deri ne vitin 1991

? gjate viteve 1991-2000

8 pas vitit 2001

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E N D Ë R T I M I T T Ë N D Ë R T E S A V E P Ë R Q Ë L L I M EH A R T A E N D Ë R T I M I T T Ë N D Ë R T E S A V E P Ë R Q Ë L L I M E

B A N I M I N Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V E B A N I M I N Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V E


Metoda e perllogaritjes:Raporti i numrit të ndërtesave për qëllime banimi

të ndërtuara prej vitit…. ndaj numrit gjithsej të ndërtesave për qëllime banimi, në %.

%


125

Komuna Qendër ashtu si Bashkia Ballsh numrin më të lartë të ndërtimeve të

vendbanimeve e ka gjatë dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit. Kjo lidhet ngushtësisht

me pozitën gjeografike, e cila solli si rezultat një numër të lartë imigrantësh në këtë

njësi vendore. Pozita gjeografike pranë qendrës urbane dhe shtrirja përgjatë aksit

nacional ishin faktorë mjaft tërheqës për popullsinë rurale për tu vendosur në

territorin ekësaj komunë, por edhe për vendasit që të mos largoheshin nga komuna.

Komuna Kutë, Komuna Selitë, Komuna Ngraçan janë njësitë vendore rurale, të

cilat numrin më të lartë të ndërtimit të ndërtesave për vendbanim e kanë gjatë

periudhës 2001-2011. Këto janë njësi vendore, te cilat kanë lidhje të madhe me

emigrimin e jashtëm dhe ndërtimi i vendbanimeve gjatë kësaj periudhe lidhet

pikërisht me investimet e remitancave të emigrantëve, të cilët edhe pse nuk jetojnë në

fshatrat e tyre ndërtojnë dhe rikonstruktojnë vendbanimet e vjetra.

5.5.Përfundime

Struktura gjinore e popullsisë së njësive vendore dominohet lehtë nga elementi

mashkull.

Në lidhje me strukturën moshore, nga analiza e të dhënave rezulton se pjesa më e

madhe e popullsisë për qendrën urbane i përket grupmoshës 15 deri në 64 vjeç,

më pas vjen ajo nga 0 deri në 14 vjeç dhe në fund grupmosha me më pak banorë

është popullsia me moshë mbi 65 vjeç.Gjatë intervalit kohor 2001-2011 struktura

e popullsisë dhegrupmoshat kanë shfaqur ndryshime të ndjeshme.

Ndryshimi i strukturës moshore evidentohet edhe nëpërmjet analizës së raportit të

varësisëpër secilën grupmoshë. Tipar i përbashkët për të gjitha njësitë vendore të

rrethit është ulja e grupmoshës 0-14vjeç, rritja e grupmoshës së punës dhe e

grupmoshës mbi moshën e punës. Në raport me qendrën urbane, njësitë vendore

rurale dallojnë për ndryshim më të lartë të grupmoshës së re dhe asaj mbi moshë

pune. Rezultatet e treguesve lejojnë parashikimin se popullsia e rrethit

Mallakastër, po i afrohet hyrjes në fazën e plakjes së popullsisë.

Struktura e popullsisë sipas statusit civil ka shfaqur tiparet e veta dinamike gjatë

tranzicionit. Nga analiza dhe krahasimi i treguesve rezulton se me status civil

beqar, numri i meshkujve është më i lartë se i femrave.

Sipas të dhënave të strukturës së popullsisë sipas statusit civil bazuar në ndarjen

sipas llojit të vendbanimeve, rezulton se popullsia rurale ka numrin më të lartë të

beqarëve në raport me atë urbane. Në vlerë absolute kjo si shkak i përqendrimit

më të madh të popullsisë së rrethit në hapësirën rurale, ndërsa e parë në

këndvështrimin e vlerave relative, vjen si shkak i përfshirjen në emigrimin e

jashtëm të popullsisë rurale. Popullsia beqare femra është më e lartë në qendrën

urbane se sa të njësitë vendore rurale.

Struktura e popullsisë sipas vendbanimeve ka ndryshuar ndjeshëm gjatë viteve të

tranzicionit. Në themel të shkaqeve të ndryshimit të strukturës së popullsisë sipas

vendbanimeve qëndrojnë : rritja e numrit të popullsisë në qendrën urbane dhe ulja

e numrit të popullsisë në hapësirën rurale si rezultat i emigrimit. Koeficienti i

urbanizimit ka ardhur në rritje gjatë viteve të para të tranzicionit si shkak i rritjes

me ritme të ndjeshme të popullsisë urbane.

Rritja e popullsisë urbane ka krijuar efekte edhe në zhvillimit e territorit.

Zhvillimet urbane të territorit sollën ndryshime në pikëpamjen urbanistike të

hapësirës territorial të qendrës së urbane. Qyteti i Ballshit pësoi ndryshime të

ndjeshme, në saj të rritjes së numrit të ndërtesave, kryesisht për përdorim për

qëllime banimi. Dhjetëvjeçari i parë i tranzicionit shënon numrit më të lartë të


126

ndërtesave, dhe kjo ecën paralel me rritjen e numrit të popullsisë. Ndërtesat e reja

për qëllime banimi u përqendruan kryesisht në hapësirat urbane të pazëna, në

mënyrë të veçantë përgjatë perimetrit periferik të qytetit. Zona qendrore e qytetit

pësoi rritje të përqendrimit të llojeve të biznesit të vogël. Lagjet e reja të krijuara

“Gllavenicë” dhe “Bylis”, kanë përqendrimin më të ndërtesave për qëllime banimi

të ndërtuara pas viteve 1990, dhe numrin më të ultë të bizneseve në raport me

gjithë hapësirën territoriale të qytetit.

Nga krahasimi i njësive të qeverisjes vendore për ndërtimin ndërtesave për

qëllime banimi, qendra urbane ka numrin më të larë dhe pas saj vjen Komuna

Qendër.

Ndër njësite vendore rurale Komuna Qendër ka numrin më të lartë të ndërtesave

për qëllime banimi, dhe më pak në njësitë e tjera vendore. Numri i më i ulët i

ndërtimeve për qëllime banimi është në ato njësi vendore rurale që kanë numrin

më të ulët të popullsisë.

Në disa prej njësive vendore rurale vihet re një rritje e lehtë e ndërtimeve të

ndërtesave për qëllime banimi gjatë dhjetëvjeçarit të dytë të tranzicionit.

Përgjithësisht këto ndërtesa janë nga ndërtuar nga emigrantët, të cilët pas arritjes

së stabilitetit ekonomik në vendin e emigrimit, kanë investuar në vendin origjinë.


127

6. KARAKTERISTIKAT E PAPUNËSISË DHE TË VARFËRISË

6.1.Tipare të përgjithshme të papunësisë

Hapësira gjeografike, është kushti dhe faktori kryesor mbi të cilin është vendosur

në mënyrë të hapur apo të fshehur, jeta sociale e një shoqërie.79 Kthesat e shumta në

rrugën e tranzicionit, kanë shkaktuar probleme të panumërta në popullsi. Lëvizjet e

pakontrolluara dhe masive demografike, papunësia, braktisja e shkollës, varfëria janë

fenomene që kanë ndikuar negativisht në popullsinë shqiptare gjatë dekadave të

vështira të sapo mbyllura. Dukuritë dhe fenomenet që erdhën si rezultat i ndryshimeve

që përfshinë vendin pas viteve 1990 u karakterizuan nga dinamika të ndryshme të

cilat reflektuan tipare të ndryshme nga një njëra hapësirë sociogjeografike në tjetrën.

Ndër të tjera këto dinamika krahas faktit që përbënin domosdoshmëri për studime,

paraqesin vështirësi për shkak të mungesës së të dhënave. Sipas INSTAT, popullsia

në Shqipëri kategorizohet në tri grupe sipas nivelit të të ardhurave:

1) Ne grupin e parë përfshihen ato familje të cilat përfituan nga tranzicioni, duke

u përshirë në lëvizjen emigrative, duke u larguar jashtë vendit, duke siguruar

kështu të ardhura të mesme dhe të larta.

2) Grupi i dytë përfshin ato familje, të cilat i sigurojnë të ardhurat nga puna në

sektorin privat ose shtetëror.

3) Grupi i tretë përfshin ato familje, të cilat jetojnë me pensione, ndihme

ekonomike ose forma të tjera të asistencës sociale. Ky i fundit është dhe grupi

me më disavantazh nga tranzicioni, pasi përbën dhe kategorinë sociale më të

varfër dhe me tepër probleme si pasojë e të ardhurave të ulëta80.

Bazë për ekzistencën dhe zhvillimin e shoqërisë njerëzore është puna, prodhimi

kombëtar.81 Vitet 1990-1993 janë edhe vitet në të cilat mbyllen shumë ndërmarrje

shtetërore dhe për pasojë janë edhe vitet me ulje drastike të numrit të të punësuarve.

Sipas të dhënave nga INSTAT, në rrethin Mallakastër, në vitin 1990 punësimi ra 2 %,

në vitin 1991 me 4%, në vitin 1992 me 25 %, dhe në vitin 1993 me 30 %82.

Rënia e punësimit në sektorin shtetëror filloi të zëvendësohej me punësimin në

sektorin privat të sapo krijuar pavarësisht se sektori privat ende nuk i ishte i mirë

konsoliduar.

Punësimi u rrit në sektorin privat bujqësor, gjë që erdhi si rezultat i shpërndarjes

së tokave, duke i quajtur të gjithë fshatarët me tokë si të vetëpunësuar, fermerë, ndërsa

sektori shtetëror dhe sidomos punësimi në sektorin përpunues të industrisë shënoi

rënie. Në vitin 1998 në rrethin Mallakastër numri i popullsisë aktive ishte 19,497 nga

të cilët 16,585 ose 85% e tyre ishin të punësuar83.

Për dhjetëvjeçarin e parë të tranzicionit, rrethi si njësi administrative kualifikohet

në grupin e dytë të papunësisë e llogaritur në bazë të numrit aktiv ose forcës aktive

për punë të popullsisë. Kështu kjo papunësi mesatare është luhatur midis 11%-15% e

forcës aktive të punës për gjithë rrethin.84

Nga kjo papunësi rezultonte se 70,2% ishte papunësi urbane dhe pjesa tjetër

papunësi rurale. Rrjedhoja kryesore e papunësisë është varfëria e cila vjen si rezultat i

79 S.Axhemi “Gjeografia sociale”, Tiranë, ALSA 2007, f.75, 80INSTAT “Zhvillimi i tregut të punës 1990-1999” Tiranë 2000, f.21 81I. Telo “Mirëqënia dhe minimuni jetik” Tiranë 1998, f.44 82INSTAT “Zhvillimi i tregut të punës 1990-1999” Tiranë 2000, f.21 83UNICEF, “ Vlerësimi i situatës sociale-ekonomike në Shqipëri”, Tiranë 2000, fq.57 84 INSTAT “Zhvillimi i tregut të punës 1990-1999” Tiranë 2000, f.22


128

mungesës së të ardhurave dhe natyrisht që kjo varfëri e pason vargun e problemeve

më tej.85

Deri në vitin 1989 bilanci i forcave të punës përbëhej vetëm nga popullsi

ekonomikisht aktive që punonte, ndërkohë që papunësia ishte nocion i panjohur86.

Papunësia erdhi si koncept teorik dhe praktik, pas reformimit strukturor të ekonomisë

që ndodhi në vendin tonë me fillimin e tranzicionit. Ndryshimet strukturore që pësuan

degët e ekonomisë,u shoqëruan me rënien e kërkesës për fuqi punëtore dhe

suprimimin e pozicioneve të punës, gjë e cila solli fenomenin e papunësisë.

Të papunë të regjistruar, konsiderohen të gjithë personat në moshë pune që

gjatë periudhës referuese plotësojnë njëherazi të tre kriteret, nuk kanë një punë,

kërkojnë punë (janë të regjistruar në Zyrën e Punësimit), janë të gatshëm për punë87.

Tabela Nr.6. 1 Ecuria e numrit të të papunëve në Bashkinë Ballsh

Viti Të papunë

1993 840

1994 750

1995 768

1997 1289

1998 2912

2000 2169

2005 869

2008 1633

2011 1478

2012 1562

2013 1767

Burim: Zyra e Vendore e Punës Mallakastër

Që nga fillimi i tranzicionit numri i individëve të papunë në mënyrë të veçantë,

për banorët e Bashkisë Ballsh, ka shënuar rritje dhe kjo lidhet më dy argumente

madhore:

• Së pari, ndryshimet në sistemin e ekonomisë ;

• Së dyti, lëvizjet migrative të popullsisë.

Numri maksimal i papunësisë i regjistruar deri tani është ai i vitit 1998 ku shënon

2912 të papunë. Ndërsa pas viteve 2000 ku në vend vihet dhe një stabilitet politik,

social dhe ekonomik evidentohet ulje progresive e numrit të papunësisë. Kjo ulje e

numrit të të papunëve vjen graduale deri në vitin 2005, ku në krahasim me vitin 2000

ka një rënie prej 59,94 %. Pas vitin 2005, sërish pëson rritje ku në 2008 shkon në

1633 persona të papunë.

Përveç treguesve të mësipërm, një burim real dhe shumë i rëndësishëm i

papunësisë është CENSUS 2011, i cili jep të dhëna të detajuara të papunësisë si për

qendrën urbane dhe për njësitë vendore rurale.

85 L. HANA “Reforma ekonomike dhe privatizimi i ekonomisë” Revista Ekonomia dhe

Tranzicioni,Tiranë 2000 , fq.53 86 UNICEF, “Vlerësimi i situatës sociale dhe ekonomike në Shqipëri, Tiranë 2000, fq.17

87 INSTAT “Quarterly Statistical Bulletin”, Tirane 2013,f.9,


129

Figurë Nr.6.1, Harta e shkallës së papunësisë në njësitë vendore të rrethit


Burim: Harta është ndërtuar mbi bazën e të dhënave të CENSUS 2011, INSTAT,

instatgis.gov.al

Në vitin 2011 procesi i regjistrimit të popullsisë sipas vendbanimeve evidenton se

shkalla e papunësisë është më e lartë në Bashkinë Ballsh me 35.6% .

Niveli i papunësisë në njësitë vendore rurale paraqitet:

Komuna Greshicë me 33.9%,

Komuna Fratar me 23.4%,

Komuna Aranitas me 18.3%,

Komuna Hekal me 16%

Komuna Qendër me 14%

Komuna Kutë me 5.1%

Komuna Selitë 3.4%.88

Përgjithësisht banorët e hapësirës rurale janë përfshirë nga valët e migrimit të

brendshëm dhe atij të jashtëm, pjesa e mbetur e popullsisë përgjithësisht merret me

bujqësi dhe blegtori. Shkalla mesatare e papunësisë në rrethin Mallakastër është

16.4%.Rritja e papunësisë lidhet më disa faktorë:

• Së pari, vetë skema e vetëpunësimit nuk ishte aq e fuqishme dhe e konsoliduar që

të mund të përballonte kërkesat për punë nga banorët e zonës.

88INSTAT, “Census i popullsisë dhe i banesave 2011”, Atlas Gjeografik i Popullsisë, instatgis.gov.al


130

• Së dyti, nuk duhet ta harrojmë se gjatë dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit vendi

ynë shpesh është përfshirë në situata kaotike dhe të pastabilizuara qoftë në fushën

ekonomike por edhe në atë sociale.

• Së treti, banorët e ardhur në Bashkinë Ballsh, kishin përgjithësisht profile

profesionalë në fushën e bujqësisë apo të blegtorisë që nënkupton se punësimi i

tyre në një zonë urbane ishte i vështirë.

• Së katërti, banorët që mbetën të papunë nga privatizimi i ndërmarrjeve shtetërore

kryesisht ndërmarrjet në industrinë përpunuese ushqimore, apo industrinë

përpunuese dhe nxjerrëse të naftës, ndaj dhe mungesa e funksionit të këtyre lloj

sipërmarrjeve apo funksionimi i pjesshëm i tyre, rriti numrin e të papunëve të

kësaj strukture profesionale

6.1.1. Struktura gjinore e papunësisë

Analizimi i papunësisë sipas strukturës gjinore është më shumë se një tregues

statistikor. Përtej vlerave statistikore ky tregues evidenton në pikëpamjen e barazisë

gjinore peshën dhe rolin e gruas në familje. Në kuadrin e evolucionit kohor vërehen

ndryshime në strukturën gjinore të të papunëve.

Ajo që spikat është mbizotërimi i elementit gjinor mashkull në drejtim të atij

femër, për nivelin e papunësisë.

Në vitin 2000, femrat përbënin vetëm 28,26% meshkujt përbënin 71,74% të të

papunëve.

Në vitin 2005, ky raport ngushtohet, gjithsesi, sërish meshkujt janë

mbizotërues, duke arritur në 52,59% të të papunëve dhe femrat 47,41%.

Në vitin 2008 ku femrat përbëjnë 46,11%, ndërsa meshkujt 54,68% të të

papunëve.

Tabela Nr.6. 2, Numri i individëve të papunë sipas strukturës gjinore

Viti Femra Meshkuj

2000 613 1406

2005 413 426

2008 753 893

2011 746 732

2012 803 759

2013 843 924

Burim: Zyra Vendore e Punës Mallakastër

Përparësia e elementit mashkull në strukturën gjinore të të papunëve lidhet me

disa arsye:

• Së pari, duhet të merret në konsideratë përkufizimi ligjor për “i papunë”. Të

papunë quhen vetëm ata që regjistrohen si të tillë në Zyrat e Punës;

• Së dyti, duke qenë familje me ndikim tradicional, mashkulli mban peshën

kryesore të të ardhurave për mbajtjen e familjes ndaj dhe regjistrimi i tyre si të

papunë është më i lartë;

• Së treti, pasivitetit i rolit dhe rëndësisë së gruas në shoqëri dhe familje;

• Së katërti, kërkesa më e shpejtë e meshkujve për t'u pozicionuar në tregun e

punës;

• Së pesti, mbizotërimi i elementit mashkull në numrin e përgjithshëm të popullsisë;

• Së gjashti, struktura arsimore, pasi femrat ndjekin më shume studimet universitare

se sa meshkujt.


131

Figurë Nr.6.2, Harta e shkallës së papunësisë për femrat,në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në vitin 2011,


Sipas rezultateve të CENSUS 2011, evidentohet se pjesa më e madhe e njësive

vendore të rrethit Mallakastër kanë shkallë më të lartë papunësie për femrat. Nga të

dhënat rezulton se niveli më i lartë i papunësisë së femrave në moshë aktive për punë

është në Bashkinë Ballsh me 43.4%.

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

0% - 10.75%

10.75% - 21.5%

21.5% - 32.25%

32.25% - 43%

Kufi administrative

H A R T A E S H K A L L Ë S S Ë P A P U Ë N S I S Ë P Ë R F E M R A T ,H A R T A E S H K A L L Ë S S Ë P A P U Ë N S I S Ë P Ë R F E M R A T ,

N Ë V I T I N 2 0 1 1 , N D Ë R T U A R S I P A S T Ë D H Ë N A V E N Ë V I T I N 2 0 1 1 , N D Ë R T U A R S I P A S T Ë D H Ë N A V E

T Ë C E N S U S 2 0 1 1 T Ë C E N S U S 2 0 1 1

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


Metoda e përllogaritjes: raporti i femrave të papuna me moshë mbi 15 vjec, ndaj forcës së punës së femrave mbi 15 vjec, i llogaritur në %


132

Figurë Nr.6.3, Hartë, shkalla e papunësisë për meshkuj në vitin 2011,në njësitë



Përveç Bashkisë Ballsh evidentohen se papunësia në njësitë vendore rurale të

rrethit Mallakastër është:në Komunën Greshicë 42.5%, në Komunën Hekal 36.1%, në

Komunën Aranitas 25.3%, në Komunën Qendër 16.4%.në Komunën Selitë me 2.2%,

në Komunën Kutë kanë me 4.7%89.Shkalla e papunësisë për meshkujt në moshë

aktive për punë është më e lartë në Bashkinë Ballsh me 31%.


KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

10.6%

10.7% - 17.4%

17.5% - 24.2%

24.3% - 31.0%

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E S H K A L L Ë S S Ë P A P U N Ë S I S Ë P Ë R M E S H K U J TH A R T A E S H K A L L Ë S S Ë P A P U N Ë S I S Ë P Ë R M E S H K U J T

N Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë RN Ë N J Ë S I T Ë A D M I N I S T R A T I V E T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R

Metoda e perllogaritjes:Raporti i meshkujve të papunë me moshë mbi 15 vjec ,

ndaj forcës së punës së meshkujve mbi 15 vjec, i llogaritur në %.


133

Papunësia për elementin mashkull në njësitë vendore rurale paraqitet:në Komunën

Greshicë 29.4%; në Komunën Fratar 22.6%; në Komunën Aranitas 17%; në Komunën

Qendër 13.2%;në Komunën Hekal 11.2%; në Komunën Selitë 3.8%; në Komunën

Kutë 5.3%90.

Hulumtimi dhe përdorimi i më shumë se një burimi informacioni dhe alternimi i

metodologjive nga të cilat përfitohen të dhënat dhe më pas përpunimi i tyre sjell

mundësi për informacione më të detajuara.

Të dhënat që paraqet Zyra e Vendore e Punës janë të dhëna të pjesshme për të

bërë një përcaktim të gjendjes reale të papunësisë dhe në mënyrë të veçantë strukturës

gjinore të papunësisë pasi, ato bazohen te procesi i regjistrimit të të papunëve që

shkojnë si punëkërkues në këtë zyrë.

Tradita shqiptare, ku meshkujt janë drejtuesit e familjes, dhe për më tepër pjesa

më e madhe e territorit të marr në studim përbehet nga hapësira rurale e thekson

akoma më shumë këtë tipar.

Në hapësirën rurale vërehet një neglizhencë ndaj procedurave ligjore dhe

administrative, gjë që e vështirëson marrjen e informacioneve të detajuara për nivelin

e papunësisë. Përveç kësaj, pjesa më e madhe e popullsisë është përqendruar në

hapësira rurale, shumica e tyre kanë tokë, dhe bazuar në dispozitat normative ata

cilësohen si të vetëpunësuar apo gjysmë të punësuar, gjë e cila përbën një tjetër

hendek, në analizën konkrete të papunësisë.

Sipas treguesve, evidentohet se pjesa më e madhe e njësive vendore të rrethit

Mallakastër kanë shkallë më të lartë papunësie për femrat. Nga të dhënat rezulton se

niveli më i lartë i papunësisë së femrave në moshë aktive për punë është në Bashkinë

Ballsh me 43.4%.

Tipari i përgjithshëm është se në 7 njësi vendore, shkalla e papunësisë e matur si

rezultat i raportit të të papunëve ndaj forcës aktive për punë për secilën gjini dominon

elementi femër.

Në rrethin Mallakastër 21.81% e femrave në moshë aktive për punë janë të

papunësuara dhe 14.8% e meshkujve aktiv për punë janë të papunë. Nga njësitë

vendore ruralë do të veçonim Komunën Greshicë, e cila ka shkallën më të lartë të

papunësisë për femrat dhe për meshkujt.

6.1.2. Struktura moshore e papunësisë

Një tjetër këndvështrim i rëndësishëm i papunësisë është studimi i nivelit të

papunësisë sipas strukturës moshore. Sipas të dhënave të marra nga Zyra e Punës

Mallakastër, niveli i papunësisë sipas strukturës moshore paraqitet si në tabelën

vijuese. Sipas kësaj strukture moshore të të papunëve niveli i papunësisë paraqitet i

ndryshëm dhe me luhatje të cilat lidhen dhe me vetë zhvillimet e skemave të

punësimit apo vetëpunësimit.

Në vitin 2000, përqindjen më të madhe të të papunëve e zë grupmosha mbi 34

vjeç me 64,48%, më pas vjen ajo 20 deri në 34 vjeç me 28,26% e në fund

grupmosha 15 deri në 20 vjeç me vetëm 14,2%.

Për vitin 2005, si rezultat i përpunimit të të dhënave rezulton se pjesa më e madhe

e të papunëve i përket grupmoshës 25 deri në 34 vjeç me 34,47%; me pas vjen

grupmosha nga 20 në 24 vjeç me 27,8%; mosha 16 deri në 19 vjeç përbën 15,6%;

mosha 35 deri në 45 vjeç përbën 13,9% e në fund ajo mbi 45 vjeç e cila përbën

vetëm 7,82% të numrit të të papunëve.



134

Tabela Nr.6. 3, Numri i papunëve sipas strukturës moshore

Viti Struktura moshore Numri i të papunëve

2000 Deri në 20-vjeç 308

21-34 vjeç 613

Mbi 34 vjeç 1406

2005 16-19 vjeç 136

20-24 vjeç 242

25-34 vjeç 302

35-45 vjeç 121

Mbi 45 vjeç 68

2008

16-19 vjeç 164

20-24 vjeç 334

25-34 vjeç 450

35-45 vjeç 269

Mbi 45 vjeç 416

2011 15-19 vjeç 145

20-24 vjeç 310

25-29 vjeç 431

30-34 vjeç 301

35-39 vjeç 252

40-44 vjeç 32

≥45 vjeç 6

2012 15-19 vjeç 162

20-24 vjeç 316

25-29 vjeç 411

30-34 vjeç 332

35-39 vjeç 281

40-44 vjeç 40

≥45 vjeç 15

2013 15-19 vjeç 160

20-24 vjeç 340

25-29 vjeç 424

30-34 vjeç 371

35-39 vjeç 310

40-44 vjeç 88

≥45 vjeç vjeç 74

Burimi:Zyra Vendore e Punës Mallakastër


135

Për vitin 2008, grupmosha që mbizotëron nivelin e papunësisë është ajo 25 deri

në 34 vjeç e cila përbën 27,55%; ndërsa, e dyta renditet grupmosha mbi 45 vjeç,

cila përbën 25,47%; më pas vjen ajo 20 deri në 24 vjeç me 20,45%; e katërta

grupmosha 35 deri 45 vjeç; dhe në fund mosha më e re e forcës aktive për punë,

ajo deri në 20 vjeç, e cila ka 10,04%. Vërehet se ndryshim të menjëhershëm

krahasuar me vitin 2005 ka grupmosha mbi 45 vjeç, e cila në 2008 pëson një rritje

të madhe prej 17,65% .

Në vitin 2011 përqindjen më të madhe të të papunëve e zë grupmosha 25-29 vjeç

me 29%, më pas vjen grupmosha 20-24 vjeç me 21 %, grupmosha 30-34vjeç me

20%, grupmosha 35-39 vjeç përbën 17%, grupmosha 15-19 vjeç përbën 10%,

grupmosha 40-44 vjeç përbëjnë 2% dhe në fund grupmosha mbi 45 vjeç me 1%.

Në vitin 2012 pjesën më të madhe të të papunëve e zë grupmosha 25-29 vjeç me

26%, më pas vijnë grupmoshat 30-34 vjeç dhe 20-24 vjeç të cilat përkatësisht

përbëjnë 21% dhe 20% të të papunëve duke pasur një diferencë të vogël midis

tyre. 18% e të papunëve i përkasin grupmoshës 35-39 vjeç, 11% e të papunëve i

përkasin grupmoshës 15-19vjeç, 3% e të papunëve i përkasin grupmoshës 40-

44vjeç,dhe vetëm 1% i përkasin grupmoshës mbi 44 vjeç.

Në vitin 2013, 24% e të papunëve i përkasin grupmoshës 25-29 vjeç, 21% e të

papunëve i përkasin grupmoshës 30-34vjeç, 19% e të papunëve i përkasin

grupmoshës 20-24 vjeç,18% e të papunëve i përkasin grupmoshës 35-39 vjeç, 9%

e të papunëve i përkasin grupmoshës 15-19 vjeç, 5% i përkasin grupmoshës 40-

44 vjeç, 4% e të papunëve i përkasin grupmoshës mbi 44 vjeç.

Shkalla e papunësisë së të rinjve e llogaritur si raport i numrit të personave të

papunë të moshës 15-24 vjeç, ndaj popullsisë ekonomikisht aktive të moshës 15-24

vjeç, në % në njësitë vendore të rrethit, në vitin 2011 paraqitet:

37.9% në Komunën Qendër

45.5% në Komunën Aranitas;


70.7% në Komunën Greshicë;

19.4% në Komunën Selitë;


19.8% në Komunën Kutë91.

Mosha 25 deri në 34 vjeç mbizotëron për nivelin e papunësisë. Kjo lidhet me disa

arsye, ku ndër të cilat renditen:

Së pari, kjo grupmoshë shfaqet më problematike sepse është në fillimin e krijimit

të familjeve,

Së dyti, niveli i ulët arsimor zakonisht, për emigrantët të cilët kthehen në

vendlindje

Së treti, kualifikim i ulët profesional;

Së katërti, mungesa e eksperiencave profesionale, në mënyrë të veçantë për ata që

sapo kanë përfunduar studimet,etj.

Kjo është një grupmoshë e re,vitale për punë, nga më frytdhënëset për punë, por

që tregu i punës gjithmonë e më shumë ka nevojë për punë të kualifikuar dhe për

rrjedhojë nivel arsimor dhe kualifikim profesional të një shkalle të lartë.

91 INSTAT, “Census i Popullsisë dhe i Banesave”, Atlas Gjeografik i Popullsisë, instatgis.gov.al


136

Figurë Nr.6.4, Shkalla e papunësisë së të rinjve në vitin 2011, në njësitë vendore të


Burim: Harta është ndërtuar mbi bazën e të dhënave të CENSUS 2011, INSTAT,

instatgis.gov.al

Pavarësisht faktit se në papunësi mbizotëron mosha 25-29 veç, ajo që spikat është

se në përgjithësi vërehet rritje e ndjeshme e numrit të të papunëve që i përkasin

grupmoshës 30-40 vjeç, ndërsa rritje të menjëhershme dhe të shpejtë brenda dy viteve

ka pësuar grupmosha mbi 40 vjeç. Rritja e numrit të të papunëve mbi 40 vjeç lidhet

me dy ngjarje kryesore:

Së pari, është shkurtimi i fuqisë punëtore nga industria e naftës, ku skema e

privatizimit të K.P.TH.N.-së , vazhdimisht ka krijuar efekt negativ në numrin

e të punësuarve.

Së dyti, faktor tjetër i cili edhe pse ka më pak ndikim, është i rëndësishëm.

Kriza në ekonominë greke detyroi shumë familje shqiptare që jetonin dhe

punonin atje të kthehen në vendlindje, ndaj dhe referuar të dhënave të Zyrës së

Punës Mallakastër, një pjesë e të regjistruarve si të papunë me moshë mbi 40

vjeç janë emigrantët e kthyer nga Greqia

Një tjetër interpretim për shkaqet e nivelit të lartë të papunësisë për grupmoshën

mbi 40 vjeç, lidhet edhe me faktin e përgjegjësive për mbajtjen e familjes.

Fakti që pjesa më e madhe e tyre janë kryefamiljarë apo kryefamiljare, nënkupton se

përgjegjësia e tyre për mbajtjen e familjes është e lartë, ndaj dhe regjistrimi i tyre si të

papunë punëkërkues, është i shpejtë sapo këta individë mbeten papunë.


137

6.1.3. Struktura arsimore e papunësisë

Me interes është edhe trajtimi i papunësisë në aspektin e strukturës arsimore.

Ndonëse në çështjet e mësipërme është përmendur shpesh lidhja qe ekziston midis

moshës, gjinisë dhe nivelit arsimor,pasi ato janë të ndërthurura me njëra tjetrën dhe

nuk mund të kuptohen të ndara, tani kjo çështje trajtohet më e detajuar për vetë

rëndësinë që luan niveli arsimor në skemën e punësimit.

Tabela Nr.6. 4, Numri i papunësisë sipas strukturës arsimore të popullsisë

Viti Niveli i arsimit Numri i të papunëve

2000 8-Vjeçar 899

I mesëm 1245

I lartë 25

2005 8-Vjeçar 250

I mesëm 369

I mesëm profesional 236

I larte 14

2008 8-Vjeçar 466

I mesëm 612

Mesëm profesional 541

I lartë 14

2011 9-Vjeçar 423

I mesëm 493


Universitar 10

2012 9-Vjeçar 458

I mesëm 522


Universitar 15

2013 9-Vjeçar 690

I mesëm 694


Universitar 22

Burimi:Zyra Vendore e Punësimit Mallakastër

Nga analiza e të dhënave rezulton se për vitin 2000, pjesa më e madhe e të

papunëve, 57,39% e tyre janë me arsim te mesëm, më pas renditen ata me

arsim 8-vjeçar të cilët përbëjnë 41,44% dhe në fund renditen individët me

arsim të lartë, të cilët janë në nivelin 1,15%.

Për vitet 2005 dhe 2008 kanë pothuajse të njëjtat nivele papunësie sipas

strukturës arsimore.

Në vitin 2005, të papunët me nivel arsimor të mesëm zinin 42,46%, ata me

arsim të mesëm profesional 27,15 %,të papunë me arsim tetë vjeçar 28,76%

dhe në fund me një përqindje shumë të vogël 1,61% me arsim të lartë.


138

Në vitin 2008, pjesa më e madhe e të papunëve, 37,47% janë me arsim të

mesëm, më pas renditen të papunët me arsim të mesëm profesional me 33,2%,

më tej renditen të papunët me arsim tetëvjeçar të cilët përbëjnë 28,53% dhe

më pak të papunë janë ajo pjesë e popullsisë me arsim të lartë universitar.

Në vitin 2011, struktura arsimore e të papunëve paraqitej: 28.61% me arsim 9

vjeçar,33.35% arsim i mesëm, 37.34% arsim i mesëm profesional, 6.7% arsim

universitar.


vjeçar,33.41% arsim i mesëm, 36.29% arsim i mesëm profesional, 9.6% arsim

universitar.


vjeçar,39.34% arsim i mesëm, 20.29% arsim i mesëm profesional, 12.4%

arsim universitar.

Nga krahasimi i treguesve për vitin 2005 dhe 2008 vërehet një rritje e nivelit të

papunësisë me arsim të mesëm e atij të mesëm profesional. Kjo lidhet me:

shkurtimin e fuqisë punëtore të punësuar në industrinë e nxjerrjes dhe përpunimit

të naftës, të cilat në pjesën më të madhe të tyre janë me këtë nivel arsimor.

Të papunët me arsim tetëvjeçar(nëntëvjeçar) mbeten në po të njëjtën situatë. Kjo

ndodh pasi punësimi i tyre është i vështirë për vetë faktin e nivelit shumë të ulët të

arsimit.

Një tipar dallues i të punëve me arsim universitar është fakti se shumica e tyre të

regjistruar si punëkërkues janë me profil mësuesie, ku si shkak i numrit të kufizuar të

pozicioneve të punës në këtë profil, si në sektorin shtetëror dhe në atë privat përbën

vështirësi punësimi i tyre. Sipas të dhënave, individët që janë të regjistruar si të

papunë me nivel arsimor 8-9 vjeçar janë kryesisht të ardhur nga zonat rurale, ose

emigrantët e kthyer nga vendet fqinje, kryesisht Greqi.

6.2.Niveli i varfërisë

“Varfëria është një dukuri komplekse, që përfshin dimensione të ndryshme të

deprivimit, ndër të cilat pamjaftueshmëria e mallrave dhe e shërbimeve është vetëm

njëra anë e shfaqjes. Varfëria është uri. Të jesh i varfër do të thotë të mos kesh strehë,

të jesh i sëmurë dhe të mos kesh mundësi të vizitohesh te mjeku; do të thotë të jesh i

papunë dhe të mos kesh një të ardhme të sigurtë; varfëri do të thotë të jesh analfabet,

të mos kesh mundësi për kushte shëndetësore dhe të të mungojnë shumë shërbime e

mjete për jetën e përditshme”.92

Është e vështirë të japësh një përkufizim përfundimtar për varfërinë, sepse ajo

ndryshon nga një periudhë në tjetrën dhe nga një vend në tjetrin. Varfëria ka karakter

shumëdimensional. Varfëria nuk identifikohet vetëm me të papunët apo me familjet

që jetojnë në varfëri ekonomike, por përfaqësohet gjithashtu me kategori të cilat janë

të përjashtuara nga të drejta themelore për të pasur një banesë, ushqim të

mjaftueshëm, ngrohje dhe veshje në dimër, punë në përputhje me aftësitë fizike dhe

nivelin arsimor, shkolle afër shtëpisë dhe mundësi për ta ndjekur atë, akses në

shërbim shëndetësor, mbrojte nga grabitja dhe dhuna, të drejtë dhe zë për të kërkuar

të drejtat.93

Megjithëse se varfëria është identifikuar si një pabarazi në shpërndarjen e të

mirave materiale midis shtresave të ndryshme të popullsisë, « te ardhurat » aktualisht,

92Banka Botërore, Raporti i zhvillimit botëror “Duke luftuar varfërinë”, Tiranë 2000f.23, 93UNICEF Shqipëri “Vlerësimi i situatës sociale dhe ekonomike në Shqipëri” Dhjetor 2000, f.41,


139

indikatori më i rëndësishëm dhe më përfaqësuesi i pabarazisë dhe varfërisë.

