lm kimia 12 mirela (1) - mediaprint.al · kimia me zgjedhje 12 8 planifikimi vjetor i lëndës...

KLIKONI KËTU

www.mediaprint.al

042251614

Libër mësuesi Kimia me zgjedhje 12

Teksti mësimor është përkthyer dhe përshtatur nga Prof. Dr. Besnik BarajFletore pune është përkthyer dhe përshtatur nga Laureta Shkoza

Irena KotobelliEglantina MetajAishe Karaj

Libri i mësuesit përmban

Planifikimin vjetor - planet tremujore - planifikimin e orëve mësimore - projekte - teste- detyra për portofol -përgjigjet e ushtrimeve të tekstit të nxënësit

Autore: Irena Kotobelli, Eglantina Metaj, Aishe Karaj

Redaktore teknike:

Dizajni:

Kopertina:

Orkida Çeçi Redaktore gjuhësore: Elona Çali

Mirela Ndrita

Botimi i parë , 2018

ISBN: 978-9928-08-352-4

Titulli: Liber mësuesi Kimia me zgjedhje 12

Shtypi: Shtypshkronja MediaprintArben Hamzallari

Drejtoi botimin: Anila Bisha

User

Typewritten Text

User

Typewritten Text

Libër mësuesi Kimia me zgjedhje 12 3

Përmbajtja Planifikimi vjetor i lëndës Kimia me zgjedhje 12 4 Tremujori i parë (shtator - dhjetor) 16 Tremujori i dytë (janar – mars) 28 Tremujori i tretë (prill – maj) 36 Planifikimi i orëve mësimore 41 Teste për secilin tremujor Projekt


FUSHA: SHKENCAT NATYRORE

LËNDA: KIMI, KLASA XII

I. SYNIMET

Nxënësi:

zhvillon njohuritë dhe konceptet bazë për formimin shkencor në shkencat e natyrës;

zbulon lidhjet ndërmjet botës së gjallë dhe mjedisit;

zbulon lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë, botës jo të gjallë dhe mjedisit;

zhvillon aftësitë shkencore, të menduarin kritik dhe krijues;

zbaton njohuritë dhe aftësitë shkencore në mënyrë analitike, kritike dhe krijuese në

problemet që kërkojnë zgjidhje dhe marrje vendimesh;

vlerëson kontributin e shkencës dhe teknologjisë për mirëqenien e njeriut dhe shoqërisë;

ndërgjegjësohet për të bashkëvepruar në mënyrë të përgjegjshme me mjedisin;

përshkruan proceset natyrore në kohë dhe në hapësirë;

përshkruan burimet energjetike;

shpjegon proceset përmes katër bashkëveprimeve (gravitetit, bashkëveprimit

elektromagnetik, bërthamor dhe atij të dobët);

përdor teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit si mjet për sigurimin dhe

komunikimin e informacionit;

shpjegon rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm, si edhe në ruajtjen dhe mbrojtjen e

mjedisit.

II. REZULTATET E TË NXËNIT TË KOMPETENCAVE KYÇE

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit

Nxënësi:

shpreh, para një audience të caktuar mësimore, çështjet thelbësore të ngritura në një fjalim,

interpretim ose paraqitje për një temë të caktuar nga fusha të ndryshme, përmes së paku

njërës prej formave të komunikimit (gjuhës, simboleve, shenjave, kodeve, performancës

artistike etj.);

diskuton në grup në mënyrë konstruktive, duke dhënë informacione, argumente dhe duke

shtruar pyetje në një dialog prej disa minutash, për një temë të caktuar në gjuhën amtare ose

në gjuhë të huaj;

përdor drejt strukturën dhe rregullat e drejtshkrimit në forma të ndryshme të komunikimit,

si: ese, email, letër formale dhe joformale etj.

prezanton një temë të caktuar nga arti, nga shkenca, nga jeta e përditshme dhe komunikon në

mënyrë efektive me audiencën, duke përdorur TIK‐un dhe mediet e tjera të shkruara dhe

elektronike;

përdor në mënyrë efektive programet e TIK‐ut gjatë procesit të të nxënit (duke përfshirë edhe

të nxënit në distancë) dhe kryerjes së detyrave në një fushë të caktuar mësimore.

Kompetenca e të menduarit

Nxënësi:

sqaron ecurinë e zgjidhjes së një problemi në klasë apo jashtë saj, duke e vërtetuar zgjidhjen e

problemit përmes metodës së analizës, dhe e prezanton atë para moshatarëve apo para të tjerëve;


analizon, në mënyrë të pavarur, informacionet e marra nga burime të ndryshme për një temë ose

detyrë të dhënë; vlerëson cilësinë e tyre dhe i radhit ato sipas rëndësisë dhe qëllimit që kanë

(temat mund të jenë, p.sh.: orientimi në karrierë, integrimi europian, ndryshimet klimatike,

rreziqet nga armët konvencionale, armatimi bërthamor, zhvillimi kulturor‐artistik në vend etj.);

gjykon rezultatet e arritura nga analiza e të dhënave të një projekti apo programi të realizuar

dhe i interpreton ato me gjuhën e matematikës dhe të fushës përkatëse; i paraqet grafikisht,

në formë tabelore, duke nxjerrë përfundime të vërtetuara (p.sh.: projekt me bazë shkolle;

projekt i gjelbërimit; projekt i hartuar nga komuniteti; koncert; ekspozitë tematike; orë letrare;

punë laboratorike etj.);

kërkon në mënyrë të pavarur për një çështje të caktuar, duke përcaktuar fazat dhe procedurat

e hulumtimit; paraqet dhe interpreton rezultatet e fituara në tabela dhe grafikë, duke

përdorur teknologjinë informative;

identifikon burimet e informacioneve të nevojshme dhe i shfrytëzon ato në mënyrën e duhur për

të zgjidhur një problem në nivelin e caktuar të vështirësisë, duke dhënë shembuj konkretë;

vlerëson cilësinë e informacioneve në një material të shkruar për një temë të caktuar (p.sh.:

për ngrohjen globale, për diversitetin kulturor dhe etnik etj.); identifikon elementet kryesore,

i diskuton me moshatarët, duke dhënë propozime konkrete për shfrytëzimin e shembujve

pozitivë në kontekstin lokal apo global, duke shprehur edhe qëndrimin personal;

përpunon në mënyrë kritike informacionet e mbledhura nga burime të ndryshme për ndonjë

temë të ndjeshme në shoqëri, formon qëndrim kritik dhe e paraqet atë gjatë një debati me

moshatarë dhe me të tjerë për çështjen e ngritur, pro ose kundër (si p.sh.: futja e edukimit

fetar në shkollat publike, martesat mes anëtarëve të një gjinie, dënimi me vdekje etj.);

argumenton rezultatet e arritura gjatë një eksperimentimi në shkollë apo diku tjetër, duke

përshkruar qëllimin, hipotezën dhe mënyrën e vëzhgimit të dukurisë së manifestuar dhe i

paraqet rezultatet në mënyrë tabelore dhe grafike;

zbaton njohuritë dhe përvojën në kontekst të zgjidhjes së një problemi, nëpërmjet veprimeve

të përshtatshme (p.sh., përfshin të rinjtë në një debat për tema me interes shkencor, shoqëror,

historik, kombëtar etj.), vetëm pasi të jenë bërë përgatitjet e duhura dhe të jetë bërë informimi

i të gjithëve.

Kompetenca e të nxënit

Nxënësi:

demonstron shkathtësi në përdorimin e TIK‐ut në situata të përditshme dhe në përmbushjen e

kërkesave të ndryshme gjatë të nxënit (p.sh.: për ndërtimin e tabelave, grafikëve apo diagrameve,

për vizatimin e një plani të shtëpisë apo për përgatitjen e shkresave dhe prezantimeve);

diskuton në grup për mënyrat e bashkëpunimit me të tjerët për të zgjidhur një situatë të re

mësimore (ose një problem nga jeta e përditshme ose për të menaxhuar konfliktet me

bashkëmoshatarët), tregon mënyrën e shfrytëzimit të përvojave paraprake për të zhvilluar

njohuritë dhe shkathtësitë e reja në zgjidhjen e situatave dhe problemeve të tilla;

shfrytëzon, në mënyrën e duhur, këshillat dhe informacionet e marra për përkrahje në

zgjidhjen e një detyre apo problemi të caktuar, pastaj rezultatet i paraqet para të tjerëve;

bën përpunimin e informacioneve për një temë të caktuar në mënyrë të pavarur dhe efektive,

rezultatet e punës i prezanton me shkrim ose me gojë para të tjerëve, duke dhënë shpjegime

për mënyrën e zgjedhjes dhe të shfrytëzimit të burimeve të informacionit;


paraqet një plan studimi (në formë skice, vizatimi, shkrimi etj.) për ndonjë çështje të caktuar

(p.sh.: vlerat kulturore të rajonit të vet, vlerat e edukimit në shoqëri etj.), duke respektuar të

gjitha hapat e planit të studimit dhe e paraqet atë para të tjerëve;

vlerëson në mënyrë kritike punën e vet, duke iu referuar qëllimeve të punës, p.sh., në mënyrë

të pavarur redakton një dorëshkrim të tij për përmirësimin e organizimit të shkrimit,

qartësinë e mendimit etj.;

menaxhon në mënyrë produktive burimet që ka në dispozicion (kohën, njerëzit, mjetet e

konkretizimit/punës etj.) gjatë kryerjes së një veprimtarie ose detyre të caktuar në një fushë

mësimore apo në situata të jetës së përditshme.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen, mjedisin

Nxënësi:

merr iniciativa në veprimtari të ndryshme me interes për lëndën/fushën mësimore, për

klasën, për shkollën dhe për mjedisin ku jeton, si dhe tregohet i përgjegjshëm në plotësimin e

detyrave, përmbushjen e detyrimeve dhe respektimin e afateve referuar projektit apo planit;

planifikon dhe menaxhon me sukses një projekt me objektiva të caktuara, p.sh., një projekt

për organizimin e ndërmarrjeve të vogla që ofrojnë produkte dhe shërbime për qytetarët,

duke u mbështetur në kërkesat aktuale të tregut të punës;

zbaton udhëzimet dhe rregullat e shkruara në udhëzues, katalogë apo skica për përdorimin e

drejtë të mjeteve laboratorike, makinave dhe pajisjeve teknike, gjatë një ushtrimi ose

veprimtarie (në klasë, në laborator etj.) dhe tregon për të tjerët mënyrën e zgjedhjes dhe

përdorimit të tyre.

Kompetenca personale

Nxënësi:

demonstron vetëbesim dhe shkathtësi personale e ndërpersonale në jetën e përditshme, duke

dalluar me kohë aspektet pozitive për veten dhe duke ndërmarrë veprime konkrete për

arritjen e rezultateve të synuara personale;

shfaq në forma të ndryshme ndjesi ndaj të tjerëve, p.sh.: merr pjesë në veprimtari bamirësie,

ndihmon të moshuarit, të sëmurët etj. dhe këto përvoja i prezanton para të tjerëve;

paraqet, nëpërmjet një forme shprehëse, përparësitë e veprimtarive fizike ditore për individin

dhe prezanton para të tjerëve qëllimet e vendosura për veten në këtë fushë (ushtrimi i

aktiviteteve fizike ditore) dhe nivelin e arritjes së tyre;

bën zgjedhje dhe merr vendimet e duhura lidhur me shëndetin, dietat dhe ushtrimet në jetën

e përditshme apo në situata të paraqitura në formën e detyrave dhe aktiviteteve mësimore,

kur duhet të veprojë në mënyrë të pavarur për zbatimin në praktikë të këtyre aspekteve;

shpreh, në forma të ndryshme, qëndrimin e vet të pavarur për përgjegjësinë e të qenit

prind/kujdestar dhe për planifikimin e familjes, si dhe merr vendime të drejta për të ardhmen

e tij.

Kompetenca qytetare

Nxënësi:

prezanton, nëpërmjet një prej formave të shprehjes, mënyrën e funksionimit të mjedisit

shoqëror në nivel lokal dhe më gjerë dhe me shembuj konkretë tregon kontributin e vet në

ruajtjen dhe kultivimin e vlerave të mjedisit;

ilustron me shembuj zgjidhjen e problemeve të caktuara në nivel shkolle ose në nivelin e

komunitetit, si dhe format e përkrahjes; shpjegon me argumente para një audience të caktuar


(p.sh., demonstron mënyrën e ofrimit të ndihmës së parë në rastet e fatkeqësive natyrore ose

njerëzore);

merr pjesë në përgatitjen dhe organizimin e një veprimtarie (në shkollë apo në komunitet)

për mbrojtjen e mjedisit natyror dhe atij të krijuar nga njeriu dhe në mënyra të ndryshme

kontribuon për zhvillim të qëndrueshëm të tij.

Kompetenca digjitale

Nxënësi:

përdor programet e TIK‐ut në mënyrë efektive për të komunikuar dhe bashkëpunuar me

bashkëmoshatarët gjatë procesit të të nxënit, duke përfshirë edhe të nxënit në distancë;

prezanton një projekt, duke përdorur sekuenca videosh apo figurash për demonstrimin e

temave mësimore;

vlerëson cilësinë e informacionit të gjetur nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh;

përdor sistemet e duhura kompjuterike (hardware, software dhe networks dhe softet), si:

Word Processing, Database, Power‐Point, Publisher, Internet Explorer, për përdorimin e TIK‐

ut në situata të ndryshme të të nxënit (për ndërtimin e tabelave, grafikëve, diagrameve,

vizatimin e një plani, përgatitjen e shkresave dhe të prezantimeve);

është krijues në zbatimin e njohurive që përmbajnë shkencat kompjuterike dhe mediet

digjitale; tregon rregullat e sigurisë që duhen zbatuar për të ruajtur privatësinë personale,

sipas kodit të etikës të komunikimit personal dhe në grup;

është aktiv dhe i pavarur në procesin e mësimdhënies dhe mësimnxënies për gjetjen dhe

përdorimin e metodologjive që lehtësojnë këtë proces.

III. TABELA PËRMBLEDHËSE E PROGRAMIT

Nr. Tematika Nëntematikat Nr. i orëve 1

ND

ËRVEP

RIM

E Termokimia

Kinetika kimike

Ekuilibri kimik

Ekuilibrat jonike

Elektrokimia

Reaksionet e pёrbёrjeve organike

62 orë

2

DIV

ERSI

TET

I

Stekiometria Struktura e atomit Periodiciteti Lidhjet kimike Grupet e elementeve

- Grupi IIA - Grupi VIIA

Njohuri tё kimisё organike Formulat Emёrtimet e pёrbёrjeve organike Grupet funksionore

74 orë

Libër m

ësuesi Kimia me zgjedhje 12

8

Pla

nif

ikim

i vje

tor

i lën

dës

Kim

ia m

e zg

jed

hje

12

NR.

TEMATIKA

SHPËRNDARJA E PËRMBAJTJES SË LËNDËS

NR.

SHTATOR‐DHJETOR

50 ORË

JANAR‐MARS

44 ORË

PRILL‐QERSHOR

40 ORË

1

1.1

Masat e atomeve dhe molekulave

2 1.2

Moli dhe konstan

tja e Avogad

ros

3 1.3

Ushtrim

e me numrin e Avogad

ros

4 1.4

Njehsime me molin

5 1.5

Form

ulat kim

ike dhe barazim

et

kim

ike

6 1.6

Tretësirat dhe përqendrimi i tyre

7 1.7

Njehsime për vëllimet m

olare të

gazeve

8 2.1

Elementet kim

ike dhe atomet

9 2.2

Ndërtimi i bërtham

ës së atomit

10

3.1

Struktura e thjeshtë elektronike,

Sjellja kim

ike e elem

enteve

11

3.2

Faktorët që ndikojnë në energjitë e

jonizim

it të substan

cave

12

3.3

Numri kuan

tik sekondar

13

3.4

Konfigurimet elektronike

14

3.5

Tabela e sistem

it periodik dhe

numrat kuan

tikë magnetikë

15

3.6

Energjitë e

jonizim

it në

tabelën

periodike

16

4.1

Llojet e lidhjeve kim

ike, lidhja jonike

17

4.2

Lidhja kovalente

18

4.3

Form

at gjeometrike të m

olekulave

Libër m


9

19

4.4

Ushtrim

e për form

ën e m

olekulave

20

4.5

Lidhjet metalike

21

4.6

Forcat e bashkëvep

rimit

ndërmolekular

22

4.7

Lidhja hidrogjenore

23

4.8

Lidhjet kim

ike dhe vetitë fizike të

përbërjeve

24

4.9

Ushtrim

e, lidhjet kim

ike dhe

form

at gjeometrike të m

olekulave

25

5.1

Gjendjet e lëndës, gazet ideale

26

5.2

Ekuacioni i përgjithshëm i gazeve,

masa molekulare relative

27

5.3

Gjendja e lëngët d

he gjendja e

ngurtë

28

6.1

Çfarë janë ndryshim

et e entalpisë

29

6.2

Entalpitë stan

darde të form

imit

30

6.3

Matja e ndryshim

eve të entalpisë

31

6.4

Ligji i H

esit. U

shtrim

e për

njehsimin e ndryshim

it të entalpisë

me an

ë të ligjit të H

esit

32

6.5

Ushtrim

e për njehsimin e

ndryshim

it të entalpisë stan

darde

të form

imit

33

6.6

Ushtrim

e për njehsimin e

ndryshim

it të entalpisë së

hidratimit

34

6.7

Energjia e lidhjes kim

ike dhe

ndryshim

et e entalpisë

35

6.8

Njehsimi i ndryshim

it të entalpisë

bazuar në energjitë e lidhjeve

kim

ike

Libër m


10 36

6.9

Ushtrim

e

37

7.1.

Reaksionet red

oks dhe tran

sferim

i i

elektroneve

38

7.2

Numrat e oksidim

it

39

7.3

Reaksione oksido‐red

uktimi

40

7.4

Emërtimi dhe shkrimi i form

ulave

kim

ike

41

7.5

Barazim

i i reaksioneve redoks

42

7.6

Ushtrim

e

43

8.1

Reaksionet e kthyeshme dhe

ekuilibri kim

ik

44

8.2

Ndryshim

i i pozicionit të ekuilibrit.

Parim

i Lë Shatëlje

45

8.3

Shprehjet dhe konstan

tja e

ekuilibrit, Ke

46

8.4

Ekuilibrat në reaksionet m

e gazet,

konstan

tja e ekuilibrit, Kp

47

8.5

Ekuilibri dhe industria kim

ike

48

8.6

Ekuilibrat acid‐bazë

49

8.7

Test

50

8.8

Vlerësim portofoli

JANAR ‐ MARS

51

1

9.1

Kinetika e reaksioneve kim

ike

52

2

9.2

Shpejtësia e reaksionit dhe

përqendrimi, shpejtësia e

reaksionit dhe temperatura

53

3

9.3

Ndikim

i i katalizatorit në

shpejtësinë e reaksionit kim

ik,

enzimat iii

54

4

10.1

Tabela periodike, ndryshim

i

periodik i rrezes atomike dhe jonike

Libër m


11

55

5

10.2

Ndryshim

i periodik i pikave të

shkrirjes, p

ërcjellshmërisë

elektrike dhe energjive të para të

jonizim

it

56

6

10.3

Ndryshim

i i vetive kim

ike të

elem

enteve në tabelën periodike

57

7

10.4

Oksidet e elementeve të periodës

së tretë

58

8

10.5

Kloruret e elem

enteve të periodës

së tretë

59

9

11.1

Vetitë fizike të elementeve të

grupit IIA

60

10

11.2

Vetitë kim

ike të elementeve të

grupit IIA

61

11

11.3

Shpërbërja termike e karbonateve

dhe nitrateve të elementeve të

grupit IIA, p

ërdorimet e

përbërjeve të grupit IIA

62

12

12.1

Vetitë fizike të elementeve të

grupit VII

A

63

13

12.2

Vetitë kim

ike të elementeve të

grupit VII

A

64

14

12.3

Reaksionet e joneve halogjenure

65

15

12.4

Vetoksido‐red

uktimi ‐ reaksione

jopërpjesëtimore

66

16

12.5

Përdorimet e halogjenëve dhe

përbërjeve të tyre

67

17

13.1

Reaksionet red

oks, elektroliza

68

18

13.2

Elektroliza sasiore

69

19

13.3

Potencialet e elektrodave

Libër m


12 70

20

13.4

Potenciali i elektrodës dhe

reaksionet red

oks, elementi

elektrokim

ik

71

21

13.5

Potenciali stan

dard i elektrodave,

matja e tij

72

22

13.6

Përcaktimi i potencialeve

elektrodike stan

darde ‐ E0

73

23

13.7

Elementet elektrokim

ike dhe

bateritë

74

24

13.8

Inform

acion shtesë për

elektrolizën

75

25

13.9

Ushtrim

e: Përsëritje

76

26

19.1

Produkti jonik i ujit, Ku

77

27

19.2

Njehsimet e pH‐it

78

28

19.3

Acidet e dobëta dhe konstan

tja e

shpërbashkim

it, K

a

79

29

19.4

Indikatorët (dëftuesit) e

titullim

eve acid‐bazë

80

30

19.5

Tretësirat buferike (tam

pon)

81

31

19.6

Ekuilibri dhe tretshmëria

82

32

19.7

Efekti i jonit të përbashkët

83

33

19.8

Ushtrim

e

84

34

20.1

Faktorët që ndikojnë në

shpejtësinë e reaksionit

85

35

20.2

Shpejtësia e reaksionit kim

ik

86

36

20.3

Shpejtësia e reaksioneve

87

37

20.4

Rendi i reaksionit

88

38

20.5

Njehsime me konstan

ten e

shpejtësisë, k

89

39

20.6

Ushtrim

e: Përcaktimi i rendit të

reaksionit

Libër m


13

90

40

20.7

Kinetika kim

ike dhe mekan

izmi i

reaksioneve

91

41

20.8

Kataliza

92

42

20.9

Test

93

43

20.1 0

Vlerësim portofoli

94

44

20.1 1

Projekt

PRILL ‐ QERSHOR

95

1

14.1

Shumëllojshmëria dhe

paraqitja e m

olekulave

organ

ike

96

2

14.2

Grupet funksionore

97

3

14.3

Emërtimi i përbërjeve

organ

ike

98

4

14.4

Lidhjet kim

ike në

molekulat organ

ike

99

5

14.5

Izomeria e strukturës

100

6

14.6

Stereizomeria

101

7

14.7

Mekan

izmat e zhvillimit të

reaksioneve organ

ike

102

8

14.8

Reaksionet organ

ike

103

9

15.1

Alkan

et

104

10

15.2

Gjendja në natyrë e

alkan

eve dhe cikloalkan

eve

105

11

15.3

Vetitë kim

ike të alkan

eve

106

12

15.4

Alkenet

107

13

15.5

Vetitë kim

ike të alkeneve

108

14

15.6

Oksidim

i i alkeneve

(hidroksilimi)

109

15

15.7

Polimerizim

i i alkeneve

Libër m


14 110

16

15.8

Pyetje arsyetuese mbi

polimerët e adicionit

111

17

15.9

Polimerizim

i me

kondensim

112

18

15.10

Poliam

idet sintetike

113

19

15.11

Polimerët biokim

ikë

114

20

16.1

Reaksionet e zëvendësim

it

nukleofilik

115

21

16.2

Mekan

izmi i zëvendësim

it

nukleofilik te

halogjenalkan

et

116

22

16.3

Reaksionet e eliminim

it

117

23

16.4

Përdorimet e

halogjenalkan

eve

118

24

17.1

Seritë homologe të

alkooleve

119

25

17.2

Vetitë kim

ike të alkooleve

120

26

17.3

Acidet karboksilike

121

27

18.1

Seritë homologe të

aldehideve dhe ketoneve

122

28

18.2

Përgatitja e aldehideve dhe

ketoneve

123

29

18.3

Adicioni nukleofilik m

e

HCN

124

30

18.4

Prova për zbulimin e

aldehideve dhe ketoneve

125

31

18.5

Reaksioni i haloform

ës

126

32

18.6

Spektroskopia infra e kuqe

127

33

18.7

Unaza e benzenit

128

34

18.8

Vetitë kim

ike të areneve

Libër m


15

129

35

21.1

Aciditeti i acideve

karboksilike

130

36

21.2

Oksidim

i i acidit m

etan

oik

131

37

21.3

Kloruret e acileve

132

38

21.4

Test

133

39

21.5

Vlerësim portofoli

134

40

21.6

Projekt

KUJTESË! Mësuesit janë të lirë të lëvizin m

e 10‐20% të orëve për çdo tem

atikë, si dhe të ndryshojnë mënyrën e rad

hitjes së këtij plani.


PLANIFIKIMI 3 – MUJOR (SHTATOR – DHJETOR)

REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE KYÇE

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Nxënësi shpreh mendimin e vet për

një temë të caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.

Kompetenca e të menduarit: Nxënësi paraqet, në forma të ndryshme, argumente për të

përforcuar mendimin apo qëndrimin e vet për një problem nga fusha të caktuara.

Kompetenca e të nxënit: Nxënësi regjistron në formë të shkruar, grafike etj.,

informacionin/faktet për një temë; me anë të teknikave të ndryshme veçon pjesët sipas

rëndësisë dhe nevojës për temën/detyrën e dhënë.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin: Nxënësi analizon pasojat që sjell

dëmtimi i mjedisit për jetën e njeriut dhe biodiversitetit, duke i paraqitur idetë në formë

të shkruar ose në ndonjë formë tjetër të të shprehurit, jep mendimin dhe qëndrimin e vet

për këtë çështje, si dhe organizon aktivitete për mbrojtjen e mjedisit.

Kompetenca personale: Nxënësi merr pjesë ose drejton punën në grup, bashkëpunon me

përfaqësues të komunitetit për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të

komunitetit që kanë probleme shëndetësore.

Kompetenca qytetare: Nxënësi zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë,

shkollë etj. dhe mban qëndrim aktiv ndaj personave, të cilët nuk i respektojnë ato.

Kompetenca digjitale: Nxënësi përdor mediat digjitale dhe mjediset informative për të

komunikuar; ai analizon, vlerëson, menaxhon informacionin e marrë elektronikisht.

REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS KOMPETENCAVE TË FUSHËS

Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre: Nxënësi identifikon, përshkruan,

vlerëson, zhvillon, analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces apo problem dhe

zbaton teknika të përshtatshme për zgjidhjen e tij.

Përdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore: Nxënësi identifikon

ndikimet e shkencës dhe të teknologjisë, kupton se si funksionojnë objektet teknike dhe

kupton dukuritë natyrore.

Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës: Nxënësi shkëmben

informacionin shkencor me të tjerët, interpreton dhe formulon në gjuhën shkencore,

përhap dhe zhvillon njohuritë dhe rezultatet shkencore dhe teknologjike.

Libër m


17

Nr

Tematika

Kapitulli

Temat mësimore

Situatë e parashikuar e të nxënit

Metodologjia

dhe

veprimtaritë e

nxënësve

Vlerësimi

1

DIVERSITETI 27 0RË

KAPITULLI

1

Molet dhe

barazim

et

kim

ike

1.1

Masat e atomeve dhe

molekulave

A do të ishte norm

ale sikur të gjithë ne të kishim

të njëjtën m

asë dhe peshë trupore? Si mendoni

ju? Po nëse u referohem

i atomeve dhe

molekulave, a m

und të vendosim shenjën e

analogjisë m

idis m

asave tona dhe masave të

atomeve dhe molekulave? Cili do të ishte

mendim

i juaj?

Metoda dhe

teknika

interaktive,

bashkëvepruese

dhe

gjithëpërfshirës

e:

‐lexim

përmbledhje në

dyshe;

‐përvijim

i i

koncepteve;

‐grupet e

ekspertëve;

‐puno /mendo

/në dyshe.

Vlerësim

diagnostikue

s:

‐vlerësim për

përdorimin e

term

inologjis

ë shkencore;

2 1.2

Moli dhe konstan

tja e

Avogad

ros

Situatë problemore: C

ili është rap

orti në masë i

atomeve në një m

olekulë amoniak (NH3)?

3 1.3

Ushtrim

e me numrin e

Avogad

ros

Tabela e pyetjeve

4 1.4

Njehsime me molin

Jepet një barazim kim

ik dhe kërkohet nga

nxënësit të an

alizojnë, tregojnë dhe ndërtojnë të

gjitha raportet stekiometrike në masë, në mole

dhe në litra të këtij barazim

i.

5 1.5

Form

ulat kim

ike dhe

barazim

et kim

ike

A ka rëndësi përdorimi i simboleve dhe

form

ulave kim

ike? Pse? Çfarë do të ndodhte

nëse nuk do të njihnim form

ulat kim

ike?

6 1.6

Tretësirat dhe

përqendrimi i tyre

Sa i njohim ne tretësirat dhe llojet e ndryshme të

përqendrimit?

7 1.7

Njehsime për

vëllimet m

olare të

gazeve

Imagjinoni sikur duhet të masni vëllimin e një

moli gaz në dy raste:

1. kur temperatura e dhomës është 200C dhe

trysni 1 atm;

2. kur temperatura e dhomës është 0

0 C dhe

trysnia 1 atm

.

Libër m


18

8

KAPITULLI

2

Struktura e

atomit

2.1

Elementet kim

ike

dhe atomet

1. N

ë video–p

rojektor vendoset një m

aterial

film

ik që ka lidhje m

e temën.

2. N

ë tavolinat e nxënësve vendosen kartonë të

vegjël me ngjyra, që kan

ë inform

acione të

ndryshme në lidhje m

e atomet dhe elem

entet

kim

ike.

Teknika dhe

metoda të

hulumtimit:

‐hetim

i dhe

zbulimi;

‐metoda

eksperim

entale;

‐zbatim

e

praktike brenda

dhe jashtë

klase;

‐metoda

integruese;

‐studim

i i rastit.

‐intervistë m

e

një listë

treguesish;

‐vetëvlerësim

me listë

kontrolli.

Vlerësim për

të nxënë:

(vlerësim

form

ues)

‐vlerësimi i

përgjigjeve

me gojë;

vlerësimi i

punës në

grup;

‐vlerësim m

es

nxënësish;

9 2.2

Ndërtimi i

bërtham

ës së atomit

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktiven

gakim

ia/home/1‐struktura‐e‐atomiit

10

KAPITULLI

3

Elektronet në

atome dhe

konfigurimi

elektronik

3.1

Struktura e thjeshtë

elektronike, sjellja

kim

ike e elem

enteve

Duke ditur numrin atomik të elem

enteve të

ndryshme, a m

undeni ju të paraqisni

shpërndarjen e elektroneve nëp

ër shtresa

elektronike?

11

3.2

Faktorët që ndikojnë

në energjitë e

jonizim

it të

substan

cave

Pse nxënësit që ndodhen në ban

kat e fundit e

kan

ë më të lehtë ta ʺbraktisinʺ mësim

in sesa

nxënësit që ndodhen në ban

kat e para? Po sikur

nxënësi që është në ban

kën e fundit të

identifikohej m

e një elektron të shtresës së fundit,

a do të ishte e njëjta gjë?

12

3.3

Numri kuan

tik

sekondar

Material film

ik m

bi numrat kuan

tik në video‐

projektor

https://www.youtube.com/w

atch?v=IMkWCOVA

T7k

13

3.4

Konfigurimet

elektronike

Përmbledhje e strukturuar

14

3.5

Tabela e sistem

it

periodik dhe numrat

kuan

tikë magnetikë

Si mendoni ju, a ka rëndësi mënyra e vendosjes

tuaj në klasë? A ka ndonjë rregull që ndiqet për

t’ju vendosur ju nëp

ër ban

ka? Po për sistemin

periodik, a ka ndonjë rregull në vendosjen e

elem

enteve nëp

ër grupe dhe perioda?

15

3.6

Energjitë e jonizim

it

në tabelën periodike

Si ndryshon energjia e jonizim

it në sistem

in

periodik brenda grupit dhe në periodë nga e

majta në të djathtë?

Libër m


19

16

KAPITULLI

4

Lidhja kim

ike

4.1

Llojet e lidhjeve

kim

ike, lidhja jonike

Urë lidhëse, urë komunikim

i, forcë që mban të

bashkuar atomet në molekula.

Çfarë i bashkon të tria këto shprehje?

Teknika që

zhvillojnë

mendimin

kritik dhe

krijues:

‐stuhi

mendim

esh;

‐klaster;

‐karrigia e

nxehtë;

‐vlerësimi i

aktivitetit

gjatë

debateve në

klasë;

‐vlerësimi i

detyrave të

shtëpisë;

‐ vetëvlerësim;

‐intervistë m

e

një listë

treguesish;

‐vëzhgim m

e

një listë të

plotë

treguesish;

‐ prezantim

me gojë ose

me shkrim;

‐projekt

kurrikular.

17

4.2

Lidhja kovalente

Ura lidhëse

18

4.3

Form

at gjeometrike

të m

olekulave

Si organ

izohen atomet në molekulë? Çfarë form

e

do të kenë molekulat?

19

4.4

Ushtrim

e për form

ën

e molekulave

Tabela e pyetjeve

20

4.5

Lidhjet metalike

‘’Identifiko’’

Për të gjithë nxënësit përgatiten foto të ndryshme

që tregojnë: kristale metali, m

etale, enë kuzh

ine,

gozh

da, m

oned

ha metalike, duralumin, tela të

shtyllave elektrike, argjend, grafit, diaman

t,

kuarc, çekiç, gozh

dë, tunxh, ar, kovë plastike etj.

21

4.6

Forcat e

bashkëvep

rimit

ndërmolekular

A m

und të më thoni: Çʹështë për ju lidhja kim

ike?

Ku ekzistojnë forcat e lidhjes kim

ike? M

idis

atomeve dhe midis m

olekulave? A është e vërtetë

kjo? Si mendoni ju? Si qëndrojnë molekulat

lidhur me njëra‐tjetrën? Me çfarë forcash? Për

këto dhe të tjera do të flasim në mësim

in e sotëm.

22

4.7

Lidhja hidrogjenore

Pse tem

peraturat e vlimit të substan

cave të

ndryshme janë të ndryshme?

23

4.8

Lidhjet kim

ike dhe

vetitë fizike të

përbërjeve

A ndikojnë lidhjet kim

ike në vetitë fizike të

substan

cave?

24

4.9

Ushtrim

e, lidhjet

kim

ike dhe form

at

gjeometrike të

molekulave

Tabela e pyetjeve

Libër m


20

25

KAPITULLI

5

Gjendja e

gaztë

5.1

Gjendjet e lëndës,

gazet ideale

ʺBota jonëʺ N

ë video‐projektor prezantohet një

material film

ik, ku tregohen m

ateriale që kan

ë

gjendje lënde të ndryshme.

‐VLD/VMLD;

‐parashikim

nga term

at

parap

rake;

‐INSERT;

‐D/D

/M;

‐harta e

koncepteve;

‐diagrami i

Venit;

‐ese,

shkrim i lirë;

‐shkrim i

shpejtë;

‐empatia;

‐çfarë /e tani

çfarë/po tan

i

çfarë.

Vlerësimi i të

nxënit:

( vlerësimi

përmbledhës)

‐test për një

grup tem

ash

të caktuara;

‐test në

përfundim të

një kohe të

caktuar;

‐vlerësim i

portofolit.

26

5.2

Ekuacioni i

përgjithshëm i

gazeve

A varet vëllimi i gazeve nga temperatura dhe

trysnia? Si mendoni ju?

27

5.3

Llogaritja e m

asës

molekulare relative

Parashikim nga term

at parap

rake

28

KAPITULLI

6

Ndryshim

et e

entalpisë

6.1

Çfarë janë

ndryshim

et e

entalpisë

Material film

ik, ku tregohen reaksione të

ndryshme kim

ike, të cilat shoqërohen m

e

ndryshim

e të energjisë.

29

6.2

Entalpitë stan

darde

të form

imit

Parashikim nga term

at parap

rake

30

6.3

Matja e ndryshim

eve

të entalpisë

A m

und të llogarisim në vlera të sakta energjinë

që shoqëron reaksione të ndryshme kim

ike?

31

6.4

Ligji i H

esit. U

shtrim

e

për njehsimin e

ndryshim

it të

entalpisë me an

ë të

ligjit të H

esit

Imagjinoni se si energjia e ujit shndërrohet në

energji elektrike; se si energjia e mullinjve të erës

shndërrohet në energji elektrike; se si energjia e

djegies së lëndëve djegëse shndërrohet në fuqi

motorike; se si energjia e pan

eleve diellore

shndërrohet në energji elektrike. Çfarë m

und të

them

i për të gjitha këto?

32

6.5

Ushtrim

e për

njehsimin e ndryshim

it

të entalpisë standarde

të form

imit

A kan

ë lidhje shkencat me njëra‐tjetrën?

33

6.6

Ushtrim

e për

njehsimin e

ndryshim

it të

entalpisë së hidratimit

A ka an

alogji në llogaritjen e n

dryshim

it të

entalpisë së hidratimit m

e llojet e tjera të

entalpisë? Si mendoni ju?

Libër m


21

34

6.7

Energjia e lidhjes

kim

ike dhe

ndryshim

et e

entalpisë

Një grup fëm

ijësh janë duke diskutuar aq

shumë me zë të lartë, sa diskutimi mund të

shkojë në zënkë midis tyre. Q

ë t’i qetësosh

duhet të harxhosh shumë energji. A m

und të

vendosim shenjën e krahasim

it m

idis

energjisë së harxhuar për qetësim

in e

fëmijëve dhe energjisë së harxhuar për

prishjen e lidhjeve kim

ike?

35

6.8

Njehsimi i ndryshim

it

të entalpisë bazuar në

energjitë e lidhjeve

kim

ike


36

6.9

Ushtrim

e

Tabela e pyetjeve

37

NDËRVEPRIMET 23 ORË

KAPITULLI

7

Reaksionet

redoks

7.1.

Reaksionet red

oks

dhe tran

sferim

i i

elektroneve

Parashikim nga term

at parap

rake

38

7.2

Numrat e oksidim

it

Jep

et një grup përbërjesh dhe u përcaktohet

valenca.

39

7.3

Reaksione oksido‐

reduktimi

Jepen disa reaksione dhe kërkohet që t’u

përcaktohen numrat e oksidim

it.

40

7.4

Emërtimi dhe

shkrimi i form

ulave

kim

ike

A m

und të komunikonim nëse nuk do të kishim

emra? A do të mund të njihnim njëri‐tjetrin?

A m

und të vëm

ë një vijë paralele midis këtij fakti

dhe përbërjeve kim

ike? Si është bërë e mundur

deri tani njohja e përbërjeve kim

ike?

41

7.5

Barazim

i i

reaksioneve redoks

Ku ndryshon n

jë reaksion kim

ik nga një barazim

kim

ik?

42

7.6

Ushtrim

e

Tabela e pyetjeve

Libër m


22

43

KAPITULLI

8

Ekuilibri

kim

ik

8.1

Reaksionet e

kthyeshme dhe

ekuilibri kim

ik

Listoni sa m

ë shumë reaksione të kthyeshme dhe

të pakthyeshme që ndodhin në natyrë

44

8.2

Ndryshim

i i

pozicionit të

ekuilibrit. Parim

i Lë

Shatëlje

Në një pistë vrapim

i, ku shpejtësia e pistës është e

barabartë m

e atë të lëvizjes së sportistit,

ndryshojm

ë për një m

oment shpejtësinë e pistës.

Çfarë do të ndodhë? A do të arrihet përsëri një

ekuilibër i ri?

45

8.3

Shprehjet dhe

konstan

tja e

ekuilibrit, Ke

Imagjinoni një urë gjigan

te, n

ë të cilën nga të dyja

anët hyjnë dhe dalin një numër shumë i mad

h

makinash. Krahasojeni atë me ekuilibrin në një

reaksion të kthyeshëm

. Çfarë m

und të thoni?

46

8.4

Ekuilibrat në

reaksionet m

e gazet,

konstan

tja e

ekuilibrit, Kp

Si mendoni, a do të ketë ndryshim në shprehjen e

konstan

tes së ekuilibrit kur në reaksionin kim

ik kem

i

substan

ca të gazta?

