1

2. U v o dU ovom seminarskom radu na temu ``mikroekonomija u makoroekonomiji`` emo vam poblie predstaviti pojam mikroekonomije i njene osnovne elemente sve u cilju da proirimo dosadanja saznanja o navedenom pojmu.Za izradu rada sam koristila literature uvaenih profesora s naeg univerziteta te sam radi lakeg predstavljanja koristila i grafike prikaze..Kao prvo ce biti predstavljen sam pojam makroekonomije, zatim mikroekonomije te njihova povezanost, a u daljnjem sadraju predstavit u vam i pojmove proizvodnje,trokova,ponude i potranje te trine ravnotee.Razmatranjem ovih disciplina se prvenstveno olakava rijeavanje ekonomskih problema, omoguava se lake shvatanje i razumjevanje poslovnog okruenja te daje vee mogunosti stvaranja budue poslovne politike i strategije.2.1. Ekonomija kao drustvena nauka Ekonomija je drutvena nauka zato to izuava i objanjava ljudsko ponaanje unutar odreenog socijalnog ureenja.Ljudsko ponaanje moe biti izuavano sa stanovita razliitih perspektiva.Ekonomija izuava ponaanje ljudi angaovanih u aktivnostima koritenja ogranienih resursa radi zadovoljenja njihovih potreba.Kao nauka koja se bavi izuavanjem ljudskog ponaanja,ekonomija pripada istoj kategoriji nauka kao i socijalna psihologija,antropologija,sociologija i politika nauka.

Ekonomija izuava ljudsko ponaanje u proizvodnji,raspodjeli,razmjeni i potronji dobara i usluga.Centralni ekonomski problem je kako rijeiti konflikt izmeu neogranienih ljudskih elja za dobrima i uslugama i ogranienih resursa sa kojima ta dobra i usluge mogu biti proizvedeni.U rijeavanju tog problema ekonomija objanjava kako ograniene resurse podijeliti meu konkurentnim zahtjevimaza njihovo koritenje.2.2. Mikro i makroekonomijaMikroekonomija zajedno sa makroekonomijom i opom ekonomskom teorijom spada u grupu osnovnih ekonomskih nauka.Mikroekonomija uglavnom prouava ekonomske aktivnosti individualnih potroaa i proizvoaa ili njihovih grupa i utjecaj trita na njihov input i output.U tom smislu ona se bavi izuavanjem strukture ukupnog autputa privrede,analizom ponaanja pojedinanih privredenih subjekata,utvrivanjem relativnih cijena i distribucijom ukupnog autputa privrede meu razlitim grupama.Na taj nain ona pomae pojedinanim privredenim subjektima da identificiraju i objasne svoju trinu i konkurentsku poziciju i pokazuju kako oni mogu koristiti ekonomske principe za rijeavanje svojih problema u sistemu trine ekonomije.(1)1 prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str.50-52Za razliku od mikroekonomije,makroekonomija se bavi izuavanjem ekonomskih agregata ili funkcioniranja privrede u cjelini.Ona izuava agregatno ponaanje potroaa i proizvoaa i analizira agregatne ekonomske pojave,kao to su : nezaposlenost,inflacija,ekonomski rast i raspodjela nacionalnog dohotka.Zbog toga se ona esto naziva teorijom dohotka i zaposlenosti.Ona stavlja u iu meusobni utjecaj rada,kamatnih stopa i ostalih trinih varijabla na funkcioniranje privrede kao cjeline.Posebno znaajna podruja izuavanja makroekonomije su problem nezaposlenosti i problem inflacije.

