m. akif ve medeniyet

7/31/2019 M. Akif Ve Medeniyet

1/10

MedeniyetK 2003 [ 81. Say ]

Mehmet kifte MedeniyetAhmet Dursun

Tkrn milleti alaka vuran darbelere!Tkrn onlara alk datan kahbelere!Tkrn ehl-i salbin hayasz yzne!Tkrn onlarn asla gvenilmez szne!Medeniyet denilen maskara mahlku grn,Tkrn maskeli vicdanna asrn tkrn!

Mehmet kif

Tarihimizin kaydettii mstesna isimlerden biri olan Mehmet Akif'in ismi herhangi birsebeple anldnda, lkemizdeki kimi fikir adamlarnn rahatszlk duyduunu ve bunu

eitli ekillerde rtl olarak dillendirdiklerini grrz. Bir "stiklal Mar airi"niaka hedef almak, Akif'i gnlnde yaatan bu milletin nefretine maruz kalmakdemek olduundan, bu kimseler M. Akif'in iirlerinde kulland baz kavramlar yagerekten yanl anlayarak ya da kastl olarak arptarak merhum M. Akif Ersoy'uolduundan farkl biri gibi gstermeye ve onu bu ekilde karalamaya alrlar. Bukavramlardan biri de "medeniyet"tir.

stikll Mar'nn drdnc ktasnda geen "Medeniyet dediin tek dii kalm canavar"msrandan yola karak Akif'in medeniyet dman olduunu ileri srenler vardr.Acaba, bu milletin ektii aclar evvela kendi yreinde hisseden bir gnl ve davaadamnn, bu millete en zor gnlerinde hediye ettii stiklal Mar ile yrekleri coturanve milletimizin mill mcadelede ahlannda nemli bir paya sahip olan byk bir

airin, Bat ve Dou edebiyatlarna hakim, Franszca'yla birlikte Arapa ve Farsa'y iyibir ekilde bilen ve Bat'y srekli takip eden, Kur'n'n tercmesini yapacak kadar dinibilgisi olan, Hugo ve Tolstoy'la birlikte Sadi'yi anlamaya alan aydn bir fikir adamnn"medeniyet kart" olduunu sylemek mmkn mdr? Bu sorunun cevabn M.Akif'in hayatyla birlikte yazd eserlerinde bulabiliriz. Bu yaz, Mehmet Akif Ersoy'unmedeniyet anlayn ortaya koymay ve bu konudaki yanl anlalmalar ortadankaldrmay amalayan bir almadr.

Medeniyetin Tarifi

Szlk anlam yannda terim anlam da olan "medeniyet" kelimesi, zellikleTanzmat'tan sonra birok fikir adammz tarafndan tartlmtr. Bugn de tartlan

bu kavrama Tanzimat'tan itibaren yaplm belli bal szlklerimizde u anlamlarverilmitir. Lgat- Nc: "Medenlik, ehirlilik, bedevliin zdd. Terakkiyt- hzrayamuvafk surette maet ve ictima" (Muallim Nc, 1995); Kms- Trk: "lim, teknik,sanayi ve ticretin nimetlerinden gerek anlamda yararlanarak, bolluk, rahatlk vegvenlik iinde yaay, hazariyet, terakk. (emseddin Sm, 1989); MkemmelOsmanlca Lgat: "Bedeviyetin zdd. Medenlik, ehirlilik, terakkyt- hazrayamuvafk surette maet ve ictima" (Ali Nzim, 1318); Osmanlca-Trke Szlk:"ehirlilik, hayattan tam faydalanmak, iyi ve rahat yaama. (zn, 1997); Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat: "Medenlik, ehirlilik, uygarlk" (Develliolu, 1993); TrkeSzlk: "Uygarlk" (Trk Dil Kurumu, 1988); Osmanlca-Trke Lgat: "Medenilik,ehirlilik uygarlk, bir topluluun hayat tarz, bilgi seviyesi, sanat gc, maddi vemanevi varl ile ilgili vasflarn tamam. lim teknik sanayi ve ticaretin nimetlerinden

gerek anlamda yararlanarak bolluk gvenlik ve rahatlk iinde yaay." (Risale-i NurEnstits, 2001)
http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Sayi&SayiNo=81http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Sayi&SayiNo=81http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Sayi&SayiNo=81http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Sayi&SayiNo=81http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Sayi&SayiNo=81http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Sayi&SayiNo=81


2/10

Bu kavram zerinde duranlardan biri de Ziya Gkalp'tir. Gkalp, "TrklnEsaslar" ve "Trklemek, slamlamak, Muasrlamak" isimli eserlerinde medeniyet ileilgili grlerine yer verir. Gkalp, Trkln Esaslar'nda kltr ve medeniyetarasndaki ilikiyi ortaya koyarken medeniyetin tanmn da yapar. Buna gremedeniyet, "Ayn gelimilik dzeyinde bulunan birok milletlerin toplumsalyaaylarnn ortak bir toplamdr." (Gkalp, 1994, s. 25) rnein, Avrupa ve Amerika

gelimilik dzeyinde, btn Avrupal milletler arasnda ortak bir Bat medeniyetivardr.