47

8.5

Ekuilibri dhe

industria kim

ike

Material film

ik

48

8.6

Ekuilibrat acid‐bazë

Stuhi mendim

esh

ʺAsnjanësimʺ

49

8.7

Test

50

8.8

Vlerësim portofoli

Libër m


23

REZULTATET E TË NXËNIT PËR TEMATIKËN: DIVERSITETI

Njohuritë

Shkathtësitë dhe proceset

Qëndrimet dhe vlerat

Stekiometria

‐ Konstan

tja e

Avogad

ros

‐ Form

ula

empirike dhe

molekulare

‐ Vep

rime tё

pёrbashkёta pёr

kryerjen e

njehsimeve

stekiometrike

Nxënësi:

përcakton dhe përdor term

in ʺmolʺ bazuar nё numrin e Avogad

ros;

shpjegon termat “form

ulё empirike” dhe “form

ulё m

olekulare”;

llogarit form

ulën empirike sipas përbërjes nё masë ose tё dhёnave nё

pёrqindje tё pёrbёrjes nё masё;

përdor të dhëna eksperim

entale për të njehsuar:

a) form

ulёn empirike;

b) form

ulёn m

olekulare duke përdorur form

ulёn pV = nRT për gazet dhe

avujt;

kryen llogaritjet, duke përdorur konceptin e m

olit pёr:

a) m

asёn e substan

cave vep

ruese;

b) vëllimin e gazeve;

c) vëllimin dhe përqendrimin e tretёsirave;

shkruan barazim

e të plota dhe jonike për reaksionet kim

ike.

Nxënësi:

demonstron bashkëp

unim dhe

qëndrim etik gjatë punës në

grup dhe diskutimeve.

Struktura e

atomit

‐ Ndёrtimi i

atomit

‐ Bёrtham

a e

atomit

‐ Izotopet

‐ Masa atomike

relative

Nxёnёsi:

pёrshkruan dhe diskuton m

bi vendndodhjen e grimcave përbërëse të

atomit;

përcakton ngarkesёn relative dhe masёn relative të protoneve, neu

troneve

dhe elektroneve;

pёrcakton numrin e protoneve, neu

troneve, elektroneve nё atome ose jone

kur jepet numri atomik dhe numri i m

asёs;

dallon atomin dhe jonin e një elementi, d

uke bërë bilan

cin e protoneve dhe

elektroneve;

Nxënësi:

tregon interes që të m

bledhë të

dhëna mbi kontributin e

shkencëtarëve në zbulimin e

pjesëzave përbërëse të atomit;


bledhë të

dhëna mbi modelet e ndryshme

atomike;

vlerëson qëndrimet shkencore,

Libër m


24 ‐ Numrat

kuan

tikë

‐ Orbitalet

atomike

‐Shpërndarja e

elektroneve në

atom

tregon se izotopet e atomeve të të njëjtit element kan

ë të njëjtin numër

protonesh, p

or numër të ndryshёm neu

tronesh;

përdor simbolikën e paraqitjes së izotopeve;

përcakton dhe përdor term

at e m

asёs atomike relative, m

asёn e izotopeve,

masёn m

ol ekulare dhe masёn e form

ulës bazuar në njësinё karbonike;.

llogarit m

asën atomike të krahasuar të një elementi duke njohur përqindjen

e përhap

jes në natyrë të izotopeve ose m

asёs sё spektrit tё tij;

pёrshkruan nivelet dhe nёnnivelet energjetike pёr katёr shtresat e para

elektronike;

përcakton kuptimet: n

umër kuan

tik them

elor, nivel energjetik; n

umër

kuan

tik sekondar, n

ënnivel energjetik; n

umër kuan

tik m

agnetik; numër

kuan

tik spin;

njehson numrin e nënniveleve energjetike në një nivel energjetik;

pёrcakton numrin e elektroneve që vendosen nё nёnnivelet s, p

, d , f;

pёrshkruan dhe skicon form

at e orbitaleve s dhe p;

tregon dhe paraqet se si shpërndah

en elektronet në një atom, n

ë përputhje

me: parim

in e qёndrueshmёrisё (A

ufbau

t), p

arim

in e përjashtimit të Pau

lit,

rregullën e H

undit;

shkruan form

ulat dhe konfigurimet elektronike të atomeve deri në 40

elem

entet e para të tabelës periodike;

paraqet konfigurimin elektronik tё atomeve dhe joneve kur jepet numri

atomik dhe ngarkesa e jonit.

siç janë kreativiteti dhe mendja

e hap

ur në krijimin e m

odeleve

për të shpjeguar natyrën

them

elore të gjërave dhe

gatishmërinë për të rishqyrtuar

modelet;

tregon interes pёr m

bledhjen e

tё dhёnave për përdorimin e

izotopeve në praktikë (p.sh.,

për përdorimet e karbonit‐14 në

arkeologji, nё mjekёsi dhe

fusha tё tjera);

dem

onstron bashkëp

unim dhe


grup dhe di skutimeve.

Lidhjet kim

ike

‐ Lidhja jonike

‐ Lidhja

kovalente:

‐ kovalente‐

polare

Nxёnёsi:

pёrshkruan m

e an

ë të shem

bujve mekan

izmin e form

imit tё lidhjes jonike si

njё forcё

elektrostatike midis joneve me shenjё tё kundёrt;

ndërton m

e pika dhe kryqe diagramet për substan

cat e thjeshta jonike;

pёrshkruan m

e shem

buj tё ndryshёm m

ekan

izmin e form

imit tё lidhjes

Nxёnёsi:

dem

onstron bashkëp

unim dhe


grup dhe diskutimeve;

realizon m

odelim

e dhe

simulime përmes kompjuterit

Libër m


25

‐ kovalente e

pastër

‐ Lidhja

bashkёrenditёse

‐ Form

at

gjeometrike tё

molekulave

‐ Forcat e

bashkёvep

rimit

ndёrmolekular

‐ Lidhja

hidrogjenore

‐ Lidhja m

etalike

kovalente, si njё forcё elektrostatike midis bёrtham

ave tё dy atomeve dhe

çiftit/eve tё pёrbashkёt/a elektronik/e;

ndёrton m

e pika dhe kryqe diagramet për m

olekulat me lidhje njёfishe dhe

shumёfishe ;

përshkruan m

ekan

izmin e form

imit të lidhjes bashkërenditëse (p.sh. nё

form

imin e jonit hidron H

3O+ , jonit amonium N

H4 + dhe molekulёs Al2Cl6);

përshkruan form

imin e lidhjes kovalente në kuptimin e orbitaleve

molekulare, d

uke dhënë lidhjet sigma (σ) dhe lidhjet pi (π);

tregon veçoritë dalluese të orbitaleve molekulare sigma dhe pi; përdor të

dhënat m

bi elektronegativitetin për të parashikuar llojin e lidhjes, si:

‐ kovalente polare;

‐ kovalente e pastër;

shpjegon form

ën gjeometrike dhe kёndin e lidhjes në molekula m

e an

ë të

teorisë sё VSEPR‐it (teoria e shtytjes sё çifteve elektronike tё shtresёs

valentore), në rastet kur atomi qendror ka 2‐4 çifte elektronike;

shpjegon termat ʺenergji e lidhjesʺ, ʺgjatësi e lidhjesʺ dhe ʺpolaritet i lidhjesʺ dhe

i përdor ato për të krahasuar pёrbёrjet me lidhje kovalente;

form

ulon kuptimin pёr konceptin dipol tё lidhjes kim

ike dhe tё m

olekulёs;

dallon m

olekulat polare nga ato jopolare; p

ërshkruan bashkëvep

rimin

dipol‐dipol, forcat e Londonit në molekulat jopolare, lidhjen hidrogjenore si

forca të bashkëvep

rimit ndёrmolekular;

përshkruan

, interpreton dhe parashikon efektin e llojeve të ndryshme të

lidhjeve (si: lidhje jonike, lidhje kovalente, lidhje hidrogjenore, forcat e

bashkёvep

rimit ndërmolekular, lidhje m

etalike) në vetitë fizike të

substan

cave;

përshkruan lidhjen m

etalike si një rrjetё kristalore tё joneve pozitive në një

ʺdet elektroneshʺ dhe e përdor atë për të përshkruar vetitё e metaleve.

për lloje të lidhjeve kim

ike dhe

form

a të m

olekulave të

ndryshme.

Libër m


26 REZULTATET E TË NXËNIT PËR TEMATIKËN: NDËRVEPRIMET

Termokim

ia

Nxёnёsi:

dallon reaksionet ekzoterm

ike dhe endoterm

ike nga pikëp

amja e nxehtësisë

së reaksionit;

pёrshkruan dhe pёrdor term

at ʺentalpia standarde e form

imitʺ dhe ʺentalpia

e reaksionitʺ, duke iu referuar:

a) reaksioneve tё form

imit, d

jegies, asnjanёsim

it;

b) energjisё sё lidhjeve kim

ike;

pёrcakton ΔH e një reaksioni nga rezu

ltatet e dhёna eksperim

entale, d

uke

përdorur form

ulёn ΔH = ‐mcΔ

T;

pёrcakton entalpinё e njё reaksioni duke u bazuar nё ligjin e H

esit dhe

rrjedhim

et e tij:

a) duke u ni sur nga entalpitё stan

darde tё form

imit;

b) duke ditur ΔH e stadeve tё njё reaksioni;

Nxënësi:


bledhë të

dhëna dhe diskuton në grup

mbi reaksionet e ndryshme që

hasim në jetën e përditshme,

duke i klasifikuar ato në

endoterm

ike dhe ekzoterm

ike.

Numri i

oksidim

it

‐ Reaksionet e

oksido‐

reduktimit

përcakton numrin e oksidim

it të atomit të çdo elementi në pёrbёrjet dhe

jonet duke zbatuar rregullat përkatëse; pёrshkruan oksidim

in dhe

reduktimin nё term

in e dhёnies dhe marrjes sё elektroneve;

përshkruan dhe shpjegon proceset redoks në term

at e transferim

it tё

elektroneve dhe ndryshim

in e numrave tё oksidim

it;

identifikon agjentët oksidues dhe reduktues në njё reaksion red

oks;

përdor metodën e ndryshim

it të numrit të oksidim

it për të barazuar

reaksionet red

oks;

shkruan barazim

in e pёrgjithshёm tё reaksionit duke u bazuar nё

gjysmёreaksionet e tyre.

Libër m


27

Ekuilibri kim

ik

‐ Reaksione të

kthyeshme dhe

të

pakthyeshme

‐ Konstan

tja e

ekuilibrit kim

ik

‐ Zhvendosja e

ekuilibrit kim

ik

Parim

i Lë

Shatëlje

Nxёnёsi:

shpjegon shpejtёsinё e reaksionit tё drejtё dhe tё zhdrejtё, kuptimin e

reaksionit tё kthyeshëm

;

përshkruan ekuilibrin kim

ik si një ekuilibër dinam

ik;

tregon m

arrëdhënien ndërmjet sistem

eve në ekuilibër dhe parim

it Lë

Shatelje (ndikim

i i faktorëve: tem

peratura, trysnia, p

ërqendrimi);

parashikon në shem

buj të ndryshëm kah

un e zhvendosjes së ekuilibrit

kim

ik, kur ndryshon tem

peratura, p

ërqendrimi dhe trysnia;

përcakton shprehjen m

atem

atike të konstan

tes së ekuilibrit kim

ik në

sistem

et homogjene dhe heterogjene;

argumenton nëse ndryshim

i i temperaturës, përqendrimit ose trysnisё ose

prania e nj ë katalizatori ndikon në vlerën e konstan

tes së ekuilibrit tё

reaksionit;

llogarit vlerёn e konstan

tes së ekuilibrit duke pёrdorur përqendrimet e

substan

cave nё ekuilibёr;

përshkruan dhe shpjegon kushtet qё pёrdoren në procesin H

aber dhe

procesin e kontaktit, si shem

buj të rëndësishёm tё kuptimit të ekuilibrit

kim

ik në industrinë kim

ike.

Nxёnёsi:

tregon interes për të mbledhur

inform

acione për kontributin e

parim

it Lë Shatëlje në rritjen e

rendim

entit tё reaksioneve me

rëndësi industriale, si në

prodhim

in e N

H3, H

2SO

4 .


PLANIFIKIMI 3 ‐ MUJOR (JANAR – MARS)


Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Nxënësi shpreh mendimin e vet për

një temë të caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të komunikimit.







dëmtimi i mjedisit për jetën e njeriut dhe biodiversitetit duke i paraqitur idetë në formë




















Libër m


29

Nr

Tematika Kapitulli

Temat mësimore

Situatë e parashikuar e

të nxënit

Metodologjia

dhe

veprimtaritë e

nxënësve

Vlerësimi

1

NËRVEPRIM

3ORËKAPITULLI

9

Shpejtësitë e

reaksioneve

kim

ike

9.1

Kinetika e reaksioneve kim

ike

Metoda dhe

teknika

interaktive,

bashkëvepruese

dhe

gjithëpërfshirës:

‐lexim

përmbledhje

në dyshe;

‐përvijim

i i

koncepteve;

‐grupet e

ekspertëve;

‐puno

/mendo/në

dyshe.

Vlerësim

diagnostikue

s:

‐vlerësim për

përdorimin

e term

inologjis

ë shkencore;

‐intervistë

me një listë

treguesish;

vetëvlerësim

me listë

kontrolli.

Vlerësim për

të nxënë:

(vlerësim

form

ues)

‐vlerësimi i

përgjigjeve

me gojë;

2 9.2

Shpejtësia e reaksionit dhe

përqendrimi, shpejtësia e reaksionit

dhe temperatura

3 9.3

Ndikim

i i katalizatorit në shpejtësinë

e reaksionit kim

ik, enzimat iii

4

KAPITULLI

10

Vetitë

periodike të

elem

enteve

10.1 Tabela periodike, ndryshim

i periodik

i rrezes atomike dhe jonike

5 10.2 Ndryshim

i periodik i pikave të

shkrirjes, p

ërcjellshmërisë elektrike

dhe energjive të para të jonizim

it.

6 10.3 Ndryshim

i i vetive kim

ike të

elem

enteve në tabelën periodike

7 10.4 Oksidet e elementeve të periodës së

tretë

8 10.5 Kloruret e elem

enteve të periodës së

tretë

9

KAPITULLI

11

Gru

pi II

A

11.1 Vetitë fizike të elementeve të grupit

IIA

10

11.2 Vetitë kim

ike të elementeve të grupit

IIA

11

DIVE

RSITE

11.3 Shpërbërja termike e karbonateve dhe

nitrateve të elementeve të grupit IIA,

përdorimet e përbërjeve të grupit IIA

Libër m


30

12

KAPITULLI

12

Grupi VII

A

12.1 Vetitë fizike të elementeve të grupit

VII

A

Teknika dhe

metoda të

hulumtimit:

‐hetim

i dhe

zbulimi;

‐metoda

eksperim

entale;

‐zbatim

e

praktike brenda

dhe jashtë klase;

‐metoda

integruese

‐studim

i i rastit.

Teknika që

zhvillojnë

mendimin kritik

dhe krijues:

‐stuhi

mendim

esh;

‐klaster;

‐karrigia e

‐vlerësimi i

punës në

grup;

‐vlerësim

mes

nxënësish;

‐vlerësimi i

aktivitetit

gjatë

debateve në

klasë;

‐vlerësimi i

detyrave të

shtëpisë;

vetëvlerësim

‐intervistë

me një listë

treguesish;

‐vëzhgim m

e

një listë të

plotë

treguesish;

‐prezantim

me gojë ose

me shkrim;

‐projekt

kurrikular.

13

12.2 Vetitë kim

ike të elementeve të grupit

VII

A

14

12.3 Reaksionet e joneve halogjenure

15

12.4 Vetoksido‐red

uktimi ‐ reaksione

jopërpjesëtimore

16

12.5 Përdorimet e halogjenëve dhe

përbërjeve të tyre

17

KAPITULLI

13

Ele

ktr

okim

ia

13.1 Reaksionet red

oks, elektroliza

18

13.2 Elektroliza sasiore

19

13.3 Potencialet e elektrodave

20

13.4 Potenciali i elektrodës dhe reaksionet

redoks, elementi elektrokim

ik

21

13.5 Potenciali stan

dard i elektrodave,

matja e tij

22

13.6 Përcaktimi i potencialeve elektrodike

stan

darde ‐ E0

23

13.7 Elementet elektrokim

ike dhe bateritë

24

13.8 Inform

acion shtesë për elektrolizën

13.9 Ushtrim

e: Përsëritje

26

NDËRVEPRIMETKAPITULLI

19

Aspekte të

thelluara të

ekuilibrit

kim

ik

19.1 Produkti jonik i ujit, Ku

27

19.2 Njehsimet e pH‐it

28

19.3 Indikatorët (dëftuesit) e titullim

eve

acid‐bazë

29

19.4 Tretësirat buferike (tam

pon)

30

19.5 Ekuilibri dhe tretshmëria

31

19.6 Efekti i jonit të përbashkët

Libër m


31

32

19.7 Ushtrim

e

nxehtë;

‐VLD/VMLD;

‐parashikim nga

term

at

parap

rake;

‐INSERT

‐D/D

/M;

‐harta e

koncepteve;

‐diagrami i

Venit;

‐ese, shkrim i

lirë;

‐shkrim i

shpejtë;

‐empatia;

‐çfarë /e tani

çfarë/po tan

i

çfarë.

Vlerësimi i të

nxënit:

(vlerësimi

përmbledhës

) ‐test për një

grup tem

ash

të caktuara;

‐test në

përfundim të

një kohe të

caktuar;

‐vlerësim i

portofolit.

33

19.8 Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e

reaksionit

34

KAPITULLI

20

Kin

etik

a e

reak

sion

it

kim

ik

20.1 Energjia e lidhjes kim

ike dhe

ndryshim

et e entalpisë

35

20.2 Shpejtësia e reaksionit kim

ik

36

20.3 Shpejtësia e reaksioneve

37

20.4 Rendi i reaksionit

38

20.5 Njehsime me konstan

ten e

shpejtësisë, k

39

20.6 Ushtrim

e: Përcaktimi i rendit të

reaksionit

40

20.7 Kinetika kim

ike dhe mekan

izmi i

reaksioneve

41

20.8 Kataliza

42

20.9 Test

43

20.10

Vlerësim portofoli

44

20.11

Projekt

Libër m


32

REZULTATET E TË NXËNIT PËR TEMATIKËN: NDËRVEPRIMET

Njohuritë



Kinetika kim

ike

Nxёnёsi:

jep kuptimin e shpejtësisë së një reaksioni kim

ik; shpjegon reaksionin kim

ik

bazuar në teorinë e goditjes së grimcave;

përshkruan ecurinë e reaksionit kim

ik përmes energjisë së aktivizim

it dhe

kompleksit aktiv;

interpreton në grafikë ecurinë e një reaksioni përmes param

etrave: energji e

reaktantëve,

energji aktivizim

i, kompleks aktiv, energji e produkteve, reaksion

ekzoterm

ik, reaksion endoterm

ik; p

ërshkruan shpejtësinë e reaksionit si

ndryshim të përqendrimit të substan

cave (harxhim

it tё substan

cave nistore

dhe pёrftim

it tё produkteve) në njësinë e kohës;

pёrshkruan faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e një reaksioni kim

ik;

kryen njehsime në lidhje m

e barazim

in e shpejtësisë m

esatare dhe ligjin e

shpejtësisë (vetëm zbatim

e të thjeshta);

interpreton në grafikë ndikim

in e katalizatorit në ndryshim

in e energjisë së

aktivizim

it në një reaksion kim

ik.

Nxёnёsi:

dem

onstron bashkëp

unim

dhe qëndrim etik gjatë

punës në grup dhe

diskutimeve;

tregon kujdes duke zbatuar

rregullat e sigurisë gjatë

punës m

e pajisjet dhe

substan

cat kim

ike;

tregon interes për të

mbledhur inform

acione për

katalizator ët që përdoren në

reaksionet industriale dhe

rolin e tyre në shpejtësinë e

reaksionit.

‐Elektrokim

ia

‐Elementi

galvan

ik

‐Potencialet

elektrodike

stan

darde

‐Elektroliza

Nxёnёsi:

ndërton praktikisht një element të thjeshtë galvan

ik (p.sh. elementi

zink/bakër);

përshkruan ndërtimin e elektrodës standarde të hidrogjenit;

përkufizon potencialin elektrodik të një elementi;

llogarit forcën elektromotore të elem

enteve galvan

ike duke shfrytëzu

ar të

dhënat e tabelës së potencialeve elektrodike stan

darde;

Nxёnёsi:

diskuton të dhënat e

grumbulluara nga burime të

ndryshme inform

acioni mbi

evoluim

in në kohë të baterive.

Libër m


33

pёrcakton produktet qё çlirohen gjatё elektrolizёs sё elektroliteve nё gjendje tё

shkrirё apo tё tretur;

shkruan barazim

in e përgjithshëm të elektrolizës, kur elektroliti është në

gjendje të shkrirë apo të tretur.

Ekuilibrat jonike Nxёnёsi:

interpreton acidet dhe bazat sipas teorisё së Bronshtet‐Lourit, duke përfshirë

përdorimin e koncepteve acid‐I bazë‐I, acid‐II bazë‐II;

shpjegon dallimet në sjelljen m

idis acideve dhe bazave të forta dhe të dobëta

dhe vlerёn e pH‐it nё tretёsirat e tyre ujore;

shpjegon dhe pёrdor nё llogaritje termat: p

H, K

a, pKa dhe Ku;

jep kuptimin e pH‐it dhe tregon m

arrëdhëniet e pH‐it me pOH, [H+], [OH‐];

llogarit pH‐in e një tretësire: a) acid/bazë e fortë; b) acid/ bazë e dobët, d

uke u

nisur nga Ka, Kb;

përshkruan bazat e analizës së asnjanësim

it dhe ndërton lakoret e titullim

it

acido‐bazik duke u nisur nga të dhënat eksperim

entale;

përshkruan tretësirat tampone dhe përcakton pH‐in për tretësira të tilla;

përshkruan dhe përdor kuptimin e produktit të tretshmërisë KPT;

llogarit KPT nga përqendrimet e tretësirës së ngopur dhe an

asjellas;

përshkruan efektin e jonit të përbashkët.

Nxёnёsi:


mbledhur inform

acione duke

shfrytëzu

ar burime të

ndryshme mbi ndikim

in e

pH‐it në jetën e pёrditshme tё

njeriut (p.sh. roli i joneve

hidrogjenkarbonat H

CO3 në

kontrollin e pH‐it në gjak).


Grupet e

elem

enteve

Elementet e grupit

IIA

Elementet e grupit

Nxёnёsi:

përshkruan reaksionet e elementeve tё grupit IIA m

e oksigjenin, u

jin dhe

tretёsirat e holluara tё acideve;

përshkruan sjelljen e oksideve, hidroksideve dhe karbonateve me ujin dhe

tretёsirat e holluara tё acideve;

përshkruan shpёrbёrjen termike të nitrateve dhe karbonateve;

Nxënësi:

është i përgjegjshëm në

zbatim

in e rregullave të

sigurisë gjatë punës në

laborator, për të realizuar një

mjedis të sigurt të të nxënit;

Libër m


34 VII

A

interpreton dhe bën parashikim

e mbi ndryshim

et nё vetitë fizike dhe

kim

ike tё elementeve dhe përbërësve të tyre;

pёrshkruan ndryshim

et në tretshmërinë e hidroksideve dhe sulfateve tё

elem

enteve tё grupit IIA;

përshkruan dhe shpjegon përdorimin e hidroksidit të kalciumit dhe

karbonatit të kalciumit (gur gëlqeror nё trajtё pluhuri) në bujqësi;

heton eksperim

entalisht tretësira të ndryshme për praninë e kationeve tё

elem

enteve tё grupeve IA dhe II

A, d

uke përdorur testin e flakës për këto

jone; interpreton ndryshim

in e vetive fizike brenda grupit të halogjenëve (si

gjendja fizike, tem

peratura e shkrirjes, tem

peratura e vlimit,

elektronegativiteti);

argumenton prirjet e reaktivitetit tё elem

enteve të grupit VII

A dhe prirjet

nga lart‐poshtë nё grup;

pёrshkruan dhe interpreton prirjet nё reaktivitetin e elementeve tё grupit

VII

A nё term

in e reaksioneve redoks tё Cl2, B

r2 dhe I2 m

e tretёsirat ujore tё

joneve halogjenure, tё pёrziera me njё tretёs organ

ik;

përshkruan dhe interpreton ndryshim

in e numrave të oksidim

it nё

reaksionet e halogjeneve, si:

a) reaksionet e oksidim

it m

e metalet e grupit IA dhe II

A;

b) reaksionet e vep

rimit të klorit me ujin;

c) reaksionin e klorit me tretёsirёn e hidroksidit tё natriumit të ftohtë.


mbledhur, nga burime të

ndryshme inform

acioni, të

dhëna për vetitë e elem

enteve

kim

ike të një grupi të tabelës

periodike (p.sh.: si

identifikohen elementet

përkatëse; janë ap

o jo toksike;

cilat janë vetitë e tyre

karakteristike; përdorimet në

jetën e përditshme);


mbledhur, nga burime të

ndryshme inform

acioni, tё

dhёna pёr përdorimin e klorit

në trajtimin e ujit;

diskuton të dhënat e


ndryshme inform

acioni, m

bi

rëndësinë industriale dhe

mjedisore të halogjeneve dhe

pёrbёrjeve tё tyre (p.sh. p

ër

zbardhues, PVC, h

alogjenurёt

e alkan

eve si tretës, ftohёs dhe

aerosole).

Periodiciteti

‐ Ndërtimi i tabelёs

periodike

Nxёnёsi:

analizon m

bi bazën e strukturës atomike periodat dhe grupet A, B në

tabelën periodike;

Nxënësi:

diskuton të dhëna të


Libër m


35

‐ Rrezja atomike

‐ Potenciali i

jonizim

it

‐ Afria për

elektronin

‐ Elektronegativiteti

parashikon vendosjen e elementeve në tabelën periodike dhe vetitë e tyre,

duke përdorur konfigurimin elektronik;

shpjegon termin e energjisë sё jonizim

it dhe ndryshim

in e saj kur kalon në

tabelën periodike përgjatë periodёs dhe nga lart‐poshtë në grup;

shpjegon dhe përdor term

in ʺafri pёr elektroninʺ;

komenton grafikë të ndryshim

it të rrezes atomike, potencialit të jonizim

it,

afrisë për elektronin, elektronegativitetit në tabelën periodike;

argumenton m

arrëdhëniet ndërmjet rrezes atomike, potencialit të jonizim

it,

afrisë për elektronin dhe elektronegativitetit.

Nxënësi:

diskuton m

bi periodicitetin duke pёrdorur tё dhёna, si: rrezen atomike,

temperaturёn e shkrirjes, tem

peraturёn e vlimit dhe energjinё e parё tё

jonizim

it pёr elementet e periodёs sё dytё dhe tretё;

interpreton ndryshim

et e vetive fizike në lidhje m

e temperaturёn e shkrirjes

dhe përcjellshmёrinё elektrike pёr m

olekulat e thjeshta, m

akromolekulat

ose lidhjet metalike tek elementet.

ndryshme inform

acioni, m

bi

faktet historike që çuan në

evoluim

in e tabelës periodike.


PLANIFIKIMI 3 – MUJOR (PRILL – MAJ)


Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit: Nxënësi shpreh mendimin e vet, me

gojë ose me shkrim, për një temë të caktuar, si dhe në forma të tjera të komunikimit.







dëmtimi i mjedisit për jetën e njeriut dhe biodiversitetit duke i paraqitur idetë në formë




















Libër m


37

N r

Tematika Kapitulli

Temat mësimore

Situatë e parashikuar

e të nxënit

Metodologjia

dhe veprimtaritë

e nxënësve

Vlerësimi

1

DIVERSITETI 19 ORË

KAPITULLI

14

Hyrje në

kim

inë

organ

ike

14.1 Shumëllojshmëria dhe paraqitja e

molekulave organ

ike

Metoda dhe

teknika

interaktive,

bashkëvepruese

dhe

gjithëpërfshirëse:

‐lexim

përmbledhje

në dyshe;

‐përvijim

i i

koncepteve;

‐grupet e

ekspertëve;

‐puno /mendo

/në dyshe.

Teknika dhe

metoda të

hulumtimit:

‐hetim

i dhe

zbulimi;

Vlerësim

diagnostikues:

‐vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë

shkencore;

‐intervistë m

e

një listë

treguesish;

‐vetëvlerësim

me listë

kontrolli.

Vlerësim për

të nxënë:

(vlerësim

form

ues)

‐vlerësimi i

përgjigjeve me

gojë;

‐vlerësimi i

punës në

grup;

‐vlerësim m

es

2 14.2 Grupet funksionore

3 14.3 Emërtimi i përbërjeve organ

ike

4 14.4 Lidhjet kim

ike në molekulat

organ

ike

5 14.5 Izomeria e strukturës

6 14.6 Stereizomeria

7 14.7 Mekan

izmat e zhvillimit të

reaksioneve organ

ike

8 14.8 Reaksionet organ

ike

9

KAPITULLI

15

Hidrokarbur

et

dhe

polimerët

15.1 Alkan

et

10

15.2 Gjendja në natyrë e alkan

eve dhe

cikloalkan

eve

11

15.3 Vetitë kim

ike të alkan

eve

12

15.4 Alkenet

13

15.5 Vetitë kim

ike të alkeneve

14

15.6 Oksidim

i i alkeneve (hidroksilimi)

15

15.7 Polimerizim

i i alkeneve

16

15.8 Pyetje arsyetuese mbi polimerët e

adicionit

17

15.9 Polimerizim

i me kondensim

18

N

D

15.1

Poliam

idet sintetike

Libër m


38

0 ‐m

etoda

eksperim

entale;

‐zbatim

e

praktike brenda

dhe jashtë klase;

‐metoda

integruese;

‐studim

i i rastit.

Teknika që

zhvillojnë

mendimin kritik

dhe krijues:

‐stuhi

mendim

esh;

‐klaster;

‐karrigia e

nxehtë;

‐VLD/VMLD;

‐parashikim nga

term

at

parap

rake;

‐INSERT;

‐D/D

/M;

‐harta e

koncepteve;

‐diagrami i Venit;

‐ese, shkrim i

lirë;

nxënësish;

‐vlerësimi i

aktivitetit

gjatë debateve

në klasë;

‐vlerësimi i

detyrave të

shtëpisë;

‐vetëvlerësim;

‐intervistë m

e

një listë

treguesish;

‐vëzhgim m

e

një listë të

plotë

treguesish;

‐prezantim m

e

gojë ose m

e

shkrim;

‐projekt

kurrikular

Vlerësimi i të

nxënit:

(vlerësimi

përmbledhës)

‐test për një

grup tem

ash

të caktuara;

19

15.1 1

Polimerët biokim

ikë

20

KAPITULLI

16

Halogjenalk

anet

16.1 Reaksionet e zëvendësim

it

nukleofilik

21

16.2 Mekan

izmi i zëvendësim

it

nukleofilik te halogjenalkan

et

22

16.3 Reaksionet e eliminim

it

23

16.4 Përdorimet e halogjenalkan

eve

24

KAPITULLI

17

Alkoolet,

eteret dhe

acidet

karboksilike

17.1 Seritë homologe të alkooleve

25

17.2 Vetitë kim

ike të alkooleve

26

17.3 Acidet karboksilike

27

DIVERSITETI 13 0RË

KAPITULLI

18

Përbërjet

karbonile,

arenet,

benzeni dhe

homologët e

tij

18.1 Seritë homologe të aldehideve dhe

ketoneve

28

18.2 Përgatitja e aldehideve dhe ketoneve

29

18.3 Adicioni nukleofilik m

e HCN

30

18.4 Prova për zbulimin e aldehideve dhe

ketoneve

31

18.5 Reaksioni i haloform

ës

32

18.6 Spektroskopia infra e kuqe

33

18.7 Unaza e benzenit

34

18.8 Vetitë kim

ike të areneve

35

KAPITULLI

21

Aci

det

21.1 Aciditeti i acideve karboksilike

36

21.2 Oksidim

i i acidit m

etan

oik

37

21.3 Kloruret e acileve

Libër m


39

38

kar

bok

silik

e 21.4 Test

‐shkrim i shpejtë;

‐empatia

‐çfarë /e tani

çfarë/po tan

i

çfarë.

‐test në

përfundim të

një kohe të

caktuar; ‐

vlerësim i

portofolit.

39

21.5 Vlerësim portofoli

40

21.6 Projekt


Njohuritë



Njohuri të kim

isё

organ

ike

‐ Form

ulat

‐Emёrtimet e

pёrbёrjeve

organ

ike

‐Grupet

funksionore

Nxёnёsi:

paraqet pёrbёrjet organ

ike duke përdorur form

ulën empirike,

form

ulën m

olekulare, form

ulën e përgjithshme, form

ulën

strukturore dhe form

ulёn skeletore;

pёrdor nomenklaturёn e IUPAC pёr tё shkruar dhe emёrtuar

pёrbёrjet organ

ike, si:

hidrokarburet alifatike dhe aromatike, alkoolet, aldehidet, ketonet,

acidet karboksilike dhe esteret;

dallon izomerinё e vargut, tё pozicionit dhe gjeometrike pёr

hidrokarburet deri nё 7 atome Ci;

pёrcakton termin “izomeri strukturore” dhe shkruan form

ulat

strukturore dhe skeletore tё një pёrbёrjeje organ

ike, duke pasur

parasysh form

ulën e saj m

olekulare;

emёrton dhe shkruan izomerёt e strukturёs, tё pozicionit dhe

gjeometrikë pёr hidrokarburet deri nё 7 atome karboni;

pёrshkruan dhe shpjegon formёn e m

olekulёs sё benzenit nё term

at

e lidhjeve sigma σ dhe pi π;

përkufizon grupin funksionor (─OH, ─

CHO,─CO─, ─

COOH, ─

Nxёnёsi:

është i përgjegjshëm dhe i ndërgjegjshëm

në zbatim

in e rregullave të sigurisë gjatë

punës në laborator, për të realizuar një

mjedis të sigurt të të nxënit; tregon

interes për të mbledhur inform

acione

mbi rolin e hidrokarbureve në jetën e

përditshme, pakësim

in e burimeve

natyrore dhe perspektivën energjetike;

diskuton të dhëna të grumbulluara nga

burime të ndryshme inform

acioni, m

bi

përdorimin e lëndëve djegëse alternative,

që rrjedhin nga burimet e ripërtërishme,

në krahasim m

e lëndët djegëse fosile të

paripërtërishme;

modelon m

e mjete rrethan

ore izomerët e

strukturës për hidrokarburet, duke i

emërtuar ata;

Libër m


40

COO─) si përcaktues të vetive të substan

cave organ

ike;

argumenton strukturën e grupit funksionor (─OH, ─

CHO, ─

CO─,

─COOH, ─ COO─) nga pikëp

amja e lidhjes kim

ike dhe veçorive që

sjell ky grup në vetitë e përbërjeve organ

ike;

klasifikon alkoolet në varësi të tipit të karbonit m

e të cilin lidhet

grupi funksionor–OH, nё: primare, sekondare, terciare.

realizon m

odelim

e dhe simulime përmes

kompjuterit për strukturat kim

ike të

alkooleve, aldehideve, ketoneve, acideve

karboksilike, estereve;


inform

acione për rëndësinë praktike të

përfaqësuesve më të rëndësishëm të

përbërjeve organ

ike (m

etan

ol, etanol,

glicerinë, etanal, p

ropan

on, acid

metan

oik, acid etanoik).

REZULTATET E TË NXËNIT PËR TEMATIKËN: NDËRVEPRIMET

Reaksionet e

pёrbёrjeve

organike

Nxёnёsi:

form

ulon kuptimet për reaksionin e adicionit, eliminim

it, zëvendësim

it

radikalar, zëvendësim

it elektrofilik, zëvendësim

it nukleofilik;

form

ulon kuptimin e termave ʺgrimcë elektrofilike dhe grimcë

nukleofileʺ;

tregon shem

buj reaksionesh ku janë shtuar /elim

inuar H

2, Cl2, H

2O,

HCl;

liston përbërjet që japin reaksione zëvendësim

i rad

ikalar, zëvendësim

nukleofilik dhe zëvendësim elektrofilik;

shkruan barazim

et kim

ike për shem

buj të thjeshtë reaksionesh të

zëvendësim

it rad

ikalar, zëvendësim

it nukleofilik, zëvendësim

it

elektrofilik;

përshkruan reaksionet redoks në kalim

et nga alkoolet tek aldehidet

(ketonet) deri tek acidet karboksilike dhe anasjellas, m

e anë të

hidrogjenim

it dhe dehidrogjenim

it;

heton në rrugë eksperim

entale alkoolet, aldehidet, acidet karboksilike.

Nxёnёsi:


inform

acione mbi përdorimet praktike të

polimerëve polieten, p

olipropen, P

VC

dhe rolin e tyre në mjedis.


PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 1 – Tema 1.1

Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 6 Klasa: XII

Tema mësimore: Masat e atomeve dhe molekulave

Situata e të nxënit

A do të ishte normale sikur të gjithë ne të kishim të njëjtën masë dhe peshë trupore? Si

mendoni ju? Po nëse u referohemi atomeve dhe molekulave, a mund të vendosim shenjën e

analogjisë midis masave tona dhe masave të atomeve dhe molekulave? Cili do të ishte

mendimi juaj?

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës

mësimore:

Nxënësi:

koncepton me fjalë masën atomike relative të një atomi Ar;

përshkruan me fjalë masën molekulare relative të molekulës.

Mr;

llogarit në mënyrë matematike masën molekulare relative të

formulave të ndryshme kimike;

realizon lidhjen midis masës molekulare dhe izotopeve të

elementeve të ndryshme në natyrë.

Fjalët kyçe:

masë atomike relative; masë

molekulare relative;

izotope.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare:

gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; matematika; fizika.

Mjetet:

libri i nxënësit; shkumësa

me ngjyra; lapustila;

kartonë me ngjyra.

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja:

prezanton para nxënësve situatën e të nxënit;

u drejtohet atyre me fjalët:

ʺA do të ishte normale sikur të gjithë ne të kishim të njëjtën masë dhe peshë trupore? Si mendoni ju? Po nëse u referohemi atomeve dhe molekulave, a mund të vendosim shenjën e analogjisë midis masave tona dhe masave të atomeve dhe molekulave? Cili do të ishte mendimi juaj?ʺ Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme: disa prej tyre mund të thonë jo dhe disa

të tjerë mund të mendojnë të kundërtën.

Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i japë

diskutimit drejtimin e duhur.

Në fund diskutimi mund të përmbyllet:

Konkluzion!

Ashtu si njerëzit janë të ndryshëm në karaktere, në tipare, në sjellje, në mënyrën e të folurit dhe,

sigurisht, në masën e tyre trupore, edhe atomet dhe molekulat kanë masa të ndryshme, që kanë një

mënyrë të caktuar llogaritjeje. Pikërisht këtu do të synojë zhvillimi i mësimit të ditës së sotme.


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar

Mësuesi/ja:

për të përcjellë njohuritë e duhura, në vazhdim të diskutimit i prezanton nxënësit me

rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve:

1. Ç’përfaqëson masa atomike e një atomi? Po masa relative e tij?

2. Ç’ përfaqëson masa molekulare relative e një molekule?

3. Si llogaritet masa molekulare e një përbërjeje kimike?

organizon nxënësit në grupe (ose në rreshta në klasë) dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.

Mësuesi/ja:

në këtë moment orienton nxënësit që, duke shfrytëzuar tekstin dhe njohuritë e marra deri

tani në lëndën e kimisë, të përpiqen të sjellin informacione për pyetjet e mësipërme;

shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti;

Pyetja 1 Pyetja 2 Pyetja 3

Ç’përfaqëson masa

atomike e një atomi? Po

masa relative e tij?


molekulare relative e një

molekule?

Si llogaritet masa

molekulare e një

përbërjeje kimike?

u lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e secilit grup.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti

Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh

me ngjyra ose edhe direkt në tabelë.

Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar.

Në fund, është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.

Pas gjithë diskutimeve, tabela në fund mund të ketë një pamje të tillë:


Ç’përfaqëson masa atomike

e një atomi? Po masa

relative e tij?


molekulare relative e një

molekule?

Si llogaritet masa

molekulare e një përbërjeje

kimike?

Masa atomike relative

(e krahasuar):

‐shënohet me Ar

‐atome të ndryshme kanë

masa të ndryshme.

‐ Masa e një atomi është

shumë e vogël dhe nuk

mund të matet drejtpërdrejt.

‐Për të gjetur masën relative

peshohet një numër shumë i

Masa molekulare relative

(e krahasuar):

‐shënohet me Mr;

‐ është masa relative e një

molekule të një përbërjeje,

duke e krahasuar me

izotopin e karbonit‐12, i cili e

ka masën saktësisht 12 njësi.

‐ Masën molekulare relative

e gjejmë duke mbledhur

Llogaritja e masës

molekulare relative Mr

I. Për shembull, për metanin:

formula CH4

1C; 4H

1Ar [C] dhe 4 Ar[H])

Mr CH4 = (1 × 12.0) + (4 × 1.0)

= 16.0


madh atomesh, që

krahasohen me masën e një

numri të njëjtë atomesh të

një substance standarde.

‐Si substancë standarde

merret atomi i karbonit me

masë 12 njësi.