Mikro i makro ekonomija meusobno su usko povezana. Njihova podruja potraivanja i efekti primjene pojedinih metoda i tehnika se, takoer, meusobno proimaju. Analiza efekata makroekonomske politike moe se najuspjenije izvriti primjenom oprobanih instrumenata mikroekonomije. Meutim, u okviru mikroekonomije analiza aktivnosti velikih grupa potroaa ili proizvoaa moe se, izvriti uspjeno samo instrumentima makroekonomije.2.3. Definicije mikroekonomije Navest emo definicije razliitih autora:

Mikroekonomija izuava ponaanje pojedinaca, domainstava, firmi i trita na kojima oni operiu. Mikroekonomija koristi modele koji pomau u objanjavanju i predvianju ponaanja potroaa i proizvoaa.

Mikroekonomska teorija tretira individualni faktor i prilagoavanje proizvoaa irim zslovima privrede, najvie u uslovima potranje i ponude, ali praktino svim uslovima, kao i efekte ovih prilagoavanja na same te uslove. Mikroekonomska teorija izuava prvenstveno raspodjelu faktora proizvodnje i raspodjelu dohotka na one koji uestvuju u konkurenciji.

Mikroekonomija se bavi prouavanjem ponaanja pojedinanih uesnika u trinoj privredi potroaa, domainstava, preduzea. Ona analizira formiranja trinih cijena, izuava proces stvaranja dohotka, sistem raspodjele ostvarenih rezultata, utjecaj dravnih poreza, trokova i mjera makroekonomske politike na privredu, i istrauje metode i tehnike za uspjenije koritenje identifikovanih mogunosti razvoja u poslovnom okruenju.(2)2 - prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str. 52,532.3.1. Predmeti izuavanja mikroekonomije U predmete izuavanja mikroekonomije svrstavamo slijedee:

Sticanje rezultata poslovanja (autputa),

Ulaganja u proces poslovanja (inputa),

Odnosa izmeu rezultata i ulaganja (izmeu autputa i inputa),

Faktora koji uvjetuju nivo rezultata i nivo ulaganja.

Osnovni princip mikroekonomije izraen je u tenji da se ostvare to vei rezultati sa to manjim ulaganjima i time osigura maksimaliziranje dobiti na dui rok. U sistemu trine ekonomije svaki privredni subjekat tei ostvariti to povoljniji odnos izmeu prihoda kao rezultata poslovanja i ukupnih ulaganja tj. da povea nivo kvaliteta ekonomije svog poslovanja.2.3.2. Mikroekonomske naune grane i metode Istraivanje u mikroekonomiji predstavlja u velikoj mjeri interdisciplinirano istraivanje, jer obuhvata pored sopstvenih,i istraivake postupke i metode koje su svojstvene drugim naunim disciplinama ,kao to su : filozofija, sociologija, psihologija, teorija sistema, informatika, matematika, statistika i druge.Mikroekonomiija, kao i druge nauke,nalazi se u neprikidnom razvoju.Imamo slijedee metode :

1. Ope naune metode(mogu se koristiti za istraivanje u skoro svim naunim oblastima,one su sastavni dio ope naune metodologije)2. Posebne naune metode(razvijene ili prilagoene za primjenu u posebnim naunim oblastima,ili za posebne vrste istraivanja u pojedinim naunim oblastima)

Izmeu opih i posebnih naunih metoda nema strogih granica i meusobne iskljuivosti.Mnoge posebne metode su nastale prilagoavanjem opih naunih metoda za specifine potrebe mikroekonomije.Ope naune metode, takoer, moraju esto biti polazna osnova ili opa orijentacija posebnom metodama.Ekonomisti se moraju zadovoljiti time da model obuhvati samo bitne elemente i odnose koji omoguavaju analizu i rjeavanje odreenih ekonomskih problema.U odnosu na ekonomsku stvarnost ekonomski eksperimenti i modeli nisu potpuno realistiki.Ali oni i ne treba da budu savreno realistiki jer bi u tom sluaju bili preskupi a veoma esto i nemogui.(3) 3 - prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str.53.58U grane mikroekonomije ubrajamo:

pozitivnu

normativnu mikroekonomiju.