“Bipolarizimi i shoqërisë në të varfër dhe në të pasur, përfaqëson një nga motorët e

lëvizjes së zhvillimit shoqëror , në përgjithësi dhe njëkohësisht përbën edhe një rrezik

të vazhdueshëm për zhvillimin shoqëror .Në rrethana të caktuara kjo mund të çojë në

radikalizmin politik , në krijimin e teorive totalitare dhe në destruktivitetin shoqëror.

Prandaj varfëria është objekt i interesave politike.”94

Reformat dhe ndryshimet që kanë ndodhur në vendi tonë që prej vitit 1990 kanë

sjell ngjarje dhe zhvillime pozitive në disa drejtime të zhvillimit të shoqërisë pasi

kanë sjell përmirësime të dukshme në sektorë të ndryshëm por në të njëjtën kohë janë

shtuar edhe pabarazitë e nivelit të jetesës midis individëve.

Përkufizime të tjera për varfërinë trajtohen në këndvështrime të ndryshme të

deprivimit, ndër të cilat pamjaftueshmëria e mallrave dhe e shërbimeve është vetëm

njëri prej aspekteve. Përkufizimi varfërisë nuk është unik pasi ndryshon nga një

periudhë në tjetrën dhe nga një vend në tjetrin dhe përveç kësaj, mënyrat, dhe

metodologjitë për matjen dhe vlerësimin e varfërisë janë të ndryshme.

Një studim i rëndësishëm është edhe raporti “Vlerësimi i situatës sociale dhe

ekonomike në Shqipëri”, i përgatitur nga UNICEF Albania, në vitin 2000. Raporti, për

të vlerësuar nivelin e varfërisë ekonomike përdor tregues të tillë, si familjet që janë të

përfshira në skemën e ndihmës ekonomike, që rezultojnë të jenë pa të ardhura ose, më

të ardhura të pamjaftueshme.

Nga 9 njësi administrative vendore vetëm një prej tyre ka varfëri 10-20% të

popullsisë. Njësitë e tjera lokale rurale dhe zona urbane kanë varfërinë minimale nga

0-10% të popullsisë. Komuna Qendër ka nivelin më të lartë të varfërisë. Kjo lidhet me

faktin se kjo komunë :

• Së pari, ka numrin më të madh të popullsisë nga gjithë njësitë vendore rurale:

• Së dyti, është përballur me fluksin e banorëve të ardhur, nga zonat e tjera rurale,

të cilët janë gjendur në vështirësi ekonomike dhe nuk kanë tokë të mjaftueshme sa

vendasit.

• Së treti, ka numrin më të madh të familjeve nga gjithë njësitë e tjera rurale;

• Së katërti, familje me shumë anëtarë, që ndikon në rritjen e e përqindjes së

popullsisë së varfër

• Së pesti, ka koeficient të lartë lindshmërie.

6.3.Ndihma ekonomike95

Legjislacioni ku mbështetet funksionimi i skemës së ndihmës ekonomike

është ligji nr.9355,dt .10.03.2005. ”Për ndihmën dhe shërbimet sociale“,si dhe

vendimi i Këshillit të Ministrave Nr.787, dt , 14.12.2005. “ Për kriteret dhe

procedurat e masës së ndihmës ekonomike”. Sipas këtij ligji termi “ndihmë

ekonomike” nënkupton mbështetjen në “para” dhe në natyrë të individëve me status

të veçantë dhe familjeve në nevojë.

94 Prof.I. Tomes “E drejta e sigurimit social” f.185,Tiranë 1997 95Shënim : Analiza teorike hyrëse në këtë çështje është një përmbledhje e bazës ligjore e Republikës së

Shqipërisë për ndihmën ekonomike.Në zbatim të ligjit 9355 të dt.10.03.2005, si dhe V.K.M Nr.787

dt.14.12.2005, Udhëzimit 338/3 dt.10.10.2006, V.K.M Nr 618 dt. 07.09.2006 Udhëzimit Nr.682/4

dt.18.06.2004, i ndryshuar me Udhëzimin Nr.682/6 dt.7.9.2004, Udhëzimi Nr.296 dt8.2.2006,Vendimi

Nr.31,dt.20.01.2001, Vendimit Nr.619 dt.07.9.2006, Vendimi Nr.277 dt 8.6.1997, Udhëzimit 1766 / 1 dt

17.9.2003, trajton shtresat në nevoje dhe me probleme sociale me ndihmë ekonomike.


140

Skema e ndihmës ekonomike i mbështet me të ardhura në “para”, individëtdhe

familjet e komunitetit në nevojë, të cilët nuk kanë të ardhura dhe burime të

mjaftueshme për t’i përmbushur funksionet e tyre jetësore. Termi ndihmë

ekonomike, në pikëpamjen e ndihmesës në“para” për familjet dhe individët në nevojë,

në vendin tonë ka hyrë si shërbim social që nga viti 1993. Si rezultat i strukturimit

ekonomik dhe problemeve ekonomike të cilat gjeneruan në probleme sociale, ndihma

ekonomike ishte domosdoshmëri për shumë individë dhe familje në nevojë. Përfitimi

i masës së ndihmës ekonomike llogaritet nëpërmjet: vlerësimit të situatës social

ekonomike të mjeteve të jetesës së familjes; përmes strukturës së familjes

(kryefamiljare, nën, në, dhe mbi moshë pune); nëpërmjet të ardhurave nga toka ,

nga pensionet etj. Ndihma ekonomike jepet në varësi të të ardhurave të familjes

(në formë të plotë,ose në formë të pjesshme). Ndihma ekonomike është një shërbim i

cili mbulohet nga grandi i qeverisë qendrore. Njësitë e pushtetit vendor kanë për

detyrë ndjekjen dhe pranimet e aplikimeve të qytetarëve si dhe plotësimin e

dokumentacionit. Në kushtet aktuale janë rritur përgjegjësitë e qeverisjes vendore,

për identifikimin e nevojave të familjeve dhe të grupeve të tjera, në bazë të vlerësimit

të treguesve kombëtare të varfërisë. Bazuar në ligjin nr.9355, datë 10.03.2005 dhe

ndryshimet që kanë vijuar, nga një ndryshim në tjetrin, është zgjeruar gama e

përfituesve të ndihmës ekonomike, duke përfshirë:

Prindërit e fëmijëve që lindin njëherësh si trinjake e më shumë, të cilët po

mbështeten me pagesë suplementare.

Çdo fëmije të lindur si trinjake merr tre mijë lekë në muaj, derisa fëmija të

mbarojë arsimin e detyrueshëm .

Jetimet nga mosha 18-25 vjeç, që dalin nga institucionet e shërbimeve, të cilët

nuk janë në kujdestari, si dhe jetimet mbi 25 vjeç të pasistemuar në punë,

trajtohen me pagesë të veçantë 3 mijë Lekë në muaj.

Në përgjithësi numri i familjeve që trajtohen më ndihmë ekonomike pra që janë në

pragun e varfërisë dhe nën pragun e varfërisë në shumicën e njësive administrative ka

tendencë ulje. Komuna Qendër është njësia vendore e cila ka numrin më të madh të të

trajtuarve me ndihmë ekonomike. Kjo vjen si rezultat edhe sepse ajo është një

komunë me më shumë banorë se të tjerat. Të gjitha familjet e ardhura në qytet mbas 1

Gushtit të 1992, ju privohet e drejta për NE me përjashtim të rasteve kur një nga

personat madhor të familjes ka qen në marrëdhënie pune me qytetin, në momentin e

largimit nga vendbanimi i fshatit, apo, kur është trajtuar me NE në njësinë vendore

dhe transferohet me vërtetim brenda 30 ditëve.

Tabela Nr.6. 5, Numri i familjeve me ndihmë ekonomike në njësitë administrative të

rrethit Mallakastër Njësi vendore Viti 2004 Viti 2006 Viti 2008 Viti 2010







Komuna Kutë 205 64 40 43

Komuna Selitë 139 130 25 23


Burim : Zyra Vendore e Punës Mallakastër


141

Raporti i familjeve që trajtohen me ndihmë ekonomike me totalin e familjeve të

njësisë vendore paraqitet me oshilacione të shumta sidomos pas vitit 2004. Në mënyrë

të detajuar raporti i familjeve me ndihmë ekonomike ndaj numrit të përgjithshëm të

familjeve të njësisë vendore, në vitin 2004 paraqitet: 9.6% në Bashkinë Ballsh; 33.4%

në Komunë Qendër; 6.6% në Komunën Hekal; 20.4% në Komunën Greshicë; 11.2%

në Komunën Aranitas; 15.2% në Komunën Ngraçan, 26.11% në Komunën Kutë, 33.6

në Komunën Selitë.

Figurë Nr.6.5, Harta e familjeve me NE në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në

vitin 2004

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave nga Zyra Vendore e Punës Mallakastër

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

35 - 86

86.1 - 139

139.1 - 215

215.1 - 670

Kufi administrative

H A R T A N U M R I T T Ë F A M I L J E V E M E N D I H M Ë E K O N O M I K EH A R T A N U M R I T T Ë F A M I L J E V E M E N D I H M Ë E K O N O M I K E


0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



142

Në vitin 2006 raporti i familjeve me ndihmë ekonomike ndaj numrit të

përgjithshëm të familjeve të njësisë vendore paraqitet: 7.6% në Bashkinë Ballsh;

21.22% në Komunë Qendër; 2.5% në Komunën Hekal; 19.5% në Komunën Greshicë;

8.8% në Komunën Aranitas; 15.6% në Komunën Ngraçan; 31.4% në Komunën Selitë;

8.1% në Komunën Kutë;19.2% në Komunën Fratar.

Figurë Nr.6.6, Harta e numrit të familjeve me NE në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër,2010

Burim:Ndërtuar sipas të dhënave nga Zyra Vendore e Punës Mallakastër

KUTE

HEKAL

QENDER

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

Kufi administrative

20 - 23

23.1 - 43

43.1 - 397

397. 1 - 694

Kufi administrative

H A R T A N U M R I T T Ë F A M I L J E V E M E N D I H M Ë E K O N O M I K EH A R T A N U M R I T T Ë F A M I L J E V E M E N D I H M Ë E K O N O M I K E


0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters



143

Nga viti 2004 në vitin 2008 shënohet ulje e ndjeshme e familjeve të cilat janë

trajtuar me ndihmë ekonomike.

Në vitin 2010 raporti i familjeve me ndihmë ekonomike ndaj familjeve të njësisë

vendore paraqitet: 3.39% në Bashkinë Ballsh; 31.5% në Komunë Qendër; 19.2% në

Komunën Hekal; 4.09% në Komunën Greshicë; 2.65% në Komunën Aranitas; 8.54%

në Komunën Ngraçan; 5.08% në Komunën Selitë;, 5.48% në Komunën Kutë, 29.2%

në Komunën Fratar.

Ndryshimet e numrit të familjeve që trajtohen me ndihmë ekonomike, nuk duhet

të interpretohen si përmirësim i situatës sociale dhe ekonomike të familjeve.

Ndryshimet e shpeshta ligjore si dhe buxheti i kufizuar në dispozicion të ndihmës

ekonomike, ka sjell edhe të kufizimin e të drejtës për shumë familje për të përfituar

ndihmë ekonomike.

Në vlerë relative ndaj totalit të familjeve evidentohet qendra urbane dhe dy prej

njësive vendore rurale Qendër dhe Fratar, të cilat kanë tregues të lartë për familjet me

ndihmë ekonomike. Kjo ndër të tjera lidhet edhe me faktin se këto njësi vendore kanë

numër të lartë familjesh në raport me njësitë e tjera vendore. Gjithashtu në rastin e

qendrës urbane Ballsh dhe Komunës Qendër shpjegohet edhe me numrin e

emigrantëve ku një pjesë e banorëve të vendosur janë ata që përfitojnë ndihmë

ekonomike brenda kërkesave ligjore.

Raporti i numrit të NjEF-ve që kanë deklaruar si burim të ardhurash për vitin

2011, ndihmën sociale dhe përfitime (transferta të tjera), ndaj numrit të NjEF-ve

gjithsej në njësitë vendore të rrethit Mallakastër paraqitet: 20.71% në Komunën

Ngraçan; 9.46% në Komunën Aranitas; 11.76% në Komunën Qendër; 9.46% në

Komunën Aranitas; 6.42% në Komunën Hekal; 6.05% në Komunën Greshicë; 7.44%

në Komunën Fratar; 5.98% në Komunën Kutë, 35.55% në Komunën Selitë96.

6.4.Të papunë në pagesë papunësie

Të papunë në pagesë papunësie konsiderohen personat e regjistruar si të papunë

të cilët trajtohen me të ardhura gjatë periudhës së parë të papunësisë mbështetur në

programin e trajtimit me pagesë papunësie97. Programi bazohet në ligjin nr.7703, datë

11.05.1993 “Mbi Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë”.Të papunë që

përfitojnë nga V.K,M. Nr.106 dt. 01.02.2012,për trajtimin e punonjësve, që dalin të

papunë nga procesi i ristrukturimit të shoqërisë “ALBPETROL” sh.a, Patos në total

janë 11, ku të ndarë sipas strukturës gjinore, 4 janë femra dhe 7 meshkuj.

6.5.Tiparet e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike

6.5.1. Ecuria e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike

Jo të gjithë të papunët trajtohen më ndihmë ekonomike, pasi bazuar në dispozitat

normative jo të gjithë e përfitojmë ndihmën ekonomike. Vitet e para të tranzicionit

kanë një numër të lartë të të papunëve që trajtohen me ndihmë ekonomike. Gjatë

dhjetëvjeçarit të parë është në nivele tepër të larta ku shkon deri në 1500 persona.

Kulmi i papunëve që përfitojnë ndihme ekonomike arrin në vitet 1994-1995. Kjo

shpjegohet me situatën problematike që kaloi vendi ynë në këtë periudhë.

Duke krahasuar vitin 1998 me vitet paraardhëse ka një ndryshim të madh të të

papunëve që trajtohen me ndihmë ekonomike. Kolapsi politik-social-ekonomik që

96 INSTAT, “Census I Popullsisë dhe i banesave”, Atlas Gjeografik I Popullsisë, instatgos.gov.al 97INSTAT “Quarterly Statistical Bulletin”, , Tiranë 2013,f.9


144

shoqëroi vendin tonë gjatë trazirave të vitit 1997-1998 krijoi vështirësi në trajtimin e

të papunëve me ndihmë ekonomike.

Në segmentin kohor 1993-1994 , numri i të papunëve që trajtohen me ndihmë

ekonomike, është rritur me 15.9%, ndërsa për periudhën 1993-2013 trajtimi i të

papunëve me ndihmë ekonomike është ulur me 88.5%.

Pavarësisht stabilizimit të situatës politike-ekonomike-sociale, pas viteve 2000,

numri i të papunëve që trajtohen me ndihmë ekonomike ka ardhur në rritje. Pas

viteve 2000 shënohen rritje, por numri i tyre është shumë i vogël në krahasim me atë

përpara viteve 2000. Kjo shpjegohet dhe me skemat e reja të trajtimit të të papunëve

apo dhe punësimin në aktivitete private.

Tabela Nr.6.6, Të papunët që përfitojnë ndihmë ekonomike


Rënie e ndjeshme e numrit të të papunëve që trajtohen me ndihmë ekonomike

është shënuar pas viteve 2008, ku trajtimi i të papunëve me ndihmë ekonomike

pothuajse është përgjysmuar. Fakti që numri i të papunëve që janë trajtuar me ndihmë

ekonomike ka ardhur në rënie nuk do të thotë se është ulur numri i të papunëve .

Bashkia Ballsh edhe pse ka shënuar luhatje në nivelin e papunësisë numri i të

papunëve ka ardhur në rritje pas viteve 2008.

Në vitin 2000 trajtoheshin vetëm 16.9% e të papunëve me ndihmë ekonomike.

Në vitin 2011 vetëm 10.4% e të papunëve trajtoheshin me ndihmë ekonomike.

Ritmi i uljes së trajtimit të të papunëve me ndihmë ekonomike ka vazhduar

edhe më tej në 2013, ku vetëm 8.4% e të papunëve trajtohen me ndihmë

ekonomike.

6.5.2. Struktura gjinore e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike

Struktura gjinore e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike është një tregues

i ri në dokumentimin e të dhënave.

Për vitin 2011, nga 155 të papunë që trajtoheshin me ndihmë ekonomike, 70 prej

tyre i përkasin gjinisë femërore, ndërsa 85 gjinisë mashkullore.

Viti Të papunë që përfitojnë ndihmë ekonomike

1993 1311

1994 1520

1995 1519

1997 -

1998 214

2000 342

2005 325

2008 439

2011 155

2012 169

2013 150


145

Në vitin 2012, nga 169 persona të papunë që përfitojnë ndihmë ekonomike, 76 i

përkasin gjinisë femërore, 93 i përkasin gjinisë mashkullore.

Në vitin 2013, nga 150 persona të papunë që përfitojnë ndihmë ekonomike, 71 i

përkasin gjinisë femërore, 79 i përkasin gjinisë mashkullore

Nga të dhënat vërehet një tipar i përbashkët për sa i përket strukturës gjinore të të

papunëve në total dhe të papunëve që trajtohen me ndihmë ekonomike. Elementi

gjinor mashkull dominon si në strukturën gjinore të të papunëve, por, edhe në

strukturën gjinore të të papunëve që trajtohen me ndihmë ekonomike.

Figurë Nr.6.7, Struktura gjinore e të papunëve që përfitojnë NE, në rrethin

Mallakastër

Burimi:Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës Vendore të Punës Mallakastër

Nga viti 2011 deri në vitin 2013 numri i të papunëve meshkuj ka ardhur në rritje,

ndërsa, trajtimi i tyre me ndihmë ekonomike ka ardhur në rënie. Në vitin 2011, nga

732 meshkuj të papunë vetëm 11.2% e tyre trajtoheshin me ndihmë ekonomike,

ndërsa në vitin 2013, nga 924 meshkuj të papunë, vetëm 8.54% e tyre trajtohej me

ndihmë ekonomike.

6.5.3. Struktura moshore e të papunëve që përfitojnë ndihmë ekonomike

Treguesit e tri viteve të fundit evidentojnë se grupmosha 25 deri në 29 vjeç përbën

rreth 50% të të papunëve që trajtohen me ndihmë ekonomike, që do të thotë se gjysma

e individëve të papunë që përfitojnë ndihmë ekonomike i përkasin kësaj grupmoshe.

Në vitin 2011 trajtoheshin me ndihmë ekonomike 3.44% e të papunëve të

grupmoshës 15-19 vjeç, 16.12% e të papunëve të grupmoshës 20-24 vjeç, 18.56% e të

papunëve të grupmoshës 25-29 vjeç, 3.32% e të papunëve të grupmoshës 30-34 vjeç,

3.96% e të papunëve të grupmoshës 35-39 vjeç.


grupmoshës 15-19 vjeç, 16.13% e të papunëve të grupmoshës 20-24 vjeç, 19.7% e të


3.91% e të papunëve të grupmoshës 35-39 vjeç; 2.5% e të papunëve të grupmoshës

40-44 vjeç; 26.6% e të papunëve të grupmoshës ≥45 vjeç.


grupmoshës 15-19 vjeç, 15% e të papunëve të grupmoshës 20-24 vjeç, 17.9% e të


0.3% e të papunëve të grupmoshës 35-39 vjeç; 0.5% e të papunëve të grupmoshës

≥45 vjeç, ndërsa nga 88 individë të papunë të grupmoshës 40-44 vjeç nuk trajtohet

asnjë me ndihmë ekonomike.

femra

45%mesh

kuj

55%

viti 2011

femra

45%mesh

kuj

55%

viti 2012

femra

47%mesh

kuj

53%

viti 2013


146

Figurë Nr.6. 8, Struktura moshore e të papunëve që përfitojnë NE, në rrethin

Mallakastër

Burimi:Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës Vendore të Punës Mallakastër

Sipas analizës së ecurisë së treguesve, për strukturën moshore të të papunëve që

trajtohen me ndihmë ekonomike forcohet konkluzioni i vështirësisë për grupmoshën e

re për tu pozicionuar në tregun e punës. Pas grupmoshës 25-29 vjeç, renditet

grupmosha 20-24 vjeç e cila për tri vitet e fundit zë mesatarisht 30% të të papunëve

që përfitojnë ndihmë ekonomike. Vetëm për tri vitet e fundit afro 70% e të papunëve

të trajtuar me ndihmë ekonomike i përkasin grupmoshës 20-29vjeç.

Përveç vështirësive për punësim, për këtë grupmoshe ka edhe raste të refuzimit të

punës. Refuzimet e punës vijnë si shkak i pagave të ulëta që iu ofrohen

punëkërkuesve, ose për shkak të mos pëlqyeshmërisë së llojit të punës që iu ofrohet.

6.6.Grupe të veçanta punëkërkuesish

Përtej analizës së papunësisë në ecurinë kohore të periudhës së tranzicionit,

problemet e papunësisë identifikohen edhe në saj të analizës së grupeve të veçanta të

punëkërkuesve të papunë. Një nga ndarjet për grupet e veçanta të punëkërkuesve të

papunë është sipas kohës së papunësisë, sipas së cilës ndahen:

punëkërkues të papunë prej 1-2 vitesh,

punëkërkues të papunë prej 2-3 vitesh,

punëkërkues të papunë prej mbi 3 vite.

Nga treguesit e vitit 2013 në Mallakastër, numri i të papunëve punëkërkues sipas

grupeve të veçanta rezulton:

Të papunë punëkërkues prej 1-2 vitesh ishin 550 persona nga të cilët 32.54%

femra dhe 79.54% meshkuj; 14.77% totalit ishin kryefamiljarë. Sipas

grupmoshës, 13.63%,15-19 vjeç;21.81%, 20-24 vjeç; 18.04%,25-29 vjeç;

13.63%, 30-34 vjeç;4.54%, 35-39 vjeç; 13.09%, 40-44 vjeç; 2% 45-50 vjeç;

3.63% mbi50 vjeç. Sipas nivelit arsimor 32% me arsim 9 vjeçar, 50.54 me

arsim të mesëm, 16.9% me arsim të mesëm profesional dhe 5.4% me arsim të

lartë universitar.

Të papunë punëkërkues prej 2-3 vitesh ishin 400 persona nga të cilët 19.09%

femra, dhe 80.9% meshkuj; 7.9% totalit ishin kryefamiljarë. Sipas

grupmoshës:14.7% 15-19 vjeç;13.63% , 20-24 vjeç; 21.81% 25-29 vjeç,

18.4%, 30-34 vjeç;13.63%, 35-39 vjeç;4.54%, 40-44 vjeç; 4.09% 45-50 vjeç.

3%

32%

52%

7% 6%

viti 2011

15-19 vjeç 20-24 vjeç

25-29 vjeç 30-34 vjeç

35-39

3%

30%

48%

9%

7% 1%2%

viti 2012

15-19 vjeç 20-24 vjeç

25-29 vjeç 30-34 vjeç

3%

34%

50%

9%1% 0% 3%

viti 2013

15-19 vjeç 20-24 vjeç25-29 vjeç 30-34 vjeç35-39 ≥45 vjeç


147

Sipas nivelit arsimor 36.39% me arsim 9 vjeçar, 32.04% me arsim të mesëm,

2.25% me arsim të mesëm profesional.

Të papunë punëkërkues mbi 3 vjet ishin 206 persona nga të cilët 28.64%

femra, dhe 71.35% meshkuj; 10.19% totalit ishin kryefamiljarë. Sipas

grupmoshës, 19.41%,15-19 vjeç; 24.27%, 20-24 vjeç; 19.41% 25-29

vjeç;20.87% 30-34 vjeç; 16.01%, 35-39 vjeç. Sipas nivelit arsimor 34.95% me

arsim 9 vjeçar, 39.32% me arsim të mesëm 25.72% me arsim të mesëm

profesional.

Si tipar i përbashkët për të tri grupet, evidentohet se pjesën më të madhe të të

papunëve punëkërkues, sipas strukturës gjinore përbëhet nga meshkujt, sipas

strukturës moshore dominon grupmosha 20-34 vjeç, dhe sipas strukturës arsimore

dominojnë personat me arsim të mesëm të përgjithshëm.

6.7.Përfundime

Zhvillimet e tranzicionit lidhen ngushtësisht me disa probleme sociale dhe

ekonomike të tilla si papunësia dhe varfëria. Pabarazitë që erdhën si rezultat i

dinamikave të zhvillimit, krijuan hendek social dhe ekonomik midis banorëve në

njësitë vendore.

Dukuria e papunësisë është e theksuar në qendrën urbane, pasi hapësirat rurale si

shkak i angazhimit në bujqësi dhe blegtori nuk paraqesin problematikë në

papunësi.

Qendra urbane u prek ndjeshëm nga niveli i papunësisë i cili erdhi si shkak i

privatizimit të ndërmarrjeve gjatë dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit.

Në strukturën moshore të të papunëve dominojnë grupmoshat e reja. Ndërsa e

parë në këndvështrimin e nivelit arsimor, të papunët me nivel të ulët arsimor

përbëjnë pjesën më të madhe të totalit të të papunëve. Struktura gjinore e të

papunëve evidenton se mbizotëron elementi mashkull.

Të dhëna interesante në lidhje me papunësinë vijnë nga CENSUS 2011, nga i cili

rezulton se në disa njësi vendore shkalla e papunësisë për elementin gjinor femër

është më i lartë se elementi mashkull.

Ky ndryshim interpretohet si shkak i mënyrës së krijimit të bazës së të dhënave.

Treguesit e Zyrës Vendore të Punës, lidhen me interpretimin ligjor për të

konceptin të e të “papunë” ku quhen ata që regjistrohen si të tillë dhe punëkërkues

në zyrat vendore të punës, ndërsa, CENSUS nxjerr rezultate mbi bazën e

regjistrimit të popullsisë sipas vendbanimit.

Papunësia e analizuar në strukturë gjinore, moshore, dhe arsimore, paraqet

karakteristikat e veta të cilat përtej faktorëve të përgjithshëm janë ndikuar edhe

nga faktorët lokalë.

Rritja e numrit të të papunëve gjatë disa viteve, sidomos pas vitit 2008, lidhet me

privatizimin e industrisë së përpunimit të naftës, e cila solli efekte negative

punësimin e banorëve.

Një tjetër tipar që vërehet nga rritja e të papunëve si shkak i privatizimit të

industrisë së naftës, nën këndvështrimin e strukturës moshore, spikat mosha mbi

45 vjeç, ndërsa në këndvështrimin e strukturës arsimore evidentohet niveli arsimor

i mesëm profesional, kryesisht në profilin e teknologëve, apo të shkollës së

mesme të naftës.


148

Si rezultat i varfërisë dhe i papunësisë, skemat sociale kanë ndryshuar nga viti në

vit. Ndihma ekonomike është një nga elementët e skemës së ndihmës që iu jepet

individëve dhe familjeve në nevojë, bazuar në kriteret ligjore për përfitimin e saj.

Numri i familjeve me ndihmë ekonomike ka ardhur në rënie, në të gjitha njësitë

vendore të rrethit. Qendra urbane ka numrin më të lartë të familjeve që trajtohen

me ndihmë ekonomike, ndërsa nga njësitë vendore rurale spikat Komuna Qendër.

Fakti që këto dy njësi vendore kanë numrin më të lartë të popullsisë në raport me

njësitë e tjera, ndikon edhe në treguesin e përfituesve të ndihmës ekonomike. Në

të njëjtën kohë familjet e qendrës urbane, si shkak i mospasjes në pronësi tokë

bujqësore, apo mundësi për të ardhura të tjera, përfitojnë ndihmë ekonomike.

Trajtimi i të papunëve ka ndryshuar në saj të ndryshimeve ligjore për skemat

sociale. Disa nga mënyrat për trajtimin e të papunëve janë: të papunë që përfitojnë

ndihmë ekonomike dhe të papunë që përfitojnë pagesë papunësie.

Të papunët që përfitojnë pagesë papunësie janë në nivel shumë të ulët, dhe nga

kjo skemë kanë përfituar disa nga punonjësit e kompanive të industrisë së naftës,

të cilët e kanë përfituar këtë pagesë si shkak i largimeve nga puna.

Trajtimi i të papunëve me ndihmë ekonomike nuk ka ecur me të njëjtin ritëm me

numrin e përgjithshëm të të papunëve të kësaj grupmoshe.

Në analizën e papunësisë u evidentua se grupmosha 20-29 vjeç përbën numrin më

të madh të të papunëve, ndaj dhe trajtimi i tyre me ndihmë ekonomike është më i

madh. Vërehet se numri më i madh i të papunëve që trajtohen me ndihme

ekonomike i përkasin gjinisë mashkullore.

Edhe pse numri i të papunëve ka ardhur në rritje gjatë tri viteve të fundit, numri i

atyre që janë trajtuar me ndihmë ekonomike ka ardhur në rënie.


149

7. TIPARE TË ARSIMIT DHE SHËNDETËSISË

7.1. Tipare të përgjithshme të arsimit parauniversitar: institucione- nxënës

7.1.1. Shpërndarja e institucioneve arsimore dhe nxënësve në Mallakastër

Rëndësia e arsimit në zhvillimin e përgjithshëm të shoqërisë është e

pashmangshme. Tashmë është e qartë që shpërndarja e të ardhurave dhe të mirave që

ka individi është ngushtësisht e lidhur me nivelin e edukimit dhe të arsimimit98.

Reformat dhe ndryshimet që përfshinë vendin tonë gjatë tranzicionit kanë dhënë

ndikimin e tyre në arsim. Shpërndarja e institucioneve arsimore në rrethin Mallakastër

është kushtëzuar së shumti nga numri i popullsisë që kanë pasur dhe vazhdojnë të

kenë njësitë administrative lokale.

Figurë Nr.7.1, Paraqitje grafike e institucioneve arsimore në Mallakastër

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës Arsimore Mallakastër

Nisur nga fakti që pjesa më e madhe e popullsisë është e përqendruar në hapësirën

rurale, ku këto të fundit janë prekur ndjeshëm nga lëvizjet hapësinore të popullsisë si

të emigrimit të brendshëm po ashtu dhe të jashtëm, evidentohen ulje e numrit të

institucioneve arsimore, si rezultat i uljes së numrit të nxënësve.

Në ecurinë kohore evidentohet një rënie e institucioneve arsimore në mënyrë të

veçantë shkollat e ciklit të ulët dhe atij të mesëm. Si rezultat i mungesës së nxënësve

shumë nga ato të cilat sot shërbejnë si shkolla të ciklit të ulët dikur kanë qenë shkolla

të ciklit 9 vjeçare.

Në vitet e para të tranzicionit shkollat e mesme të përgjithshme ose të mesëm

profesionale ishin të përqendruara në Kutë, Hekal, Ballsh, Fratar. Në vitin 2005 u

mbyll matura e fundit në shkollën e mesme në njësinë vendore Kutë, si rezultat i

numrit shumë të ulët të nxënësve. Pas mbylljes së institucionit arsimor të nivelit të

arsimit të mesëm, pjesa e mbetur e nxënësve u transferuan në shkolla të tjera, duke e

ulur në tri numrin institucioneve arsimore të nivelit të mesëm publike në të gjithë

rrethin.

Nga të dhënat rezulton se, numri i kopshteve ka ardhur në rritje. Rritja e numrit të

institucioneve arsimore të këtij niveli,nuk është shoqëruar me rritjen e numrit të

fëmijëve në kopshte, apo numrit të fëmijëve në total specifikisht në hapësirat rurale.

98UNESCO “EFA Global Monitoring Report”, 2005,f.40,

0

10

20

30

40

19

95

-19

96

19

96

-19

97

19

97

-19

98

19

98

-19

99

19

99

-20

00

20

00

-20

01

20

01

-20

02

20

02

-20

03

20

03

-20

04

20

04

-20

05

20

07

-20

08

20

08

-20

09

20

09

-20

10

20

11

-20

12

20

12

-20

13

nr.

i i

nst

itu

cio

nev

e

viti shkollor

kopshte

shkolla CU

shkolla 9vjeçare

shkolla te mesme

shkolla jo publike


150

Rritja e numrit të kopshteve lidhet me ndryshimet e ndodhura në rregulloret e arsimit

apo politikat suportuese për edukimin e fëmijëve në hapësirat rurale.

Tabela Nr.7.1 Shpërndarja gjeografike e llojit të institucioneve arsimore

parauniversitare (Klasa I-XII) në rrethin Mallakastër në vitin 2013

Emri i

Njësisë

Lokale Qyteti/Fshati

Publike,

Jo publike

Lloji

sipas

ciklit

Emri i

Njësisë

Lokale Qyteti/Fshati

Publike

, Jo

publike

Lloj

i

sipa

s

cikli

t

Bashkia

Ballsh Ballsh

Publike

3 9VJ

& 1M Komuna

Ngraçan Ngraçan Publike 9VJ

Jo Publike 2 BM Komuna

Greshicë Greshicë Publike 9VJ

Komunë

Qendër

Kash Publike 9VJ Komuna

Selitë

Gjerbës Publike 9VJ

Usojë Publike CU Kapaj Publike 9VJ

Lavdan Publike CU

Komuna

Fratar

Fratar Publike 9VJ

Dukas Publike CU Fratar Publike M

Drenovë Publike 9VJ Kremenar Publike CU

Drenovë

fushë Publike CU Fratar Publike 9VJ

Drenovë Publike 9VJ Bejar Publike 9VJ

Belishovë Publike 9VJ Ninësh Publike 9VJ

Belishovë e re Publike 9VJ Gadurovë Publike CU

Visokë Publike 9VJ

Komuna

Kutë

Kutë Publike 9VJ

Ngraçie Publike CU Çorrush Publike 9VJ

Lapulec Publike 9VJ Drizar Publike 9VJ

Lapulec fushë Publike CU Poçem Publike CU

Lofkënd Publike CU

Komuna

Hekal

Hekal Publike BM

Komuna

Aranitas

Aranitas Publike 9VJ Klos Publike CU

Panahor Publike 9VJ Rromes Publike 9VJ

Cfir Publike 9VJ Mollaj Publike CU

Metoh Publike 9VJ Rromes Publike CL

Burim: Zyra Arsimore Mallakastër

Për sa i përket shpërndarjes gjeografike, Bashkia Ballsh duke qenë se ka numrin

më të madh të popullsisë, koeficient të lartë lindjesh, e për rrjedhojë numër më të lartë

fëmijësh, në raport me njësitë e tjera ka disa institucione arsimore parauniversitare.

Përveç këtyre faktorëve, Bashkia Ballsh duke qenë e vetmja qendër urbane e rrethit,

shumë nxënës nga hapësira rurale, ku do të veçonim ata që ndjekin arsimin

parauniversitar të nivelit të mesëm vijnë të studiojnë në shkollat e qytetit.

Në mungesë të mungesë të institucioneve arsimore parauniversitare të nivelit të

mesëm nxënës nga njësitë vendore Aranitas, Qendër, Ngraçan dhe më pak nga

Greshica vijnë të ndjekin studimet në qendrën urbane. Ndërsa, shkolla e mesme e

njësisë vendore rurale në Fratar frekuentohet nga nxënësit që vijnë nga Komuna e

Kutës, Komuna e Selitës dhe më pak nga Komuna Greshicë.


151

Disa nga faktorët që kushtëzojnë frekuentimin e shkollës së mesme, në një nga njësitë

vendore që posedon institucion arsimor parauniversitar të nivelit të mesëm, vjen si

rezultat i :

• pozitës gjeografike që ka secila komunë,

• afërsisë më komunat e tjera,

• lehtësirave të transportit

• shtrirja e vendbanimeve .

Figurë Nr.7.2, Paraqitje grafike e maturantëve në Mallakastër gjatë 2003-2014

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të Zyrës Arsimore Mallakastër

Kjo shprehet qartë në Komunën Greshicë e cila si rezultat i pozitës gjeografike,

tipareve të relievit, shtrirjes së vendbanimeve dhe mundësive të transportit,nxënësit

zgjedhin institucionin arsimor të nivelit të mesëm që është më afër me njësinë

vendore,duke shkuar për studime në shkollën e njësisë vendore Fratar, ndërsa pjesa

tjetër e nxënësve, kryesisht ata që jetojnë në vendbanimet përgjatë ish-aksit nacional i

kryejnë studimet në shkollën e mesme të qytetit Ballsh.

Në të njëjtën situatë janë edhe nxënësit e fshatrave të njësisë vendore Qendër, të

cilët në disa raste kur vendbanimet e tyre kanë afërsi më të madhe me Fierin, pra kur

vendbanimet shtrihet përgjatë rrugës Ballsh–Fier, për shkak të lehtësirave të

transportit, apo edhe për arsim më të mirë dhe më cilësor i drejtohen shkollave të

mesme të përgjithshme/profesionale, private apo publike të qytetit të Fierit.

Ndër njësitë vendore rurale dallohet Komuna Qendër, për numrin më të madh të

institucioneve arsimore parauniversitare. Komuna Qendër numëron 14 institucione

arsimore parauniversitare nga të cilat, 7 shkolla të ciklit të ulët, 7 shkolla 9-

vjeçare(CUL). Prania e numrit më të madh të institucione arsimore lidhet drejtpërdrejt

me:

• popullsinë banuese në këtë komunë,ku ajo dallon për numër të lartë popullsi

banuese në raport me komunat e tjera;

• numrin absolut të fëmijëve

Komuna Ngraçan dhe Komuna Greshicë kanë numrin më të ulët të shkollave Kjo

lidhet me numrin e popullsisë, pasi këto njësi vendore të rrethin kanë më pak popullsi

se njësitë e tjera vendore në moshë shkolle.