Masa atomike relative është

masa mesatare e peshës së

atomeve të një elementi që

gjendet në natyrë, ku si

shkallë matjeje përdoret një

atom karboni‐12, i cili e ka

masën saktësisht 12 njësi.

masat atomike relative të të

gjitha atomeve të pranishme

në molekulë.

Masa relative e izotopit

‐Izotopet e një elementi janë

atomet që kanë numër të

njëjtë protonesh, por numër

të ndryshëm neutronesh.

Masa relative e izotopit

përdoret për të treguar

masën e një izotopi të

veçantë të një elementi, duke

e krahasuar me atë të atomit

të karbonit‐12, i cili e ka

masën saktësisht 12 njësi.

I. Formula H2SO4

2H; 1S; 4O,

2Ar [H] ; 1 Ar[S]; 4 Ar[O]; Mr = (2 x1)+(1x16)+4x16)

= 98 .0

Kujdes!

Duke ditur që shumica e elementeve janë përzierje izotopesh, masa mesatare e një atomi të një

elementi të veçantë është mesatarja e përqindjes së izotopeve të këtij elementi. P.sh., duke ditur

që klori ka dy izotope, 75% klori‐35 dhe 25% klori‐37, masa atomike, e cila do të ishte mesatarja

e dy izotopeve, do të ishte 35,5.

Në praktikë, izotopet e elementeve gjenden me anë të spektrometrave të masës, të cilët

përcaktojnë masën dhe sasinë e çdo izotopi në natyrë.

Vlerësimi i situatës

Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:

punojnë sipas detyrave në grup;

parashikojnë drejt masën e krahasuar të një atomi dhe të një molekule, duke i krahasuar

ato me njësinë atomike të elementit karbon;

përcaktojnë praktikisht masat molekulare dhe molare të përbërjeve të ndryshme kimike.

Detyrat dhe puna e pavarur:

Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

pyetje dhe detyra pas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;

pyetje dhe detyra nga fletorja e punës;

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi.

Punë hulumtuese: Si funksionojnë dhe sa të rëndësishme janë spektrometrat e masës,

informacione dhe kuriozitete në lidhje me to.




Tema mësimore: Moli dhe konstantja e Avogadros


Situatë problemore: Cili është raporti në masë i atomeve në një molekulë amoniak (NH3)?


mësimore:

Nxënësi:

përcakton raportet në masë të atomeve në molekula të ndryshme;

përshkruan me fjalë çʹështë moli i një substance;

tregon lidhjen midis molit dhe numrit të Avogadros

gjen praktikisht numrin e moleve për substanca të ndryshme.

Fjalët kyçe:

mol; mol/atom;

mol/molekulë; numri i

Avogadros.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; fizika.

Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /situatë problemore

Mësuesi/ja:


u drejtohet atyre me pyetjen:

A mund të tregoni se cili është raporti në masë i atomeve te molekula e amoniakut, NH3? shkruan në tabelë në mënyrë të dukshme formulën e NH3

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë:

Kjo është formula e një molekule amoniak.

Formula tregon se ka një atom azot dhe tre atome hidrogjen.

Në përbërjen e amoniakut kombinohet 1 N me 3H.

Duke iu referuar masës atomike relative të atomeve azot dhe hidrogjen vihet re se raporti

në masë i tyre do të jetë 14:3.

Mësuesi/ja:

Po sikur të kemi më shumë se një molekulë, a do të ndryshojë ky raport?

Nxënësit:

Jo, mendojmë se pavarësisht numrit të molekulave raporti do të ngelet i njëjtë 14:3.

? raporti N‐‐H NH3


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / lexim përmbledhje në dyshe

Mësuesi/ja:

falënderon nxënësit për mendimet e dhëna dhe vazhdon më tej me trajtimin e situatës;

për të arritur në konkluzionet e duhura mbi molin, shtron para nxënësve pyetjet:

Çʹështë moli? Po mol /atomi? Po mol/molekula?

Për t’iu dhënë përgjigje këtyre pyetjeve, mësuesi/ja ndan mësimin në disa paragrafë dhe

nxënësit në dyshe: njëri lexon, tjetri përmbledh konceptin që paraqitet në paragrafë.

Paragrafi i parë / dyshja e parë

Formula e një përbërjeje tregon numrin e atomeve të çdo elementi të pranishëm në formulë

ose, e thënë ndryshe, tregon një molekulë të një përbërjeje. Tek uji dihet se dy atome hidrogjen

(Ar = 1.0) kombinohen me një atom oksigjen (Ar = 16.0). Si rrjedhojë, raporti i masës së atomeve

të hidrogjenit me atomet e oksigjenit në një molekulë ujë është 2:16. Pavarësisht nga numri i

molekulave të ujit, ky raport do të jetë gjithmonë i njëjtë. Por masa e tyre është e pamundur të

matet për shkak të vlerës shumë të vogël. E njëjta gjë do të thuhej edhe nëse do të kishim jo 2,

por 1000 atome.

Nxënësit në dyshe: njëri lexon dhe tjetri bën përmbledhjen e paragrafit të parë.

Raporti në masë midis atomeve në një molekulë është gjithmonë i njëjtë, pavarësisht se sa

molekula mund të kemi.

Paragrafi i dytë/ dyshja e dytë

Që të mundësohet peshimi i tyre në praktikë nevojiten shumë më tepër atome apo molekula.

Masa atomike relative apo masa molekulare relative e një substance në gram quhet 1 mol i

substancës. Kështu, moli i natriumit peshon 23,0 g (Ar = 23.0). Moli përkufizohet duke e

krahasuar me izotopin standard të karbonit‐12.

Një mol i një substance është sasia e kësaj substance që përmban të njëjtin numër grimcash

(atome, molekula apo jone) që ndodhen saktësisht në 12 gramë të izotopit të karbonit‐12.

Masa atomike relative apo masa molekulare relative e një substance në gram quhet 1 mol i

substancës.

Paragrafi i tretë /dyshja e tretë

Ne shpesh i referohemi masës së molit të një substance si masë molare (shkurt M). Njësitë e

masës molare janë g mol–1. Numri i atomeve në një mol është shumë i madh: 6.02 × 1023 atome.

Ky numër quhet numri i Avogadros (ose konstantja e Avogadros). Simboli për numrin e

Avogadros është N (por përdoret edhe simboli NA ). Konstantja e Avogadros zbatohet për

atomet, molekulat, jonet dhe elektronet. Pra, 1 mol natrium përmban 6.02 × 1023 atome natrium

dhe 1 mol klorur natriumi (NaCl) përmban 6.02 × 1023 jone natrium dhe 6.02 × 1023 jone klorur.

Është e rëndësishme të qartësohet së cilës lloj grimce i referohemi. Nëse themi “mol klori” nuk

del qartë nëse e kemi fjalën për atome klori apo molekula klori. Një mol molekulash klori, Cl2,

përmban 6.02 × 1023 molekula.

Masa molare → masa e 1 moli substance → njësia e saj është gram mol ‐1

Numri i Avogadros → numri i atomeve në një mol është shumë i madh 6.02 × 1023 dhe

është numri i Avogadros me simbol N ose NA → numri i Avogadros zbatohet për atomet,

molekulat, jonet.


Paragrafi i katërt

Njësia bazë për masën, sipas Sistemit Ndërkombëtar (SI), është kilogrami. Por kjo është një

vlerë shumë e madhe që të mund të përdoret nga kimistët në laboratorë. Për këtë arsye,

kimistët preferojnë të përdorin masën relative molekulare ose masën e formulës, të shprehur

në gram (1000 g = 1 kg). Numri i moleve për një substancë mund të gjendet duke përdorur

masën e substancës dhe masën atomike relative (Ar) ose masën molekulare relative (Mr).

Njësia bazë për masën relative molekulare është grami.

Numri i moleve për një substancë gjendet nga raporti i masës në gramë të substancës me

masën atomike relative ose masën molekulare relative.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përvijimi i koncepteve

Mësuesi/ja, duke synuar që konceptet të përforcohen më tej në lidhje me molin dhe numrin e

Avogadros, jep disa ushtrime të thjeshta:

1. Sa mole ujë ndodhen në 34 gram H2O ?

2. Sa është masa në gramë e 5,2 moleve Na2SO4?

3. Jepen formulat kimike: Na2O, NO2, SO2. Shkruani raportet në masë për secilën prej tyre.

Nxënësit punojnë ushtrimet në mënyrë të pavarur dhe më pas diskutohen në grup.



punojnë shumë mirë në dyshe dhe janë të aftë të lexojnë dhe përpunojnë informacionin;

konceptojnë me fjalë molin dhe numrin e Avogadros;

duke shfrytëzuar të dhënat dhe informacionet gjejnë praktikisht numrin e moleve të

substancave të ndryshme;

respektojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin në punën në dyshe.

Detyrat dhe puna e pavarur

Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi/ja vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:


pyetje dhe detyra nga fletorja e punës,

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi;

realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme, që nuk janë trajtuar si tema mësimore etj.



Tema mësimore: Ushtrime me numrin e Avogadros

Situata e të nxënit:

Tabela e pyetjeve


mësimore:

Nxënësi:

përcakton praktikisht masat molare të substancave të ndryshme;

Fjalët kyçe:

masa atomike relative;

masa molekulare relative;

izotopet; mol/atom;


përcakton numrin e moleve të përbërjeve të ndryshme;

realizon lidhjen mes numrit të Avogadros dhe molit;

tregon numrin e grimcave (atom, molekulë, jon) në një mol

substancë.

mol/molekula; mol/jon;

numri i Avogadros.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; matematika.

Mjetet:



sistem periodik; kartonë

me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /veprimtari në grup

Mësuesi/ja

synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë një tabelë, të cilën do ta quajmë tabela e pyetjeve;

organizon nxënësit në grupe.

Pasi diskutojnë brenda grupit, çdo grup nxënësish ka për detyrë të hartojë të paktën tri

pyetje në lidhje me masën atomike të krahasuar, masën molekulare të krahasuar, masën

molare, molin, numrin e Avogadros.

Nxënësit orientohen që të mund të formulojnë edhe ushtrime në lidhje me këto koncepte.

Të gjitha pyetjet e grupit shkruhen në një letër të madhe.

Pasi u jepet gjithë koha e duhur, përfaqësuesit e çdo grupi vendosin formatin e përgatitur

në këndin e quajtur: tabela e pyetjeve.

Kur nuk ka më pyetje nga ana e nxënësve kalohet në fazën tjetër të orës mësimore.

Tabela e pyetjeve

Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3 Grupi 4

1. Sa është masa

molare e H3PO4?

2. Sa molekula dhe

sa atome ndodhen

në 5 mole Cl2?

3. sa mol /atome

ndodhen 60.45 g

nitrat hekuri (III),

Fe(NO3)3.

1. Sa mole ndodhen në

80 gramë NaOH?

2. Sa është masa molare

e Al2(SO4)3

3. Sa do të ishte masa

atomike relative e

neonit kur dini që

përhapja e izotopeve të

tij në natyrë është:

20Ne (90.9%), 21Ne

(0.3%) dhe 22 Ne (8.8%)?

1. Sa është masa

molare e FeCl2?

2. Sa molekula dhe

sa atome ndodhen

në 3 mole H2S?

3. Sa mol /atome

ndodhen 64.2 g

molekula squfur

(S8)?

1. Analizoni

molekulën e H2CO3

2. Sa është masa në

gramë e 2,2 moleve

Na2SO4?

3. Sa mol /atome

ndodhen 60.45 g

nitrat hekuri (III),

Fe(NO3)3.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike dhe e drejtuar

Mësuesi /ja

u tregon nxënësve se përgjigjet e pyetjeve të një grupi do të realizohen nga nxënësit e një


grupi tjetër;

kombinon :

grupi 1→ grupit 2

grupi 2→ grupit 3

grupi 3→ grupit 4

grupi 4→ grupit 1.

Çdo grupi i lihet koha e domosdoshme për t’iu përgjigjur pyetjeve të hartuara nga shokët e

tyre.

Pasi marrin të gjithë kohën e domosdoshme,tre përfaqësues nga secili grup ,japin përgjigjet

në tabelë. Vetë nxënësit shpallin se cili grup ishte më korrekt me përgjigjet e dhëna.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik

Mësuesi/ja ka përgatitur një skemë që lidh konceptet e marra deri tani.

Kjo skemë në momentin kur u jepet nxënësve është e paplotësuar.

Nxënësit, në një kohë të shkurtër, duhet të plotësojnë skemën e dhënë.

Në fund organizuesi grafik mund të ketë një pamje të tillë:


Situata quhet e realizuar kur nxënësit:

janë të aftë të formulojnë dhe t’u përgjigjen pyetjeve në mënyrë të qartë dhe të saktë;

bashkëpunojnë shumë mirë në grup dhe respektojnë mendimin e njëri‐tjetrit.

Mol/molekulë

Molekula

Mol/atom

Masa molare (M)

Masa

Numri i Avogadros

Atomi

Shpreh masën e një mol/atomi apo një

mol/molekule të shprehur në gram/mol

Masa molekulare shpreh masën e një atomi apo molekule në krahasim me

njësinë karbonike.

Masa atomike relative (Ar )

Masa molekulare relative (Mr) )




Nga përvoja: Hartimi i pyetjeve nga ana e vetë nxënësve është një moment shumë i

rëndësishëm, që forcon logjikën dhe arsyetimin te nxënësit dhe duhet të aplikohet sa më

shpesh në orë të ndryshme mësimore.



Tema mësimore: Njehsime me molin


Jepet një barazim kimik dhe kërkohet nga nxënësit të analizojnë, tregojnë dhe ndërtojnë të

gjitha raportet stekiometrike në masë, në mole dhe në litra të këtij barazimi.


mësimore:

Nxënësi:

shkruan reaksione dhe barazime kimike;

interpreton të gjitha raportet e mundshme që krijohen në një

barazim kimik;

kryen saktë veprimet stekiometrike;

bën dallimin midis formulave empirike dhe atyre

molekulare.

Fjalët kyçe:

reaksion kimik; barazim

kimik; stekiometri; formulë

empirike; formulë

molekulare.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; matematikë.

MJETET:


me ngjyra; lapustila; sistem

periodik; kartonë me

ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi/ja:



Ju është dhënë barazimi: Fe2O3 + 3CO = 2Fe + 3CO2

Nga ju kërkohet të analizoni, tregoni dhe ndërtoni të gjitha raportet stekiometrike në masë, në

mole dhe në litra të këtij barazimi.

Nxënësit lexojnë me kujdes barazimin kimik dhe më pas, me radhë, nxënës të ndryshëm

japin mendime të ndryshme.

Në një barazim kimik kemi reaktantët dhe produktet, oksidi i hekurit dhe monoksidi i

karbonit janë substancat bashkëvepruese, ndërsa hekuri me dioksidin e karbonit janë


produktet ose substancat përfundimtare.

Barazimi kimik na lejon interpretim molar dhe molekular.

Mund të ndërtohen disa raporte:

Fe2O3 + 3CO === 2Fe + 3CO2

1 mol 3 mole 2 mole 3 mole

160 g mol‐1 3x 28g mol‐1 2x56 g mol‐1 3x44 gram‐1 3x 22,4 l 3 x 22,4 l 2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dypjesësh

Mësuesi/ja: u prezanton nxënësve disa nga konceptet që do analizohen brenda orës mësimore;

organizon klasën në grupe;

secilin grup e pajis me fleta pune me pyetjen përkatëse;

kërkon nga secili grup të bëjë plotësimin e fletës së punës, duke u mbështetur në njohuritë

e marra më parë, si dhe te libri si një ndër burimet kryesore të informacionit.

Fleta nr. 1

Koncepti Mendimet dhe idetë rreth konceptit

Njehsime stekiometrike

Fleta nr. 2


Formula empirike dhe

molekulare

Fleta nr. 3


Njehsimi i sasisë në

përqindje në masë

Nxënësve u jepet koha e duhur duke vëzhguar me kujdes punën e secilit.

Në fund, fletët e punës, që do të kenë një formë të tillë, ngjiten në tabelë dhe prezantohen

me radhë nga përfaqësuesit e secilit grup.

Fleta nr. 1


Njehsime

stekiometrike

‐Një reaksion kimik i barazuar tregon stekiometrinë.

‐Stekiometria e një reaksioni mund të përcaktohet nëse njihen saktësisht sasitë

e të gjitha substancave që futen në bashkëveprim, si dhe të atyre që formohen:


hidrogjen (H2) + oksigjen (O2) → uje (H2O)

4 g 32 g 36 g

n = 2 mole n= 1mol n= 2 mole

‐Stekiometria është shumë e rëndësishme në zgjidhjen e ushtrimeve të

ndryshme në lëndën e kimisë.

Fleta nr. 2


Formula empirike dhe

molekulare

‐ Formula empirike e një përbërjeje është raporti më i thjeshtë i

numrave të elementeve të pranishme në një

molekulë ose formula njësi e një përbërjeje.

‐ Formula molekulare e një përbërjeje tregon numrin total të

atomeve për çdo element të pranishëm në një molekulë.

■Formula për një substancë jonike është gjithmonë formula

empirike e saj.

■ Për molekulat e thjeshta inorganike, shpesh formula

empirike dhe ajo molekulare është e njëjtë.

■ Molekulat organike shpesh kanë formula molekulare dhe

empirike te ndryshme.

‐ Formula empirike gjendet duke përcaktuar masën në gram të

çdo elementi në mostër, kjo mund të realizohet duke u nisur

nga të dhënat:

‐në përqindje për secilin element;

‐në masë për secilin element;

‐në litra për secilin element.

Fleta nr. 3


Njehsimi i sasisë

në përqindje në

masë

‐ Për të llogaritur përqindjen në masë të një elementi të veçantë në një

përbërje përdoren formulat e përbërjeve dhe masat atomike relative.

% X g = masa e substancës X / masa e përgjithshme x100

% X mole = numri i moleve X/ numri i përgjithshëm x100

% X litra = vëllimi i substancës X / vëllimi i përgjithshëm x100

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / reflekto, reflekto, reflekto!

Duke synuar që nxënësit të zotërojnë kompetenca për zgjidhjen e ushtrimeve në lidhje me

përcaktimin e sasisë në përqindje të substancave, formulave empirike dhe formulave

molekulare, mësuesi/ja synon përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme me qëllim

për të fiksuar, sqaruar dhe reflektuar më tej mbi njohuritë e marra.


Si më të rëndësishme, mësuesi/ja konsideron zbatimet praktike.

1. Njehsoni përqindjen në masë të hekurit tek oksidi i hekurit (III), Fe2O3: (vlerat e Ar:

Fe=55.8, O=16)

2. Sa mole oksid kalciumi ndodhen në 2.9 g oksid kalciumi? (Vlerat e Ar: Ca=40.1, O= 16.0)

3. Një përbërje me vetëm karbon dhe hidrogjen ka 85.7 % karbon dhe 14.3 % në masë

hidrogjen. Nxirrni formulën për këtë hidrokarbur. (Vlerat e Ar: C=12.0, H=1.0)



punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë dhe vlerësojnë punën e njëri‐tjetrit;

parashikojnë mbi mënyrën e përcaktimit të formulave empirike dhe molekulare.








Tema mësimore: Formulat kimike dhe barazimet kimike


A ka rëndësi përdorimi i simboleve dhe formulave kimike? Pse? Çfarë do të ndodhte nëse ne

nuk do t’i njihnim formulat kimike?


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë konceptet: reaksion kimik, barazim

kimik, formulë kimike, jone monoatomike dhe poliatomike;

shkruan formulat kimike të përbërjeve të ndryshme, duke

pasur jonet përgjegjëse;

tregon dallimet kryesore midis një reaksioni kimik dhe një

barazimi kimik;

kthen një reaksion kimik në barazim kimik.

Fjalët kyçe:

formula kimike; reaksion

kimik; barazim kimik; jone

monoatomike; jone

poliatomike.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore.

Mjetet:




ngjyra.



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / rrjet diskutimi

Mësuesi/ja:

prezanton para nxënësve situatën e të nxënit:

A ka rëndësi përdorimi i simboleve dhe formulave kimike? Pse? Çfarë do të ndodhte nëse ne nuk do t’i njihnim formulat kimike? Të gjithë nxënësit përfshihen në rrjetin e diskutimit.

Duke dhënë argumente të ndryshme, disa prej tyre mbrojnë mendimin jo dhe disa të tjerë

mund të mendojnë të kundërtën.

Është detyrë e mësuesit që të hedhë në tabelë të gjitha mendimet nxënësve në lidhje me

njohjen dhe përdorimin e simboleve dhe formulave kimike.

Në fund, tabela mund të ketë një pamje të tillë:

A DUHET T’I NJOHIM SIMBOLET E FORMULAVE KIMIKE?

PRO KUNDËR

‐Po, sepse çdo objekt, send, frymor

që na rrethon ka një emër të caktuar.

‐Shkrimi i formulave me simbole

merr më pak kohë sesa shkrimi i

formulave me fjalë, pra shkruhen

më lehtë.

‐Ndihmojnë në shkrimin e

reaksioneve kimike.

‐Krijojnë studim më të lehtë.

‐Ndihmojnë në grupimin dhe

klasifikimin e tyre (formulave ) në

bazë të karakteristikave.

‐Krijojnë mundësi për t’i njohur më

mirë.

‐ Është më lehtë t’i shkruash, t’i

ndash, t’i mësosh,t’i studiosh.

‐Janë shumë të vështira, duan kohë për t’u mësuar.

‐Janë një grup i madh përbërjesh, prandaj duhet

shumë kohë dhe vullnet për t’i mësuar formulat.

‐Nuk na hyjnë në punë, nuk do të bëhemi kimistë.

3) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ evidento, emërto, grupo dhe puno në grup!

Mësuesi/ja organizon klasën në grupe me 3‐4 nxënës.

Në secilën tavolinë, në letra me ngjyra shkruhen formulat kimike të acideve, bazave,

kripërave dhe oksideve të ndryshme.

Duke marrë kohën e domosdoshme, nxënësit në grup evidentojnë, emërtojnë dhe grupojnë

formulat e dhëna pasi analizojnë me kujdes secilën prej tyre.


Një përfaqësues nga secili grup vendos formulat në një kënd të caktuar në tabelë.

BAZA ACIDE KRIPËRA OKSIDE

NaOH, KOH, LiOH,

Ca(OH)2, Mg(OH)2

Al(OH)3, Fe(OH)3

HCl , HF, HJ, HBr , H2SO4, H2SO3, HNO3,

2 4Na SO 3AlBr 2MgF

2 4 3( )Al SO

4AlPO 3 2( )Ca NO

Na2O, P2O5 , K2O, SO2, SO3, CO2, MgO , Cl2O

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja:

Organizon me nxënësit një diskutim mbi formulat dhe më tej .....

Si i grupuam substancat kimike? A ka rëndësi njohja dhe shkrimi i formulave kimike? Çfarë duhet të dimë për të shkruar formulat kimike? Çfarë përfaqëson një jon monoatomik? Po poliatomik? Pse molekulat janë elektroasnjanëse? Përse na shërben njohja e formulave kimike? Kush na ndihmon për shkrimin e reaksioneve kimike? Ku ndryshon një reaksion nga një barazim kimik?

Mësuesi/ja u jep nxënësve një detyrë përmbyllëse.

Duke u bazuar në formulat kimike të përbërjeve të ndryshme kimike shkruani reaksionin e

bashkëveprimit të aluminit me acid klorhidrik dhe kthejeni atë në barazim kimik:

Al + HCl → AlCl3 + H2 reaksion kimik

2Al + 6HCl = 2AlCl3 + 3H2 barazim kimik

Kujdes! Nuk duhet të harrojmë që reaksionet dhe barazimet kimike shpesh shoqërohen edhe

me vendosjen e simboleve të gjendjes në natyrë, pra gjendje e lëngët, gjendje e gaztë, gjendje e

ngurtë.




emërtojnë dhe analizojnë formula të ndryshme kimike;

shkruajnë reaksione të ndryshme kimike dhe i kthejnë ato në barazime kimike.









Tema mësimore: Tretësirat dhe përqendrimi i tyre


Sa i njohim tretësirat dhe llojet e ndryshme të përqendrimit ?


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan tretësirat si përbërje homogjene;

liston tretësirat në të ngopura, të pangopura dhe të

mbingopura;

koncepton me fjalë dhe formulë përqendrimin molar dhe në

përqindje;

përshkruan procesin e titullimit në laborator;

argumenton pse procesi i titullimit (asnjanësimit ) është i

rëndësishëm.

Fjalët kyçe:

tretësirë; tretësirë e ngopur;

tretësirë e pangopur;

tretësirë e mbingopur;

përqendrim i tretësirave;

përqendrim në përqindje;

përqendrim molar; titullimi

acido –bazik.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /përvijimi i të menduarit

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në grupe dhe prezanton para tyre situatën e të nxënit;

shtron para tyre pyetjen:

Sa i njohim ne tretësirat dhe llojet e ndryshme të përqendrimit? Pasi shtron pyetjen, mësuesi/ja pajis nxënësit me disa fleta pune, të cilat ata duhet t’i

plotësojnë në punën në grup.

Fleta e punës që i jepet secilit grup do të ishte e tillë:

Tretësirat Përqendrimi i

tretësirave

Përqendrimi

në përqindje

Përqendrim

molar

Ç’janë?

Si janë të ndërtuara?

Si i grupojmë

tretësirat?

Çfarë shpreh

përqendrimi?


Formula kimike për

llogaritjen e

përqendrimit

Pasi u lë në dispozicion të gjithë kohën e mundshme, mësuesi/ja bashkë me nxënësit

plotëson fletën e punës në tabelë.

Pamja përfundimtare e fletës së punës mund të jetë kështu.

Tretësirat Përqendrimi në

raporte në masë

/vëllim

Përqendrimi në

përqindje

Përqendrim

molar

Ç’janë? Përzierje

homogjene, nuk

dallohet me sy

të lirë.

Si janë të

ndërtuara?

Tretësi +

substanca e

tretur.

Si i grupojmë

tretësirat?

Tretësira të

ngopura;

tretësira të

pangopura;

tretësira të

mbingopura.

Çfarë shpreh

përqendrimi?

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ Shpreh sasinë

në gram/litra të

substancës së

tretur ndaj

tretësit.

Shpreh sasinë në

gram të

substancës së

tretur në 100 g

tretësirë.

Shpreh numrin e

moleve në

njësinë e

vëllimit.

Formula kimike

për llogaritjen e

përqendrimit

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

C% = m1/m H2O

x 100

C% = V1/VH2O x

100

1% 100

mC

mt

2

1

1

% 100H O

mC

m m

M

n

VC

M

m

MVC

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ punë në grupe

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup i jep një ushtrim për të zgjidhur.


Grupi i parë Grupi i dytë

Ushtrimi 1

Njehsoni numrin e moleve të substancës së

tretur në 40 cm3 tretësirë ujore acid nitrik

me përqendrim 0.2 mol dm‐3;

Ushtrimi 2

Në 250 g tretësirë të sulfatit të natriumit

treten 50 g kripë. Sa do të jetë përqendrimi

në përqindje?

Grupi i tretë Grupi i katërt

Ushtrimi 3

Njehsoni masën e sulfatit të bakrit(II) të

dehidratuar, që ndodhet në 55 cm3 të një

tretësire me përqendrim 0.20 mol dm3 sulfat

bakri (II).

Ushtrimi 4

Sa molare është tretësira kur në 4 L të saj

treten 160 g NaOH?

Duke ndjekur me kujdes punën e nxënësve, mësuesi/ja i ndihmon dhe i orienton që të zbatojnë

sa më mirë formulat kimike për zgjidhjen e ushtrimeve.

Në fund, përfaqësues të grupeve zgjidhin ushtrimet në tabelë.

Tabela do të kishte një pamje të tillë.

Grupi i parë Hapi 1: Ndryshojmë cm3 në dm3:

= 40 / 1000 = 0.04 dm3

Hapi 2: Gjejmë numrin e moleve:

numri i moleve = C(mol dm‐3) × V (dm3)

= 0.2 (mol dm‐3 x 0.04(dm3)

= 0.08 mole.

Ushtrimi 1

Njehsoni numrin e moleve të

substancës së tretur në 40 cm3

tretësirë ujore acid nitrik me

përqendrim 0.2 mol dm‐3.

Grupi i dytë C% =10%; mt =200gr; MH2O =50gr

Hapi 1: Gjejmë sa gramë substancë e tretur ndodhet në 200 g

tretësire 10%

11

% 10 200% 100 20

100 100t

t

C mm xC m gr

m

Hapi 1: Gjejmë përqendrimin në përqindje pas shtimit të ujit:

C%=

Ushtrimi 2

Në 250 g tretësirë të

sulfatit të natriumit treten

50 g kripë. Sa do të jetë

përqendrimi në përqindje?

Grupi i tretë Hapi 1: Ndryshojmë cm3 në dm3: = 55 / 1000 = 0.055 dm3.

Hapi 2: Gjejmë numrin e moleve:

numri i moleve = C(mol dm‐3) × V (dm3)

= 0.20 (mol dm‐3 x 0.055(dm3) = 0.011 mole

Hapi 3: Gjejmë masën në gram:

Ushtrimi 3

Njehsoni masën e sulfatit të

bakrit(II) të dehidratuar, që

ndodhet në 55 cm3 të një

tretësire me përqendrim 0.20


mol dm3 sulfat bakri (II) masa (g) = numri i moleve × M = 0.011 mole × (63.5 + 32.1 + (4 × 16.0) gr/mol = 1.8 g

Grupi i katërt Hapi 1 :Gjejmë numrin e moleve:

160

440 gr

mol

m grn mole

M

Hapi 2 :Gjejmë përqendrimin molar

4

14

mollitwrM

n moleC

V litra

Ushtrimi 4

Sa molare është tretësira kur

në 4 L të saj treten 160 g

NaOH?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / veprimtari e drejtuar nga mësuesi

Pasi vë edhe njëherë në dukje njohuritë e marra mbi përqendrimin dhe tretësirat, mësuesi/ja

shtron para nxënësve pyetjen:

A keni dëgjuar ndonjëherë fjalën “titullim”? Po “asnjanësim”?

Të gjithë nxënësit pranojnë faktin që titullimi është një koncept i ri për ta, por jo

asnjanësimi.

Asnjanësimi është procesi i bashkëveprimit të një acidi me një bazë.

Mësuesi /ja:

Titullimi acido‐bazik është asnjanësimi në kushte laboratorike dhe përdoret për të gjetur

përqendrimin e saktë të një tretësire.

Kur arrihet pika e asnjanësimit me anë të një indikatori ne mund të dallojmë ndryshimin e

ngjyrës.

Kur arrihet pika e asnjanësimit, n A = n B

Është shumë e rëndësishme të theksohet që titullimi acido –bazik në laborator kërkon një

kujdes dhe një saktësi shumë të madhe.

Në çdo titullim ka pesë të dhëna të rëndësishme:

1. barazimi i reaksionit kimik;

2. vëllimi i tretësirës në byretë (p.sh. HCl);

3. përqendrimi i tretësirës në byretë (p.sh. HCl);

4. vëllimi i tretësirës në balonën konike (p.sh. NaOH);

5. përqendrimi i tretësirës në balonën konike (p.sh. NaOH).

Nëse njihen katër nga këto pesë të dhëna, ne mund të llogarisim të pestën. Kështu, për të

llogaritur përqendrimin e hidroksidit të natriumit në balonë duhet të kemi katër të dhënat.

25.0 cm3 të një tretësire hidroksidi

natriumi

asnjanësohet me 15.10 cm3 HCl me

përqendrim 0.200 mol dm‐3.

Njehsoni përqendrimin në mol dm‐3

të tretësirës së NaOH.

Kthejmë :

Hapi 1: Shkruhet reaksioni kimik dhe kthehet në

barazim kimik:

NaOH + HCl = NaCl + H2O

Hapi 2: Gjejmë numrin e moleve të acidit:

numri i moleve = C (mol dm‐3) × V (dm3)

= 0.200(mol dm‐3)x 15.10/1000 dm3


25.0 cm3 → 25/1000= 0.0250 dm3

15.10 cm3→ 15.10 /1000= 0.0151 dm3

= 0.200(mol dm‐3) x 0.015 dm3

= 0.00302 mole

Hapi 3: Gjejmë përqendrimin e NaOH në mol dm‐3

CB = nA /VB

= 0.0032 mole/ 0.0250 dm3

= 0.128 mole/ dm3



punojnë sipas detyrave në grup, janë të saktë në zgjidhjen e ushtrimeve, bashkëpunojnë

dhe respektojnë njëri‐tjetrin.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi nga libri ose

fletorja e punës.



Tema mësimore: Njehsime për vëllimet molare të gazeve


Imagjinoni sikur duhet të masni vëllimin e një moli gaz në dy raste:

1. kur temperatura e dhomës është 200C dhe trysni 1 atm;

2. kur temperatura e dhomës është 00C dhe trysni 1 atm.


mësimore:

Nxënësi:

veçon vëllimin në kushte normale nga vëllimi në kushte

standarde;

përshkruan me fjalë ligjin e Avogadros;

realizon lidhjen midis numrit të moleve, masës në gram dhe

vëllimit molar të gazeve.

Fjalët kyçe:

ligji i Avogadros; vëllim në

kushte normale; vëllim në

kushte standarde.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; matematikë; fizikë.

Mjetet:


me ngjyra; lapustila; kartonë

me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / situatë problemore

Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit:


Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Disa nxënës thonë që temperatura 00C dhe trysnia 1 atm përfaqëson kushtet normale dhe

vëllimi i 1 moli gaz në këto kushte është 22,4 dm3 dhe quhet vëllimi molar i gazeve në

kushte normale.

Mësuesi/ja në këtë moment sqaron nxënësit se 1 mol gaz në 200C dhe trysni 1 atm zë

vëllimin 24 dm3 dhe quhet vëllim në kushte standarde.

Kujtesë:

Vëllimi molar i gazeve në kushte standarde dhe normale lidhet shumë mirë me numrin e

moleve dhe masën në gramë të substancave. Kur jepet vëllimi kërkohet numri i moleve apo

masa ose e kundërta, jepet numri i moleve dhe kërkohet vëllimi në kushte

normale/standarde.

Vëllime të njëjta gazesh në kushte të njëjta temperature dhe trysnie kanë numër të njëjtë

molekulash (ligji i Avogadros). Kjo do të thotë që në kushte standarde, një mol NH3 dhe një

mol H2O kanë numër të njëjtë molekulash dhe zënë vëllimin 24 dm3, ndërsa në kushte

normale zënë vëllimin 22.4 dm3.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike në grup

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup i jep një situatë problemore.

Duke shfrytëzuar tekstin dhe informacionet e mëparshme, nxënësit përpiqen t’u japin

zgjidhje situatave të dhëna.

Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretë

Njehsoni masën e metanit

CH4 në 120 cm3 metan, të

matur në temperaturën dhe

trysninë e dhomës

(vlera e Mr: metan = 16.0).

Njehsoni vëllimin e 0.40 mol

azot të matur në kushte

normale (KN).

Njehsoni vëllimin e 0.40

moleve azot të matur në

kushte standarde t.p.dh.

Zgjidhja Zgjidhja Zgjidhja

Hapi 1: Gjejmë numrin e moleve n = Vsub/V kst = 0.120 dm3 /24 dm3 = 2.88 mole. Hapi 2: Gjejmë masën në gramë m = n x M = 2.88 mole x 16 gr/mol = 46 gramë metan.

V (në dm3) = 22,4.0 × n V = 22.4 dm3 × 0.40 mole = 8.96 dm3 azot

V (në dm3) = 24.0 × n V = 24.0 × 0.40 = 9.6 dm3 azot

Imagjinoni sikur duhet të masni vëllimin e një moli gaz në dy raste të ndryshme:

1. kur temperatura e dhomës është 200C dhe trysni 1 atm;

2. kur temperatura e dhomës është 00C dhe trysni 1 atm.


Vëllimi molar i gazeve gjen përdorim shumë të madh në njehsimet stekiometrike, duke

ndihmuar në gjetjen e stekiometrisë së reaksionit.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / tryeza rrethore

Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe, në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë

rrumbullake).

Më pas vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe laps

dhe i kërkon të shkruajë një pohim çfarëdo që ka të bëjë me mësimin e ditës.

Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të

vazhdueshme deri te nxënësi i fundit i grupit.

Në fund të kësaj loje, nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet në të.



bashkëpunojnë në grup, janë aktivë, diskutojnë dhe japin mendime;

kryejnë me saktësi veprime matematikore gjatë zgjidhjes së ushtrimeve të ndryshme me

vëllimin molar të gazeve.



ushtrimet 1, 3, 5, 7 në faqet 21‐22;

punë e pavarur: ushtrimet 2, 4, 6 në faqet 21‐22 dhe ushtrimet në fletoren e punës.



Tema mësimore: Elementet kimike dhe atomet


1. Në video –projektor vendoset një material filmik që ka lidhje me temën.

2. Në tavolinat e nxënësve vendosen kartonë të vegjël me ngjyra, që mbajnë informacione të

ndryshme në lidhje me atomet dhe elementet kimike.


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë elementin kimik;

përshkruan atomin si një grimcë me bërthamën e ngarkuar

pozitivisht të rrethuar nga elektronet e ngarkuara negativisht;

përshkruan atomin si grimcë me rreze bërthamore shumë të

vogël;

përshkruan atomin si grimcë me shumicën e masës në bërthamë;

sjell të dhëna mbi përmasat e atomit;

FJALËT KYÇE:

atom; proton; elektron;

neutron; element kimik;

shtresa energjetike.


përcakton ngarkesёn relative dhe masёn relative të protoneve,

neutroneve dhe elektroneve;

liston disa nga eksperimentet karakteristike që ndihmuan në

zbulimin e grimcave përbërëse të atomit.



MJETET:

libri i nxënësit;

shkumësa me ngjyra;

lapustila; kartonë me

ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /stuhi mendimesh në grup

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në grupe; u prezanton atyre situatën e të nxënit dhe kërkon vëmendjen e tyre gjatë shfaqjes së

materialit. Kur mbaron materiali filmik, mësuesi/ja do të ngacmojë imagjinatën dhe njohuritë e tyre me

“stuhi mendimesh”.

Mësuesi/ja shtron para klasës detyrën:

Duke iu referuar edhe materialit që sapo patë keni 3‐5 minuta kohë të hidhni në letër çfarë

ju vjen në mendje kur dëgjoni fjalën “atom”.

Në fleta me ngjyra, ata në grup plotësojnë mendimin mbi atomin duke iu referuar materialit

filmik dhe njohurive të marra në klasat e mëparshme.

Përfaqësuesit e secilit grup sjellin informacionin në tabelë, përfaqësues nga grupet e tjera

janë aktivë dhe plotësojnë mendimet e shokëve të tyre.

Pamja në fund mund të jetë edhe e tillë:

Grimca më e vogël e lëndës

përmasat dhe masat e

atomeve shumë të vogla

bërthama

(p+, neutrone)

Atom

protone (+)

neutrone

elektrone (‐)

Elektronet: vendosen në

shtresa elektronike që

kanë një E të caktuar

atome të ndryshme, simbole të ndryshme

bashkësia e një lloj atomi

formon një element kimik Demokriti, Radhërfordi,

Tomson , Nils Bori...

Fe, Cu, C, N,


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mendo, diskuto dhe puno në dyshe

Mësuesi/ja:

orienton nxënësit për veprimtarinë e dytë në grup dhe u bën të ditur:

“Në tavolinat tuaja do të keni kartonë të vegjël me ngjyra (fisha), të cilët kanë informacione të ndryshme në lidhje me atomet dhe elementet kimike”.

Fisha 1 ‐ elementet kimike

Fisha 2 ‐ brenda atomit

1. Ku është përqendruar masa e gjithë atomit? Pse?

2. Cilat janë grimcat përbërëse të atomit.

3. Si janë organizuar në atom këto grimca

4. Cilat janë eksperimentet që hodhën dritë mbi ndërtimin e atomit?

Fisha 3 ‐ masat dhe përmasat e atomeve. Çfarë simbolizon figura?

1. Çfarë simbolizon kjo figurë?

2. Si janë përmasat e atomeve dhe grimcave përbërëse të tyre?

3. Pse për grimcat përbërëse të atomit përdorim masat dhe ngarkesat relative?

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të jenë të kujdesshëm në plotësimin e fishave të dhëna.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / loja me top

Mësuesi/ja:

organizon përforcimin me anë të një loje:

Na, K , O2, S, Cu, C

1. Çfarë përfaqëson një element kimik?

2. Cilat janë grimcat bazë për çdo element kimik?

3. A mund të lidhen mes tyre këto elemente?

4. Si i identifikojmë elementet kimike nga njëra‐

tjetra?


Hapi 1: Harton pyetjen: Ç’është elementi kimik?