Pozitivna ili analitika mikroekonomija izuava ciljeve, ekonomske pojave i probleme u realnom privrednom sistemu. Ona koristi opisivanje faktikog stanja radi pronalaenja objanjenja za odreene ekonomske pojave i probleme u realnom privrednom sistemu.Ona koristi opisivanje faktikog stanja radi pronalaenja objanjenja za odreene ekonomske pojave i probleme.Bazirana je na prikupljanju i ispitivanju injenica a njeni sudovi mogu biti verifilovani ili podvrgnuti ispitivanjem tih injenica.

Normativna mikroekonomija za razliku od pozitivne nudi preporuke temeljene na odreenim vrijednosnim sudovima i etikim principima.Ona objanjava kakav bi ekonomski svijet trebao da bude sa stanovita unaprijed odreenih principa.

Generalno se moe rei da obje mikroekonomije pokuavaju da pomognu privrednim subjektima da ostvare svoje posebne ciljeve poveanje profita i ope ciljeve-poboljanje uvjeta ivota svih ljudi.

2.4. Korisnost mikroekonomije Izuavanje mikroekonomije znaajno je iz nekoliko razloga.Razumjevanje funkcionisanja ekonomskog sistema omoguava nam da poboljamo njegove performanse i da rijeavamo mnoge ekonomske probleme s kojima se suoavamo u svakodnevnom zivotu.Glavna korist mikroekonomske teorije i analize sastoji se u tome to ona prua poseban obrazac razmiljanja koji omogiava da se u tumaenju dinamikog i kompleksnog ekonomskog svijeta uzmu u ozir najbitnije informacije za donoenje ekonomskih odluka ili za rijeavnje konkretnih ekonomskih problema.Bez razumjevanja mikroekonomije moe se uiniti da cijene i koliine neke robe ne zavise mnogo jedne od drugih.Za neupuene u mikroekonomiju moe izgledati da je vrlo jednostavno donositi ekonomske odluke.Meutim, ljudi koji upoznaju teoriju ponude i potranje mogu lako objasniti svaki mikroekonomski fenomen n a tritu i uspjenije predviati budue promjene u cijenama i koliinama proizvoda i usluga.

Ekonomsko znanje pomae ljudima da bolje upravljaju svojim ekonomskim ivotom, da shvate i razumiju svoje poslovno okruenje i svoju poziciju u njemu i da bolje projektuju svoju buduu poslovnu politiku i strategiju.Uz pomo ekonomskog znanja ljudi mogu bolje opistai, objasniti i predvodjeti ekonomsko ponaanje pojedinanih privrednih subjekata i privrede kao cjeline, ili predviati budue promjene i pojave, kao to su, npr.,inflacija i ogranienja.(4)4 - prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str.602.5. Pojam proizvodnje Proizvodnja je ekonomska nunost opstanka i razvoja svakog drutva. Cilj proizvodnje je proizvodnja proizvoda koji svojim upotrebnim kvalitetama podmiruju odreene potrebe drutva. Drutvene potrebe su,znamo, raznovrsne i one su stalne, permanentne. Osnovni uvijet zadovoljenja raznih potreba je neprekidna proizvodnja. S toga proizvodnju moemo definirati kao smiljen ljudski rad koji ima za cilj proizvodnju novih proizvoda sposobnih da zadovolje ljudske potrebe. Stepen razvoja proizvodnih snaga zavisi, prije svega, od stepena obrazovanja ljudi kao i od razvitka nauke i tehnike i njene primjene. Proizvodni odnosi su odnosi koji vladaju meu ljudima u proizvodnji. To su meusobni odnosi ljudi u smislu meusobne saradnje koja je nuna i koja se uspostavlja u proizvodnji. Razvoj proizvodnih snaga utie na razvoj proizvodnih odnosa.2.5.1. Proizvodnja u uem smislu Pod proizvodnjom u uem smislu podrazumijeva se sam proces proizvodnje, odnosno proces proizvodne aktivnosti u kojem se neposrednim troenjem ljudskog rada prerauju predmeti iz prirode i time dobija oblik pogodan za podmirivanje potreba. To je, drugim rijeima, proces u kojem se istovremeno i neposredno vri svrsishodno obezbjeivanje, kombiniranje i troenje ljudskog rada sa materijalnim uvjetima proizvodnje kojima taj rad daje potrebne oblike i forme.Potrebe ljudi ne zadovoljavaju se samo materijalnim dobrima nego i uslugama, koje su takoer rezultat svrsishodne djelatnosti ljudi, a koju zovemo proizvodnja usluga. U proizvodnji usluga ne dolazi do materijaliziranja, opredmeivanja ljudskog rada; usluge nemaju za rezultat konkretno materijalno dobro. Usluga se troi u momentu njene proizvodnje, a rad uloen u njenu proizvodnju nestaje im je usluga izvrena.Postoje dvije vrste usluga:

