m llİ eĞİtİm bakanliĞi (meb) İlkÖ ret m 7. sinif fen ... · kitapta 4 ünite ve 61 etkinlik...
TRANSCRIPT
1
XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Malatya
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI (MEB) İLKÖĞRETİM 7. SINIF FEN BİLGİSİ DERS KİTABININ BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ
YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yrd. Doç. Dr. İlbilge DÖKME
G.Ü. Kırşehir Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Fen Bilgisi Öğretmenliği Programı
[email protected] ÖZET: Gelişmiş ülkelerde fen bilgisi ders kitapları, öğrencilerin aktif bir şekilde bilimsel
süreç becerilerini geliştirici nitelik taşımaktadır. Bu araştırmada şu an ülkemizde
kullanılmakta olan “Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim okulu 7. sınıf Fen Bilgisi Ders
Kitabı” bilimsel süreç becerileri yönünden analiz edilip değerlendirilmiştir. MEB yada özel
sektörün hazırladığı fen bilgisi ders kitapları Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (TTK)
tarafından pek çok kriter esas alınarak incelenmektedir. Bu çalışmayla, ders kitapları
hazırlanırken ve incelenirken esas alınan kriterlere süreç becerilerinin daha etkili ilave
edilmesi hedeflenmektedir.
ANAHTAR SÖZCÜKLER: Bilimsel süreç becerileri, fen öğretimi, fen bilgisi ders kitapları
EVALUATION OF THE SCIENCE TEXTBOOK GRADE 7 PUBLISHED BY TURKISH MINISTRY OF NATIONAL
EDUCATION IN TERMS OF SCIENCE PROCESS SKILLS
ABSTRACT: In many developed country, science textbooks have got some features of
improving students’ science process skills. In this study, “The Science Textbook Grade 7”
published by Turkish Ministry of National Education was investigated and evaluated in
terms of science process skills. Science textbooks written by Ministry of National Education
or Private Sector Companies are revised and approved by Chairmanship of Training
Committee by considering a lot of criteria. In this study, it was aimed that science process
skills add effectively to those criteria.
2
KEY WORDS: Science process skills, science education, science textbooks
GİRİŞ
Günümüz eğitim-öğretim sürecinde, öğrencilerin bilimsel düşünme ile
ilgili becerileri kazanmaları önemli bir yer tutmakta özellikle fen öğretiminin bu
konuda üstlendiği rolün artık küçümsenmeyecek kadar büyük olması ülkemizde de
fen öğretimi alanında ilgililerin omuzlarına önemli sorumluluklar yüklemektedir.
Fen öğretiminde uzun yıllar -çağın ve ulusların ihtiyaçları doğrultusunda-
kavramsal bilgilerin öğrenciye taşınması hakimdi ve okulların fen öğretimi
programları büyük ölçüde yüksek okul yada üniversite ihtiyacını karşılayacak
nitelikte tasarlanıyordu. Bu da programları ve bu doğrultuda hazırlanan
materyalleri öğrencilerin belleklerine taşınacak bir bilgi treni hâline
dönüştürmüştü. Yıllarca pek çok bilgi bu amaçla fen bilimleri müfredatına dahil
edildi. Ancak süreç içerisinde özellikle fen alanında meydana gelen bilgi patlaması,
akademik çevrelerin var olan yaklaşımlar üzeride temellenen “fen öğretimi
olgusuna” şüpheli tutumlarını doğurdu. Ayrıca, öğrencilerin çoğunluğunun bu
yaklaşımla gerçekleşen fen öğretiminde başarısızlığını gösteren pek çok araştırma
mevcut şüpheleri doğrulamıştır (Galyam & Grange, 2003). Son çeyrek yüz yıl
boyunca içerik-ağırlıklı fen öğretimi yaklaşımına tepki olarak bireylerin nasıl daha
iyi düşüneceklerini öğrenebilmeleri için düşünme becerilerinin açık bir şekilde
öğretilebileceği ve zamanla geliştirilebileceği önerilmektedir. Düşünme süreç ve
becerilerinin öğretilmesine verilen önemi gösteren genel yaklaşım, fen öğretiminde
süreç-ağırlıklı fen programlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur (Costa, 1985).