Hapi 2: Hedh topin duke ia drejtuar njërit prej nxënësve.

Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet t’i përgjigjet pyetjes.

Hapi 4: Ai ia hedh topin një shoku /shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.

Loja përsëritet disa herë zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për

të përforcuar njohuritë e marra.



punojnë sipas detyrave duke respektuar dhe vlerësuar njëri‐ tjetrin;

sjellin qartë informacionin për atomin dhe elementet kimike;

parashikojnë ndryshimin e vetive të elementeve kimike në periodë në sistemin periodik.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.

Hulumtim mbi teorinë atomike dhe evoluimin e saj.



TEMA MËSIMORE: Ndërtimi i bërthamës së atomit


https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/1‐struktura‐e‐atomiit


mësimore

Nxënësi:

përshkruan grimcat përbërëse të atomit;

përshkruan mënyrën e vendosjes së grimcave në atom;

njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe elektroneve në

atome kur jepet numri atomik dhe numri i masës së izotopeve;

tregon se izotopet e atomeve të të njëjtit element kanë të njëjtë

numrin e protoneve, por të ndryshëm numrin e masës.

Fjalët kyçe:

numri atomik; numri i

masës; izotope; jone.



Mjetet:

libri i nxënësit;


video‐projektor.



Mësuesi/ja:

prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit;


kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit;

kërkon organizimin e nxënësve në grupe;

përfaqësuesit e secilit grup bëjnë një përmbledhje të informacionit që marrin nga materiali filmik;

kërkon që të përmbledhë bashkë me nxënësit disa prej koncepteve kryesore mbi atomin, si p.sh.:

Si është ndërtuar atomi? Cilat janë grimcat përbërëse të tij? Ku është përqendruar masa e atomit dhe pse? Çʹmund të themi për numrin atomik? Çʹmund të themi për masat dhe përmasat e tyre? Pse përdorim masat dhe ngarkesat relative (të krahasuara)? Në çfarë konkluzioni u arrit me anë të eksperimentit të rrezeve katodike? Po eksperimenti i Radhërfordit, çfarë përmirësoi në teorinë atomike? Çʹmund të themi për numrin atomik? Po për numrin e masës? Çʹjanë izotopet? Sa lloje izotopesh kemi?

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dypjesësh

Mësuesi/ja:

kërkon nga nxënësit që, në formën e një ditari dypjesësh, duke u bazuar në njohuritë e

marra në klasat e mëparshme dhe në informacionin në libër, t’u japin përgjigje këtyre

pyetjeve:

o Si është ndërtuar atomi? o Çfarë është numri atomik? o Po numri i masës? o Çfarë janë izotopet?

Fletët e punës janë përgatitur më parë nga mësuesi/ja.

Mendimet e nxënësve nga grupe të ndryshme, pasi diskutohen dhe përpunohen më tej,

paraqiten në dërrasën e zezë në formë të tillë:

Pyetja 1 Komenti i nxënësve

Ndërtimi i atomit

Atomi është elektroasnjanës

‐Në qendër është bërthama ku vendosen protonet (+) dhe neutronet (pa ngarkesë).

Rreth saj, në orbita rrethore që kanë një energji të caktuar, lëvizin elektronet.

‐Masa e protoneve = masën e neutroneve.

‐Elektronet janë thuajse pa masë (1/1840 e masës së protonit)

‐Bërthama është shumë e vogël në krahasim me hapësirën elektronike.

Atomi është shumë i vogël

Për të parë atomet e arit në një shufër duhet që të realizohet një zmadhim 100

milionë herë.

‐Masa e një atomi mund të krahasohet me masën e një atomi tjetër. Si njësi standarde shërben atomi karbon, C. Masa e karbonit është 12 herë më e rëndë

se masa e një atomi H. Kështu:

Masa atomike relative e një elementi tregon sa herë më i rëndë është ky atom ndaj 1/12 pjesë të masës së atomit karbon.



Numri atomik

Z‐ja përfaqëson numrin atomik i cili jep të dhëna për Numrin e protoneve

Numrin e elektroneve

Ngarkesën pozitive të bërthamës

P.sh. 19Z K 19 protone në bërthamë (+19)

19 elektrone nëpër orbita (‐19)

19r rn p n e

Bashkësia e atomeve me Z të barabartë përfaqëson një element kimik.

11Z Na 11r rn p n e (bashkësia e atomeve Na formon elementin Na)

6Z C 6r rn p n e (bashkësia e atomeve C formon elementin C).


Numri i masës

Shuma e numrit të protoneve dhe neutroneve që ndodhen në bërthamë jep

numrin e masës dhe shënohet me A.

Duke shënuar:

A numrin e masës

Z numrin atomik

N numrin e neutroneve

A = Z + N

P.sh. 12Z Mg

N=12; A= ?


Izotopet

Atomet që kanë numër atomik (Z) të njëjtë, por numër mase të ndryshëm

(pra numër neutronesh të ndryshme) janë izotope.

Skematikisht, izotopet paraqiten kështu: AZX

P.sh. Hidrogjenit i njihen tre izotope: 11H 2

1H 31H

hidrogjen deuterium tritium

Izotopet e një elementi kanë veti të njëjta kimike, sepse kanë strukturë të ngjashme

elektronike, por kanë veti të ndryshme fizike, ngaqë ndryshojnë masat e atomeve.

Mund të kemi:

o izotope natyrale;

o izotope artificiale (tritiumi);

o izotope radioaktive.

Izotopet radioaktive kanë një përdorim të gjerë në ditët e sotme.


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / empatia

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që, duke e vënë veten në vendin e parë, të flasin për

konceptet e marra në këtë kapitull.

Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: Unë jam …

Synimi është hartimi i disa shkrimeve, të tilla si:

Unë jam atomi…

Unë jam numri atomik …

Unë jam një element kimik…

Unë jam numri i masës...

Unë jam një izotop…

Unë jam bërthama e atomit...

Nxënës zgjedhin një prej këtyre mundësive.



janë të aftë të formulojnë dhe t’u përgjigjen pyetjeve në mënyrë të qartë dhe të saktë;

punojnë sipas detyrave duke respektuar dhe vlerësuar njëri‐tjetrin;

sjellin qartë informacionin për atomin, numrin atomik, numrin e masës dhe izotopet.



ushtrimet 1, 3, 5 në faqen 31.



Tema mësimore: Struktura e thjeshtë elektronike


Duke ditur numrin atomik të elementeve të ndryshme, a mund të paraqisni shpërndarjen e

elektroneve nëpër shtresa elektronike?


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan mënyrën e vendosjes së grimcave në atom;

përkufizon shprehjet: nivel energjetik; konfigurim elektronik;

identifikon se sa shtresa elektronike / nivele energjetike njihen

deri më sot;

bën dallimin midis shtresave elektronike dhe nivelit energjetik;

paraqet skematikisht shpërndarjen e elektroneve në atom.

Fjalët kyçe:

shtresa elektronike; nivel

energjetik; numër

kuantik themelor;

konfigurim elektronik.



Mjetet:


me ngjyra; lapustila.



1) Veprimet në situatë: Parashikimi /diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja:



Duke ditur numrin atomik të elementeve të ndryshme, mund të paraqisni shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa elektronike? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Disa prej tyre mund të thonë se nuk munden; nuk e mbajnë mend; të tjerë mund të thonë:

“Po, nëse unë di Z e një atomi, mund të realizoj shpërndarjen e elektroneve në atom”.

Është detyrë e mësuesit t’i orientojë nxënësit duke i stimuluar më tej.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Në vazhdim të diskutimit, mësuesi, për të arritur në konkluzionet e duhura, harton për

nxënësit disa pyetje:

Si është ndërtuar atomi?

Nxënësi: Atomi është grimca më e vogël e lëndës dhe është i ndërtuar nga protonet, neutronet,

elektronet. Protonet dhe neutronet vendosen në qendër të atomit dhe formojnë bërthamën,

rreth saj, në orbita rrethore, që quhen shtresa elektronike, vendosen elektronet.

A e kemi përmendur ndonjëherë konceptin “nivel energjetik” në mësimet e kaluara?

Nxënësi: Mbaj mend që para disa mësimesh ne thamë që elektronet janë organizuar jashtë

bërthamës së atomit në nivele energjetike ose shtresa elektronike.

Vlerat e caktuara të energjisë që merr një elektron në një atom quhen nivele energjetike.

Mësuesi / ja :

Kujdes!

Nivelet energjetike përcaktohen nga numri kuantik themelor që shënohet me simbolin ‐‐‐‐‐n

n = 1 r7

n=2 n=3

n=4 n=5 n=6 n=7

E1 E2 E3 E4 E5 E6 E1

r1 r2

r3 r4

r5

r6

r7


Nivelet energjetike janë në distanca të ndryshme nga bërthama:

r1< r2 < r3 < r4 <r5 <r6 < r7

Elektronet në nivelet energjetike më larg bërthamës kanë më shumë energji dhe janë më

pak të lidhura me të:

E1< E2 < E3 < E4 <E5 <E6 < E7

Ne njohim 7 nivele energjetike.

Konkluzion! Numri kuantik themelor përcakton:

numrin e niveleve energjetike në atom;

energjinë e elektronit në nivel;

numrin e elektroneve në nivel Xn =2n2

n=1 → 2 elektrone;



n=4 → 32 elektrone.

Mënyra e organizimit të elektroneve në atom na jep ‐‐‐‐ KONFIGURIMI ELEKTRONIK

(strukturë elektronike).


Mësuesi/ja:

duke synuar që konceptet të përforcohen më tej në lidhje me shpërndarjen e elektroneve në

atom, kërkon nga nxënësit të shkruajnë konfigurimin elektronik të elementeve:

Na ‐‐‐Z =11

O ‐‐‐Z = 8

K ‐‐‐ Z = 39

Ca ‐‐‐Z = 20.



mund të menaxhojnë shumë mirë situatën, t’ju përgjigjen pyetjeve, të formulojnë pyetje

të reja dhe të bashkëpunojnë në grup.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi/ja vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.




Tema mësimore: Sjellja kimike e elementeve. Faktorët që ndikojnë në energjitë e jonizimit të

substancave


Pse nxënësit që ndodhen në bankat e fundit e kanë më të lehtë ta “braktisin” mësimin se

nxënësit që ndodhen në bankat e para? Po sikur nxënësi që është në bankën e fundit të

identifikohej me një elektron të shtresës së fundit, a do të ishte e njëjta gjë?


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë shprehjen “energji jonizimi”;

tregon në çfarë kushtesh matet energjia e jonizimit;

identifikon sa lloje energjish jonizimi kemi;

liston faktorët që ndikojnë në energjinë e jonizimit;

interpreton energjitë e njëpasnjëshme të jonizimit.

Fjalët kyçe:

energji jonizimi; energji të

njëpasnjëshme të jonizimit;

ekranizim.



Mjetet:


me ngjyra; lapustila.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / imagjinatë e drejtuar

Mësuesi/ja:



Imagjinoni!

Pse nxënësit që ndodhen në bankat e fundit e kanë më të lehtë ta “braktisin” mësimin se nxënësit që ndodhen në bankat e para? Po sikur nxënësi që është në bankën e fundit të identifikohej me një elektron të shtresës së fundit, a do të ishte e njëjta gjë? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Është detyrë e mësuesit t’i japë diskutimit drejtimin e duhur.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari, shpjegim i drejtuar

Mësuesi/ja:

shtron para nxënësve disa pyetje: 1. Ç’është energjia e jonizimit? Sa lloj energjish kemi? 2. Cilët janë faktorët që ndikojnë në energjinë e jonizimit? Si?

Pyetja 1 Ç’është energjia e jonizimit? Sa lloj energjish kemi? Ndryshimi energjetik (energjia) që shoqëron procesin e largimit të një elektroni nga shtresa

e jashtme elektronike quhet energji jonizimi.


Energjia primare e jonizimit të një elementi është energjia e nevojshme për largimin e

elektronit të parë nga çdo atom i një moli me atome të elementit në gjendje të gaztë, duke

formuar një mol jone (1+) të gaztë.

Energjitë e jonizimit maten për kushte standarde.

ΔHi. kJ mol–1.

Simboli për energjinë e parë të jonizimit është ΔHi1. Simboli për energjinë e dytë të jonizimit është ΔHi2 e kështu me radhë...

Largimi i elektroneve nga një atom mund të vazhdohet më tej deri sa të mbetet vetëm

bërthama, pa elektrone në shtresa elektronike. Energjitë e nevojshme për largimin e

njëpasnjëshëm të elektroneve do t’i quajmë energji të njëpasnjëshme të jonizimit.

Pyetja 2: Cilët janë faktorët që ndikojnë në energjinë e jonizimit? Madhësia e ngarkesës së bërthamës:

Në përgjithësi, energjia e jonizimit rritet me rritjen e numrit të protoneve.

Largësia e elektroneve nga bërthama:

Sa më larg bërthamës të ndodhet shtresa elektronike, aq më e vogël është energjia e

jonizimit.

Efekti ekranizues i elektroneve të brendshme:

Energjia e jonizimit të një elektroni në shtresën e jashtme zvogëlohet kur ka shumë shtresa

elektronike të plotësuara me elektrone ndërmjet bërthamës dhe shtresës së jashtme

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / reflekto, reflekto, reflekto

Mësuesi/ja:

duke synuar në një përforcim dhe detajim të mëtejshëm të konceptit mbi energjinë e

jonizimit, i vë ata përballë një ushtrimi;

u kërkon nxënësve që duke iu referuar tabelës të interpretojnë të dhënat mbi energjitë e

njëpasnjëshme të jonizimit të Borit:

Jonizimi 1 2 3 4 5

Energjitë e jonizimit kj /mol‐1 799 2420 3660 25000 32800

Nxënësve u lihet koha e domosdoshme në dispozicion. Duke iu referuar njohurive të

marra, ata analizojnë se si ndryshojnë energjitë e njëpasnjëshme të jonizimit dhe pse.



realizojnë bukur lidhjen midis situatës së të nxënit dhe mësimit të ditës;

hartojnë pyetje dhe përgjigjen në mënyrë korrekte;

Bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri‐tjetrin;

kanë formuar koncepte të qarta mbi energjinë e jonizimit.









Tema mësimore: Numri kuantik sekondar


Material filmik mbi numrat kuantikë në video‐projektor

https://www.youtube.com/ëatch?v=IMkWCOVAT7k


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan numrin kuantik sekondar / nënnivelet energjetike;

tregon lidhjen midis numrit kuantik themelor dhe numrit

kuantik sekondar;

koncepton me fjalë orbitalet atomike;

përshkruan me fjalë parimet e Paulit, Aufbaut, Hundit.

Fjalët kyçe:

numri kuantik themelor;

numri kuantik sekondar;

orbitale atomike.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikim nga termat paraprake

Mësuesi/ja:

për të ngacmuar sado pak imagjinatën e nxënësve, përdor teknikën e parashikimit me

terma paraprake;

u kërkon nxënësve që me fjalët e mëposhtme të krijojnë një shkrim (tregim, paragraf,

përshkrim…);

fjalët që mund të jepen janë:

orbitë;

sistem diellor;

imagjinatë;

studim;

atom.


Nxënësit marrin kohën e duhur dhe disa nga punimet më të bukura lexohen para klasës.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja:

mendon që në këtë teknikë të paraqesë në video –projektor një material të zgjeruar filmik

mbi atomin, numrat kuantikë, orbitalet atomike, shpërndarjen e elektroneve në atom;

organizon klasën në tre grupe të mëdha;

materiali në video‐projektor është ndarë në tri pjesë:

informacion për numrat kuantikë;

informacion për shpërndarjen e elektroneve në atom;

informacion mbi orbitalet atomike.

Dëgjohet në fillim vetëm paragrafi i parë: Informacion për numrat kuantikë.

Nxënësit e grupit të parë do të kenë mundësi të hartojnë pyetje për njëri‐tjetrin:

1. Pse lindi ideja për një numër të ri kuantik?

2. Si u quajt numri i ri kuantik?

3. Si lidhet numri kuantik themelor me numrin kuantik sekondar?

4. Çfarë përcakton numri kuantik sekondar?

Dëgjohet paragrafi i dytë: Informacion për shpërndarjen e elektroneve në atom.

Nxënësit e grupit të dytë do kenë mundësi të hartojnë pyetje për njëri tjetrin:

1. Ku bazohemi për të realizuar shpërndarjen e elektroneve në atom?

2. Çfarë thotë parimi i Paulit?

3. Çfarë thotë parimi i Aufbaut?

4. Çfarë thotë rregulla e Hundit?

5. Si plotësohen nënshtresat dhe orbitalet me elektrone?

Dëgjohet paragrafi i tretë: Informacion mbi orbitalet atomike.

Nxënësit e grupit të tretë do të kenë mundësi të hartojnë pyetje për njëri‐tjetrin:

1. Çfarë është një orbital atomik ?

2. Nga varet forma e tij?

3. Sa lloj orbitalesh kemi dhe çfarë forme kanë ato?


Mësuesi/ja u lë në dispozicion nxënësve kohën e domosdoshme për t’iu përgjigjur pyetjeve

të shtruara nga vetë ata.

Përfaqësues nga secili grup do të përpiqen të sjellin në tabelë punën e grupit përkatës.

Për çdo paqartësi, mësuesi ndërhyn dhe bën sqarimet përkatëse.

Të gjitha konceptet mund të hidhen në tabelë në formën e një harte koncepti, që mund të

ketë një formë të tillë:

Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretë

Informacion për numrat

kuantik

Informacion për

shpërndarjen e elektroneve

në atom

Informacion mbi orbitalet

atomike


1. Duke parë se elektronet

brenda një niveli kanë

energji të përafërt midis tyre,

lindi nevoja për një numër të

ri kuantik.

2. Ky numër i ri kuantik u

quajt numri kuantik

sekondar dhe shënohet me l.

3. Numri kuantik sekondar i

merr vlerat në varësi të

numrit kuantik themelor. Kjo

do të thotë që nivelet

energjetike janë të përbëra

nga nënnivele.

Për n = 1, l = 0( s )

Për n = 2, l = 0( s )

l = 1 ( p )

Për n = 3, l = 0( s )

l = 1 ( p )

l =2 ( d )

Për n = 4, l = 0( s )

l = 1 ( p )

l =2 ( d )

l =3 ( f )

4. Numri kuantik sekondar

përcakton:

‐ numrin e nënniveleve;

‐ energjinë e elektroneve

në nënnivel;

‐ numrin e elektroneve

në nënnivel:

s—2 e‐, p –6 e‐, d ‐10e‐, f ‐14

e‐

1. Për të realizuar

shpërndarjen e elektroneve

në atom bazohemi në tri

parime të rëndësishme.

2.Parimi i Paulit thotë se në

një atom nuk mund të

gjenden dy elektrone që t’i

kenë të njëjtë të katër numrat

kuantikë.

3. Parimi i Aufbaut pohon se

në një atom apo jon, i cili

ndodhet në gjendjen bazë,

elektronet plotësojnë në

fillim orbitalet me energji më

të ulët.

4. Rregulla e Hundit pohon:

“Në një nënshtresë

elektronike, që ka të njëjtin

nivel energjetik për të gjitha

orbitalet, fillimisht futet nga

një elektron në çdo orbital

dhe më pas fillon të futet

elektroni i dytë brenda

orbitalit (ndodh çiftimi).

5. Plotësimi i shtresave dhe

orbitaleve

Konfigurimi më i

qëndrueshëm elektronik i një

atomi është ai që ka vlerë më

të vogël të energjisë. Radha e

mbushjes së nënshtresave

varet nga energjia e tyre

relative. Nënshtresa me

energji më të ulët, 1s,

mbushet e para, duke vijuar

më pas me atë që ka energji

pak më të lartë se 1s e kështu

me radhë me të tjerat me

energji më të lartë.

1. Një zonë e hapësirës ku

një ose dy elektrone

ndodhen më shpesh quhet

orbital.

2. Çdo nënshtresë përmban

një ose më shumë orbitale

atomike

s‐‐‐ 2e –1 orbital

p‐‐‐ 6 e –3 orbitale

d‐‐‐1 e – 5 orbitale

3. Ka disa lloje orbitalesh,

por të gjitha kanë formë

tripërmasore:

orbitale s ‐ sferike

orbitale p ‐ fjongo dhe

mund të jenë

px , py, pz;

orbitalet d – janë më të

ndërlikuara.



realizojnë bukur lidhjen midis situatës së të nxënit dhe mësimit të ditës;

hartojnë pyetje dhe përgjigjen në mënyrë korrekte;

bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri‐tjetrin.

mund të shprehen qartë në lidhje me numrin kuantik sekondar, orbitalet atomike dhe


shpërndarjen e elektroneve në atom.








Tema mësimore: Konfigurimet elektronike


Empatia


mësimore:

Nxënësi:

tregon rregullat që duhet të respektojmë për të realizuar

shpërndarjen e elektroneve në atom;

shkruan formulat dhe konfigurimet elektronike të

elementeve të ndryshme në sistemin periodik;

identifikon elemente të cilat kanë specifika në shkrimin e

formulave elektronike.

Fjalët kyçe:

konfigurim elektronik; gaze

të plogëta; formulë

elektronike.



Mjetet:

libri i nxënësit; shkumësa me

ngjyra; lapustila; sistem

periodik; kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /empatia

Mësuesi/ja:

Duke shfrytëzuar njohuritë tuaja mbi sistemin periodik për pak minuta vëreni veten në vend të sistemit periodik dhe flisni për të duke filluar me fjalët:

Unë jam...sistemi periodik! 2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari shpjegim i drejtuar

Mësuesi/ja:

kërkon vëmendjen e nxënësve sepse tema është shumë e rëndësishme:

Ushtrim: Shkruani formulat elektronike për elementet.

He; Z= 2: Të dy elektronet shkojnë në orbitalin 1s ‐‐‐‐ 1s2

Li; Z= 3: Orbitali 1s mban maksimalisht 2 elektrone, kështu elektroni i 3‐të shkon në një


nënnivel më të lartë, te 2s, pra formula elektronike do të jetë ‐‐‐‐ 1s22s1

B; Z= 5 ‐‐‐‐‐‐1s22s2p1

Ne; Z= 10 ‐‐‐‐ 1s22s2p6

Mg; Z=12 ‐‐‐‐ 1s22s2p6 3 s2

S; Z= 16 ‐‐‐‐ 1s22s2p63s2p4

Ar; Z=18 ‐‐‐‐ 1s22s2p63s2p6

Specifika: 1. Kaliumi

K; Z= 19 ‐‐‐‐ 1s22s2p63s2p64s1

Elektroni i jashtëm shkon te nënniveli 4s dhe jo te nënniveli 3d, sepse vlera e energjisë e

nënnivelit 4s është më e vogël se ajo e nënnivelit 3d.

2. Kromi dhe bakri

Cr ; Z = 24 ‐‐‐‐ 1s22s2p63s2p64s13d5

Cu ; Z = 29 ‐‐‐‐ 1s22s2p63s2p64s13d10

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja:

Në këtë fazë të orës mësimore kalohet në një veprimtari, e cila përforcon dhe kontrollon

më tej njohuritë që u morën gjatë temës mësimore.

Mësuesi/ja kërkon që të gjithë nxënësit, pa e ndalur dorën, të shkruajnë për tri minuta

formulat elektronike të elementeve me Z= 15; Z= 19; Z= 27.



shkruajnë formulat elektronike të elementeve të ndryshme;

kontrollojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin për përgjigjet e dhëna.



ushtrimet 7 dhe 8 në faqe 40.



Tema mësimore: Tabela e sistemit periodik dhe numrat kuantikë magnetikë


Si mendoni, a ka rëndësi mënyra e vendosjes tuaj në klasë? A ka ndonjë rregull që ndiqet për

t’ju vendosur nëpër banka? Po për sistemin periodik, a ka ndonjë rregull në vendosjen e

elementeve nëpër grupe dhe perioda?


mësimore:

Nxënësi:

tregon me çfarë lidhet mënyra e vendosjes së elementeve në

Fjalët kyçe:

numër kuantik magnetik;

numër kuantik sekondar;

elemente s,p,d,f; gjendje


sistemin periodik;

përshkruan blloqet kryesore të sistemin periodik;

tregon se ku ndryshon formula elektronike nga konfigurimi

elektronik;

paraqet formulat elektronike të atomeve dhe joneve të

ndryshme;

tregon dallimin midis një atomi dhe një joni.

energjetike e ngopur;

gjendje energjetike e

pangopur.



Mjetet:




ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /empatia

Mësuesi/ja:



Duke shfrytëzuar njohuritë që keni marrë deri tani për sistemin periodik vëreni veten në vend të sistemit periodik dhe flisni për të në vetën e parë. Duke marrë stimul edhe nga ajo që dëgjuan në situatën e të nxënit, ata krijojnë një tekst në

vetën e parë mbi sistemin periodik.

Në fund lexohen disa nga punimet më të mira të nxënësve.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / pyetja sjell pyetjen

Në vazhdim të diskutimit, mësuesi, për të arritur në konkluzionet e duhura, harton për


Si është ndërtuar sistemi periodik?

Nxënësi: Sistemi periodik është i ndërtuar nga 18 kolona vertikale që quhen grupe (8A dhe 8B)

dhe 7 kolona horizontale që quhen perioda.

A ka ndonjë mënyrë tjetër organizimi sistemi periodik?

Nxënësi: Po, mund të themi që sistemi periodik është i ndarë në disa blloqe kryesore:

blloku i elementeve ( s ) ‐ grupi IA, IIA, metalet alkaline dhe alkalino‐tokësore;

blloku i elementeve ( p ) ‐ grupi IIIA, VIIA, jometalet;

blloku i elementeve ( d ) ‐ grupet B, metalet kalimtare.

Çfarë të dhënash na jep numri i grupit?

Nxënësi: Numri i grupit tregon numrin e elektroneve në shtresën e jashtme, kështu: elementet

e grupit IA ‐ 1e–

elementet e grupit IIA ‐ 2e–

elementet e grupit IIIA ‐ 3e–

Po numri i periodës?

Nxënësi: Numri i periodës tregon numrin e shtresës së jashtme elektronike të elementeve.


A mundemi ne, që vetëm duke njohur pozicionin e elementeve në sistemin periodik të

japim karakteristikat kryesore të këtyre elementeve?

Nxënësi: Po, sigurisht, mjafton themi “grupi IA” dhe ne mund të listojmë ose të japim shumë të

dhëna për këtë grup.... etj.

Si ndryshojnë vetitë e elementeve brenda një grupi?

Nxënësi: Nga lart‐poshtë, vetitë elementeve (dhe të përbërjeve që ato formojnë) të grupeve të

ndryshme ndryshojnë dhe nuk janë të njëjta, pavarësisht se kanë të njëjtin numër elektronesh

në shtresën e jashtme.

Po vetitë e elementeve brenda një periode a shfaqin ndryshime kur kalojmë nga e majta në

të djathtë në sistemin periodik?

Nxënësi: Edhe vetitë e elementeve brenda një periode ndryshojnë nga veti metalike, në metale

kalimtare, në metaloide dhe më pas në veti jometalike.

Konkluzion!

Faktorë shumë të rëndësishëm që ndikojnë në vetitë metalike apo jometalike të elementeve në

sistemin periodik janë:

struktura e jashtme elektronike;

lehtësia me të cilën këto elemente japin apo marrin elektrone;

pozicioni i tyre në sistemin periodik;

ndryshojnë në mënyrë periodike me rritjen e numrit atomik.


Mësuesi/ja:

kërkon nga nxënësit të shkruajnë formulën elektronike të:

Na ‐ Z = 11 ‐‐‐‐‐1s22s2p6 3 s1

Mësuesi/ja:

sqaron më tej se një mënyrë e përshtatshme për të paraqitur formulat elektronike është

skema që i vendos elektronet në kuti të vogla, të quajtura gjendje energjetike (shigjeta

tregon një e‐).

Çdo kuti tregon një gjendje energjetike → dhe përcaktohet nga një numër i ri kuantik, që është

numri kuantik magnetik (m).

Drejtimi i shigjetës tregon spinin e elektronit dhe përcaktohet nga numri kuantik spin që

tregon kahun orar dhe antiorar të lëvizjes së elektronit.

Një gjendje energjetike mund të jetë e pangopur kur ka një elektron dhe e ngopur kur ka dy

elektrone me spine të kundërt.

Mësuesi/ja:

Duke ditur që jonet janë grimca të ngarkuara pozitivisht ose negativisht mund të

shkruajmë formulën elektronike që sigurisht do të ndryshojë nga formula elektronike e

jonit, p.sh:

Na ‐ Z=11‐ 1s22s2p6 3 s1 ‐ formula elektronike për atomin;

Na ‐ Z=11‐ 1s22s2p6 ‐ formula elektronike për jonin Na+




diskutojnë dhe punojnë sipas detyrave në grup;

japin informacion mbi sistemin periodik dhe ndërtimin e tij, përshkruajnë blloqet e

sistemit periodik dhe mënyrën e organizimit të tyre.



ushtrimi 9, faqja 41.



Tema mësimore: Energjitë e jonizimit në tabelën periodike


Si ndryshon energjia e jonizimit në sistemin periodik brenda grupit dhe në periodë nga e majta

në të djathtë?


mësimore:

Nxënësi:

shpreh me fjalë ç’është energjia e jonizimit;

tregon si ndryshon energjia e jonizimit në grup nga lart –poshtë;

tregon si ndryshon energjia e jonizimit në periodë nga e majta në

të djathtë.

Fjalët kyçe:

energji jonizimi.



Mjetet:

libri i nxënësit;


lapustila; sistem


ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi/ja:

prezanton para nxënësve temën e re;

në fillim organizon me ata një diskutim mbi njohuritë e marra deri tani;

shtron para nxënësve disa pyetje:

1. Ç’është atomi dhe si është i ndërtuar ai? 2. Sa numra kuantikë njohim? 3. Cilët numra kuantikë përcaktojnë lëvizen e elektronit rreth bërthamës? Po rreth vetes?


4. Ku bazohemi për shpërndarjen e elektroneve në nivele, nënnivele dhe gjendje energjetike? 5. Çfarë thotë parimi i Paulit, rregulla e Hundit dhe parimi i Aufbautit? 6. Si është ndërtuar sistemi periodik? 7. Cilat janë blloqet kryesore të sistemit periodik? 8. Si ndryshon rrezja e elementeve në sistemin periodik? 9. Ç’është energjia e jonizimit, me se shprehet ajo dhe cila është njësia matëse? 10. Cilët janë faktorët që ndikojnë në ndryshimin e energjisë së jonizimit?

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/Pyetja sjell pyetjen

Mësuesi/ja:

dëgjon me vëmendje përgjigjet e nxënësve, ndërhyn kur është e domosdoshme dhe shtron

para tyre pyetjen më thelbësore nga mësimi i ditës:

Si ndryshon energjia e jonizimit në sistemin periodik brenda grupit dhe në periodë, nga e majta në të djathtë? Rikujtojmë se në ndryshimin e energjisë ndikonin tre faktorë të rëndësishëm:

1. Madhësia e ngarkesës së bërthamës:

Në përgjithësi, energjia e jonizimit rritet me rritjen e numrit të protoneve.

2. Largësia e elektroneve nga bërthama:

Sa më larg bërthamës të ndodhet shtresa elektronike, aq më e vogël është energjia e jonizimit.

3. Efekti ekranizues i elektroneve të brendshme:

Energjia e jonizimit të një elektroni në shtresën e jashtme zvogëlohet kur ka shumë shtresa

elektronike të plotësuara me elektrone ndërmjet bërthamës dhe shtresës së jashtme

Konkluzion!

Kur kalojmë nga e majta në të djathtë në sistemin periodik, rrezja zvogëlohet, rritet

ngarkesa e bërthamës, efekti ekranizues i elektroneve mbetet i pandryshuar, gjë që çon në

një rritje të energjisë së jonizimit (ΔHi).

Kur kalojmë nga lart‐poshtë brenda një grupi, rrezja rritet, rritet ngarkesa e bërthamës, efekti

ekranizues i elektroneve rritet, gjë që çon në një zvogëlim të energjisë së jonizimit (ΔHi).

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / dy të vërteta ‐ një gënjeshtër

Mësuesi/ja kërkon që nxënës të ndryshëm të listojnë tri karakteristika për energjinë e

jonizimit ku njëra nga këto karakteristika të jetë e gabuar.

Është detyrë e nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut, p.sh.:

Mësuesi thotë: Energjia e jonizimit:

ka njësi matëse kj/mol;

shkruhet (ΔHi);

ndryshimi i saj varet nga dy faktorë.

Jona plotëson: Është e vërtetë që energjia e jonizimit ka si njësi matëse kiloxhaulin dhe shkruhet me

simbolin (ΔHi), por kjo madhësi nuk varet nga dy, por nga tre faktorë të rëndësishëm.

Jona ia pason lojën dikujt tjetër e kështu me radhë.




punojnë sipas detyrave në grup dhe vlerësojnë e respektojnë punën e njëri‐tjetrit;

aktivizohen në orën mësimore;

shprehen qartë dhe saktë në lidhje me konceptet e marra.



Ushtrimet 1, 3, 4, 7, në faqet 45‐46.



Tema mësimore: Llojet e lidhjeve kimike. Lidhja jonike


Urë lidhëse; urë komunikimi; forcë që mban të bashkuar atomet në molekula. Çfarë i bashkon

të tria këto shprehje?


mësimore:

Nxënësi:

shpreh me fjalë konceptin për lidhjet kimike;

liston llojet e lidhjeve kimike midis atomeve;

liston llojet e lidhjeve kimike midis molekulave ;

përshkruan se çfarë është lidhja jonike;

identifikon substancat me lidhje jonike midis atomeve.

Fjalët kyçe:

lidhje kimike; lidhja

kovalente; lidhja jonike;

forcat dipol‐dipol; forcat e

Londonit; lidhja

hidrogjenore.



Mjetet:





1) Veprimet në situatë: Parashikimi /stuhi mendimesh

Mësuesi/ja:


pa dhënë asnjë informacion për temën e re, u bën nxënësve pyetjen:

Urë lidhëse; urë komunikimi; forcë që mban të bashkuar atomet në molekula. Çfarë i bashkon të tria këto shprehje? Nxënësit përfshihen në diskutime, japin mendime të ndryshme dhe vlerësojnë mendimet e

njëri‐tjetrit.

Mësuesi/ja ndihmon nxënësit që të arrijnë te koncepti i lidhjes kimike.


Mësuesi/ja organizon me nxënësit një ʺstuhi mendimeshʺ në grup për lidhjen kimike.

Të gjitha mendimet e nxënësve hidhen në tabelë. Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë:

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ hartë koncepti

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në grupe dhe secilin grup e pajis me një fletë pune, ku ka paraqitur në

mënyrë skematike një hartë koncepti për lidhjen kimike.

Lidhja kimike

Lidhja kimike midis atomeve Lidhja kimike midis molekulave

Nxënësve u lihet koha e duhur për të plotësuar fletën e punës.

Në fund, përfaqësues nga secili grup prezantojnë në tabelë punën e tyre.

Tabela mund të kishte një pamje të tillë:

Lidhja kimike

Lidhja kimike midis atomeve Lidhja kimike midis molekulave

Lidhja kovalente e pastër

Lidhja kovalente polare

Lidhja jonike

Lidhja bashkërenditëse

Forcat e bashkëveprimit ndërmolekular

Forcat dipol‐dipol

Forcat e Londonit

Lidhja hidrogjenore

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / veprimtari praktike

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në tre grupe të mëdha;

kërkon nga nxënësit të paraqesin lidhjen jonike në përbërjet; NaCl, MgO, CaCl2;

të gjitha grupet paraqesin lidhjen jonike në kartonë me ngjyra.

forca që mban atomet të bashkuara në molekula

urë lidhëse midis atomeve

midis molekulave

forcat dipol‐dipol

midis joneve, forcat e Londonit

kovalente, kovalente polare, jonike

me anë të çifteve elektronike

realizohet midis elektroneve të paçiftëzuara të shtresës së jashtme

Lidhje kimike


Kujdes!

Është shumë e rëndësishme që lidhja jonike të mund të paraqitet edhe skematikisht me

pika dhe kryqe, ku të shikohet lëvizja e elektroneve nga njëri atom te tjetri për të formuar

atë që ne mund ta quajmë ʺura lidhëseʺ.

Përbërjet jonike në përgjithësi kanë rrjetë kristalore.



punojnë sipas detyrave në grup, duke vlerësuar dhe respektuar punën e njëri‐tjetrit;








realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore etj.

NaCl

Na – 1e→Na+

Cl + 1e →Cl‐ Na+ + Cl‐ → NaCl

Mg O

Mg – 2e →Mg2+

O + 2e →O2‐ Mg2++ O2‐ → MgO

CaCl2

Ca – 2e →Ca2+

2Cl + 2e →2Cl‐ Ca2+ + 2Cl‐ → CaCl2




Tema mësimore: Lidhja kovalente


Ura lidhëse


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan se çfarë është lidhja kovalente dhe ajo kovalente

polare;

tregon ku dallon lidhja kovalente njëfishe nga lidhja kovalente

dyfishe apo trefishe;

përshkruan se çfarë është lidhja bashkërenditëse;

paraqet në mënyrë skematike formimin e lidhjes kovalente në

përbërje të ndryshme.

Fjalët kyçe:

lidhje kovalente; lidhje

kovalente dyfishe; lidhje

kovalente trefishe; lidhje

kovalente polare; lidhje

bashkërenditëse.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; art pamor.

Mjetet:

libri i nxënësit;


plastelinë; tullumbace;

kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /parashikim nga termat paraprake

Mësuesi/ja:

Për të qëndruar te lidhjet kimike dhe te situata e të nxënit që u dha nxënësve orën e parë,

mësuesi/ja përdor teknikën e parashikimit me terma paraprake.

Me fjalët e mëposhtme krijoni një shkrim (tregim, paragraf, përshkrim…)

Fjalët që mund të jepen janë:

urë lidhëse;

natyrë;

planet tjetër;

veçuar;

elektrone.

Pasi nxënësit marrin kohën e duhur, disa nga punimet më të bukura lexohen para klasës.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / mendo, diskuto dhe puno në grup

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në grup;

vendos në tavolinat e nxënësve formulat e disa përbërjeve kimike;

orienton nxënësit që, duke shfrytëzuar njohuritë e mëparshme, të grupojnë përbërjet sipas

llojit të lidhjes kimike që ato formojnë.


Mësuesi /ja mund tʹu japë nxënësve në grupe këto formula:

Pasi diskutojnë dhe punojnë në grup, nxënësit e secilit grup hartojnë një tabelë të thjeshtë,

në të cilën i grupojnë përbërjet sipas llojit të lidhjes kimike që ato formojnë.

Mendimet e tyre respektohen dhe nëse është e nevojshme mësuesi/ja ndërhyn dhe bën

sqarimet përkatëse.

Tabela e secilit grup do të kishte këtë pamje:

Lidhja kovalente e pastër Lidhja kovalente polare Lidhja jonike

H2

O2

N2 molekula diatomike

F2

Cl2

SO2

P2O5 okside acide

H2S përbërje me

HF hidrogjenin

H2O

Na2 O

CaCl2 kripëra dhe

K 2 O okside bazike

MgO

NaNO3

Të gjitha grupet, pasi punojnë në mënyrë të pavarur, realizojnë një prezantim të tillë.


Mësuesi/ja:

kërkon nga nxënësit që të përmbledhin të dhënat nga ana teorike mbi lidhjet kovalente,

jonike dhe bashkërenditëse;

për të ndihmuar nxënësit në studimin e tyre, u jep atyre fleta pune të përgatitura më parë.

Fletët e punës do të kishin një pamje të tillë.

Lidhjet midis atomeve

Lidhja kovalente e

pastër

Lidhja kovalente

polare

Lidhja jonike Lidhja

bashkërenditëse

Mësuesi /ja ndjek me kujdes punën në grupe dhe ndihmon nxënësit për të konceptuar dhe

hedhur në tabelë lidhjen bashkërenditëse.

U lë nxënësve kohën e nevojshme në dispozicion dhe pastaj kalojnë në diskutime mbi

mënyrën e plotësimit të tabelës.

Në fund, pasi merren mendimet nga të gjitha grupet, tabela përfundimtare në dërrasën e

zezë mund të kishte një pamje të tillë:

Na2 O; KCl; H2; HF; O2; CaCl2; H2S; N2; K2O; MgO; NaNO3; P2O5, SO2; F2; H2O ; Cl2


Lidhjet midis atomeve

Lidhja kovalente

e pastër

Lidhja kovalente

polare

Lidhja jonike Lidhja

bashkërenditëse

‐Çifte elektronike të

përbashkëta

‐Midis dy atomeve të

njëjta

H2,O2,N2, F2,Cl2,Br2,I2

(të dyja jometale)

‐mund të jetë:

njëfishe

dyfishe

trefishe

‐ Marrin pjesë dy atome

me të njëjtin numër

elektronesh në shtresën e

jashtme

En o .