Ayrca medeniyet, yntem araclyla ve bireysel isteklerle oluan toplumsal olaylarntoplamdr. rnein dinle ilgili bilgiler ve bilimler yntem ve istenle oluturduu gibi,ahlakla, hukukla, gzel sanatlarla, iktisatla, usla, dille ve fenlerle ilgili bilimler vekuramlar da hep bireylerce yntem ve istenle oluturulmulardr. Bu yzden ayngelimi dzeyinde bulunan btn bu kavramlarn, bilgilerin ve bilimlerin toplammedeniyet dediimiz eyi ortaya koyar. (1994, s. 25) Gkalp, "Trklemek,slamlamak, Musrlamak" adl eserinde sosyal olaylar nefs (kiisel, sbjektif) veey'i (objektif, nesnel) olmak zere ikiye ayrr. Sbjektif bir nitelik tayan inanlar,ahlka ait grevler gzellikle ilgili ekiller ve btn mefkreler bir kltr (hars)

topluluunun inanlardr. Objektif nitelik tayan ilm gerekler sala, ekonomiye vebayndrla ait kurallar, tarm ve ticaret aletleri ile btn matematik ve mantkkavramlar bir medeniyet toplumunun grleridir. Gkalp'e gre bir medeniyetinbilimsel kavramlar, teknik letleri, ekonomik rnleri taklit ve deitirme yolu ile birhalktan dier halka geer ve bylece, bir medeniyet toplumu nce blgesel bir biimdegrnp zamanla yava yava lkeleri, ktalar ve sonunda da btn insanlkucaklar. (Gkalp, 1992, s.28, 29)

Medeniyet kelimesi, M. Akif'in iirlerinde ska geen bir kelimedir. Onun iirlerindemedeniyet kavram bazen szlk anlam ile (terakk, ilerleme, ykselme, medenilikvb.), bazen de terim anlam ile kullanlmtr. Ayrca Safahat'ta M. Akif'in bu kavramayeni nanslar kazandrd da grlmektedir. Safahat'ta medeniyet kavram ile,

meden insanlarn gznde matbatn nemi, medeniyet ile fennin yaknl vebirliktelii, medeniyet ile ilerleme, (terakk) ykselme arasndaki iliki ve medeniyetinfaziletle ilgisi, slam toplumlarnn sanld gibi medeniyetten uzak olmadklar,slm'n da ilerlemeye engel olmad gzler nne serilir. Aslnda Mehmet Akif'inmedeniyet hususunda yanl anlalmasn salayan, Avrupa medeniyeti ile ilgilisyledikleridir. Safahat'ta Avrupa medeniyetini de ayrca zikreden M. Akif, Batmedeniyetinin vahetle ilgisini, Bat medeniyetin dayanak noktalarn ve temelesaslarn ortaya koyar.

Safahat'ta medeniyet kelimesi ile bir ok defa kastedilen Bat medeniyetidir vedolaysyla Avrupa'dr. Bu sebeple Mehmet Akif'in Avrupa'ya nasl baktn, Avrupa'yhangi esaslar zerine bina ettiini bilmekte de fayda vardr. Bu sebeple Safahat'ta

Avrupa nasl ele alnmtr? ncelikle bu sorunun cevab verilirse Akif'in medeniyetanlay daha kolay akla kavuacaktr.

Mehmet Akif, Avrupa ve Bat Medeniyeti

Bir ok aydnn gznde medeniyeti temsil eden Bat dnyasnn ilim ve teknikalanndaki stnln kabul ve takdir eden M. Akif, buna karlk Bat'nn kendisidnda kalan milletlere (Mslman Dou'ya) kar giritii saldrlara, onlarauygulad zulmlere, insanlk d taarruzlara hayret etmekte ve bunlar tenkitetmektedir. Medeniyeti temsil etme iddiasndaki Bat dnyas, slam dnyasna karacmaszdr ve Mslman milletlere her trl saldry yapmaktan ekinmez.

M. Akif, Kastamonu'da, Nasrullah Camii'nde irad ettii vaaznn bir yerinde yle der:"Avrupallarn ilimleri, irfanlar, medeniyetteki, sanayideki terakkleri inkr olunur ey


3/10

deildir. Ancak insaniyetlerini, insanlara kar olan muamelelerini kendilerininmaddiyattaki bu terakkleri ile lmek katiyen doru deildir. Heriflerin ilimlerini,fenlerini almal. Fakat kendilerine asla inanmamal, kaplmamaldr." (Ersoy,Sebilrread, 1339, s. 250) Bat'ya son derece temkinli ve ll yaklaan M. Akif,baka bir makalesinde "Memleketimizde iki snf halk gryoruz: Ne varsa ark'tavardr, Garb'a doru alan pencereleri kapamalyz" diyenler. "Ne varsa Garp'ta

vardr. Harm-i ilemizi bile Garpllara ak bulundurmalyz" iddiasna kadar varanlar.Bana yle geliyor ki, ne varsa ark'ta vardr diyenler, yalnz Garb' deil, ark' dabilmiyorlar, nitekim ne varsa Garp'ta vardr davasn ileri srenler, yalnz ark' deilGarb' da tanmyorlar." (Ersoy, 1327, s. 357) diyerek lkemizdeki ark-Garphakkndaki ifrat-tefrit arasnda gidip gelen fikirleri gzler nne serer ve Bat'y datmyle yok saymaz. Avrupa'dan yararlanabileceimiz hususlarn da olduunu kabuleden Akif, Avrupa'ya kar son derece uurlu bir yaklam iindedir. Safahat'ta M.Akif'in Avrupa'ya nasl baktn daha net grmek mmkndr.