proizvodne neproizvodne

Proizvodne usluge direktno su vezane sa procesom materijalne proizvodnje. Proizvode je, nakon zavrnog procesa materijalne proizvodnje, potrebno dopremiti do potroaa, zatim sauvati njihova korisna svojstva do momenta potronje itd. Na osnovu toga djelovanje ljudi u oblasti prometa, ouvanja proizvoda, neophodnih mjerenja i pakovanja proizvoda oznaavamo proizvodnim uslugama. Neproizvodne usluge nisu u svom smislu vezane za proces materijalne proizvodnje; one obuhvataju niz drutveno korisnih aktivnosti ljudi kao to su: obrazovanje, nauka, kultura, zatita zdravlja, socijalne slube itd.Meutim, kada je rije o ovoj podjeli usluga, treba imati u vidu da suvremeni ekonomski razvoj, njegove karakteristike i potrebe granicu izmeu njih sve vie briu.(5)5 prof.dr. Halil Kapic,UVOD U EKONOMIJU,Bihac,2006.godine,str 20Za obavljanje svakog procesa proizvodnje, bez obzira na epohu u kojoj se vri, stupanj razvijenosti odreene ljudske zajednice i vrstu proizvodnje koja se obavlja, neophodno je postojanje tri osnovna elementa a to su:

rad tj. svrsishodna djelatnost,

predmeti na koje rad djeluje i

sredstva, kojima rad djeluje na predmet rada2.5.2. Proizvodnja u irem smislu Pojam proizvodnje se ee upotrebljava u svom irem smislu koji obuhvata cjelokupnost svih bitnih procesa ekonomskog ivota, i to, kao prvo, ve pomenuti pojam proizvodnje u uem smislu (proces proizvodnje), zatim proces raspodjele, proces razmjene i proces potronje. Naime, ve smo utvrdili da je smisao proizvodnje u zadovoljavanju odreenih ljudskih potreba koje se ostvaruju u procesu potronje. Drugim rijeima, moe se kazati da bi bilo koja proizvodnja bila besmislena ukoliko se ne bi zavravala potronjom. Meutim, prije nego to proizvodi dou do potronje, oni prolaze jo dva ekonomska procesa: proces raspodjele i proces razmjene i to po sasvim odreenim objektivnim zakonitostima i u odreenim razmjerima.(6)

2.5.3. Funkcija proizvodnje

Odnos izmedu maksimalne koliine autputa koja moe biti proizvedena i koliine inputa koja je neophodna za stvaranje tog autputa,pri datoj tehnologiji naziva se funkcijom proizvodnje.Ona dakle izraava u tehnikim izrazima date odnose izmeu koliine iskoritenih resursa i maksimalno mogueg nivoa proizvedenog autputa.