‐ Molekula jopolare.

‐Çifti vendoset në mes

dhe i takon njëkohësisht

të dy atomeve.

H—H, kovalente njëfishe

O=O, kovalente dyfishe

1 lidhje sigma σ

1 lidhje pi π

N≡N, kovalente trefishe

1 lidhje sigma σ

2 lidhje pi π

‐Çifte elektronike të

përbashkëta

‐Midis dy atomeve të

ndryshme, të dy

jometaleve, p.sh:

‐H –jometalet

H2O,H2S,HCl, NH3

‐okside acide:

SO2,N2O5, SO3, CO2

‐kripëra të jometaleve;

SF2, NCl3, PCl5

‐Marrin pjesë dy atome

me të numër të madh

elektronesh në shtresën

e jashtme.

1.7En

‐Molekula polarizohet

pjesërisht.

Çifti zhvendoset

pjesërisht drejt

elementit më

elektronegativ.

H‐‐‐‐‐‐F

1 lidhje sigma σ

‐Realizohet me anë të

joneve.

‐ Midis dy atomeve të

ndryshme, metal me

jometal;

‐ okside bazike

Na2O, CaO, FeO

‐kripërat

NaCl, KNO3, CaCl2

‐Jonet formohen nga

transferimi i elektroneve

nga metali te jometali.

‐Dy atome që kanë

ndryshim të madh në

numrin e elektroneve në

shtresën e jashtme

1.7En

‐Molekula shumë e

polarizuar, formohen

jonet.

‐Çifti zhvendoset

plotësisht drejt elementit

më elektronegativ

Ca – 2e →Ca2+

2Cl + 2e →2Cl‐

Ca2+ + 2Cl‐ → CaCl2

‐Përbërjet jonike

formojnë struktura

gjigante jonike.

‐Çifte elektronike

të përbashkëta;

‐Çifti elektronik,

kontribut i vetë një

atomi.

Që të realizohet

lidhja

bashkërenditëse

duhet:

një atom me një

çift vetjak;

një atom me një

orbital bosh.

A: → □B

NH4+, H3O+,AlCl4‐

NH3 + H+

H2O+ H+

AlCl3 + Cl‐



punojnë sipas detyrave në grup, duke vlerësuar dhe respektuar punën e njëri‐tjetrit;





ushtrimi 5, faqe 55;

duke përdorur plastelinë dhe fije shkrepëse ndërtoni molekula të ndryshme.




Tema mësimore: Format gjeometrike të molekulave


Si organizohen atomet në molekulë? Çfarë forme do të kenë molekulat?


mësimore:

Nxënësi:

përkufizon me fjalë konceptet: çifte lidhëse, çifte jolidhëse,

formulë strukture;

tregon se cilët faktorë ndikojnë në formën gjeometrike të

molekulave;

liston të gjitha format gjeometrike të molekulave;

paraqet skematikisht format gjeometrike të molekulave.

Fjalët kyçe:

çifte lidhës; çifte jolidhëse;

formulë strukture; forma

gjeometrike e molekulave.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; art pamor; fizika.

Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /situatë problemore

Mësuesi/ja:



Si organizohen atomet në molekulë? Çfarë forme do të kenë molekulat? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Disa prej tyre citojnë që nuk e dinë çfarë forme kanë molekulat.

Disa të tjerë thonë se kanë formë lineare, këndore, trekëndore...etj.

Mësuesi/ja:

falënderon nxënësit për mendimet e dhëna dhe u kujton se gjatë kësaj teme mësimore do të

informohen në lidhje me:

formulat strukturore;

faktorët që ndikojnë në formën gjeometrike të molekulave;

llojet e formave gjeometrike të molekulave.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja:

në vazhdim të diskutimit, përpiqet t’u japë përgjigje pyetjeve së bashku me nxënësit:

Ç’janë formulat strukturore? Nxënësi: Ndërsa formulat molekulare tregojnë raportin e vërtetë të atomeve në molekulë.


FORMULAT STRUKTURORE tregojnë mënyrën e vendosjes së atomeve në hapësirë.

Cilët janë faktorët që ndikojnë në formën gjeometrike të molekulave? Nxënësi: forma gjeometrike e molekulave varet nga:

numri i çifteve të elektroneve rreth çdo atomi;

nëse këto çifte janë vetjake ose lidhëse.

Ç’janë çiftet vetjake dhe çiftet lidhëse?

Nxënësi: Ndërsa çiftet lidhëse formohen nga bashkimi i elektroneve të paçiftëzuara, çiftet

vetjake janë çiftet elektronike të vetë përbërjes dhe kanë një re elektronike me ngarkesë më të

përqendruar sesa çiftet e elektroneve lidhëse.

Mësuesi/ja:

në këtë moment kërkon vëmendjen e nxënësve, sepse do të japë informacion për format

gjeometrike të molekulave:

Format gjeometrike të molekulave janë:

1. Nëse atomi qendror ka dy çifte lidhëse, , forma lineare: MgCl2 ,CaCl2, CO2,

2. Nëse atomi qendror ka tre çifte lidhëse, , forma trekëndore: BH3, AlCl3,

3. Nëse atomi qendror ka katër çifte lidhëse, , forma tetraedër i rregullt: CH4, SiH4

4. Nëse atomi qendror ka tre çifte lidhëse dhe një vetjak, , forma piramidë me bazë

trekëndore: PH3,NH3,AsH3

5. Nëse atomi qendror ka dy çifte lidhëse dhe dy vetjak, , forma këndore:

H20,OF2,SO2

6. Nëse atomi qendror ka pesë çifte lidhëse, , forma bipiramidë me bazë trekëndore:

PCl5, AsH5

7. Nëse atomi qendror ka gjashtë çifte lidhëse, : forma këndore bipiramidë me bazë

katërkëndore: SF6, SH6


Mësuesi/ja:

kërkon nga nxënësit që së bashku të zhvillojnë një teknikë të shpejtë;

organizon nxënësit në grupe dhe u thotë që pa ndalur punën, për tri minuta, të listojnë

format gjeometrike të molekulave.

Grupi që mbaron i pari shpallet fitues.



janë të vëmendshëm dhe seriozë gjatë orës së mësimit;

respektojnë dhe vlerësojnë mendimin e njëri‐tjetrit;

shprehen dhe përcaktojnë praktikisht format gjeometrike të molekulave.



ushtrimi 6, faqe 26.




Tema mësimore: Ushtrime për formën e molekulave


Tabela e pyetjeve


mësimore:

Nxënësi:

liston faktorët që ndikojnë në formën gjeometrike të molekulave;

liston llojet e formave gjeometrike të molekulave;

analizon praktikisht përbërje të ndryshme kimike;

evidenton formën gjeometrike të përbërjeve të ndryshme.

Fjalët kyçe:

formulë empirike;

formulë molekulare;

formulë strukture; çifte

vetjake; çifte lidhëse.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; fizika; gjeografia.

Mjetet:

libri i nxënësit;


lapustila; sistem


ngjyra.



Mësuesi/ja:

synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë një tabelë, të cilën do ta quajmë ʺTabela e pyetjeveʺ;

organizohen nxënësit në grupe.

Pasi diskutojnë brenda grupit, çdo grup ka për detyrë të hartojë të paktën pesë pyetje mbi

lidhjet kimike dhe format gjeometrike të molekulave.

Këto pyetje mund të jenë edhe në formë ushtrimi: Përcakto formën gjeometrike. Çfarë

lidhjesh kimike kemi te këto përbërje...? Cilat nga këto substanca kanë lidhje jonike...? Cilat

nga këto substanca kanë formë piramidale...?

Të gjitha pyetjet e grupit hidhen në një letër.

Pasi u jepet e gjithë koha e duhur, kërkohet që përfaqësuesit e çdo grupi të vendosin

formatin e përgatitur në këndin e quajtur ʺTabela e pyetjeveʺ.


TABELA E PYETJEVE



Mësuesi/ja:

u tregon nxënësve se përgjigjet e pyetjeve do të realizohen nga nxënësit e një grupi tjetër;

kombinon :

grupin 1 me grupin 4;

grupin 2 me grupin 5;

grupin 3 me grupin 6.

Mësuesi/ja sqaron më tej: Nxënësit e grupit 1 do tʹu përgjigjen pyetjeve të grupit 4, ndërsa

ata të grupit 4 do tʹu përgjigjet pyetjeve të grupit 1. Në këtë mënyrë do të veprojnë edhe

grupet e tjera.

Çdo grupi i lihet koha e domosdoshme për tʹiu përgjigjur pyetjeve.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje‐përgjigje‐diskutime

Në këtë moment do të përgjigjen të gjitha grupet me radhë, duke filluar nga dyshja e parë.

Nxënësit e grupit 4 bëjnë pyetjet, ndërsa ata të grupit 1 japin përgjigjet dhe më pas

ndërrojnë rolet.

Në fund do të shpallet grupi më i mirë.



janë të vëmendshëm dhe seriozë gjatë orës së mësimit;

respektojnë dhe vlerësojnë mendimin e njëri‐tjetrit;

shprehen dhe përcaktojnë praktikisht format gjeometrike të molekulave.




Grupi 1 Pyetjet

Grupi 2 Pyetjet

Grupi 3 Pyetjet

Grupi 4 Pyetjet Grupi 6

Pyetjet

Grupi 5 Pyetjet




Tema mësimore: Lidhjet metalike dhe vetitë e metaleve


Identifiko!

Për të gjithë nxënësit përgatiten foto të ndryshme që tregojnë: kristale metali, metale, enë

kuzhine, gozhda, monedha metalike, duralumin, tela të shtyllave elektrike, argjend, grafit,

diamant, kuarc, çekiç, gozhdë, tunxh, ar, kovë plastike… etj.


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan fjalë se çfarë është një lidhje metalike;

shpreh mendimin mbi grimcat përbërëse të çdo strukture

metalike;

përshkruan se si janë të organizuara grimcat në rrjetën metalike;

liston faktorët që ndikojnë në qëndrueshmërinë e strukturave

metalike;

identifikon disa prej vetive kryesore të metaleve.

Fjalët kyçe:

lidhje kimike; lidhje

metalike; rrjetë

metalike; elektrone të

çlokalizuara; struktura

metalike.



Mjetet:

libri i nxënësit;


lapustila; sistem


ngjyra.



Nxënësit shikojnë në video ‐ projektor një material të përgatitur në power‐point.

Materiali përmban thjesht foto të objekteve të ndryshme që janë të ndërtuara nga materiale

të ndryshme.

Nxënësit në heshtje vrojtojnë me kujdes të gjitha fotot e paraqitura, duke u përpjekur të

marrin sa më shumë informacion prej tyre

Mësuesi zhvillon me nxënësit teknikën ʺstuhi mendimeshʺ.

Mësuesi shkruan në dërrasën e zezë vetëm fjalën strukturë metalike.

Me anë të pyetjeve të njëpasnjëshme, përpiqet të marrë sa më shumë informacion nga

nxënësit.

Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme.

Të gjitha përgjigjet e tyre shkruhen në tabelë, pa i paragjykuar dhe komentuar.

Në fund të teknikës tabela mund të kishte një pamje të tillë:


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari lexim i drejtuar

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në grupe;

harton për ta tri pyetje kryesore, të cilat i hedh në tabelë në një formë të tillë:

Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3

Ç’është lidhja metalike dhe si

realizohet ajo?

Cilët faktorë ndikojnë në

fortësinë e lidhjes metalike?

Cilat janë disa nga vetitë

kryesore të metaleve?

u lë në dispozicion nxënësve të gjithë kohën e nevojshme;

kërkon që, duke lexuar informacionin në tekst dhe nga njohuritë e marra në vitet e kaluara,

nxënësit t’u japin përgjigje pyetjeve;

vetëm i drejton nxënësit dhe i vrojton në punën e tyre;

merr mendimet nga secili grup dhe plotëson tabelën kryesore, duke plotësuar edhe

mendimin.

Pasi plotësohet, tabela do të kishte një përmbajtje të tillë.

Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3

Ç’është lidhja metalike dhe si

realizohet ajo?

Cilët faktorë ndikojnë në

fortësinë e lidhjes metalike?

Cilat janë disa nga vetitë

kryesore të metaleve?

‐Në një metal, atomet janë

vendosur në një mënyrë të

rregullt, të ngjeshur, duke formuar atë që quhet rrjetë. ‐Atomet e metalit në rrjetë

kanë prirje të humbasin

elektronet e shtresës së

jashtme dhe të kthehen në

Qëndrueshmëria e lidhjes

metalike rritet me:

1. rritjen e ngarkesës pozitive

te jonet në rrjetën e metalit;

2. zvogëlimin e përmasës së

joneve metalike në rrjetë;

3. rritjen e numrit të

elektroneve të lëvizshme për

‐Shumica e metaleve:

1. Kanë pika të larta

shkrirjeje dhe vlimi.

Për të dobësuar forcat e lidhjes ndërmjet elektroneve të çlokalizuara dhe joneve në rrjetë kërkohet energji shumë e madhe, pra temperatura të larta.

Struktura metalike

janë të përbëra nga grimca monedha hekuri

atome, e‐, jone pozitive tela bakri

kanë lidhje metalike

metale të ndryshme

përcjellin rrymën elektrike

kanë strukturë të ndryshme

kristalet e diamantit janë të gjitha në gjendje të ngurtë

tela tensioni

duralumin

struktura metalike


jone pozitive.

‐Elektronet e shtresës së

jashtme janë të lira të lëvizin

në të gjithë strukturën e

rrjetës, janë elektrone të

çlokalizuara.

‐Lidhja metalike është e fortë

sepse jonet mbahen bashkë

për shkak të forcave të

tërheqjes ndërmjet

ngarkesave pozitive dhe

atyre negative të elektroneve

të çlokalizuara.

Kjo forcë elektrostatike vepron në të gjitha drejtimet.

çdo atom. 2. Përcjellin rrymën elektrike

sepse elektronet e çlokalizuara janë të lira që të lëvizin brenda tyre. 3. Përcjellin nxehtësinë.

Kjo bëhet e mundur pjesërisht për shkak të elektroneve të çlokalizuara dhe pjesërisht për shkak të vibrimeve që transmetohen nga joni i metalit te joni tjetër ngjitur me të.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përmbledhje e strukturuar

Mësuesi/ja:

me anë të dy‐tri fjalive përmbledh edhe njëherë atë çfarë u studiua gjatë mësimit të ditës;

kërkon nga nxënësit që të japin mendimin e tyre për konceptet e reja.



punojnë sipas detyrave në grup, lexojnë me kujdes informacionin dhe janë të aftë t’iu

përgjigjen pyetjeve të caktuara.








Tema mësimore: Forcat e bashkëveprimit ndërmolekular


A mund të më thoni: Çʹështë për ju lidhja kimike? Ku shfaqen forcat e lidhjes kimike? Midis

atomeve dhe midis molekulave? A është e vërtetë kjo? Si qëndrojnë molekulat lidhur me njëra‐

tjetrën? Me çfarë forcash? Për këto dhe të tjera do të flasim në mësimin e sotëm.



mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë forcat e bashkëveprimit

ndërmolekular;

liston llojet e forcave të bashkëveprimit midis molekulave;

përshkruan kur një molekulë është polare dhe jopolare;

tregon se si ndikon elektronegativiteti në polaritetin e

molekulave dhe si ndryshon ai në sistemin periodik;

përshkruan forcat dipol‐dipol dhe forcat e van der Valsit.

Fjalët kyçe:

forcat e bashkëveprimit

ndërmolekular; molekulë

polare; molekulë jopolare;

elektronegativitet; forcat

dipol‐dipol; forcat e

Londonit; lidhja

hidrogjenore.



Mjetet:






Mësuesi/ja:


u drejtohet nxënësve me fjalët:

A mund të më thoni: Çʹështë për ju lidhja kimike? Ku shfaqen forcat e lidhjes kimike? Midis atomeve dhe midis molekulave? A është e vërtetë kjo? Si qëndrojnë molekulat lidhur me njëra‐tjetrën? Me çfarë forcash? Për këto dhe të tjera do të flasim në mësimin e sotëm. Mësuesi/ja kalon direkt në diskutimin e këtyre pyetjeve me nxënësit:

Ç’janë lidhjet kimike? Forcat që mbajnë atomet të bashkuara në molekula.

Sa lloj lidhjesh kimike kemi? Kemi lidhje midis atomeve dhe lidhje mes molekulave.

Cilat janë lidhjet kimike midis atomeve? Njohim lidhje kovalente polare dhe jopolare, jonike dhe bashkërenditëse.

Po lidhjet midis molekulave, cilat janë? Kemi tre lloj forcash të bashkëveprimit midis molekulave:

1. forcat dipol‐dipol;

2. forcat e van der Valsit

3. lidhja hidrogjenore.


Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në katër grupe dhe secilit grup i jep fleta pune me pyetjen përkatëse.

Pyetjet e hartuara nga mësuesi janë:

Çfarë është elektronegativiteti?


Kur një molekulë është polare ose jopolare? Si realizohet dhe ku shfaqen forcat e van der Valsit? Si realizohen dhe ku shfaqen forcat dipol‐dipol?

Nxënësit marrin të gjithë kohën e nevojshme për tʹiu përgjigjur këtyre pyetjeve.

Të gjitha përgjigjet e nxënësve diskutohen në klasë dhe paraqiten në tabelë.

Grupi i parë

Elektronegativiteti

Elektronegativiteti është aftësia e një atomi të veçantë, i cili është i lidhur

me lidhje kovalente me një atom tjetër, që të tërheqë çiftin lidhës të

elektroneve në drejtim të vetes.

‐ Sa më e madhe të jetë vlera e elektronegativitetit, aq më e madhe është

fuqia e një atomi për të tërhequr elektronet e lidhjes kovalente në drejtim

të tij.

A) Përgjatë periodës, elektronegativiteti rritet kur kalojmë nga e majta

në të djathtë.

B) Brenda grupit, elektronegativiteti rritet nga poshtë‐lart.

Kjo do të thotë se elementi më elektronegativ është fluori pra,

Br < Cl < N < O < F.

Karboni dhe hidrogjeni kanë vlera më të ulëta të elektronegativitetit se

shumica e elementeve të tjera.

Grupi i dytë

Polariteti i

molekulave

Kur vlerat e elektronegativitetit të dy atomeve janë të njëjta, lidhja

kovalente është jopolare, p.sh. H2, Cl2, Br2 janë molekula jopolare.

Molekula është polare kur:

‐ vlerat e elektronegativitetit të dy atomeve janë të ndryshme;

‐qendra e ngarkesës pozitive nuk përputhet me qendrën e ngarkesës

negative;

‐shpërndarja elektronike është josimetrike;

‐të dyja atomet janë pjesërisht të ngarkuara δ+ δ‐

δ+ δ‐ moment dipolar H Cl

Për molekulat që përmbajnë më shumë se dy atome duhet të kemi

parasysh:

‐polaritetin e çdo lidhjeje;

‐organizimin e lidhjeve në molekulë.

Grupi i tretë

Forcat e van der

Valsit

Forcat e van der Valsit ekzistojnë midis të gjitha atomeve dhe

molekulave.

‐Retë elektronike në një molekulë janë në lëvizje të pandërprerë. Shpesh

ndodh që pjesa më e madhe e resë elektronike ndodhet më shumë në njërën

anë të molekulës sesa në anën tjetër. Kjo do të thotë se, për një çast, kjo pjesë

e molekulës ka më shumë ngarkesë negative sesa pjesa tjetër.


Kështu krijohet një dipol i përkohshëm. Ky moment dipolar indukton një

dipol te molekulat fqinje. Si rrjedhojë, lindin apo krijohen forca tërheqëse

ndërmjet njërës anë δ+ të dipolit të një molekule me δ‐ të dipolit në

molekulën fqinje.

Këto dipole janë gjithmonë të përkohshme, sepse retë elektronike janë në

lëvizje të përhershme.

Forcat e van der Valsit quhen nganjëherë forcat midis dipoleve të

përkohshme.

Forcat e van der Valsit rriten me:

‐rritjen e numrit të elektroneve (dhe protoneve) në molekulë;

‐rritjen e numrit të pikave të kontakteve ndërmjet molekulave;

Grupi i katërt

Forcat dipol –

dipol

Molekulat me dipole të përhershme quhen molekula polare.

Forcat ndërmjet dy molekulave që kanë dipole të përhershme quhen

forca dipol‐dipol.

‐Forca tërheqëse midis ngarkesës δ+ në një molekulë dhe δ‐ të molekulës

fqinje shkakton një forcë tërheqëse të dobët midis molekulave.

‐Për molekulat e vogla me numër të njëjtë elektronesh, forcat dipol‐dipol

janë shpesh më të forta se forcat e van der Valsit.

‐Kjo do të thotë se duhet më shumë energji për të prishur forcat

ndërmolekulare midis molekulave të propanonit, ku kemi forcat dipol‐

dipol, sesa te molekula e butanit ku janë prezente forcat e van der Valsit.


Mësuesi/ja:

Kërkon nga nxënësit që në një grup përbërjesh:

1. të identifikojnë cila ka lidhje kovalente, kovalente polare, jonike;

2. të tregojë në cilat përbërje zbatohen forcat e van der Valsit dhe në cilat përbërje

forcat dipol‐dipol;

3. te tregojnë cilat molekula janë polare dhe cilat jo.

Paraqitjet dhe punimet e nxënësve mund të jenë të ndryshme. Duke vlerësuar punën e

gjithsecilit, mësuesi duhet të japë konkluzionet përfundimtare në lidhje me konceptet e marra.



punojnë sipas detyrave në grup, lexojnë me kujdes informacionin dhe janë të aftë t’iu

përgjigjen pyetjeve të caktuara.



pyetje dhe detyra pas temës së mësimit ose në fund të kapitullit.




Tema mësimore: Lidhja hidrogjenore


Pse temperaturat e vlimit të substancave të ndryshme janë të ndryshme?


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan lidhjen hidrogjenore;

liston faktorët që ndikojnë në lidhjen hidrogjenore;

identifikon përbërjet që kanë lidhje hidrogjenore.

Fjalët kyçe:

lidhje hidrogjenore; pikë

vlimi.



Mjetet:


ngjyra; lapustila; kartonë me

ngjyra.



Mësuesi/ja:


u drejtohet nxënësve me fjalët :

Pse temperaturat e vlimit të substancave të ndryshme janë të ndryshme? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë:

Kanë masa molare të ndryshme.

Kanë polaritet të ndryshëm, pra janë polare ose jopolare.

Janë të lidhura fort me forca dipol‐dipol ose forca të van der Valsit.

Mësuesi/ja shkruan në tabelë, në mënyrë të dukshme, dy formula kimike:

Pasi merr disa përgjigje nga nxënësit, mësuesi /ja citon:

Konkluzion!

Pavarësisht se uji ka masë molare më të vogël se acidi sulfhidrik, temperatura e vlimit të ujit

është më e madhe se temperatura e vlimit të acidit, sepse midis molekulave të ujit veprojnë

forcat e lidhjes hidrogjenore.


Mësuesi/ja: në vazhdim të diskutimit, për të arritur në konkluzionet e duhura, organizon nxënësit në grupe

H20 ? H2S Cila prej tyre ka temperaturë më të

lartë të vlimit?


harton për nxënësit disa pyetje;

Çfarë dimë për lidhjen hidrogjenore? A ka lidhje hidrogjenore me vetitë fizike të substancave?

u jep nxënësve disa fleta pune të përgatitura më parë, të cilat përmbajnë pyetjet kryesore

në lidhje me mësimin.

Çdo fletë pune do të ketë një pamje të tillë:

Fleta numër 1

Koncepti Komenti

Lidhja

hidrogjenore

Lidhja hidrogjenore është më e forta në krahasim me forcat e tjera të

bashkëveprimit ndërmolekular.

Që të ndodhë lidhja hidrogjenore midis dy molekulave duhet:

‐‐‐një molekulë që përmban një atom hidrogjen me lidhje kovalente me F,

O ose N (tri atomet më elektronegative);

‐‐një molekulë e dytë që ka atom F, O ose N me një çift vetjak elektronesh.

Numri mesatar i atomeve me lidhje hidrogjenore për një molekulë varet

nga:

‐‐‐numri i atomeve hidrogjen në molekulë, të lidhur me F, O ose N;

‐‐‐numri i çifteve vetjake të pranishme në F, O ose N.

Për shembull :

H2O formon dy lidhje lidhje hidrogjenore, sepse çdo molekulë uji ka dy

atome hidrogjen dhe dy çifte vetjake.

NH3 ‐ amoniaku formon më pak lidhje hidrogjenore sesa uji.

Ai formon mesatarisht një lidhje, sepse vetëm një çift vetjak me elektrone

përfshihet në formimin e lidhjeve hidrogjenore.

Fleta numër 2

Koncepti Komenti

Lidhja hidrogjenore

dhe vetitë fizike

Prania e lidhjes hidrogjenore rrit temperaturën e vlimit të

substancave.

Prania e lidhjeve hidrogjenore, p.sh. te molekula e ujit, bën që

densiteti i akuliit të jetë më i ulët se ai i ujit të lëngët.


Mësuesi/ja:

ndan klasën në disa grupe, në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë të rrumbullakët);

vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe laps dhe i

kërkon të shkruajë një nga llojet e lidhjes midis molekulave.

Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të

vazhdueshme, derisa te nxënësi i fundit në grup.


Në fund të kësaj loje, nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e paraqitura

në letër.



punojnë sipas detyrave në grup, shprehen qartë dhe saktë për lidhjen hidrogjenore dhe

veçoritë e saj;






Tema mësimore: Lidhjet kimike dhe vetitë fizike të përbërjeve


A ndikojnë lidhjet kimike në vetitë fizike të substancave?


mësimore:

Nxënësi:

argumenton lidhjen midis vetive fizike të substancave dhe

lidhjeve kimike;

përshkruan se si ndryshon gjendja e lëndës në varësi të

lidhjeve kimike që formon;

përshkruan se si ndryshon tretshmëria e substancave në

varësi të lidhjeve kimike që ato formojnë;

përshkruan se si ndryshon përcjellshmëria elektrike e

substancave në varësi të lidhjeve kimike që ato formojnë.

Fjalët kyçe:

veti fizike; gjendje e lëndës;

tretshmëria e substancave;

përcjellshmëria elektrike.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:

shtron para nxënësve një sërë pyetjesh:

Ç’janë lidhjet kimike? Cilat janë lidhjet kryesore midis atomeve? Cilat janë lidhjet midis molekulave? Pse themi që substanca të ndryshme kanë temperatura të ndryshme?


Si ndikojnë forcat e bashkëveprimit ndërmolekular në vetitë fizike të lëndës? 2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/organizues grafik

Mësuesi/ja:

ka përgatitur një fletë pune në formën e një harte koncepti apo organizuesi grafik:

Nxënësit marrin të gjithë kohën e nevojshme për të plotësuar tabelën e dhënë nga mësuesi/ja.

Mësuesi/ja ndjek me kujdes punën e secilit grup.

Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë.

Lidhje kimike 1.

2

3

1.

2.

3.

Vetitë fizike të përbërjeve

Gjendjet fizike të

përbërjeve Tretshmëria e substancave Përcjellshmëria

elektrike e substancave

Lidhje kimike forcat e van der Valsit

forcat dipol ‐dipol

lidhja hidrogjenore

lidhja kovalente

kovalente polare

lidhje jonike

Vetitë fizike të përbërjeve

Gjendjet fizike të

përbërjeve

‐Substancat jonike janë të ngurta në kushtet e T dhe P

së dhomës.

‐Në kushtet e T dhe P së

dhomës, përveç merkurit,

metalet e tjera janë të

ngurta.

‐Substancat me lidhje

kovalente, me një strukturë

të thjeshtë molekulare, si

p.sh. uji dhe amoniaku ,

zakonisht janë të gazta ose të

lëngëta, sepse forcat e lidhjes

ndërmjet molekulave janë të

dobëta.

Tretshmëria e substancave ‐Shumë prej substancave

jonike janë të tretshme në ujë,

sepse molekulat e ujit janë

polare dhe tretëse shumë të

mira.

‐Metalet nuk treten në ujë.

Megjithatë, disa metale, për

shembull natriumi dhe

kalciumi, veprojnë me ujin.


kovalente

a) Substancat që nuk treten në

ujë sepse janë jopolare.

b) Substancat që formojnë

lidhje hidrogjenore me ujin

janë zakonisht të tretshme.

Përcjellshmëria elektrike e

substancave ‐Substancat jonike nuk e

përcjellin elektricitetin kur

janë në gjendje të ngurtë.

‐Metalet e percjellin

elektricitetin si kur janë në

gjendje të ngurtë, ashtu edhe

në gjendje të shkrirë, sepse

elektronet e çlokalizuara janë

të lëvizshme.


kovalente, me strukturë të

thjeshtë molekulare, nuk e

përcjellin elektricitetin, sepse

nuk përmbajnë as jone dhe as

elektrone që mund të lëvizin.



Mësuesi/ja:

organizon përforcimin me anë të një loje:


Hapi 2: Harton pyetjen: A kanë lidhje vetitë fizike të substancave me lidhjet kimike?

Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet tʹi përgjigjet pyetjes.

Hapi 4: Ia hedh topin një shoku duke i bërë pyetjen përkatëse.

Loja përsëritet disa herë zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe

për të përforcuar njohuritë e marra.



punojnë sipas detyrave në grup, shprehen qartë dhe saktë për vetitë fizike të substancave

dhe lidhjen e tyre me forcat e bashkëveprimit midis molekulave dhe atomeve;



në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

ushtrimet 1, 3, 5, 7, 9, faqe 68‐69.



Tema mësimore: Ushtrime, lidhjet kimike dhe format gjeometrike të molekulave


Tabela e pyetjeve


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë konceptet kryesore të këtij kapitulli;

liston dallimet mes lidhjeve kimike midis atomeve dhe

molekulave;

grupon substancat sipas llojit të lidhjeve që ato formojnë;

jep të dhëna mbi vetitë fizike të substancave;

përcakton format gjeometrike të molekulave.

Fjalët kyçe:

lidhje kimike; lidhje kimike

midis atomeve; lidhje kimike

midis molekulave; lidhje

kovalente; lidhje jonike;

lidhje bashkërenditëse; lidhje

hidrogjenore; forcat e van

der Valsit; forcat dipol–dipol;

forma gjeometrike e

molekulave.



Mjetet:







Mësuesi/ja:

synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë tabelën e pyetjeve.

Nxënësit me radhë citojnë pyetje të ndryshme.

Të gjitha pyetjet hidhen ne letër të madhe (tabelën e zezë) nga një nxënës.

Kur nuk ka më pyetje nga ana e nxënësve, tabela e pyetjeve vendoset në një vend të

dukshëm në ambientet e klasës

TABELA E PYETJEVE

1. Ç’kuptojmë me lidhje kimike? 2. Sa lloj lidhjesh kimike kemi? 3. Cilat janë lidhjet kimike midis atomeve? Po midis molekulave? 4. Ç’është lidhja kovalente? Po ajo kovalente polare dhe jonike? 5. A mund të sillni shembuj substancash me lidhje kovalente, kovalente polare dhe jonike? 6. Si realizohet lidhja bashkërenditëse dhe ku dallon nga lidhjet e tjera? 7. Cilat janë forcat që mbajnë të bashkuara molekulat? 8. Ku realizohen forcat dipol‐dipol? Po forcat e van der Valsit dhe të lidhjes hidrogjenore? 9 .Si ndryshojnë vetitë fizike të substancave? 10. Nga varet forma gjeometrike e molekulave?

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike/ushtrimore

Mësuesi/ja i kushton rëndësi punimit të ushtrimeve.

Do të punohen disa tipe ushtrimesh.

Ushtrimi 1:

Të gjitha përbërjet e mëposhtme grupojini në përbërje me lidhje kovalente, kovalente

polare, jonike dhe bashkërenditëse.

HCl, H2, CaO, SO2, CaCl2, SO3, Cl2, F2, H2S, Br2, K2O, KCl, N2,O2.

Ushtrimi 2

Përcaktoni format gjeometrike të përbërjeve të mëposhtme:

MgCl2, BCl3, CH4, PH3, H2O, PCl5, SF6, HCl.

Ushtrimi 3

Në përbërjet e mëposhtme veçoni cilat janë përbërjet me lidhje hidrogjenore.

HCl, HBr, HF, PH3, NH3, H2S,H2O, CH4.

Ushtrimi 4

Uji përmban shumë lidhje hidrogjenore. Ato i japin ujit veti të veçanta.

a. Shpjegoni përse akulli është më pak i dendur se uji në gjendje të lëngët.

b. Tregoni dy veti të tjera jo normale të ujit.

Synohet që këto ushtrime të punohen në mënyrë individuale nga të gjithë.

Pasi u lihet kohë e mjaftueshme për të punuar ushtrimet e dhëna, nxënës të ndryshëm me


radhë do të punojnë ushtrimet në tabelë.

Punohet në fillim ushtrimi 1: disa nxënës ngrihen në tabelë për këtë ushtrim. Pastaj vijohet

me ushtrimin 2 e kështu me radhë.




analizojnë dhe japin argumente të sakta për zgjidhjen e ushtrimeve;

vlerësojnë dhe respektojnë punën e njëri‐tjetrit.





pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi ;


Nga përvoja:

Në orë të tilla, ku nuk mungon asnjëherë shpirti i garës, ka shumë rëndësi punimi i sa më

shumë ushtrimeve kimike.



Tema mësimore: Gjendjet e lëndës. Gazet ideale


ʺBota jonëʺ Në video‐projektor prezantohet një material filmik, ku tregohen materiale të cilat

kanë gjendje lënde të ndryshme.


mësimore:

Nxënësi:

dallon tri gjendjet e lëndës;

përshkruan vetitë dhe strukturën dalluese tё lëndëve në

gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë;

përshkruan kushtet që duhet të plotësojë një gaz për të qenë

gaz ideal;

bën dallimet midis gazit ideal dhe atij real;

përshkruan teorinë kinetike të gazeve.

Fjalët kyçe:

gjendje e lëngët; gjendje e

gaztë; gjendje e ngurtë;

teoria kinetike e gazeve;

gaz ideal; gaz real.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / përmbledhje e strukturuar

Mësuesi/ja:

prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit;

siguron burimet e domosdoshme për fillimin e orës së mësimit;

verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të situatës dhe të rezultateve të të nxënit;

kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit.

kërkon bashkëpunim në grup, përgjegjësi maksimale dhe prezantim sa më të saktë të

gjetjeve të nxënësve.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mendo, shkëmbe mendim, puno në dyshe

Mësuesi/ja ndan klasën në grupe me katër ose pesë nxënës (mund të punojnë edhe në

dyshe).

Ndërkohë, materiali filmik përsëritet herë pas here dhe u jep mundësi nxënësve të

hulumtojnë dhe të vëzhgojnë më me kujdes burimin kryesor të informacionit.

Nga secili grup kërkohet që, duke shfrytëzuar edhe burimet e tjera (tekstin, videon,

informacionet nga interneti apo edhe dijet e marra në vite), të konkludojnë mbi:

lëndën dhe gjendjet e saj;

karakteristikat për çdo gjendje;

nga varet gjendja e një substance në temperaturën dhe kushtet e dhomës;

gazet ideale dhe reale.

Për grupe të ndryshme janë përgatitur fleta pune të ndryshme:

Fleta e punës numër 1: Lënda dhe gjendjet e saj

Fleta e punës numër 2: Nga varet struktura e një substance në kushtet dhe

temperaturën e dhomës

Fleta e punës numër 3: Teoria kinetike e gazeve


Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të gjitha mendimet e tyre tʹi hedhin në letra të mëdha

me ngjyra në formë të thjeshtuar, të cilat më pas vihen në tabelë.

Një përfaqësues nga secili grup prezanton informacionin para klasës.

Mësuesi/ja bën ndërhyrjet e nevojshme.

Përmbledhjet për secilin grup mund të ishin:

Fleta numër 1

Gjendjet e lëndës

Gjendja e ngurtë Gjendja e lëngët Gjendja e gaztë

‐ Lëngjet marrin

formën e enës ku

ndodhen.

‐Grimcat e lëngëta:

1. qëndrojnë pranë

‐ Trupat e ngurtë kanë

formë dhe vëllim fiks.

Grimcat e ngurta:

1. janë në kontakt me njëra‐

tjetrën dhe nuk ngjishen;

‐ Gazet nuk kanë formë ose

vëllim të fiksuar.

Grimcat e gazta:

1. janë të distancuara nga njëra‐

tjetra;


njëra‐tjetrës, ndaj

lëngu ka një vëllim

fiks dhe ngjishet pak;

2. janë të vendosura në

mënyrë të rastësishme

dhe kryejnë lëvizje të

kufizuara në të gjitha

drejtimet.

2. zakonisht janë të

vendosura në mënyrë të

rregullt dhe nuk

ndryshojnë pozicion, ato

vetëm mund të vibrojnë.

2. ndodhen në pozicione të

rastësishme (jo fikse);

3. mund të lëvizin lirshëm nga

një pozicion në tjetrin në të

gjitha drejtimet.

Fleta numër 2

Gjendja e një substance në temperaturën dhe trysninë e dhomës

Varet nga struktura dhe lidhjet e saj.

Tek elementet dhe përbërjet ekzistojnë pesë struktura:

1. atome të thjeshta, si argoni;

2. përbërje të thjeshta molekulare, si dioksidi i karbonit;

3. përbërje gjigante jonike, si kloruri i natriumit;

4. përbërje gjigante metalike, si hekuri;

5. përbërje gjigante molekulare, si dioksidi i silicit (IV).

Fleta numër 3

Teoria kinetike e gazeve

Teoria kinetike e gazeve. Gazet janë në lëvizje të përhershme.

Kjo teori ngre disa supozime:

1. molekulat e gazit lëvizin shpejt dhe në mënyrë të çrregullt;

2. largësitë midis molekulave të gazta janë më të mëdha sesa diametri i molekulave, si

rrjedhojë vëllimi i molekulave është i papërfillshëm;

3. ndërmjet molekulave nuk ka forca të tërheqjes apo të shtytjes;

4. të gjitha përplasjet ndërmjet grimcave janë elastike, kjo do të thotë se gjatë përplasjeve

nuk humbet energji kinetike (energjia kinetike është e lidhur me lëvizjen e grimcave);

5. temperatura e gazit lidhet me energjinë kinetike mesatare të molekulave.

Gaz ideal është gazi që plotëson këto kushte.




analizojnë dhe japin argumente të sakta për zgjidhjen e ushtrimeve;

vlerësojnë dhe respektojnë punën e njëri‐tjetrit.










Tema mësimore: Ekuacioni i përgjithshëm i gazeve, masa molekulare relative


A varet vëllimi i gazeve nga temperatura dhe trysnia? Si mendoni ju?


mësimore:

Nxënësi:

tregon se si lidhen me njëra‐tjetrën vëllimi i gazeve,

temperatura dhe trysnia;

përshkruan kushtet që duhet të plotësojë një gaz për të qenë

gaz real;

shkruan formulën e përgjithshme të gazeve ideale;

zbaton praktikisht ekuacionin e përgjithshëm të gazeve;

bën dallimet midis gazit ideal dhe atij real.

Fjalët kyçe:

gaze ideale; ekuacioni i

përgjithshëm i gazeve;

masë molekulare

relative.



Mjetet:

libri i nxënësit;



ngjyra.



Mësuesi/ja:

prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit:

A varet vëllimi i gazeve nga temperatura dhe trysnia? Si mendoni ju? synon që nxënësit të ngacmojnë akoma më shumë imagjinatën e tyre në lidhje me gazet

dhe sjelljet e tyre;

diskuton dhe merr mendime nga të gjithë nxënësit në lidhje me pyetjen e shtruar.

Konkluzion!

Vëllimi i një gazi është në përpjesëtim të drejtë me temperaturën dhe në përpjesëtim të

zhdrejtë me trysninë e tij.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ diagrami i Venit

Mësuesi/ja organizo nxënësit në dy grupe të mëdha.


Njëri grup emërtohet si grupi i gazeve ideale dhe grupi tjetër si grupi i gazeve reale.

Secili grup shkruan me lapustila me ngjyra karakteristikat për gazet ideale dhe reale.

Në fund shikohen se ku ngjasojnë dhe ndryshojnë këto gaze mes tyre.

Gazet ideale Gazet reale

1. Molekulat e gazit lëvizin shpejt dhe në

mënyrë të çrregullt.

2. Largësitë midis molekulave të gazta janë

më të mëdha sesa diametri i molekulave,

si rrjedhojë vëllimi i molekulave është i

papërfillshëm.

3. Ndërmjet molekulave nuk ka forca të

tërheqjes apo të shtytjes.