Szlklerde genelde yn olarak ele alnan "Garp" kelimesi, M. Akif'in iirlerinde birzihniyeti, dini, Avrupa ktasn ve medeniyetini temsil eder. Safahat'ta bir ilim diyarolarak gsterilen Bat ile ilikilerimizin nasl olmas gerektii zerinde durulurken,

Bat'nn alkanl, Bat medeniyetinin gzellikleri yannda irkinlikleri, Bat'nn iftestandart uygulamalar ve maddi adan zenginlii ile ilim ve sanayideki stnlgzler nne serilmektedir.

Bat ile ilikilerimizde Japonlar rnek almamz gerektiini ifade eden M. Akif, Bat'nnkymetli, iimize yarayacak eyalarn almamzda bir saknca grmez. Ancak "moda"gibi mill bnyemize uymayan irkinliklerin lkemize girmesine de izin verilmemelidir.M. Akif bu dncelerini u msralarla ifade eder:

Garb'n eyas, eer kymeti hizse yrr / Moda eklinde gelen seyyie gmrkterr. (Ersoy, 1990, s. 145)

Bir baka yerde:

Alnz ilmini Garb'n alnz san'atini, / Veriniz hem de mesinize son sratini. (1990, s.160) diyen M. kif, Batnn ilim ve sanat ynn n plana karmakta ve Bat'nn ilimve sanat cihetine ynelmemiz gerektiini ifade etmektedir.

Medeniyyet girebilmi yalnz fenniyle / O da shiplerinin lhik olan izniyle. (1990, s.145)

M. Akif, bu msralarda medeniyet ile fennin, bilimin yaknln ortaya koyar. Safahat'nikinci kitab olan "Sleymniye Krssnden" adl manzumede geen bu msralarda,Bat medeniyetinin sadece ilmini ve fennini almamz gerektii dncesi verilir.Yukarda da zikredildii gibi bu konuda Japonlar rnek alnmaldr. Onlar Bat'nn yalnzfennini, ilmini almlar, Bat'nn kltrel deerlerinden uzak durmulardr. Bizde isetam tersi yaplmaktadr.

M. Akif: Hele i'ln zamannda u mel'un harbin / "Bize efkr- umumiyyesi lzmGarb'n / O da Allah' brakmakla olur" herzesini / Halka iman gibi telkn ile dnin sesini

/ Susturan aptaln idrkine bol bol tkrn! (1990, s. 170) msralarnda Bat'nn"efkr- umumiyesi"nden sz ederek Bat'nn sadece ilim ve sanattan ibaret olmadn,bizim toplumumuza uymayan pozitivist fikirlerinin de bulunduunu ifade etmektedir.

O gnlerde, "Tek bir medeniyet vardr, o da Bat medeniyetidir" eklinde bir

dnceye sahip olan Abdullah Cevdet gibi baz aydnlar, Osmanlnn geri kaln dinedayandrmakta, ilerleyebilmemiz iin Bat'nn btn fikirlerini kabul etmemizgerektiini, bunun iin gerekirse "Allah" inancnn dahi terk edilebileceini ileri


4/10

srmektedirler. Dnemin nemli isimlerinden Said Halim Paa, aydnlarn bu haliniyle anlatr: "Bu aydn snf, Bat medeniyetinin tesiri altnda ahsiyetini kaybetmi vear derecede Bat hayranlna mbtel olmutur. Daha da fenas bu aydnlar millkurtuluumuzun aresini, kendilerinin tutulduu bu hastaln btn memleketeyaylmasnda grmektedirler.) (S. Halim, 1993, s. 61)

M. Akif de bu tr davran ve fikirlerin aptalca olduunu ifade ederek,

Hayr mehsin-i Garb"n birinde yok hevesi; / Rezil oldu mu lkin, irdr hepsi!(1990, s. 234) msralaryla, bu dnceye sahip olanlarn, Bat'nn iimize yarayacakgzelliklerini deil de, Bat'nn rezilliklerini arzuladklarn ve bunlar lkemize getirmekistediklerini, byle kimselerin idraklerine tkrlmesi gerektiini sylemekte ve utavsiyeyi yapmaktadr.

"Sade Garb'n yalnz ilmine dnsn yznz." (1990, s. 370)

Safahat'n bir ok yerinde Bat'nn alkanl ile beraber ilimde stnl n planakarlr.

Bakn mchid olan Garb'a imdi bir kerre; / Havya hkmediyor, kni' olmuyor dayere. (1990, s. 212) msralarnda Bat, ilim ve teknikte stndr. Mehmet Akif yeniyetien nesillere Bat'y rnek olarak sunmakta, Bat'nn ilim ve sanayi kapsnn yeninesillerce almas iin onlar tevik etmekte ve zorlamaktadr.

Hepsinin meslei salam m?