Funkcija proizvodnje moe biti izraena slijedeom jednainom:

Q = f ( K,L ) ; K,L i Q > 0

Prethodno navedena jednaina pokazuje nam da je fizika koliina autputa Q odreena funkcija fizikih koliina inputa (kapitala i rada).Sve funkcije proizvodnje su izrazi mehanike ili druge fizike transformacije inputa u autpute, pri emu svoenje bilo kog inputa na nultu vrijednost znai svoenje nivoa autputa na nulu (7):

f ( 0, L ) = f ( K, L ) = 06 - prof.dr. Halil Kapi,UVOD U EKONOMIJU,Biha,2006.godine,str 22

7 - prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str.196SLIKA 1. grafiki prikaz proizvodne funkcije

2.6. Funkcija trokova Trokovi lee u srcu mnogih poslovnih odluka .Preduzee stoga mora paziti na trokove jer svaka jedinica troka smanjuje profite preduzea.Proizvodnja bilo koje robe predpostavlja utroak odreenih resursa npr. rada,kapitala.Utroci nisu isto sto i trokovi .Troak predstavlja novani izraz fizikih utroaka odreenih faktora proizvodnje.

2.6.1. Oportunitetni troak

Oportunitetni troak predstavlja proputeni dohodak zbog izbora alternativne proizvidne aktivnosti.Izraunava se kako bi kvalitetno odluili o nainu upotrebe raspoloivih resursa.

2.6.2. Eksplicitni troak

Eksplicitni troak obuhvata vrijednost novanih izdataka koji se odnose na utroke osnovnih faktora proizvodnje: rada, predmeta rada, i sredstava rada.Ovaj troak predstavlja novani izraz utroaka faktora proizvodnje nezavisno od toga da li su uinjeni i novani izdaci vezani za njihovu nabavku.Eksplicitni trokovi se esto nazivaju knjigovodstvenim trokom jer se stvarni novani izdaci za utroene faktore proizvodnje knjigovodstveno prate.Knjigovodstveni trokovi su stvarni izdaci uveani za trokove amortizacije kapitalne opreme.(8)8 - prof.dr. Halil Kapi,UVOD U EKONOMIJU,Biha,2006.godine,str 682.6.3. Implicitni troak

Implicitni troak obuhvata pored vrijednosti evidentiranih ostvarenih utroaka i vrijednosti koje se podrazumjevaju kao troak koritenja odreenog faktora proizvodnje.Njihova veliina zavisi od visine prinosa koji se moe ostvariti alternativnim koritenjem raspoloivog resursa u drugim poslovnim operacijama.Implicitni troak se naziva jos i ekonomski troak jer ekonomiste zanima koliki ce trokovi biti u budunosti poslovanja preduzea.Ekonomski troak predstavlja troak koji nastaje upotrebom ekonomskih resursa u proizvodnji ukljuujui i oportunitetni troak.

2.6.4. Individualni i drutveni troak

Individualni troak je rashod koji neposredno tereti proizvodne subjekte odnosno oni rashodi koje preduzee podmiruje izravno iz vlastitih sredstavaAko na individualne trokove dodamo vrijednost ekonomske tete koju preduzee prouzrokuje u svojoj okolini, dobijemo trokove koji su u ekonomiji nazvani drutvenim trokovima.Prema tome, drutveni trokovi konkretnog preduzea ukljuuju,pored njegovih individualnih trokova, i individualne trokove drugih privatnih individua i firmi u istom drutvu, koji nisu uesnici u poslovnim transakcijama koje doprinose stvaranju tih trokova.SLIKA 2. izjednaavanje individualnih sa drutvenim trokovima

2.6.5. Prosjeni troak Prosjeni troak proizvodnje se izraunava tako sto se ukupni trokovi proizvodnje podijele sa sa brojem proizvedenih primjeraka robe.(9)9 - prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str.2262.6.6. Granini troak

