logos (gr. słowo, myśl) nauka o poprawności rozumowań · fryzjer, w pewnym mieście goli tych i...
TRANSCRIPT
Logos (gr. Słowo, myśl) Nauka o poprawności rozumowań
Semiotyka Semantyka Syntaktyka
Logika formalna Ogólna metodologia nauk
Wprowadził logikę do kanonu nauk Logika klasyczna opierająca się na dwóch
wartościach: prawdy lub fałszu Logika zdań kategorycznych
Logika zdań hipotetycznych, Logika rozumowań
Modalne Konieczność, możliwość
Deontyczne Powinność, norma
Erotetyczne Pytania
Epistemiczne Sposoby wyrażania wiedzy i przekonań
Temproalne Czas
Klasa przedmiotów o tym samym sposobie istnienia Słonik, pióro, nocnik Czerwony, śmierdzący Palenie, paskudzenie
Substancja Jakość Ilość Miejsce Czas Relacja Położenie Posiadanie Działanie Doznawanie
Rzeczy Ilości Jakości Relacje Modalność
Pojęcia zastępowalne bez szkodliwości dla konstrukcji wypowiedzi (poziom syntaktyczny a nie semantyczny)
Nazwy Zdania
ĆWICZENIE…
Nie!
Tup!
Klask!
Układ rzeczy lub zjawisko wywołany świadomie i mający na celu wywołanie określonych myśli.
Sam układ rzeczy jest jedynie materialnym substratem znaku.
Oznaka – wszystko co towarzysząc danemu zjawisku powoduje skierowanie myśli na konkretny cel (kaszel oznaką choroby)
Znak jest wprowadzany intencjonalnie, oznaka nie.
System znaków mających znaczenie symboliczne i powiązanych wieloma regułami
Semantyczne (znaczeniowe) Co do zasobu słów Składniowe
Naturalny Sztuczny
Język I rzędu Metajęzyk
Opisowa Jasio ma jasne włosy
Ekspresywna Jasio jest głupi jak but
Sugestywna A wal Jasia!
Performatywna Już nie będę Jasiowi dokuczał!
Zrozumienie Treści intencjonalne i odebrane są takie same
(informacja = przekonanie)
Nieporozumienie Treści odebrane są różne od intencjonalnych
(informacja ≠ przekonanie)
Niezrozumienie Treści intencjonalne są, ale nie zostają
odebrane.
Wieloznaczność. Przyjdź z laską!
Prowadzi do logomachii Wieloznaczność okazjonalna: On jej tam to powiedział.
Ekwiwokacja. Często człowiek ma w środku robaka co go
gryzie, więc powinien wówczas łykać środki owadobójcze.
Myślenie figuralne On ma tęgi łeb.
Sposoby uzasadniania twierdzeń Konstruowanie systemów naukowych Ogólne pojęcia metodologiczne Wnioskowanie Indukcja Dedukcja Klasyfikacja
Metody stosowane w nauce
Wielość definicji, w zależności od aspektu (pragmatyczny, teoretyczny, etc.)
System wiedzy przedstawiający obiektywną rzeczywistość.
Żródło: Apanowicz J. (2002), Ogólna metodologia nauk
Teoretyczne Praktyczne Ale również z uwagi na funkcje: Idiograficzne Nomotetyczne Eksplanacyjne Pragmatyczne Prognostyczne
Teoretyczne Praktyczne Metodologiczne
Jakie jest? Kryteria
Dialektyka (Platon) Systematyka (Arystoteles) Paradygmat (S. Kuhn) Falsyfikacjonizm (K. Popper)
P -> Tp -> Eb -> Tw Eb -> P2
Empiryczne Racjonalne
Analiza Synteza
Sprawdzanie Dowodzenie Wyjaśnianie
Wprost Nie-wprost
Genetyczne (z uwzględnieniem przemian) Funkcjonalne (uwzględniające wpływ na coś) Teleologiczne (z uwzględnieniem celu) Logiczne
Przesłanki Wniosek
Indukcja Dedukcja Analogia Dialektyka
Enumeracyjna Eliminacyjna
Prosta Zupełna Niezupełna
F. Bacon, J. S. Mill Polega na weryfikacji zgodnie z kanonami: Jedynej zgodności Jedynej różnicy Zmian towarzyszących
Rozumowanie od prawa do wyjaśnienia przypadku.