0

200

400

600

800

1000

nu

mri

i m

atu

ran

tëv

e

viti shkollor


152

Tabela Nr.7.2, Shpërndarja numrit të fëmijëve në kopshte sipas strukturës gjinore, në

njësitë vendore të rrethit Mallakastër Njësia administrative Emri i

vendbanimit

Viti shkollor 2010-2011 Viti shkollor 2012-2013

Gjithsej Femra Gjithsej Femra

Bashki Ballsh Ballsh 301 140 316 156

Komunë Qendër Usojë 15 9 14 10

Lavdan 18 7 18 7

Dukas 16 11 19 11

Drenovë 27 19 36 19

Drenovë fushë 15 8 16 5

Belistan 17 9 17 7

Visokë 20 13 22 11

Lapulec 15 6 15 5

Kash 17 4 15 3

Komunë Hekal Hekal 24 12 28 13

Klos 15 8 15 8

Rromës 18 10 32 15

Mollaj 16 5 15 6

Komunë Aranitas Aranitas 15 7 15 11

Panahor 20 10 29 15

Metoh 17 7 12 6

Komunë Ngraçan Ngraçan 16 7 16 12

Komunë Greshicë Greshicë 18 12 18 11

Komunë Selitë Gjerbës 16 9 16 9

Kapaj 16 10 10 6

Komunë Fratar Symizë 36 19 44 15

Bejar 45 21 47 18

Ninesh 18 7 20 18

Komunë Qendër Drenovë e re 14 10 15 9

Komunë Kutë Kutë 16 8 18 8

Drizar 15 6 16 5

Çorrush 16 7 0 0

Burim : Zyra Arsimore Mallakastër

Bashkia Ballsh, Komuna Qendër, Komuna Fratar, janë njësitë që kanë numër të

lartë të fëmijëve që frekuentojnë arsimin parashkollor. Në fakt prezenca e fëmijëve

justifikon edhe numrin e institucioneve arsimore që gjenden në këto njësi vendore.

Nga vëzhgimi i të dhënave rezulton se gjatë harkut kohor 1992-2013, numri i

fëmijëve në nivelin arsimor parashkollor ka pësuar ulje të ndjeshme.

Rënia e ndjeshme që ka pësuar koeficienti i lindshmërisë e ndikuar edhe nga

largimi i popullsisë brenda dhe jashtë Shqipërisë ka reflektuar në humbjet e numrin të

përgjithshëm të popullsisë, dhe kjo sjell edhe rënien e ndjeshme të numrit të fëmijëve

që frekuentojnë arsimin parashkollor.


153

Figurë Nr.7.3, Shpërndarja e numrit të fëmijëve të regjistruar në arsimin

parashkollor, sipas strukturës gjinore, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër

Burim :Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës Arsimore Mallakastër

Emigrimi i popullsisë dhe ulja e koeficientit të lindshmërisë i jep efektet në të

gjitha nivelet arsimore. Nga viti në vit në shkollat e ciklit 9-vjeçar është shënuar një

rënie e ndjeshme e numrit të nxënësve, në mënyrë të veçantë në Komunat Kutë,

Hekal, Greshicë dhe Selitë.

Figurë Nr.7.4, Shpërndarja e numrit të nxënësve në ciklin arsimor 9-vjeçar, sipas

strukturës gjinore, në njësitë vendore të rrethit Mallakastër


Shpërndarja e nxënësve në numër absolut, sipas njësive vendore të rrethit rezulton

se pjesa më e madhe e tyre janë të përqendruar në shkollat e qytetit të Ballshit. Midis

njësive vendore rurale evidentohet Komuna Qendër, Komuna Fratar për numër të

lartë të nxënësve në ciklin 9 vjeçar, ndërsa komunat Ngraçan dhe Greshicë kanë

numër shumë të ulët të nxënësve.

Rezultat i uljes së numrit të nxënësve në shkolla shpjegon edhe pse shumë shkolla

të ciklit të lartë janë shndërruar në shkolla fillore, apo në disa prej tyre kanë mbetur

vetëm klasa kolektive. Të tilla janë shkollat që gjenden në vendbanimet rurale: Dukas,

Kash, Usojë, Lavdan, Drenovë, Belishovë, Ngraçie, Lapulec Fushë, Lofkënd, Klos,

Mollaj, Romës, Cfir, Kapaj, Kremenar, Fratar, Gadurovë, Çorrush, Poçem. Shkollat e

020406080

100120140160180

Bashki

Ballsh

Komunë

Qendër

Komunë

Hekal

Komunë

Aranitas

Komunë

Ngraçan

Komunë

Greshicë

Komunë

Selitë

Komunë

Fratar

Komunë

Kutë

nr.

i f

emij

eve

njësia administrative

2010-2011 Meshkuj 2010-2011 Femra 2011-2012 meshkuj

2011-2012 Femra 2012-2013 meshkuj 2012-2013 Femra

0100200300400500600700800900

1000

Bashkia

Ballsh

Komuna

Qender

Komuna

Hekal

Komuna

Aranitas

Komuna

Ngraçan

Komuna

Greshicë

Komuna

Selite

Komuna

Fratar

Komuna

Kutë

nu

mri

i n

xën

ësv

e

njësi administrative

2010-2011 F 2010-2011 M 2013-2014 F 2013-2014 M


154

këtyre fshatrave prej vitesh tashmë janë shndërruar në shkolla vartëse, duke pasur një

numër shumë të ulët të nxënësve dhe shpesh me klasa kolektive.

7.1.2. Raporti urban- rural, i nxënësve dhe institucioneve arsimore.

Bazuar në ndarjen administrative të vitit 1992, nga e cila u krijuan 8 njësi vendore

rurale dhe vetëm një urbane, si dhe treguesit e gjeografisë së popullsisë rezulton se

pjesa më e madhe e popullsisë së rrethit jeton në hapësirën rurale.

Gjatë studimit është theksuar se shpërndarja e institucioneve arsimore është lidhur

ngushtësisht me numrin e popullsisë. Ky parim në kuadrin e evolucionit kohor, në

pikëpamje relative midis raportit të popullsisë urbane-rurale,sa vjen e zbehet pasi

ndryshimet demografike kanë dhënë një efekt të drejtpërdrejtë në numrin e nxënësve.

Konkluzioni vjen i bazuar në treguesit statistikor, ku nga njëri vit në tjetrin ulet

diferenca midis numrit të nxënësve në zonën rurale dhe nxënësve në zonën urbane.

Figurë Nr.7.5, Paraqitje grafike, Institucionet arsimore sipas vendndodhjes së tyre


Në numër absolut pjesa më e madhe e institucioneve arsimore parauniversitare

janë të përqendruar në hapësirat rurale por numri i nxënësve që frekuentojnë këto

shkolla ka ardhur në rënie.

Tabela Nr.7.3, Numri i nxënësve në kopshte në rrethin Mallakastër Viti shkollor/nr.i

regjistrimeve

1995-

1996

1997-

1998

2001-

2002

2003-

2004

2010-

2011

2012-

2013

2013-

2014

Nxënës në qendrën

urbane 300 274 229 290 289 316 316

Nxënës në

hapësirën rurale 595 598 520 484 523 538 565

Nxënës total 895 872 713 774 812 854 881

Burim: Zyra e Arsimit Mallakastër

Raporti nxënës në qendrën urbane- nxënës në hapësirën rurale në periudhën e

marrë në studim paraqitet:

gjatë vitit shkollor 1995-1996, 33.51% nxënës në fshat, ndërsa 66.4% në qytet;

gjatë vitit shkollor1997-1998 , 31.42% nxënës në fshat, 68.75 në qytet;

0

5

10

15

20

25

30

nr.

i in

stit

uci

on

eve

viti shkollor

kopshte fshat

kopshte qytet

shkolla 9-vjeçare

fshat

fshat shkolla

fillore

shkolla 9vjeçare

qytet

shkolla të mesme

fshat

shkolla të mesme

qytet


155

gjatë vitit shkollor 2001-2002, 32.11% nxënës në fshat, 72.935 në qytet;

gjatë vitit shkollor 2003-2004, 37.46% nxënës në fshat, 62.53% në qytet;

gjatë vitit shkollor 2010-2011, 35.59% nxënës në fshat, 64.4% në qytet;

gjatë vitit shkollor, 2012-2013, nxënës 37.002% në fshat, 62.99% në qytet,

gjatë vitit shkollor 2013-2014, 35.86% nxënës në fshat, 64.13% qytet.

Fëmijët e regjistruar në kopshte në qytet në vitet e para të tranzicionit lidhen e dhe

me faktin e papunësisë. Duke përjetuar privatizimin e shumë ndërmarrjeve shtetërore,

apo mbylljen e tyre, një pjesë e popullsisë mbeti e papunë, në mënyrë të veçantë

gjinia femërore, e cila kujdesej për fëmijët në shtëpi. Gjithashtu, gjatë viteve të para të

tranzicionit, Bashkia Ballsh u shndërrua në destinacionin pritës të shumë familjeve, që

vinin nga hapësira rurale. Ardhja e këtyre banorëve të rinj, nuk mund të ndikonte

ndjeshëm në numrin e fëmijëve në kopshte pasi, zakonisht, femrat ishin shtëpiake dhe

në këtë mënyrë, ato kujdeseshin vetë për fëmijët.

Ndryshime ka pësuar edhe ecuria e numrit të nxënësve të ciklit 9 vjeçar. Raporti

nxënës në hapësirën rurale, me nxënës nëqendrën urbane, përgjatëgjatë periudhës së

marr në studim paraqitet:

gjatë vitit shkollor 1995-1996, 79.61% nxënës në hapësirën rurale, 20.38% nxënës

në qytet;

gjatë vitit shkollor 1997-1998, 78.81% nxënës në hapësirën rurale, 21.18% nxënës

në qytet;

gjatë vitit shkollor 1998-1999,76.82% nxënës në hapësirën rurale 23.17% nxënës

në qytet;

në vitin shkollor 2001-2002, 74.29% nxënës në hapësirën rurale, 25.7% në qytet;

në vitin shkollor 2003-2004, 69.76% nxënës në hapësirën rurale, 30.23% në

qendrën urbane;

në vitin shkollor 2010-2011, 59.25% nxënës në hapësirën rurale, 40.74% në

qendrën urbane;

nëvitin shkollor 2012-2013, 58.81% nxënës në hapësirën rurale, 41.18% në

qendrën urbane.

Tabela Nr.7.4, Numri i nxënësve në shkollat 9-vjeçare në rrethin Mallakastër Viti

shkollor/nr.nxënësve

1995-

1996

1997-

1998

2001-

2002

2003-

2004

2010-

2011

2012-

2013

Nxënës në hapësirën

rurale 6821 6646 5433 4259 2586 2312


urbane 1747 1786 1880 1846 1778 1619

nxënës total 8568 8432 7313 6105 4364 3931


Nga analiza e këtyre treguesve rezulton se :

Së pari, numri i përgjithshëm i nxënësve ka ardhur në rënie.

Së dyti, rënia me e ndjeshme ka ndodhur në hapësirën rurale

Së treti, numri i nxënësve është më i qëndrueshëm në qendrën urbane;

Nga viti 1995 deri në vitin 2002, ritmi i rënies është më i ngadaltë. Pas vitit 2003

ritmi i rënies së numrit të nxënësve të ciklit 9-vjeçar në hapësirën rurale rritet në

mënyrë të ndjeshme. Nga viti 1995-në vitin shkollor 2012-2013, numri i nxënësve të

CUL, ka ndryshuar në mënyrë të dukshme, duke rënë me 54.11%, pra, më tepër se

reduktimi nga periudha fillestare e analizës në atë të fundit.


156

Ecuria e numrit të nxënësve që studiojnë në arsimin e mesëm ka pësuar

oshilacione gjatë periudhës së tranzicionit. Raporti i nxënësve në hapësirën rurale-

qendrën urbane, për periudhën e marr në studim paraqitet:

në vitin shkollor 1995-1996, 55.18% nxënës në hapësirë rurale, 44.81% nxënës në

qendrën urbane;

në vitin shkollor 1997-1998, 28.72% nxënës në hapësirën rurale, 71.27% nxënës

në qendrën urbane;








në qendrën urbane.

Tabela Nr.7.5, Ecuria e numrit të nxënësve që studiojnë në arsimin e mesëm

Viti shkollor/nr.nxënësve

1995-

1996

1997-

1998

2001-

2002

2003-

2004

2010-

2011

2012-

2013

Nxënës në hapësirën

rurale 575 353 354 624 309 329


urbane 467 876 1265 1257 1183 765

nxënës total 1042 1229 1619 1881 1492 1094


Nëpërmjet të dhënave evidentohet se:

Së pari, numri i përgjithshëm i nxënësve në arsimin e mesëm, në hapësirat

rurale ka shënuar rënie.

Së dyti, oshilacionet e treguesve për numrin e nxënësve në qendrën urbane,

tregojnë për një rritje të numrit të nxënësve deri në vitin shkollor 2003-2004,

dhe më pas ka filluar rënia e tij. Numri i nxënësve në qendrën urbane lidhet

edhe me ecurinë e numrit të përgjithshëm të popullsisë. Pas rënies që pëson

numri i popullsisë, ka krijuar efekte edhe në numrin e nxënësve. Në qendrën

urbane studiojnë edhe nxënës të cilët nuk kanë institucione arsimore të mesme

në vendbanimet rurale.

Së treti, numri total i nxënësve në arsimin e mesëm ka ardhur në rritje deri në

vitin 2003-2004 dhe më pas ka filluar ritmin e rënies.

7.1.3. Raporti arsim publik -arsim jopublik

Ndryshimet që përfshinë vendin tonë, pas vitit 1990, krijuan mundësinë e

sipërmarrjeve të lira, ku këto të fundit u shtrinë dhe në fushën e arsimit. Institucionet e

arsimit parauniversitar privat veprojnë prej disa vitesh në Ballsh. Në vitin shkollor

2002-2003 u hap institucioni i parë arsimor parauniversitar privat dhe vetëm katër vjet

më vonë u shtua dhe një shkollë tjetër private e cila edhe kjo ofronte të njëjtin cikël

studimi. Edhe pse një qytet i vogël, në Ballsh, kanë funksionuar 2 institucione

arsimore private të ciklit 9-vjeçar dhe atij të mesëm.


157

Në fillim institucionet private arsimore parauniversitare nuk patën numër të lartë

nxënësish por me kalimin e viteve erdhi rritja graduale e numrit të nxënësve. Drejtimi

i nxënësve drejt institucioneve arsimore parauniversitare private kishte disa motive,

ku ndër të cilat veçohen: këto shkolla private ofronin kushte më të mira numër më të

ulët nxënësish në klasa,mësues me nivel të lartë kualifikimi dhe të njohur për aftësitë

e tyre profesionale, laboratorë e kushte të tjera.

Viti shkollor 2006-2007 shënon një rënie të ndjeshme dhe më ë madhja gjatë

periudhës së marr në studim, për numrin e maturantëve në arsimin publik. Gjatë

viteve 2007-2008 është shënuar një rritje e vogël e maturantëve në arsimin publik dhe

në fakt kjo lidhet edhe ngjarjet që kanë ndodhur në fushën e ekonomisë të cilat patën

efekte të ndjeshme lokale. Pas privatizimit të industrisë së naftës një pjesë e të

papunëve u detyruan ti largojnë fëmijët nga institucionet e arsimit privat dhe ti

rikthejnë në arsimin publik në pamundësi për të përballuar shpenzimet financiare.

Figurë Nr.7.6, Paraqitje grafike, e numrit të maturantëve në arsimin publik në

Mallakastër


Figurë Nr.7.7, Paraqitje grafike e strukturës gjinore të maturantëve të ndarë sipas

arsimit publik/publik

Burim:Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës Arsimore Mallakastër

Në vitin shkollor 2010-2011, nga 449 maturantë 74.16% studionin

institucionet e arsimore publike, ndërsa 25.83%, në institucionet arsimore

private.

0

200

400

600

nu

mri

i m

atu

ran

tëv

e

viti shkollor

0 100 200 300 400 500

maturante total

femra maturante

maturante total

femra maturante

maturante total

femra maturante

maturante total

femra maturante

20

10

-2

01

12

01

1-

20

12

20

12

-2

01

32

01

3-

20

14

shkolla

publike

shkolla

jopublike


158

Në vitin shkollor 2011-2012, nga 408 maturantë, 73.03% studionin


private.

Në vitin shkollor 2012-2013, nga 325 maturantë 73.53% studionin në


private.

Në vitin shkollor 2013-2014, nga 357 maturantë 71.98% studionin në


private.

Sipas strukturës gjinore numri total i maturantëve përbëhej:

në vitin shkollor 2010-2011, 42.53% femra dhe 57.46 meshkuj;

në vitin shkollor 2011-2012, 47.54% femra dhe 52.45% meshkuj;


në vitin shkollor 2013-2014, 47.89% femra dhe 52.1 % meshkuj.

Në institucionet arsimore publike, struktura gjinore e maturantëve përbëhej:




në vitin shkollor 2013-2014, 47.47% femra dhe 52.52 % meshkuj.

Në institucionet arsimore jopublike, struktura gjinore e maturantëve përbëhej:




në vitin shkollor 2013-2014, 49% femra dhe 51 % meshkuj.

Nga të dhënat statistikore rezulton se :

Së pari, numri i përgjithshëm i maturantëve ka ardhur në rënie;

Së dyti, në lidhje me strukturën gjinore të totalit të maturantëve dominon elementi

mashkull;

Së treti, pjesa më e madhe e maturantëve studiojnë në institucionet arsimore

publike, ndërsa ata që studiojnë në institucionet arsimore private nuk e kanë

kaluar asnjëherë pragun e 30% të totalit të maturantëve;

Së katërti, në pikëpamjen e strukturës gjinore të maturantëve sipas llojit të arsimit,

vërehet tendenca në rritje e elementin gjinor mashkull në arsimin privat;

Së pesti, në strukturën gjinore të maturantëve në institucionet e arsimit publik,

dominon elementi mashkull;

Përveç anës pozitive ku në saj të hapjes së institucioneve arsimore jopublike të

cilat ulën ndjeshëm mbingarkesën me nxënës në shkollën publike, hapja e këtyre

shkollave krijoi disa probleme në arsimin publik :

• Së pari, këto shkolla përzgjedhin mësuesit më të mirë

• Së dyti, përzgjidhen nxënësit më të mirë por për ata vetëm ata që kanë mundësi

financiare të paguajnë tarifën e studimit

• Së treti, nga shkollat publike largohen nxënësit më të mirë duke bërë që të bjerë

efiçenca e nivelit të nxënësve dhe në këtë mënyrë të humbasë dhe tradita e

nxënësve më rezultate shumë të mira

• Së katërti, duke u larguar mësuesit më të mirë ulet rendimenti i punës me nxënësit

Megjithatë, tendenca e përgjithshme është se numri i maturantëve në të gjithë rrethin

ka ardhur në rënie.


159

7.2. Struktura arsimore e popullsisë

Pas ndryshimit të sistemit politik dhe ekonomik erdhën ndryshime të rëndësishme

në arsimimin e popullsisë dhe për rrjedhojë në strukturën arsimore të popullsisë.

Zhvillimet e reja krijuan mundësi për formimin arsimor të popullsisë. Bazuar në

dispozitat normative të Republikës së Shqipërisë arsimi 9-vjeçar është i detyruar.

Reformat në arsim kanë ndikuar ndjeshëm sidomos për ndjekjen e arsimit të lartë

universitar dhe pas universitar duke krijuar mundësi më tepër mundësi për studime e

për rrjedhojë në rritjen e nivelit të përgjithshëm arsimor të popullsisë.

Në vitin 2001, në Mallakastër 62% e popullsisë me arsim 8-vjeçar, 18.6% me

arsim të mesëm, nga të cilët, 2.5% ishin me arsim të mesëm profesional, 10.5% ishim

me arsim të mesëm të përgjithshëm dhe 5.5% me arsim i mesëm teknik. Popullsia me

arsim universitar nuk është në nivel të lartë pasi janë vetëm 634 persona ose 1.8% e

popullsisë. Struktura arsimore e popullsisë(për popullsinë mbi 15 vjeç) në njësitë

vendore të rrethit Mallakastër, rezulton si më poshtë:

Në Komunën Qendër, 25% e popullsisë me arsim fillor;61% e popullsisë me

arsim 8 vjeçar;13% e popullsisë me arsim të mesëm;1% e popullsisë me arsim të

lartë universitar.

Në Komunën Aranitas, 28% e popullsisë me arsim fillor;55.8% e popullsisë me

arsim 8 vjeçar;16% e popullsisë me arsim të mesëm;0.2% e popullsisë me arsim të

lartë universitar.

Figurë Nr.7.8, Paraqitje grafike e strukturës arsimore të popullsisë sipas njësive

administrative në vitin 2001

Burim:Ndërtuar sipas të dhënave të INSTAT, CENSUS 2001,Rajoni Fier

Në Bashkinë Ballsh, 17% e popullsisë me arsim fillor; 35% e popullsisë me arsim

8 vjeçar; 42% e popullsisë me arsim të mesëm;6% e popullsisë me arsim të lartë

universitar.

Në Komunën Fratar, 24% e popullsisë me arsim fillor; 53% e popullsisë me arsim

8 vjeçar;21% e popullsisë me arsim të mesëm; 2% e popullsisë me arsim të lartë

universitar.

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000

Komuna Selite

Komuna Ngraçan

Komuna Kute

Komuna Hekal

Kopmuna Greshic

Komuna Fratar

Bashkia Ballsh

Komuna Aranitas

Komuna Qender

arsim fillor arsim 8-vjeçar arsim I mesëm arsim universitar


160

Në Komunën Greshicë, 25% e popullsisë me arsim fillor; 57% e popullsisë me

arsim 8 vjeçar; 17% e popullsisë me arsim të mesëm; 1% e popullsisë me arsim të

lartë universitar.

Në Komunën Hekal, 26% e popullsisë me arsim fillor; 57% e popullsisë me arsim

8 vjeçar;17% e popullsisë me arsim të mesëm;1% e popullsisë me arsim të lartë

universitar.

Në Komunën Kutë, 27% e popullsisë me arsim fillor; 51% e popullsisë me arsim

8 vjeçar; 20% e popullsisë me arsim të mesëm;2% e popullsisë me arsim të lartë

universitar.

Në Komunën Ngraçan, 27% e popullsisë me arsim fillor; 63% e popullsisë me

arsim 8 vjeçar; 9% e popullsisë me arsim të mesëm;1% e popullsisë me arsim të

lartë universitar.

Në Komunën Selitë, 25% e popullsisë me arsim fillor; 59% e popullsisë me arsim

8 vjeçar;15% e popullsisë me arsim të mesëm;1% e popullsisë me arsim të lartë

universitar.

Struktura arsimore e popullsisë e përllogaritur si raport i numrit të personave që

kanë kryer arsimin e mesëm të përgjithshëm ose profesional, ndaj popullsisë 15 vjeç e

lart, në %, në vitin 2011, për njësitë vendore të rrethit Mallakastër përbëhej:

Në Komunën Qendër, 70.45% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar; 20.3% e

popullsisë me arsim të mesëm;2.9% e popullsisë me arsim të lartë universitar.

Në Komunën Aranitas, 76.8% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar; 20.3% e

popullsisë me arsim të mesëm; 2.9% e popullsisë me arsim të lartë universitar.

Në Bashkinë Ballsh ,41.44% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar;15.5% e popullsisë

me arsim të mesëm; 3.1% e popullsisë me arsim të lartë universitar.

Në Komunën Fratar, 66.57% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar;21.8% e popullsisë


Në Komunën Greshicë, 69.84% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar; 19.9% e


Në Komunën Hekal, 67.56% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar; 23.3% e popullsisë


Në Komunën Kutë 67.5% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar; 23.1% e popullsisë


Në Komunën Ngraçan, 72.77% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar; 15.5% e


Në Komunën Selitë, 77.7% e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar; 15.6% e popullsisë


Sipas të dhënave vërehet një ulje e popullsisë me arsim 8-9 vjeçar, rritje e

popullsisë me arsim të mesëm dhe rritje e popullsisë me arsim universitar.

Nivelin më të lartë të popullsisë me arsim universitar e ka Bashkia Ballsh. Prezenca

më e lartë e popullsisë me arsim universitar në qendrën urbane lidhet me disa faktorë

ku ndër të cilët veçohen:

Së pari, statusi administrativ, si qendër urbane;

Së dyti mundësitë më të mëdha të punësimit;

Së treti, alternativa më të madha për fushat e punësimit;

Së katërti, mundësia e banorëve të kryejnë studime universitare.

Nga njësitë vendore rurale dallohen Fratari dhe Kuta, për arsimin e mesëm të

popullsisë në raport me njësitë e tjera dhe kjo shpjegohet sepse këto njësi kanë pasur

shkolla të mesme në territorin e tyre, duke u mundësuar banorëve arsimimin.

Popullsia me arsim të lartë është rritur në të gjitha njësitë, por në vlerë absolute rritjen


161

më të madhe e ka në Bashkinë Ballsh me 6% ndërsa, nga njësitë vendore rurale, në

Komunën Fratar me 4 %.

Në njësitë vendore, që janë me lartësi 201-300 m mbi nivelin e detit, popullsia me

arsim 8-9 vjeçar dhe arsim te mesëm, është pothuajse në nivele të përafërta. Komuna

Kutë ka ulje të numrit të popullsisë me arsim të lartë, dhe ka më pak popullsi me

arsim të lartë në vlerë absolute se sa Komuna Hekal, kjo për shkak edhe të uljes së

numrit të përgjithshëm të popullsisë, si rezultat i emigrimit të brendshëm dhe të

jashtëm dhe uljes së koeficientit të shtimit natyror.

Në mënyrë të detajuar, në grupin e njësive vendore që bëjnë pjesë në katin

hipsometrik 301-400 m mbi nivelin e detit, Komuna Qendër që ka lartësinë mesatare

më të madhe mbi nivelin e detit 346.3 m, ka vetëm 2.9% të popullsisë mbi 15 vjeç me

arsim të lartë, ndërsa Komuna Aranitas dallohet për popullsi të lartë më nivel arsimor

të detyruar.

Figurë Nr.7.9, Paraqitje grafike e raportit të strukturës arsimore të popullsisë 15

vjeç e lart, në %, sipas kateve hipsometrike.

Burimi : Ndërtuar në bazë të rezultateve të CENSUS 2011

Një tipar dallues për strukturën arsimore të popullsisë është se me rritjen e

lartësisë mbi nivelin e detit ulet niveli arsimor i popullsisë, në mënyrë të veçantë

arsimi universitar. Paraqitja grafike evidenton se me rritjen e lartësisë mbi nivelin e

detit rritet popullsia me arsim 8-9 vjeçar. Konkretisht, Komuna Selitë e cila ka dhe

lartësinë mesatare më të madhe të vendbanimeve në raport me njësitë e tjera, dallon

në lidhje me strukturën arsimore të popullsisë, ku dominon ajo me arsim të detyruar.

Ky tregues, i parë në vlerë relative me njësitë e tjera vendore, diferencon Komunën

Selitë, si njësia vendore, që shënon treguesin më të lartë të popullsisë me arsim 8-9

vjeçar në të gjithë rrethin.

7.3. Analfabetizmi

Një analfabet është një person, i cili nuk është në gjendje as të lexojë dhe as të

shkruajë një frazë të shkurtër dhe të thjeshtë përshkruese mbi jetën e tij/saj të


162

përditshme99. Në vitin 2001, numri i personave analfabet në Mallakastër ishte 384 që

përbënte 1,09% të popullsisë më moshë mbi 10 vjeç. Shkalla e analfabetizmit për

vitin 2001 njësitë vendore të rrethit rezulton si më poshtë: në Bashkinë Ballsh 0.6% e

popullsisë; në Komunën Qendër janë 145 persona analfabet, ose 1.8% e popullsisë;në

Komunën Greshicë janë 5 persona analfabet, ose 0.6%; në Komunën Fratar janë 56

persona analfabet, ose 1.3% e popullsisë; në Komunën Hekal janë 24 persona

analfabet, ose 0.6% e popullsisë; në Komunën Aranitas janë 23 persona analfabet, ose

0.5%; në Komunën Kutë janë 18 persona analfabet, ose 0.6% e popullsisë; në

Komunën Ngraçan janë 5 persona analfabet, ose 0.2% e popullsisë; në Komunë Selitë

janë 55 persona analfabet, ose 3.5% e popullsisë.100

Figurë Nr.7.10, Paraqitje grafike e nivelit të analfabetizmit në njësitë vendore të

rrethit Mallakastrës

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të INSTAT, CENSUS 2001,2011

Shkalla e analfabetizmit në njësitë vendore të rrethit Mallakastër në vitin 2011

paraqitej: 2,1%në Bashkinë Ballsh; 4,4%në Komunën Qendër; 3,7% në Komunën

Aranitas; 3,7% në Komunën Fratar; 4,5% në Komunën Selitë; 4,9% në Komunën

Ngraçan; 6,1% në Komunën Greshicë; 4,8% në Komunën Kutë; 4,4% në Komunën

Hekal.101

Niveli më i lartë i shkallës së analfabetizmit është në Komunën Greshicë, ndërsa

niveli më i ulët i analfabetizmit është në Komunën Greshicë. Nëse do të krahasonim

komunat vërejmë se Komuna Fratar dhe Komuna Aranitas kanë shkallën më vogël të

analfabetizmit. Ndryshimi që vihet re midis 2001 dhe 2011 është i madh në pikëpamje

të vlerës absolute, por nuk flet për rritje absolute të numri të analfabetëve, pasi kjo

është një rritje që në pikëpamje absolute të vlerës së treguesit, e cila i adresohet më së

shumti:

Së pari, uljes së numrit të përgjithshëm të popullsisë në secilën njësi

administrative;

Së dyti, largimet e popullsisë kanë përfshirë moshën e re dhe atë të mesme;

99INSTAT, “Regjistrimi i popullsisë dhe I banesave,2011, instatgisgov.al 100 INSTAT,“Regjistrimi i popullsisë dhe i banesave,2001,”census-rezultate, tabela 4.5,

www.instatgov.al 101INSTAT,“Regjistrimi i popullsisë dhe i banesave,2011,”Atlas Gjeografik i Popullsisë,

instatgisgov.al

0.00%

2.00%

4.00%

6.00%

8.00%

shkal

la e

anal

fab

etiz

mit

në

%


viti 2001 viti 2011


163

Së treti,grupmosha e tretë është përfshirë më pak në lëvizje migrative të

popullsisë; për rrjedhojë si rezultat i trashëgimisë nga e kaluara të nivelit arsimor

të kësaj grupmoshe rezulton rritje e shkallës së analfabetizmit.

7.3.1.Braktisja e arsimit

Braktisja e arsimit është një fenomen i cili u shfaq pas ndryshimeve të viteve “90.

Braktisja e arsimit të detyruar 8-vjeçar*102 ka ardhur për shkaqe të ndryshme. Ndër

arsyet e shumta që çojnë në braktisjen e arsimit do të veçonim:

Së pari,emigrimin e popullsisë, cili ka ndikuar në numrin e përgjithshëm të

popullsisë dhe veçanërisht tek grupmoshave të reja;

Së dyti,mbylljen e shkollave në disa fshatra si shkak i uljes numrit të nxënësve. Si

shkak i mbylljes së shkollave në disa vendbanime rurale, nxënësit nga pamundësia

për transport ose shkaqe sociale të familjes nuk kanë mundur të shkojnë në

shkollat e njësive vendore të tjera, duke braktisur arsimin e detyruar.

Figurë Nr.7.11, Paraqitje grafike e braktisjes së arsimit në rrethin Mallakastër

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës Arsimore Mallakastër

Të dhënat tregojnë se braktisja e arsimit 8-9vjeçar është në nivel më të lartë gjatë

dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit. Segmenti kohor ndërmjet viteve 1993 -1998 ka

vlerat më të larta të braktisjes së arsimit. Kjo ecuri lidhet e dhe me situatën e

paqëndrueshme që ka shoqëruar vendin tonë gjatë kësaj periudhe. Pas vitit 1998,

braktisja e arsimit 8-vjeçar vjen në rënie të ndjeshme për tu afruar kufijve minimal.

Për periudhën 2005-2014 braktisja e arsimit është vetëm me disa raste sporadike, të

cilat të marra në total së bashku nuk i kalojnë 1% të totalit të nxënësve. Politikat për

pagesën e transportit të nxënësve të cilët duhet të udhëtojnë nga qendra e vendbanimit

të tyre, në qendra të tjera ku ka institucione arsimore, ka dhënë efekte pozitive në

uljen e braktisjes së arsimit.

7.4.Tipare të shërbimeve shëndetësore

Termi “Kujdes Shëndetësor Parësor” (KSHP) u përdor për herë të parë në vitin

1978, pas Konferencës Ndërkombëtare të Kujdesit Parësor Shëndetësor të mbajtur

nga OBSH dhe UNICEF në Alma-Ata. Por që nga ajo kohë, KSHP ka marrë kuptime

të ndryshme në vende e grupe të ndryshme. Sipas OBSH (1978) dhe siç është shkruar

në Deklaratën e Alma – Ata, kujdesi shëndetësor parësor është: … kujdesi thelbësor

shëndetësor në bazë të metodave praktike, shkencërisht të shëndosha dhe shoqërisht

102*I referohemi periudhës 1993-2005 ku në Shqipëri sistemi arsimor i detyruar ishte ai 8 vjeçar

0.00%

2.00%

4.00%

6.00%

8.00%

10.00%

viti shkollor


164

të pranueshme dhe teknologjive universalisht të arritshme për individët dhe familjet

në komunitet, përmes pjesëmarrjes së tyre të plotë dhe me një kosto që komuniteti dhe

vendi mund të përballojë për të mbajtur në çdo fazë të zhvillimit të tyre në frymën e

vetë-mbështetjes dhe vetëvendosjes. KSHP është një pjesë integrale e sistemit

shëndetësor të vendit, si pjesë qendrore e tij si dhe pjesë e zhvillimit ekonomik të

komunitetit. KSHP është niveli i parë i kontaktit të individëve, familjes dhe

komunitetit me sistemin kombëtar.103

Figurë Nr.7.12, Riorganizimi i shërbimit të urgjencës mjekësore në Qarkun Fier

Burim: Qendra Kombëtare e Urgjencës Mjekësore, Riorganizimi i Shërbimit të

Urgjencës Mjekësore,Rajoni Fier, Tetor 2016, fq.17

Organizimi i kujdesit shëndetësor parësor në rrethin Mallakastër është në varësi

të Drejtorisë Rajonale të Shëndetit Publik Fier, dhe Drejtorisë së Shëndetit Publik

Mallakastër. Në territorin e rrethit Mallakastër funksionojnë 9 qendra shëndetësore

dhe një spital. Secila njësi vendore rurale ka një qendër të shërbimit shëndetësor

parësor. Qendra urbane përveç qendrës shëndetësore të shërbimit parësor, ka edhe

spitalin e rrethit.

Në qendrat shëndetësore të njësive vendore rurale, personeli mjekësor paraqitet: 1

mjek, 6 infermierë në Kutë; 1 mjek, 3 infermierë në Greshicë; 1 mjek, 3 infermierë në

Ngraçan; 1 mjek, 7 infermierë në Aranitas; 1 mjek, 10 infermierë në Fratar; 1 mjek, 4

infermierë në Selitë; 1 mjek, 6 infermierë në Hekal; 2 mjekë, 14 infermierë në

Qendër. Në qendrën shëndetësore në Ballsh personeli mjekësor përbëhet nga 4 mjekë

dhe 9 infermierë. Në spitalin sekondar Ballsh, personeli i shërbimit mjekësore

përbëhet nga katër mjekë dhe 27 infermierë.

Nga treguesit vërehet se numri i mjekëve nuk ka ndryshuar, ndërsa numri i

infermierëve ka ardhur në rritje gjatë 2013-2015 në spitalin e Ballshit.

Pas riorganizimit të shërbimit të urgjencës mjekësore në vitin 2016, në qytetin e

Ballshit iu ofrohet shërbimi i emergjencës mjekësore njësive administrative Ngraçan,

103KZNLD, ”Monitorimi i kujdesit shëndetësor parësor në Shqipëri”, Tiranë 2014, fq.14


165

Qendër Mallakastër, Aranitas, Hekal, Greshicë; ndërsa shërbimi i emergjencës në

njësinë vendore Fratar iu ofron shërbime mjekësore njësive administrative Kutë dhe

Selitë.

7.5.Përfundime

Arsimi përveçse është një domosdoshmëri edukative është dhe një tregues i

zhvillimit social dhe zhvillimit të shoqërisë së një hapësire të caktuar socio-

gjeografike. Arsimi në vendin tonë trashëgoi një traditë të mirë nga sistemi

komunist, ku ai i nivelit 8-vjeçar ishte i detyruar gjë e cila shmangte

analfabetizmin dhe fenomeni i braktisjes së arsimit ishte pothuajse inekzistent.