Gelişmiş ülkelerin ders kitapları incelendiğinde bilimsel düşünme
becerilerinin kitaplarda sistematik bir şekilde yer aldığı, bu sistematik yapının
öğrenci ve öğretmen kitaplarında birbirini tamamladığı gözlenmektedir. Öğrenci
kitapları, öğrencilerin farkına varmadan üç yönlü düşünme becerilerini
geliştirebileceği bir estetik ve inceliğe sahiptir. Öğretmen kitapları ise öğretmenin
bu becerileri değerlendirmesine yardımcı olacak içerik ve görsel unsurlarla
donanmıştır. Kitaplar, çeşitli etkinlik, uygulama ve sorularla öğrencide a) bilimsel
süreç becerileri b) eleştirel düşünme becerileri c) bilimsel muhakeme becerileri
3
olmak üzere üç yönlü düşünme gelişimini sağlayacak tarzda yapılandırılmıştır. Bu
kaynaklarda: Bilimsel süreç becerileri; gözlem yapabilme, sınıflandırma
yapabilme, ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme, iletişim kurabilme, çıkarım
yapabilme, tahmin edebilme, veri toplama, kaydetme ve yorumlayabilme,
değişkenleri belirleme ve kontrol edebilme, tanımlama yapabilme, hipotez
oluşturabilme, deney yapabilme, model oluşturma ve kullanabilme olarak
adlandırılır. Eleştirel düşünme becerileri; analiz edebilme, sentez yapabilme,
öğrendiği bilgi, yöntem ve becerileri yeni durumlara uygulayabilme, fikir
üretebilme, üretilen fikri ifade edebilme ve problem çözebilmedir. Bilimsel
muhakeme becerileri ise; bilmeyi ve anlamayı arzulama, bilimsel kabulleri
sorgulama, veri toplama ve yorumlamayı isteme, varsayımlardan yola çıkarak
toplanan verileri sınamadan, sonuç çıkarmaya doğru giden mantık çizgisine riayet
etme, dayanak noktalarını göz önünde bulundurma, araştırılan konuyla ilgili daha
önce yapılmış çalışmaları öğrenmeyi ve anlamayı istemedir (Badders ve diğer.,
1999).
Süreç ve eleştirel düşünme becerileri kazanmış öğrencilerin beden ve zihin
yapıları bilimsel araştırma yoluyla öğrenebilmeleri için aktif durumdadır. Bilimsel
muhakeme becerilerini kazanmış öğrenciler ise yeni zihinsel açılımlarla bir bilinç
sıçraması yaşarlar. Bu yaşantı onlara, kendilerini bir araştırmadan diğerine
sürükleyecek yeni ufuklar açar.
YÖNTEM
Literatürde bilimsel süreç becerilerinin adı ve içeriği ile ilgili aşağı yukarı
birbirine yakın çeşitli adlandırmalar, tanımlanmalar ve uygulamalar yer almaktadır.
Bu çalışmada; öncelikle “süreç becerileri fen bilgisi öğretim materyallerine nasıl
yansıtılabilir?” sorusuna yanıt aramak için süreç-ağırlıklı ve farklı seviyelerdeki
"Discovery Works”, “Science Anytime”, “Macmillan Science”, “Discover the
Wonder”, “Science Horizons” fen bilgisi öğretmen ve öğrenci ders kitapları
incelenmiştir (Badders ve diğer., 1999; Lang, vediğer.,1995; Heil ve diğer., 1996;
Atwatwer ve diğer., 1995; Mallinson ve diğer., 1993). Süreç becerileri yönünden
en etkili sistematik yapıya sahip olduğunu düşündüğümüz “Discovery Work”
4
serisinde yer alan tanımlamalar (Badders ve diğer., 1999) ve uygulamalar kriter
alınarak MEB 7. sınıf Fen Bilgisi öğrenci kitabında yer alan etkinlikler bilimsel
süreç becerileri yönünden analiz edilip değerlendirildi. İnceleme yapılırken bağlı
kalınan adlandırma ve tanımlamalar Çizelge 1’de yer almaktadır (Badders ve
diğer., 1999; Rezba, 1995). Ünitede yer alan etkinliklerin içeriği öncesi ve sonrası
derinlemesine incelenip öğrencilerde hangi süreç becerilerini geliştirmeye yönelik
olduğu belirlenerek çizelgeler hazırlanmıştır. Çizelgelerden ulaşılan istatistiksel
sonuçlar grafiğe dönüştürülerek yorumlanmıştır.