Teza+Antyteza=SYNTEZA
Nazwa to wyraz lub wyrażenie nadające się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu
Nazwa posiada desygnat Zakres (denotacja) to zbiór desygnatów
Proste i złożone Abstrakcyjne i konkretne Indywidualne i generalne Jednostkowe, ogólne, puste. Kolektywne
Prosta Formalna Materialna
S P M Q
Zakres to zbiór możliwych desygnatów Zakres może być: OSTRY NIEOSTRY
Brak elementu w zbiorze nie oznacza niemożności formułowania nazwy (nazwa pusta)
Dwa, lub więcej zakresów nazw (najczęściej generalnych) może pozostawać względem siebie w relacji zwanej stosunkiem między zakresami nazw lub stosunkiem zakresowym.
Zamienności Podrzędności/Nadrzędności Krzyżowania
Wykluczania
S P
ZAMIENNOŚĆ
S P
+ - -
PODRZĘDNOŚĆ
S P
+ - +
NADRZEDNOŚĆ
S P
+ + -
KRZYŻOWANIE
S P
+ + +
WYKLUCZANIE
S P
- + +
A- Kot B - Ssak
A B
+ - +
A – Student B – Mechanik
A – licealista B – 21 latek C - Student
A - tektura B – pudełko C - opakowanie
A – student B – student SAN C – student bezpieczeństwa narodowego
Ich zadaniem jest określenie znaczenia danej nazwy.
Definiowanie ma znaczenie nie tylko dla zrozumienia pojęcia ale również (a z punktu widzenia logiki przede wszystkim) dla poprawnego określania zakresów.
Definiowanie jest podstawą działań metodologicznych
Konstrukcja: DEFINIENDUM - ŁĄCZNIK - DEFINIENS
Pralka automatyczna jest to międlobębnik
obrotny z wsadownikiem górnym lub bocznym.
Konstrukcja: DEFINIENDUM - ŁĄCZNIK - DEFINIENS
Pralka automatyczna jest to międlobębnik
obrotny z wsadownikiem górnym lub bocznym.
Najstarsza definicja pochodzi od Arystotelesa.
Jest to klasyczny schemat definicyjny: PER GENUS ET DIFFERENTIAM SPECIFICAM
Człowiek jest to zwierzę rozumne,
dwunogie, bezpióre.
REALNE: Opisują obiekt, najczęściej wyodrębniając jego
cechy: Pies spacerowy jest to zestaw składający się z
właściciela prowadzącego, smyczy wodzącej, obroży okalającej i psa właściwego.
NOMINALNE: Opisują samo pojęcie, podając złożony
odpowiednik: Młotek jest to impulsywnik kinetyczny z
naprowadzaczem trzonkowym.
Sprawozdawcze Projektujące Regulujące
Poprawna definicja: Jest zrozumiała Jest prosta Zakresy definiendum i definiensa pozostają w
stosunku zamienności (adekwatność) Definiendum i definiens są z tej samej kategorii
ontologicznej.
Substancja Jakość Ilość Miejsce Czas Relacja Położenie Posiadanie Działanie Doznawanie
Definicja za wąska: Definiendum jest szersze od definiensa. Ołówek to drewniany, zielony przyrząd do pisania
złożony z grafitu w drewnianej oprawie
Definicja za szeroka: Definiendum jest węższe od definiensa. Tygrys jest to kot drapieżny
IDEM PER IDEM (To samo przez to samo) Uczciwe postępowanie jest to postępowanie
zgodnie z zasadami uczciwości.
IGNOTUM PER IGNOTUM Aspirnya jest to kwas acetylosalicylowy.
Błąd przesunięcia kategorialnego Czas jest to mierzenie zmian.
KRZ
W sensie językowym: Wypowiedzenie złożone zawierające określoną
treść.
W sensie gramatycznym: Wypowiedzenie zawierające orzeczenie.