Evet msbet ulm.

nklbn yolu mdemki bu yoldur yalnz,

Nerdesin hey gidi Berlin ? diyerek yollannz.

ark'n gu aktr o zaman ite size. (1990, s. 371)

Grld gibi M. Akif Ersoy, Bat ile mnasebetlerimizi baz prensipler zerineoturtmakta, Bat'nn ilmini almamz gerektiini savunurken kendi deerlerimizikorumamz gerektiini ifade etmektedir. Bu msralarda da grld gibi Akif, Bat'yatmyle kar deildir. Avrupa, Safahat'n bir ok yerinde, ilme, sanayie sahip olmasnedeniyle yceltilmitir. Akif'in Bat dman, dolaysyla medeniyet dman olduuna

insanlar hkmettiren, Onun, Bat'nn vahetle ilgisini ortaya koyduu szleridir.

"Mim"siz Medeniyet

M. Akif Ersoy, yukarda zikrettiimiz mev'izesinin bir yerinde de "Avrupa medeniyeti,bir medeniyet-i fzle, bir medeniyet-i hakikiye-i insaniye deildir" (Ersoy, 1339, s.392) diyerek, Bat medeniyetinin faziletten, insanlk vasfndan uzak olduunubelirtmekte, bu fikrini de, zellikle Balkan Savalar, anakkale Sava ve MillMcadele srasnda yaanan olaylardan yola karak Safahat'ta tekrarlamaktadr.

Safahat'ta fen diyar olarak yceltilen Avrupa medeniyetinin ikinci yz olarakparalaycl, bencillii, kuvveti stn tutma ve zayf olan ezme zellii, hissizlii,vaheti ve kundakl da n plana karlr. Avrupa medeniyetinin daha ok vahetleilgisini ortaya koyan bu msralar Safahat'taki gei srasna gre yle gsterebiliriz.


5/10

O zaman Rusya'da hkimdi yaman bir tazyik / Zulm sevdirmek iin var m ya birbaka tarik? / Dnen her kafann mutlak ezilmekti sonu! / Meden Avrupa, bilmemniye grmezdi bunu? (Ersoy, 1990, s. 139)

Safahat'n kinci Kitab olan "Sleymaniye Krss"nde yer alan bu msralarda M. Akif,Avrupa ile medeniyeti beraber zikretmektedir. Buna gre Avrupa meden olduunu

iddia etmektedir. Ancak bu medeniyetin esasnda bencillik vardr. Bu beyitlerdeAvrupa'nn bencil bir Avrupa olduu gzler nne serilir. Avrupa kendi milletdalarnnezilmesi karsnda sesini ykseltirken Rusya'nn ynetimi altndaki Mslmanlarnezilmesi karsnda sessiz kalmakta, yaplan zulmleri grmezden gelmektedir. Bugnde eenistan vb. meselelerde sessiz kalan ayn Avrupa deil midir?

te Fas, ite Tunus, ite Cezayir, gitti! / te ran' da taksm ediyorlar imdi. / /Mslman, frka belsyle zebun bir kavmi; / Meden Avrupa lokma edip yutmazm? (1990, s. 152)

M. Akif, burada da Avrupa'y meden sfat ile tavsif etmektedir. (Bu vasflandrmameden olma iddiasndaki Avrupa'ya kar ta'rizlidir) Ancak Avrupa paralayc veblc bir medeniyete sahiptir. Bir cihan devleti olan Osmanl'nn paralanmasnda,fitne tohumlarnn bu topraklar zerine serpilmesinde Bat'l devletlerin rolunutulmamaldr.

Akif, Erturul Dzda'n naklettii bir makalesinde, Avrupallarn ark siyasetini yleanlatr: "Avrupallar, zapt etmeyi kararlatrdklar memleketin ahalisi arasna evveltefrika sokarlar, senelerce milleti birbirleriyle boutururlar. Sersem ahali yorgundtkten sonra gelip ullanrlar. Bugn de ite bize kar ayn siyaset kullanld. Zatenher yerdeki siyasetleri budur. Hindistan'da, daha evvel Endls'te, sonralarCezayir'de, ran'da hep byle yaptlar. Takip ettikleri siyaset hep ayn siyasettir, hideimez." (Dzda, 1998, s. 199)

Gitme ey yolcu, berber oturup alaalm! / Elemim bir yrein kr deil,paylaalm! / Ne yapp ye'simi kahreyliyeyim, bilmem ki? / yle dehetli muhtimdednen mtem ki!.. / / Azck kurcala topraklar, seyret ne kar / Dipik altndaezilmi, paralanm kafalar! / Bereden reng-i hviyetleri umu yzler! / Kim bilirhangi enatle oyulmu gzler! / "Medeniyyet" denilen vahete la'netler eder, / Niceyekpre kesilmi de srtm diler! / Snglenmi, kan donmu nice binlerle beden! /Nice balar, nice kollar ki cd cisminden! / Beiinden alnp paralanan mahlkt; /Sonra, nmusuna kurbn edilen bunc hayt! / Bembeyaz salar katranlara batmdedeler! / Gs baltayla krlm memesiz vlideler! / Teki binlerce kesik gvdeye idkmeler / Sa, kulak, el, ene, parmak Btn enkz- beer! / Bakalm yavrusuurar m, deyip, karnndan, / Canavarlar gibi ilerde kzarm nice can! / te bunlar ofelketzedelerdir ki dn, / Kurumu ot gibi dorand baklarla btn! /

Mslmanlklar birelerin yle byk / Bir cinyet ki: Cezlar ona nisbetle kk!(Ersoy, 1990, s. 169) Balkan Harbi srasnda meydana gelen felaketler karsndaairin feryatlarndan meydana gelen, Safahat'n da 3. kitab olan "Hakkn Sesleri" adldokuz manzum tefsirin ikincisinde geen bu msralarda, Bat medeniyetinin vahetleilgisi anlatlmaktadr. Bu beyitte kastedilen medeniyet Bat medeniyeti ve dolaysylaAvrupa'dr. Balkan savalar srasnda, Avrupa'nn Bat medeniyetinin vaheti, btnplaklyla ortaya kmtr. Tek suu Mslman olmak olan zavall Rumeliler,tefrikalara, gafletlere kurban olmular, Balkan Harbi'nde katledilmilerdi.