Fillimi i procesit të tranzicionit, përveç anëve dhe ndikimeve në fushën e arsimit,

si lirinë për të drejtën e studimit, lirinë për zgjedhjen e vendit të studimit, lirinë

për zgjedhjen e fushës së studimit, solli edhe probleme të shumta, të cilat

veçanërisht prekën hapësirën rurale, të tilla si braktisja e arsimit, mbyllja e

institucioneve arsimore, mungesa e stafeve pedagogjike, të cilat së bashku krijojnë

një kompleks zinxhir me efekt negative.

Numri i institucioneve arsimore parauniversitare ka ardhur në rënie. Nga

krahasimi i hapësirës rurale me atë urbane, numri i më i madh i institucioneve

arsimore gjendet në hapësirën rurale, ndërsa qendra urbane ka shënuar rritje të

numrit të institucioneve arsimore parauniversitare gjatë periudhës së tranzicionit.

Për sa i përket numrit të nxënësve në raportin rural-urban, vërehet rritje e numrit

të nxënësve në qendrën urbane, dhe rënie e numrit të nxënësve në hapësirën

rurale. Në vlerë absolute numri i nxënësve në qendrën urbane ka shënuar rënie, ku

vlen të theksohet numri i maturantëve.

Në raportin arsim publik-arsim privat, nga analiza e numrit të nxënësve, rezulton

se pjesa më e madhe e madhe e nxënësve frekuentojnë institucionet arsimore

publike. Analiza e ndalur tek ecuria e numrit të maturantëve, thekson se pjesa më

e madhe e maturantëve studiojnë në institucionet e arsimit publik, ndërsa struktura

gjinore e maturantëve që studiojnë në institucionet e arsimit publik dominohet nga

elementi mashkull. Në strukturën gjinore të maturantëve që studiojnë në

institucionet arsimore private, ka diferencë më të vogël ndërmjet elementëve

gjinorë.

Struktura arsimore e popullsisë ka ndryshuar vazhdimisht. Trendi i saj

kushtëzohet nga disa faktorë. Për periudhën e marr në studim, vërehet ulje e

popullsisë me arsim 8-9 vjeçar dhe rritje e popullsisë me arsim të mesëm dhe të

lartë. Qendra urbane evidentohet për numër më të lartë të popullsisë me arsim të

lartë universitar, ndërsa nga njësite vendore rurale është Fratari. Njësitë vendore

rurale që kanë pasur institucione arsimore për ciklin e mesëm, kanë një përqindje

më të madhe të popullsisë me arsim të mesëm në raport me të tjerat.

Niveli i analfabetizmit në përgjithësi paraqitet i ultë. Krahasimi i rezultateve të

censuseve evidenton për rritje në vlerë absolute e të numrit të individëve

analfabet, gjë e cila ka shpjegohet me rritjen e grupmoshës së tretë dhe largimin e

grupmoshës së re dhe asaj aktive për punë.

Braktisja e arsimit ka shënuar ritme të gjatë viteve të para të tranzicionit. Gjatë

dhjetëvjeçarit të dytë braktisja e arsimit, ka ardhur në rënie të vazhdueshme dhe

është vetëm në raste sporadike, duke mos i kaluar asnjëherë pragun e 1% .

Për sa i përket shërbimeve shëndetësore, rrethi Mallakastër ka vetëm një spital të

nivelit sekondar, që gjendet në qendrën urbane. Në secilën njësi administrative ka

nga një qendër shëndetësore në të cilën shërbejnë mjekë dhe infermierë.


166

Gjatë viteve të fundit është rritur numri i mjekëve dhe i infermierëve. Terreni i

thyer, shtrirja e vendbanimeve në distancë nga njëra tjera, në distancë nga qendra

e njësisë vendore ku gjendet qendra shëndetësore dhe në distancë nga qendra

urbane krijon vështirësi për shërbimin shëndetësor ndaj banorëve.


167

8. TIPARE TË ZHVILLIMIT EKONOMIK DHE PUNËSIMI SIPAS

SEKTORËVE

8.1.Tipare të përgjithshme të bujqësisë dhe të kushteve fizike dhe gjeografike që

e favorizojnë bujqësinë

Zhvillimi i bujqësisë në aspektin natyror kërkon një kombinim të mirë të kushteve

klimatike, të tipareve të relievit, të cilësive pedologjike. Kushtet klimatike janë një

element kyç në zhvillimin e bujqësisë. Tiparet e klimës dhe larmia e mikroklimave ,

krijojnë mundësi për kultivimin e kulturave të ndryshme bujqësore.104

Tabela Nr.8.1 Cilësitë fizike dhe kimike të tokave në Mallakastër

Njësi vendore Fshati Ph KE

(Ms/cm)

Humus

(%)

Azot

(%)

Fofor

(ppm)

Kalium

(mg/100gr)

CaCO3

(%)

Komun

Qendër

Lapulec 8.14 0.196 1.6 0.12 13.22 12.5 19.99

Lapulec 8 0.146 1.18 0.085 10.86 15.5 16.33

Komuna

Fratar

Damës 8 0.186 1.17 0.009 14.47 18 18.56

Damës 7.8 0.153 0.92 0.07 10.86 17.6 18.11

Komuna Kutë Kutë 7.65 0.159 1.9 0.13 15.02 19.17 18.02

Kutë 8 0.15 1.18 0.084 18.2 18.11 18.36

Anëbreg 7.6 0.163 1.3 0.1 19.72 30.67 14.7

Anëbreg 8 0.159 1.22 0.085 18.2 29.18 15.78

Komuna

Selitë

Kapaj 7.8 0.175 1.72 0.116 15.2 14 15.62

Kapaj 7.6 0.15 0.98 0.075 11.89 10.6 15.12

Komuna

Greshicë

Greshicë 7.7 0.154 1.65 0.12 12.26 11 15.28

Greshicë 7.5 0.13 1.13 0.08 9.92 10.4 14.18

Komuna

Aranitas

Kalenjë 7.5 0.12 1 0.083 10.11 12 14.84

Kalenjë 7.5 0.093 0.56 0.054 9.08 10.8 13.92

Burim: P.Rama & N.Bardhi” Ndikimi i faktorëve klimatikë, tokësorë dhe socialë

për një bujqësi të qëndrueshme dhe integrale në Mallakastër”, Konferencë

Shkencore, Sfidat e Zhvillimit të Qëndrueshëm në Mallakastër, Bashkia Ballsh Mars

2015, f.71

Në një vit në Mallakastër janë mesatarisht 30.7 ditë me lagështirë relative mbi

80% për 14 orë në ditë; numri i ditëve me lagështirë relative më pak se 50% është

mesatarisht 160.3; mesatarja e temperaturës maksimale vjetore është 20.8°C,

mesatarja e temperaturës minimale vjetore është 10.2°C, mesatarja vjetore e

temperaturës është 15.5°C. Sasia e mesatare e reshjeve në një vit shkon në 1860mm.

Këta tregues klimatikë janë të përshtatshëm për shumicën e bimëve të arave,

perimeve, të ullirit, hardhisë, frutave arrorë, qershisë, kajsisë ,dardhës, mollës, shegës,

fikut etj105.

Kushtet klimatike dhe vetitë fizike dhe kimike të zonës krijojnë kushte të

përshtatshme për kultivimin e një shumëllojshmërie të madhe të kulturave bujqësore.

104 P.Rama, N.Bardhi” Ndikimi i faktorëve klimatikë, tokësorë dhe socialë për një bujqësi të

qëndrueshme dhe integrale në Mallakastër”, Konferencë Shkencore, Sfidat e Zhvillimit të

Qëndrueshëm në Mallakastër, Bashkia Ballsh Mars 2015, f.71 105P.Rama, N.Bardhi” Ndikimi i faktorëve klimatikë, tokësorë dhe socialë për një bujqësi të

qëndrueshme dhe integrale në Mallakastër”, Konferencë Shkencore, Sfidat e Zhvillimit të

Qëndrueshëm në Mallakastër, Bashkia Ballsh Mars 2015, fq.71


168

8.2.Ndryshimi i popullsisë fermere

Fakti që Mallakastra është një hapësirë më së shumti rurale, me përqendrim të

konsiderueshëm të popullsisë në hapësirën rurale, aktivitetet e ekonomisë bujqësore

mbeten prioritare për një pjesë të madhe të popullsisë. Ndryshimet sociale, ekonomike

dhe demografike që përfshinë vendin pas viteve 1990 kanë reflektuar në aktivitetin

bujqësor të popullsisë.

Tabela Nr.8.2, Popullsia fermere për vitin 1995-2005 në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër

viti 1995 viti 2005

Popullsia Nr. i

familjeve

Popullsi

fermere

Popullsia Nr. i

familjeve

Popullsi

fermere

Komuna Qendër 10051 2015 3520 8828 2002 2070

Komuna Kutë 4168 904 1500 3485 785 895

Komuna Selitë 2396 468 890 891 413 465

Komuna Hekal 5485 1638 2050 4731 958 1090

Komuna Fratar 5309 1119 1805 4869 1232 1270

Komuna

Greshicë

2450 590 900 2078 420 440

Komuna

Ngraçan

1601 389 608 1035 230 385

Komuna

Aranitas

5510 1065 2100 4477 958 1305

Bashkia Ballsh 12830 3015 530 12337 2952 190

Burim: Përpunuar sipas të dhënave nga Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit,

Mbrojtjes së Konsumatorit, Fier

Të dhënat evidentojnë për një rënie të ndjeshme të raportit popullsi - popullsi

fermere. Në harkun kohor prej 10 vitesh ndryshimet e këtij raporti janë si më poshtë:

Në vitin 1995, 35.02% e popullsisë në Komunën Qendër ishin popullsi fermere,

në vitin 2005 ka zbritur në 23.44%. Popullsia fermerë gjatë segmentit kohor1995-

2005ka pësuar një rënie me 41.19% ;

Në vitin 1995, 35.98% e popullsisë në Komunën Kutë ishin popullsi fermere, në

vitin 2005 ka zbritur në 25.68%.Popullsia fermerë gjatë segmentit kohor1995-

2005 ka pësuar një rënie me 40.33% ;

Në vitin 1995, 37.37% e popullsisë në Komunën Hekal ishin popullsi fermere, në

vitin 2005 ka zbritur në 23.03%. Gjatë dhjetëvjeçarit popullsia fermere ka pësuar

ulje me 46.82%;

Në vitin 1995, 33.99% e popullsisë fermere në Komunën Fratar ishin popullsi

fermere, në vitin 2005 ka zbritur në 26.08%, duke pësuar një rënie me 29.63% ;

Në vitin 1995, 36.73% e popullsisë në Komunën Greshicë ishin popullsi fermere,

në vitin 2005 ka zbritur në 21.17%.Popullsia fermerë gjatë segmentit kohor1995-

2005 ka pësuar një rënie me 41.11%;

Në vitin 1995, 37.97% e popullsisë në Komunën Ngraçan ishin popullsi fermere,


2005 ka pësuar një rënie me 36.67% ;


169

Në vitin 1995, 38.11% e popullsisë në Komunën Aranitas ishin popullsi fermere,


2005 ka pësuar një rënie me 74.46% .

Tabela Nr.8.3, Ndryshimi i popullsisë fermere sipas lartësisë hipsometrike për

secilën njësi vendore, të rrethit Mallakastër

Lartësia në metra mbi

nivelin e detit Komunat

Lartësia e komunave

m mbi nivelin e detit

Ndryshimi i popullsisë

fermere 1995-2005

0-100

101-200

201-300

Komuna Hekal 283.3 -605

Komuna Kutë 237.5 -960

301-400

Komuna Fratar 320 -530

Komuna Qendër 346.3 -1450

Komuna Greshicë 310 -460

Komuna Ngraçan 335 -223

Komuna Aranitas 326.6 -795

401-500

501-600 Komuna Selitë 535 -425

Burim: Përpunuar sipas të dhënave nga Drejtoria Rajonale e Bujqësisë Fier

Pjesa më e madhe popullsisë fermere është e vendosur në lartësinë mbi 300m mbi

nivelin e detit. Rreth 70 % e popullsisë fermere jeton në këtë kat hipsometrik ndërsa

në katin hipsometrik 201-300 m jeton rreth 26 % e popullsisë fermere.

Ndryshimi i popullsisë fermere sipas kateve hipsometrik shfaqë tiparin që me

rritjen e lartësisë, është rritet shkalla e rënies së popullsisë fermere. Në saj të

treguesve për njësitë vendore sipas kateve hipsometrike, evidentohet se rënia e

ndjeshme e popullsisë fermere lidhet kryesisht me largimet e popullsisë nga zonat

rurale drejt qendrave urbane.

Përveç këtij faktori, janë edhe faktorë të tjerë të cilët lidhen më së shumti me

pamundësinë për punimin e tokës bujqësore për shkaqe financiare dhe mungesën e

krahëve të punës, si rezultat i emigrimit të brendshëm dhe të jashtëm.

8.3.Përdorimi i tokës bujqësore

8.3.1. Tokë arë , tokë e përdorur, tokë e refuzuar

Sipërfaqja totale e rrethit sipas kadastrës është 39300ha. Nga ky fond sipërfaqja e

tokës bujqësore ka ndryshuar vazhdimisht duke ardhur në rënie. Në vitin 1998 toka

bujqësore përbënte 14710ha ose 38% e sipërfaqes së përgjithshme, ndërsa në vitin

2005 toka bujqësore përbënte 13870ha ose 35.2% të sipërfaqes së përgjithshme.

Gjatë viteve 2005 deri në 2014 sipërfaqja e tokës bujqësore në Mallakastër është rreth

13937ha. Fondi i përdorimit të tokës bujqësore, në Mallakastër ka ndryshuar nga viti

në vit.

Sipërfaqja e tokës bujqësore sipas përbërjes kadastrale, llogaritet në një total prej

27774 ha, nga e cila afro 50% është sipërfaqe toke e punueshme, 35% është tokë arë,

dhe rreth 15 % është sipërfaqe me drurë frutorë.


170

Tabela Nr.8.4, Sipërfaqja e tokës bujqësore sipas përbërjes kadastrale në rrethin

Mallakastër

Sip.e tokës

gjithsej

sip.tokës se

punuar

tokë are Sip. dru frutorë

viti 2005 27774 13950 9889.7 4060.3

viti 2007 27774 13950 9681.4 4268.6

viti 2009 27774 13937.7 9585.3 4352.4

viti 2011 27774 13937 9172.4 4764.2

viti 2013 27774 13936.9 8988 4948.9

Burim:Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit, Mbrojtjes së Konsumatorit, Fier

Në rrethin Mallakastër, sipërfaqja e tokës së punuar ka vetëm disa ndryshime të

papërfillshme, sipërfaqja e tokës arë ka ardhur në rënie, ndërsa, sipërfaqja e drurëve

frutorë nga viti 2005 në vitin 2013 është rritur me 21.88%. Toka arë e ndarë sipas

kategorive e përdorur, e papërdorur, dhe e refuzuar paraqitet si më poshtë:86% është

tokë arë e përdorur, 11% tokë arë e papërdorur, dhe 3 % tokë arë e refuzuar.

Tabela Nr.8.5, Përdorimi i tokës arë në rrethin Mallakastër

tokë arë e përdorur tokë arë e papërdorur tokë arë e refuzuar

viti 2005 8485 1118.7 286

viti 2007 7974.9 1424.5 282

viti 2009 7912.8 1390.5 282

viti 2011 7577.6 1326 268

viti 2013 7413.7 1306.5 267.8

Viti 2014 7413.7 1306.5 250.4

Burim:Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit, Mbrojtjes së Konsumatorit, Fier

Nga viti 2005 në vitin 2013,sipërfaqja e tokës arë të përdorur është ulur me

12.6%, sipërfaqja e tokës arë të papërdorur është rritur me 16.7%, ndërsa sipërfaqja e

tokës arë të refuzuar është ulur me 12.4%.

Nga analiza e serive kohore, rezulton se nga viti 1995 e deri më sot ka ndryshuar

refuzimi i sipërfaqes së tokës arë, duke shënuar ulje të saj. Në vitet e para të

tranzicionit sipërfaqja e tokës arë të refuzuar ishte më e madhe, dhe kjo ndër të tjera

lidhej edhe me faktorët e mëposhtëm:

Së pari, fillimi i tranzicionit u shoqërua me pasiguritë e zhvillimit të

mëtejshëm për atë çfarë pritej të ndodhte;

Së dyti, emigrimi nga hapësirat rurale drejt shteteve fqinjë dhe më gjerë;

Së treti, emigrimi nga hapësirat rurale në qendrat urbane.

Gjithashtu, përveç këtyre faktorëve janë edhe shkaqe të tjera të cilat lidhen me

refuzimin e tokës arë:

nuk është tokë cilësore,

nuk ka mundësi të ujitet,

nuk prodhon me rendiment të lartë,

është në distancë të madhe nga vendbanimi i përfituesit të tokës,

ka mungesë të infrastrukturës rrugore.


171

Megjithatë, zhvillimet e viteve të fundit të politikave suportuese për fermerët në

bujqësi, kanë rritur numrin e fermerëve që kanë të përfituar mbështetje financiare; si

dhe kriza në vendet fqinje, të cilat kanë numër të lartë të emigrantëve shqiptarë në

përgjithësi, janë ndër faktorët që kanë ndikuar që një pjesë e tokave të refuzuara të

kthehen në përdorim. Në mënyrë të veçantë, tokat e refuzuara, deri tani janë përdorur

për mbjelljen e drurëve frutorë dhe ullinjve. Subvencionet apo edhe investimet e vetë

banorëve për këto toka, janë të fokusuara tek kultura e ullirit.

Tabela Nr.8.6, Përdorimi i tokës arë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër për

vitin 2005-2013 sipërfaqe

e tokës

gjithsej

sipërfaqe

e tokës së

punuar

tokë arë

gjithsej

tokë arë e

përdorur viti

tokë arë e

papërdorur

tokë arë e

refuzuar

Viti

2005

Viti

2013

Viti

2005

Viti

2013

Viti

2005

Viti

2013

Qendër 4838 2594 1932.3 1752 1540 143.3 183.6 37 32.9

Greshicë 1565 951 691 686 616 5 13.9 0 0

Aranitas 3815 2122 1473.6 1258 1153.4 173.6 180 42 42

Hekal 4517 2552 1713.7 1550 1331.6 146.7 126.4 17 17

Ngraçan 560 451 320.6 313 281.25 3.6 2.5 4 3

Kutë 4950 2160 1525 1219 1065.8 277 337 29 29

Fratar 3769 2075 1463.1 1171 936.4 182.1 297.1 110 96.9

Selitë 3680 965 704.4 477 430.4 180.4 166 47 47

Ballsh 80 80 66 59 58.6 7 0 0 0

Burim: Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit, Mbrojtjes së Konsumatorit, Fier

Ndërsa toka e refuzuar ka shënuar ndryshime pozitive, duke u vënë në përdorim, e

kundërta ka ndodhur me tokën arë të përdorur dhe me tokën arë të papërdorur.

Sipërfaqja e tokës arë të përdorur ka shënuar rënie të vazhdueshme.

Sipërfaqja e tokës arë të përdorur nga viti 2005 deri në vitin 2013 ka rënë me:12.1%

në Komunën Qendër; 10.2% në Komunën Greshicë; 8.31% në Komunën Aranitas;

14.09% në Komunën Hekal; 10.14% në Komunën Ngraçan; 12.56% në Komunën

Kutë; 20.03% në Fratar; 9.76% ha në Selitë.

Sipërfaqja e tokës arë të papërdorur gjatë segmentit kohor 2005-2013 është rritur

me 28.12% në Komunën Qendër; 3.68% në Komunën Aranitas; 21.66% në Komunë

Kutë; 63.15% në Komunën Fratar. Midis njësive administrative kanë shënuar ulje të

tokës arë të papërdorur Komuna Hekal, Ngraçan dhe Selitë , përkatësisht me 13.83%,

30.5% dhe 7.98%.

Sipërfaqja e tokës arë të refuzuar, gjatë segmentit kohor 2005-2013, ka rënë me

11.8% në Komunën Qendër, 25 % në Komunën Ngraçan dhe 11.9% në Komunën

Fratar. Njësitë e tjera vendore si Aranitas, Hekal,Selitë, Kutë nuk kanë pësuar

ndryshime në sipërfaqen e tokës arë të refuzuar.

Në vitin 1995 fondi i tokës kadastrale të Mallakastrës ishte i ndarë si më poshtë: 25%

kullota, 30.5% tokë jobujqësore, 1.8% truall, 5.2% kullota natyrore, 37.5% tokë

bujqësore.

Në vitin 1995, toka arë e mbjellë zinte 9728ha ose 67% të sipërfaqes bujqësore;

pemëtaria zinte 1990ha ose 13% të sipërfaqes bujqësore; ullishte përbënin 2496ha të

sipërfaqes së tokës bujqësore; vreshtat mbulonin vetëm 3 % të sipërfaqes së tokës

bujqësore. Krahas tokës bujqësore dhe përbërësve të saj, zona e Mallakastrës ka


172

trashëguar sipërfaqe të konsiderueshme të kullotave natyrore dhe pyjeve ku

përkatësisht zinin nga 2036ha dhe 9876ha. Gjatë segmentit kohor 1995-2013

sipërfaqja e pemëtarisë është zvogëluar me 41.14%, sipërfaqja e vreshtarisë është

zvogëluar me 44.6%, sipërfaqja e ullishtave është rritur me 39.4%, sipërfaqja e

kullotave është rritur me 52.5%, sipërfaqja e pyjeve është rritur me 8.53%.

Figurë Nr.8.1, Paraqitje grafike e ecurisë së përdorimit të tokës në Mallakastër

Burim: Përpunuar sipas të dhënave nga Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit,


Nëpërmjet analizës së secilit tregues për vite të ndryshme gjatë periudhës së marr

në studim, evidentohet se ka ndryshime të qarta midis tyre. Ndër karakteristikat e

përgjithshme, dallojmë:

Së pari, uljen e sipërfaqes së tokës arë,

Së dyti, rritjen e sipërfaqes së ullishteve,

Së treti, ulja e sipërfaqeve te vreshtave.

Rezultatet përfundimtare të kulturave të arave kanë treguar se ato zënë peshën më

të madhe në prodhimin e përgjithshëm bujqësor. Kështu ndër to sipërfaqen më të

madhe të mbjellë e kanë drithërat e bukës ku vendin kryesor e ka gruri dhe më pas

misri. Nëse në vitin 1995 ishin mbjellë 3870ha tokë me grurë dhe 1220ha tokë me

misër, në vitin 2005 ishin mbjellë 2680ha grurë dhe 1320ha misër. Në vitin 1995 u

prodhuan 112230kv grurë dhe 17080kv misër, ndërsa në vitin 2005 u prodhua

89900kv grurë dhe 36600 misër106.

Të dhënat statistikore evidentojnë se sipërfaqja e tokës bujqësore të mbjellë me

grurë ka ardhur në rënie të vazhdueshme. Kjo ecuri ndër të tjera lidhet edhe me arsyet

e migrimit të brendshëm dhe të jashtëm:

Së pari, emigrimi i brendshëm ka bërë që shumë familje të cilat edhe pse kanë

tokë bujqësore dhe janë brenda vendit, ta lënë të papunuar;

Së dyti, emigrimi i jashtëm, kryesisht ai moshës së re dhe vitale për punë, ka bërë

që në fshatra të mbeten përgjithësisht mosha e mesme ose e tretë, të cilat në

mungesë të krahëve të punës, por edhe të interesit për bujqësinë ka sjellë uljen e

sipërfaqes së tokës bujqësore me drithëra buke. Remitancat që emigrantët

dërgojnë për familjet, për një pjesë janë të mjaftueshme kështu që kjo është një

arsye me tepër për uljen e sipërfaqeve të tokave të mbjella me drithëra buke.

Përveç këtyre faktorëve, janë edhe faktorë të tjerë të cilët, lidhen me mungesën e

një tregu të sigurt për tregtim, kostoja e lartë e prodhimit të drithërave të bukës, dhe

106 Zyra e Bujqësisë, Ushqimit, Mbrojtjes së Konsumatorit , Mallakastër, “ Vjetar Statistikor” 2005

0

5000

10000

15000

sip

erfa

qe

ne

ha

përbërja kadastrale e tokës

viti 1995

viti 2005

viti 2007

viti 2009

viti 2011

viti2013


173

çmimet konkurruese të produkteve të importit. Në vend të drithërave të bukës, shumë

sipërfaqe që dikur përdoreshin për drithëra buke sot përdoren për kultivimin e

kulturave foragjere për ushqim për bagëtitë.

8.3.2. Shpërndarja dhe zhvillimi i kulturës së ullirit

Kultura e mbjelljes së ullirit ka shënuar zhvillime pozitive gjatë tranzicionit.

Rritja e sipërfaqes për kultivimin e ullirit ka ardhur në rritje të ndjeshme vit pas viti në

mënyrë të veçantë periudha 2005-2014 , dhe kjo si rezultat i disa faktorëve.

Së pari,kushtet natyrore shumë të mira për kulturën e ullirit që ofron zona,

Së dyti, tradita për këtë kulturë,

Së treti, politikat dhe programet mbështetëse të qeverisë qendrore,

Së katërti, është e lidhur me pasojat e krizës në shtetin fqinj grek, ku shumë

nga emigrantët e Mallakastrës, pas krizës janë kthyer dhe investuan kryesisht

në këtë kulturë në tokat e përfituara sipas ligjit 7501.

Në vitin 1974, në Kooperativën Bujqësore Aranitas ishin 34712 rrënjë ullinj; në

Kooperativën Bujqësore Ballsh ishin 34541 rrënjë ullinj; në Kooperativën Bujqësore

Damës ishin 34174 rrënjë ullinj; në Kooperativën Bujqësore Greshicë ishin 11815

rrënjë ullinj; në Kooperativën bujqësore Hekal ishin 46435 rrënjë ullinj; në

Kooperativën Bujqësore Kutë ishin 18412 rrënjë ullinj107. Nga sistemi komunist,

rrethi Mallakastër trashëgoi një numër të madh rrënjësh të kulturës së ullirit. Gjatë

viteve të para të tranzicionit, një pjesë e tyre u dëmtuan, dhe kjo si shkak edhe i

braktisjes nga banorët. Me kufirin aktual të rrethit Mallakastër, në vitin 1974 ishin

rreth 189000 rrënjë ullinj.

Në vitin 1995, në Mallakastër ishin 184360 rrënjë ulliri, në vitin 2005 ishin

155530, ndërsa në 2009 numri i tyre arriti në 234390. Në raport me vitin 1974, numri

i rrënjëve të ullinjve në vitin 1995 paraqitet më i ultë. Pas viteve 2005 numri i

rrënjëve të ullinjve tejkalon numrin e rrënjëve të ullinjve që ishin në zonë gjatë

periudhës së komunizmit.

Aktualisht numri i rrënjëve të ullirit është 400000 dhe për dy vitet e ardhshme

pritet që të hyjnë në prodhim 370000rrënjë.

Shpërndarja e ullinjve në njësitë administrative vendore ndryshon edhe në varësi të

sipërfaqes së njësive vendore por edhe në varësi të kushteve fizike gjeografike. Rritja

e kulturës së ullirit nuk ka ecur me të njëjtat ritme në të gjitha njësitë vendore. Në

vitin 1974 të dhënat evidentojnë se Kooperativa Bujqësore Hekal, prej nga e cila u

krijua Komuna Hekal pas ndryshimit të sistemit, kishte numrin më të lartë të ullinjve.

Ndër 20 kooperativat që ekzistonin në rrethin e Fierit, ajo e Hekalit renditej e treta për

numrin e rrënjëve të ullirit, ku përveç numrit më të madh, dalloheshin edhe për

rendiment të lartë në raport me kooperativat e tjera108.

Në vitin 2005 numri më i lartë i rrënjëve të ullirit ishte në Komunën Fratar, ndërsa

në vitin 2009 dhe në vitin 2014 në Komunën Hekal. Në vlerë relative krahasimi për

ndryshimin në secilën njësi rezulton se Komuna Qendër shënon rritjen më të madhe

duke e pesëfishuar numrin e rrënjëve të ullirit.

107Komiteti Ekzekutiv i Rrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës, “Vjetari Statistikor i Rrethit”,

Dhjetor 1975, fq 151 108Sipas treguesve në botimin, Komiteti Ekzekutiv i Rrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës,

“Vjetari Statistikor i Rrethit”, Dhjetor 1975, fq 151


174



Burim: Ndërtuar sipas të dhënave nga Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit,


Nga 155530 rrënjë ulliri në rrethin Mallakastër në vitin 2005, 5.4% ishin në

Komunën Qendër, 9.09% ishin në Komunën Greshicë, 20.8% ishin në Komunën

Aranitas, 8.1% ishin në Komunën Hekal, 4.6%ishin në Komunën Ngraçan,18.4%

ishin në Komunën Kutë, 24.42% ishin në Komunën Fratar, 7.4%ishin në Komunën

Selitë, 0.5% ishin në Bashkinë Ballsh.

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

900 - 10000

10001 - 20000

20001 - 30000

30001 - 39550

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters


H A R T A E S H P Ë R N D A R J A S S Ë R R Ë N J Ë V Ë T Ë U L L I R I TH A R T A E S H P Ë R N D A R J A S S Ë R R Ë N J Ë V Ë T Ë U L L I R I T

S I P A S N J Ë S I V E A D M I N I S T R A T I V E S I P A S N J Ë S I V E A D M I N I S T R A T I V E

T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R N Ë V I T I N 2 0 0 5T Ë R R E T H I T M A L L A K A S T Ë R N Ë V I T I N 2 0 0 5


175




Në vitin 2009 numri i rrënjëve të ullirit në të gjithë rrethin Mallakastër ishte në

23439, nga të cilat, 7.3% janë në Komunën Qendër, 7.8% janë në Komunën Greshicë,

16.1% në Komunën Aranitas, 21.24% në Komunën Hekal, 4.4% në Komunën

Ngraçan, 15.3% në Komunën Kutë, 20.3% në Komunën Fratar, 6.89% në Komunën

Selitë, 0.42% në Bashkinë Ballsh.

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1000 - 10000

10001 - 20000

20001 - 30000

30001 - 49790

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters






176




Në vitin 2014 numri i rrënjëve të ullirit u rrit më tej duke shkuar në 368787 për të

gjithë rrethin, nga të cilat, 13.9% janë në Komunën Qendër, 7.8% janë në Komunën

Greshicë, 14.9% në Komunën Aranitas, 19.1% në Komunën Hekal, 4.7% në

Komunën Ngraçan, 13.3% në Komunën Kutë, 18.5% në Komunën Fratar, 6.9% në

Komunën Selitë, 0.48% në Bashkinë Ballsh

KUTE

QENDER

HEKAL

FRATAR

SELITE

ARANITAS

GRESHICE

NGRAÇAN

BALLSH

4,385,000 4,390,000 4,395,000 4,400,000 4,405,000

4,4

80

,00

0

4,4

80

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

85

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

90

,00

0

4,4

95

,00

0

4,4

95

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

00

,00

0

4,5

05

,00

0

4,5

05

,00

0

¦

Shpjegues

1790 - 10000

10001 - 20000

20001 - 30000

30001 - 70712

Kufi administrative

0 4,000 8,0002,000 Meters

1 cm = 1,350 meters






177

Gjatë segmentit kohor 2005-2009, koeficienti i rritjes së rrënjëve të ullirit për

secilën njësi vendore paraqitet: 1.05 në Komunën Qendër, 0.29 në Komunën

Greshicë, 0.169 në Komunën Aranitas, 2.95 në Komunën Hekal, 0.44 në Komunën

Ngraçan, 0.25 në Komunën Kutë, 0.205 në Komunën Fratar, 0.38 në Komunën Selitë,

0.11 në Bashkinë Ballsh.

Në mënyrë të detajuar, gjatë segmentit kohor 2005-2014 rritja e rrënjëve të

kulturës së ullirit pothuajse është dyfishuar në pjesën tjetër të njësive vendore.

Koeficienti i rritjes së rrënjëve të kulturës së ullirit është: 5.14 në Komunën Qendër,

1.03 në Komunën Greshicë, 0.703 në Komunën Aranitas, 4.61 në Komunën Hekal,

1.43 në Komunën Ngraçan, 0.71 në Komunën Kutë, 0.72 në Komunën Fratar, 1.19 në

Komunën Selitë, 0.98 në Bashkinë Ballsh.

Edhe pse një periudhë e shkurtër kohore, treguesit evidentojnë ndryshimin shpejtë

jo vetëm në drejtim të rritjes së numrit të përgjithshëm të rrënjëve të ullirit në të gjithë

rrethin, por edhe peshin specifike që ka zënë secila njësi vendore në totalin e rrethit.

8.3.3. Tipare të zhvillimit të pemëtarisë

Relievi kodrinor, kushtet klimatike dhe vetitë fizike-kimike të tokës ofrojnë

mundësi të mira për zhvillimin e pemëtarisë. Ndryshimi i sistemit politik dhe

ekonomik në vitet ’90 pati pasoja negative për sipërfaqet e pemëtarisë sidomos gjatë

dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit. Dëmtimi, prerja dhe djegia, bëri që sipërfaqet e

pemëtarisë së rrethit pothuajse të përgjysmoheshin. Pavarësisht se pjesën më të madhe

të pemëtarisë e zë kultura e ullirit sërish drurët frutorë kanë ardhur në rritje. Sipas të

dhënave statistikore sipërfaqen më të madhe të pemëtarisë në vitin 1995 e kishte

Komuna Qendër.

Tabela Nr.8.7, Zhvillimi i pemëtarisë në njësitë vendore të rrethit Mallakastër gjatë

viteve 1995-2013

Njësi vendore viti 1995 viti 2005 viti 2013

Komuna Qendër 124 263.7 278.4

Komuna Kutë 44 109 113.6

Komuna Selitë 40 180 184.9

Komuna Hekal 53 133.3 142.45

Komuna Fratar 22 126.9 137.7

Komuna Greshicë 36 52 55.4

Komuna Ngraçan 13 71.4 74.6

Komuna Aranitas 85 279.4 290.2


Në vitin 2005, sipërfaqja e pemëtarisë në krahasim më totalin e sipërfaqes së

drurëve frutorë përbënte; 39.8% në Komunën Qendër; 17.16% në Komunën Kutë;

69.3% në Komunën Selitë; 15.9% në Komuna Hekal; 20.73% në Komuna Fratar;

20% në Komunën Greshicë; 54.75% në Komunën Ngraçan; 43.09% në Komunën

Aranitas.

Në vitin 2013, sipërfaqja e pemëtarisë në krahasim më totalin e sipërfaqes së

drurëve frutorë përbënte; 33.24% në Komunën Qendër; 15.60% në Komunën Kutë;

57.51% në Komunën Selitë; 13.75% në Komunën Hekal; 18.49% në Komunën Fratar;

17.25% në Komunën Greshicë; 45.71% në Komunën Ngraçan; 38.86% në Komunën

Aranitas.


178

Gjatë segmentit kohor 1995-2005, sipërfaqja e pemëtarisë, në secilën njësi

vendore është rritur me koeficient: 1.12 në Komunën Qendër, 3.5 në Komunën Selitë;

1.51 në Komunën Hekal; 4.76 në Komunën Fratar; 0.44 në Komunën Greshicë; 4.49

në Komunën Ngraçan, 2.28 në Komunën Aranitas; 1.47 në Komunën Kutë.

Gjatë segmentit kohor 2005-2013, sipërfaqja e pemëtarisë, në secilën njësi

vendore është rritur me koeficient: 0.055 në Komunën Qendër, 0.027 në Komunën

Selitë; 0.068 në Komunën Hekal; 0.085 në Komunën Fratar; 0.065 në Komunën

Greshicë; 0.044 në Komunën Ngraçan, 0.038 në Komunën Aranitas; 0.042 në

Komunën Kutë.

Tabela Nr.8.8, Pemët frutore në rrethin Mallakastër në vitin 2008,2013

Peme frutore rrënje

Gjithsej

Nga këto: në blloqe

Gjithsej

Viti 2008

Gjithsej

Viti 2013

Ha Ha rrënjë rrënjë

Viti 2008 Viti 2013 Viti 2008 Viti 2013

Emertimi 139400 146581 1254.8 1173.64 106255 118215

Molle 27620 26547 293.3 208.1 23860 21824

Dardha 16340 15641 151.8 129 13740 14373

Ftonj 5830 5580 57.5 58.5 4760 4910

Kumbulla 5810 5123 47.7 46.7 3110 3080

Qershi 30370 28741 253.3 260.5 22720 23529

Pjeshke 13370 13073 123.1 121.3 10570 10530

Nga

këto:Nektarin

2950 2045 20.3 20.3 2210 1985

Kajsi 5160 4973 47.3 47.3 3870 3820

Fiq 10640 8669 112.7 112.7 8685 8920

Hurma 9510 9420 92.4 91.4 8080 7830

Shege 3830 3830 2 2 100 100

Mana 620 620 0 0 0 0

Arra 1960 3875 12.6 22.1 1010 3000

Bajame 5420 5350 39.1 39 3270 3630

Lajthi 1160 13529 3 17.04 1100 11439

Te tjera 1760 1610 19 18 1380 1230

Burim: Drejtoria Rajonale e Bujqësisë,Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit, Fier

Gjatë segmentit kohor 1995-2013, sipërfaqja e pemëtarisë është rritur me

koeficient: 1.24 në Komunën Qendër, 3.62 në Komunën Selitë; 1.68 në Komunën

Hekal; 5.25 në Komunën Fratar; 0.53 në Komunën Greshicë; 4.73 në Komunën

Ngraçan, 2.41 në Komunën Aranitas; 1.58 në Komunën Kutë.