Çizelge 1: Bilimsel Süreç Becerilerinin Adı ve Tanımlamaları
Bilimsel Süreç Becerileri
Adı Tanımlaması Gözlem yapabilme Duyularını kullanarak nesne yada olayların özelliklerini belirleme. Sınıflandırma yapabilme Özelliklerine göre olay ya da nesneleri gruplama
Ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme
Bu beceri; • uygun ölçü birimlerini kullanarak nicel tanımlama yapabilme, • hesaplama yapabilme, • nicel verileri kaydedebilme, • uzay zaman ilişkisi kurabilmeyi kapsar.
İletişim kurabilme Öğrencilerin yaptıkları araştırmalarını;
• yazılı ya da sözlü olarak ifade edebilmeleri • gerektiğinde grafik, tablo, diyagram hâline getirebilmeleri, • sunarken gerektiğinde teknolojiden yararlanabilmeleridir.
Çıkarım yapabilme Gözlem ve verilere dayalı olarak spesifik bir olay hakkında bir sonuç çıkarabilmedir. Çıkarım bazen sebep-sonuç ilişkisi de içerebilir.
Tahmin edebilme Eski deneyim ve gözlemlerinden yararlanarak bir olayın ya da değiştirilen bir durumun sonunu önceden kestirmek.
Veri toplama, kaydetme ve yorumlama
Yaptığı çıkarım, tahmin veya oluşturduğu bir hipotez ışığında çeşitli metotlarla veri toplayabilmek, akla uygun sonuçlara varmak için topladığı verileri, dayanağı olan bir mantık dokusu içinde yorumlayabilmek.
Değişkenleri tanımlama ve kontrol edebilme
Bir olayda mevcut değişkenleri tanımlama; sabit tutacağı ve idare edeceği değişkenleri seçme.
Tanımlama yapabilme Araştırmada ulaştığı terimleri tanımlayabilme; yaptıkları ve gözlemledikleri ile ilgili bir tanımlama belirtebilme.
Hipotez kurabilme İki değişkenli bir olayla ilgili olarak tahmini bir açıklama önerebilme ve öngördüğü açıklamaları sınamak için bir çalışma planlama.
Deney yapabilme Sorgulamak, materyalleri ustalıkla kullanmak, bir sonuç belirlemek için hipotezleri sınamak.
Model yapma ve kullanabilme
Bazı olayları fiziksel ya da zihinsel model oluşturarak gösterebilme.
5
BULGULAR
Nitel Bulgular
Kitaptaki bütün etkinlikler “Neler Kullanırsınız?”, “ Nasıl bir Yol
İzlersiniz?”, “Verilerinizi Değerlendiriniz” ve “Vardığınız Sonuç Nedir” adlı
bölümlerden oluşan ortak bir şablona sahiptir (Büyük ve diğerleri., 2002). “Neler
Kullanırsınız” bölümünde, etkinlikte kullanılacak malzemeler tanıtılmıştır. “Nasıl
bir Yol İzlersiniz” bölümü;
- öğrencilerin etkinlik öncesinde yapacağı, tahmin yada çıkarımı sınamak için veri
toplamaya ve kaydetmeye yönelik önceden tasarlanmış bir deneyin aşamalarını,
- öğrencilerin bir olayla ilgili çıkarımda bulunmaları yada tanımlama
yapabilmeleri için yapacakları gözlem aşamalarını,
- öğrencilerin gözlemlediği veya gözlemleyemediği olaylarla ilgili bir çıkarımda
yada tanımlamada bulunabilmek için model oluşturma ve kullanma
basamaklarını,
- öğrencilerin bir sınıflandırma yapmaları için gerekli gözlem aşamalarını
içermektedir.