Tkrn milleti alaka vuran darbelere! / Tkrn onlara alk datan kahbelere! /Tkrn ehl-i salbin hayasz yzne! / Tkrn onlarn asla gvenilmez szne! /Medeniyet denilen maskara mahlku grn, / Tkrn maskeli vicdanna asrn

tkrn! (1990, s. 170)


6/10

M. Akif, yukarda zikrettiimiz vah medeniyeti maskara bir mahluka benzeterektanmlar. Kuvvete dayanan Bat medeniyeti, kendi milletdalar dnda kalan milletlereyaplan her trl zulm grmezlikten gelmektedir. Bat'nn bu ifte standartuygulamalar onu tarih sahnesinde maskara haline getirmeye yetmektedir. Bumedeniyetin mensuplar, gvenilmezdir, alaktr.

Artk ey millet-i merhme, sabh oldu uyan! / Sana az geldi ezanlar, diye tsn m buan? / Ne Araplk, ne de Trklk kalacak a gzn! / Dinle Peygamber-i Zn'n ilhiszn. / Veriniz babaa; zn sonu hsrn- mbn; / Ne hkmet kalyor ortadabilhi, ne din! / "Medeniyet!" size oktan beridir di biliyor; / Evvel paralamak,sonra da yutmak diliyor. (Ersoy, 1990, s. 174)

Bu msralarda da M. Akif, medeniyet kelimesi ile Avrupa medeniyetini ve devletlerinikastetmektedir M. Akif burada Avrupa medeniyetinin baz zelliklerini ortaya koyar.Buna gre medeniyeti temsil eden Avrupa'nn Osmanl'ya kar yzyllardan beri srenbir dmanl vardr. Osmanlya di bileyen Avrupal ilk frsatta onu yok etmekistemitir.

Avrupa medeniyetinin paralayc, blc yn zerinde duran Akif'in bu tespitleriniyaanan olaylar dorulamaktadr rnein, bizim yaadmz Hatay meselesindenMusul-Kerkk meselesine, Kbrs meselesinden Ege Adalarna, Bat Trakyameselesinden Ermeni meselesine kadar, lkemizi blmeye ve paralamaya ynelikbtn olaylarn arkasnda ngilizler, dolaysyla Bat medeniyeti vardr.

Safahat'n 4. kitab olan "Fatih Krssnde" adl manzumede geen: "Zebn-kAvrupa bir hak tanr ki; kuvvettir." (1990, s. 215) msranda M. Akif, Avrupamedeniyetinin dayanak noktalarndan birini gzler nne serer ve Avrupamedeniyetinin baz zelliklerini n plana karr. Zebn-k Avrupa, kendisinden dahazayf olan ezen, ona yaama hakk tanmayan Avrupa'dr. Burada Avrupa, kuvvetstnlne dayanan bir unsur olarak grlmektedir. Avrupa iin nemli olankuvvettir. Avrupa iin hukuk ikinci plandadr. Avrupa'nn bu zellii, zellikle MillMcadele srasnda ortaya kmtr. Batl devletler, milletleraras hukuk kurallarnineyerek, hukuka saygl olmadklarn Milli Mcadele yllarnda akagstermilerdir. Hak ile Avrupa arasndaki iliki ortaya konulduunda, Avrupa'nnmilletleraras mnasebetlerde ald lnn "kuvvet" olduu ortaya kmaktadr.Bedizzaman da "Avrupa'nn medeniyeti fazilet ve hda stne tesis edilmediindenbelki heves ve hev, rekabet ve tahakkm zerine bina edildiinden..." (Nurs, 1993,s. 42)" diyerek Avrupa medeniyetinin heva, heves, rekabet, tahakkm gibi mefhumlarzerine bina edildiini ifade etmektedir.

Bedizzaman'n "medeniyet-i hzra" dedii Avrupa medeniyeti ile Kur'an medeniyetinikarlatrrken ortaya koyduu tahliller, Mehmet Akif'i destekleyici niteliktedir. Buna

gre; "Medeniyet-i hzra"nn (imdiki Avrupa medeniyeti), kuvvet, menfaat, cidal,unsuriyet, (rklk) heva ve heves gibi be menfi esas zerine tesis edildiini ifadeeden Nursi, eriat- Ahmediye'nin (a.s.m.) tazammun ettii medeniyetin ise, hakka,adalete, fazilete, muhabbete, rklk yerine din ve vatan bann oluturduu samimikardelie, yardmlama dsturuna, heva yerine Hda'ya dayandn ifadeetmektedir. (1993, s. 128)