Në vitin 2008, numëroheshin 139400 rrënjë pemë frutore, ku fondi strukturor i të

cilave përbëhej nga: Mollë 19.81%, Dardha 11.72%, Ftonj 4.18%, Kumbulla 4.16%,

Qershi 21.78%, Pjeshke 9.59%, nga këto: Nektarin 2.11%, Kajsi 3.7%, Fiq 7.63%,

Hurma 6.82%, Shege 2.74%, Mana 0.44%, Arra 1.4%, Bajame 3.8%, Lajthi 0.83, Te

tjera 1.26%.

Në fund të vitit 2013, numri i pemëve frutore arriti në 146581 rrënjë, nga të cilat,

Molle 18.11%, Dardha 10.67%, Ftonj 3.8%, Kumbulla 3.49%, Qershi 19.6%, Pjeshke


179

8.91%, Nga këto: Nektarin 1.39%, Kajsi 3.39%, Fiq 5.91%, Hurma 6.42%, Shege

2.61%, Mana 0.42%, Arra 2.64%, Bajame 3.64%, Lajthi 9.229.22, të tjera 1.09%.

Tabela Nr.8.9, Pemët frutore në prodhim dhe rendimenti i tyre në rrethin Mallakastër

në vitin 2008,2013

Ne

prodhim Gjithsej

Viti 2008

ne blloqe Gjithsej

Viti 2013

ne blloqe

Gjithsej Viti

2008

ne Ha

Viti

2013

ha

Viti

2008

rrënjë

Viti

2013

Rendiment kg/r vreshti kv/ha

Emertimi

Viti

2008 Viti 2013

Prodhim Viti

2008

Prodhim kv Viti

2013

Peme

frutore

rrënjë 97817 137879 1001.4 1112.47 81660 112037 11.4 14.43944 11161 19908.96

Molle 22637 26202 252.4 207.8 17160 22040 11.3 14.45539 2554 3787.6

Dardha 13110 15641 134.1 121.7 11660 14073 11 15.36507 1446 2403.25

Ftonj 4940 5544 54.4 55.5 4505 4760 12.2 16.64863 603 923

Kumbulla 2860 5123 35 44.7 2200 3010 11.8 13.31056 338 681.9

Qershi 16650 28317 168.5 260.5 14470 24204 11.7 17.46513 1941 4945.6

Pjeshke 9380 12442 102.4 115.6 8650 10440 11.1 16.20768 1043 2016.56

Nga keto:

Nektarin 1860 2045 13 20.3 1860 1985 11.3 13.55257 210 277.15

Kajsi 3180 4203 35.3 41.6 3130 3720 11 18.52486 351 778.6

Fiq 8250 8549 86 105.7 7835 7944 11.7 14.19464 962 1213.5

Hurma 7660 9057 81.5 83.8 6950 7500 11.7 14.58209 899 1320.7

Shege 2360 3750 0 2 0 100 12.1 11.952 287 448.2

Mana 620 620 0 0 0 0 12 11.6129 74 72

Arra 1010 2655 10.1 14.9 870 1540 11.1 9.683616 112 257.1

Bajame 3100 4570 27.2 32.9 2550 2660 10.5 11.26805 326 514.95

Lajthi 840 9746 2.5 11.77 750 6085 11.2 3.673302 94 358

Te tjera 1220 1460 12 14 930 1130 10.8 12.87671 132 188

Burim: Drejtoria Rajonale e Bujqësisë,Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit Fier

Tabela Nr.8.10, Llojet e pemëve frutore (në rrënjë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në fund të vitit 2013, njësi

vendore

molle dardhë ftonj kumbulla qershi pjeshkë fiq hurma shegë arra bajame lajthi

Qendër 4350 2000 950 1000 6366 3000 1420 2700 500 800 800 4900

Greshice 1220 1625 350 230 1220 400 620 450 320 120 170 55

Aranitas 7900 3000 700 300 5410 3300 1415 2800 400 365 950 2240

Hekal 1750 2240 700 550 1270 1453 750 600 550 670 430 1380

Ngraçan 4000 1463 380 280 2760 640 220 440 150 220 250 240

Kute 1427 3200 950 700 800 1180 994 980 770 620 700 1564

Fratar 2500 1613 1100 1500 5650 2100 2200 1050 690 640 1600 3150

Selite 2600 500 350 500 5065 500 950 200 350 440 350 0

Ballsh 800 0 100 63 200 500 100 200 100 0 100 0


Nga të dhënat evidentohet se numri i përgjithshëm pemëve frutore po vjen në

rritje. Më së shumti në zonë janë kultivuar mollët, dardhat, qershitë,qershitë, pjeshkat,

fiqtë .


180


të rrethit Mallakastër në vitin 2013



Nga të dhënat rezulton se kultivimi i arrës ka shënuar rritje të ndjeshme, gjë e cila

lidhet me programet e subvencionit për fermerët. Rritjen më të madhe e ka shënuar

kultura e lajthisë e cila është shumëfishuar në rrënjë dhe sipërfaqe të kultivuar. Për sa

i përket rendimentit, treguesit evidentojnë se në përgjithësi ai ka shënuar rritje


181

shumicën e llojeve të drurëve frutorë. Pjesën më të madhe të prodhimit e zënë

qershitë, dhe më pas renditen mollët, dardhët dhe pjeshkët.


të rrethit Mallakastër, në vitin 2013




182

Figurë Nr.9.3,Harta e shpërndarjes së drurëve frutorë në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në vitin 2013



Llojet e pemëve frutorë ndryshojnë nga njëra njësi vendore në tjetrën. Raporti i

drurëve frutorë me totalin e rrënjëve të pemëve frutore të rrethit, në njësitë vendore

paraqitet:

Pemët frutore të mollëve, pjeshkave dhe hurmave janë më të përhapura në

Komunën Aranitas ku gjenden përkatësisht 29.75%, 25.24% dhe 29.72%;


183

Pemët frutore të dardhëve dhe shegëve janë më të përhapura në Komunën Kutë

përkatësisht me 20.45% dhe 20.1%;

Pemët frutore të ftonjtë, fiqtë, bajamet dhe kumbullat janë më të përhapura në

Komunën Fratar përkatësisht me 19.7%. 25.37%, 29.9% dhe 29.27%,

Pemët frutore të qershi, arra dhe lajthi janë më të përhapura në Komunën Qendër

përkatësisht me 22.14%, 20.6% dhe 36.31%,

8.3.4. Shpërndarja e kullotave dhe pyjeve

Sipërfaqet pyjore dhe ato të kullotave që nga viti 1990 deri në vitin 1998, kanë

pësuar rënie, ndërsa më pas sërish rritje. Kaosi që mbizotëroi në vend, ka lënë gjurmë

negative në menaxhimin e aseteve pyjore dhe të kullotave duke dëmtuar sipërfaqe të

mëdha.

Figurë Nr.8.5, Paraqitje grafike e pyjeve dhe kullotave në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër,për vitin 2013


Shumë nga sipërfaqet pyjore dhe të kullotave edhe pse janë në inventarë si të tilla,

nga ndërhyrjet pa kriter dhe të paligjshme, kanë dëmtime të mëdha. Nga njësitë

administrative evidentohet Komuna Selitë për sipërfaqe më të madhe pyjore, dhe më

pas vjen Komuna Qendër. Sipërfaqet më te vogla pyjore janë në Komunën Ngraçan

dhe Komunën Greshicë.

8.3.5. Aftësia ujitëse e tokave në Mallakastër

Ujitja është një nga themelet e zhvillimit bujqësor. Impakti i saj në prodhimet

bujqësore është shumë i lartë, dhe është një nga faktorët me ndikim të drejtpërdrejtë.

Për ujitjen e tokave bujqësore në territorin e rrethit Mallakastër janë 8 rezervuarë, të

cilët janë ndërtuar që në periudhën e sistemin komunist. Rezervuarët me vëllimin më

të madh ujëmbajtës janë Lumara 1 dhe Lumara 2.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Komuna

Qendër

Komuna

Greshicë

Komuna

Aranitas

Komuna

Hekal

Komuna

Ngraçan

Komuna

Kutë

Komuna

Fratar

Komuna

Selitë

sip

. h

a


pyje kullota&livadhe


184

Tabela Nr.8.11, Të dhënat e rezervuarëve që shërbejnë për ujitjen e tokave në rrethin

Mallakastër Emri i

rezervuari

t dhe digës

vendndodhja Viti i

Ndërtimit

Treguesit e Digës Vëllimi i Ujit Të

Rezervuarit

Fshati Njësia

Vendore

Lartësi

a në m

Gjatësia

Në m

Vëllimi

1000 m3

Projektim

i 1000m3

Faktike

1000m3

Lumara 1 Bashkia

Mallakastër

1981 52.5 205 565 3405 3105

Lumara 2 Bashkia

Mallakastër

1984 32 303 650 2770 2370

Çorrush

Nr

1(Kutë)

Kutë Kutë 1967 22 251 300 1490 1230

Çorrush

Nr.2

Çorrush Kutë 1975 24.5 183 200 204 160

Marushe Hekal Hekal 1970 25.3 147 116 615 322

Greshicë Greshicë Greshicë 1976 25 127 300 338 292

Gjinoqar

ë

Gjinoqar

ë

Qendër

Mallakastër

1976 26 186 100 296 222

Bejar Bejar Fratar 1967 15 275.9 391 291

Çuçem Çyçen Aranitas 1969 26 173 300 640 480

Gadurovë Gadurovë Fratar 1971 38 173 370 1170 470

Burim: Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit, dhe Mbrojtja e Konsumatorit Fier

Reformimi i ekonomisë bujqësore solli ndryshime të rëndësishme jo vetëm në

çështjet e prodhimit, mekanizimit të bujqësisë, pronësisë së tokës dhe por edhe në një

mori problemesh për zhvillimin e bujqësisë ku çështja e ujitjes dhe kullimit të tokave

mbetet ndër më kryesore.

Në fakt, krijimi i fermave të vogla krijoi dy probleme kryesore:

Së pari, fermerët nuk kishin ndonjë ide mbi mirëmbajtjen dhe shfrytëzimin e

sistemit ujitës;

Së dyti, struktura e re e tokës kërkonte një strukturë alternative edhe për

shpërndarjen e ujit. Pasojë e kësaj gjendjeje në sistemin e ujitjes ishte edhe

rënia e prodhimit bujqësor109.

Nga viti në vit, treguesit e evidentojnë se sipërfaqe tokës s ujitur nëpërmjet

kanaleve dhe rrjetit të ujitjes ka ardhur në rënie. Ndër njësitë vendore rurale veçojmë

Komunat Kutë dh Hekal, të cilat kanë sipërfaqen më të madhe të tokës faktike të

ujitur. Ujitja e tokave bujqësore në këto njësi vendore lidhet me disa arsye ku do të

veçonin:

Së pari,shtrirja më e madhe e tokës bujqësore në një reliev të ulët fushorë, dhe

pak të copëtuar;

Së dyti, trashëgimi nga sistemi komunist në gjendje të mirë të rrjetit të

kanaleve ujitës dhe kullues;

Së treti, ekzistenca e rrjetit të kanaleve të lidhura me rezervuarët (rezervuari

Çorrush 1 dhe Çorrush 2, për Kutën, dhe rezervuari i Mirushës për Hekalin).

109 Banka e Shqipërisë, Buletini ekonomik, Vëllimi 3, Nr.2 :Bujqësia shqiptare në periudhën e

tranzicionit”,2000, fq 4


185

Tabela Nr.8.12, Aftësia ujitëse ne njësitë vendore të rrethit Mallakastër në vitin

2008,2013, ne ha. Njësitë

vendore

Sipërfaqe gjithsej

e

Tokës arë

Aftësia ujitëse Sipërfaqe faktike

ujitur Potenciale Aktuale

viti

2008

viti 2013 viti

2008

viti

2013

viti

2008

viti

2013

viti

2008

viti

2013

Qendër 2594 2619 370 90 100 0 30 0

Greshicë 951 948.5 580 580 60 60 0 0

Aranitas 2122 2118 370 370 340 340 0 0

Hekal 2552 2544.05 1060 1000 450 450 60 100

Ngraçan 451 448.95 0 0 0 0 0 0

Kute 2160 2162 1200 600 200 120 50 50

Fratar 2075 2077.98 1100 1100 200 200 30 30

Selite 965 963.9 350 350 200 170 10 15

Bashkia

Ballsh

80 83 0 0 0 0 0 0

Rrethi 13950 13965.38 5030 4090 1550 1340 180 195

Burim: Zyra e Bujqësisë, Ushqimit, Mbrojtjes së Konsumatorit e rrethit Mallakastër

Pavarësisht se këto njësi vendore, në raport me pjesën tjetër të njësive vendore

brenda rrethit kanë sipërfaqe toke më të ujitur, kjo sipërfaqe nga viti 1995 deri në

vitin 2013 ka ardhur në rënie mesatare 28%.

Njësitë vendore rurale Greshicë, Aranitas, Ngraçan nga viti 2008 deri në 2013

nuk kanë asnjë sipërfaqe toke faktike të ujitur, edhe pse kanë sipërfaqe të madhe të

tokës arë dhe kanë potenciale të konsiderueshme për ujitje. Potenciali i aftësisë ujitëse

në sipërfaqet e tokës arë në rrethin Mallakastër gjatë segmentit kohor 2008-213 ka

rënë me 18.6%, ndërsa aftësia ujitëse aktuale ka rënë me 13.54%. Ndër shkaqet

kryesore të uljes së aftësisë ujitëse theksohet:

Së pari, dëmtimi i rrjetit të kanaleve për ujitjen e tokave;

Së dyti, mungesa e investimeve për një periudhë të gjatë kohe;

Së treti dëmtimi i rezervuarëve, mbathja e tyre me materiale llumi, dhe

dëmtimi i tubove shkarkuese.

8.3.6. Tregues të mekanikës bujqësore dhe përdorimit të pesticideve

Zhvillimi i mekanikës bujqësore ka sjellë efekte pozitive në mbarë botën duke

rritur prodhimet bujqësore, në kohë dhe në sasi. Por në të njëjtën kohe ka sjellë edhe

efekte negative të cilat kryesisht qëndrojnë në thellimin e diferencave midis rajoneve

e vendeve të zhvilluara dhe atyre në zhvillim.

Bujqësia industriale ka ri-modeluar ekonominë globale duke ndihmuar disa

shtresa por duke dëmtuar shumë të tjera. Fermerët e varfër që nuk blejnë dot

makineritë, naftën dhe lëndët e para shpesh janë të diskriminuar në ekonominë

globale.110Niveli dhe variacioni mjeteve të mekanikës bujqësore në rrethin

Mallakastër është i paktë. Kjo lidhet edhe me fuqinë financiare dhe ekonomike që

kanë fermerët për blerjen e pajisjeve të tilla të cilat i ndihmojnë në kultivimin dhe

110Instituti “Post Carbon” “Tranzicioni në prodhimin dhe transportimin e ushqimeve: drejt një të

ardhmeje pa burime fosile”, Pranverë 2009,Fq.7


186

prodhimin e kulturave bujqësore, prej nga të cilat mund të nxjerrin fitime më të

mëdha.

Tabela Nr.8.13, Tregues të mekanikës bujqësore në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në vitin 2013 Njësi

vendore

Traktore

me

zinxhira

Traktore

me

rrota

Makina Moto-

trakto-

kositëse

Freza

Autokomb.

gjithsej Mbjellje

te

lashtash

Mbjellje

misri

Qendër 1 11 7 4 0 5 2

Greshicë 0 10 0 0 3 6 2

Aranitas 1 15 9 6 5 13 7

Hekal 2 33 14 7 4 24 2

Ngraçan 0 3 0 0 0 0 0

Kute 0 18 4 3 5 7 1

Fratar 0 22 1 1 8 9 2

Selite 2 30 2 0 8 4 1

Ballsh 0 3 1 1 0 1 0

Burim: Zyra e Bujqësisë, Ushqimit, Mbrojtjes së Konsumatorit e rrethit Mallakastër

Në të gjithë rrethin në vitin 2014 numëroheshin 6 traktorë me zinxhirë, 145

traktorë me rrota, 38 makina për mbjellje të lashtash, 22 makina për mbjellje misri, 33

motorë traktor kositësh, 69 freza dhe 17 autokombajna.

Gjatë viteve të tranzicionit është rritur numri i frezave të cilat përdoret frezimin e

tokave bujqësore. Rritja e numrit të frezave lidhet me efiçencën e pajisjes mekanike,

lehtësinë e përdorimit në territoret kodrinore çmimin më të lirë të tyre, dhe koston më

të lirë për frezimin e tokës për fermerët.

Niveli i ultë i mekanikës bujqësore për fermerët ka sjellë impakte për rënien e

sasisë së prodhimit bujqësor pas viteve ’90, pasi copëtimi i tokës bujqësore, shkalla e

lartë e copëtimit të relievit, kostoja e lartë për përdorimin e mekanikës në bujqësi,

rënia e fuqisë punëtore, janë të gjithë faktorë të cilët ndikojnë ndjeshëm dhe janë të

lidhur ngushtë me sasinë e prodhimeve dhe rendimentin bujqësor.

Përdorimi i pesticideve në rrethin Mallakastër paraqitet në nivel të ulët, edhe pse

ka shënuar rritje që nga fillimi i tranzicionit. Mesatarja vjetore e përdorimit të

pesticideve të rrethit gjatë 2005-2014 është jo më tepër se 300kv. Sasia e pesticideve

në njësitë vendore paraqitet: 54kv në Komunën Qendër, nga të cilat, 51.85% janë

insekticide, 24.07% janë fungicide dhe 24.07% janë herbicide; 30kv në Komunën

Greshicë, nga të cilat, 40% janë insekticide, 43.3% janë fungicide, dhe 16.6% janë

herbicide; 72.9kv në Komunën Aranitas, nga të cilat, 26.06% janë insekticide, 45.13%

janë fungicide, dhe 28.8% janë herbicide; 57.2kv në Komunën Hekal, nga të cilat,

28.14% janë insekticide, 23.7% janë fungicide, dhe 48.07% janë herbicide; 19.2kv në

Komunën Ngraçan, nga të cilat, 42.7% janë insekticide, 46.8% janë fungicide, dhe

20.8% janë herbicide; 11.4kv në Komunën Kutë, nga të cilat, 39.47% janë insekticide,

25.43% janë fungicide, dhe 35.08% janë herbicide; 39kv në Komunën Fratar, nga të

cilat, 42.56% janë insekticide, 39.74% janë fungicide, dhe 17.6% janë herbicide;

Megjithatë, niveli i ultë i mekanikës bujqësore nuk duhet parë vetëm në anën

negative, pasi, bujqësia e qëndrueshme dhe konceptet e prodhimeve bio janë një tjetër

sfidë e shoqërive fermere të cilat lidhen edhe me nivelin e mekanikës bujqësore.


187

Studime të fundit në Universitetin e Miçiganit, gjithashtu tregojnë se metoda organike

dhe me pak shpenzime mund të rrisin rendimentin në vendet pak të industrializuara

dhe ta ruajnë atë në vendet e industrializuara111. Si rregull i përgjithshëm, fermat më

të vogla kanë bio-diversitet më të madh112, e ruajnë më mirë pjellorinë e tokës113, dhe

e përdorin më me kursim tokën se fermat e mëdha114.115

8.4.Tipare të sektorit të blegtorisë

Kushtet fiziko-natyrore favorizojnë zhvillimin e blegtorisë në rrethin Mallakastër.

Banorët kanë trashëguar një traditë të hershme për mbarështimin e blegtorisë.

Zhvillimi i blegtorisë gjatë tranzicionit shfaq tipare shumta, si shkak edhe i vetë

dinamikave të tranzicionit. Krerët e gjësë së gjallë përbëhen kryesisht nga lopët,

delet, dhitë dhe pulat.

Në raport me totalin rrethit, në vitin 2008, numri më i lartë gjedhëve gjendet në

Komunë Qendër, krerët e gjallë të leshtë gjenden në Komunën Kutë, ndërsa të dhirtat

në Komunën Fratar. Edhe pse treguesit i përkasin një distancë të shkurtër kohore,

vërehet ndryshimi i ndjeshëm për uljen e krerëve të gjase së gjallë. Gjatë segmentit

kohor 2008-2013 numri i gjedhëve ka rënë me :

57.67% në Komunën Qendër,

33.85% në Komunën Greshicë,

3.22% në Komunën Aranitas,

33.3% në Komunën Hekal,

50% në Komunën Ngraçan,

73.16% në Komunën Fratar,

5.59% në Komunën Selitë, 1

6.6% në Bashkinë Ballsh,

ndërsa rrethi në total 58.72%.

Gjatë segmentit kohor 2008-2013 numri i krerëve të leshtë ka rënë me, 46.9% në

Komunën Qendër, 4.43% në Komunën Aranitas, 21.4% në Komunën Hekal, 31.3%

në Komunën Ngraçan, 14.7% në Komunën Kutë, 0.8% në Komunën Fratar, 56.25%

në Komunën Selitë, 20% në Bashkinë Ballsh, ndërsa rrethi në total 3.4%.

Gjatë segmentit kohor 2008-2013 numri i krerëve të leshtë ka rënë me:

2.2% në Komunën Aranitas,


46.4% në Komunën Fratar,

38.2% në Komunën Selitë,

ndërsa rrethi në total 18.81%.

Njësite e tjera vendore kanë shënuar rritje të krerëve të gjallë të tipit të dhirtë por

rritja e tyre është e vogël. Ecuria e numrit të shpendëve në pjesën dërrmuese të

111Catherine Badgley, et al., “Bujqësia bio dhe furnizimi botëror me ushqime,” Bujqësia dhe industria e

rinovueshme e ushqimit 22 (2007): 86-108. 112D. Hole, A. Perkins, J. Ëilson, I. Alexander, P. Grice, & A. Evans, “A përfiton bujqësia bio nga

biodiversiteti ?” Mbrojtja e biodiversitetit 122 (2005): 113-130. 113 Gerard D’Souza and John Ikerd, “Fermat e vogla dhe zhvillimi i qëndrueshëm: A janë më të

qendrueshme fermat e vogla ?” Gazeta e Ekonomisë bujqësore dhe asaj të aplikuar 28 (1996): 73-83. 114 P.M. Rosset, “Funksionet e shumëfishta dhe të mirat e bujqësisë në fermat e vogla” (temë e

prezantuarnë konferencën “Kultivimi i së ardhmes” të FAO/Hollandë, Maastricht, Hollandë, 12-17

Shtator 1999). 115Instituti “Post Carbon” “Tranzicioni në prodhimin dhe transportimin e ushqimeve: drejt një të

ardhmeje pa burimefosile”, Pranverë 2009, Fq.16-17


188

njësive vendore ka ardhur në rënie. Nga viti 2008 në vitin 2013 numri i krerëve të

gjallë të shpendëve në rrethin Mallakastër ka rënë me 22.72%.


Mallakastër

njësi

vendore Gjedhe Te leshta Te dhirta

gjithsej Lope gjithsej Dele gjithsej Dhi

Viti

2008

Viti

2013

Viti

2008

Viti

2013

Viti

2008

Viti

2013

Viti

2008

Viti

2013

Viti

2008

Viti

2013

Viti

2008

Viti

2013

Qendër 1323 560 793 420 3390 1800 2293 1550 1462 1500 1287 1350

Greshicë 257 170 160 120 1200 2400 1000 2000 700 1600 550 1300

Aranitas 775 750 720 600 3830 4000 3500 3400 2660 2600 2420 2200

Hekal 660 440 516 280 3130 3800 2700 3250 1330 1150 1120 1000

Ngraçan 200 100 168 80 1020 700 972 600 0 250 0 200

Kute 530 360 400 240 6455 6550 5897 5800 2350 2500 2265 2250

Fratar 913 245 629 175 4316 4280 3702 3780 2724 1460 2274 1230

Selite 161 170 155 150 1600 2500 1170 2300 1620 1000 1350 800

Ballsh 30 35 23 25 100 80 80 70 0 0 0 0

Rrethi

total

6857 2830 5572 2090 27049 26110 23322 22750 14854 12060 13274 10330

Burim: Drejtoria Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit Fier

Njësitë vendore të cilat kanë shënuar ulje të numrit të krerëve të gjallë të

shpendëve janë Komuna Qendër me 39.13%, Komuna Greshicë me 23.75%, Komuna

Hekal me 16.04%, Komuna Fratar me 67.02%. Njësitë vendore rurale si Aranitas,

Ngraçan, Kutë, Selitë, kanë shënuar rritje të krerëve të shpendëve përkatësisht me

2.04%, 26.58%, 6.68% dhe 81.1%.


Mallakastër njësi vendore shpendë

gjithsej Fushe Pula

Viti 2008 Viti 2013 Viti 2008 Viti 2013 Viti 2008 Viti 2013

Komuna Qendër 25300 15400 23850 13000 21780 11600

Komuna Greshicë 8000 6100 6000 4900 4500 4000

Komuna Aranitas 14700 15000 11900 12000 9200 10500

Komuna Hekal 21440 18000 20500 14000 18300 12800

Komuna Ngraçan 3160 4000 2950 3500 1900 3000

Komuna Kutë 8436 9000 6095 8000 5459 7000

Komuna Fratar 23045 7600 17123 6400 11992 5000

Komuna Selitë 5500 10000 4300 8000 3400 7000

Bashkia Ballsh 1130 2000 1100 1700 1000 1500

rrethi total 112719 87100 95826 71500 79539 62400


Në raport me totalin e rrethi, numri i më i lartë i gjedhëve është në Komunën

Qendër, i të leshtave në Komunën Aranitas, dhe në Komunë Fratar gjendet numri më i

lartë i krerëve të dhirta. Gjatë viteve të fundit ka marr zhvillim edhe bletaria, ku në


189

vitin 2013 numëroheshin 2180 koshere bletësh, nga të cilat 500 në Komunën Qendër,

220 në Komunën Greshicë, 400 në Komunën Aranitas, 160 në Komunën Hekal, 100

në Komunën Ngraçan, 210 në Komunën Kutë, 360 në Komunën Fratar, 200 në

Komunën Selitë, dhe 30 në Bashkinë Ballsh. Organizimi në ferma është në nivel të

ulët. Treguesit e vitit 2013 evidentojnë se në rrethin Mallakastër numëroheshin 1494

ferma për qumësht dhe mish, ku spikat madhësia e tyre në kufijtë minimal, pasi

96.05% janë ferma me pesë krerë, ndërsa pjesa tjetër, 2.7% ferma me 6-10 krerë dhe

1.2% ferma me mbi 10 krerë.

Tabela Nr.8.16, Ferma për qumësht dhe mish në njësitë vendore të rrethit

Mallakastër në vitin 2013 Njësi vendore Gjithsej ferma deri

5 krerë 6--10

krerë

mbi 10 krerë






Komuna Kute 323 320 2 1


Komuna Selite 189 170 8 11


totali 1494 1435 41 18


Të dhënat evidentojnë uljen e numrit të përgjithshëm të gjësë së gjallë. Rënia e

numrit të krerëve të gjësë së gjallë lidhet me disa faktorë, ku do të veçonim treguesit

gjeopullativ, të cilët me ritmet e tyre negative kanë ndikuar ndjeshëm në sektorin e

blegtorisë.

Midis ekonomisë bujqësore dhe fuqisë punëtore me moshë të re ka lidhje të fortë

varësie. Nisur nga fakti që në përgjithësi ekonomia bujqësore, dhe sidomos sektori i

blegtorisë kanë nevojë për krahë pune, e cila më së shumti mbulohet nga moshat e

reja dhe vitale për punë, rënia e numrit të përgjithshëm të popullsisë, rënia e

koeficientit të lindshmërisë, rënia e koeficientit të shtimit natyror, niveli i lartë i

emigrimit, ulja e grupmoshës së re, rritja e grupmoshës mbi moshën e punës, ulja e

popullsisë fermere, janë ndër faktorët kryesore të cilët kanë çuar në uljen e

mbarështimit të krerëve të gjësë së gjallë.

8.5.Tipare të zhvillimit të industrisë së naftës dhe roli në punësimin e popullsisë

8.5.1. Vështrim i përgjithshëm i industrisë së naftës deri në vitet 1990

Nëntorin e vitit 1944 Shqipëria çlirohet dhe në vend vendoset një regjim i ri, ai i

komunizmit. Pikërisht këtu nis një epokë e re, ajo e “e ndërtimit socialist të vendit”,

e cila mori masa që synonin edhe shfuqizimin ekonomik të borgjezeve. Të tilla qenë

vendosja e kontrollit të shtetit mbi prodhimin dhe shpërndarjen e tij, bllokimi dhe

rekrutimi i mallrave që dispononin tregtarët,etj. Të gjitha këto masa përbënin themelin

e kushteve për të kaluar më vonë në zbatimin e reformave me karakter antikapitalist.

Filloi faza e shtetëzimeve që përfshin të gjitha degët e ekonomisë duke kaluar


190

dalëngadalë në një ekonomi të përqendruar në duart e shtetit ose të centralizuar.

Dhjetëvjeçari 1951-1960 shtoi si detyrë themelore shpejtimin e ritmeve të ndërtimit të

bazës ekonomike të socializmit e cila do të realizohej në sajë të shndërrimeve të

strukturës ekonomike të vendit nga bujqësore-industriale në invers industriale-

bujqësore.

Në këtë moment nisin projektet për ndërtimin e objekteve industriale të cilat pas

ndërtimit të tyre do të ndryshonin krejtësisht rrjedhën e disa zonave pavarësisht të

kaluarës dhe rëndësisë që ato kishin pasur në fushën ekonomike.

Pas zbulimit të rezervave të naftës dhe gazit natyror në territorin e Mallakastrës, filloi

ndërtimin e K.P.TH.N.-së. Ndërtimi i saj shumë shpejt do ta shndërroj Ballshin në një

pikë të rëndësishme ekonomike. Ndërtimi i kombinatit zgjati për disa vite dhe me

ndërtimin e tij ndryshon struktura ekonomike, e cila nga bujqësore bëhet industriale,

duke u renditur në radhët e qyteteve të rëndësishëm industrial të sistemit të periudhës

komuniste. K.P.TH.N.-ja ishte një nga të paktat vepra industriale me përmasa të atilla

të kohës e cila kishte nevojë për një fuqi punëtore të lartë, numër që kalonte mbi 1700

punëtore.

Gjatë viteve 1970, 1973, 1974 numri i punonjësve të Ndërmarrjes Ndërtimore

Industriale Ballsh ndryshon përkatësisht nga 1167, në 3278 dhe arrin 2905.

Ndërmarrja e Furnizimit të Punëtorëve Ballsh u krijua në 1973 me 147 punëtorë

ndërsa në vitin 1974 u rrit akoma më tej me 172 punëtorë116. Rritja e numrit të

punonjësve të këtyre ndërmarrjeve lidhet me përshpejtimin e procesit të ndërtimit të

qytetit dhe plotësimit të infrastrukturës së përgjithshme, për zonën e banuar dhe për

zonën industriale.

K.P.TH.N-Ballsh ka një sipërfaqe prej 93.200 m2, nga të cilat 61% është sipërfaqe

e shfrytëzueshme dhe 39% është sipërfaqe e lirë dhe e gjelbëruar117. Mbi 50% e

popullsisë së moshës së punës gjatë viteve 1978-1985, ishin të punësuar në këtë degë

të ekonomisë, pra në industrinë e naftës.

Përveç kësaj, u ndërtuan dhe kombinate të tjera të përmasave të vogla të degëve të

industrisë ushqimore, si ai i pijeve dhe i konservimit të perimeve dhe frutave. Për t’u

përshtatur drejtimit të cilit kishte marrë zona nevojiteshin njerëz të kualifikuar ndaj

edhe u hapën edhe institucione arsimore qe përgatiste teknikët sipas nevojave dhe

kërkesave që kishte uzina.

Zhvillimi i industrisë hapi një kapitull të ri historie për zhvillimin e Ballshit jo

vetëm në fushën e industrisë por edhe më tej. Shndërrimi i Ballshit si një qendër e

rëndësishme industriale nuk u shoqërua vetëm me hapjen e K.P.TH.N.-së por kjo e

fundit bëri që të ndërtohej një qytet i tërë i kompletuar me të gjithë elementët e

nevojshëm që nevojiten për një qendër urbane. Në pak vite, në bazë të vendimit për ta

shndërruar në një zonë urbane këtë hapësirë edhe pamja arkitekturore ndryshoi.

Deri në momentet e para pas luftës së dytë botërore, Ballshi ishte një qendër e

vogël vendbanimi por, që brenda një periudhe të shkurtër ndryshoi, dhe u shndërrua

një qytet tipik socialist për nga stili i ndërtimit dhe funksionimit urban. Duke qenë se

K.P.TH.N.-ja ishte një ndër të paktat vepra të mëdha industriale të kohës duke pasur

parasysh edhe teknologjinë që dispononte kishte nevoje për një fuqi të madhe

punëtore, të cilët erdhën nga zona të ndryshme dhe u vendosën në qytetin e

sapondërtuar.

116Komiteti Ekzekutiv i Rrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës, “Vjetari Statistikor i Rrethit”,

Dhjetor 1975, fq 58 117Seiti B., Malja A., Drushku S. (2006): “Vlerësimi mjedisor në rajonet e përpunimit të naftës në

Shqipëri.” Buletini i Matematikës dhe Shkencave Natyrore, University of Tirana, BMSHN (UT)

3/2006: 223-229


191

Zhvillimi i industrisë kishte nevojë edhe për elementë shtesë që të funksiononte

plotësisht dhe pa vështirësi. Transporti i cili cilësohet si një nga degët kryesore të

ekonomisë që luan rol të rëndësishme në organizimin territorial të punës dhe

prodhimit. Lidhja midis transportit dhe zhvillimit ekonomik e shoqëror është aq e fort

sa mund të thuhet se shkalla e zhvillimit të transportit dhe tiparet e tij

paraqesinshkallën e zhvillimit ekonomik dhe shoqëror. Nuk është fjala për çdo lloj

transporti po vetëm për ato që i shërbejnë drejtpërdrejt ekonomisë dhe shoqërisë.

Pikërisht, qëllimi për ti shërbyer sa më mirë zhvillimit ekonomik bëri që në Ballsh të

zhvilloheshin dy lloje transporti ai automobilistik ku kaloi rruga nacionale Tiranë –

Sarandë, dhe ai hekurudhor ku, përveç shërbimit që i ofronte komunitetit shërbente

dhe për transportin e mallrave te produkteve të K.P.TH.N.-së.

8.5.2. Vështrim i përgjithshëm i industrisë së naftës pas 1990

Pas viteve 1990, filloi ristrukturimi i ekonomisë nga ajo e centralizuar në një

ekonomi tregu të lirë. Gjatë këtyre viteve krahas degëve të industrisë së zhvilluar

sfera ekonomike përjetoi ndryshime të rëndësishme që lidhen drejtpërdrejt me

sipërmarrjen private të tregut të lirë. Industria e naftës e ruajti statusin e saj si degë

kryesore e ekonomisë së qendrës urbane. Industria e lehtë ushqimore ishte e para që

pushoi së ekzistuari pas viteve 1990 por që mbas katër viteve ajo u kthye serish në

funksion vetëm se me ndryshime rrënjësore.

Së pari, ndërmarrje e privatizuar;

Së dyti, me më pak punëtorë;

Së treti, edhe produktet ishin në varësi të tregut dhe jo të prodhuara në mënyrë

kontrolluar apo sipas planeve ashtu sikurse ecej dikur.

Pas viteve 1990, sipërmarrjet private u shtuan ndjeshëm por shumë pak prej tyre

ishin në fushën e industrisë, pasi zhvillimin kryesor e pësoi tregtia. Natyrisht, të gjitha

këto të ngelura në brenda hapësirës së bizneseve të vogla dhe të mesëm dhe shumë

pak biznese të mëdha. Por gjithsesi, sfera kryesore e të ardhurave për ekonominë e

banorëve të qytetit, që kishte numrin më të madh të të punësuarve, ishte dhe mbetet

industria e naftës, duke e lënë serish qytetin me strukturë ekonomike industriale.

Kapaciteti përpunues i naftës bruto është 1.000.000 ton në vit dhe aktualisht për

mossigurim të lëndës së parë punon me 25–30% të kapacitetit maksimal.118

Edhe vetë industria e naftës që në vitet e para të tranzicionit, u përball me

ndryshime të ndjeshme, të cilat lidheshin me sasisë e prodhimi dhe përpunimit të

naftës. Prodhimi i naftës bruto, si dhe i nënprodukteve të saj eci me ritme rritjeje deri

në vitin 1993, dhe më pas filloi të bjerë. Ulja e sasisë së prodhimit gjatë dhjetëvjeçarit

të parë të tranzicionit ka shënuar vlerën më ulët në vitin 1997. Nga viti 1994 deri në

vitin 1997 sasia e naftës bruto dhe produkteve të tjera ka ardhur në rënie. Pas vitit

1997 sasia e prodhimit fillon të rritet por pa tejkaluar sasinë që prodhohej gjatë dy

viteve të para të tranzicionit.