“Verilerinizi Değerlendiriniz” bölümünde, genellikle öğrencilerden “Nasıl bir
Yol İzlersiniz” bölümünde yaptıkları ve kaydettikleri gözlem, sınıflama, deney,
model oluşturma işlemlerinden elde ettikleri verileri yorumlayıp değerlendirmesi
istenmiştir.
“Vardığın Sonuç Nedir?” bölümü ise işlevine göre aşağıdakilerden yalnızca birini
içermektedir:
- Öğrencilerin yapacağı deneylerde ulaşması beklenen sonuçlara ilişkin sorular
sorulmuştur.
- Öğrencilerden yaptıkları gözlemlerle ilgili çıkarımlarda yada atnımlamada
bulunmaları istenmiştir.
- Öğrencilerden yaptıkları gözlemler sonucunda bir sınıflama yapmaları
istenmiştir.
Nicel Bulgular
6
Kitapta 4 ünite ve 61 etkinlik yer almaktadır . Grafik 1’de kitap
genelinde bilimsel süreç becerilerinin etkinlikler boyunca sayısal dağılımı
verilmiştir. Çizelge 2, 1. ve 2. ünitede, Çizelge 3, 3. ünite ve 4. ünite de yer alan
etkinliklerin bilimsel süreç becerileri yönünden bulgularını içermektedir.
Çizelgelerin ilk sütununda ünitede yer alan etkinliklerin adı ikinci sütununda hangi
sayfada yer aldığı belirtilmiştir. Her bir etkinliğin öğrencilerde hangi bilimsel süreç
becerisini geliştirici olduğu ise etkinlik adının bulunduğu satırda işaretlenerek
belirtilmiştir.
Grafik 1. Bilimsel Süreç Becerilerinin Kitaptaki Etkinlikler Genelinde Dağılımı
0
10
20
30
40
50
60
Göz
lem
yap
abilm
e
Sını
flandırm
a y
apab
ilme
Ölç
üm y
apm
a v
e s
ayıla
rı ku
llana
bilm
e
İletiş
im k
urab
ilme
Çık
arım
yap
abilm
e
Tahm
in e
debi
lme
Veri
topl
ama,
kay
detm
e v
e yo
rum
lam
a
Değ
işke
nler
i ta
nım
lam
a v
e k
ontro
l ede
bilm
e
Tanı
mla
ma
yap
abilm
e
Hip
otez
oluşt
urm
a
Den
ey y
apab
ilme
Mod
el o
luşt
urm
a v
e ku
llana
bilm
e
7
Çizelge 2: 1. ve 2. Ünitelerde Yer Alan Etkinliklerde Bilimsel Süreç Becerileri İle İlgili Bulgular
“1.Ünite:Maddenin İç Yapısına Yolculuk” ünitesinde 16 etkinlik vardır. Bu
etkinliklerin kapsadığı süreç becerileri (Çizelge 4) olayları gözlemleme ve
BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ
1. ÜNİTE MADDENİN İÇ YAPISINA YOLCULUK
Gözle
m ya
pabil
me
Sınıf
landır
ma ya
pabil
me
Ölçü
m ya
pma v
e sa
yılar
ı kull
anab
ilme
İletiş
im k
urab
ilme
Çıka
rım y
apab
ilme
Tahm
in ed
ebilm
e
Veri
toplam
a, ka
ydetm
e ve
yoru
mlay
abilm
e
Değiş
kenle
ri tan
ımlam
a ve
kontr