Fransz'n nesi var? Fuhu, bir de ilhd; / Kapt bunlar "yirminci asrn evld!" / YaAlman'n nesi var zevki okayan? Biras, / Unuttu ayran, ma'tha dnd kahrolas, /Heriflerin, hani, dnya kadar bedyi'i var; / Ulmu var, edebiyat var, sanyi'i var. /Giden birer avu olsun getirse memlekete; / Dner muhtimiz elbet muht-ima'rifete. / Kucak kucak tayor olmadk mesvyi, / Beenmezsek, "medeniyyet!"

diyor, inandk, iyi! / "Ne var biraz da ma'rif getirmi olsa... desek; / Emn olun size"hammallk etmedim?" diyecek. (1990, s. 235)


7/10

M. Akif burada Bat medeniyetinin iyi ve kt yanlarn birlikte zikreder. Batmedeniyetinin irkin yanlar, onun ahlk zaaflardr. ki, fuhu, dinsizlik, gibi Bat'nnyaam tarz ve inan sistemi, bizim toplumumuza uymayan taraflardr. Bumedeniyetin iyi taraf ise, onlarn, bizim sahip olamadmz ilme, fenne, sanayie sahipolmalardr.

M. Akif'e gre bizim ihtiyacmz Bat medeniyetinin ilmi, fenni, sanayisi, edebiyat gibizellikleridir. Tanzimat'la birlikte birok gen, Batllama fikriyle Avrupa'yagnderilmitir. Ancak Bat'ya giden bu genler, geri dndklerinde, lkemize,Avrupa'nn ilmi yerine yaam eklini, kltrn getirmilerdir. Akif bu durumdan sonderece muzdariptir.

Onun netice-i ikzdr ki: "Avrupal" / Denince rhu sar, kalbi his iin kapal, /Mebbeden bize dman bir mmet anlardk. (1990, s. 275)

M. Akif bu msralarda da baz sfatlar kullanarak Avrupa'y tanmlamaktadr.Avrupa'nn ruhu sar, kalbi hissizdir. zellikle ark milletlerine yaplan zulmlerkarsnda, Avrupa'nn bu zellikleri net bir ekilde grlmektedir.

Bu, yanmadk yeri kalmsa, kaam yurda, / Meerse Avrupa kundak sokardururmu da! (1990, s. 281) msralarnda ise M. Akif, Avrupa'nn "kundak" olduunusylemektedir. Trk Dil Kurumu'nun hazrlad Trke szl gre kundak, yangnkarmak iin kundak koyan kimse ve ara bozcu anlamlarnda kullanlmaktadr. (T.D.K,1988)) Buna gre Avrupa, siyasi anlamda, dier milletleri birbirine drerek onlarnarasn bozan, onlarn siys istikbaln ortadan kaldrmaya alan bir zellie sahiptir.Bunun somut rnekleri oktur. Avrupa, zellikle ngilizler, Msr, Hindistan gibiAsya'daki smrgelerinin siyasi varlklarn ortadan kaldrmlar, bugn bile butopraklar yangn yerine eviren kunda bu topraklara koymaktan ekinmemilerdir.Bugn skntlarn ektiimiz Kbrs meselesi, Ermeni sorunu, Adalar meselesi,Ortadou vb. problemlerde Batl devletlerin kundaklnn rol elbette ki inkaredilemez.

Ne hayaszca tahad ki ufuklar kapal! / Nerde-gsterdii vahete "bu bir Avrupal" /Dedirir-yrtc-his yoksulu, srtlan kmesi, / Varsa gelmi, alp mahbesi, yhud kafesi!(1990, s. 354)

M. Akif, bu msralarda "Kimi Hind, kimi yamyam, kimi bilmem ne bel" diyeniteledii Avrupa devletlerinin anakkale savalarnda ortaya kan zelliklerini bazsfatlar kullanarak ortaya koyar. Avrupa yrtc, his yoksulu bir varlk olaraknitelenirken, anakkale Sava srasnda Avrupa devletlerinin ortaya koyduu vahet,Akif'in bylesine vahi bir medeniyete kar oluunu da hakl klmaktadr.

Ah o yirminci asr yok mu o mahlk-i asl, / Ne kadar gzdesi mevcd ise, hakkylesefl, / Kustu Mehmedciin aylarca durup karsna, / Dkt karnndaki esrrhayszcasna. / Maska yrtlmasa hl bize fetti o yz... / Medeniyyet denilen kahbe,hakkat, yzsz. (1990, s. 355)

Akif'in 'anakkale ehitleri'ne ithaf ettii iirinde geen bu msralarda, M. Akif bazsfatlar kullanarak Bat medeniyetini tanmlamakta, ona yeni anlamlar yklemektedir.

Buna gre Bat medeniyeti iki yzldr. Yzne sevimli bir maske takan Avrupal,yllarca dier milletlere kar irin gzkmtr. Ancak Bat'nn bu maskesi anakkaleSavalarnda yrtlnca, bu medeniyetin gerek yz ortaya kmtr. Kuvvete

dayanan, zayf ezen, kendisinden bakasna yaama hakk vermeyen bu medeniyet,gerekte kahpe ve yzszdr. Hayasz, sefil olan Bat medeniyeti, anakkaleSavalar'nda her trl vaheti sergileyerek bu vah tarafn ortaya koymutur.