W sensie logicznym – wypowiedź możliwa do oceny z punktu widzenia prawdy lub fałszu. Karol ma dwie nogi. PRAWDA i FAŁSZ to wartości logiczne. Zdanie to wypowiedź posiadająca wartość
logiczną.
Jasio jest Polakiem. Jasio będzie jadł jutro kaszankę. Jasio jadł wczoraj kaszankę. Jasio jest brzydki jak noc listopadowa. Czy państwo są już bardzo znudzeni?
A teraz urośnie mi nos.
Twierdzenie logiczne z pozoru prawidłowe, lecz prowadzące do sprzecznych wniosków. Paradoks kłamcy: „Eubulides Kreteńczyk mawiał, że wszyscy
Kreteńczycy kłamią.”
Fryzjer, w pewnym mieście goli tych i tylko tych jego mieszkańców, którzy sami się nie golą. Czy fryzjer goli się sam?
Formalne Semantyczne
Rajcy nie dali młodym pozwolenia na zgromadzenie, ponieważ byli skinheadami.
W sklepie Anastazji zrobiło się duszno. Moi przyjaciele poszli do kina.
Pojedyncze: p, q, r… Krowa ma zeza.
Złożone Krowa ma zeza a Józio grypę.
Zdanie proste (względem logiki zdań) jest to zdanie, które nie zawiera żadnego spójnika zdaniowego.
Zdanie złożone (względem logiki zdań) jest to zdanie powstałe z innego zdania (lub z innych zdań) za pomocą jednego ze spójników zdaniowych.
Negacja Koniunkcja Alternatywa Implikacja Równoważność Alternatywa rozłączna
Prawda = 1 Fałsz = 0
Analityczne – ich prawdziwość nie budzi wątpliwości. Krowa jest większa od królika, zatem królik jest
mniejszy od krowy.
Syntetyczne – jego prawdziwość zależy od faktów pozajęzykowych – nie można stwierdzić prawdziwości na podstawie samego zdania. Staszek ma więcej pryszczy niż Czesio
p ~p
1 0
0 1
p q p ^ q p v q p→q p ≡ q
1 1 1 1 1 1
1 0 0 1 0 0
0 1 0 1 1 0
0 0 0 0 1 1
Jeśli p, q są formułami, to: ~p jest formułą p ^ q, p v q, p → q, p ≡ q są formułami KRZ
Sprawdzanie wartości:
~(p → q) ≡ (p→~q) p=1 (1 0 ) (1 ~0) q=0 0 ≡ (1 1) 1 ≡ 1 1
[(p→q) ^ p] → q
p q Φ
1 1 ?
1 0 ?
0 1 ?
0 0 ?
Tautologie, to zdania zawsze prawdziwe bez względu na wartość logiczną formuł w nim zawartych
~(p ^~p) Niesprzeczność p v ~p Tertium non datur (wyłączony środek) [(p→q) ^ p] → q Modus ponendo ponens [(p→q) ^ ~q] → ~p Modus tollendo tollens ~(p ^ q) ≡ (~p v ~q) ~(p v q) ≡ (~p ^ ~q) Prawa de Morgana p ≡ p Prawo tożsamości
To zdanie, które jest fałszywe niezależnie od wartości logicznej formuł, które się nań składają
Metoda tabelkowa Metoda skrócona
[(p → q) ^ (p → ~q)] → ~p ~(p → q) → (p → q)
Zdanie, którego schemat jest tautologią
Jeżeli Zenon zostanie prezesem wtedy i tylko wtedy, gdy nie będzie uczciwy, to nie jest prawdą, że zarazem Zenon będzie uczciwy i zostanie prezesem.
Jeżeli Zenon zostanie prezesem wtedy i tylko wtedy, gdy nie będzie uczciwy, to albo Zenon będzie uczciwy albo zostanie prezesem
Jeżeli Zenon będzie prezesem wtedy i tylko wtedy, gdy zwolni Jerzego lub Mietka to jeśli Zenon nie zwolni Jerzego to nie zostanie prezesem.