ol ed
ebilm
e
Tanım
lama y
apab
ilme
Hipo
tez ol
uştur
abilm
e
Dene
y ya
pabil
me
Mode
l oluş
turma
ve
kulla
nabil
me
Etkinliklerin Adı S a y f a 1. Taneciklerin Hareketi 1 7 • • • • • 2. Hacmine Baktım Kütlesinde Yanıldım
1 9 • • • • •
3. Maddelerin Değişimi 2 1 • • •
4.Fiziksel mi, Kimyasal mı? 2 4 • • • • •
5. Karışımlarla Çalışmak 2 6 • • • • 6. Renklerin Yarışı 2 7 • • •
7. Karıştırdım, Ayırabilir miyim? 2 8 • • • • •
8. Karışımları Sınıflandırma 3 0 • • • •
9. Metalinizi Deneyin 3 2 • • • • • 10.Şekerin Dönüşümü 3 3 • • • • 11. Sudan Gazlar Elde Etme 3 4 • • 12.Bileşik Oluşturma 3 5 • • •
13. Gizemli Kutu 3 8 • • • • 14. Rüzgar Gülü 3 9 • • • 15. İletmek ya da İletmemek 4 1 • • • • 16. İletkenlik Özelliği ile Sınıflandırma 4 3 • • • •
2. ÜNİTE KUVVET VE HAREKETİN
BULUŞMASI-ENERJİ
1. Trenin Hareketi 5 5 • • • • •
2.Bilyelerin Hızı 6 0 • • • • • 3.Harekete Başlama ve Durma 6 2 • • 4. Çekmeyi Ölçme 6 4 • • 5. Kuvveti Dengele 6 6 • • 6. Toplam Kuvvet ve Cismin Hareketi 6 8 • • • 7. Eylemsizlik 6 9 • • 8. Bağlam! 7 0 • • • • 9. Bir Etkiye Bir Tepki 7 1 • • 10. Sonsuzluğa Gitmeye Çalışan Araba 7 3 • • • • • 11. Kuvvet ve İş 7 6 • • • • • • 12. Sıkıştırılan Yay 7 8 • • • • • • 13. Hanginiz Daha Güçlü? 8 3 • • 14. Eğik Düzlem ve İş 8 4 • • • • 15. Farklı Eğik Düzlemler ve İş 8 5 • • • • 16. Vida Yapımı 8 6 • • • 17. Kaldıraç Kullanımı 8 7 • • • 18. Bağlanan Makara 8 8 • • 19. Gidip Gelen Makara 8 9 • • 20. Döndür ve Yükselt 9 0 • • •
8
B İL İMSEL SÜREÇ BECER İLER İ
3. ÜNİTE YA BASINÇ OLMASAYDI?
Gözle
m ya
pabil
me
Sınıf
landır
ma ya
pabil
me
Ölçü
m ya
pma v
e sa
yılar
ı ku
llana
bilme
İletiş
im k
urab
ilme
Çıka
rım y
apab
ilme
Tahm
in ed
ebilm
e
Veri
toplam
a, ka
ydetm
e ve
yoru
mlay
abilm
e
Değiş
kenle
ri tan
ımlam
a ve
kontr
ol ed
ebilm
e
Tanım
lama
yapa
bilme
Hipo
tez o
luştur
abilm
e
Dene
y ya
pabil
me
Mode
l oluş
turma
ve ku
llana
bilme
Etkinliklerin Adı Sayfa
1. İzler Ne Anlatır? 99 • • • • • • • •
2.Fışkıran Su 102 • • • • • 3. Suyun Yolculuğu 103 • • • • • • 4. U Borusu ve Öz Kütle 105 • • • • 5. Havanın Gücü 106 • • • 6. Size Etkiyen Hava Basıncı 108 • • • • 7. Balon Fıskiye 111 • • • • 8. Dokunun, Yukarı Çıksın 113 • • • • 9. Büyüyen Balonlar 115 • • • • • 10. Akciğerlerdeki havanın da Bir Basıncı Var mı?