4. Të gjitha përplasjet ndërmjet grimcave

janë elastike, kjo do të thotë se gjatë

përplasjeve nuk humbet energji kinetike

(energjia kinetike është e lidhur me

lëvizjen e grimcave).

5. Temperatura e gazit lidhet me energjinë

kinetike mesatare të molekulave.

1. Molekulat janë pranë njëra‐tjetrës.

2. Vëllimi i molekulave nuk është i

papërfillshëm në krahasim me vëllimin e

enës ku ndodhet gazi.

3. Janë të pranishme forcat e tërheqjes midis

molekulave të van der Valsit ose dipol‐

dipol.

4. Forcat tërheqëse i tërheqin molekulat në

drejtim të njëra‐tjetrës dhe i largojnë nga

faqet e enës mbajtëse.

5. Trysnia është më e vogël se çʹpritet për

një gaz ideal.

6. Vëllimi efektiv i gazit është më i vogël se

çʹpritet për një gaz.


Mësuesi/ja:

u bën me dije nxënësve se nëse lidhin T, V, P, n ( numri i moleve) në një formulë të vetme:

PV = n R T marrim ekuacionin e përgjithshëm të gazeve ideale, ku :

p është trysnia në Paskal, Pa V është vëllimi i gazit në metra kub, m3 (1 m3 = 1000 dm3)

n është numri i moleve të gazit n = m/ Mr

R është konstantja e gazit, që e ka vlerën 8.314 J K–1 mol–1

Nëse njihen katër nga pesë madhësitë fizike të ekuacionit të përgjithshëm të gazeve mund të

njehsohet madhësia e pestë.

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe dhe çdo grupi i jep një ushtrim për zbatim.

Ushtrimi 1: Llogarisni vëllimin që zë 0.500 mol dioksid i karbonit në trysni 150 kPa dhe në

temperaturën 19°C.

Ushtrimi 2: Një balonë me vëllim 2.0 dm3 përmban 5.28 g gaz. Trysnia në balonë është 200 kPa

dhe temperature 200°C. Llogarisni masën relative të gazit.

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të gjitha mendimet e tyre tʹi hedhin në letra të mëdha, të

cilat më pas vihen në tabelë.

Një përfaqësues nga secili grup prezanton ushtrimin para klasës.

Mësuesi/ja bën ndërhyrjet e nevojshme për secilin prej ushtrimeve.




punojnë sipas detyrave në grup dhe janë të saktë në zbatimin e formulave dhe

zgjidhjen e ushtrimeve;

vlerësojnë dhe stimulojnë punën e njëri‐tjetrit.









Tema mësimore: Gjendja e lëngët dhe gjendja e ngurtë


Parashikim nga termat paraprake


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë konceptet kryesore të mësimit;

tregon ndryshimet që pëson lënda gjatë ngrirjes;

tregon ndryshimet që pëson lënda gjatë shkrirjes;

tregon ndryshimet që pëson lënda gjatë avullimit;

tregon ndryshimet që pëson lënda gjatë kondensimit.

Fjalët kyçe:

ngurtësim; shkrirje;

avullim; kondensim; rrjet

kristalin.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikim nga termat paraprake

Mësuesi/ja:

synon që në këtë fazë të ngacmojë imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm

veprimtarinë praktike;

u jep disa fjalë dhe kërkon që këto fjalë nxënësit tʹi lidhin në një shkrim të lirë, që mund të

jetë tregim, paragraf, fjali, mesazh, promocion etj.;


u jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre.

Fjalët e dhëna nga mësuesi mund të jenë:

akullore;

shëtitje;

shkrij;

qeshën;

çudi /çuditshëm.

Në fund, nxënës të ndryshëm lexojnë shkrimet e tyre.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari ‐ lexim i drejtuar

Nxënësit organizohen në grupe (mund të punojnë edhe në dyshe).

Ata sjellin në kujtesë informacionin mbi gjendjet e lëndës.

Në këtë moment ata duhet tʹu përgjigjen disa pyetjeve:

Cilat janë gjendjet e lëndës? Si janë organizuar grimcat në gjendjen e ngurtë? Po në gjendjen e lëngët dhe atë të gaztë? A mund të kalojnë substancat nga njëra gjendje në tjetrën? Çfarë ndryshimesh i kemi quajtur këto? Cilat janë disa prej tyre? Çfarë ndodh gjatë:

‐shkrirjes;

‐ngrirjes;

‐avullimit;

‐kondensimit?

Cili është faktori kryesor në ndryshimet që pëson lënda? Çfarë mund të themi për substancat në gjendje të ngurtë? Si janë organizuar grimcat në

substancat me natyrë jonike, kovalente apo metalike? Çfarë strukturash formojnë ato?

Në trajtimin e këtyre pyetjeve të thjeshta, mësuesi ose ua jep paraprakisht pyetjet nxënësve

dhe më pas diskuton për to ose mund të përpiqet të marrë në fillim mendimin e tyre

apriori dhe të jetë ai që të bëjë më pas shpjegimet e duhura.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / insert

Mësuesi/ja u jep mundësinë nxënësve që të përforcojnë njohuritë e marra me anë të

teknikës ʺinsertʺ.

Detyra realizohet nëpërmjet një tabele, e cila do të ketë një formë të tillë.

Nxënësit plotësojnë me (+) mundësinë që ka lënda për t’u shndërruar gjatë proceseve.


Substancat

me lidhje

jonike

Substancat me

lidhje

kovalente

Metalet Shkrirja

Ngurtësimi

Avullimi

Kondensimi

e ngurtë

e gaztë

e lëngët

tretshmëria

përcjellshmëri

a elektrike

e ngurtë⇄ e lëngët

e lëngët → e gaztë

Nxënësit punojnë për një kohë relativisht të shkurtër në plotësimin e tabelës.

Disa prej tyre lexohen para klasës.




parashikojnë ndryshimin e vetive të elementeve kimike brenda një grupi në sistemin

periodik;

parashikojnë ndryshimin e vetive të elementeve kimike në periodë në sistemin

periodik.







Nga përvoja:

Zbatimi i teknikës së parashikimit nga terma paraprake është shumë efikas dhe e ngacmon

shumë imagjinatën. Mos ngurroni ta zbatoni dhe të përdorni një larmi fjalësh, që ndoshta në

pamje të parë duket sikur nuk mund të kenë lidhje me njëra‐tjetrën, por realisht do të lidhen

shumë bukur nga nxënësit.




Tema mësimore: Çfarë janë ndryshimet e entalpisë?


Material filmik, ku tregohen reaksione të ndryshme kimike që shoqërohen me ndryshime të

energjisë.


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë se çfarë studion termokimia;

tregon ç’është energjia, reaksionet ekzotermike dhe

reaksionet endotermike;

përshkruan me fjalë se çfarë shpreh ndryshimi i entalpisë në

një reaksion kimik;

identifikon lloje të ndryshme reaksionesh ekzotermike dhe

endotermike.

Fjalët kyçe:

energji; reaksione

ekzotermike; reaksione

endotermike; entalpi;

ndryshim i entalpisë.



Mjetet:

libri i nxënësit; shkumësa,

lapustila dhe kartonë me

ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / stuhi mendimesh

Mësuesi/ja prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit në

përmbushje të interesave të nxënësit.

Nxënësit vëzhgojnë me kujdes materialin filmik.

Japin mendime dhe diskutojnë rreth këtij materiali duke u përqendruar më shumë te

koncepti mbi energjinë.

Në këtë moment, mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe dhe u drejton pyetjen: Çfarë ju

vjen në mend kur dëgjoni fjalën “energji”?

Në fleta me ngjyra në dyshe ata plotësojnë konceptin mbi energjinë.

Çdo dyshe, pas disa minutash, jep informacionin e vet (fletët me ngjyra ngjiten në dërrasë).

shoqëron reaksionet kimike aftësi për punë

energji kinetike dhe potenciale sasi nxehtësie

mund të jetë pozitive ose negative energji diellore

energjia nuk krijohet dhe nuk zhduket energji e erës, ujit,

termike, bërthamore...

ENERGJI


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / mësim i përqendruar mbi argumenta

Mësuesi/ja:

Mësuesi/ja i jep secilës dyshe fletë pune të përgatitura më parë.

Çdo fletë pune do të ketë një listë elementesh.

Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementeve.

Py. Sa lloj reaksionesh kemi nga pikëpamja e nxehtësisë?

Ç’është entalpia? Po ∆H?

Për. Përgjigjja që duhet të japin

Ars. Arsyeja (pse duhet ta pranojmë përgjigjen e dhënë)

Shë. Shembuj reaksionesh

Pr. Provat që të pranojmë faktet

Orientohen nxënësit që të vendosin këto shenja në paragrafët e mësimit dhe të plotësojnë

me kujdes fletët e punës.

Ndërkohë që ata janë duke punuar, mësuesi kalon me kujdes te secila dyshe dhe sqaron

për pyetjet që ata mund të kenë.

Nxënësit studiojnë tekstin për rreth 10 minuta dhe më pas diskutojnë në grup.

Të dhënat për pyetjen e parë hidhen në tabelë.

Pyetja 1. Sa lloj reaksionesh kemi nga pikëpamja e nxehtësisë?

2. Ç’është entalpia? Po ∆H?

Përgjigjja e

dhënë

1. Reaksion ekzotermik dhe reaksione endotermike.

2. Entalpia është energjia e përgjithshme e lidhur me lëndët që marrin pjesë

në reaksion.

‐ Ndryshimi i entalpisë ‐ ∆H. Shkëmbimi i energjisë ndërmjet një reaksioni

kimik dhe mjedisit përreth në trysni konstante.

∆ H rex = Hprodukteve ‐ Hreaktantëve

Njësia matëse e entalpisë është kJ Mol ‐1.

Arsyeja Reaksion ekzotermik:

çlirim energjie, temperatura e

mjedisit përreth rritet ∆H < 0.

Hreaktantëve > Hprodukteve

Ndryshimi i entalpisë tregohet me

diagramin përkatës të energjisë.

Reaksion endotermik:

thithje energjie, temperatura e

mjedisit përreth ulet ∆ H > 0

Hreaktantëve < Hprodukteve

Ndryshimi i entalpisë tregohet me

diagramin përkatës të energjisë.

Shembuj 2 2C O CO

2 3CaO CO CaCO

2 2 33N H NH

3 2 23NH N H

3 2

T

MgCO MgO CO

3 2KClO KCl O


Provat Reaksionet e djegies

Reaksionet e oksidimit të

karbohidrateve në trupat e

kafshëve dhe bimëve

(frymëmarrja)

Reaksionet e bashkimit

Reaksionet e shpërbërjes

Fotosinteza

Tretja e kripërave të amonit në

ujë.


Mësuesi/ja:

organizon përforcimin me anë të një loje;

synon përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme me qëllim për të fiksuar, sqaruar

dhe reflektuar më tej mbi njohuritë e marra;

konsideron si më të rëndësishme zbatimet praktike;

u jep nxënësve për detyrë:

Ushtrim 1: Ndërtoni diagramin e profilit të reaksionit:

‐ djegia e squfurit për të formuar dioksid squfuri.

Ushtrim 2: Gruponi reaksionet në ekzo dhe endotermike:

2 2

4 2 3

2 3 2 2

4 2 2 2

4 2 2 2

S O SO

P Cl PCl

K SO K O SO

KMnO K O MnO O

CH O CO H O

Nxënësit lejohen të diskutojnë në dyshe për ushtrimet e mësipërme pas punës individuale.

Pas diskutimit, që zgjat rreth 5 minuta, ftohen nxënësit në një diskutim të përbashkët në

zgjidhjen e dy ushtrimeve.



arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin

dhe idetë në lidhje me:

saktësinë në identifikimin e reaksioneve ekzotermike dhe endotermike;

aftësinë e të ndërtuarit të diagrameve të energjisë;

gjuhën e saktë të komunikimit dhe aktivizimin e tyre në orën e mësimit.










Tema mësimore: Entalpitë standarde të formimit



Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas

temës mësimore:

Nxënësi:

liston kushtet që duhet të përmbushen për të pasur

kushte standarde;

tregon çfarë është entalpia standarde;

identifikon llojet e entalpisë standarde;

shpreh të gjitha llojet e entalpive.

Fjalët kyçe:

kushte standarde; entalpi

standarde e reaksionit; entalpi

standarde e formimit; entalpi

standarde e djegies; entalpi

standarde e asnjanësimit;

entalpi standarde e tretjes;

entalpi standarde e hidratimit;

entalpi standarde e atomizimit.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; fizika;

Mjetet:



ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikimi nga termat paraprake

Mësuesi/ja:


orën e mësimit;

jep disa fjalë dhe kërkon që nxënësit t’i lidhin në një shkrim të lirë, që mund të jetë tregim,

paragraf, fjali, mesazh, promocion etj;

u jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre;

fjalët e dhëna nga mësuesi mund të jenë:

energji;

zhvillim;

karbohidrate;

vit shkollor.



Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në dyshe;

secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë;

fletët e punës do të japin informacion të plotë mbi kushtet standarde, entalpinë standarde

dhe llojet e entalpive standarde;

kërkon nga secila dyshe plotësimin e fletës së punës, duke shfrytëzuar të gjitha burimet e


informacionit.

Fletët e punës mund të konceptoheshin si të tilla:

Fleta 1

Koncepti Komenti përkatës

Kushte standarde

Fleta 2


Llojet e

ndryshimeve të

entalpisë

Nxënësve u lihet në dispozicion koha e duhur, duke vëzhguar me kujdes punën e secilit.

Në fund, pasi mbarojnë të gjitha grupet, një përfaqësues jep informacionin në tabelë.

Si konkluzion, tabela do të kishte një pamje të tillë:

Fleta 1 e plotësuar


Kushte

standarde

Kushte standarde do të kemi nëse plotësohen këto kushte:

1. trysnia 105 Pa (105 Pa është 100 kPa, afërsisht trysnia atmosferike);

2. temperatura 298 K (25 °C) (mblidhni 273 me temperaturën në gradë

Celsius për të gjetur vlerën e temperaturës në gradë Kelvin);

3. çdo substancë që futet në një reaksion është në gjendje fizike normale

të caktuar (e ngurtë, e lëngët ose e gaztë) në 105 Pa dhe 298 K.

Fleta 2 e plotësuar


Llojet e

ndryshimeve të

entalpisë

ndryshimi i entalpisë së reaksionit;

ndryshimi i entalpisë së formimit;

ndryshimi i entalpisë së djegies;

ndryshimi i entalpisë së asnjanësimit;

ndryshimi i entalpisë së tretjes;

ndryshimi i entalpisë së atomizimit;

ndryshimi i entalpisë së hidratimit.


Mësuesi/ja:

kërkon nga nxënësit të vazhdojnë më tej punën së bashku;


paraqet një tabelë që kërkon vëmendjen e nxënësve.

Llojet e

∆H

Shprehur

me fjalë

Ç farë shpreh ∆H? Shembuj

∆Hr Ndryshimi i

entalpisë

së reaksionit

‐Ndryshimi i entalpisë standarde të

reaksionit është:

ndryshimi i entalpisë kur sasitë e

substancave vepruese veprojnë për të

dhënë produktet.

‐ Substancat nistore dhe produktet

duhet të jenë në kushte standarde.

2H2(g) + O2(g)→ 2H2O(l)

ΔHr = –572 kJ mol–1

∆Hf Ndryshimi i

entalpisë

së formimit

Ndryshimi i entalpisë standarde të

formimit është:

ndryshimi i entalpisë kur një mol i një

përbërjeje formohet nga elementet në

kushte standarde.

Substancat vepruese (nistore) dhe

produktet duhet të jenë në kushte

standarde.

H2(g) + ½ O2(g) → H2O(l)

ΔHf = –286 kJ mol–1

C(grafit) + 2S(ng) CS2(l)

ΔHf [CS2(l)] = +98.7 kJ

mol–1

∆Hc

∆Hn

∆Hsol

∆Hat

∆Hh

Rreshti i parë dhe i dytë i saj janë plotësuar.

Duke ndjekur të njëjtën logjikë, është detyra e nxënësve që ta plotësojnë të gjithë tabelën.




dhe idetë në lidhje me:

saktësinë në identifikimin e llojeve të ndryshme të entalpive të reaksionit në kushte

standarde;

aftësinë e të shkruarit saktë dhe pa gabime barazime të ndryshme kimike dhe

entalpinë që i shoqëron këto reaksione;

gjuhën e saktë të komunikimit dhe aktivizimin e tyre në orën e mësimit.



pyetje dhe detyra pbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;







Tema mësimore: Matja e ndryshimeve të entalpisë


A mund të llogarisim në vlera të sakta energjinë që shoqëron reaksione të ndryshme kimike?


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë kalorimetrin;

realizon dallimin midis kalorimetrit dhe kalorimetrisë;

shpreh matematikisht formulën që llogarit ndryshimin e

entalpisë me anë të kalorimetrit.

Fjalët kyçe:

kalorimetër; kapacitet

termik.



Mjetet:






Mësuesi/ja:



A mund të llogarisim në vlera të sakta energjinë që shoqëron reaksione të ndryshme kimike? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë:

Po, mundemi ta llogarisim.

Mund ta llogarisim në kushte eksperimentale.

Mendojmë se duhen kushte specifike.

Mendimet e nxënësve mund të jenë të ndryshme. Ato respektohen nga mësuesi/ja

pavarësisht mënyrës së formulimit nga ana e nxënësve.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari – shpjegim i drejtuar

Në vazhdim të diskutimit, mësuesi, për të arritur në konkluzionet e duhura harton për


A keni informacion për kalorimetrin? Ndonjë nxënës mund të sjellë ndonjë informacion që e di nga fizika, por është detyrë e mësuesit

që të japë shpjegimet e duhura: Kalorimetri është një aparat që përdoret për të matur ndryshimin e entalpisë në laborator. Ai

mund të jetë një gotë polistireni, një gotë vakuumi ose një enë metalike.

Si realizohet matja?

Kur kryhen matje eksperimentale në një kalorimetër përdoren sasi të njohura të


substancave vepruese, si dhe vëllime të njohura të lëngjeve.

Matet ndryshimi i temperaturës në lëngun e vendosur në kalorimetër gjatë

zhvillimit të reaksionit.

Termometri duhet të ketë saktësi 0.1 ose 0.2 °C.

Kalorimetri bazohet në faktin se për të rritur temperaturën e 1 g ujë me 1 gradë nevojitet një

energji prej 4.18 J. Energjia që duhet për të rritur temperaturën e 1 g ujë me 1 °C quhet

kapacitet termik specifik i lëngut dhe shënohet me c. ΔH = –mcΔT

ΔH është ndryshimi i energjisë në J;

m është masa e ujit në g;

c është kapaciteti termik specifik në J g–1 °C–1

ΔT është ndryshimi i temperaturës në °C.


Duke synuar në përforcimin e mëtejshëm të njohurive punohen ushtrime për përcaktimin e

ndryshimit të energjisë në kushte eksperimentale me anë të kalorimetrit.



janë të vëmendshëm dhe aktivë;

vlerësojnë dhe respektojnë mendimin e njëri‐tjetrit;

janë të saktë në përgjigjet e tyre .



ushtrimet 4, 6, faqe 86.



Tema mësimore: Ligji i Hesit. Ushtrime për njehsimin e ndryshimit të entalpisë me anë të

ligjit të Hesit


Imagjinoni se si energjia e ujit shndërrohet në energji elektrike; se si energjia e mullinjve të

erës shndërrohet në energji elektrike; se si energjia e djegies së lëndëve djegëse shndërrohet në

fuqi motorike; se si energjia e paneleve diellore shndërrohet në energji elektrike. Çfarë mund

të themi për të gjitha këto?


mësimore

Nxënësi:

përshkruan ligjin e parë të termodinamikës dhe ligjin e Hesit;

Fjalët kyçe:

ligji i parë i

termodinamikës; ligji i

Hesit.


zbaton praktikisht ligjin e Hesit;

zhvillon ushtrime mbi njehsimin e ndryshimit të entalpisë së

formimit.


Gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; matematika.

Mjetet:

libri i nxënësit; shkumësa,


ngjyra.



Mësuesi/ja:


Imagjinoni se si energjia e ujit shndërrohet në energji elektrike; se si energjia e mullinjve të

erës shndërrohet në energji elektrike; se si energjia e djegies së lëndëve djegëse shndërrohet në

fuqi motorike; se si energjia e paneleve diellore shndërrohet në energji elektrike. Çfarë mund

të themi për të gjitha këto?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Në mes të diskutimeve arrihet në konkluzionin se të gjitha këto ndryshime përputhen me

ligjin e ruajtjes të energjisë ose ndryshe Ligji i Parë i Termodinamikës.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ marrëdhëniet pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja:


duke synuar në një informacion akoma më të plotë mbi energjinë, harton disa pyetje

drejtuar nxënësve:

Çfarë thotë Ligji i Parë i Termodinamikës? Nxënësi: Energjia nuk mund të krijohet, as të zhduket, ajo thjesht shndërrohet nga njëra

formë në tjetrën.

Çfarë thotë Ligji i Hesit? Nxënësi: Ligji i Hesit pohon se ndryshimi i përgjithshëm i entalpisë në një reaksion kimik

është i pavarur nga rruga nëpër të cilën zhvillohet reaksioni, por varet nga gjendjet fillestare

dhe përfundimtare.

Çfarë na tregon ligji i Hesit? Nxënësi: Ligji i Hesit na tregon se ndryshimi i entalpisë së një reaksioni nuk varet nga stadet

nëpër të cilat zhvillohet ai, por vetëm nga gjendja fillestare dhe përfundimtare.

Ku përdoret ligji i Hesit? Nxënësi: Ligji i Hesit përdoret për njehsimin e ndryshimeve të entalpisë që nuk mund të

gjenden në rrugë eksperimentale nëpërmjet kalorimetrisë.

A mund të llogarisim ndryshimin e entalpisë së reaksionit? Nxënësi: Duke u mbështetur në ligjin e Hesit mund të llogarisim entalpinë e reaksionit



Mësuesi/ja:

synon në punimin e ushtrimeve për gjetjen e vlerave të entalpisë në përputhje me ligjin e Hesit;


për secilin grup jep një ushtrim i caktuar;

kërkon që në fund të gjitha ushtrimet të punohen në tabelë;

ndihmon nxënësit dhe vlerëson punën e tyre.



diskutojnë dhe japin mendime të vlefshme në lidhje me situatën;

janë të vëmendshëm dhe aktivë, janë të saktë në përgjigjet e tyre; vlerësojnë dhe

respektojnë mendimin e njëri‐tjetrit.



ushtrimi 8/a, b, faqe 88.



Tema mësimore: Ushtrime për njehsimin e ndryshimit të entalpisë standarde të formimit


A kanë lidhje shkencat me njëra‐tjetrën?


mësimore:

Nxënësi:

fiton aftësi në zbatimin e ligjit të Hesit;

zgjidh praktikisht ushtrime të ndryshme me entalpinë standarde

të formimit të substancave të ndryshme.

Fjalët kyçe:

entalpia standarde e

formimit.

∆H1 ∆H2

∆Hr

ΔH2 = ∆H1 + ΔHr

ΔHr = ΔH2 – ΔH1

rruga e drejtperdrejtë rruga e tërthortë

Substanca vepruese Produkte

Elemente



gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore; fizika; matematika.

Mjetet:

libri i nxënësit;

shkumësa me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutim i njohurive paraprake

Mësuesi/ja:


A kanë lidhje shkencat me njëra‐tjetrën? Të gjithë nxënësit përfshihen në diskutim.

Mendimet e tyre janë nga më të ndryshmet. Disa e pranojnë lidhjen e shkencave, disa të

tjerë jo.

Është detyrë e mësuesit të orientojë diskutimin në drejtimin e duhur.

Konkluzion!

Lidhja e shkencave me njëra‐tjetrën është gjithmonë një faktor i rëndësishëm për të ndihmuar

dhe kontribuar në zgjidhjen e problemave dhe ushtrimeve të ndryshme. Matematika është një

nga shkencat që na ndihmon në zgjidhjen e ushtrimeve me entalpinë për kryerjen e veprimeve

matematikore.

Pa humbur kohë kalohet në fazën tjetër të orës mësimore.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari ‐ shpjegim i drejtuar

Mësuesi/ja:

në vazhdim të zbatimit të ligjit të Hesit, skema për gjetjen e entalpisë së formimit duke u

mbështetur në ligjin e Hesit do të ishte:

Për të llogaritur ndryshimin e entalpisë së formimit me anë të këtij cikli:

1. shkruhet ekuacioni për ndryshimin e entalpisë së formimit;

2. shtohet oksigjen në të dyja anët e ekuacionit për të ekuilibruar reaksionet e djegies;

3. vizatohet cikli, duke vendosur në fund produktet e djegies;

4. zbatohet ligji i Hesit, duke pasur në vëmendje numrin e moleve për çdo substancë

vepruese apo produkt.

∆H1 ∆H2

∆Hr

ΔH1 = ∆Hf + ΔH2

ΔHf = ΔH1 – ΔH2


Element +oksigjen Përbërje e formuar + oksigjen

Produktet e djegies


Për shembull:


Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe.

Secili grup merr për të punuar një ushtrim të dhënë nga mësuesi/ja.

Në fund, të gjitha ushtrimet punohen në tabelë.

Mësuesi/ja ndihmon dhe vlerëson punën e nxënësve.




janë të vëmendshëm dhe aktivë; janë të saktë në përgjigjet e tyre;

vlerësojnë dhe respektojnë mendimin e njëri‐tjetrit.






Tema mësimore: Ushtrime për njehsimin e ndryshimit të entalpisë së hidratimit


A ka analogji në llogaritjen e ndryshimit të entalpisë së hidratimit me llojet e tjera të entalpisë?

Si mendoni ju?


mësimore

Nxënësi:

fiton aftësi në zbatimin e ligjit të Hesit;

zgjidh praktikisht ushtrime të ndryshme me entalpinë standarde

të hidratimit të substancave të ndryshme.

Fjalët kyçe:

entalpia standarde e

hidratimit.

∆H1 ∆H2

∆Hr

ΔH1 = ∆Hf + ΔH2



2C(grafit) + 3H2(g) + 3 1/2O2 O2(g) C2H6(g) + 3 1/2 O2(g)

2CO2(g) + 3H2O(l)




Mjetet:

libri i nxënësit;

shkumësa me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / diskutim i njohurive paraprake

Mësuesi/ja:

organizon me nxënësit një diskutim mbi njohuritë e marra;

shtron disa pyetje për nxënësit:

Çfarë është energjia dhe në sa forma shfaqet ajo? Si i klasifikojmë reaksionet kimike nga pikëpamja energjetike? Çfarë janë reaksionet ekzotermike dhe endotermike? A mund të sillni shembuj të reaksioneve endo dhe ekzotermike? Si matet ndryshimi i energjisë në laborator? Ku konsiston kalorimetria? Çfarë thotë ligji i ruajtjes së energjisë? Po ligji i Hesit? Si llogaritet entalpia e reaksioneve të ndryshme?

Së bashku me nxënësit punohen disa ushtrime në tabelë:

Synohet në punimin e ushtrimeve për llogaritjen e entalpisë se reaksionit dhe entalpisë së

formimit.

Mësuesi/ja ndjek me vëmendje dhe bën sugjerime gjatë zgjidhjes së ushtrimeve.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari ‐ shpjegim i drejtuar

Mësuesi/ja:


A ka analogji në llogaritjen e ndryshimit të entalpisë së hidratimit me llojet e tjera të entalpisë? Si mendoni ju? Të gjithë nxënësit, duke u mbështetur edhe nga mësuesi/ja, pohojnë faktin që për të

llogaritur entalpinë e hidratimit duhet të mbështetemi në llojet e tjera të entalpive.

Duke u mbështetur në zgjidhjen e ushtrimeve mbi entalpinë e reaksionit dhe entalpinë e

formimit në analogji kalohet tek entalpia e hidratimit.


Për shembull:



Secili grup merr për të punuar një ushtrim të dhënë nga mësuesi/ja.

Në fund, të gjitha ushtrimet punohen në tabelë.

Mësuesi/ja ndihmon nxënësit dhe vlerëson punën e tyre.




janë të vëmendshëm dhe aktivë; janë të saktë në përgjigjet e tyre;

vlerësojnë dhe respektojnë mendimin e njëri‐tjetrit.






realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme, që nuk janë trajtuar si tema mësimore.

∆H1 ∆H2

∆Hhyd

ΔH1 = ∆Hhyd + ΔH2



Na2S2O3(s) + 5H2O(l ) Na2S2O3.5H2O(s)

Na2S2O3(aq)

∆H1 ∆H2

∆Hhyd

ΔH1 = ∆Hhyd + ΔH2



Kripa anhidër Kripa e hidratuar

Tretësirë ujore e holluar e kripës




Tema mësimore: Energjia e lidhjes kimike dhe ndryshimet e entalpisë


Një grup fëmijësh janë duke diskutuar aq shumë me zë të lartë, sa diskutimi mund të shkojë

në zënkë midis tyre. Që t’i qetësosh duhet të harxhosh shumë energji. A mund të vendosim

shenjën e krahasimit midis energjisë së harxhuar për qetësimin e fëmijëve dhe energjisë së

harxhuar për prishjen e lidhjeve kimike?


mësimore

Nxënësi:

përshkruan nëse prishja dhe formimi i lidhjeve kimike

shoqërohen me çlirim apo marrje energjie;

tregon çfarë është energjia e lidhjes dhe energjia mesatare e

lidhjes;

argumenton kur një reaksion është ekzotermik apo

endotermik në bazë të formimit dhe prishjes së lidhjeve

kimike.

Fjalët kyçe:

energji e lidhjes; energji

mesatare e lidhjes; energji

aktivizimi.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:



Një grup fëmijësh janë duke diskutuar aq shumë me zë të lartë, sa diskutimi mund të shkojë në zënkë midis tyre. Që t’i qetësosh duhet të harxhosh shumë energji. A mund të vendosim shenjën e krahasimit midis energjisë së harxhuar për qetësimin e fëmijëve dhe energjisë së harxhuar për prishjen e lidhjeve kimike? Të gjithë nxënësit përfshihen në diskutim për të treguar se çfarë mund të imagjinojnë nga

situata e dhënë.

Mësuesi/ja ndjek me kujdes të gjithë diskutimin dhe bën ndërhyrjet e duhura.

Si konkluzion!

Energjia e reaksioneve kimike varet shumë edhe nga sasia energjisë që shoqëron prishjen apo

formimin e lidhjeve në reaksionet kimike.


Mësuesi/ja:



për secilin grup harton pyetjen përkatëse:

Grupi 1: Energjia dhe lidhjet kimike

Grupi 2: Energjia e lidhjes

Grupi 3: Energjia mesatare e lidhjes

Grupi 1

Energjia

dhe

lidhjet

kimike

Ndryshimet e entalpisë vijnë për shkak të krijimit dhe prishjes së lidhjeve kimike a) Gjatë formimit të lidhjeve të reja çlirohet energji –proces ekzotermik.

b) Gjatë prishjes së lidhjeve merret energji ‐ proces endotermik.

Reaksione ekzotermike dhe endotermike ‐ në bazë të lidhjeve kimike a) Kur energjia e nevojshme për të prishur lidhjen është më e vogël sesa

energjia që çlirohet kur formohen lidhje të reja, reaksioni çliron energji, pra

është ekzotermik.

b) Kur energjia e nevojshme për të prishur lidhjen është më e madhe sesa

energjia që çlirohet kur formohen lidhje të reja, reaksioni përthith energji

dhe ai është endotermik.

Energjia e aktivizimit

Energjia më e vogël që kërkohet për të prishur disa lidhje në një përbërje, me

qëllim që të fillojë një reaksion, quhet energjia e aktivizimit.

Grupi 2

Energjia e

lidhjes

‐Sasia e energjisë së nevojshme për të prishur një lidhje kovalente quhet

energjia e prishjes së lidhjes ose energjia e lidhjes ose entalpia e lidhjes.

‐ Energjia e lidhjes është E, e cila mund të jetë:

energjia e lidhjes së një moli për lidhjet njëfishe;

energjia e lidhjes për lidhjet dyfishe;

energjia e lidhjes për lidhjet trefishe.

Vlerat e energjive të lidhjes janë gjithmonë pozitive.

Kur formohen lidhje të reja, sasia e energjisë që çlirohet është e njëjtë me

sasinë e energjisë së përthithur kur është prishur e njëjta lidhje.

Grupi 3

Energjia

mesatare e

lidhjes

‐Energjia e lidhjes ndikohet nga atomet e tjera.

Kur masim energjinë për lidhje të njëjta në molekula me dy ose më shumë

lloje lidhjesh vëmë re se vlerat e energjisë janë të ndryshme, prandaj

përdorim konceptin e energjisë mesatare të lidhjes.

‐Vlera e energjisë nuk përcaktohet drejtpërdrejt, për këtë arsye përdoret

cikli i entalpisë.


Mësuesi/ja:


organizon përforcimin e njohurive me anë të një loje:


Hapi 2: Harton pyetjen: Çfarë shpreh shpejtësia e një reaksioni kimik? Cilët janë faktorët

që ndikojnë?


Hapi 4: Ky nxënës ia hedh topin një shoku, duke i bërë pyetjen përkatëse.





punuan , diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme sipas detyrave të caktuara në grup;

shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit;

zgjodhën formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në

lidhje me energjinë, energjinë e lidhjes dhe lidhjet kimike;

arritën të zgjidhnin me sukses situatën e të nxënit.









Tema mësimore: Njehsimi i ndryshimit të entalpisë bazuar në energjitë e lidhjeve kimike




mësimore:

Nxënësi:

përshkruan entalpitë e lidhjes kimike;

tregon se kur një reaksion është ekzotermik në bazë të lidhjeve

kimike që prishen dhe formohen në një reaksion kimik;

tregon se kur një reaksion është endotermik në bazë të lidhjeve

kimike që prishen dhe formohen në një reaksion kimik;

llogarit në mënyrë matematikore energjinë që shoqëron

reaksionin kimik.

Fjalët kyçe:

lidhje kimike; energji e

lidhjes; energji mesatare e

lidhjes; entalpi e lidhjes

kimike.




Mjetet:



kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:

kërkon vëmendjen e nxënësve;

me anë të dy‐tri fjalive, përmbledh atë çfarë është studiuar deri tani në lidhje me energjinë

në reaksionet kimike dhe u bën me dije nxënësve se ku do të synojë mësimi i ditës.


Mësuesi/ja:

orienton nxënësit për mënyrën se si do të gjendet entalpia e reaksionit duke u bazuar në

lidhjet kimike;

merr në shqyrtim një reaksion kimik:

N2(g) + 3H2(g)→ 2NH3(g)

N≡ N 3 H—H → 6 (N—H )

Pra, si konkluzion:

1. tek azoti prishet një lidhje e trefishtë;

2. te hidrogjeni janë prishur tri lidhje njëfishe;

3 janë formuar gjashtë lidhje njëfishe N H;

4. vlerat e prishjes së lidhjeve janë pozitive, meqenëse ato janë procese endotermike dhe

vlerat për formimin e lidhjeve janë negative, sepse ato janë ekzotermike.

Nëse i përmbledhim:

Lidhje të prishura ∆H1(kJ) Lidhje të formuara ∆H2 (kJ)

1x N≡N=1 x 945 =945 kJ

3x H—H =3 x 436 =1308

6 x N—H = 6 x 391 = 2346

Total = +2253kJ Total = ‐‐2346 kJ

ΔHr = ΔH1 + ΔH2

ΔHr = +2253kJ + (2346 kJ) = 93kJmol‐1


Mësuesi/ja:

synon në përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme me qëllim për të fiksuar,

sqaruar dhe reflektuar më tej mbi njohuritë e marra;

konsideron si më të rëndësishme zbatimet praktike;

punon ushtrime me klasën.




punuan, diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme sipas detyrave të caktuara në

grup;

shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit;

zgjodhën formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në

lidhje me energjinë, energjinë e lidhjes dhe lidhjet kimike;

arritën të zgjidhnin me sukses situatën e të nxënit.









Tema mësimore: Ushtrime


Tabela e pyetjeve


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë konceptet kryesore të mësimit;

klasifikon reaksionet në ekzotermike dhe endotermike;

llogarit matematikisht sasinë e energjisë që shoqëron

reaksionet kimike;

tregon lidhjen midis lidhjeve kimike dhe energjisë të

reaksioneve kimike.

Fjalët kyçe:

energji; reaksion

ekzotermik; reaksion

endotermik; entalpi;

ndryshimi i entalpisë; ligji i

ruajtjes së energjisë; ligji i

Hesit.



Mjetet:




ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / tabela e pyetjeve

Mësuesi/ja synon që vetë nxënësit të krijojnë tabelën e pyetjeve.


Mësuesi pyet se çfarë do të donin nxënësit të diskutojnë në këtë orë mësimore.

Nxënësit me shpejtësi hartojnë dhe bëjnë pyetje të ndryshme në lidhje me energjinë,

reaksionet ekzotermike dhe endotermike, entalpinë, ndryshimet e entalpisë etj.

Të gjitha pyetjet hidhen në një letër të madhe (në tabelën e zezë) nga ana e një nxënësi dhe

formohet kështu tabela e pyetjeve.

Tabela e pyetjeve

1. Ç’është energjia dhe në sa forma shfaqet ajo?

2. Si i klasifikojmë reaksionet kimike nga pikëpamja energjetike?

3. Ç’janë reaksionet ekzotermike dhe endotermike?

4. A mund të sillni shembuj të reaksioneve endo dhe ekzotermike?

5. Si matet ndryshimi i energjisë në laborator?

6. Ku konsiston kalorimetria?

7. Çfarë thotë ligji i ruajtjes së energjisë?

8. Po ligji i Hesit?

9. Listoni të gjitha llojet e entalpive që njihni ju.

10. Si llogaritet entalpia e reaksioneve të ndryshme?

11. A ndikon energjia e lidhjes në sasinë energjisë që shoqëron reaksionet kimike?

12. Kur një reaksion është ekzotermik dhe endotermik në bazë të lidhjeve që prishen

dhe formohen në një reaksion kimik?

Nuk është e thënë që të mund t’u përgjigjemi të gjitha pyetjeve brenda orës. Kjo tabelë

mund të plotësohet në vazhdimësi edhe në orët e tjera.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar nga mësuesi/ja

Hapi 1

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe duke i numëruar në mënyrë rastësore.

Krijohen në klasë dy grupe të mëdha.

Grupi 1 formohet nga numrat tek (japin përgjigje për pyetjet me numër çift).

Grupi 2 formohet nga numrat çift (japin përgjigje për pyetjet me numër tek).

Hapi 2

Grupet vendosen përballë njëri‐tjetrit dhe janë vetë nxënësit ata që vlerësojnë nëse

përgjigjet janë të sakta ose jo.

Në momentin që ata nuk mund të arsyetojnë dhe s’bëjnë një vlerësim të saktë, ndërhyn

mësuesi/ja.

Hapi 3

Meqenëse janë në garë numrat tek ‐ numrat çift, pyetjet e fundit rrufe:

Kur një reaksion është ekzotermik? Kur një reaksion është endotermik? Shkruaj një reaksion ekzotermik. Shkruaj një reaksion endotermik.


Koncepto entalpinë e reaksionit, formimit, hidratimit, djegies, atomizimit, asnjanësimit, tretjes. 3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përmbledhje e strukturuar

Me anë të dy ose tri fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua në këtë kapitull, ku u

synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj.



hartojnë pyetjet dhe punojnë sipas detyrave në grup;

japin përgjigje të sakta në lidhje me pyetjet e hartuara;

respektojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin në përgjigjet e tyre.



ushtrimet 1, 3, 5, 7, 9 faqe 93—95.



Tema mësimore: Reaksionet redoks dhe transferimi i elektroneve




mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë procesin e oksidimit dhe atë të reduktimit;

tregon çfarë është një reaksion redoks;

identifikon gjysmëreaksionet në një reaksion redoks;

dallon një reaksion redoks nga një reaksion joredoks;

argumenton transferimin e elektroneve gjatë procesit të

oksidimit dhe atij të reduktimit.

Fjalët kyçe:

oksidim; reduktim

reaksion redoks;

transferim elektronesh;

gjysmëreaksione;

barazim i

gjysmëreaksioneve.



Mjetet:

libri i nxënësit;



ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /parashikim nga termat paraprake

Mësuesi/ja:


orën e mësimit;


u bën me dije nxënësve se do të fillojnë një kapitull të ri;.

u jep disa fjalë dhe kërkon që këto fjalë nxënësi t’i lidhë në një shkrim të lirë, që mund të

jetë tregim, paragraf, fjali, mesazh, promocion etj.;

u jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre.