Zdanie, którego schemat jest kontrtautologią
Przygodnie prawdziwe: Wykład z logiki jest w niedzielę
Przygodnie fałszywe: Zwalniam wszystkich z egzaminu z logiki
Z prawdy nie może wynikać fałsz
Gospodarka rozwija się dobrze gdy podatki nie są zbyt wysokie.
Jeżeli podatki są za wysokie to gospodarka nie rozwija się dobrze.
p – gospodarka rozwija się dobrze q – podatki są za wysokie p ≡ ~q ------------------------------------- q → ~p
p ≡ ~q 1 ------------------------------------- q → ~p 0
Jeśli na imprezie jest Krzysiek lub Kuba to impreza się nie udaje.
Jeśli impreza się nie udała, to był na niej Krzysiek lub Kuba.
Jeśli Wacek dostał wypłatę, to jest w Barze lub u Zenka.
Wacka nie ma w barze.
Wacek nie dostał wypłaty.
Stanowiły początek logiki Wprowadzone przez Arystotelesa Są podstawą sylogistyki
Ogólnotwierdzące Każde S jest P SaP
Ogólnoprzeczące Żadne S nie jest P SeP
Szczegółowotwierdzące Niektóre S są P SiP
Szczegółowoprzeczące Niektóre S nie są P SoP
SaP SeP Podporządkowanie Podporządkowanie SiP SoP
Przeciwieństwo
Podprzeciwieństwo
SPRZECZNOŚĆ
Przeciwieństwo: [(SaP) → ~(SeP)] ^ [(SeP) → ~(SaP)] Nie mogą być prawdziwe Podprzeciwieństwo: [~(SiP) → (SoP)] ^ [~(SoP) → (SiP)] Nie mogą być fałszywe
SaP SeP Podporządkowanie Podporządkowanie SiP SoP
Przeciwieństwo
Podprzeciwieństwo
SPRZECZNOŚĆ
SaP SeP Podporządkowanie Podporządkowanie SiP SoP
Przeciwieństwo
Podprzeciwieństwo
SPRZECZNOŚĆ
Podporządkowanie: (SaP) → (SiP) (SeP) → (SoP)
SaP SeP Podporządkowanie Podporządkowanie SiP SoP
Przeciwieństwo
Podprzeciwieństwo
SPRZECZNOŚĆ
Sprzeczność: (SaP) → ~ (SoP) ~ (SaP) → (SoP) (SoP) → ~ (SaP) ~ (SoP) → (SaP) (SeP) → ~ (SiP) ~ (SeP) → (SiP) (SiP) → ~ (SeP) ~ (SiP) → (SeP) Nie mogą być razem ani prawdziwe ani fałszywe
SaP
- S P
SeP
- S P
SiP
+ S P
SoP
+ S P
Każdy poeta jest artystą Każdy artysta jest człowiekiem
Każdy poeta jest człowiekiem
S – poeta SaM M – artysta MaP P – człowiek SaP
S M
P
S M
P
SaM
S M
P
SaM
-
S M
P
SaM
- MaP
-
S M
P
SaM
- MaP
SaP
???
-
Niektórzy politycy są nacjonalistami. Każdy nacjonalista jest ograniczony. Zatem niektórzy politycy są ograniczeni.
Niektórzy wykładowcy są dobrymi fachowcami.
Każdy dobry fachowiec dużo zarabia. Zatem każdy wykładowca dużo zarabia.
Niektóre biedronki są blisko Każda biedronka jest tania Niektóre tanie sklepy są blisko
Każdy pies jest ssakiem. Niektóre ssaki mają czarną sierść. Zatem niektóre psy mają czarną sierść.