116 • • •
11. Suyun Gücü 118 • • • • • • 12. Dans Eden Üzümler 120 • • 13. Balon Uçmak İsterse? 122 • • • 14. Yükselen Balon 123 • • • •
4.ÜNİTE TÜM CANLILARLA ORTAK YUVAMIZ MAVİ GEZEGENİMİZİ
TANIYALIM
1. Doğada Etkileşmeler 131 • • • 2. Toprak Her Yerde Aynı mı? 133 • • 3. Bir Göldeki Enerji 136 • • • 4. Zehirli Plânktonlar 138 • • • 5. Aldığınız Her Soluk 139 • • • • 6. Dünyanın Serası 151 • • • • • • 7. Bitkilere Yararlı Kimyasal Gübrelerin Zararları da Olabilir mi?
153 • • • • •
8. Reklâmlar 154 • • 9.İlaçlamanın Güvenli Bir Yolu 158 • • • 10. Kendi Güneş Toplacınızı Yapınız 164 • • 11. Su Üzerindeki Yağın Temizlenmesi 168 • • •
Çizelge 3: 2. ve 3. Ünitelerde Yer Alan Etkinliklerde Bilimsel Süreç Becerileri İle İlgili Bulgular
9
Çizelge 4: Tüm Ekinliklerde Süreç Becerilerinin Sayısal Dağılımı
gözlemlere dayalı bir çıkarımda bulunma, veri toplama, yorumlama ve deney
yapabilme becerilerinin sayısal olarak ağırlıklı olduğu belirlenmiştir. “2. Ünite:
Kuvvet ve Hareketin Buluşması-Enerji?” ve “3. Ünite Ya Basınç
Olmasaydı” ünitelerinde ölçüm yapabilme, çıkarım yapabilme, bazı fizik
terimlerine yönelik “tanımlama yapabilme” becerileri sayısal ağırlıktadır (Çizelge
4). “Tüm Canlılarla Ortak Yuvamız Mavi Gezegenimizi Tanıyalım” adlı 4. ünite
etkinliklerinde ise çoğunlukla gözlemden çıkarıma ya da ölçümlerden çıkarıma bir
gidişat izlenmiştir.
YORUM ve TARTIŞMA
Grafik 1 ve Çizelge 4 incelendiğinde kitapta yer alan etkinliklerin yarıdan
fazlası gözlem yapabilme, ölçüm yapma ve sayıları kullanabilme, çıkarım
Gözle
m ya
pabil
me
Sınıf
landır
ma ya
pabil
me
Ölçü
m ya
pma v
e say
ıları
kulla
nabil
me
İletiş
im ku
rabil
me
Çıka
rım ya
pabil
me
Tahm
in ed
ebilm
e
Veri
toplam
a, ka
ydetm
e ve
yoru
mlay
abilm
e
Değiş
kenle
ri tan
ımlam
a ve k
ontro
l ed
ebilm
e
Tanım
lama y
apab
ilme
Hipo
tez ol
uştur
abilm
e
Dene
y yap
abilm
e
Mode
l oluş
turma
ve ku
llana
bilme
1. Ünite Maddenin İç
Yapısına Yolculuk 1 3 5 1 3 9 5 7 1 5 1 1 3 1
2. Ünite Kuvvet ve Hareketin
Buluşması-Enerji 7 - 1 7 5 1 1 - 5 5 8 - 7 2
3. Ünite Ya Basınç
Olmasaydı? 7 - 9 2 1 2 2 3 1 2 3 - 1 1 -
4.Ünite Tüm Canlılarla Ortak Yuvamız Mavi Gezegenimizi
Tanıyalım
4 - 7 4 1 0 2 3 2 - - 2 5
Toplam 3 1 5 3 4 1 4 4 2 9 1 8 2 0 1 6 1 3 3 5
Yüzde ( % )
5 0 . 8 8 . 2 5 5 . 7 2 2 . 9 6 8 . 8 1 4 . 7 2 9 . 5 3 2 . 8 2 6 . 2 1 . 6 5 4 . 1 8 . 2
10
yapabilme ve deney yapabilme becerilerini kapsamaktadır. Sınıflandırma
yapabilme, iletişim kurabilme, tahmin edebilme temel süreç becerileri ise
etkinliklerin sırayla %8.2, %22.9, %14.7 yüzde oranlarıyla etkinlikler dahilindedir.