118Seiti B., Malja A., Drushku S. (2006): Vlerësimi mjedisor në rajonet e përpunimit të naftës në

Shqipëri. Buletini i Matematikës dhe Shkencave Natyrore, University of Tirana, BMSHN (UT) 3/2006:

223-229


192

Figurë Nr.8.6,Ecuria e prodhimit të naftës dhe nënprodukteve të saj në Rafinerinë e

Ballshit

Burim: Seiti B., Malja A., Drushku S. (2006): Vlerësimi mjedisor në rajonet e

përpunimit të naftës në Shqipëri. Buletini i Matematikës dhe Shkencave Natyrore,

Universiteti i Tiranës, BMSHN (UT) 3/2006: 223-229

Pas privatizimit të K.P.TH.N-së në vitin 2008, numri i të punësuarve është ulur

ndjeshëm dhe po vazhdon të ulet, gjë e cila ndikon negativisht në zhvillimin social

dhe ekonomik të qytetit të Ballshit. Nga 1750 punëtorë në vitin 1997,në 1296në vitin

1999, në vitin 2005 numri i të punësuarve u ul në 1140,për tu ulur akoma më tej në

vitin 2011 në 956 punëtorë. Përveç uljes së numrit të punëtorëve, gjatë tre viteve të

fundit është ulur dhe sasia e produkteve të naftës, si dhe sasia e naftës që përpunohej

në rafineri.

8.6.Punësimi sipas sektorëve dhe llojeve të aktiviteteve të sipërmarrjeve private

Në vitin 1998 ishin të punësuar 16585 persona nga të cilët 4285 ishin të punësuar

në sektorin shtetëror dhe privat jo bujqësor, ndërsa 12330 ishin të punësuar në

sektorin privat bujqësor.119 Të dhënat evidentojnë se 21.9% e forcës aktive për punë

ishin të punësuar në sektorin publik dhe atë privat jobujqësor, ndërsa 63.24% e forcës

aktive për punë ishin të punësuar në sektorin privat bujqësor. Në raport me fuqinë

punëtore të punësuar rezulton se 25.83% ishin të punësuar në sektorin publik dhe atë

privat jobujqësor, ndërsa 74.16% ishin të punësuar në sektorin privat bujqësor.

Në vitin 2001 numri total i të punësuarve të rrethit ishte 14142120 persona nga të

cilët 66.3% ishin meshkuj ndërsa 33.6% ishin femra. Gjatë vitit 2001, 22.36% të të

punësuarve ishin në qendrën urbane ndërsa 77.63% në hapësirën rurale. Rreth 68% e

të punësuarve në vendbanimet rurale ishin të punësuar në bujqësi ndërsa pjesa tjetër

në industri dhe shërbime. Në pikëpamjen e raportit privat-shtet, në qendrën urbane në

vitin 2001, pjesa më e madhe e të punësuarve janë në sektorin shtetëror, ku dallon

mbizotërimi i punësimit në industri.

Riformimi i sistemit ekonomik solli ndryshime të ndjeshme në skemën e

punësimit. Ky ndryshim nuk reflektoi vetëm në aspektin e papunësisë, në saj të

suprimimeve të vendeve të punës por, edhe në ristrukturimin e pozicioneve të punës.

Kjo solli si pasojë ndryshimin e skemës së punësimit dhe raportet sipas sektorëve të

ekonomisë dhe llojit të aktiviteteve.

119 UNICEF”Vlerësimi i situatës sociale-ekonomike në Shqipëri” Tiranë 2000, fq.57 120INSTAT, “Censusi i popullsisë dhe i banesave 2001” të dhënat e census, tabela 3.5, instat.gov.al


193

Nga 3740 të punësuar në vitin 2003, 80.9% janë të punësuar në shtet ndërsa,

19.09% janë të punësuar në privat. Peshën kryesore të të punësuarve në shtet dhe në

totalin e të punësuarve e mban industria përpunuese, e cila përmban 42.88% të totalit

të të punësuarve dhe më pas renditet administrata publike e cila përmban 27.05%.

Industria përpunuese ushqimore përmban vetëm 0.6% të totalit të të punësuarve dhe

këta i përkasin sektorin privat. 9.09% e të punësuarve janë të punësuar në llojin e

aktiviteteve tregtare,ndërsa 6.9% dhe 6.4% përkatësisht në ndërtim dhe industrinë

nxjerrëse. Aktivitetet e transportit dhe të telekomunikacionit përmbajnë 5.5 % të

totalit të të punësuarve dhe këtu vërehet pothuajse barazi midis të punësuarve në

sektorin privat dhe atë shtetëror.

Figurë Nr.8.7, Paraqitje grafike e numrit të të punësuarve sipas llojit të aktivitetit

Burim: Përpunuar sipas të dhënave të Zyrës Vendore të Punës Mallakastër

Nga viti 2003, në vitin 2005 kanë ndodhur disa ndryshime ku spikat rritja e numrit

të të punësuarve në sektorin privat. Nga 4083 të punësuar në vitin 2005, 27.47%

ishin të punësuar në sektorin privat ndërsa në sektorin shtetëror janë të punësuar

72.52%.

Gjatë segmentit kohor 2003-2005 punësimi në sektorin privat është rritur me

57.14 %.

E përbashkëta e treguesve të vitit 2005 me atë të vitit 2003 qëndron në faktin se

pjesa më e madhe e të punësuarve në total dhe e të punësuarve në sektorin

shtetëror janë sërish në industrinë përpunuese dhe në administratën publike

përkatësisht me 28.28% dhe 18.19%, ndërsa ndryshimi qëndron në uljen raportit

të të punësuarve në këto lloj aktivitetesh.

Gjatë segmenti kohor 2003-2005punësimi në industrinë përpunuese është ulur me

27.93%. Të punësuarit në sektorin privat ishin më së shumti në aktivitetet e llojit

tregtar dhe riparues ku përbënin 18.19% të totalit të të punësuarve, 9.2% e të

punësuarve janë në sektorin e prodhimit dhe shpërndarjes së ujit, gazit,energjisë,

dhe 5.4% në ndërtim.

0 500 1000 1500 2000

bujqësi gjueti silvikulturë

industri nxjerrse

industri përpunuese

industri ushqimore

prodhim dhe shpërndarje e energjisë gazit…

ndërtimi

tregti, riparim automjetesh. Artikuj shtëpiak

transporti dhe telekomunikacioni

aktivitete financiare

administrim publik

Drejtoria Arsimore

shëndeti dhe veprimtaritë sociale

numri i të punësuarve

llo

ji i

ak

tiv

itet

it

viti 2007 viti 2006 viti 2005 viti 2003


194

Në vitin 2006, 70.95% e të punësuarve punojnë në sektorin shtetëror, ndërsa

29.04% në sektorin privat. Totali i të punësuarve vazhdon të dominohet nga

industria përpunuese dhe nga administrata publike përkatësisht, me 26.6% dhe

25.53%. Tipar dallues i skemës së të punësuarve në vitin 2006 është rritja e

mëtejshme e punësimit në aktivitetet tregtare dhe riparuese. Në vitin 2006 të

punësuarit në aktivitetet tregtare dhe riparuese përbënin 19.47% të të punësuarve

në total. Gjatë segmentit kohor 2003-2006 numri i të punësuarve në këtë lloj

aktiviteti të sektorit privat është dyfishuar.

Tabela Nr.8.17, Të dhëna mbi kontratat e punës

Kontrata

sipas llojit të

institucioneve

viti 2003 viti 2007 viti 2011 viti 2013

subjekte punonjës subjekte punonjës subjekte punonjës subjekte punonjës

kontrata

gjithsej

454 3366 79 2764 388 2074 537 1806

në sektorin

shtetëror

39 3244 4 2206 34 1263 30 1041

ndërmarrje

dhe

institucione

shtetërore

28 1108 1 346 29 960 29 1015

ndërmarrje

dhe

institucioneve

jobuxhetore,

11 2136 3 1860 5 303 1 26

në sektorin

privat

415 722 75 560 354 811 507 765

subjekte të

regjistruar si

persona fizik

353 385 - - 300 300 412 411

subjekte te

regjistruar si

persona

juridik

62 377 75 560 54 511 95 354

Burim: Zyra Vendore e Punësimit Mallakastër

Në vitin 2007 evidentohet ndryshimi i raporti të të punësuarve në shtet dhe privat,

ku të punësuarit në shtet përbëjnë 80.52% ndërsa të punësuarit në privat 19.53%.

Në këtë vit spikat ulja e ndjeshme e numrit të të punësuarve në sektorin privat në

industrinë ushqimore, ku nga 27 të tillë në vitet paraardhëse në këtë vit arrin

vetëm 4 të punësuar.

Rënia më e madhe numrit të të punësuarve është në sektorin privat në aktivitetet e

llojit tregtar dhe riparues të cilët arrijnë në 12.7% të të punësuarve; ndërsa, gjatë

segmentit 2006-2007, punësimi në këtë lloj aktiviteti pëson rënie me 28.12%.

Të dhënat evidentojnë se numri i i subjekteve të cilat kanë lidhur kontrata pune

dominohet nga subjektet private, ndërsa numri i të punësuarve është më i lartë në

subjektet shtetërore. Brenda sektorit shtetëror, numri më i lartë i të punësuarve është

në ndërmarrjet dhe institucionet jobuxhetore.


195


dhe ½buxhetore në vitin 2005


Ndryshimi që vërehet në uljen e numrit të të punësuarve në ndërmarrjet

jobuxhetore pas vitin 2007 lidhet me privatizimet e industrisë së naftës dhe

ndërmarrjeve të tjera të rëndësishme, të cilat më parë kanë pasur një numër të lartë të

punësuarish.

Gjatë vitit 2005 numri më i lartë i të punësuarve është në ndërmarrjet ½

buxhetore. Ndërmarrjet kryesore ½ buxhetore që kanë dhe numrin më të madh të të

punësuarve janë KPTHN, TEC dhe NNPG.


dhe private në vitin 2011


Ndryshimet në statusin juridik të pronësisë së ndërmarrjeve ½ buxhetore, në

kalimin e tyre e tyre si ndërmarrje private, kanë reflektuar në skemën e punësimit.

0 500 1000 1500

Tatim Taksat

Banka e Kursimeve

Sigurimet Shoqërore

Rajoni Hekurudhoir

Ndërmarja e Ujërave

KPTHN

TEC

NNPG

Ndërmarrja e Elektrikut

Ndërmarrja e Ujësjellësit

Ndërmarrja Telekom

ndër

mar

rje

shte

tëro

re

job

ux

het

ore

200

5

ndër

mar

rje

shte

tëro

re 1

/2

bux

het

ore

200

5


llo

jii

nd

ërm

arr

jes

0 200 400 600 800 1000 1200

NPNG

Ndërmarrje Ujësjellës

Agjensia e Sigurieve Shoqërore

Rajoni Hekurudhor

Ndërmarrja e Ujërave

KPTHN

TEC

Filiali Telekom

Banka Raiffeisen

Banka Popullore

Banka AlfaBAnk

Ndërmarrja Elekrike

nder

mar

rje

shte

tero

re 2

011

ndër

mar

rje

pri

vat

e 20

11


llo

ji i

nd

ërm

arr

jev

e


196

KPTHN dheTEC janë dy nga ndërmarrjet private të cilat kanë numrin më të lartë të

punësuarve jo vetëm në sektorin privat por edhe në raport me atë shtetëror.

Midis numrit të subjekteve të regjistruara si persona fizik dhe numrit të

punonjësve ka një diferencë shumë të vogël. Kjo shpjegohet me faktin se

përgjithësisht këto lloj subjektesh janë biznese të vogla, ku zakonisht, personi i vetëm

që punon ose që ka një kontratë pune është ai që regjistrohet si person fizik. Ecuria e

subjekteve të regjistruara si persona juridik ka ardhur në rënie pas viteve 2007, gjë e

cila lidhet me arsyet e trendit të zhvillimit të transportit kombëtar dhe privatizimit të

industrisë së naftës. Edhe pse ka rritje të lehtë të subjekteve të regjistruara si persona

juridike vërehet ulje e numrit të personave të punësuar, e cila shpjegon vështirësitë

financiare të këtyre aktiviteteve.

Tabela Nr.8.18, Të punësuarit në administratën publike

Emri i institucionit/administratës

Të punësuar

viti 2005

Të punësuar

viti 2011

N/prefektura 6 4

Bashkia Ballsh 216 84

Klubi Sportiv Bylis 7 7

Sektori I Kulturës 4 9

Zyra Vendore e Punësimit 5 4

Inspektorati i Punës 1 1

Drejtoria e Shërbimit Shëndetësor 70 18

Drejtoria Arsimore 361 442

Dega e Thesarit 3 3

Dega e Buxhetit 1 0

Statistika e N/Prefekturës 1 1

Departamenti i Bujqësisë 15 12

Ndërmarrja Pyjore 15 13

Komisariati i Policisë 160 131

Filiali Postar 11 14

Ndërmarrja e Rrugëve Rurale 22 7

Agjencia Rajonale e Kujdesit Shëndetësor Mallakastër 19 40

Zyra e Regjistrimit të Pasurive 4 4

Partitë Politike 3 4

Komuna Qendër 106 27

Komuna Fratar 85 13

Komuna Hekal 60 21

Komuna Kutë 49 12

Komuna Aranitas 65 13

Komuna Ngraçan 24 11

Komuna Selitë 36 25

Komuna Greshicë 27 12

Ndërmarrje Komunale 22 21

Parku Arkeologjik Bylis 0 5

Zyra Tatimore 0 2



197

Numri i të punësuarve në administratën publike ka pësuar rënie. Analiza e raportit

të treguesve të vitit 2005 me vitin 2011 evidenton ndryshimet në punësimin e

institucioneve publike. Numri më i lartë i të punësuarve është në fushën e arsimit të

cilët mbajnë peshën kryesore të punësimit në institucione shtetërore. Nga viti 2005 në

vitin 2011 vërehet ulje e numrit të individëve të punësuar në njësitë qeverisjes

vendore. Kjo ulje numrit të të punësuarve në njësitë e qeverisjes vendore lidhet me

arsyet e buxhetit të kufizuar, i cili ka ardhur në rënie dhe për rrjedhojë ka ndikuar në

uljen e numrit të punësimeve në këto institucione. Gjatë segmentit kohor 2005-2011

punësimi në administratën publike është ulur me 31.33% .

Një tregues i rëndësishëm për punësimin sipas sektorëve janë edhe rezultatet e

censuseve ku sipas atij të vitit 2011121 rezulton se në niveli i të punësuarve në bujqësi

ishte:


91.4% në Komunën Ngraçan,

62.7% në Aranitas,





58.5% në Komunë Fratar,

78.7% në Komunë Kutë122.

Raporti i të punësuarve në industri ndaj numrit të të punësuarve gjithsej paraqitet:


.7% në Komunën Ngraçan,

17.3% në Aranitas,






9.3% në Komunë Kutë.

Raporti i të punësuarve në sektorin terciar ndaj numrit të të punësuarve gjithsej

paraqitet :


6.98% në Komunën Ngraçan,

19.96% në Aranitas,






11.99% në Komunë Kutë.

Nga treguesit fillestar të periudhës së tranzicionit deri tek këta më të fundit

evidentohet ndryshimi i raportit të punësimit të popullsisë, ku punësimi në industri ka

ardhur në rënie. Njësia vendore Fratar spikat për një numër të lartë të punësuarish në

sektorin terciar në raport me njësitë e tjera vendore. Kjo lidhet edhe me numrin e lartë

121 INSTAT, “Census i Popullsisë dhe i banesave 2011”, Atlas Gjeografik i Popullsisë, instatgis.gov.al 122INSTAT, “Census i Popullsisë dhe i banesave 2011”, Atlas Gjeografik i Popullsisë, instatgis.gov.al


198

të bizneseve të krijuara në këtë njësi vendore, pas hapjes së linjës së re të autostradës

Fier-Levan-Tepelenë.

Ecuria e numrit të bizneseve në qytetin e Ballshit ka regjistruar oscilacione të cilat

janë në aspektin e numrit të përgjithshëm të subjekteve, në madhësinë e subjekteve,

në numrin e të punësuarve si edhe në strukturën gjinore të sipërmarrësve të subjektit.

Figurë Nr.8.10, Paraqitje grafike e nr të bizneseve në qytetin Ballshit sipas kategorisë

dhe numrit të të punësuarve gjatë 1996-2008

Burim: Ndërtuar sipas dhënave nga Zyra e Tatimeve Mallakastër

Pas vitit 2008, numri i biznesit të vogël pëson rënie duke u ulur nga 469 në 354

subjekte. Gjatë gjithë periudhës së tranzicionit tipar i përbashkët për llojin e biznesit

të vogël është fakti se është më tepër në llojet e tregtisë dhe shërbimeve.

Për shkak të natyrës së biznesit, numri i subjekteve përputhet me numrin e të

punësuarve. Në këndvështrimin gjinor të sipërmarrësve, në biznesin e vogël raporti

është dominuar nga elementi mashkull.

Në vitin 2011, raporti gjinor i sipërmarrësve në kategorinë e biznesit të vogël

paraqitet 31.6% femra dhe 68.3% meshkuj.

Në vitin 2015, në qytetin e Ballshit ushtronin aktivitetin sipërmarrës në total 378

biznese, nga të cilat 316biznese të vegjël, dhe 62 biznese të mëdha. Struktura gjinore

e sipërmarrësve të biznesit sipas kategorive paraqitet: në biznesin e vogël 33.2% janë

sipërmarrëse femra ndërsa 66.77% meshkuj, ndërsa në biznesin madh 12.9% janë

femra ndërsa 87.09% meshkuj.

Zhvillimet jo pozitive përveç ndikimit në numrin e të punësuarve kanë krijuar

efekte negative edhe në uljen e numrit të bizneseve sidomos atyre të mëdhenj ku gjatë

vitin 2015, nga 132 biznese të mëdha, 50 prej tyre kanë kaluar me statusin pasiv, ku

spikasin bizneset e fushës së ndërtimit, tregtisë me shumicë. Ajo që evidentohet është

se bizneset që kanë kaluar me statusin pasiv janë më së shumti biznese të krijuara pas

viteve 2000.

0 200 400 600

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

Biznes i Madh

Biznes i Vogel

199

61

99

71

99

82

00

02

00

22

00

42

00

62

00

8

numri i bizneseve- numri i të punësuarve

ka

teg

ori

a e

biz

nes

eve

sip

as

vit

ete

Numri i të punësuarëve nr I bizneseve


199

8.7.Përfundime

E njohur si zona më e madhe kodrinore e vendit tonë, Mallakastra ka kushte

mjaft të përshtatshme për zhvillimin e bujqësisë. Diversiteti i relievit si në

drejtim të shkallës së pjerrësisë, ekspozicioneve, hapësirave luginore krijon

mikrozona dhe mikroklima faktori kryesor që do bëjë eliminimin dhe

shpërndarjen e bimëve të klasifikuara nga faktorët e mësipërm. Pemëtaria, ku

kryeson kultura e ullirit është dominuese në këtë zonë, ndërsa nuk mbetet pas

edhe blegtoria.

Por si çdo rajon tjetër në Shqipëri edhe hapësira gjeografike e rrethit Mallakastër

në aspektin e ekonomisë bujqësore është përballur me shumë sfida dhe

ndryshime të cilat kanë ndikuar ndjeshëm jo vetëm në sistemin e ekonomisë

bujqësore por edhe më gjerë.

Ristrukturimi ekonomik pas viteve 90 ka sjellë ndryshime edhe në tiparet e

zhvillimit të ekonomisë bujqësore.

Së pari, ndryshim të ndjeshëm ka pësuar popullsia fermere, numri i së cilës

është ulur ndjeshëm nga viti në vit.

Së dyti ka ndryshuar përbërja e fondit kadastral të tokës në rrethin

Mallakastër.

Së treti, ka ndryshuar raporti i përdorimit të sipërfaqeve të tokës bujqësore.

Së katërti, blegtoria ka shënuar ritme negative zhvillimi.

Së pesti mekanika bujqësore, nuk mund të jetë prezentë në shumë njësi

vendore, dhe për më tepër jo e gjithë sipërfaqja e tokës bujqësore punohet

nëpërmjet mekanikës.

Së gjashti , ka një ndryshim të madh midis sipërfaqes së tokës bujqësore,

sipërfaqes që ka potencial për tu ujitur, dhe sipërfaqes faktike të ujitur, gjë e

cila evidenton problemet e ujitjes.

Gjatë kësaj periudhë ka ardhur në rritje kultura e ullirit , lajthisë dhe arrave,

ndërsa pemët e tjerë frutore kanë shënuar rënie. Sipërfaqja e tokës së punuara ka

ardhur në rënie. Një tjetër tregues i rëndësishëm është edhe ulja e sipërfaqeve të

mbjella me drithëra buke, sidomos gruri.

Për sa i përket blegtorisë, numri krerëve të gjësë së gjallë ka ardhur në rënie të

vazhdueshme.

Në rrethin Mallakastër aktualisht janë, 8 rezervuarë të cilët mund të përdoren për

ujitjen e tokave bujqësore. Pas shpërbërjes së kooperativave, pasuria e përbashkët

u përpjesëtua ndërmjet banorëve të regjistruar në kooperativa. Krijimi i fermave

të vogla, si rezultat i copëtimit të tokës bujqësore është një ndër shkaqet e

vështirësive për ujitjen e tokave bujqësore. Rrjeti i kanaleve ujitëse ekzistuese ka

gjatësi të vogël dhe është i pastrukturuar sipas ndarjeve së ngastrave që u krijuan

nga komisionet për ndarjen e tokës në fillim të periudhës së tranzicionit..

Industria në Mallakastër dominohet nga industria e naftës. Industria e naftës

është themeli i ekonomisë dhe zhvillimit të qytetit të Ballshit. K.P.TH.N-ja është

një ndër veprat më të mëdha industriale në të gjithë Shqipërinë dhe është

klasifikuar si një nga veprat themelore strategjike të industrisë shqiptare. Vetë

lindja e Ballshit si qendër urbane dhe zhvillimi i mëtejshëm i tij është i lidhur

ngushtë me historinë e zhvillimit të industrisë së naftës. Numri më i lartë i të

punësuarve në të qendrës urbane është në industrinë e naftës. Pas privatizimit të

industrisë së naftës, efektet negative u ndjenjë përnjëherë në qytetin e Ballshit,

veçanërisht në aspektin e të punësuarve e cila është pika më e ndjeshme për

ekonominë e familjeve të të punësuarve por edhe për qytetin në përgjithësi.


200

Ulja e fuqisë punëtore, solli rritjen e papunësisë në qytet, dhe njëkohësisht

shkaktoi probleme për shumë familje të qytetit, të cilat së bashku ndikojnë në

zhvillimin e përgjithshëm të situatës sociale dhe ekonomike.

Gjatë dhjetëvjeçarit të dytë të tranzicionit është shënuar progres të lehta pozitive

në industrinë agropërpunuese. Rritja e numrit të fabrikave dhe punishteve

konsiston në ato të përpunimit të vajit të ullirit dhe drithërave dhe produkteve

blegtorale.

Ristrukturimi dhe riformulimi ekonomik solli edhe efekte në ristrukturimin e të

punësuarve jo vetëm në raportin shtet- privat, por edhe brenda sektorit shtetëror.

Me ndryshimin e sistemin politik dhe ekonomik, veçanërisht në qendrën urbane,

që në fillimet e tranzicionit, u gjallërua sipërmarrja e lirë e cila u fokusua

kryesisht në aktivitetet tregtare. Në këtë qytet u krijuar të dyja llojet e bizneseve

sipas kategorisë së xhiros.

Ndryshimi i bizneseve dhe i llojit të tyre ka ecur paralel me zhvillimet sociale

dhe ekonomike të qytetit. Rënia e numrit ë bizneseve pas vitit 2008, kur filloi

privatizimi i industrisë së naftës dhe sidomos pas hapjes së rrugës së re të

autostradës Fier- Levan, e cila anashkaloi rrugën e vjetër nacionale që kalonte në

Ballsh.

Treguesit evidentojnë se njësitë vendore rurale kanë mbi gjysmën e forcës së

punës të punësuar në bujqësi, ndërsa më pak të punësuar janë në sektorin e

industrisë në raport me atë terciar.

Qendra urbane dallon për diferencë jo të lartë midis popullsisë së punësuar në

industri dhe asaj në sektorin terciar.


201

9. ÇËSHTJE TË ORGANIZIMIT TERRITORIAL, SFIDAT DREJT SË

ARDHMES DHE ZHVILLIMIT

9.1.Organizimi administrativ

Organizimi administrativo-territorial i trojeve shqiptare ka lënë gjurmët e veta

edhe në Mallakastër. Një nga pasojat e ndryshimit të sistemit politik në vitin 1992

ishte dhe ndarja e re administrative. Organizimi administrativ territorial i Republikës

së Shqipërisë u bë me ndryshimin e sistemit në 22.09.1992 prej të cilit krijohet Rrethi

Mallakastër. Në përbërje të rrethit, janë 6 komuna dhe 40 fshatra. Më pas Mallakastra

ka në përbërje të saj 1 bashki, 8 komuna dhe 40 fshatra. Që nga viti 1992 deri në

Qershor të 2015 Mallakastra kishte në përbërje këto njësi të qeverisjes vendore:

Bashkia Ballsh, Komuna Aranitas, Komuna Qendër, Komuna Hekal, Komuna

Ngraçan, Komuna Fratar, Komuna Kutë, Komuna Selitë, Komuna Greshicë.

Ndarja e re administrative që ka nisur të funksionojnë pas zgjedhjeve lokale të

Qershorit të vitit 2015,i ka përmbledhur të gjitha ish njësitë vendore lokale të rrethit

Mallakastër në një njësi të vetme të qeverisjes vendore që është Bashkia Mallakastër.

Në përbërje të Bashkisë Mallakastër janë 8 njësi administrative të cilat përkojnë me

ish komunat, ndërsa ish-Bashkia Ballsh përbën njësinë qendër të Bashkisë

Mallakastër. Në mënyrë të detajuar Bashkia Mallakastër ka si qendër qytetin e

Ballshit, dhe përbëhet nga:

Njësia Administrative Qendër Dukas, në të cilën përfshihen fshatrat: Visokë,

Belishovë, Belistan, Drenovë, Drenovë Fushë, Kash, Usojë, Ngraçie, Lavdan,

Lapulec, Lofkënd, Dukas;

Njësia Administrative Greshicë, në të cilën përfshihen fshatrat: Greshicë,

Greshicë e Re;

Njësia Administrative Aranitas, në të cilën përfshihen fshatrat: Aranitas,

Panahor, Kalenjë, Cfir, Metoh, Çyçen;

Njësia Administrative Hekal, në të cilën përfshihen fshatrat:Hekal, Klos,

Mollaj, Rromës;

Njësia Administrative Ngraçan, në të cilën përfshihen fshatrat: Ngraçan,

Riban;

Njësia Administrative Kutë, në të cilën përfshihen fshatrat: Kutë, Drizar,

Anëbreg, Çorrush, Poçem;

Njësia Administrative Fratar, në të cilën përfshihen fshatrat: Behaj, Damës,

Gadurovë, Malas, Kremenar, Ninësh;

Njësia Administrative Selitë, në të cilën përfshihen fshatrat: Selitë, Gjerbës,

Kapaj, Çërrilë.


202

Figurë Nr.9.4, Organizimi administrativ i Bashkisë Mallakastër


203

Tabela Nr.9.1 Të dhëna mbi njësitë administrative të Bashkisë Mallakastër

Njësi vendore

emri i

vendbanimit

rural

distanca nga

Ballshi në km

distanca nga qendra e

njësisë administrative

në km

koordinatat lartësia e

fshatit mbi

nivelin e detit X Y

Njësia

Administrative

Qendër

Belishovë 7.4 4.6 4499.3 4389.1 460

Drenovë 5.4 2 4497.2 4390.5 480

Ngraçie 7 5.5 4502.1 4392.4 250

Lavdan 2 2.3 4498.3 4393.7 240

Lapulec 5.9 3.8 4500.2 4393.3 360

Kash 3 2.1 4494.5 4393.1 380

Lofkënd 7.9 5.9 4501.5 4395.2 600

Visokë 6.8 6.1 4501.9 4386.6 200

Dukas 1.4 Qendra Administrative 4497.9 4392.2 260

Usojë 2.1 1.9 4496.3 4394.2 360

Njësia

Administrative

Greshicë

Greshicë 13.7 Qendra Administrative 4491.7 4396.6 380

Greshicë e Re 12.3 4 4493.7 4394.9 240

Njësia

Administrative

Hekal

Mollaj 13.9 3.5 4491.9 4390 170

Hekal 7.5

4493.3 4393.3 380

Klos 10.3 4.2 4489.2 4394.7 300

Njësia

Administrative

Aranitas

Çuçem 7.2 5 4499.8 4395.4 320

Kalenjë 8.1 3 4496.2 4396.4 420

Metoh 12.9 5 4501 4401.3 330

Panahor 4.1 3.4 4497.6 4396.3 220

Aranitas 7.4 Qendra Administrative 4496.6 4399.3 240

Cfir 12.8 4.2 4500.7 4400.2 430

Njësia

Administrative

Ngraçan

Ngraçan 11.7 Qendra Administrative 4502.1 4398.1 320

Riban 13.6 2 4503.1 4397.2 350

Njësia

Administrative

Fratar

Bejar 22 2.6 4485 4400.9 360

Gadurovë 27.3 3.6 4487.9 4402.7 230

Ninësh 23.9 4 4486 4402.9 320

Kremenar 22.2 2.3 4488.3 4397.3 350

Damës 19 Qendra Administrative 4487.3 4399.4 300

Malas 25 5.4 4485 4404.1 360

Njësia

Administrative

Kutë

Çorrush 32.5 4.4 4480 4398.4 200

Anëbreg 28.5 3 4481.9 4398.3 200

Kutë 29.7 Qendra Administrative 4483 4395.6 150

Drizar 23.6 2.5 4485.2 4396.6 400

Njësia

Administrative

Selitë

Selitë 22.8 2 4491.1 4402.8 600

Gjerbës 12.5 2.7 4492.9 4402.5 580

Kapaj 20 Qendra Administrative 4491.1 4400.7 400

Çërrilë 29.7 5.1 4488.6 4405.1 560

Burim:Përpunuar sipas hartave topografike të shkallës 1:25000, & Sektori i

Transportit, Bashkia Mallakastër& të dhënat e projekteve SIS, AWA


204

Të dhënat për distancën ndërmjet vendbanimeve dhe qendrave administrative, si

dhe distancës nga qendra e bashkisë, evidentojnë se,në përgjithësi vendbanimet rurale

kanë një distancë jo të largët nga qendra e njësisë administrative. Njësitë

admisntirative, vendbanimet e së cilës kanë distancë më vogël si nga qendra e

njësisë, por edhe nga qendra urbane është Njësia Administrative Qendër. Njësitë

administrative Kutë, Fratar, dallojnë për distancë të largët nga qendra e Bashkisë

Mallakastër. Gjithashtu distancë të shkurtër nga qendra e bashkisë, dhe nga qendra e

njësisë adminsitrative kanë edhe vendbanimet rurale të Njësisë Administrative

Aranitas dhe Hekal. Vendbanimet rurale të Njësisë Administrative Ngraçan nuk kanë

distancë të madhe nga qendra e bashkisë, por infrastruktura e dobët e rrjetit rrugor

shtojnë vështirësinë e transportit.

Bashkia Mallakasër ka në total 130.2 km rrugë nga të cilet rreth 88.7km janë rrugë

rajonale-rurale.Gjendja e rrugëve është si më poshtë:

6.9 km rrugë dheu;

34.0 km rrugë pjesërisht me çakëll;

11.9 km rrugë me çakëll;

10.4 km rrugë me pjesërisht me rërë bituminoze dhe 23.4 me rërë bituminoze;

13.07 km asfalto-beton dhe çakell;

16.69 km asfalto-beton123.

9.2.Pushteti lokal, sfidat e zhvillimit të qëndrueshëm dhe alternativa për zhvillim

9.2.1. Roli i pushteti lokal në zhvillimin e qëndrueshëm

Zhvillimi i qëndrueshëm është një koncept përkufizimi i së cilit mund të jetë në

varësi të këndvështrimit. Megjithatë të gjitha këndvështrimet të cilat vijnë nga fusha

të ndryshme, bashkohen në atë që ka të bëjë më ekuilibrin, progresin dhe zhvillimin.

Gjatë viteve të fundit koncepti i zhvillimit të qëndrueshëm, ka një ndikim të madh jo

vetëm në botën dhe studimet akademike, por edhe planet, projektet e zhvillimit dhe të

zbatimit. Hartimi i strategjive të zhvillimit mbi konceptin e qëndrueshmërisë është

bërë një domosdoshmëri ligjore.

Qeveria lokale mban përgjegjësi për zhvillimin social dhe ekonomik të zonës që

qeveris. Qeveria përmes planeve, strategjive, projekteve, orienton, ndihmon, banorët

të bëjnë zgjedhjet e duhura për aktivitetet ekonomike. Projektimi sipas parimit të

qëndrueshmërisë shmang kaosin dhe kolapset për të ardhmen.

Të flasësh për ekonomi dhe për mjedis është e vështirë. Asnjë aktivitet ekonomik

nuk mund të jetë më kosto zero në mjedis, por ekziston mundësia e mbajtjes nën

kontroll të shkallës së ndikimit, deri në atë pikë ku, rigjenerimi mjedisor mund te

realizohet në një kohë të shkurtër dhe të arritshme nga brezat e afërt. Ndërkohë që

qeveria qendrore merret me problemet dhe politikat e mëdha, qeveria vendore është

më afër komunitetit, e njeh nga afër zonën dhe me detaje për kapacitetet dhe llojet e

resurseve natyrore dhe humane, të cilat mund ti shfrytëzojë për zhvillim ekonomik

dhe social. Në këtë mënyrë qeveria lokale është promotori i parë për zhvillimin e

qëndrueshëm të zonës.

Roli dhe rëndësia e pushtetit lokal në zhvillimin e qëndrueshëm është

multidimensional dhe qendror. Multidimensionalizmi i referohet faktit të

kompetencave që ka pushteti vendor për administrimin, menaxhimin, projektimin për

shfrytëzimin e aseteve që ka zona për zhvillim ndërsa roli qendror, ka të bëjë më

123Bashkia Mallakastër, Drejtoria e Planifikimit të Territorit “Të dhëna mbi rrjetin rrugor në Bashkinë

Mallakastër. 2016


205

mënyrën se si do të projektohet, menaxhohet dhe administrohet nga pushteti. Njohja e

pasurive, vlerësimi i gjendjes reale të tyre, si dhe përcaktimi i mënyrës së shfrytëzimit

është element thelbësor që garanton në rrugën e zhvillimit.

9.2.2. Sfidat e zhvillimit të Bashkisë Mallakastër

Ndarja e re administrative sipas ligjit 114/2015 “Për ndarjen administrative

territoriale në Republikën e Shqipërisë”e cila ka sjellë si produkt Bashkinë

Mallakastër me një popullsi prej 27062 banore124, ndërsa sipas RGJC 43033 banore

dhe sipërfaqe 329.19 km2. Nisur nga analiza e performancës financiare e të gjitha

njësive vendore përpara reformës, me krijimin e Bashkisë Mallakastër, pritet që të

ketë reduktim të shpenzimeve administrative, të cilat konsistojnë në shpenzime për

paga dhe shpenzime të tjera operative.

Si rezultat i krijimit të një njësie të vetme vendore shpenzimet administrative u

ulen me 16% e shpenzimeve totale të kryera nga të gjitha njësitë vendore përpara

reformës. Në pikëpamjen financiare të shpenzimeve operacionale krijimi i një njësie

të madhe, e cila praktikisht përfshiu atë që quhej rrethi Mallakastër krijon mundësi

reale për rritjen e investimeve si rezultat i shkurtimit të shpenzimeve.

Por në të njëjtën kohë, krahas avantazheve që mund të sjell riorganizimi administrativ

territorial, të shumta janë diasavantazhet dhe sfidat për njësinë e re të vetëqeverisjes

vendore.

Nisur të dhënat fizike gjeografike dhe gjeopopullative, Bashkia Mallakastër është

një njësi e qeverisjes vendore që paraqet vështirësi për menaxhim. Disa nga sfidat e

Bashkisë Mallakastër janë:

Së pari, relievi i copëzuar dhe shpërndarja e madhe gjeografike e

vendbanimeve krijon vështirësi për administrim dhe menaxhim efikas.

Së dyti, distanca që kanë nga qendra e Ballshit krijon vështirësi në ofrimin e

shërbimeve ndaj banorëve ndërsa për vetë bashkinë krijon vështirësi në

shpërndarjen e investimeve për përmirësimin e infrastrukturës shërbimeve

publike.

Së treti, mungesa e bizneseve të mëdha të cilat përveç impaktit të punësimit

kanë impakt dhe me taksat dhe tarifat vendore të cilat i shkojnë të ardhurave

të bashkisë. Mungesa e të ardhurave të veta, Bashkisë Mallakastër i shkakton

një ngërç në lidhje me investimet të cilat kanë impakt të drejtpërdrejtë në

rritjen e shërbimeve dhe cilësinë e tyre për qytetarët.