Żaden artysta nie jest abstynentem Niektórzy logicy są artystami Niektórzy logicy nie są abstynentami
Relacja to związek łączący dwa obiekty Z punktu widzenia wypowiedzi relacja łączy
dwie nazwy
Jednoczłonowe (własności) Dwuczłonowe (mniejszy, większy, grubszy,
etc.) Wieloczłonowe (granie w Scrabble)
x, y – człony relacji R – relacja
xRy
Lub R(x,y)
Dziedzina – zbiór obiektów, które pozostają w relacji z jakimiś innymi obiektami
[zbiór x, które są w relacji do jakiegoś y] Przeciwdziedzina – zbiór obiektów, do
których jakieś inne pozostają w relacji. [zbiór y, w relacji do których są jakieś x]
Relacja bycia niższym Relacja bycia żoną Relacja bycia dwukrotnością liczby
W celu określenia dziedziny tworzymy pary pozostające w relacji:
R= {<2,1>, <4,2>, <6,3>…} Wówczas widać, że dziedzina to zbiór liczb
parzystych, a przeciwdzedzina nieparzystych
Pole relacji = dziedzina + przeciwdziedzina
Inaczej po prostu: pary Ważna jest kolejność elementów:
(a,b) ≠ (b,a) Zapis najczęstszy:
<a,b>
Iloczynem kartezjańskim zbiorów A i B nazywamy zbiór par uporządkowanych <an,bn> takich, że a ∈ A i b ∈ B
A x B Kwadrat kartezjański to iloczyn kartezjański
zbioru ze sobą samym. Relacje to podzbiory kwadratu uniwersum.
1. {<a,a>, <a,b>, <a, c>, <b, d>} 2. x okradł y 3. x jest mniejszy od y 4. Relacja posiadania tego samego nazwiska
Zwrotność Relacja jest zwrotna gdy każdy element
uniwersum jest w relacji do samego siebie. (bycie Gogaczem)
Przeciwzwrotność Relacja jest przeciwzwrotna, gdy żaden element
uniwersum nie jest w relacji z sobą samym (bycie matką)
Relacja może być nie zwrotna i nie przeciwzwrotna (kochanie)
Symetryczność Relacja jest symetryczna gdy zachodzi pomiędzy
oboma elementami w obie strony (jeśli w jedną to i w drugą)
(bycie rodzeństwem) Asymetryczność
Relacja jest asymetryczna gdy zachodzi tylko w jedną stronę
(bycie ojcem) Niesymetryczność
Relacja jest niesymetryczna, gdy bywa symetryczna, lecz nie zawsze.
(nienawidzenie)
Przechodniość Relacja jest przechodnia gdy: (xRy) ^ (yRz) → (xRz) (bycie starszym)
Nieprzechodniość (bycie znajomym) Spójność
Relacja jest spójna gdy w polu relacji zachodzi ona między dwoma dowolnymi elementami
(bycie mniejszym lub równym) Niespójność
Relacja jest niespójna, gdy w polu relacji są elementy, które nie wchodzą w relację.
(bycie siostrą)
Wykorzystywany w takich wnioskowaniach, w których niemożliwe jest ustalenie wniosku ani na podstawie KRZ ani KRN
Opiera się na własnościach (predykatach)
Predykat – własność P Np. Uczeń, śmierdzący, piękna, pielęgniarka
Zmienna – to (obiekt), co posiada własność – x
Stała – określony obiekt posiadający własność – a
Funktory ^, v, →, ~, ⇔
Uczeń: P- bycie uczniem x – ktoś P(x) – uczeń (ktoś, kto jest uczniem) a – Jaś P (a) – Jaś jest uczniem
To prawie to samo, bo: Możliwe są predykaty dwuelementowe: P – Niższy P(x, y)
P(x) to też relacja, ale jednoelementowa
Choć…
Są integralną częścią rachunku, zwanego też rachunkiem kwantyfikatorów. KRK różni się od relacji zmiennymi i tym, że mogą (i najczęściej są) określone pod względem ich zakresu.
Ogólny: ∀ Lub ^ x x
Dla każdego x
Szczegółowy:
∃ lub v x x
Istnieje takie x, że
W KRK jeśli zmienna jest określona kwantyfikatorem, jest zmienną związaną.
W przeciwnym przypadku jest wolna.
Wszyscy jesteśmy ludźmi. Niektórzy są filozofami
Niektórzy politycy to złodzieje Każdy rasista jest graniczony Nie każdy logik jest abstynentem Niektórzy studenci nie uważają na zajęciach Nie każdy muzyk jest artystą