8/10

Garb'n fkn sarmsa elik zrhl duvar; / Benim man dolu gsm gibi serhaddimvar. / Ulusun, korkma! Nasl byle bir mn boar, / "Medeniyyet!" dediin tek diikalm canavar? (1990, s. 441)

stikll Mar'nda geen ve Mehmet Akif'in en ok medeniyet dman olduunahkmettiren bu msralarda 'medeniyet' tek dii kalm canavara benzetilmitir.

Buradaki medeniyet kelimesi ile kastedilen, milletimiz zerinde alaka emelleribulunan Avrupa'dr.

Rdvan Canm ve Etem alk'n hazrladklar "Mehmet kif ve stikll Mar" adleserde, bu drtlk yle tahlil edilmektedir : "Bu drtlkte Batl milletler ile Trkmilletinin karlatrlmas yaplmaktadr. Bat, elik zrhn kuanm ehl-i salb (halordusu) ruhuyla medeniyet adna Trk milletini yutmak iin saldrmaktadr.

Medeniyet bir canavara benzetilmitir. Evet, Yunanllar zmir'i igalleri srasnda (15Mays 1919) 'Trklere medeniyet gtryoruz' propagandasn btn dnyayayaymlar, zmir'e ktklarnda halka akla hayale gelmedik ikenceler yapmlard. Bumuydu medeniyet? Drtlkteki 'Ulusun' kelimesine zaman zaman yanl manaverildiini gryoruz. Bu kelimenin kk 'Ulu' deil, 'Ulumak'tr. Yani fiil soyludur. Tekdii kalm canavarn ulumas...Bu drtlkten hareketle kif'in medeniyet dmanolarak gsterilmek istenmesi cehalet deilse gaflettir." (Canm, 1995, s. 33)

F. Kadri Timurta, "Mehmet Akif ve Cemiyetimiz" adl eserinde, bu hususta unlarsyler: "Akif, daima trnak iine ald "medeniyyet" kelimesi ile, Bat emperyalizminikastediyor. Onun kaleminde "medeniyyet", mstevli, saldrgan, insaniyetsiz, zalimAvrupa karl hususi bir mana ifade etmektedir. Bir kelimeye gerek anlam dndahususi bir mana vermek, edebiyatta bir sanattr. Buna mecaz- mrsel denir. Edebszn ne olduunu bilmeyenler ancak, 'Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar'msrandan dolay O'na medeniyet dman diyebilirler. Akif'e medeniyet dmanlisnad etmek, bilgisizlik ve anlayszlk eseri deilse, muhakkak kt niyet ve hususimaksattan ileri geliyordur." (Timurta, 1987, s. 65)

Grld gibi Akif'in kar kt, eletirdii, "blc, vah, maskara mahluk, sarruhlu, hissiz, kundak, kahpe, yzsz, tek dii kalm canavar" olarak niteledii"medeniyet" Bat medeniyeti, dolaysyla Bat'dr. Bu medeniyet "mimsiz" birmedeniyettir ki o da "deniyyet"tir. "Deniyyet" alaklk, aalk anlamna gelmektedir.Kendi milleti dnda kalan milletlere her trl alakl, kahpelii ve zulm reva grenbir anlay hangi medeniyetin rndr?

Bu gn hangi sebeple olursa olsun, Ortadou'yu kana bulayacak, binlerce masuminsann mahvna sebep olacak, nice slam beldelerini yerle bir edecek Irak Sava'nbalatmak iin ellerini ovuturarak, aznn suyunu aktarak bekleyen ABD nasl birmedeniyetin temsilcisidir? Byle bir medeniyete kar kmak sadece akl deil,yreinde birazck da olsa his tayanlar harekete geirecek vicdn bir mesele deilmidir?

Medeniyet ve Din

zellikle Tanzmat'tan sonra bir ok fikir adam, Osmanly Avrupa'dan geri brakanfaktrn 'din" olduunu, dinin terk edilerek ilerleyebileceimizi savunmulardr. Bufikre kar kan M. Akif, birok msrada medeniyet ile ilerleme arasnda iliki kurmu,din ile medeniyet arasndaki ilikiyi de gzler nne sermitir.

Nasl olmu da o fzl medeniyyet, o keml, / Byle bir kavmin iinden douvermiderhl? (1990, s. 159)


9/10

Bu beyitte, medeniyetin faziletle ilgisi ortaya konulmutur. slm medeniyeti fazileti,insan deerleri stn tutan bir medeniyettir. slam'dan nceki cahilliye dnemlerinde,kzlarn diri diri topraa gmecek kadar vah ve cahil bir kavimden Hz. mer gibimedeniyet statlar kmas, slam medeniyetinin fzl bir medeniyet olduunu gzlernne serer.

Bizim de var medeniyyetle inlmz... (1990, s. 196)

M. Akif, gerek medeniyeti Batda arayanlara, Osmanl'nn medeniyet harikas olantarihi yaplarn (Fatih Camii vs.) gstererek medeniyetin sanatla ilgisini ortaya koyar.Gerekte, sanatyla, mimarisiyle biz de gerek bir medeniyete sahibiz.