Së katërti, dualizmi i qendrës është një tjetër sfidë. Ballshi që mbetet si pikë

referimi dhe qendrore për Mallakastrën e Poshtme, ndërsa Fratari si qendër

për Mallakastrën e Sipërme. Kalimi i autostradës Fier-Levan-Tepelenë, në

Fratar, i ka rritur rëndësinë e pozitës gjeografike të Njësisë Administrative

Fratar, duke e shndërruar atë në një qendër të rëndësishme për shërbime të

ndryshme për banorët.

Së pesti, shumë nga vendbanimet rurale kanë distancë të madhe nga qendra e

bashkisë dhe nga qendra urbane e Ballshit.

Së gjashti, shumica e rrugëve vendore janë rurale. Ato lidhin fshatrat me njëri

tjetrin dhe jo të gjitha janë me asfalt.

Së shtati, shumë nga qendrat e njësive administrative nuk kanë rrugë të

asfaltuara për në qendrën urbane.

124INSTAT, ‘CENSUSI 2011, Rajoni Rier, Tiranë 2013, fq.84


206

Së teti, shumica e vendbanimeve rurale nuk kanë institucione arsimore të

nivelit të detyruar.

Së nënti, Bashkia Mallakastër ka një sfidë shumë të madhe për çështjen

mjedisore, ku ndotjet mjedisore të shkaktuara nga industria e naftës, janë në

nivel të lartë dhe përbëjnë rrezik për shëndetin e banorëve, aktivitetet

ekonomike të tyre dhe për mjedisin në total.

Së dhjeti, Bashkia Mallakastër, po përballet me numrin në rritje të të

papunëve.

9.2.3. Ballshi pol zhvillimi për Mallakastrën?...

Ballshit i rritet rëndësia pas zbulimit të resurseve natyrore të naftës dhe fillimit të

shfrytëzimit të tyre. Zhvillimi i industrisë i dha frymë gjithë zonës. Pas viteve ´70 kjo

hapësirë fillon e shndërrohet në një qendër të rëndësishme industriale duke gjeneruar

zhvillim edhe për gjithë territorin e Mallakastrës dhe kjo edhe për arsye se Ballshi pas

shpalljes si qendër urbane ishte e vetmja qendër urbane e rrethit dhe njëkohësisht

qendra administruese e tij.

Por ky rol më tepër u ndje pas viteve ‘90, periudhë në të cilën shndërrohet në një

pikë të rëndësishme destinacionit për popullsinë rurale në saj të lejimit të lëvizjes së

lirë të popullsisë. Popullsia rurale u drejtua drejt kësaj qendre urbane për kushte më të

mira jetese, cilësi dhe standarde jete më të larta, dhe mundësi më të mira punësimi,

ndërsa bizneset për të qenë më afër tregjeve dhe numrit më të madh të

konsumatorëve.

Lëvizja migrative përfshiu më tepër vendbanimet rurale të largëta nga qendra

urbane, ndërsa, ato që shtrihen rreth Ballshit nuk janë përfshirë ndjeshëm në këtë

lëvizje. Banorët që banojnë rreth qendrës urbane,kanë mundësinë për shërbime të

shpejta në kohë por në mënyrë të veçantë për ata që merren me aktivitete bujqësore

dhe blegtorale i tregtojnë produktet e tyre në qytet.

Me kalimin e viteve,në saj të dinamikave të reja të zhvillimit, Ballshi dalëngadalë

po e humbet rëndësinë e tij dhe kjo, për faktin se shumë nga projektet më të reja e

lënë në hije këtë hapësirë. Dy ndër faktorët kryesor të kësaj janë:

1. Së pari, zhvendosja e aksit kryesor të transportit Fier-Tepelenë, i cili bën që

rruga e vjetër që kalonte në Ballsh të mos ketë rëndësinë e dikurshme për

transport.

2. Së dyti, ngërçi dhe problematikat e shumta që lidhen drejtpërdrejtë me

industrinë e naftës,

Humbja e rëndësisë si nyje gjatë së cilës kalonte një pjesë e aksit rrugor kombëtar

Tiranë-Sarandë, pikërisht, segmenti Fier - Tepelenë , solli efekte të menjëhershme dhe

të drejtpërdrejta në qytetin e Ballshit dhe në aksin Fratar-Ballsh. Ndër disa pasoja

negative evidentohen:

Së pari, solli mbylljen e shumë bizneseve, kryesisht ato të llojit të shërbimit, të

cilat shtriheshin përgjatë aksit nacional.

Së dyti , rriti papunësinë, si shkak i mbylljes së bizneseve.

Së treti, rriti vështirësinë për transportin e banorëve drejt qendrës urbane apo

drejt qendrave të tjera jashtë rrethit.

Së katërti, ndikoi negativisht në sasinë e shitjeve të produkteve bujqësore dhe

blegtorale.


207

Faktori tjetër, që lidhet me industrinë e naftës, fokusohet tek privatizimi i saj dhe

sidomos i Rafinerisë së Ballshit. Privatizimi u shoqërua me pasoja negative në

aspektin e punësimit. Rritja e numrit të të papunëve lidhet ngushtësisht me

privatizimin e industrisë së naftës, sidomos pas viteve 2008. Në këto kushte popullsia

preferon të drejtohet në hapësira të tjera urbane si Fieri ,Tirana, dhe po e njëjta gjë

edhe për sipërmarrësit privatë.

Pikërisht nga sa më sipër lind pyetja: “A është Ballshi pol zhvillimi për

Mallakastrën”? Për t’ju përgjigjur pyetjes krahas analizave demografike dhe

ekonomike, apo edhe atyre statistikore të çështjeve të ndryshme, është përdorur

metoda e anketës e cila zbulon tipare të gjeografisë sociale dhe asaj të popullsisë.

Realizimi i kësaj çështje me metodën e pyetësorëve nxjerr në pah mendimin e

qytetarëve të cilët i përkasin grupeve dhe kategorive sociale të ndryshme, duke krijuar

qartësi konkrete në prognozën e zhvillimit.

9.2.3.1.Target grup dhe rezultatet e anketës

Target grup:

Anketës iu nënshtruan 100 persona të cilët banojnë në qytetin e Ballshit. Anketa

ruan barazinë në strukturën gjinore të të anketuarve ku, 50 % e të anketuarve i

përkasin gjinisë femërore dhe 50% gjinisë mashkullore. Kombësia e të intervistuarve

është 100% shqiptare. Për sa i përket moshës është përzgjedhur më shumë grupmoshë

e re dhe e mesme sepse mendimi i tyre është më i rëndësishëm për vlerësimin e të

ardhmes së qytetit. Kështu, 60% e të anketuarve i përkasim moshës 18-35vjeç,30% i

përkasin moshës 35-50 vjeç,ndërsa 10% i përkasin moshës mbi 50 vjeç. Sërish edhe

këtu ruhet barazia gjinore ku 50% e të intervistuarve të moshës 18-35vjeç i përkasin

gjinisë femërore dhe 50% gjinisë mashkullore; 50% e të anketuarve të moshës nga 35-

50 vjeç i përkasin gjinisë femërore dhe 50% gjinisë mashkullore; 50% e të anketuarve

të moshës mbi 50vjeç i përkasin gjinisë femërore dhe 50% gjinisë mashkullore. Sipas

statusit civil 50% e të anketuarve janë beqar ndërsa 50% janë të martuar. Besimi fetar

që zë 80% është ai bektashi;më pas vjen besimi mysliman 10% dhe në fund ai katolik

me 10%.

Rezultatet e anketës

Ballshi është një qytet i vogël i cili mori statusin e një qendre urbane si rezultat i

reformave ekonomike por është po ky faktor i cili rrezikon shanset për progres dhe

zhvillim. Me një popullsi që po vjen në rënie, qyteti duket se po vuan këtë tranzicion i

cili, krahas problemeve të shumta solli edhe disa koncepte të reja të cilat gjatë sistemit

komunist ishin inekzistente.

Në pyetjen se “nëse kanë dëshirë të largohen nga vendbanimi,” të gjithë janë

përgjigjur se duan të largohen dhe ajo që është më problem është se të gjithë duan të

largohen përgjithmonë. Dy vendet e preferuara për të emigruar brenda Shqipërisë janë

Tirana dhe Fieri. Arsyet që shoqërojnë këtë dëshirë janë në mënyrë të veçantë

ekonomike dhe më pas vijnë ato kulturore dhe për shërbime më të mira. Pjesa më e

madhe e të anketuarve, 80% e tyre, janë të pakënaqur me shërbimet që iu ofrohen në

qytet, si në infrastrukturën e përgjithshme të qytetit, por, edhe në shërbimet e

ndryshme, të cilat kanë të bëjnë me plotësimin e nevojave kulturore e shpirtërore. Për

sa i përket të ardhmes së qytetit 80 % e tyre e vlerësojnë atë shumë keq dhe pa të

ardhme ndërsa pjesa tjetër 12 vlerësojnë mjaftueshëm, 8% nuk e vlerësojnë dot.


208

Ajo çka vlen të theksohet është se grupi i individëve që shprehen se duan të

largohen nga qyteti dhe kanë mendimin se ky qytet nuk ka të ardhme, përfaqësohet

nga individë me nivel të lartë arsimi, me të ardhura të mira,dhe përgjithësisht

sipërmarrës privatë ose të punësuar në shtet.

9.3.Disa nga alternativat e zhvillimit

9.3.1. Konsiderata të përgjithshme

Prona përbën bazën, themelin e çdo formacioni ekonomiko-shoqëror. Për këtë

arsye realizimi me sukses i procesit të kalimit nga ekonomia e përqendruar në

ekonomi tregu, kërkonte padyshim goditjen e pronës shtetërore dhe zëvendësim e saj

me pronën private në të gjitha format e saj. Me këtë ndryshim thelbësor realizohet jo

vetëm ndryshimi i formës së pronësisë por edhe transformimi sistematik i shoqërisë në

përgjithësi. Kjo është arsyeja që në të gjitha vendet ish-komuniste filloi procesi i

privatizimit. Por nuk mund të mohohet fakti se jo gjithnjë pati një mendim të qartë për

format e pronës privatë që do të përdoreshin.125

Në Mallakastër nuk mungojnë asetet, por vlerësimi dhe shfrytëzimi i duhur dhe

me çmimet reale të tregut. Vlera ekonomike e pasurive nëntokësore të Mallakastrës

është shumë e lartë për tregun aktual, por keqmenaxhimi ka sjell zhvlerësimin e

këtyre resurseve, duke sjell impakte negative, jo vetëm ekonominë lokale, por edhe

për atë kombëtare. Industria e naftës është një ndër industritë më fitimprurëse në botë,

me shkallë të lartë ndikimi në PBB kombëtare dhe lokale, por në rastin e vendit tonë

si dhe në rastin e njësisë vendore të Mallakastrës nuk ka krijuar këtë efekt gjatë

periudhës së tranzicionit. Ish njësitë vendore, apo edhe njësia e qeverisjes vendore e

krijuar pas reformës administrative territoriale në vitin 2015, nuk ka përfituar

mjaftueshëm nga prezenca e industrisë së naftës. Mungesa e pagesës së detyrimeve të

taksave dhe tarifave vendore ndaj pushtit lokal nga kompanitë e naftës, si dhe

mostransferimi i rentës minerare nga Ministria e Financave, buxhetit të njësisë së

qeverisjes vendore, krijon hendek në realizimin e projekteve nga njësia e qeverisjes

vendore, sidomos projektet që kanë impakt të drejtpërdrejtë në shërbimet ndaj

banorëve.

Krahas problemeve mjedisore, industria e naftës gjatë viteve të fundit ka sjellë një

mori problemesh sociale dhe ekonomike. Shkurtimi i fuqisë punëtore, apo mungesa e

pagesave janë ndër arsyet të cilat ndikojnë ndjeshëm jo vetëm në ekonominë e qytetit

por edhe më gjerë. Ndikimi i papunësisë nuk mbetet vetëm brenda rrezes së qytetit

pasi faktor impakti i tij shtrihet në të gjithë zonën. Rritja e papunësisë në qytetet,

shkakton uljen e të ardhurave për familjet urbane, e për rrjedhojë ul shpenzimet për

konsum. Një pjesë e konsiderueshme e kërkesave për konsum ushqimor plotësohet

nga aktiviteti bujqësor dhe blegtoral i hapësirës rurale. Kjo nënkupton faktin se një

pjesë e shpenzimeve për konsum ushqimorë të familjeve urbane shkojnë si të ardhura

për familjet rurale.

Efekti zinxhiri papunësisë shkon nga banorët konsumatore të qytetit, tek banorët

prodhues të produkteve bujqësore dhe blegtorale në zonat rurale. Ndaj rritja e nivelit

të punësimit në qendrën urbane apo rrethinat rreth Ballshit, ka impakte pozitive për

hapësirën rurale, pasi rrit kërkesën për produkte, të cilat prodhohen në hapësirën

rurale dhe janë mënyrë përfitimi të ardhurash për banorët.

125 Lulzim Hana, “Reforma Ekonomike dhe Privatizimi i i Ekonomisë”, Revista Ekonomia dhe

Tranzicioni, fq, 53-69, Tiranë, fq53


209

Nga ana tjetër, rritja e kërkesës për produkte konsumi nga qendra urbane, shërben

si nxitje për banorët e hapësirës rurale, për rritjen e sasisë së kultivimit të produkteve,

por edhe investime të mëtejshme për përmirësimin e mekanizmave për prodhimin dhe

përpunimin e produkteve bujqësore dhe blegtorale. Në këtë mënyrë, do të ulej edhe

ritmi i shpopullimit të vendbanimeve rurale.

Nga sa më sipër rezulton se, ekonomia e Bashkisë Mallakastër, mund të fitojë

qëndrueshmëri në rastin e një kombinimi midis zhvillimit të bujqësisë në hapësirën

rurale, dhe industrializimit të mëtejshëm në qendrën urbane.

9.3.2. Pse zhvillimi i bujqësisë në hapësirat rurale?

Nga vlerësimi i kushteve klimatike dhe tokësore të Mallakastrës, rezulton se

lejojnë kultivimin e të gjitha bimëve mesdhetare dhe kontinentale, si dhe

mbarështimin me lehtësi të blegtorisë. Kjo i jep mundësi fermerit mallakastriot të

zgjedh për të kultivuar bimët më të përshtatshme sipas kushteve klimatike tokësore

dhe mundësive të tij fizike dhe interesit ekonomik.

Në këtë mënyrë, një fermer mallakastriot, me 1,5 ha tokë, mund të kultivojë 150

rrënjë ullinj, 5 dynym vresht, perime për konsum vetjak si dhe të mbarështojë të imta,

pulari, bletë etj,referuar të dhënave të rendimentit të prodhimit dhe çmimeve të

referencës në Drejtorinë Rajonale të Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së

Konsumatorit Fier, mund të arrijë të sigurojë rreth 1 milionë lekë në vit nga shitja e

produkteve bujqësore dhe blegtorale. Kjo ka qenë dhe arsyeja që mallakastriotët

historikisht nuk kanë emigruar deri në masën e shpopullimit të vendbanimeve rurale

dhe në kohën e kooperativave bujqësore, krahasuar me të tjerët kanë pasur të ardhura

më të larta.

Zhvillimi bujqësor i Mallakastrës, do të çojë jo vetëm në rritjen e të ardhurave

ekonomike të komunitetit të zonës,por do të ketë dhe impakte sociale të mëposhtme:

Do pengojë shpopullimin e mëtejshëm të zonës;

Do përmirësojë cilësinë e mëtejshme të jetesës dhe do mundësojë arsimimin e

plotë dhe cilësore të brezit te ri ;

Kultura të tilla si ulli, bajame, arrë, lajthi u jep mundësi edhe të larguarve në

qytete të kultivojnë tokën dhe të vizitojnë më shpesh vendbanimet e tyre

bashkë me fëmijët,duke gjallëruar komunitetin. Njëkohësisht u jepet mundësi

fëmijëve të lidhen me zonën, të mësojnë e të ruajnë traditat,të mësohen me

kulturën e të jetuarit në fshat dhe të përçojnë atje kulturën urbane, duke ulur

disbalancat e nivelit të zhvillimit social dhe ekonomik;

Mundësia për të investuar, në fshat, po kthen dhe do të kthejë shumë

emigrante për të kultivuar tokat e tyre,apo për të hapur biznese, të cilët do

ndikojnë në futjen e teknologjive të reja dhe të kulturave të tjera.

Zhvillimi i bujqësisë në Mallakastër sipas traditës së zonës dhe sidomos i

kuzhinës,dhe produkteve të përpunuara specifike të zonës do gjenerojë

turizëm,aq me tepër që Mallakastra ka mjaft zona arkeologjike,vende të

shenjta dhe zona klimaterike për pushime (kryesisht përgjatë Vjosës) duke

kombinuar disa lloje turizmi.

Sfidat në rang global që përballet bujqësia, kanë nxitur mendime të ndryshme të

studiuesve, duke bërë vlerësimin e çdo sipërfaqe toke bujqësore, e cila mund të

prodhojë produkte cilësore. Parimi “mendo globalisht, vepro lokalisht” mund të jetë

efikas në ekonominë bujqësore të Bashkisë Mallakastër.


210

Mënyra më e mirë për ta mbrojtur sistemin e prodhim-furnizimit të ushqimeve është e

qartë: decentralizo dhe ri-lokalizo. Rilokalizim do të thotë prodhimi i më shumë

ushqimeve bazë në vend.126.

Figurë Nr.9.5, Harta e potencialeve të përdorimit të tokës për ekonominë bujqësore

në Bashkinë Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave të projektit SIS Albania127

126Instituti “Post Carbon” “Tranzicioni në prodhimin dhe transportimin e ushqimeve: drejt një të

ardhmeje pa burime fosile”, Pranverë 2009, Fq.17 127Rapporto Finale del Istituto Agronomico Mediterraneo di Bari per il Progetto SIS-Albania, Sistemi

Informativi sui Suoli (SIS) della Regione Puglia (Italia) e della Repubblica d’Albania “Sviluppo di un


211

Largimi i popullsisë nga vendbanimet rurale drejt qendrave urbane apo edhe

jashtë Shqipërisë, krijon mundësinë për ata fermerë ose, për ata sipërmarrës që duan

të investojnë në bujqësi që të rrisin sipërfaqen e tokës bujqësore në përdorim, duke e

blerë apo duke e marrë e qira.

Të dhënat tregojnë se gjatë dhjetëvjeçarit të dytë në territorin e Bashkisë

Mallakastër është rritur numri i kontratave të tokave me qira me 56% në raport me

dhjetëvjeçarin e parë të tranzicionit, të cilat janë lidhur me ish njësitë vendore. Tokat

me qira janë shfrytëzuar kryesisht për mbjelljen e drurëve frutorë dhe veçanërisht për

mbjelljen e ullinjve.

Rritja e sipërfaqes bujqësore në përdorim të një fermeri duhet vlerësuar si një

aspekt pozitiv në ecurinë e zhvillimit, pasi në këtë mënyrë rritet sasia e prodhimit.

Krijimi i parcelave të mëdha të kultivuara me kultura të ndryshme bujqësore,krahas

rritjes së sasisë së prodhimit, do të sjell rritjen e nevojës për fuqi punëtore, e cila edhe

nëse nuk plotësohet nga banorët e vendbanimeve rurale, do të plotësohet nga banorët

e qendrës urbane të papunë punëkërkues që kanë nivelin më të ulët arsimorë. Punët

sezonale të bujqësisë, do të zbusin efektin e papunësisë si në qendrën urbane edhe në

hapësirën rurale.

Dhjetëvjeçari i dytë i tranzicionit, krahas të tjerave ka filluar të evidentojë tiparin

e bashkimit dhe rritjes së sipërfaqes së tokës bujqësore në përdorim të një fermeri i

cili jo domosdoshmërish është banor i vendbanimit rural apo ka lidhje me të. Kjo

evidentohet nga fakti se një pjesë e kontratave të tokave me qira janë lidhur midis

njësisë së qeverisjes vendore dhe individëve të cilët nuk banojnë në njësitë vendore

rurale.

Rritja e prodhimit bujqësor, krahas të tjerave, sidomos nëse produktet arrijnë të

certifikohen për standarde prodhimi, dhe cilësi produkti do të përbëjë një vlerë e

shtuar për zhvillimin ekonomik në përgjithësi.

Fakti që pjesa më e madhe e territorit të Bashkisë Mallakastër është më së shumti

me tipare rurale, dhe produktet e ekonomisë bujqësore janë cilësore do të rris

mundësinë e zhvillimit të turizmit rural dhe agroturizmit. Në mënyrë të veçantë,

përgjatë lumit Vjosë, ose në njësitë vendore ku ka qendra arkeologjike si Hekali,

kombinimi i arkeologjisë, natyrës, dhe produkteve ushqimore cilësore shton më tej

shanset për rritjen e qarkullimit turistik i cili gjeneron të ardhura për vendasit.

9.3.3. Pse industrializim i mëtejshëm i qendrës urbane Ballsh?

Çdo zonë karakterizohet nga një kombinim unik i historisë, lokalizimit, kushteve

ekonomike dhe potencialit për të ardhmen, faktorë të cilët mund të shërbejnë si shtysë

apo pengesë për potencialin e tyre të zhvillimit dhe rehabilitimin e tyre.128Ballshi

lindi si qendër urbane industriale, që do të thotë se lidhja e qytetit me industrinë është

shumë e ngushtë. Varësia e qytetit nga industria e naftës është në raport të

drejtpërdrejtë, për vetë faktin e peshës së punësimit që mban rafineria e naftës për

banorët e qytetit dhe rrethinat e tij. Mungesa e një plani strategjik zhvillimi pas

privatizimit të industrisë së naftës ka sjell ngërçe të njëpasnjëshme në të ardhurat

financiare dhe për rrjedhojë në zhvillimin ekonomik.

Database Georeferenziato dei suoli dell’intero territorio della Repubblica d’Albania in scala

1:250.000, Contratto N° 17097 – 2000 – 11 – F1SC ISP IT Luglio 2001, (financuar nga Komisioni

Evropian) 128Karaguni, M., “Koncepte teorike dhe eksperienca praktike mbi ripërdorimin e hapësirave ish-

industriale për një zhvillim të qëndrueshëm” faqe 44-49, Bashkia Ballsh, Konferencë shkencore “Sfidat

e Zhvillimit të qëndrueshëm në Mallakastër, Ballsh 2015, fq.45


212

Pas këtij rikthimi në kapitalizëm dy janë rrugët që mund të kenë zona dhe qytete

të tilla si Ballshi:

të vazhdojnë në rrugën e zhvillimit të mëtejshëm të industrisë duke riaktivizuar të

gjitha degët e industrisë dhe duke investuar për modernizimin e atyre ekzistente

ose të kryhen investime krejtësisht të reja në sektorin primar, sekondar apo

terciar.

Analiza FDMK është një nga mënyrat më efikase për të arritur në konkluzionet e

duhura:

Pikat e Forta Pikat e Dobëta Mundësitë Kërcënimet

Prania e

resurseve

natyrore

Teknologji e vjetër

në industrinë e

naftës

Popullsi aktive për moshe pune Pasoja shëndetësore tek

banoret (sëmundjet

profesionale të

punonjësve apo

sëmundjet më të

shpeshta tek banorët

përreth si shkak i

emetimit të gazeve të

dëmshme në atmosferë)

Resurse

natyrore me

vlerë të madhe

ekonomike për

tregun

Humbja e rëndësisë

si nyje transporti

përgjatë aksit

kombëtar

Ekonomia e tregut (mundësia

dhe alternativat për zhvillimin e

industrisë që mund të vijnë si

shkak i sipërmarrjes së lirë dhe

zhvillimit të ekonomisë së

tregut)

Ndotja e tokës(ndotjae

tokave përreth puseve

të naftës ose përgjatë

shtratit të Gjanicës si

shkak i derdhjeve të

mbetjeve të naftës)

Vepër

industriale e

ndërtuar

Ndotje aktuale

mjedisore

Privatizimi (privatizimi i këtyre

lloj industri zakonisht shoqërohet

me investime për rigjenerimin e

industrisë në tërësi, dhe

teknologjisë në veçanti, dhe

cilësisë së produkteve.

Ndotje e ajrit (emetimi

në atmosferë i gazeve

të dëmshëm që dalin si

rezultat i përpunimit të

naftës dhe gazit nga

rafineria)

Popullsi me

eksperiencë

profesionale

Mungesa e planeve

strategjike të

zhvillimit të

industrisë së naftës

pas privatizimit

Investime të huaja. (Mundësia

për përthithjen e investimeve të

huaja të cilat ndikojnë në _

Ndotja dhe shkatërrimi

florës dhe faunës së

Gjanicës

Rënie numrit të

përgjithshëm të

popullsisë dhe

tendenca dhe dëshira

për tu larguar nga

qendra urbane

Zhvillimet shkencore dhe

teknologjike për uljen e ndotjes

nga industria e naftës

Rrjet ekzistues i transportit

hekurudhor, dhe rrjet në gjendje

relativisht i mire i transportit

rrugor që lidh Ballshin me

qendra të tjera jashtë Bashkisë

Mallakastër.

Kosto më e ulët për ripërdorimin

e rafinerisë se sa ndërtimin e

impianteve apo rafinerive të tjera

Figurë Nr.9.6, Analiza FDMK e zhvillimit të industrisë së naftës në Ballsh


213

Figurë Nr.9.7, Harta e vendndodhjes së puseve të naftës në rrethin Mallakastër

Burim: Ndërtuar sipas të dhënave tabelare të vitit 2009 nga AKBN

Në dilemën ekonomi apo mjedis, në Ballsh, ka një përplasje të fortë. Edhe pse në

çdo vend që ka industri nafte ka ndotje mjedisore dhe pasoja në shëndetin e banorëve

përfitimet financiare nga puna në industrinë e naftës përbëjnë faktorë tërheqës për

banorët. Kjo industri, ndoshta si sektori më strategjik energjetik i ekonomisë shqiptare

në vite, për shkak të politikave të ndjekura, të teknologjisë së aplikuar, por edhe të një


214

numri problemesh me natyrë kryesisht subjektive, ka shkaktuar dëme të mëdha mbi

mjedis.129

Pas procesit të reformimeve strukturore si të sistemeve ekonomike apo edhe të

vetë industrisë shtrohen alternativat për zhvillimin e mëtejshëm. Problemet që kanë

shoqëruar industrinë e naftës, aktualisht ngrenë pikëpyetje për drejtimin e zhvillimit

të Ballshit.

Analiza e mësipërme FDMK evidenton se,pavarësisht prej kërcënimeve dhe

pikave të dobëta, mundësitë për zhvillimin e industrisë janë të mëdha. Përveç kësaj,

për aq kohë sa në zonë ka resurse natyrore, mundtë sigurohet jetëgjatësia e rafinerisë

për përpunimin e naftës dhe gazit.

Midis koncepteve “brownfield” dhe “greenfield”, rezulton se në Ballsh alternativa

më e qëndrueshme për zhvillimin e qytetit dhe kostoja më ulët për investim për

zhvillim, paraqitet brownfield, e cila në këtë rast nënkupton industrializimin e

mëtejshëm të qytetit, duke i ripërtërirë ose ripërdorur hapësirat industriale.

Nëpërmjet ripërtëritjes dhe rizhvillimit, brownfield-et rrisin vlerën e tokës dhe të

zonave në afërsi. Kjo gjë ndihmon ekonominë e komunitetit lokal duke rritur bazën e

taksave dhe duke siguruar më shumë mundësi për zhvillimin ekonomik. Gjithashtu,

ripërtëritja e tyre rrit mundësitë e punësimit. Një përfitim tjetër është rritja e cilësisë

së jetesës nëpërmjet rivitalizmit, ruajtjes së hapësirës së gjelbër, reduktimit të ndotjes

mjedisore dhe risqeve shëndetësore.130.

Zhvillimet shkencore dhe teknologjike kanë rritur mundësinë e uljes së nivelit të

ndotjes që shkakton industria e naftës. Trajtimi kimik/fizik i ujit të ndotur mund të

realizohet nëpërmjet: ndarjes gravitative (sedimentimi), filtrimi me sita, sedimentimi,

ajrizimi, qarkullimi, koagulimi, absorbimi. Përdorimi i këtyre teknikave gjatë

proceseve të prodhimit të naftës dhe përpunimit të saj për përgatitjen e

nënprodukteve, do të ndikojë në uljen e sasisë së ujërave industrialë të ndotur që

shkarkohen në Gjanicë, si dhe uljen e sasisë së ndotjes rreth vendburimeve të

nxjerrjes së naftës.

Përveç ndotjes së ujërave në Mallakastër evidentohen probleme në ndotjen e

tokave të cilat gjenden rreth puseve të naftës, ose përgjatë shtratit të Gjanicës. Ndotja

e tokave nga mbetjet e hidrokarbureve sjell impakte negative në mjedis duke dëmtuar

rëndë biodiversitetin. Tashmë përvoja e vendeve që kanë një industri të zhvilluar të

sektorit të hidrokarbureve ka evidentuar se kosto më të ulët rehabilitimi për

rigjenerimin e tokave ka metoda e biorehabilitimit. Kapaciteti biorehabilitues mund të

përmirësohet përmes futjes së mikroorganizmave të veçantë, veçanërisht atyre me

origjinë nga rizosfera (pjesa e tokës ku gjenden rrënjët e bimëve, pemëve, etj.

Teknologjitë biodegraduese janë efektive dhe kanë efiçenca financiare. Ndaj dhe

përdorimi i tyre është një nevojë emergjente për vendburimet e naftës në Visokë,

Kash, Ballsh, Drenovë, Rromës, Hekal, etj. Për më tepër që, studiuesit në saj të

evidentimit të veçorive të terrenit dhe të vetive të naftës së vendburimit rekomandojnë

biodegradimin e dherave të ndotur pavarësisht kohës së gjatë që kërkon aplikimi i

metodës .

129Kamberi,Z., Hanxhari,R., Kodhelaj,N., Bozgo,Sh., Hanxhari,J., “Sfidat e zhvillimit të qëndrueshëm

të sektorit hidrokarbur në Mallakastër: fokus në dimensionin mjedisor”faqe 79-97, Bashkia Ballsh,

Konferencë shkencore “Sfidat e Zhvillimit të qëndrueshëm në Mallakastër, Ballsh 2015, fq.79 130Karaguni, M., “Koncepte teorike dhe eksperienca praktike mbi ripërdorimin e hapësirave ish-

industriale për një zhvillim të qëndrueshëm” faqe 44-49, Bashkia Ballsh, Konferencë shkencore “Sfidat

e Zhvillimit të qëndrueshëm në Mallakastër, Ballsh 2015, fq.46


215

9.4.Përfundime

Reforma administrative territoriale solli ndryshime të rëndësishëm në

pikëpamjen organizative të rrethit Mallakastër. Tetë komunat të cilat u krijuan në

fillimin e tranzicionit iu bashkëngjitën si njësi administrative Bashkisë

Mallakastër, qendër e së cilës mbeti ish Bashkia Ballsh. Me një popullsi rreth

43000 banorë sipas RGJC, njësia e re e vetëqeverisjes vendore ka përballë sfida

të shumta me karakter ekonomik dhe social.

Krahas vështirësive të terrenit, ku dominon ai kodrinor, shpërndarjes së madhe të

vendbanimeve, por edhe tendencës së largimit të popullsisë jo të pakta janë edhe

problemet infrastrukturore, mjedisore dhe ato ekonomike.

Bashkia Mallakastër ka një mori asetesh të cilat nëse shfrytëzohen si duhen, mbi

një plan strategjik zhvillimi të qëndrueshëm, mund të gjenerojnë qëndrueshmëri

ekonomike për banorët dhe të sjellin zhvillimin të mëtejshëm.

Fakti që pjesa më madhe vendbanime të Bashkisë Mallakastër gjendet në

hapësirën rurale, bujqësia mbetet një alternativë e fortë për zhvillimin ekonomik.

Kushtet natyrore dhe fizike e favorizojnë së tepërmi zhvillimin e bujqësisë.

Në të njëjtën kohë, shfrytëzimi i resurseve nëntokësore të tilla si nafta dhe gazi

dhe përpunimi i tyre janë shtylla e ekonomisë së qendrës urbane. Industrializimi i

mëtejshëm i qendrës urbane, ndihmon në punësimin e banorëve.

Punësimi i banorëve të qytetit është një alternativë e mirë, për qëndrueshmërinë e

prodhimit të produkteve bujqësore dhe blegtorale në hapësirat rurale, pasi

garanton treg për shitjen e produkteve, duke gjeneruar të ardhura për banorët e

vendbanimeve rurale.


216

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Konkluzione

Pas ndryshimit të sistemit politik dhe ekonomik në vitet 1990, në rrethin

Mallakastër u krijuan 9 njësi administrative të vetëqeverisjes vendore nga të cilat

tetë ishin njësi vendore rurale komuna dhe vetëm një njësi vendore urbane

bashki. Nga pikëpamja administrative rrethi bën pjesë në Qarkun Fier dhe

Prefekturën Fier.

Mallakastra është zona më e madhe kodrinore e vendit tonë. Kufijtë fiziko

gjeografik nuk përkojnë me kufijtë e sotëm administrative, pasi 2/3 e sipërfaqes së

zonës kodrinore gjendet jashtë kufirit administrativ të rrethit Mallakastër.

Përgjithësisht zona edhe për shkak të copëtimit të relievit dhe në veçanti të

tipareve fizike dhe gjeografike ka një pozitë të izoluar.

Përgjithësisht ka një reliev kodrinor ku dominojnë shpatet e butë me pjerrësi

mesatare, gjatë të cilëve janë vendosur qendrat e banimit.

Nëntoka e zonës së Mallakastrës ka rezerva të shumta natyrore të tilla si nafta,

gazi, dhe rëra bituminoze.

Në pikëpamjen e zonimit klimatik të vendit tonë përfshihet tek nënzona kodrinore

mesdhetare JL.

Dallohet për rrjedhje të pakta sipërfaqësore, si shkak i kushteve klimatike dhe i

llojit të shkëmbinjve terrigjenë që dominojnë pjesën më të madhe të territorit, ku

ndër rrjedhjet më kryesoret sipërfaqësore janë Gjanica, Povla, Luftinja, dh enë

skajin JL Vjosa.

Edhe pse studimi i referohet një periudhe të shkurtër kohore, trendet demografike

të treguesve të ndryshëm janë të larmishëm. Lëvizja hapësinore dhe natyrore e

popullsisë ka pësuar lëkundje përgjatë periudhës së marrë në studim. Dinamika e

këtyre lëvizjeve ka kushtëzuar edhe ecurinë e treguesve, të cilët kanë ndikuar në

numrin e familjeve, numrin e popullsisë, dhe gjithë aktivitetin e hapësirës

sociogjeografike.

Koeficienti i lindshmërisë, në përgjithësi, në të gjitha njësitë administrative po

shënon rënie ku ndër shumë shkaqe do të veçohet emigrimi i popullsisë. Në disa

prej njësive vendore rurale ruhet tradita për nivel të lartë lindshmërie,por gjatë

dhjetëvjeçarit të dytë treguesi i koeficientit ka ritëm të rregullt rënie. Në vlerë

absolute qendra urbane regjistron numrin më të lartë të lindjeve, pavarësisht se

edhe këtu evidentohet ritmi i rënies së koeficientit të lindshmërisë.

Koeficienti i vdekshmërisë nuk shënon ndryshime si treguesit e tjerë. Ky është

aspekt pozitiv pasi kjo ndikon në ritmin e shtimit natyror dhe evidenton

jetëgjatësinë e popullsisë.

Koeficienti i vdekshmërisë foshnjore dhe asaj juvenilie është në nivele të

papërfillshme.

Shtimi natyror ka ardhur në rënie si rezultati uljes së nivelit të lindshmërisë.

Lëvizjet hapësinore të popullsisë karakterizohen nga të dyja tipat e lëvizjeve

migrative, migrimi i jashtëm dhe migrimi i brendshëm. Fillimi i tranzicionit

evidenton lëvizjet nga hapësirat rurale në drejtim të qendrën urbane të Ballshit

duke e shndërruar në destinacion pritës të imigrantëve.


217

Komuna Qendër si njësia më e afërt me qytetin u shndërrua në destinacion për

shumë banorë, të cilët erdhën nga fshatrat e thellë. Ata u vendosën aty pasi gjetën

kushte më të mira për jetesë nga ato që kishin pasur më përpara.

Hapësira rurale e rrethit është përfshirë në procesin e emigrimit si brenda

Shqipërisë edhe jashtë saj. Në saj të metodës së anketës është evidentuar se në

banorët e zonave rurale, sidomos ata që i përkasin grupmoshës së re dhe asaj

aktive në punë, kanë dëshirë të largohen nga vendbanimet e tyre. Destinacionet

brenda vendit janë Tirana, Durrësi, Vlora dhe Fieri, ndërsa jashtë Shqipërisë

preferojnë Anglinë, Italinë etj, kryesisht vendet ku kanë migruar të afërmit e tyre.