Etkinliklerin çoğu bu temel süreç becerilerini kapsayacak standartlardadır. Örneğin
bir etkinlik basamağında yer alan prosedürden önce ne olacağına ilişkin sorular
sorulsaydı bu yapılanma, öğrencilerde tahmin edebilme becerisinin gelişimine
katkı sağlayacaktı.
Etkinliklerde öğrencilerden yaptıkları araştırmalarını; yazılı bir rapor
hâline getirebilmeleri sözlü olarak iletebilmeleri, gerektiğinde grafik, tablo,
diyagram hâline getirip sunabilmeleri doğrultusunda yapılan yönlendirme ifadeleri
öğrencilerin iletişim kurabilme becerisini geliştirmelerine yardımcı olacaktır.
Ayrıca etkinlik içerikleri sınıflandırma yapabilme becerisini de kapsayacak şekilde
geliştirilebilir.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Bu çalışmada MEB İlköğretim okulu 7. sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabında
yer alan etkinlikler bilimsel süreç becerisi yönünden incelenip değerlendirilmiştir.
Kitap, Grafik 1’de de verildiği gibi belirli yüzdeliklerle, 12 süreç becerisini de
kapsamaktadır. Bu kapsam içinde 12 süreç berisini temsil eden yapılanma içeriğe
göre arka planda gözükmektedir. Kitap bilimsel süreç becerilerini temsil eden
görsel unsur ve içerikle daha donanımlı hâle getirilebilir, özellikle, tahmin
edebilme, iletişim kurabilme, sınıflandırma yapabilme gibi temel süreç becerileri
yönünden zenginleştirilebilir. Bu; öğrencilerin bu becerileri kullanacağı
etkinliklerin sayısını artırarak ya da mevcut etkinliklerin içeriği bu becerileri de
kapsayacak şekilde geliştirilerek yapılabilir.
Kitapta, etkinlik öncesi yapılanma deney yapabilme becerisi için önemlidir.
Etkinliğe doğrudan geçmek yerine; etkinlik öncesi öykülenebilecek bir olaya
ilişkin, bir tahmin yada çıkarıma yönlendiren sorular, etkinlik bitiminde öğrencide
hem tahmin yada çıkarım, hem deney yapabilme, hem de etkinliğin içeriğine göre
11
değişebilecek ilave becerileri geliştirici yapılanmayı sağlayacaktır. Bu yapılanmaya
sahip etkinlikler, öğrencilere yapacağı deneylerle öngörülerini sınama imkanı
verecektir.
Öğrencilerin “iki ya da daha çok değişkenli bir olayla ilgili hipotez
oluşturmaları, hipotezlerini sınamak için bir deney tasarlamaları, değişkenleri
kontrol ederek sistemi iki değişkenli duruma indirgemeleri, veriler toplayıp,
kaydedip bunları yorumlamaları ve bir sonuca ulaşarak hipotezlerini sınamaları,
sonuçlarını literatür ile de karşılaştırmaları” daha ileri araştırmalara yönelik bir
yöntemler bileşimidir. Bu yöntemler bileşimini kullanmayı hedefleyen etkinlikler
daha çok ünite sonlarında ve farklı bir şablonda verilebilir. Örneğin kitapta yer alan
ve daha ileri araştırmaları gerektiren “Düşün ve Araştır” köşeleri bunun için çok
uygun gözükmektedir.
Öğrencileri aktif olarak süreç becerilerini uygulamaya götüren
yönlendirme tümceleri daha vurgulu (koyu yazım gibi) ifade edilebilir. Örneğin;
“... bitkinin bölümlerini gözlemleyiniz.”, “...kullandığınız malzemeleri
iletkenliklerine göre sınıflandırınız.”, “... yardımıyla bir model oluşturunuz.”,
“...akım şiddetlerini ampermetreyle ölçünüz.”, “..... ile ilgili gözlemlerinizi
araştırma defterinize kaydediniz “...nasıl olduğuna ilişkin gözlemlerinize ve
yaptıklarınıza dayanarak bir açıklama yapınız.” “... nasıl olacağını tahmin
edersiniz?...”, “.... olayla ile ilgili çıkarımınız nedir?” gibi bir yazılım fen
öğretiminde kolaylıklar sağlayacaktır.