Svey'i yard herif... Akdeniz'le ab Denizi / Bitti. yle ya, bizler de kendi fikrimizi /karm olsak eer, imdi, kuvveden fi'le, / Kucaklar medeniyetle din tamamyle.(1990, s. 223)

M. Akif bu msralarda, baz aydnlarn medeniyetle dinin birleemeyecei, dininilerlemeye engel olduu eklindeki dncelerinin aksine, medeniyetle dininkucaklaabilecei fikrini verir. Akif'e gre medeniyetle din birbirine zt kavramlardeildir. slam milletleri, slm' en gzel yaadklar devirlerde, btn dnyayanderlik yapacak bir medeniyet kurmulardr. Endls Emev Devleti'nin, Seluklu veOsmanl mparatorluklarnn en gl dnemleri, slam'n en iyi anlald ve yaanddnemler olarak medeniyetle dinin birliktelii fikrini dorulamaktadr. Tarih bunun endoru ve en gzel ahididir. Said Nurs de bu konuda unlar syler. "Hristiyanlnmal olmayan mehsin-i medeniyeti ona ml etmek ve slmiyet'in dman olantedenniyi ona dost gstermek, felein ters dnmesine delildir" (Nurs, 2001, s.457)diyen Said Nurs, slmiyet'in ilerlemeye engel olmadn ifade etmekte veMslmanlarn slm hakikatlere ballklar nisbetinde ilerlediklerini, temeddnettiklerini (medenileme), slm hakikatlerinden uzaklatklar nisbette degerilediklerini, vahete ve tedennye dtklerini tarihi delil gstererek anlatr. (Nursi,1995, s. 29)

Medeniyetle dinin kucaklaabilecei fikri Osmanl'nn k dnemlerinde pratiktegsterilememise de, fikir olarak vardr. Akif'e gre yaplacak i, bu fikri bir an ncehayata geirmek olacaktr.

Osmanl'nn en buhranl yllarnda yetimi, ekilen skntlar yakndan grm vebizzat yaam, yaanan hadiseleri de tahlil ederek kurtulu reeteleri sunmu olan M.Akif Ersoy, "medeniyet" hususunda son derece tutarl, aklc ve tarihi gereklerlerten uurlu bir izgide durmutur. Genel bir bakla, M. Akif'in ilerleme, ykselmeolarak grd medeniyeti ycelttii, ona sahip kt ve onun elde edilmesi gerektiisylenebilir. Bu da ilim, fen, sanayi gibi unsurlarla mmkndr. Bat bu unsurlarasahiptir. Bunlar Avrupa'da da olsa alnmaldr. Ancak, Akif'in kar kt medeniyet,Bat medeniyetinin ikinci yzn oluturan, paralayc, zalim, vah, hak tanmaztaraflardr. M. Akif'in medeniyet dman olduu zannn verdiren de Akif'in Bat'nn buyzn ortaya koyduu iirleridir. Sonuta stikll Mar airimiz, her ynyle ilerleme,ykselme, gelime taraftar olan, insan haklarna, uluslar aras hukuka saygl, kuvvetyerine hakk stn tutan, insanla ve insn deerlere nem veren fzl medeniyetintaraftardr ve o medeniyetin adr.

Kaynaklar

Ali Nazima, (1318): Mkemmel Osmanl Lgat, Dersaadet.

Canm, Rdvan-alk, Etem (1995): Mehmet Akif ve stikll Mar, Yedi klim Yay., stanbul.

Develliolu Ferit, (1993): Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi Yaynlar, Ankara.

Dzda, M. Erturul (1998): Mehmet Akif Ersoy, Kltr Bakanl Yay., Ankara.

Ersoy, Mehmet Akif, (1990): Safahat (Edisyon kritik), haz: M Erturul Dzda, Kltr Bak. Yay., Ankara.


10/10

Ersoy, Mehmet Akif (1327): Edebiyat Bahisleri, Srat- Mstakim, c. 6, no: 147.

Ersoy, Mehmet Akif, (1336): Nasrullah Krssnden, Sebil'r- Read, c. 18, no: 464.

Gkalp, Z. (1992): Trklemek, slamlamak, Muasrlamak, Toker Yay., stanbul.

Gkalp, Z.(1994): Trkln Esaslar, nklap Kitabevi, stanbul.

Muallim Naci, (1995): Lgat- Naci, ar Yay., stanbul.

Risale-i Nur Enstits, (2001): Osmanlca-Trke Lgat, Yeni Asya Neriyat, stanbul.

zn, Mustafa Nihat, (1997): Osmanlca-Trke Szlk, nklap Kitabevi, stanbul.

Said Halim Paa, (1993): Buhranlarmz ve Son Eserleri, haz. M. Erturul Dzda, z Yay., stanbul.

Nursi, Bedizzaman Said, (2001): Mektubat, Yeni Asya Neriyat, stanbul.

Nursi, Bedizzaman Said, (1993): Hutbe-i amiye, Yeni Asya Neriyat, stanbul.

emseddin, Sami (1989): Kms-i Trk, ar Yaynlar, stanbul.

engler, . H. (1990): Aklamal Mehmed Akif Klliyat, C: 5-6, Hikmet Neriyat, stanbul.

Timurta, F. Kadri (1987): Mehmet Akif ve Cemiyetimiz, Kltr Bakanl Yay., Ankara.

Trk Dili Kurumu, (1988): Trke Szlk, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.

m. akif ve medeniyet

Documents