Numri i përgjithshëm i popullsisë së rrethit po vjen në rënie të vazhdueshme . Kjo

si rezultat i largimeve të popullsisë dhe uljes së ritmit të shtimit natyror. Njësitë

vendore Ballsh dhe Qendër kanë numrin më të lartë të popullsisë krahasuar me

njësitë e tjera vendore. Një tregues real i rënies së numri të popullsisë është edhe

diferenca midis popullsisë sipas RGJC dhe INSTAT, ku rezulton se popullsia

sipas vendbanimeve është sa ½ e asaj të RGJC. Gjithashtu analiza e rezultateve të

censuseve evidenton humbje të numrit të përgjithshëm të popullsisë së rrethit.

Rënia e numrit të popullsisë theksohet sidomos pas viteve 2000, ku qendra urbane

e Ballshit spikat për vlera negative të mëdha të ndryshimit të rritjes së popullsisë.

Shpërndarja e popullsisë sipas kateve hipsometrike rezulton se në lartësitë 200-

300m është përqendruar pjesa më madhe e popullsisë

Për sa i përket numrit të familjeve ka ardhur në rënie faktike si rezultat i uljes së

numrit të popullsisë. Por vlen të theksohet se numri i familjeve në disa vite është

rritur si rezultat i ndarjes së familjeve dhe shmangies së traditës për shumë kurora

në një shtëpi. Gjithashtu, ndryshim të ndjeshëm ka pësuar edhe madhësia e

familjeve dhe madhësia e NjEF-ve. Ritmi i zvogëlimit të madhësisë së NjEF-ve në

qendrën urbane ka rezultuar më i lartë se në hapësirën rurale.

Dendësia e popullsisë lidhet me numrin e përgjithshëm të popullsisë. Dendësia

më e lartë paraqitet në qendrën urbane, për faktin e përqendrimit më të madh të

popullsisë në raport me njësitë e tjera vendore të rrethit dhe të sipërfaqes së vogël.

Dendësia e popullsisë ka ardhur në rënie si shkak i uljes së numrit të popullsisë.

Në strukturën gjinore mbizotëron elementi mashkull..

Në strukturën moshore, pjesën më të madhe e zë grupmosha 15-64 vjeç, më pas

renditet mosha e re 0-14vjeç, e në fund ajo mbi 65 vjeç. Struktura moshore e

popullsisë ka pësuar ndryshime, jo në aspektin e raportit dominues por në

përmbajtjen e secilës grupmoshës. Krahasimi rezultateve të CENSUS 2001 me

2011, evidenton për rritje të popullsisë me moshë 65+ dhe rënie të popullsisë nën

moshën e punës. Analiza e varësive moshore, nëpërmjet koeficientit të varësisë së

të rinjve, koeficientit të varësisë së të moshuarve, koeficientit të varësisë së

përgjithshme dhe koeficientit të plakjes së popullsisë evidenton se popullsia

pavarësisht dominimit të asaj në moshën e punës, së shpejti do të hyjë në fazën e

plakjes.

Nga analiza e strukturës së popullsisë sipas vendbanimeve rezulton se popullsia

rurale mbizotëron kundrejt asaj urbane.

Koeficienti i urbanizimit ka ardhur në rritje deri në vitet 2000 me ritme të shpejta

dhe kjo ndodhi nga migrimi i i popullsisë drejt zonës urbane të Bashkisë Ballsh.

Pas viteve 2000, koeficienti i urbanizimit ka ritme më të ngadalta rritjeje, por kjo


218

vjen nga largimi i popullsisë rurale, e cila ka filluar të drejtohet drejt qyteteve të

tjera më të mëdha, ose largimet jashtë Shqipërisë.

Problemet sociale të shfaqura gjatë këtij tranzicioni janë të shumta. Papunësia

vjen më tepër si fenomen urban, kurse gjysmë-punësimi është ai që zgjidh të

paktën De Juro punësimin në hapësirën rurale. Gjithashtu një tjetër avantazh i

vendbanimeve rurale në këtë drejtim është se popullsia e tyre u përfshi më shpejt

në procesin e emigrimit jashtë vendit, gjë e cila i ka ndihmuar të kapërcejnë

pragun e varfërisë dhe të plotësojnë kërkesat në saj të të ardhurave nga

emigrantët.

Qytetit i Ballshit ka pësuar ndryshime të ndjeshme të shkallës së papunësisë.

Numri i të papunëve ka ardhur në rritje dhe kjo si rezultat i privatizimit të

industrisë së naftës dhe i rënies së numrit të bizneseve.

Për sa i përket strukturës moshore të të papunëve dominojnë grupmoshat e reja.

Gjatë disa viteve është rritur në mënyrë të ndjeshme grupmosha të caktuara, gjë që

lidhet me zhvillimet e skemave të punësimit në zonë, kryesisht asaj të industrisë

së naftës.

Në drejtim të strukturës gjinore të të papunëve evidentohet një kontradiktë. Të

dhënat e zyrës Vendore të Punësimit Mallakastër evidentojnë numrin më të lartë

të të papunëve elementin gjinor mashkull, ndërsa nga censuset rezulton elementi

gjinor femër. Kjo shpjegohet me faktin e mënyrës së dokumentimit të të dhënave,

pasi në Zyra Vendore e Punësimit, regjistron si të papunë ata të papunë që

paraqiten pranë këtij institucioni, ndërsa censusi ka praktikën e regjistrimit sipas

vendbanimit, dhe vetëdeklarimit të qytetarëve. E përbashkëta e dhënave të dy

institucioneve është niveli i lartë i papunësisë sidomos i grupmoshës së re.

Ndihma ekonomike e familjeve, në të gjithë rrethin ka ardhur në rënie. Në

përgjithësi, njësitë administrative vendore të rrethit, në bazë të studimeve të

UNICEF dhe INSTAT nuk dallojnë për varfëri të madhe. Komuna Qendër dhe

Bashkia Ballsh, të cilat janë njësitë vendore me popullsinë më të madhe, por edhe

ato që pritën pjesën më të madhe të lëvizjeve të popullsisë nga vendbanimet rurale

të tjera, kanë numrin absolut më të madh të familjeve që trajtohen me ndihmë

ekonomike.

Struktura arsimore e popullsisë evidenton se pjesa më madhe e popullsisë e ka

kryer arsimin e mesëm, dhe gjithashtu numri i popullsisë me arsimit ë lartë është

rritur, sidomos në qendrën urbane. Shpërndarja e institucioneve arsimore ka

ndryshuar gjatë tranzicionit. Disa nga fshatrat nuk kanë më institucione arsimore

të nivelit të detyruar, apo të mesëm. Mbyllja e institucioneve arsimore, apo

kufizimi i nivelit të tyre, lidhet me rënien e numrit të nxënësve. Numri i më i lartë

i nxënësve është në qendrën urbane, institucionet arsimore të së cilës përveç,

nxënësve të cilët banojnë në qytet shërbejnë edhe për nxënësit e hapësirave rurale,

të cilët ose nuk kanë shkollë në vendbanimet e tyre, ose kanë distancë të madhe

nga vendndodhja e institucionit arsimor të njësisë vendore ku bën pjesë, ose ka

vështirësi transporti. Gjatë periudhës së tranzicionit kanë marr zhvillim edhe

institucionet arsimore parauniversitare private, ku numri i nxënësve në raport me

ata të shkollave publike është më i ulët.

Ajo që evidentohet është numri i përgjithshëm i nxënësve në shkallë rrethi ka

ardhur në rënie. Ulja e numri të nxënësve veçanërisht në hapësirat rurale është një

tregues si tërthortë i rënies së koeficientit të lindshmërisë dhe i nivelit të lartë të

emigrimit të popullsisë kryesohet jashtë vendit.


219

Ristrukturimi dhe riformulimi ekonomik pas viteve 1990 ka krijuar zhvillime

dinamike në ekonominë e rrethit Mallakastër. Ndryshimet që përfshinë vendin

reflektuan në zhvillimin ekonomik duke sjellë ndryshime të ndjeshme në skemën

dhe ritmin e ekonomisë së njësive vendore të rrethit Mallakastër. Kushtet favorite

për zhvillimin e bujqësisë, dhe tradita për prodhime me rendiment të lartë dhe

cilësore, nuk vazhdoi për një kohë të gjatë pas tranzicionit.

Copëzimi i tokës bujqësore në ngastra të vogla nuk solli pritshmërinë e banorëve

për prodhimin në ekonominë bujqësore.

Gjatë tranzicionit është ulur ndjeshëm numri i popullsisë fermere. Në raport me

popullsinë që jeton në zonat rurale, 1/3 janë popullsi fermere, raport ky që ka

pësuar oshilacione gjatë tranzicionit. Ndër zhvillimet e tranzicionit në bujqësi vlen

të theksohet rritja e kulturës së ullirit me ritme të shpejta sidomos pas viteve 2005.

Përdorimi i tokës bujqësore are ka ardhur në rënie dhe po ashtu edhe mbjellja e

sipërfaqeve me drithëra buke. Ndër drurët frutorë krahas drithërave rritje kanë

marrë edhe drurë të tjerë të tillë si lajthia dhe arra. Sipërfaqet e vreshtave kanë

shënuar rënie gjatë dhjetëvjeçarit të parë të tranzicionit, por më pas kanë filluar

disa tregues rritje në disa prej njësive vendore. Përgjithësisht ka një nivel të ulët të

mekanikës bujqësore, dhe sipërfaqja e tokës bujqësore që ujitet ka ardhur në rënie,

si shkak i pamundësive konkrete të përdorimit të rrjetit të kanaleve dhe

rezervuarëve si rezultat i dëmeve që kanë pësuar.

Industria e naftës është pika e fortë e varësisë ekonomike për qendrën urbane.

Zhvillimet jopozitive gjatë viteve të fundit kanë ndikuar së tepërmi në nivelin

ekonomik dhe financat e banorëve të qendrës urbane. I projektuar si një qytet i

tipit socialist , Ballshi ndesh vështirësi për punësimin e banorëve.

Ekonomia e tregut krijoi mundësi për sipërmarrjet private të cilat janë më së

shumti në tregti me shumicë dhe pakicë, shërbime të ndryshme, dhe shumë pak

ato të industrive ushqimore apo agropërpunuese pothuajse duke zënë një peshë të

papërfillshme si në të ardhurat vendore edhe në punësimin e banorëve. Raporti i

punësimit shtet privat ka pësuar oshilacione gjatë tranzicionit. Pjesa më madhe e

të punësuarve në shtet deri në vitin 2008 ishin në industrinë përpunuese, por pas

privatizimit të rafinerisë raporti i punësimit sipas sektorëve privat-shtet

përmbyset, duke sjellë si rezultat dominimin e sektorit privat për punësimin në

sektorin dytësor të ekonomisë.

Zhvillimet jopozitive nuk kanë krijuar një klimë të favorshme për biznesin, duke

ndikuar në numrin subjekteve si dhe në kategorinë e tyre. Rënia e numrit të

bizneseve sidomos pas viteve 2008 theksohet së tepërmi në qytetin Ballshit,

ndërsa shumë nga bizneset e mëdha kanë kaluar me statusin pasiv. Raporti i të

punësuarve në biznesin vogël është i barabartë me numrin e subjekteve, ndërsa në

biznesin e madhe numri i të punësuarve ka ardhur në rënie, sidomos pas kalimit të

tyre në statusinpasiv.

Rezultatet e censuset evidentojnë se në hapësirën rurale, më tepër se ½ e

popullsisë rurale është e punësuar në bujqësi dhe shumë pak në sektorë te tjerë të

ekonomisë. Punësimi i popullsisë në sektorin terciar në njësinë vendore Qendër

është ulur ndjeshëm pas zhvendosjes së rrugës nacionale Fier-Tepelenë, ndërsa në

njësinë vendore Fratar, për shkak edhe të pozicionit gjeografik ka shënuar rritje të

lehtë dhe të njëjtën ecuri ka edh numri i sipërmarrjeve.


220

Nga treguesit fillestar të tranzicionit deri tek këta më të fundit evidentohet

ndryshimi raportit të punësimit të popullsisë, ku punësimi në industri ka ardhur

në rënie. Njësia vendore Fratar spikat për një numër të lartë të punësuarish në

sektorin terciar në raport me njësitë e tjera vendore. Kjo lidhet edhe me numrin e

lartë të bizneseve të krijuara në këtë njësi vendore, pas hapjes së linjës së re të

autostradës Fier-Levan-Tepelenë.

Ecuria e numrit të bizneseve në qytetin e Ballshit ka regjistruar oshilacione të cilat

janë në aspektin e numrit të përgjithshëm të subjekteve, në madhësinë e

subjekteve, në numrin e të punësuarve si edhe në strukturën gjinore të

sipërmarrësve të subjektit.

Pas reformës administrative që hyri në fuqi pas zgjedhjeve lokale në vitin

2015,njësia e re e krijuar, e cila praktikisht është në kufijtë e rrethit Mallakastër,

Bashkia Mallakastër, ka përballë shumë sfida për zhvillimin e qëndrueshëm të

zonës. Shumë nga sfidat janë të trashëguara dhe disa prej tyre janë produkt i

ngjarjeve të viteve të fundit. Sfidat në infrastrukturë, mjedis, cilësi shërbimesh dhe

mbi të gjitha një zhvillim i projektuar janë pikat kyçe me të cilat do të përballet në

vijim.

Ndër alternativat e zhvillimit ekonomik mbetet kombinimi i ekonomisë bujqësore

në hapësirën rurale dhe industrializimi i mëtejshëm Ballshit, bazuar kjo edhe në

saj të analizës FDMK por edhe shanseve reale që ka zona për zhvillim.

Rekomandime

Zhvillimi është një proces i hapur për çdo individ .Në rrugën e zhvillimit askush

nuk duhet të braktiset dhe nuk duhet të mbetet prapa.131 Politikat sociale dhe

ekonomike zbërthehen në rekomandimet me disa drejtime, të tilla si :

Në drejtimin të politikave infrastrukturore;

Në drejtim të zhvillimit social;

Në drejtimin të politikave të ekonomisë bujqësore;

Në drejtimin të politikave të industrisë së naftës;

Në drejtimin të politikave të ngritjes së kapaciteteve humane administrative.

Politikat dhe instrumentet sociale duhet të synojnë që të jenë efikase për të

ndihmuar kategoritë sociale dhe grupet sociale më të rrezikuara nga varfëria. Përvoja

e vendeve të zhvilluara ka treguar se shpërndarja e fondeve të ndihmës ekonomike në

formën e punësimit të pjesshëm është më efikase për popullsinë si në aspektin

ekonomik edhe në atë social.

Përfshirja e individëve të cilët vijnë nga grupet sociale të të papunëve ose nga

grupet sociale të individëve të cilët nuk kanë aftësi të plota në punë apo kanë nivel të

ultë arsimorë, në skemat e punësimit publik shmang diskriminim social dhe ndikon në

rritjen e shanseve për kualifikim profesional të këtyre individëve.

Programet sociale të cilat kanë për qëllim nxitjen e punësimit nëpërmjet

trajnimeve profesionale mund të jenë një alternativë më e mirë për të gjithë të papunët

e regjistruar si punëkërkues.

Rritja e paketave të bursave studimore për fëmijët e familjeve në nevojë ose në

pragun e varfërisë është një mundësi efiçente dhe produktive, jo vetëm për thyerjen e

rrethit të varfërisë, por edhe zhvillimin e përgjithshëm social dhe ekonomik të këtyre

familjeve.

131World Bank, “Institucional and capacity assessment of social services for vulnerable groups”,2000, fq.35


221

Për realizimin e këtyre programeve dhe marrjen e rezultateve pozitive të

politikave të tilla, njësia e qeverisjes vendore përpara investimeve duhet të plotësojë

disa hapa ku vlen theksohen si të rëndësishme:

Së pari, realizimi i studimeve sociale dhe ekonomike dhe ndjekja e zhvillimeve

demografike në formën e studimeve periodike për të njohur situatën reale dhe për

të përcaktuar nevojat, problemet, prioritetet në mënyrë konkrete për secilin

vendbanim.

Së dyti, të gjitha planet operacionale për zhvillimin lokal, strategjitë e zhvillimit,

hartimi i dokumenteve strategjikë lokalë dhe të gjitha skemat e nxitjes së

punësimit apo vetëpunësimit duhet të zbatohen në bashkëpunim me shoqërinë e

komunitetit, organizmat civile,bizneset private etj, pasi kjo është e vetmja mënyrë

që ato ti përshtaten realitetit, nevojave dhe tendencës së zhvillimit.

Së treti, ngritja e kapaciteteve humane në administratën publike, nëpërmjet

kualifikimeve dhe përzgjedhjen e elementëve me nivel të lartë arsimimi dhe

shumëllojshmëri kualifikimi.

Problemet sociale dhe ekonomike në përgjithësi janë komplekse. Përfshirja e

komunitetit për përcaktimin dhe projektimin e të ardhmes së tyre, sjell impakte

pozitive në disa drejtime:

Së pari, zgjon ndërgjegjësimin e banorëve për vlerat dhe asetet që gjenden në

vendbanimin e tyre;

Së dyti, i mban të informuar për trendet e zhvillimit;

Së treti, orienton zhvillimin sipas dokumentit strategjik lokal, i cili duhet të

ecë në linjë koordinimi me atë kombëtar.

Nga sa më sipër, disa nga rekomandimet konkrete për Bashkinë Mallakastër janë:

Rekomandime të përgjithshme:

Rritja e bashkëpunimit midis institucioneve publike qendrore dhe njësisë së

qeverisjes vendore;

Rritja e vëmendjes ndaj problemeve dhe nevojave lokale dhe shmangia e

riskut të politizimit të theksuar;

Menaxhim efikas i burime financiare dhe i buxhetit lokal;

Ndërgjegjësimi dhe bashkëpunimi me qytetarët për pagimin e detyrimeve të

taksave dhe tarifave vendore, të cilat edhe pse janë në vlerë të ulët, mund të

shërbejnë për investime publike nga të cilat përfitojnë të gjithë qytetarët;

Krijimi i një klime te mire dhe te favorshme për zhvillimin e biznesit;

Mbledhja e detyrimeve për taksat dhe tarifat vendore nga sipërmarrjet private

dhe përdorimi i tyre për investime me qëllim rritjen e besueshmërisë së

opinionit publik për menaxhimin e të ardhurave lokale nga taksat dhe tarifat

vendore;

Rritja e transparencës me publikun nëpërmjet konsultimeve publike, dëgjesave

publike, dhe zbatimin e programit të transparencës jo vetëm si detyrim ligjor;

Thjeshtëzimi shërbimeve publike për qytetarët, sipas modelit one stop shop-

zyra me një ndalesë.

Rritja e vëmendjes ndaj ideve inovatore për zhvillimin lokal dhe shfrytëzimin

e pasurive vendore në mënyrë efikase dhe të qëndrueshme .

Në fushën e ekonomisë bujqësore:

Krijimi i qendrave të grumbullimit të produkteve bujqësore dhe blegtorale në

Fratar dhe Ballsh.


222

Koordinimi me Ministrinë e Bujqësisë për orientimin dhe bashkëfinancimin e

fermerëve drejt programeve të bujqësisë për kultura bujqësore të cilat janë

tipike të zonës duke ruajtur origjinalitetin e cilësisë së prodhimit.

Koordinimi me Ministrinë e Bujqësisë për orientimin dhe bashkëfinancimin e

fermerëve për krijimin e markave, dhe certifikimin e produkteve për cilësinë e

tyre.

Promovimi dhe marketingu i produkteve bujqësore dhe blegtorale të

prodhuara në territorin e Bashkisë, nëpërmjet organizimit të panaireve ose

eksportin e tyre për në panaire kombëtare dhe ndërkombëtare.

Ofrimi i lehtësirave të taksave dhe tarifave vendore për investitorët e huaj në

fushën e ekonomisë bujqësore për kultivimin, përpunimin e produkteve

bujqësore dhe blegtorale.

Pastrimi i rezervuarëve të cilët përdoren për ujitjen e tokave bujqësore;

Rivendosja në funksion e kanaleve ujitës dhe kullues, nëpërmjet pastrimit të

tyre nga mbetjet dhe mbathjet me materiale.

Ofrimi i bursave për arsim profesional në drejtim të ekonomisë bujqësore për

fëmijët e familjeve fermere, me kushtin e kthimit në vendbanim pas

përfundimit të studimeve.

Mbështetjen e ideve inovative të fermerëve;

Koordinimi me agjenci kreditore për dhënien e kredive për investime në

fushën e ekonomisë bujqësore me interesa të ulëta.

Në fushën e industrive nxjerrëse dhe përpunuese:

Ofrimi i investitorëve për industrinë fasone të veshjeve e cila ndikon në

punësimin e banorëve kryesisht të femrave. Përveç kësaj industria fasone e

veshjeve ka impakte të papërfillshme në mjedis në raport me industritë e tjera,

nuk kërkon fuqi punëtore me kualifikim të lartë universitar. Gjithashtu kjo lloj

industrie përveç krahut të punës, mund të gjejë lehtësisht kushte për zhvillnim

në qendrën urbane duke ripërdorur të gjitha ish hapësirat industriale të

dikurshme të cilat aktualisht janë jashtë funksionit

Nxitja e investitorëve apo ofrimi i lehtësirave për sipërmarrësit e Agro-

përpunimin, duke rritur shanset e punësimit.

Vjelja e rregullt e taksave nga operatorët ekonomike që veprojnë në fushën e

industrinë së naftës, dhe përdorimi tyre krahas të tjerave për përmirësimin

mjedisor të qendrës urbane duke shtuar sipërfaqet e rekreacionit.

Në fushën e shërbimeve infrastrukturore:

Koordinimi me Ministrinë e Arsimit dhe Sporteve për bashkëfinancim për

restaurimin dhe rehabilitimin e godinave të institucioneve arsimore të

CU,CUL, dhe atij të mesëm.

Koordinimi me Ministrinë e Planifikimit dhe Zhvillimit Urban për

bashkëfinancim për restaurimin e qendrës së qytetit.

Rishpërndarja e qendrave të shërbimeve publike administrative në qendrën

urbane, duke ndikuar në këtë mënyrë në kombinimin e zonave funksionale të

qytetit.

Koordinim dhe bashkëpunim me të gjitha institucionet e qeverisjes vendore

dhe të huaja për përmirësimin e infrastrukturës rrugore rurale.

Asfaltimi i rrugës që lidh qendrën arkeologjike të Bylisit me autostradën duke

ndikuar në këtë mënyrë në rritjen e qarkullimit turistik për parkun arkeologjik


223

Në drejtim të ngritjes së kapaciteteve humane në administratë:

Planifikimi në buxhetin lokal për kualifikimin e vazhdueshëm të punonjësve

dhe specialistëve të pushtetit lokal;

Nxitjen e pjesëmarrjes së specialistëve në seancat e trajnimeve dhe

seminareve të organizuara nga institucione të ndryshme;

Binjakëzime me njësi të tjera të qeverisjes vendore brenda dhe jashtë vendit

me qëllim njohjen e praktikave më të mira, të cilat mund të përthithen nga

specialistët.


224

Literatura

1. Agolli ,Sh., “Bujqësia Shqiptare ndër vite” Tiranë 2000

2. Akademia e Shkencave, “Atlasi Klimatik i Shqipërisë”, Tiranë,1988

3. Akademia e Shkencave, “Gjeografia fizike e Shqipërisë: vëllimi I, II, Tiranë 1990-

1991

4. Akademia e Shkencave, Instituti Hidrometeorologjik, “Hidrologjia e Shqipërisë”,

Tiranë, 1984

5. Akademia e Shkencave, Instituti Hidrometeorologjik, “Klima e Shqipërisë”,

Tiranë, 1975

6. Aliaj .Sh, Melo.V, Hyseni. A, “Harta neotektonike e Shqipërisë” Sh. 1:200000,

Tiranë,1999

7. Aliaj, Sh., “Neotektonika e Shqipërisë”, Tiranë, 2012

8. Axhemi S., “Gjeografia Sociale” Tirane 2007

9. Axhemi S., “Gjeografi e Popullsise dhe e Vendbabimeve” ,Tirane 2006

10. Banka Botërore, Njësia e Sektorit të Zhvillimit Njerëzor,Njësia e Vendeve të

Europës Juglindore, Rajoni i Europës dhe i Azisë Qendrore “Studim Për Sektorin

E Shëndetësisë Të Shqipërisë” Shkurt 2006

11. Banka Botërore, Raporti i zhvillimit botëror “Duke luftuar varfërinë”, Tiranë

2000

12. Banka e Shqipërisë,:Bujqësia shqiptare në periudhën e tranzicionit”, Buletini

ekonomik, Vëllimi 3, Nr.2 2000,

13. Bashkia Ballsh, Konferencë Shkencore, “Sfidat e Zhvillimit të Qëndrueshëm në

Mallakastër”, Mars 2015, Ballsh, 2015

14. Bashkia Mallakastër, Sektori i Transportit dhe Infrastrukturës, tabela statistikore

për transportin, Drejtoria e Planifikimit të Territorit, Sektori i Tatim Taksave,

2015

15. Bloom, D.E., D. Canning and J. Sevilla 2003. The demographic dividend: a new

perspective on the economic consequences of population change. RAND

Population Matters Program MR-1274, Santa Monica CA.EC (2013), working

together for Europe’s young people. A call to action on youth unemployment.

Brussels, EC.

16. Buzo. K , “Gjeobotanika”, Tiranë 2000

17. Catherine Badgley, et al., “Bujqësia bio dhe furnizimi botëror me ushqime,”

Bujqësia dhe industria e rinovueshme e ushqimit 22 (2007): 86-108.

18. Ceka. N, Muçaj. S, “Bylisi”, Tiranë, 2004

19. Coordination of Information on the Environment (CORINE) (Co-ORdinated

INformation on the Environment) 1985, European Commission&European

Environment Agency (EEA) Agjensia Evropiane e Mjedisit “CORINE Land

Cover (CLC) databasë e gjeografisë ë mbulesës bimore dhe. produkt hartografik,

në shkallë të 1:100 000.

20. Davis,E. “The migration of human population” 1974, Scientific American

231:92-109,

21. Doka, Dh.,, “Zhvillime socio-ekonomike dhe rajonale të Shqipërisë pas vitit

1990” Potsdam, Gjermani 2005

22. Drejtoria e Rajonale e Bujqësisë, Ushqimit Mbrojtjes së Konsumatorit Fier, Vjetar

Statistikor, 1995-2013, viti 2013

23. Dumani, B.& StringaA., “Elementë të demografisë-Popullsia dhe zhvillimi”,

MNS, Tiranë 1997,

24. Gedeshi I., Jean-Guillaume,D. “Dix ans de transition économique albanaise de

l’autarcie à l’extraversion” , No 29, f.125,Kairo, Egjipt

https://en.wikipedia.org/wiki/European_Commission




225

25. Gruda Gj., “Gjeomorfologji e Përgjithshme” , Tiranë 2004

26. Gjoka,F., “Pedogjeografia” Tiranë 2012, faqe 65

27. Gjoka, F., Brahushi, F., “Tokat”, Tiranë 2007

28. Gjoka. F, Cara .K, “Tokat e Shqipërisë”, Tiranë 2003

29. Hana, L., “Reforma ekonomike dhe privatizimi i ekonomisë” Revista Ekonomia

dhe Tranzicioni,Tiranë 2000

30. Hayden,B., “Trekking Through Southern Albania” Toena 2005

31. Hole, D., Perkins, A., Wilson J., Alexander, I., Grice P., & Evans, A. “A përfiton

bujqësia bio nga biodiversiteti ?” Mbrojtja e biodiversitetit 122 (2005): 113-130.

D’Souz, G. and Ikerd J. “Fermat e vogla dhe zhvillimi i qendrueshëm: A janë më

të qendrueshme fermat e vogla ?” Gazeta e Ekonomisë bujqësore dhe asaj të

aplikuar 28 (1996): 73-83.

32. INSTAT “Migracioni në Shqipëri” Tiranë 2004

33. INSTAT “Quarterly Statistical Bulletin”, Tiranë 2013

34. INSTAT “Zhvillimi i tregut të punës 1990-1999” Tiranë 2000,

35. INSTAT, “Mplakja e popullsisë, situate e të moshuarve në Shqipëri”, Tiranë

2015

36. INSTAT, “Të rinjtë në Shqipëri, sfidat në kohët që ndryshojnë”, Tiranë 2015

37. INSTAT, Buletini Statistikor i rrethit Fier, 2010, Fier, 2011

38. INSTAT, Censusi i popullsisë dhe banesave për qarkun Fier, viti 2011" Tiranë,

2013

39. INSTAT, Popullsia e Shqipërisë, PrefekturaFier,2001, Tiranë 2004

40. INSTAT., “ Vjetar Statistikor 1991-2003”, Tiranë 2004

41. INSTAT., “Varfëria Në Shqipëri,” Tiranë 2001

42. Instituti “Post Carbon” “Tranzicioni në prodhimin dhe transportimin e

ushqimeve: drejt një të ardhmeje pa burime fosile”, Pranverë 2009,

43. Instituti i Kërkimeve Gjeologjike,Instituti i Naftës dhe Gazit Fier, Fakulteti i

Gjeologjisë, :Harta Gjeologjike e Shqipërisë”, Tiranë, 2002

44. Këshilli i Qarkut Fier ,”Buletini Statistikor viti 2011”, Fier, 2011

45. Komiteti Ekzekutiv i Rrethit, Seksioni i Planit, Zyra e Statistikës, “Vjetari

Statistikor i Rrethit”, Dhjetor 1975,

46. Kristo.V,”Veçoritë fiziko-gjeografike të territorit kodrinor Vjosë -Osum

Seman”,Tiranë ,1980

47. KZNLD, ”Monitorimi i kujdesit shëndetësor parësor në Shqipëri”, Tiranë 2014,

48. Melo V., “Gjeologjia Strukturore”, Tiranë 1991

49. Pana ,N., “Hidrologji e Shqipërisë” Tirane 1975

50. Pasha, M., “Mbulesa e tokës shqiptare”, SH.B. ‘AKSION 2000’, 2003

51. Qendra Kombëtare e Urgjencës Mjekësore, Riorganizimi i Shërbimit të Urgjencës

Mjekësore,Rajoni Fier, Tetor 2016

52. Qiriazi .P, Sala .S , “Monumentet e natyrës të Shqipërisë, Tiranë,2006

53. Qiriazi,P., “Gjeografi Fizike e Shqipërisë” Tiranë 2008

54. Rapporto Finale del Istituto Agronomico Mediterraneo di Bari per il Progetto SIS-

Albania, Sistemi Informativi sui Suoli (SIS) della Regione Puglia (Italia) e della

Repubblica d’Albania “Sviluppo di un Database Georeferenziato dei suoli

dell’intero territorio della Repubblica d’Albania in scala 1:250.000, Contratto N°

17097 – 2000 – 11 – F1SC ISP IT Luglio 2001, (financuar nga Komisioni

Evropian)

55. Republika e Shqipërisë & Agrotec Consortium &The World Bank Group, Projekti

“Albania National Forest Inventory Land Cover 2001 & Land Change 1991-


226

Inventari pyjor kombetar i Shqipërisë, Mbulesa e tokës 2001 dhe ndryshimi i

mbulesës së tokës nga 1991

56. Rosset, P.M. “Funksionet e shumëfishta dhe të mirat e bujqësisë në fermat e

vogla” (temë e prezantuar në konferencën “Kultivimi i së ardhmes” të

FAO/Hollandë, Maastricht, Hollandë, 12-17 Shtator 1999).

57. Seiti B., Malja A., Drushku S. (2006): Vlerësimi mjedisor në rajonet e përpunimit

të naftes në Shqipëri. Buletini i Matematikës dhe Shkencave Natyrore, University

of Tirana, BMSHN (UT) 3/2006: 223-229 58. Sergi G., Struga F. “The Master Plan of Ballshi, 2004”Institute for Urban Studies

and Planning - Ministry for Territory Management and Tourism, Tirana., faqe 7

59. Silvia Chant, “Gender, Urban Development and Housing”, New York, USA

(1996)

60. Sulstarova. E, Kociaj. S, Aliaj.Sh, “Rajonizimi sizmik i Shqipërisë”. Akademia e

Shkencave , Tiranë, 1980 Tiranë, 2002

61. Telo, I. “Mirëqenia dhe minimumi jetik”, Tiranë 1998

62. Tomes,I., “E drejta e sigurimit social”,Tiranë 1997

63. Troendle,C.A.,Project Manager Management Assistance Corporation of America

(MACA) MATCOM Corporation “Albanian Watershed Assessment” Alina

Sh.p.k. Tirana Albania

64. UNDP, Ballsh-“Agjenda 21”, Tiranë viti 2003

65. UNESCO “EFA Global Monitoring Report”, 2005

66. UNICEF, “Vlerësimi i Situatës Sociale Ekonomike Në Shqipëri ,Tiranë 2000

67. Zorba P., “Klimatogjeografia” ,Tiranë 2006

68. Zyra e Arkivit të Gjendjes Civile e Rrethit Mallakastër,vjetar statistikor 1992-

2013

69. Zyra e Statistikave, Ballsh, “Vjetar Statistikor” 2000-2013

70. Zyra Vendore e Punësimit Mallakastër, “Vjetar Statistikor”, 2013

71. World Bank, “Institucional and capacity assessment of social services for

vulnerable groups”,2000 72. www.instatgis.gov.al

73. wwwgeoportal.asig.gov.al

http://www.instatgis.gov.al/


227

Shtojca

Anketë Nr.1 për qëllime studimore të nivelit doktoral, në kërkim të mbrojtjes së

Gradës Doktor i Shkencave në Gjeografi, në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë,

Universiteti i Tiranës

Tema e Doktoraturës: Problemet Sociale dhe Ekonomike në Mallakastër.

Doktoranti: Engjëllushe Zenelaj

Titulli i Aketës: Të ardhurat nga emigracioni në hapësirën rurale

Gjinia Mashkull femër

Mosha 15-45vjeç mbi 45 vjeç

Statusi civil Beqarë Të martuar

Cila është përbërja e familjes suaj

Familje më 3 anëtarë

Familje me 4 anëtarë

Familje më mbi 4 anëtarë

Cili është besimi juaj fetar

Bektashi Mysliman Krishter, shëno tjetër_____________

A ka pjesëtarë të familjes suaj në emigrim ndërkombëtar?

Po JO

Nëse po, sa është numri i emigrantëve nga familja juaj,?

_shëno një numër___________________

A merrni të ardhura ngap e familjes suaj në emigrim?

Po JO

A merrni rregullisht të ardhura?

rregullisht

jorregullisht

me raste specifike

Si i merrni të dërgesat në para nga pjesëtarët e familjes që keni në emigrim ?

nëpërmjet bankës

nëpërmjet agjensive

në rrugë informale

Për se i përdorni të ardhurat?

Për riparim shtëpie

Për shpenzime për mbajtjen e familjes

Për depozitë bankare

A ka ndryshuar sasia e dërgesave me kalimin e viteve? PO JO

Nëse po si kanë ndryshuar remitancat?

Janë rritur janë ulur

A keni dëshirë të emigroni?

PO JO

Nëse po, Ku?

Brenda Shqipërisë Jashtë Shqipërisë

Nëse po, si doni të largoheni?

Përgjithmonë Përkohësisht


228

Anketë Nr.2 për qëllime studimore të nivelit doktoral, në kërkim të mbrojtjes së

Gradës Doktor i Shkencave në Gjeografi, në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë,

Universiteti i Tiranës

Tema e Doktoraturës: Problemet Sociale dhe Ekonomike në Mallakastër.

Doktoranti: Engjëllushe Zenelaj

Titulli i Aketës: Vlerësoni të ardhmen e qytetit tuaj

Gjinia Mashkull femër

Mosha 18-35vjeç 35 vjeç – 50 vjeç

Mbi50 vjeç

Statusi civil Beqarë Të martuar

Cila është përbërja e familjes suaj

Familje më 3 anëtarë

Familje me 4 anëtarë

Familje më mbi 4 anëtarë

Cili është besimi juaj fetar

Bektashi Mysliman Krishter, shëno tjetër_____________

Cili është statusi juaj i marrëdhënieve të punësimit?

Të punësuar

Të papunë

Të punësuar në shtet

Të punësuar në privat

Të punësuar

Të vetëpunësuar

Cili është niveli juaj arsimor?

Arsim 8vjeçarArsim i mesëm

Arsim i lartëArsim pasuniversitar

Sa të ardhura keni në familjet tuaja?

Deri në 30.000 lek Të ardhura në familje

30.000-50.000 lek të ardhura në familje

Mbi 50.000 lek të ardhura në familje

i konsideroni të ardhurat si të mjaftueshme

i konsideroni të ardhurat si të pamjaftueshme

A i plotësoni kërkesat shpirtërore dhe kulturore në qytet?

nuk i plotësojnë nevojat shpirtërore e kulturore në qytet

I plotësojnë mjaftueshëm nevojat kulturore e shpirtërore

Si e vlerësoni infrastrukturën dhe shërbimet në qytetin e Ballshit?

mirë keq mjaftueshëm nuk e vlerësoj dot

Si e vlerësoni të ardhmen në qytetin e Ballshit?

mirëkeq mjaftueshëmnuk e vlerësoj dot

A keni dëshirë të emigroni?

PO JO

Nëse po, Ku?

Brenda Shqipërisë Jashtë Shqipërisë

Nëse po, si doni të largoheni?

Përgjithmonë Përkohësisht


229

mallakastra, problemet sociale dhe ekonomike · mallakastra – problemet sociale dhe ekonomike e...

Documents