Granicni troak proizvodnje pokazuje veleinu trokova proizvodnje jedne dodatne jedinice proizvoda.Oni omoguavaju uvid u dinamiku rasta trokova s obzirom na promjene u opsegu proizvodnje:

ako je dinamika porasta trokova jednaka porastu opsega proizvodnje znai da se rastom proizvodnje prosjeni jedinicni trokovi odravaju na istoj razini

ako je dinamika porasta trokova brza od porasta opsega proizvodnje,rentabilnost se smanjuje pod predpostavkom neizmijenjenih trisnih cijena( 10 )2.7. Teorija ponude

Ponudu definiemo kao odnos izmeu ponuene koliine neke robe i njene cijene,pri ostalim nepromijenjenim uvjetima kao to su :

trokovi proizvodnje

cijene supstituta

orgainizacija trita

Ona pokazuje koje se koliine neke robe mogu prodati pri svakom odreenom nivou cijene na odreenom tritu i u odreenom vremenskom periodu.Ponuena koliina neke robe je funkcija njene cijene pa tako ponudu izraavamo na slijedei nain:

S = f ( Px ) uz uvjet : f` ( Px ) > 0SLIKA 3. Kriva ponude

10 -- prof.dr. Halil Kapi,UVOD U EKONOMIJU,Biha,2006.godine,str. 67Zakon ponude izraava direktnu ili pozitivnu relaciju izmeu ponuene koliine neke robe i nivoa njene cijene pri ostalim nepromjenjenim uvjetima.Na ponaanje ponude utiu mnoge determinante: trokovi proizvodnje

tehnologija

cijene inputa

cijene supstituta proizvodnje

organizacija trita

porezi i subvencije

oekivane budue promjene u relativnim cijenama

2.8. Teorija potranje

Potranju moemo definisati kao koliinu neke robe koju su kupci spremni da kupe na odreenom tritu i u odreenom vremenskom periodu pri razliitim cijenama te robe i pri ostalim nepromijenjenim faktorima.Skala potranje predstavlja niz alternativnih situacija koje izraavaju odnos izmedu trine cijene neke robe ,koja varira, i potraivanih koliina na odreenom tritu i u odreenom vremenskom periodu.(11)SLIKA 4. Kriva trine potranje

11 - prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str. 80U determinante potranje ubrajamo : prosjeni realni dohodak, ukusi ili preferencije potroaa, cijene povezanih proizvoda i usluga, promjene u veliini populacije.2.9. Ponuda i potranja na tritu roba

U sluaju potranje, zavisnost izmeu potraivanih koliina i nivoa cijene izvedena je iz potroaeve tenje za maksimaliziranjem korisnosti a u sluaju ponude,zavisnost izmeu ponuene koliine i nivoa trine cijene izvedena je iz proizvoaeve elje za maksimiranjem profita.Trina ravnotea se formira na onom nivou cijene i koliine na kome su snage ponude i potranje izjednaene.Na nivou ravnotene cijene koliina robe koju kupci ele da kupe jednaka je koliini koju su ponuai voljni da prodaju.Na ravnotenom nivou,cijene i koliina tee da ostanu konstantne onoliko dugo koliko ostali faktori ponude i potranje budu nepromijenjeni.Postoje tri osnovna uvjeta koja moraju biti ispunjena za postizanje trine ravnotee( 12 ):

1. prvi uvjet je subjektivne prirode.Potrebno je da svi uesnici u datom ekonomskom sistemu maksimizairaju svoj poloaj na osnovu uspostavljenih trinih cijena2. drugi uvjet je objektivne prirode.Potrebno je da se trina cijena svake robe formira na nivou u kome se uspostavlja jednakost izmeu potraivane i ponuene koliine

3. trei uvjet zahtijeva da se uspostavi takav sistem relativnih cijena u kome bi cijene zaposlenih faktora proizvodnje bile jednake vrijednosti njihovog graninog proizvoda.

SLIKA 5. grafika ilustracija trine ravnotee

12 - prof.dr.sc.Fikret Dervievi, MIKROEKONOMIJA,Biha,2008.godine,str.169

3. Zakljuak PAGE 12