Öğrencilerin iletişim becerisini kazanabilmeleri için araştırmalarını; yazılı
bir rapor hâline getirebilmeleri, grup arkadaşlarına, sınıfa ve öğretmene ya da
başka bir kitleye sözlü olarak aktarabilmeleri, gerektiğinde grafik, tablo, diyagram
hâline getirip sunabilmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda, kitaptaki etkinliklerde
öğrencileri bu eylemlere yönlendirecek sözcük kalıpları geliştirilip bu kalıplar
vurgulu bir yazımla belirtilebilir.
Araştırma konusu olan ders kitabı geliştirilmeye açık olup kitapta bulunan
etkinlikler bilimsel süreç becerileri yönünden güçlendirilerek yeniden gözden
geçirilebilir. Kitabı öneriler doğrultusunda geliştirilmesi tek başına yetersiz
kalabilir. Geliştirilmiş kitabın ancak öğretmen kılavuz kitapları, öğrenci çalışma
12
kitapları ve bilgisayar destek materyalleri ile bütünleştirildiği taktirde fen
öğretimine katkı sağlayacağını düşünüyoruz.
KAYNAKLAR Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N.
(1995). Mc graw science. New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing Company.
Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N. (1995). Living things grow & change. New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing Company
Atwatwer, M., Baptiste, P., Daniel, L., Hackett, J., Mayer, R., Takemoto, C. ve Wilson, N. (1995). Plant . New York: Macmillan/Mc Graw-Hill School Publishing Company
Badders, W., Fu, V., Bethel, L., Peck, D., Sumners, C., Valentino, C., ve Mullane, R.M. (1999) Discovery works grade 3, 4, 5, 6. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn.
Badders, W., Fu, V., Bethel, L., Peck, D., Sumners, C., Valentino, C., ve Mullane, R.M. (1999) Discovery works grade 3, 4, 5, 6; teaching guide. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn.
Büyük, Ş., Baş, Z.B., N., Görür, V., Salmaner,. (2002) İlköğretim Fen Bilgisi 6. sınıf Ders Kitab. (1.basım). İstanbul:Milli Eğitim Basımevi
Costa, A. (1985). Developing minds;Programs for teaching thinking. USA: ASCD Galyam, N. ve Grange, L. (2003). Teaching thinking skills in science to learners with
special needs. International journal of special education. 18 (2), 84-94 Heil, D., Allen, M., Cooney T., Matamoros, A.L., Perry, M. ve Slesnick I. (1996). Discover
the wonder teacher’s edition. USA:Scott Foresman Science Heil, D., Allen, M., Cooney T., Matamoros, A.L., Perry, M. ve Slesnick I. (1996). Discover
the wonder. USA:Scott Foresman Science Lang, M., Valent, C.J., Van Deman, B.A. (1995). Science anytime grade 4, 5, 6; teacher’s
guide. USA:Harcourt Brace. Lang, M., Valent, C.J., Van Deman, B.A. (1995). Science anytime grade 4, 5, 6.
USA:Harcourt Brace Mallinson, G.G., Mallinson, J.B., Froschauer, L., Harris, J. A., Lewis, M.C. ve Valentino,
C. (1993).Science Horizons. Nev Jersey:Silver Burdett Ginn Inc. Rezba, J., Spraque, C., Fiel, R., Funk, H., Okey, J., ve Jaus, H., (1995). Learning and
Assessing. Dubuque, lowa:Kendall/Hunt Publishing Company Science Process Skills
Talim ve Terbiye Kurulu (Kasım 2000). Tebliğler dergisi. Cilt 63, sayı 2518. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi