I n een kale, witte museumzaal kijk ik naareen kolossale façade, een gevel zonderhuis erachter. Maar: ik ben niet zelf lijfe-lijk in de museumruimte aanwezig. De

tentoonstelling Revolving Voyeurism van beel-dend kunstenaar Mirjam Kuitenbrouwer is al-leen te zien op internet. Niet omdat de ten-toonstelling al voorbij is, maar omdat het werkvan Kuitenbrouwer een ‘Probe’ is, een onder-deel van het online tentoonstellingsproject.Dat biedt voordelen: je kunt de tentoonstel-

ling vanuit de hele wereld bekijken, en de ex-positie loopt nooit echt af, omdat hij op de sitezichtbaar blijft. Een Probe neemt moeiteloosde barrières van tijd en ruimte waar tentoon-stellingen eeuwenlang last van hebben gehad.Ook de kunstenaars biedt deze tentoonstel-

lingsvorm mogelijkheden. Hun expositieruim-te is in werkelijkheid twee meter breed, driemeter lang, en ruim eenmeter hoog. Het is eenraamloze museumzaal op schaal, maar voor jegevoel sta je in een ruimte van zeker vijf keerzo groot.Op de website krijg ik zicht op het werk door

negen foto’s die vanuit een vast stramien vancamerastandpunten zijn gemaakt. Ik kijk metde camera mee. Negen standpunten volgen el-kaar op. Met mijn ogen leg ik een route af,waarop ik allerlei merkwaardige doorkijkjes

zie,met telkens andere lichtval.Over de ‘muse-umruimte’ is een kaasdoek gespannen, datzorgt voor egaal licht van boven.Het is moeilijk voorstelbaar dat dit hetzelfde

werk is als ik in het atelier heb kunnen zien,toen Kuitenbrouwer het aan het bouwen wasin een handzaam formaat. Daar had ze geenloods voor nodig, het lag gewoon op de vloer,een lattenrasterwerk vol kleine lijmklemmen.

Voorafgaand aanhet gesprek op haar atelierlas ik in een van haar teksten: “Mijn huis is eenobsessief geordende vesting”. Dat maakte menieuwsgierig. Gemakkelijk te bereiken was hetniet, de atelierwoning in het midden van Arn-hem.De poort ligt verscholen tussen een rij he-renhuizen. Eenmaal over de drempel van ditvoormalige pakhuis valt niet zozeer de even-tueel obsessieve orde op, als wel het enormeaantal werktuigen en kunstwerken.Met ko�e gaan we naar boven. Ook hierover

had ze me geschreven: “De opgang naar bovenvia het opslaand luik dat als een liggende deuraan een takel de hoofdruimte ontsluit: het ate-lier. Hier bevindt zich een archief van opgesla-gen beelden, data, boeken, negatieven. Alles inordners. Daarnaast: opgestelde statieven, kis-ten met camera’s, een voorraad lenzen, con-vexe spiegels, lades vol gesorteerde model-

PETER HENK STEENHUIS

Het is eigenlijk taboe. Toch

vraag je je af: wat bedoelt de

kunstenaar met dit werk?

Voor het eerst bezoekt Peter Henk

Steenhuis een expositie op internet.

Lopen door eenvirtueel huis

4 ZATERDAG 13 APRIL 2013

Essay Door het beeld

Door de ogen vannegen camera’skijk je naar eenlattenrasterwerk

bouwonderdelen, matglas voorzetramen.”Als voorbereiding op dit gesprek stuurdeKui-

tenbrouwer mij teksten van schrijvers en filo-sofen, over kamers, deuren, drempels, spiegels,scharnieren, uitzichten, inzichten, ogen, zien.Ik moest onmiddellijk aan de fameuze Am-

sterdamse docent Anthony Mertens denken,die uitvoerig schreef over ‘liminale poëtica’.Daarmee doelde hij op de rol van drempels inde literatuur. We stappen over de drempel eenandere wereld in, dat kan een woordloze we-reld zijn, een andere bewustzijnstoestand zijn,of de initiatie naar een andere levensfase. In de

moderne kunst is de drempel een weerkerendmotief dat ons, zoals Mertens schreef, ‘leidtnaar een andere, verborgen wereld’.De entree, het huis, de opgang naar het ate-

lier, de teksten ter voorbereiding – het beelden-de werk dat ik zou gaan zien moest om dedrempel draaien, en zou mij naar een andere,verborgen wereld leiden.

“Mijn oorspronkelijke idee voor deze ten-toonstelling”, vertelt Kuitenbrouwer, “was ge-baseerd op een citaat van Lewis Carroll uit‘Alice in Wonderland’, dat mij al vijfentwintig

jaar bezighoudt. ‘Ten eerste heb je daar de kamerdie je in de spiegel kan zien – die is precies zoalsonze zitkamer, behalve dat alle dingen andersomzijn. Als ik op de stoel sta, kan ik alles zien – alles,behalve het stuk achter de haard.O,wat zou ik datgraag willen zien! Ik zou zo graag willen weten ofze ook een vuur maken in de winter: zeker weet jehet nooit, behalve als ons vuur rookt, dan zie je indie andere kamer ook rook, maar dat kan ook welnet alsof zijn, alsof ze een vuur hadden. Nou, en deboeken zijn net zoals de onze: maar toen ik eenkeer een boek ervoor gehouden heb, zag ik dat dewoorden helemaal fout liepen.’�

5Trouw LETTER&GEEST

Door het beeld Essay

‘Revolving Voyeurism’, Mirjam Kuitenbrouwer, 2013 FOTO’S SUZE MAY SHO

6 ZATERDAG 13 APRIL 2013

Essay Door het beeld

Schets van het rasterwerk van Revolving Voyeurism.

Op de vloer lagen de latten,bijeengehouden door lijmklemmen.

Dit is een heel oude vertaling, en een knullige,maar ik vind het laatste zo mooi, dat de woor-den helemaal fout lopen.”Kuitenbrouwers planwas, simpel gezegd, om

de spiegelwand te maken waar Alice in keek.Maar juist die vaste camerapunten hebben er-voor gezorgd, dat zij afgelopen weken haarplannen drastisch heeft moeten omwerken.“Het wilde namelijk niet lukken met de

haard en de projectie. Ik moest rekening hou-den met de negen vaste standpunten waaruitde toeschouwer het werk zou zien. Maarslechts op één beeld zou te zien zijn hoe dewand bedoeld is. Daardoor liep ik met het eer-ste plan vast.”Het bracht Kuitenbrouwer wel op het idee

voor een volgend plan. Ze pakt een kartonnenwandmet gaten die op ramen en deuren lijken.“Dit is het schaalmodel van een groot tussen-scherm dat ik nu hier, in het atelier, met houtaan hetmaken ben.”

Op de grond zie ik een soort frame van latjesliggen, van ruim anderhalve meter breed enzo’n negentig centimeter hoog. Kuitenbrouwerzet het bouwsel rechtop.“Ik maak een soort folly, een façade van een

woonhuis, twee woonhuizen eigenlijk, eencombinatie van een split-level en doorzonwo-

ning, waarin muren en ramen kantelen enopenklappen.”

En de achterkant?“Ja, meestal heeft zo’n folly één geloofwaardi-ge kant en één decorbouwachterkant. Mijn fol-ly is dubbelzijdig, de achterkant is opnieuw eenvoorkant, precies hetdezelfde als de voorgevel,maar dan gespiegeld; zoals je een tekening opovertrekpapier van de andere kant bekijkt.”

Een variant op de spiegelwand vanAlice.“Ik werk sterk associatief. Bij de Probe is via desite ook een referentiepagina te bezoeken. Hetwerk en de referenties vormen samen de ten-toonstelling.Afgelopen jaren heb ik talloze beelden verza-

meld: gevels die op gezichten lijken, afwijkendscharnierende ramen en deuren. Een foto vaneen reclamezuil, waar net de reclame is uitge-haald, zodat we alleen een bak licht zien en hetopenstaande vitrineraam.Bij die referentiepagina staan ook twee stills

uit de kinderserie ‘De zevensprong’, naar hetboek van Tonke Dragt. Daarin gaat de hoofd-persoon ook een huis binnen dat een follyblijkt te zijn. Ik was destijds al iets te oud voorde serie. Maar ik herinner me de magie van diewand nog.”

Is zo’n herinneringsbeeld de aanleiding voor hetmaken van deze wand?“Bij het maken van deze wand zijn al die refe-renties samengekomen. Maar nu lijkt het netalsof het een heel zwaar werk is geworden. Datis niet de bedoeling, ik wil ook dat het eenheel – ja, ik zou het woord ‘speels’ willen ge-bruiken als dat niet zo’n vervelende bijklankhad.”

Wat is er vervelend aan?“Aan speels kleeft iets kinderlijks, dat is verve-lend en misleidend. Ik vind speelsheid bijnaeen voorwaarde om in de wereld te kunnenstaan. Door die speelsheid neem ik alles op, ikben een grote associatiemachine.”

Waar komt die fascinatie voor wanden, spiegelsvandaan?“Ik heb in Nijmegen op een experimentelekleuterschool gezeten, die tegenover ons huisstond. Een wand van de speelruimte bestonduit een lange spiegel, waartegen ’s ochtends, alsje binnenkwam, allemaal opgerolde matjesstonden. Je pakte eenmatje en ging op een plekin de zaal zitten spelen. Soms ging je voor despiegel gekke dingen doen.Op een dag was er een gehoortest. Ieder kind

werd apart naar een verduisterde ruimte geroe-

7Trouw LETTER&GEEST

Door het beeld Essay

pen direct naast ons lokaal. Ik kreeg een kopte-lefoon op, en moest zeggen wanneer ik eenpiepje links of rechts hoorde. Langs de wandhing over een grote lengte een gordijntje, enprecies waar ik zat was het juist een stukjeopengeschoven. Tot mijn verwondering keekik zomaar het lokaal in, waar wij altijd zaten tespelen.De wand achter het gordijn bleek een one-

waymirror. De gehoortest werd gedaan in deobservatieruimte van de kleuterschool. Daar-vandaan zaten de juffen ons blijkbaar af en toete bekijken. Dat was in 1972, ik was vijf.Die herinnering is een eigen leven gaan lei-

den.Want diewand is de kernreferentie gewor-den van alles wat ikmaak.”

Wat betekent die herinnering?“Dat weet ik niet, dat zou me te psychologischworden om te duiden.”

Was het een ontluisterende ervaring?“Ja, dat wel. Toen ben ik me ervan bewust ge-worden dat je bekekenwordt, altijd.”

Ook als je alleen bent?“De Ierse schrijver Samuel Beckett zei eens:‘De ervaring van het zijn is de ervaring van hetdoor jezelf opgemerkt te worden’.

Behalve met voortdurende observatie heeft deherinnering aan die onewaymirror te makenmet het besef dat je opgedeeld bent. Niet alleenin de ruimte, maar ook in jezelf.”

Dat is angstaanjagend.“Ik benmij bewust van de wens en de onmoge-lijkheid samen te vallen met mijn eigen leven.Ja, die behoefte samen te vallen met mijzelf, ismijn grootste wens. In alles wat ik onderneem,ben ik op zoek naar die eenheid. Tevergeefs.Angstaanjagend? Nee. Het is ook handig. In-

zichten die je verwerft, bestaan dankzij reflec-tie. Ik ben mij bewust ván mijzelf. Het is eeningebouwde analyse die de hele dag doorgaat.”

Is die analyse een stem, of hoe werkt dat?“Geen stem. Ik ben een ongedeelde splitsing.Van jongs af aan heb ik veel getekend, en veelgeschreven. Met schrijven drijf je die splitsingop het scherp van de snede. Al tekenend brengje ook gedachten op papier, maar dat is in eenander medium. Schrijven is veel sterker eenverdubbeling of een herhaling van wat er ge-beurd is. Hoe verwoord je zoiets? Elke weerga-ve op schrift wijkt af van de werkelijkheid.”

Dat doet schilderen ook.“Schilderkunst heeft altijd de illusie van wer-

kelijkheid weten te wekken, alsof het klopt.Maar de kijker weet ook onmiddellijk dat hetschilderij een illusie is, een plat vlak. Dat wildeik ook bereiken met deze wand. Ik wilde desuggestie vóór zijn, ik wilde iets maken waar jegelijk, en letterlijk doorheen prikt.Demuren, de ramen, de deuren, het dak – al-

le geveldelen zijn opgebouwd uit verticale la-mellen van planken en latten. Afhankelijk vande hoek kijk je er dwars doorheen of juist niet.Door die negen standpunten wisselt het zichten het licht door die lattenrasters sterk, en datmaakt het interessant om ’t juist uit verschil-lende hoeken te zien en niet alleen frontaal.”

Uwilde de suggestie vóór zijn.Waarom hebt uhet werk dan niet helemaal virtueel gemaakt?Voor een beetje programmeurs is zo’nwand eenkoud kunstje.“Dat is niet waar. Een programmeur kan de er-varing van deze wand niet oproepen. In het kij-ken vóel je het materiaal, de wand blijft tast-baar. Je wilt de wand aanraken. Iedereen diestraks deze wand bekijkt, gelooft dat daar eenenorme houtconstructie staat en niet een ge-fotoshopte versie. Zou een programmeurzoiets bedacht hebben, dan zou de ervaring bijde kijker wezenlijk anders zijn. Dat zul je zienals je de tentoonstelling kunt bezoeken.” �

Je weetmeteen dat een schilderijeen illusie is, een plat vlak. Dat wilde

ik óók: dat je er doorheen prikt

8 ZATERDAG 13 APRIL 2013

Essay Door het beeld

‘Revolving Voyeurism’ te zien op:www.projectprobe.net/probe/ Klik daar op READ.

DOORHET BEELDDoor het beeld

Neerlandicus en TrouwredacteurPeter Henk Steenhuis stelt verbo-den vragen aan kunstenaars.‘Door het beeld’ is een initiatief vanTrouw en de Ketelfactoryin Schiedam.

Een paar dagen later krijg ik de eerste foto’sopgestuurd, die een goed beeld geven van hoede Probe echt zal worden. Het is nauwelijksvoorstelbaar, dat het houten schot uit Kuiten-brouwers atelier nu dit effect weet te sorteren.Als eerste valt de ruimte op. Ik kijk werkelijk

naar een museumruimte, de folly middeninoogt kolossaal.Nu pas begrijp ik ook de praktische proble-

men waarover Kuitenbrouwer me had verteld:“Ik werk met een palet aan latjes. Heel smallelatjes. Want straks wordt alles vier keer ver-groot. En dan zijn ook de nerven van de latjesvier keer zo breed. Is dat nog geloofwaardig? Ikgebruik ook minuscule schroeven, zodat je alstoeschouwer niet gehinderd wordt door reu-zenschroeven.”Behalve de ruimte is het licht opvallend. Niet

de lichtinval van boven,maar demanier waarophet licht door de verschillende dichtheden vande openingen in de façade valt. Bij het gedeeltevan de doorzonwoning zijn weinig lamellen ge-maakt, daar is veel licht.

Tijdens ons gesprek had Kuitenbrouwer meverteld dat ze graag deuren en ramen gebruikt.“Dat zijn doorgangen, openingen, van licht enlucht. Ze maken een visueel circuit mogelijk,zoals openingen bij de mens een ervaring mo-

gelijk maken. Ramen, deuren – ogen, oren,mond, neus, alles waar lucht of licht doorheengaat is een bron van ervaring.”Nu ik iets langer kijk ervaar ik de afwezigheid

van mijn lichaam in die ruimte. Dit is de eerstetentoonstelling die ik bezoek zonder daarbij li-chamelijk aanwezig te zijn. Natuurlijk heb ikvaak beelden bekeken op internet, maar datwas om informatie op te zoeken, nietmet de in-tentie een tentoonstelling te bekijken.Nu, zo zonder lichaam, vraag ikmemeteen af

hoe ik door die vreemd draaiende deur zoumoeten. Dit is een deur als een ophaalbrug. Enstond ik wél echt in dat museum, zou ik dannog langs de folly kunnen?Alles klapt, scharniert en tocht in deze folly.

Maar stap ik ook over de drempel een anderewereld in? Leidt deze kunst naar de drempelvan een andere verborgen wereld, zoals Antho-nyMertens stelde?Hoewel Kuitenbrouwer zelf het woord met

tegenzin uitsprak, lijkt ‘speels’ me toch een ra-ke typering. Deze folly is een groot, uitnodi-gend tochtwerk. Alsof je wordt aangemoedigdoveral in te stappen, door de liggende deur, doorde openstaande muren met ook weer open-staande ramen. Als de pui van de splitlevelwo-ning nog een beetje meer zou scharnieren, zouje ook daar in kunnen kruipen.

Tenminste, toen ik kind was, toen zou ik erinhebben gepast.Want nu, hier kun je nergens in.Dat is kern van de deze tentoonstelling: jij benter lijfelijk niet bij.En kijk eens, niet alleen de deur heeft een

drempel, op vier dragende staanders na is dezehele folly één lange drempel. Vanzelfsprekendheeft de liggende deur een drempel, maar ookde wand van de doorzonwoning, en de pui vande split-level.Behalve het gevoel hier in tewillen klimmen,

roept de folly allerlei oude beelden op: eendoorzonwoning van een vriendje, vakantie-huisjes met vreemd scharnierende dakramen,kleine wc-raampjes in – waar was dat nou? Alsik de beelden bijna heb opgeroepen, mijzelf bij-na in die ruimte zie staan, verschijnt deze follyweer.Kuitenbrouwer brengt mij naar de grens van

een wereld die ik gekend heb: mijn verleden.O, wat zou ik graag nog wat verder willen kij-ken, die doorzonkamer in,waar ikmoet hebbenzitten spelen. Hoe zou ik dat doen? Met wie?Wie zou ik zijn? Het werk is even speels als uit-nodigend als onverbiddelijk: je kunt er kijkendomheen lopen, je kunt zien dat door de openin-gen licht en lucht stromen. Maar jij, kijker,blijft op afstand. De wereld erachter blijft ver-borgen.�

FOTO’S SUZE MAY SHO