Fjalët e dhëna nga mësuesi duhet të jenë fjalë kyçe nga kapitulli i ri dhe si të tilla mund të jenë.

oksidim;

laborator;

metal;

studim;

vlerësim.


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / pyetja sjell pyetjen

Në vazhdim të diskutimit, mësuesi/ja, për të arritur në konkluzione harton për nxënësit disa

pyetje:

Çfarë janë reaksionet redoks? Nxënësi: Kemi mësuar që reaksionet redoks shoqërohen me procesin e oksidimit dhe reduktimit.

Çfarë është procesi i oksidimit? Nxënësi: Procesi i oksidimit është procesi ku substancat marrin oksigjen nga një substancë

tjetër gjatë një reaksioni kimik, p.sh:

2Mg(ng) + O2(g)→ 2MgO(ng)

Po reduktimi, çfarë është ? Nxënësi: Reduktimi është e kundërta e procesit të oksidimit, pra humbja e oksigjenit nga një

substancë gjatë një reaksioni kimik:

CuO(ng) + H2(g) Cu(ng) + H2O(l)

Si mund t’i formulojmë ndryshe reaksionet redoks? Nxënësi: Reaksionet redoks janë reaksione që shoqërohen me transferimin e elektroneve,

respektivisht oksidimi shoqërohet me largim elektronesh ndërsa reduktimi me marrje

elektronesh.

Reduktimi dhe oksidimi janë të veçuar nga njëri‐tjetri? Nxënësi : Jo, të dyja këto procese janë të lidhura me njëra‐tjetrën. Elektronet që jepen gjatë

oksidimit merren gjatë procesit të reduktimit dhe këto dy gjysmë reaksione do të kenë

gjithmonë numër të barabartë elektronesh që transferohen:

A mund të marrim ndonjë shembull? Nxënësi: 2Na(ng) + Cl2(g) 2NaCl(ng)

Na ‐1e → Na+ ‐ oksidim, jepen elektrone

Cl2 + 2e– 2Cl– ‐ reduktim, merren elektrone

Kujdes!

Në një reaksion redoks, numri i elektroneve të fituara dhe të humbura duhet të jetë gjithmonë i

barabartë.


3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / organizues grafik

Mësuesi/ja kërkon që të gjitha njohuritë e marra mbi reaksionet redoks të përmblidhen në

një skemë të thjeshtë në formën e një organizuesi grafik.

Nxënësit fillojnë të punojnë në grupe.

Në fund skema mund të ketë një formë të tillë.




kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit dhe japin përgjigje të sakta;


dhe idetë në lidhje me reaksionet redoks;

shkruajnë reaksione redoks dhe identifikojnë gjysmëreaksionet e oksidimit dhe reduktimit;

respektojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin gjatë punës në grup.







Shoqërohet me dhënie elektronesh Oksidimi i metaleve

Djegia e substancave

Ndryshkja e hekurit

Reaksionet e djegies

Shoqërohet me humbjen e oksigjenit

Fotosinteza

Frymëmarrja

Shoqërohet me marrjen e elektroneve

Oksidimi

Reaksionet

Redoks

Reduktimi




Tema mësimore: Numrat e oksidimit


Jepet një grup përbërjesh, të cilave u përcaktohet valenca.


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë se çfarë është numri i oksidimit;

tregon dallimin midis numrit të oksidimit dhe valencës;

liston disa nga rregullat kryesore që ndiqen për përcaktimin e

numrave të oksidimit;

përcakton në praktikë numrat e oksidimit të përbërjeve të

ndryshme.

Fjalët kyçe:

numër oksidimi; valenca.



Mjetet:


me ngjyra; kartonë me

ngjyra.



Mësuesi/ja:


shkruan në tabelë disa përbërje kimike:

H20, P2O5, KCl, KOH, HCl, MgO, H2S,

kërkon nga nxënësit që të përcaktojnë valencën për secilin element në këto përbërje.

Diskutohen në tabelë të gjitha përbërjet dhe nëse ka paqartësi, mësuesi/ja ndërhyn duke bërë

sqarimet përkatëse.

Mësuesi/ja:

A ka ngjashmëri midis numrit të oksidimit dhe valencës? Si mendoni ju? 2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari ‐ lexim i drejtuar

Mësuesi/ja:

organizon klasën në grupe (në klasa të mëdha në tri rreshta);

për secilin grup harton një pyetje kryesore:

Grupi 1: Çfarë është numri i oksidimit? Grupi 2: Cilat janë disa nga rregullat kryesore që ndiqen për të përcaktuar numrat e oksidimit?

Mësuesi/ja u jep kohë nxënësve të hedhin në letër mendimet e tyre.

Përfaqësues nga të tria grupet japin mendimet e tyre në lidhje me dy pyetjet e hartuara.

Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë me ndihmën e mësuesit.


Në fund tabela do të ketë një pamje të tillë.

Numri i oksidimit Rregullat që ndiqen për përcaktimin e numrave të

oksidimit

‐Numri i oksidimit është ai numër që

i vendoset çdo atomi ose joni në një

përbërje e që tregon shkallën e tij të

oksidimit.

Numrat e oksidimit mund të jenë

pozitivë, negativë ose zero.

Numri i oksidimit shoqërohet me

shenjën (+) ose ( ‐ ).

Numri i oksidimit i lartë dhe pozitiv

tregon se një atom ose jon është më i

oksiduar.

Numri i oksidimit i lartë dhe negativ

tregon se një atom ose jon është më i

reduktuar.

Kujdes!

Numri i oksidimit në vlerë

matematikore është i njëjtë me

valencën, por ndërsa valenca

shënohet me numra romakë, numri i

oksidimit është me shenjë (+) ose (‐).

1. Numri i oksidimit të çdo elementi të thjeshtë është

zero.

S8, Cl2,H2,Na,K, N2

2. Në disa përbërje, elementet kanë numra të

përcaktuar:

– elementet e grupit IA kanë gjithmonë n.o. +1;

– elementet e grupit IIA kanë gjithmonë n.o. +2;

– fluori ka gjithmonë n.o. ‐1;

– hidrogjeni ka gjithmonë n.o. +1, me përjashtim të

hidrureve të metaleve, të tillë si NaH, që ka numrin ‐1);

oksigjeni ka numër oksidimi ‐2 (me përjashtim të

peroksideve, që kanë numrin ‐1 dhe F2O, që ka

numrin +2).

3. n.o. i një elementi në një jon monoatomik është

gjithmonë sa ngarkesa e jonit.

Për shembull, te Cl është ‐1, te Al3+ është +3.

4. Shuma e n.o. në një përbërje është zero.

5. Shuma e n.o. në një jon poliatomik është e

barabartë me ngarkesën e jonit.

6. Në një përbërje apo në një jon poliatomik,

elementit më

elektronegativ i caktohet numri negativ i oksidimit.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi/ja:

realizon me nxënësit teknikën e alfabetit të njëpasnjëshëm;

për të realizuar këtë teknikë, përgatit një fletë pune për secilin nxënës.

Fleta e punës përmban shkronjat e alfabetit të vendosura në një tabelë.

Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër që sigurisht ka

lidhje me temat e fundit.

Pasi secili nxënës e plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim

përsëritet disa herë zinxhir për rreth 5 minuta.

Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë

Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.


A

Acid

agjent

oksidues

agjent

reduktues

B

bazë

G

grup

grup A

O

oksidim

P

produkt

pozitiv

D

E

R

reaksion

reaksion

redoks

reduktim

T

F

formulë

K

L

M

N

numër

oksidimi

J

jon pozitiv

jon negativ

jon

monoatomik

jon poliatomik

SH

Z

zink

zero

V

valenca




dhe idetë në lidhje me numrin e oksidimit dhe rregullat që ndiqen për gjetjen e

numrave të oksidimit;


respektojnë dhe vlerësojnë punën e njëri‐tjetrit.










Tema mësimore: Reaksione oksido‐reduktimi


Jepen disa reaksione dhe kërkohet që t’u përcaktohen numrat e oksidimit.


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan reaksionin redoks në bazë të numrave të oksidimit;

tregon dallimet midis një reaksioni redoks dhe një reaksioni

joredoks;

shkruan gjysmëreaksionin e oksidimit dhe të reduktimit;

koncepton me fjalë oksidimin, reduktimin, agjentin oksidues

dhe agjentin reduktues;

paraqet transferimin e elektroneve në një reaksion redoks.

Fjalët kyçe:

numër oksidimi;

reaksion oksido‐

reduktimi; oksidim;

reduktim; agjent

oksidues; agjent

reduktues.



Mjetet:

libri i nxënësit;



ngjyra.



Mësuesi/ja:

prezanton nxënësit me situatën e të nxënit;

kërkon nga nxënësit të përcaktojnë numrat e oksidimit të të gjitha elementeve në

reaksionet kimike të shkruara në fletët e punës.

2 2Zn HCl ZnCl H

3 2 2NH N H

2NaOH HCl NaCl H O

2 2( )CaO H O Ca OH

2 3 2 2H SO SO H O

Në secilën fletë pune paraqet dy grupe reaksionesh.

Duke i grupuar nxënësit në dyshe ose në grupe, u jep mundësinë që të fillojnë menjëherë

nga puna për përcaktimin e numrave të oksidimit.

Ndarja e reaksioneve kimike në dy grup reaksionesh sigurisht është me një synim të

caktuar. Nxënësve u jepet mundësia dhe koha e nevojshme për të përfunduar detyrën e dhënë. Vazhdohet më tej në fazën tjetër të orës mësimore.

2 2 3Fe O Fe O


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja:

në vazhdim të diskutimit, pyet :

A i përcaktuat numrat e oksidimit në të gjitha reaksionet kimike ? Pasi dëgjon mendimet e nxënësve, mësuesi/ja, me ndihmën e tyre, plotëson tabelën:

0 3 22 2 3

oFe O Fe O 1 1 1 1 1 1 1 2

2Na OH H Cl Na Cl H O

0 1 1 2 1 02 2Zn H Cl Zn Cl H 2 2 1 2 2 1

2 2( )Ca O H O Ca OH

3 1 0 03 2 2N H N H 1 4 2 4 2 1 2

2 4 2 2H S O S O H O

Mësuesi/ja:

Çfarë vini re? Si do të quhen këto reaksione kimike? Nxënësi/ja

Vëmë re se ka dy grupe reaksionesh: reaksione në të cilat nuk ndryshon numri i oksidimit

dhe reaksione në të cilat ndryshon numri i oksidimit.

‐ Reaksionet të cilat shoqërohen me ndryshim të numrit të oksidimit quhen reaksione

redoks ose reaksione oksido – reduktimi.

Mësuesi/ja:

Çfarë ndodh në një reaksion redoks? Le të marrim një shembull:

0 1 1 2 1 02 2Zn H Cl Zn Cl H

22oZn e Zn oksidim, agjenti reduktues

022 2H e H reduktim, agjenti oksidues

Mësuesi/ja:

A ka rëndësi numri i elektroneve që jepen dhe merren gjatë reaksionit redoks?

Po, është e rëndësishme që në një reaksion redoks numri i elektroneve të dhëna nga agjenti

reduktues gjatë procesit të oksidimit të jetë i barabartë me numrin e elektroneve të marra nga

agjenti oksidues gjatë procesit të reduktimit.

oZn 2e 2Zn

2H 2e 02H


Kujdes!

Është e rëndësishme të themi që oksidimi dhe reduktimi janë dy procese të lidhura fort mes

tyre. Pa oksidim s’ka reduktim dhe, anasjelltas, pa reduktim s’ka oksidim. Në një reaksion

redoks i kemi patjetër të dyja këto gjysmëreaksione.


Mësuesi/ja:

ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë rrumbullake);

kërkon që loja të mbështetet në reaksionet redoks;

vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe laps dhe i

kërkon të shkruajë një substancë kimike, p.sh. hekur, squfur, azot.

Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës, në mënyrë që

të vazhdojë në plotësimin e idesë (që duhet të jetë reaksion kimik).

Në fund të kësaj loje, nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e paraqitura.

I takon nxënësit të fundit të tregojë nëse reaksioni do të jetë apo jo redoks.




dhe idetë në lidhje me reaksionet redoks, oksidimin , reduktimin, agjentët oksidues,

reduktues etj.;


respektojnë dhe vlerësojnë punën e njëri‐tjetrit










Tema mësimore: Emërtimi dhe shkrimi i formulave kimike


A mund të komunikonim nëse nuk do të kishim emra? A do të mund ta njihnim njëri‐tjetrin?

A mund të vëmë një vijë paralele midis këtij fakti dhe përbërjeve kimike? Si është bërë e

mundur deri tani njohja e përbërjeve kimike?


mësimore:

Nxënësi:

realizon lidhjen midis koncepteve: valencë, numër oksidimi,

ngarkesë e jonit;

zbaton me përpikmëri rregullën e kryqit në shkrimin e formulave

jonike dhe kovalente që kanë një atom qendror;

respekton valencën, numrin e oksidimit dhe ngarkesat e joneve në

shkrimin e formulave kimike kovalente poliatomike;

përmbledh të gjitha rregullat për shkrimin e oksideve, acideve,

bazave dhe kripërave;

fiton aftësi në shkrimin e formulave kimike.

Fjalët kyçe:

acide; baza; kripëra;

okside bazike; okside

acide; valenca; numër

oksidimi.


guhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore.

Mjetet:

libri i nxënësit;



ngjyra.



Mësuesi/ja:

u prezanton nxënësve situatën e të nxënit në formën e disa pyetjeve të njëpasnjëshme:

A mund të komunikonim nëse nuk do të kishim emra? A do të mund ta njihnim njëri‐tjetrin? A mund të vëmë një vijë paralele midis këtij fakti dhe përbërjeve kimike? Si është bërë e mundur deri tani njohja e përbërjeve kimike?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme.

Është e rëndësishme që secili nxënës të përdorë argumentet.

Konkluzion!

Krahasimi është shumë i drejtë, sot emri është një ndër elementet kryesore të identifikimit dhe

njohjes. Të njëjtën gjë mund të themi për përbërjet kimike: ato studiohen dhe njihen vetëm

duke i emërtuar paraprakisht.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari ‐ mendim i drejtuar

Nxënësit organizohen në grupe (mund të punojnë edhe në dyshe).

Në mënyrë rastësore, mësuesi/ja i emërton grupet me radhë:


grupi i oksideve

grupi i bazave

grupi i hidroacideve

grupi i oksiacideve

grupi i kripërave

Në këtë moment, nxënësit, duke u shfrytëzuar të gjitha burimet e informacionit, njohuritë e

marra në vite, si dhe informacionin në tekstin e tyre, shkruajnë në kartonë me ngjyra

informacionin mbi emërtimin e përbërjeve kimike.

Mësuesi /ja ka besim të plotë se kjo detyrë do te realizohet me përpikmëri prej tyre.

Mësuesi/ja ndjek me kujdes punën e secilit grup dhe i ndihmon kur kanë nevojë.

Të gjitha grupet vendosin punën e tyre në tabelë dhe japin sqarimet përkatëse.

Grupi i parë: grupi i oksideve

METALET + O2 (okside bazike) JOMETALET +O2 (okside acide)

2x I I

xM O 2x II

xJM O

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA

CuO

Al2O3

Fe2O3

Mn2O

CO

CO2

P2O3

P2O5

SO

SO2

SO3

I2O ;

I2O3 ;

I2O5

I2O7

Grupi i dytë: grupi i bazave:

EMËRTIMI I

BAZAVE

Grupi i tretë: grupi i hidroacideve

EMËRTIMI I

HIDROACIDEVE

I IH F ac + fluor + hidrik I IH Cl ac + klor + hidrik I IH Br acidi + rrënja + hidrik Ac + brom + hidrik I IH J ac + jod + hidrik

2I IIH S ac + sulf + hidrik


Grupi i katërt: grupi i oksiacideve

24SO 2

3SO 3NO 2NO 34PO 3

3PO 23CO

acid sulfurik

acid sulfuror

acid nitrik

acid nitror

acid fosforik

acid fosforor

acid karbonik

Grupi i pestë: grupi i kripërave

EMËRTIMI I KRIPËRAVE

: kripërat e

hidroacideve

rrënja+ ur +metal

:

kripërat e oksiacideve

rrënja + at +metali ‐ ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐rrënja +it +metali

NaF NaCl

2MgF 2MgCl MgS

3AlCl 3AlJ 3AlBr

2 4Na SO 3NaNO 3 4Na PO

4CaSO 3 2( )Ca NO 3 4 2( )Ca PO

2 4 3( )Al SO 3 3( )Al NO 4AlPO

Na2SO3 Na NO2 3 3Na PO

Ca SO4 , Ca(NO2)2 3 3 2( )Ca PO

Al 2(SO3)3 Al(NO3)3 Al PO3

Kujdes!

Në të gjitha emërtimet e përbërjeve, një rol shumë të rëndësishëm ka valenca dhe numri i oksidimit të elementeve që nga ana sasiore është e barabartë me numrin e elektroneve valentorë në shtresën e jashtme të elementit. Në fund, secili grup prezanton para klasës punën e realizuar.

Kur gjithçka është prezantuar, tabelat mund të vendosen në vende të dukshme në

ambientet e klasës për të shërbyer si material ndihmës për punën e nxënësve.


Më anë të dy ose tri fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua në këtë kapitull, ku u

synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj.




dhe idetë në lidhje me emërtimin dhe shkrimin e formulave kimike për acidet, bazat,

oksidet dhe kripërat;

punojnë sipas detyrave në grup, janë seriozë, të saktë dhe të përgjegjshëm;











Tema mësimore: Barazimi i reaksioneve redoks


Ku ndryshon një reaksion kimik nga një barazim kimik?


mësimore:

Nxënësi:

tregon dallimin midis një reaksioni redoks dhe joredoks;

evidenton ndryshimin e numrave të oksidimit në këto

reaksione;

gjen me sa njësi ndryshon numri i oksidimit në secilin

gjysmëreaksion;

duke shfrytëzuar numrat e oksidimit kthen një reaksion në

barazim kimik.

Fjalët kyçe:

reaksion redoks; barazim

kimik.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:


u drejtohet atyre me pyetjen:

Ku ndryshon një reaksion kimik nga një barazim kimik? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Të gjithë shprehin mendimin e tyre.

Në fund, bashkë me nxënësit, mësuesi /ja shkruan në tabelë:

një reaksion kimik K + HCl → KCl + H2

një barazim kimik 2 K + 2HCl = 2KCl + H2

Konkluzion!

Në një reaksion kimik, në ndryshim nga barazimi kimik, numri i mol/molekulave dhe

mol/atomeve në të dyja anët e reaksionit nuk është i barabartë.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive / veprimtari ‐ shpjegim i drejtuar

Mësuesi/ja:

synon që duke vepruar praktikisht të sjellë para nxënësve informacionin e ri;


jep kërkesën e ushtrimit:

Duke u bazuar në ndryshimin e numrave të oksidimit, ktheni reaksionin kimik në barazim kimik:


CuO + NH3 → Cu + N2 + H2O

Hapi 1: Gjenden numrat e oksidimit


+2 ‐2 ‐3 +1 0 0 +1 ‐2

Hapi 2: Përcaktohen substancat që kanë ndryshuar numrin e oksidimit


+2 ‐2 ‐3 +1 0 0 +1 ‐2

Hapi 3: Shkruhen dy gjysmëreaksionet

‐3 ‐ 2x3e‐ 0

2 N ‐‐→ N2 gjysmëreaksioni i oksidimit /agjenti reduktues

+2 + 2 e‐ 0

Cu ‐‐→ Cu gjysmëreaksioni i reduktimit /agjenti oksidues

Hapi 4: Barazohet numri i elektroneve të dhëna me numrin e elektroneve të marra.

‐3 ‐ 2x3e‐ 0

1 2 N ‐‐→ N2 gjysmëreaksioni i oksidimit /agjenti reduktues

+2 + 3x 2 e‐ 0

3 3 Cu ‐‐→ 3 Cu gjysmëreaksioni i reduktimit /agjenti oksidues

Hapi 5: Barazohet numri i atomeve në të dyja anët e barazimit

3CuO + 2NH3 = 3Cu + N2 + 3H2O

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / punë në grupe

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në tre grupe (klasat e mëdha tre rreshta);

secilit grup i jep një reaksion kimik për ta kthyer në barazim kimik, p.sh:

H2SO4 + HI → S + I2 + H2O

HBr + H2SO4 → Br2 + SO2 + H2O

V3+ + I2 + H2O → VO2+ + I– + H




dhe idetë në lidhje me reaksionet redoks, oksidimin, reduktimin, agjentët oksidues,

reduktues, kthimin e reaksioneve kimike në barazime kimike;

punojnë sipas detyrave në grup dhe janë të saktë në mendimet e tyre;










Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 6 Klasa: IX

Tema mësimore: Ushtrime


Tabela e pyetjeve


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë konceptet kryesore të këtij kapitulli;

tregon ku ndryshon një reaksion redoks nga një reaksion

joredoks;

përcakton numrat e oksidimit në reaksione të ndryshme

kimike;

shkruan gjysmëreaksionet e oksidimit dhe reduktimit;

argumenton kur substancat kanë veti oksiduese apo

reduktuese;

kthen reaksionet kimike në barazime kimike.

Fjalët kyçe:

reaksion oksido‐ reduktimi;

oksidim; reduktim; agjent

oksidues; agjent reduktues;

numër oksidimi; barazim

kimik.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / tabela e pyetjeve

Mësuesi/ja synon që vetë nxënësit të krijojnë tabelën e pyetjeve.

Nxënësit me shpejtësi hartojnë dhe thonë pyetje të ndryshme në lidhje me reaksionet

redoks, oksidimin, reduktimin, numrat e oksidimit etj.

Të gjitha pyetjet hidhen në një letër të madhe (në tabelën e zezë ) nga ana e një nxënësi dhe

formohet tabela e pyetjeve.

Tabela e pyetjeve

1. Ç’janë reaksionet redoks/oksido‐reduktimit?

2. Cilat janë dy gjysmëreaksionet në një reaksion redoks.

3. Ç’është oksidimi?

4. Ç’është reduktimi?


5. Ç’janë agjentët reduktues? Po agjenti oksidues?

6. Ç’është numri i oksidimit?

7. Cilat janë disa nga rregullat kryesore për përcaktimin e numrave të oksidimit?

8. Si mund ta kthejmë një reaksion kimik në barazim kimik?

Nuk është e thënë që të mund tʹu përgjigjemi të gjitha pyetjeve brenda orës, kjo tabelë mund të

plotësohet në vazhdimësi edhe në orët e tjera.


Hapi 1

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe në mënyrë rastësore.

Në klasë krijohen dy grupe të mëdha.

Grupi 1 formohet nga numrat tek (japin përgjigje për pyetjet me numër çift).

Grupi 2 formohet nga numrat çift (japin përgjigje për pyetjet me numër tek).

Hapi 2

Grupet vendosen përballë njëri‐tjetrit dhe janë vetë nxënësit ata që vlerësojnë nëse

përgjigjet janë të sakta apo jo.

Në momentin që ata nuk mund të arsyetojnë dhe s’bëjnë një vlerësim të saktë, ndërhyn

mësuesi/ja.

Hapi 3

Meqenëse janë në garë numrat tek ‐ numrat çift, pyetjet e fundit janë rrufe

Kur një reaksion është redoks?

Çfarë është procesi i oksidimit?

Çfarë është procesi i reduktimit?

Listo pesë substanca që kanë numër oksidimi të barabartë me 0.

Listo pesë kripëra që kanë metale me numër oksidimi +1, + 2, +3.

Shkruaj një reaksion redoks.

Shndërro në barazim kimik reaksionin e mëposhtëm.


Mësuesi/ja:

me anë të dy ose tri fjalive, përmbledh atë çfarë u studiua në këtë kapitull, ku u synua më

fort, pse ishin të rëndësishme etj.



hartojnë pyetjet dhe punojnë sipas detyrave në grup;

japin përgjigje të sakta në lidhje me pyetjet e hartuara;

respektojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin në përgjigjet e tyre.



ushtrimet 2, 4, 6, faqe 104‐105.




Tema mësimore: Reaksionet e kthyeshme dhe ekuilibri kimik


Listoni sa më shumë reaksione të kthyeshme dhe të pakthyeshme që ndodhin në natyrë.


mësimore:

Nxënësi:

përshkruan me fjalë reaksione të kthyeshme dhe të

pakthyeshme;

koncepton me fjalë ekuilibrin kimik;

liston karakteristikat kryesore të një ekuilibri kimik.

Fjalët kyçe

reaksion i kthyeshëm;

reaksion i pakthyeshëm;

ekuilibër kimik; ekuilibër

dinamik.


gjuhët dhe komunikimi; shkencat shoqërore, TIK‐u.

Mjetet:



ngjyra.



Mësuesi/ja:

u bën me dije nxënësve se do nisin një kapitull të ri;

prezanton para tyre situatën e të nxënit në formën e një pyetjeje:

Listoni sa më shumë reaksione të kthyeshme dhe të pakthyeshme që ndodhin në natyrë. Më pas, mësuesi/ja ndan tabelën në dy pjesë dhe kërkon nga nxënësit të shkruajnë

shembujt përkatës.

Nxënës të ndryshëm sjellin mendimin e tyre.

Të gjithë shembujt shënohen në tabelë.

Tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:

Reaksione të kthyeshme Reaksione të pakthyeshme

Uji (l)→ Uji (ng)→ Uji (g)

CaO +H2O → Ca(OH)2

Ca CO3 → CaO + CO2

NaCl (ng)→ NaCl (l)

Reaksionet që zhvillohen në të dyja kahet

quhen ndryshe reaksione të kthyeshme.

Mg +O2→ MgO

CH4+O2 → CO2+H2O

Mg +HCl → MgCl2 + H2

Zierja e vezës

Djegia e sheqerit

Reaksionet që shkojnë deri në fund quhen

reaksione të pakthyeshme.


2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari ‐ lexim i drejtuar

Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në grupe; në klasa me shumë nxënës edhe në tre grupe të mëdha (tre

rreshta);

harton pyetje për secilin grup.

Mësuesi /ja:

ndan mësimin në tre paragrafë kryesore.

Secili grup lexon paragrafin përkatës për tʹu përgjigjur rreth pyetjes përkatëse.


Përfaqësues të ndryshëm nga secili grup, duke plotësuar mendimin e njëri‐tjetrit japin,

përgjigje për pyetjet e parashtruara më sipër.

Kërkohet një aktivizim sa më i gjerë nga të gjithë nxënësit.

Mirëkuptohen mendimet e tyre dhe merren mendimet e të gjithë grupit përpara plotësimit

të tabelës.

Pasi punojnë në mënyrë të pavarur për rreth 10 minuta, mendimet e tyre në formën e një

diskutimi hidhen në tabelën e mëposhtme në formën e një harte koncepti.

Ekuilibri kimik Karakteristikat e ekuilibrit kimik

1.Reaksioni i kthyeshëm ndryshe quhet

reaksion ekuilibri.

2. Shenja e ekuilibrit është ⇄

H2(g) + I2(g) ⇄ 2HI(g)

Molekulat e HJ shpërbashkohen në H2 dhe I2

me të njëjtën shpejtësi me të cilën

bashkëveprojnë molekulat e H2 dhe I2 për të

formuar HI.

Pra, ekuilibri kimik arrihet kur shpejtësia e

reaksionit të drejtë është e barabartë me

shpejtësinë e reaksionit të zhdrejtë

1. Ekuilibri është dinamik.

2. Reaksioni i drejtë dhe i zhdrejtë

zhvillohen me të njëjtën shpejtësi.

3. Përqendrimet e substancave vepruese

dhe produkteve në ekuilibër mbeten të

pandryshuara.

4. Sistemi duhet të jetë i mbyllur.

Grupi i dytë

karakteristika të ekuilibrit kimik

Grupi i parë

ekuilibri kimik




arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin,

idetë në lidhje me ekuilibrin dhe karakteristikat e tij, mënyrën e të shkruarit të

ekuilibrave të ndryshëm kimikë etj.;

punojnë sipas detyrave në grup dhe respektojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin.









Tema mësimore: Ndryshimi i pozicionit të ekuilibrit, parimi Lë Shatëlje


Në një pistë vrapimi, ku shpejtësia e pistës është e barabartë me atë të lëvizjes së sportistit,

ndryshojmë për një moment shpejtësinë e pistës. Çfarë do të ndodhë? A do të arrihet përsëri

një ekuilibër i ri?


mësimore:

Nxënësi:

koncepton me fjalë ekuilibrin dinamik dhe parimin Lë Shatëlje;

identifikon reaksionin e drejtë dhe të zhdrejtë në një ekuilibër

kimik;

argumenton kur arrihet një ekuilibër kimik;

argumenton se si mund të favorizohet zhvillimi i një reaksioni

të drejtë apo të zhdrejtë në një ekuilibër kimik duke ndryshuar

kushtet e zhvillimit të tij.

Fjalët kyçe:

ekuilibër kimik.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi /veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja:

lexon para klasës situatën e të nxënit;


pyet nxënësit:

Si mendoni, çfarë dukurie po vëmë re? A e ndryshuam ekuilibrin e vendosur ndërmjet sportistit dhe pistës së vrapimit? A vendoset përsëri një ekuilibër i ri? Si e kuptojmë fjalën ʺekuilibërʺ në jetën e përditshme? Po në kimi? Kur arrihet një ekuilibër kimik?


Mësuesi/ja

organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup i jep vetëm një pyetje.

Parimi Lë Shatëlie;

Ndikimi i T‐së në një ekuilibër kimik.

Ndikimi i P‐së në një ekuilibër kimik.

Ndikimi i C‐së në një ekuilibër kimik.

Nxënësit, të ndarë në dy grupe të mëdha, duke shfrytëzuar të gjitha burimet e ndryshme

të informacionit përpiqen t’ju japin përgjigje pyetjeve të dhëna nga mësuesi.

Është detyrë e rëndësishme e mësuesit që të luajë rol të rëndësishëm në diskutimin që do të

organizojë me nxënësit, pasi ai duhet të orientojë nxënësit në përgjigjet e tyre.

Mësuesi/ja ndihmon në shtjellimin e kujdesshëm të këtyre pyetjeve.

Në fund të këtij procesi, të gjitha informacionet e marra dhe të përpunuara paraqiten në

tabelë:

1. Parimi Lë Shatëlje

Nëse në një ekuilibër kimik ndryshojmë një nga kushtet e zhvillimit të ekuilibrit kimik, T,

P, C, atëherë ekuilibri do të zhvendoset në atë kah që të kundërshtojë ndryshimin e bërë.

NDIKIMI I PËRQENDRIMIT (C)

Si zhvendoset ekuilibri kur rritet përqendrimi i N2?

Analizojmë: pra favorizohet reaksioni 1 (i drejti).

NDIKIMI I TRYSNISË (P)

Si zhvendoset ekuilibri kur rritet trysnia?

Analizojmë:

pra favorizohet reaksioni 1 (nga 4 mole → 2 mole).

Kujdes! Në reaksionet ku numri i moleve është i barabartë në të dyja anët, trysnia nuk

ndikon.

1

2


NDIKIMI I TEMPERATURËS (T )

Rasti 1: Si zhvendoset ekuilibri kur rritet temperatura?

(konsiderojmë energjinë produkt)

Analizojmë:

pra, favorizohet reaksioni 2 (i zhdrejtë).

Rasti 2: Si zhvendoset ekuilibri kur ulet temperatura?

∆H > 0

(konsiderojmë energjinë reaktant)

pra favorizohet reaksioni 2 (i zhdrejtë).

Konkluzion!

Rritja e temperaturës në një ekuilibër kimik favorizon gjithmonë reaksionin endotermik

dhe ulja e temperaturës favorizon reaksionin ekzotermik.


I kushtohet rëndësi punimit të ushtrimeve.

Do të punohen disa tipe ushtrimesh.

Ushtrimi 1: Jepet një sistem në ekuilibër:

a)

Si zhvendoset ekuilibri nëse rritet temperatura, ulet përqendrimi i S02, rritet trysnia?

b)

Si zhvendoset ekuilibri nëse rritet temperatura, rritet përqendrimi i PCl5, ulet trysnia?

Ushtrimi 2

Si mund të favorizoni prodhimin e acidit sulfurik në ekuilibrin e mëposhtëm:

∆H < 0

Si mund të favorizoni prodhimin e KClO3?

∆H > 0

Synohet që këto ushtrime të punohen në mënyrë individuale nga të gjithë.

Pasi u lihet nxënësve kohë e mjaftueshme për të punuar ushtrimet e dhëna, nxënës të

ndryshëm me radhë do të punojnë ushtrimet në tabelë.



arrijnë të kuptojnë dhe interpretojnë situatën e të nxënit, diskutojnë në lidhje me

ekuilibrin kimik dhe parimin Lë Shatëlie.





3




PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 45– Tema 8.3


Tema mësimore: Shprehjet dhe konstantja e ekuilibrit, Ke


Imagjinoni një urë gjigante në të cilën nga të dyja anët hyjnë dhe dalin shumë makina.

Krahasojeni atë me ekuilibrin në një reaksion të kthyeshëm. Çfarë mund të thoni?


mësimore:

Nxënësi:

shpreh me fjalë dhe formulë konstanten e ekuilibrit për

ekuilibra të ndryshëm;

tregon se si ndikon përqendrimi në konstanten e ekuilibrit;

tregon se si ndikon temperatura në konstanten e ekuilibrit;

tregon se si ndikon trysnia në konstanten e ekuilibrit.

Fjalët kyçe:

konstante ekuilibri;

shprehje konstante

ekuilibri.



Mjetet:



kartonë me ngjyra.


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Imagjinatë e drejtuar

Mësuesi/ja:



‘Imagjinoni një urë gjigante, në të cilën nga të dyja anët hyjnë dhe dalin shumë makina. Krahasojeni atë me ekuilibrin në një reaksion të kthyeshëm. Çfarë mund të thoni? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Është detyrë e mësuesit tʹi japë diskutimit drejtimin e duhur.


Mësuesi/ja:

synon që, duke vepruar praktikisht, të sjellë para nxënësve informacionin e ri;



Shprehni konstanten e ekuilibrit për reaksionin e mëposhtëm:

mA + nB ⇄ pC + qD


ku: m, n, p, q janë numrat e moleve që hyjnë në reaksion.

ku: [ A]; [B]; [C]; [D] – përqendrimet e substancave

[ A]m ; [B]n ; [C]p ; [D]q ‐ përqendrimet e substancave ngritur në fuqi sa koeficentët përkatës.

Në shprehjen e ekuilibrit, çdo shifër brenda kllapave katrore përfaqëson përqendrimin në

mol dm–3.

Si rrjedhim, njësitë e Kc do të varen nga forma e shprehjes së ekuilibrit.

Konstantja e ekuilibrit është një madhësi kimike që matematikisht shprehet me raportin e përqendrimit të produkteve mbi përqendrimin e reaktantëve të ngritura në fuqi sa koeficentët përkatës.

Kc –konstantja e ekuilibrit varet nga:

a. përqendrimi: nëse kushtet e tjera mbeten të pandryshuara por ndryshon përqendrimi i

substancave vepruese dhe produkteve, konstantja nuk ndryshon;

b. temperatura: rritja apo zvogëlimi i temperaturës ndikon në ndryshimin e konstantes së

ekuilibrit;

c. trysnia: nëse numri i moleve të gazta në të dyja anët e barazimit është i barabartë, atëherë

trysnia nuk ndikon në konstanten e ekuilibrit, por nëse ky numër është i ndryshëm,

patjetër që ndikon.

Në shprehjen e konstantes së ekuilibrit substancat e ngurta nuk vendosen. 3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / përvijimi i koncepteve

Mësuesi/ja:

kërkon që nxënësit të përforcojnë konceptin mbi konstanten e ekuilibrit;

jep për zbatim disa raste:

1. Shkruani shprehjen e Kc për reaksionin: N2(g) + 3H2(g)⇄ 2NH3(g)

2. Shkruani shprehjen e Kc për reaksionin: 2SO2(g) + O2(g)⇄ 2SO3(g)



arrijnë të kuptojnë dhe interpretojnë situatën e të nxënit, diskutojnë në lidhje me

ekuilibrin kimik dhe parimin Lë Shatëlie , shprehin konstanten e ekuilibrit për

reaksione të ndryshme.



ushtrim 6, faqe 114; ushtrimi 7 faqe 115; ushtrimi 9 faqe 116.




Tema mësimore: Ekuilibrat në reaksionet me gazet, konstantja e ekuilibrit, Kp


Si mendoni, a do të ketë ndryshim në shprehjen e konstantes së ekuilibrit kur në reaksionin

kimik kemi substanca të gazta?


mësimore:

Nxënësi:

shpreh me fjalë dhe formulë konstanten e ekuilibrit për

ekuilibra me gazet;

tregon se si ndikon përqendrimi në konstanten e ekuilibrit;

tregon se si ndikon temperatura në konstanten e ekuilibrit;

tregon se si ndikon trysnia në konstanten e ekuilibrit.

Fjalët kyçe:

konstante ekuilibri



Mjetet:



kartonë me ngjyra.



Mësuesi/ja:



Si mendoni, a do të ketë ndryshim në shprehjen e konstantes së ekuilibrit kur në reaksionin kimik kemi substanca të gazta? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Disa prej tyre mund të thonë JO dhe disa të tjerë mund të mendojnë PO.

Është detyrë e mësuesit të theksojë se midis këtyre dy konstanteve ka ngjashmëri absolute

në mënyrën e konceptimit dhe të paraqitjes:


Mësuesi/ja:

organizon nxënësit në punë me grupe;

u jep mundësi që, duke shfrytëzuar informacionin në tekst, të japin informacion për Kp;

synon që duke vepruar praktikisht të sjellë para nxënësve informacionin e ri;



Shprehni konstanten e ekuilibrit për reaksionin e mëposhtëm:

mA + nB ⇄ pC + qD

ku: m, n, p, q janë numrat e moleve që hyjnë në reaksion.


ku: pA; pB ; pC; pD – trysnitë pjesore të gazeve

‐‐ trysnitë pjesore të gazeve ngritur në fuqi sa koeficientet përkatës.

Në shprehjen e ekuilibrit, çdo shifër brenda kllapave katrore përfaqëson trysninë që shprehet

ne paskal Pa.

Si rrjedhim, njësitë e Kp do të varen nga forma e shprehjes së ekuilibrit.

Kp–konstantja e ekuilibrit në trysni konstante varet nga:

a) përqendrimi: nëse kushtet e tjera mbeten të pandryshuara por ndryshon përqendrimi i

substancave vepruese dhe produkteve, konstantja nuk ndryshon;

b) temperatura: rritja apo zvogëlimi i temperaturës ndikon në ndryshimin e konstantes së

ekuilibrit;

c) trysnia: nëse numri i moleve të gazta në të dyja anët e barazimit është i barabartë, atëherë

trysnia nuk ndikon në konstanten e ekuilibrit, por nëse ky numër është i ndryshëm,

patjetër që ndikon.

Në shprehjen e konstantes së ekuilibrit Kp vendosen vetëm substancat e gazta. Kujdes!

Trysnia që ushtron secili gaz në një përzierje është quajtur trysni e pjesshme.

Trysnia e përgjithshme e një gazi është e barabartë me shumën e trysnive të pjesshme të

gazeve të veçanta:

ppërgj = pA + pB + pC… ku pA, pB, pC janë trysnitë e pjesshme të gazeve të veçanta.


Mësuesi/ja:

kërkon që nxënësit të përforcojnë konceptin mbi konstanten e ekuilibrit të gaztë;

jep për zbatim disa raste:

1. Shkruani shprehjen e Kp për reaksionin: N2(g) + 3H2(g)⇄ 2NH3(g)

2. Shkruani shprehjen e Kp për reaksionin: 2SO2(g) + O2(g)⇄ 2SO3(g)

3. Vendosni njësitë e Kp për reaksionet e mëposhtme:

PCl5(g) ⇄ PCl3(g) + Cl2(g)


Situata quhet e realizuar kur nxënësit: arrijnë të kuptojnë dhe interpretojnë situatën e të nxënit, diskutojnë në lidhje me ekuilibrin

kimik dhe parimin Lë Shatëlie, shprehin konstanten e ekuilibrit për ekuilibër të gaztë.



ushtrime 8, faqe 117.


TREMUJORI I DYTË


FUSHA: Shkencat e natyrës LËNDA: Kimi Shkalla: 6 Klasa: XII

Tema mësimore: Kinetika e reaksioneve kimike


Çfarë do të thotë për ju fjala “shpejtësi”

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore:

Nxënësi:

Përshkruan me fjalë shprehjen “kinetikë kimike” dhe “shpejtësi reaksioni”.

Dallon goditjet e frytshme nga ato jo të frytshme.

Përcakton kushtet që duhen për të realizuar një goditje të frytshme.

Sjell shembuj nga reaksione që mund të ndodhin shpejt ose ngadalë.

Lidhja me fushat e tjera ose me

temat ndërkurrikulare:

Gjuhët dhe komunikimi; Shkencat

shoqërore, gjeografia, Tik, fizika

Mjetet:

Libri i nxënësit; Shkumësa,

lapsa me ngjyra dhe kartonë

me ngjyra

Fjalët kyçe

Kinetika kimike; Shpejtësi

reaksioni; Goditje të

frytshme


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / kllaster

Mësuesi/ja zhvillon një teknikë shumë të njohur për nxënësit. Shkruan në mes të tabelës fjalën

“shpejtësi“. Kjo teknikë do të luajë rolin e një situate të nxëni. Nxënësit me radhë shprehin

mendimet e tyre në lidhje me kiminë. Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë:

Konkluzion!

Shpejtësia nga pikëpamja kimike tregon se sa shpejt mund të ndodhin reaksionet kimike.

Shpejtësia e reaksionet matet me ndryshimin e përqendrimit të substancave në njësinë e kohës ∆t.

Dega e kimisë që studion reaksionet kimike nga pikëpamja e shpejtësisë quhet kinetikë kimike!


Mësuesi/ja në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton

nxënësit me rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.

Ç’është kinetika kimike? Si ndodh një reaksion kimik? Kur përshpejtohet një reaksion kimik?

Organizon nxënësit në grupe (ose rreshta në klasë), dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.

shpejtësi reaksioni

Koncept fizik V= S x t

Shpejtësi Llogaritet

për trupa të ndryshëm për makina

për trena, avionë

për një veprimtari apo

punë të kryer

Është e matshme

flasim dhe për shpejtësi zëri, të

foluri, të mësuari.....

njerëz të ndryshëm ecin me shpejtësi të ndryshme


U lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.


Mësuesi/ja secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të

madh me ngjyra ose edhe direkt në tabelë. Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e

kërkuar. Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion.

Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:

Ç’është kinetika

kimike?

Si ndodh një reaksion

kimik?

Kur përshpejtohet një reaksion kimik?

(Kur një ndeshje është e frytshme?)

‐Kinetika kimikë

është një ndër degët

e kimisë.

‐Studion shpejtësinë

e reaksioneve

kimike.

‐Faktorët që ndikojnë

në shpejtësinë e

reaksionit.

‐Që të ndodhë një reaksion

kimik duhet që të

përplasen grimcat me

njëra‐ tjetrën.

‐Gjatë përplasjeve prishen

disa lidhje e formohen disa

lidhje të reja.

‐Të gjitha ndeshjet që çojnë

në formimin e produkteve

quhen ndeshje të frytshme.

Që të kemi një ndeshje të frytshme:

‐ grimcat duhet të zotërojnë energjinë e

domosdoshme për të bashkëvepruar

‐ rritet shpeshtia e përplasjeve.

‐ energjia minimale që duhet të

dorëzojnë grimcat kur përplasen në

mënyrë që të ndodhin goditje të

frytshme quhet energji aktivizimi.

‐ rritet numri i grimcave me energji më

të madhe se energjia e aktivizimit.



Punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv, parashikojnë drejt kur një ndeshje është e frytshme.

Respektojnë dhe vetëvlerësojnë njëri‐tjetrin.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi

Punë hulumtuese:

Analizoni kohën e ndodhjes së disa ndryshimeve kimike në kushte shtëpie.

Sillni fakte si bëni të mundur apo përshpejtoni ju vetë këto ndryshime.

Nga përvoja: Praktikimi i teknikave të tilla stimulon punën në grup, nxit imagjinatën, forcon

ndjenjën e kolektivitetit etj,




Tema mësimore: Shpejtësia e reaksionit dhe përqendrimi, shpejtësia e reaksionit dhe

temperatura

Situata e të nxëni

Ishte një pasdite e ftohtë dimri, Ana vendosi të bënte një çaj të ngrohtë. Ajo mori ibrikun hodhi

në të disa gjethe çaji dhe e vuri mbi sobë. Ishte në pritje të çajit të ngrohtë por akoma nuk po e

ndjente aromën e tij. Në këtë moment u dëgjua zëri i mamit: ‐Ah moj çupë, po pse kështu do

bëhet çaji, ke hedhur shumë pak gjethe dhe temperaturën e ke shumë të ulët.

Si mendoni ju: A kishte të drejtë mami i Anës? Argumentoni mendimin tuaj?


Nxënësi:

Liston të gjithë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik.

Përshkruan mënyrën se si ndikon përqendrimi i substancave në shpejtësinë e reaksionit.

Përshkruan mënyrën se si ndikon temperatura në shpejtësinë e reaksionit kimik.

Identifikon në çfarë raporte qëndron shpejtësia e reaksionit me këto faktorë.




shoqërore, Matematika, Fizika

Mjetet:

Libri i nxënësit;

Shkumësa,lapsa me ngjyra

dhe kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Përqendrimi i; substancave;

‐Temperatura



Mësuesi/ja u drejtohet nxënësve me fjalët: Ndërsa unë do ju lexoj një situatë, ju do mbyllni sytë

dhe do imagjinoni: “Ishte një pasdite e ftohtë dimri, Ana vendosi të bënte një çaj të ngrohtë. Ajo mori ibrikun hodhi në të disa gjethe çaji dhe e vuri mbi sobë. Ishte në pritje të çajit të ngrohtë por akoma nuk po e ndjente aromën e tij. Në këtë moment u dëgjua zëri i mamit: ‐Ah moj çupë, po pse kështu do bëhet çaji, ke hedhur shumë pak gjethe dhe temperaturën e ke shumë të ulët.” Si mendoni ju: A kishte të drejtë mami i Anës? Argumentoni mendimin tuaj? Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme. Mësuesi respekton të gjitha përgjigjet e

nxënësve dhe i përgatit ata për fazën tjetër të orës mësimore.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dy pjesësh

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe dhe secilës dyshe ju jep fleta pune në lidhje me ndikimin e

temperaturës dhe përqendrimit në shpejtësinë e reaksionit. Secila dyshe do të ketë njërën prej fletëve

të punës. Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementeve.

Fleta Nr. 1

Koncepti Komenti në lidhje me këtë koncept

Temperatura


Fleta Nr. 2


Përqendrimi

Mësuesja u lë nxënësve në dispozicion kohën e mjaftueshme për plotësimin e fletëve të punës.

Pasi diskutojnë, të gjitha mendimet e tyre do hidhen në tabelë së bashku me mësuesin. Në fund

tabela mund të kishte një pamje të tillë.

Fleta Nr 1


Temperatura

Faktor në ndryshimin e shpejtësisë së reaksionit.

Sa më e madhe temperatura aq më e madhe edhe shpejtësia e reaksionit dhe e

kundërta.

Kur rritet temperatura e përzierjes së reaksionit, energjia kinetike mesatare e

grimcave rritet. Grimcat në tretësirë dhe në gaze do të lëvizin me shpejtësi më

të madhe kur rriten temperaturat, duke shkaktuar përplasje më të shpeshta mes

tyre.

Rritja e temperaturës ndikon në rritjen e shpejtësisë së reaksionit për dy arsye:

Grimcat lëvizin me shpejtësi më të madhe e për pasojë goditen më shpesh

Numri i grimcave që e kalojnë energjinë e aktivizimit rritet, për pasojë rritet

numri i ndeshjeve të frytshme, pra rritet shpejtësia e reaksionit.

Fleta Nr 2


Përqendrimi

Faktor në ndryshimin e shpejtësisë së reaksionit.

Sa më i madh është përqendrimi i substancave aq më e madhe edhe shpejtësia

e reaksionit dhe e kundërta.

Rritja e përqendrimit ndikon në rritjen e shpejtësisë së reaksionit sepse:

Me rritjen e përqendrimit rritet numri i molekulave në njësinë e vëllimit, pra do

rritet numri i goditjeve dhe përplasjeve midis molekulave, do rritet numri i

goditjeve të frytshme, do rritet si pasojë edhe shpejtësia e reaksionit.


Nxënësit diskutojnë së bashku mbi të gjitha informacionet e fituara. Sjellin sa më shumë situata

ku shpejtësia e një ndryshimi kimik varet nga temperatura dhe përqendrimi


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e

përshtatshme për të diskutuar, komentuar e sjellë ide në lidhje me situatën fillestare.

Situata quhet e realizuar kur nxënësit japin gjykime të sakta në lidhje me shpejtësinë dhe

faktorët kryesorë që ndikojnë në të.




Tema mësimore: Ndikimi i katalizatorit në shpejtësinë e reaksionit kimik, enzimat iii


Parashikim nga termat paraprakë


Nxënësi:

Jep informacion mbi katalizatorët dhe llojet e tyre.

Tregon raportin midis katalizatorëve dhe shpejtësisë së reaksionit.

Sjell shembuj të reaksioneve kimike në prani ose jo të katalizatorëve.

Interpreton varësinë që ekziston midis katalizatorëve dhe shpejtësisë së reaksionit.

Lidhja me fushat e tjera ose

me temat ndërkurrikulare:

Gjuhët dhe komunikimi;

Shkencat shoqërore,

Matematika, Fizika

MJETET:


lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra.

Fjalët kyçe

Katalizatorët; Inhibitorë;

Katalizator biologjik; Katalizator

kimik; Katalizë homogjene;

Kataliza heterogjene


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikim nga termat paraprakë

Për të ngacmuar sado pak imagjinatën e nxënësve mësuesi përdor teknikën e parashikimit me

terma paraprakë. Me fjalët e mëposhtme krijoni një shkrim (tregim, paragraf, përshkrim…)

Fjalët që mund të jepen janë: katalizator, hap pas hapi, qetësi absolute, ndryshim,

bashkëbisedim /bisedë. Nxënësit shkruajnë për rreth 3‐5 minuta. Disa nga punimet më të

bukura lexohen para klasës.


Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup ju jep fleta pune me pyetjen përkatëse

Pyetjet e hartuara nga mësuesi janë: Ç’janë katalizatorët, ç’mund të themi për ta? Ç’janë katalizatorët biologjikë? Si ndikojnë katalizatorët në shpejtësinë e reaksionit kimik? Në përfundim mësuesi/ja ka përgatitur tri fletë pune në bazë të pyetjeve të hartuara.

Grupi i parë

Ç’janë katalizatorët, ç’mund të

themi për to?

Grupi i dytë

Ç’janë enzimat?

Grupi i tretë

Si funksionojnë katalizatorët?


U lihet në dispozicion nxënësve koha e domosdoshme për të punuar me fletën e punës. Secili

grup prezanton fletën e punës në tabelë. Ata janë të lirë të gjykojnë dhe vlerësojnë punën e

gjithsecilit. Në fund fletët e punës mund të kishin një pamje të tillë:

Grupi i parë Janë substanca që përshpejtojnë pra rrisin, shpejtësinë e reaksionit kimik.

Përdoren në sasi të vogla.

Në fund të reaksionit katalizatori ngelet i pandryshuar.

Në përgjithësi i kemi substanca të ngurta të cilat mund të përdoren edhe

të grimcuara për të rritur sipërfaqen e kontaktit.

Metalet kalimtare luajnë shpesh rolin e katalizatorëve.

Katalizatorët kanë karakter specifik, pra për një reaksion kemi një

katalizator përkatës.

Katalizatorët mund të jenë

a) katalizator pozitiv –‐rritin shpejtësinë e reaksionit

b) katalizator negativ –ulin shpejtësinë e reaksionit, inhibitorë

Ç’janë

katalizatorët,

ç’mund të

themi për to?

Grupi i dytë Enzimat janë katalizatorë biologjikë

Ato janë molekula të mëdha proteinike, të cilat mundësojnë që reaksionet

biokimike në gjallesa të zhvillohen shpejt dhe në temperatura të ulëta.

Enzimat, sikurse edhe katalizatorët inorganikë:

përshpejtojnë reaksionin pa u konsumuar vetë;

bëjnë të mundur zhvillimin e reaksionit me energji aktivizimi më të vogël.

Enzimat si katalizatorë biologjikë kanë disa veçori:

janë më efikase se katalizatorët inorganikë; shpejtësia e reaksionit shpesh

rritet me një faktor 106 deri 1012 herë;

janë shumë specifikë ose kanë karakter përzgjedhës, pra katalizojnë

vetëm një reaksion të veçantë;

si rrjedhojë e karakterit përzgjedhës, enzimat nuk krijojnë nënprodukte;

veprojnë në kushte shumë të moderuara/qëndrueshme, për shembull në

35 °C, pH 7, dhe trysni atmosferike;

sasia e enzimës së pranishme në një qelizë rregullohet sipas nevojave.

Ç’janë

enzimat?

Grupi i tretë Në prani të katalizatorit reaksioni A + BAB do të ndodhte:

A + E AE

AE + B AB +E

Ku : A—Substrati; E ‐‐‐enzima /katalizator ; AK –kompleksi enzimë ‐substrat

Dukuria e ndryshimit të shpejtësisë me anë të katalizatorëve quhet katalizë.

Kataliza mund të jetë:

Katalizë homogjene: substancat bashkëvepruese dhe katalizatorët në të

njëjtën gjendje agregate

Si

funksionojnë

katalizatorët?


Katalizë heterogjene: substancat bashkëvepruese dhe katalizatorët janë në

gjendje agregate të ndryshme.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / dy të vërteta një gënjeshtër

Mësuesi/ja informon nxënësit se do zhvillojnë lojën “dy të vërteta një gënjeshtër”. Kërkohet që

nxënës të ndryshëm të listojnë tre karakteristika për katalizatorët ku njëra prej tyre të jetë e

gabuar pra e gënjeshtër. Është detyrë e nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut. Loja psh,

mund të nisi në këtë mënyrë nga vetë mësuesi/ja.

Mësuesi thotë: Katalizatorët janë substanca që ndryshojnë shpejtësinë e reaksionit. Ata marrin

pjesë në reaksion por nuk harxhohen. Nuk kanë karakter specifik.

Jona plotëson: Është e vërtetë që katalizatorët e ndryshojnë shpejtësinë e reaksionit dhe nuk konsumohen kur marrin pjesë në këto reaksione por ato kanë natyrë specifike. Ky veprim do të

përsëritet disa herë nga nxënës të ndryshëm.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë

dhe gjykojnë punën e njëri –tjetrit.





Tema mësimore: Tabela periodike, ndryshimi periodik i rrezes atomike dhe jonike.


Material filmik mbi sistemin periodik


Nxënësi:

Përshkruan ndërtimin e tabelës periodike.

Identifikon grupet dhe periodat në sistemin periodik.

Koncepton me fjalë rrezen atomike dhe rrezen jonike.

Tregon se si ndryshon rrezja atomike dhe jonike në sistemin periodik brenda periodës dhe

brenda grupit.

Argumenton ndryshimin e rrezes atomike dhe jonike në sistemin periodik




Shkencat shoqërore, Matematika

Mjetet:

Libri i nxënësit; Shkumësa

me ngjyra; Lapsa me

ngjyra; Kartonë me ngjyra.

Fjalët kyçe

Rreze atomike; Rreze jonike;

Jone pozitivë; Jone negativë;

Perioda; Grupe; Ligji periodik



Mësuesi/ja prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon ‘situatën e të nxënit’ /material filmik.


Kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit. Duke iu referuar edhe njëherë

materialit të sapo parë nga ana e nxënësve mësuesi/ja harton në drejtim të nxënësve disa pyetje

të rëndësishme: Si është ndërtuar sistemi periodik? Sa kolona vertikale ka në sistemin periodik?Sa kolona horizontale? Çfarë kanë të përbashkët elementet e një periode? Po elementet e një grupi? Sa blloqe kemi në sistemin periodik? Cilat janë ato? Ku janë vendosur metalet në sistemin periodik, po jometalet, po metalet kalimtare? Çfarë thotë ligji periodik i elementeve? Mësuesi /ja diskuton me nxënësit rreth pyetjeve të mësipërme dhe i përgatit ata për fazën tjetër

të orës mësimore.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Pyetja sjell pyetjen –punë në grupe

Mësuesi/ja në vazhdim të fazës së parë të orës mësimore, diskuton më tej me nxënësit në

formën e pyetje‐përgjigjeve

Çfarë thotë ligji periodik i elementeve?

Nxënësi : Përsëritja e vetive të elementeve dhe substancave që ato formojnë varet nga struktura

e tyre elektronike dhe ndryshon në mënyrë periodike me rritjen e numrit atomik.

A mundemi ne, që vetëm duke njohur pozicionin e elementeve në SP të japim

karakteristikat kryesore të këtyre elementëve?

Nxënësi : Po sigurisht mjafton të themi grupi IA, dhe ne mund të listojmë ose të japim shumë të

dhëna për këtë grup……..etj

Si ndryshojnë vetitë e elementëve brenda një grupi?

Nxënësi : Nga lart poshtë, vetitë e elementëve dhe të përbërjeve që ato formojnë ndryshojnë dhe

nuk janë të njëjta pavarësisht se kanë të njëjtin numër elektronesh në shtresën e jashtme.

Po vetitë e elementeve brenda një periode a shfaqin ndryshime kur kalojmë nga e majta

në të djathtë në SP?

Nxënësi : Edhe vetitë e elementeve brenda një periode ndryshojnë nga veti metalike, në metale

kalimtare, në metaloide dhe më pas në veti jometalike.

Pse ndodh një dukuri e tillë? Nga varen vetitë e elementeve dhe të përbërjeve që ato formojnë?

Nxënësi 1: struktura e jashtme elektronike,

Nxënësi 2: lehtësia me të cilën këto elemente japin apo marrin elektrone,

Nxënësi 3: pozicioni i tyre në SP,

Nxënësi 4: rrezja atomike e elementeve.

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dy grupe dhe secilit grup i jep një pyetje:

Pyetja 1: Ç’është rrezja atomike, si ndryshon ajo brenda një periode dhe grupi?

Pyetja 2: Ç’është rrezja jonike, si ndryshon ajo brenda një periode dhe grupi?

Të dyja grupet punojnë në mënyrë të pavarur dhe i hedhin të dhënat në fillim në kartonë me

ngjyra pastaj në tabelë. Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë:

Rrezja atomike Rrezja jonike

‐Tek lidhja njëfishe kovalente rrezja atomike

është gjysma e largësisë midis dy

bërthamave të atomeve të të njëjtit lloj.

Mund të ketë edhe rreze metalike, rreze të

Van‐Der‐Vlasit etj.

Metalet japin elektrone dhe shndërrohen në

jone pozitive.

Jometalet marrin elektrone dhe shndërrohen

në jone negative.

Rrezja e joneve pozitive është më e vogël se


‐Rrezja atomike varet nga dy faktorë:

Ngarkesa e bërthamës

Numri atomik

‐Në qoftë se ngarkesa e bërthamës rritet,

rritet edhe forca tërheqëse bërthamë elektron

si pasojë rrezja zvogëlohet.

‐Në qoftë se rriten numri atomik dhe numri i

niveleve energjetike, si pasojë rrezja atomike

rritet.

ajo e atomeve të metaleve nga të cilët ata

formohen.

Rrezja e joneve negative është më e madhe se

rrezja e jometaleve përkatës.

‐‐Rrezja jonike varet nga:

Ngarkesa e bërthamës

Nga fakti nëse merren apo jepen elektrone

‐‐Në qoftë se ngarkesa e bërthamës rritet,

rritet edhe forca tërheqëse bërthamë elektron

si pasojë rrezja zvogëlohet.

‐‐Në raport me atomet përkatës në qoftë se

jepen elektrone rrezja jonike zvogëlohet dhe

kur merren elektrone rrezja jonike rritet.

Konkluzion!

IA VIIA

1 Brenda periodës rrezja atomike zvogëlohet

2 Rrezja <<<

3

.

7

Nga lart poshtë në grup rrezja atomike rritet

Rrezja >>>

Konkluzion!

IA VIIA

1

2 Brenda periodës rrezja jonike në fillim

3 zvogëlohet pastaj rritet dhe zvogëlohet

. përsëri

7

Nga lart poshtë në grup rrezja jonike rritet

Rrezja >>>

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / hartë koncepti shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja u drejtohet nxënësve me fjalët, për tri minuta pa ndalur dorën do shkruani në

fletoren tuaj atë çfarë mbani mend nga mësimi i sotëm. Në fund disa nga nxënësit lexojnë

shkrimet e tyre.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, japin ide interesante,

bashkëpunojnë, respektojnë dhe vlerësojnë punën e njëri‐tjetrit.Parashikojnë drejt rrezen

atomike dhe jonike dhe argumentojnë se si ndryshojnë ato në sistemin periodik.






Tema mësimore: Ndryshimi periodik i pikave të shkrirjes, përcjellshmërisë elektrike dhe

energjive të para të jonizimit.


Duke ditur faktin që elementet e një grupi janë të ngjashme sepse kanë numër të njëjtë me

elektrone në shtresën e jashtme, çfarë mund të themi për vetitë e elementeve brenda një

periode? Si ndryshojnë ato? A ka ndonjë rregullsi?


Nxënësi:

Dallon vetitë fizike nga ato kimike të elementeve.

Liston disa nga veçoritë fizike të elementeve të ndryshëm në sistemin periodik.

Tregon si ndryshojnë pikat e shkrirjes dhe përcjellshmëria elektrike e elementeve brenda një

periode.

Identifikon energjinë e jonizimit dhe argumenton ndryshimin e saj në sistemin periodik.





Mjetet:


lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra.

Fjalët kyçe

Veti fizike; Veti kimike;

Përcjellshmëri elektrike; Pikë

shkrirje; Pikë vlimi



Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. U drejtohet atyre me fjalët:

Duke ditur faktin që elementet e një grupi janë të ngjashëm sepse kanë numër të njëjtë me elektrone në shtresën e jashtme, çfarë mund të themi për vetitë e elementeve brenda një periode? Si ndryshojnë ato? A ka ndonjë rregullsi?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë. Nxënës të ndryshëm japin mendime të

ndryshme:

- Elementet e një periode nuk shfaqin veti të ngjashme si elementet e një grupi.

- Elementet e një periode kanë shtresë të njëjtë elektronike.

- Brenda periodës vetitë e elementeve duhet të ndryshojnë.

- Rrezja atomike dhe jonike ndryshonte brenda periodës nga e majta në të djathtë.

- Duhet të ketë rregulla që përcaktojnë vetitë e elementeve brenda një periode.

Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i japë diskutimit

drejtimin e duhur. Në fund mësuesi/ja shtron para nxënësve pyetjen: A ndryshojnë vetitë fizike të elementeve brenda një periode? 2) Trajtimi i situatës/Ndërtimi i njohurive/veprimtari e drejtuar

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura prezanton nxënësit me

rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve. Si ndryshojnë pikat e shkrirjes së elementeve në periodën e tretë? Si ndryshon përcjellshmëria elektrike e elementeve në periodën e tretë? Si ndryshon energjia e jonizimit të elementeve në periodën e tretë?


Organizon nxënësit në grupe ( ose rreshta në klasë ), dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.

Mësuesi/ja në këtë moment orienton nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e marra deri tani

në lëndën e kimisë si dhe tekstin të përpiqen të sjellin informacion për këto pyetje. Shkruan në

tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti të vetme.


Si ndryshojnë pikat e

shkrirjes së elementeve në

periodën e tretë?

Si ndryshon përcjellshmëria

elektrike e elementeve në

periodën e tretë?

Si ndryshon energjia e

jonizimit të elementeve në

periodën e tretë?


3) Përmbyllja e situatës/Përforcimi / hartë koncepti

Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh me

ngjyra ose edhe direkt në tabelë. Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar. Në

fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion. Mbas gjithë

diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:


Si ndryshojnë pikat e

shkrirjes së elementeve në

periodën e tretë?

Si ndryshon përcjellshmëria

elektrike e elementeve në

periodën e tretë?

Si ndryshon energjia e

jonizimit të elementeve në

periodën e tretë?

Ndikon :

Lidhja kimike

Struktura e elementeve

Perioda e tretë Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, Ar

‐‐Nga Na→Si pikat e

shkrirjes rriten

‐‐ Nga S→Ar pikat e shkrirjes

zvogëlohen

Ndikon :

Lidhja kimike

Struktura e elementeve

Perioda e tretë Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, Ar

Nga Na→Al përcjellshmëria

rritet

‐‐ Nga Si→Ar përcjellshmëria

zvogëlohet

Ndikon

Largësia nga bërthama

Rrezja atomike

Perioda e tretë Na, Mg, Al, Si, P,S, Cl, Ar

‐‐ Nga Na→Ar energjia e

jonizimit rritet



bashkëpunojnë, respektojnë dhe vlerësojnë punën e njëri‐tjetrit.




PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 6 – Tema 10. 3


Tema mësimore: Ndryshimi i vetive kimike të elementeve në tabelën periodike


Nxënësve u jepen substanca të ndryshme dhe kërkohet nga ata që të nxjerrin përfundime për

vetinë që do të studiojnë në grup.


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë konceptin ‘veti kimike’.

Identifikon reaksionet karakteristike të elementeve që tregojnë vetitë e tyre.

Shkruan reaksionet e bashkëveprimit të elementeve të periodës së tretë me oksigjenin.

Shkruan reaksionet e bashkëveprimit të elementeve të periodës së tretë me klorin.

Shkruan reaksionet e bashkëveprimit të elementeve të periodës së tretë me ujin




shoqërore, Matematika

Mjetet:

Libri i nxënësit; Shkumës,


me ngjyra.

Fjalët kyçe

Veti kimike; Reaksion

kimik; Bashkëveprim i

vrullshëm


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Mendo vepro në grup

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Në tavolinën e punës të secilit grup ka vendosur

substanca të ndryshme kimike.

Nga secili grup kërkon që duke analizuar substancat e dhëna të mund të arrijnë në konkluzion

mbi vetinë që do të studiojnë. Si përfundim:

Grupi i parë: Do analizojë bashkëveprimin e elementeve të periodës së tretë me oksigjenin.

Grupi i dytë: Do analizojë bashkëveprimin e elementeve të periodës së tretë me klorin.

Grupi i tretë: Do analizojë bashkëveprimin e elementeve të periodës së tretë me ujin.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari në grup

Mësuesi/ja vlerëson punën e bërë në fazën e parë të orës mësimore. Kërkon nga nxënësit që

dukë ju referuar të gjitha njohurive të marra deri tani në lëndën e kimisë të shkruajnë

reaksionet e bashkëveprimit për secilin rast. Në ndihmë të nxënësve mësuesi/ja përgatit disa

fletë pune, që mund të kenë një formë të tillë:

Na Al Si P

Mg S Cl O2

Na Al Si P

Mg S Cl Cl2

Na Al Si P

Mg S Cl H2O


Perioda e tretë Bashkëveprimi me O2 Bashkëveprimi me Cl2 Bashkëveprimi me H2O

Natrium

Magnez

Alumin

Silic

Fosfor

Squfur

Klori

Secili grup plotëson kolonën përkatëse. Nxënësve u lihet në dispozicion koha e duhur dhe

ndiqet me kujdes puna e gjithsecilit grup. Ndërkohë kjo tabelë mund të paraqitet edhe në

tabelën e zezë. Në fund përfaqësuesit nga secili grup plotësojnë reaksionet përkatëse dhe tabela

do të kishte pamje të tillë:

Perioda e

tretë

Bashkëveprimi me O2 Bashkëveprimi me

Cl2

Bashkëveprimi me H2O

Natrium Na + O2→Na2O

flakë të verdhë

Na + Cl2 →Na Cl

veprim i vrullshëm

Na + H2O →Na OH +H2

veprim i vrullshëm me ujë

të ftohtë

Magnez Mg + O2→MgO

vepron me vrull

Mg + Cl2 →Mg Cl2

veprim i vrullshëm

Mg + H2O →Mg (OH)2+H2

veprim i ngadaltë me ujin

e ftohtë

Alumin Al + O2→ Al2O3

Pluhur vepron më mirë

Al + Cl2 →Al Cl3

veprim i vrullshëm

Al + H2O → nuk tretet

Silic Si + O2 → SiO2

vepron me ngadalë

Si + Cl2 →Si Cl4

veprim i ngadaltë

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Fosfor P + O2→P2O3

P + O2→P2O5

vepron me vrull dhe

digjet me flakë të bardhë

P + Cl2 →P Cl5

veprim i ngadaltë

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Squfur S + O2→SO2

Digjet me flakë blu

SO2 + O2→SO3

Jo klorure

karakteristike

Klori nuk vepron ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Argoni Nuk vepron Nuk vepron ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi /reflekto, reflekto, reflekto

Mësuesi/ja u jep nxënësve për të përforcuar njohuritë disa ushtrime të thjeshta si:

Ushtrimi 1: Shkruaj reaksionet e bashkëveprimit të: Li, Be, B,C, N, F me oksigjenin, klorin dhe ujin Ushtrimi 2: Plotëso reaksionet

Na+ H2O →? +?


P +? → PCl5 SO2+? →SO3

Ushtrimi 2: Cili nga reaksionet ndodh më shpejt? Na+ H2O apo Mg + H2O Na + O2 apo P + O2


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, japin ide, shkruajnë

saktë reaksionet kimike, vlerësojnë dhe respektojnë punën e shokëve të tyre.



PLANIFIKIM MËSIMOR NR. 7 – Tema 10. 4


Tema mësimore: Oksidet e elementeve të periodës së tretë


Si ndryshojnë brenda një periode natyra e oksideve nga e majta në të djathtë? Argumentoni përgjigjen.


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë ç’janë oksidet bazike, amfoterë, acidë dhe numri i oksidimit.

Tregon si ndryshon natyra e oksideve brenda periodës nga e majta në të djathtë.

Argumenton ndryshimin e vetive të oksideve kur kalojmë nga e majta në të djathtë.




shoqërore, Matematika, Fizika;

Mjetet:


lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Okside bazike; Okside

amfotere; Okside acide;

Numër oksidimi



Mësuesi/ja zhvillon me nxënësit një diskutim të shpejtë mbi njohuritë e marra.

Si është organizuar sistemi periodik? Çfarë të përbashkëte kanë elementet e një grupi?Pse? Po elementet e një periode? Ku ndryshon rrezja atomike nga ajo jonike? Si ndryshojnë këto veti brenda një periode nga e majta në të djathtë? Si ndryshojnë vetitë fizike brenda një periode nga e majta në të djathtë?Si ndryshon aktiviteti kimik i elementeve të një periode? Kush është më aktiv? Pse? Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme. Mësuesi/ja dëgjon me vëmendje përgjigjet e

nxënësve dhe respekton mendimet e tyre. Mund të jenë vetë nxënësit ata që mund të

përcaktojnë shokët me përgjigjet më të sakta.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ situatë problemore

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja shtron para nxënësve pyetjen: Si ndryshojnë brenda një


periode natyra e oksideve nga e majta në të djathtë? Pse? Si mendoni ju? Nxënësit diskutojnë, japin mendime, sjellin argumente në lidhje me pyetjen e bërë. Nxënës të

ndryshëm hedhin mendimet e tyre në një tabelë të përgatitur paraprakisht nga mësuesi.

Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë.

Okside të periodës

së tretë

Na2O MgO Al2O3 SiO2 P2O5 SO2,SO3 Cl2O7

Numri i oksidimit +1 +2 +3 +4 +5 +4,+6, +7

Natyra e oksideve Bazik Bazik amfoter acid Acid Acid Acid

Argumentet +H2O

+HCl

+H2O

+HCl

‐‐‐

+HCl

+NaOH

‐‐‐‐

+NaOH

+H20

+NaO H

+H2O

+NaOH

‐‐‐‐

+Na OH


Për të përmbyllur me anë të dy ose tre fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua gjatë

orës së mësimit, ku u synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj. Kërkon që në formën e një loje

që pasohet nga njëri nxënës te tjetri, ata të përmbledhin me fjalët e tyre atë çfarë mësuan për

oksidet brenda një periode në sistemin periodik. Nxënës të ndryshëm e realizojnë

përmbledhjen në mënyra të ndryshme, ka rëndësi që asnjëri prej tyre mos të paragjykohet por

të vlerësohet për mendimin e dhënë.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, japin ide, shkruajnë

saktë reaksionet kimike, vlerësojnë dhe respektojnë punën e shokëve të tyre.





Tema mësimore: Vetitë fizike të elementeve të grupit IIA


U jepen nxënësve fotot bashkë me numrin atomik të disa metaleve alkalin dhe alkalino tokësor.

U kërkohet që duke shkruar formulat e tyre elektronike t’i grupojnë këto elemente në elemente

të grupit të IA dhe IIA.


Nxënësi:

Përshkruan pse metalet e grupit të IIA quhen ndryshe metale alkalino tokësor.

Liston përfaqësuesit kryesorë të metaleve alkalino –tokësor.

Përshkruan karakteristikat kryesore fizike të elementeve të këtij grupi.

Argumenton pse elementet e këtij grupi janë të rëndësishëm.






Mjetet:

Libri i nxënësit; Shkumësa, lapsa

me ngjyra dhe kartonë me

ngjyra

Fjalët kyçe

Metale alkalin; Metale

alkalino‐tokësor; Veti

fizike


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Mendo/diskuto /dhe grupo në dyshe

Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. Në tavolinat e punës vendosen fotot

bashkë me numrin atomik të disa elementeve si p.sh: Na: Z= 11, Ca : Z= 20, Li: Z=3, Mg: Z= 12, Be : Z=4, K: Z=19

U kërkohet nxënësve që në dyshe të shkruajnë formulat e tyre elektronike dhe të përcaktojnë

pozicionin e tyre në SP. Në fund secila dyshe i ka grupuar të gjithë elementet e dhëna sipas

shtresës së jashtme elektronike.

Na: (Z= 11), Ca : (Z= 20), Li: (Z=3), Mg: (Z= 12), Be : (Z=4), K: (Z=19)

Grupi i IA

Grupi i IIA

Litiumi: 1s22s1

Natriumi: 1s22s2p63s1

Kaliumi: 1s22s2p63s2p64s1

Beriliumi: 1s22s2

Magnezi: 1s22s2p63s2

Kalciumi: 1s22s2p63s2p64s2


Mësuesi/ja organizon nxënësit në dy grupe të mëdha. Harton pyetje për secilin grup.

Grupi i parë: Karakteristika të përgjithshme.

Grupi i dytë: Vetitë fizike të metaleve alkalino‐tokësor

Secili grup duke u mbështetur në njohuritë e mëparshme, sistemin periodik dhe mësimin e

ditës synon të japë përgjigje mbi pyetjet e dhëna.


Përfaqësues të ndryshëm nga secili grup duke plotësuar mendimin e njëri‐tjetrit japin përgjigje

për pyetjet e parashtruara më sipër. Kërkohet një aktivizim sa më i gjerë nga të gjithë nxënësit.

Mirëkuptohen mendimet e tyre dhe merren mendimet e të gjithë grupit përpara plotësimit të

tabelës. Pasi punojnë në mënyrë të pavarur për rreth 10’mendimet e tyre në formën e një

diskutimi hidhen në tabelën e mëposhtme në formën e një harte koncepti.

Karakteristika të përgjithshme Vetitë fizike të metaleve Alkalino‐tokësorë

Quhen alkalino –tokësorë sepse

formojnë baza të tretshme

Be ‐ janë metale alkalino‐tokësor

Mg ‐ kanë dy e‐ në shtresën e jashtme

Ca

Sr ‐ valenca II

Ba ‐ formojnë jone pozitivë

Ra

‐ formojnë okside bazike

‐kanë shkëlqim metalik (ngjyrë të argjendtë )

‐shkrijnë në temperatura më të larta se metalet

alkalinë sepse janë më të fortë

‐kanë dendësi më të madhe se uji

‐janë në gjendje të ngurtë dhe formojnë

struktura kristalore të ngjashme me metalet

alkaline

‐përcjellin mirë nxehtësinë dhe elektricitetin

‐formojnë flakë me ngjyrë të ndryshme


‐ japin baza të forta

‐‐Në drejtimin nga lart poshtë

R –rritet

Baziciteti rritet

Energjia e jonizimit ulet

Elektronegativiteti ulet

Magnez—nuk jep ngjyrë

Kalcium –e kuqe tulle

Stroncium –e kuqe e ndezur

Barium ‐‐‐ e gjelbër

‐‐kanë përdorim në prodhimin e fishekzjarrëve

për shkak të ngjyrave

‐‐ Magnezi në formë pudre përdoret te pishtarët

sepse sipërfaqja e kontaktit është e madhe dhe

reaksioni me oksigjenin është i vrullshëm

P.S: Një aeroplan lëshon flakë të prodhuar nga

djegia e magnezit për t’u mbrojtur nga raketat.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme

për të përcjellë informacionin, idetë në lidhje me metalet e grupit të IIA, karakteristikat, vetitë

fizike që ata shfaqin dhe rëndësinë që ata kanë.





Tema mësimore: Vetitë kimike të elementeve të grupit IIA


A mund ne të vendosim një shenjë analogjie midis elementeve të grupit të parë dhe dytë A? Po

apo jo? Pse?


Nxënësi:

Liston elementët e grupit të IIA.

Përshkruan vetitë fizike të elementeve të grupit të IIA.

Shkruan me fjalë dhe formulë kimike reaksionet karakteristike për metalet e grupit të IIA.

Argumenton pse kalciumi është më aktiv se magnezi.




Shkencat shoqërore, Gjeografia,

Mjetet:

Libri i nxënësit; Shkumësa me

ngjyra; Lapsa me ngjyra;

Kartonë me ngjyra.

Fjalët kyçe

Veti kimike; Jone pozitiv;

Energji jonizimi



Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Secili grup vihet përballë një pyetjeje të caktuar

Gr 1‐‐‐ Karakteristikat e përgjithshme të grupit të IA.


Gr 2—Vetitë fizike të elementeve të grupit të IA.

Gr 3—Vetitë kimike të metaleve të grupit të IA.

Duke u mbështetur në njohuritë e marra, duhet që për rreth pesë minuta nxënësit të përgatisin

përgjigjet e këtyre pyetjeve.

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që të jenë ata që t’i drejtojnë pyetjet njëri‐tjetrit, të marrin

përgjigjet nga shokët e tyre, të vlerësojnë nëse përgjigjet janë të sakta apo jo.

Në një kënd të tabelës, në formën e një harte koncepti (organizues grafik) vendosen të gjitha

përgjigjet e nxënësve.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ situatë problemore

Në këtë moment mësuesi /ja u paraqet nxënësve situatën e të nxënit: A mund ne të vendosim

një shenjë analogjie midis elementeve të grupit të parë dhe të dytë A? Po apo jo? Pse?

Nxënësit mund të sjellin mendime të ndryshme:

Po, duke njohur grupin e IA mund të parashikojmë edhe vetitë e grupit të IIA.

Po, sepse këto dy grupe janë shumë afër me njëri‐tjetrin, janë metale, kanë pak elektrone

në shtresën e jashtme, formojnë jone pozitivë.

Po, mund të parashikojmë edhe vetitë kimike të cilat do jenë të ngjashme me grupin e IA.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/organizues grafik i analogjisë

Mësuesi/ja përgatit për nxënësit fletë pune ku vihen në analogji grupi i IA dhe IIA. Fletët e

punës mund të hartohen në këtë mënyrë.

Grupi i IA Grupi i IIA

Elementet:

Li......

Elementet:

Be.....

Karakteristika të përgjithshme: Karakteristika të përgjithshme:

Veti fizike Veti fizike

Veti kimike Veti kimike:

Tabela plotësohet në mënyrë paralele duke vënë përballë njohuritë për grupin e IA dhe grupin

e IIA. Në fund fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:

Grupi i IA Grupi i IIA

Elementet:

Li,Na, K, Rb, Cs, Fr

Elementet:

Be, Mg,Ca, Sr, Ba, Ra

Karakteristika të përgjithshme:

Valenca ‐‐‐‐I.

Nr i elektroneve në shtresën e jashtme –1.

Formojnë jone pozitivë Me +, formojnë

përbërje jonike.

Janë agjent reduktues, vetë oksidohen.

Me ‐1e‐‐ Me +.

Metale alkaline.

Karakteristika të përgjithshme:

Valenca ‐‐‐‐II

Numri i elektroneve në shtresën e

jashtme 2.

Formojnë jone pozitivë Me 2+ formojnë

përbërje jonike.

Janë agjent reduktues, vetë oksidohen.

Me ‐2e‐‐ Me 2+.

Metale alkalino‐tokësor.


Veti fizike :

Janë të butë, priten lehtë me thikë.

Ruhen në enë me vajguri.

Kanë temperatura të larta shkrirje dhe vlimi.

Përcjellin shumë mirë rrymën elektrike.

Telëzohen dhe petëzohen lehtë.

Veti fizike :

Janë të butë, priten lehtë me thikë.

Ruhen në enë me vajguri.

Kanë temperatura të larta shkrirje dhe vlimi.

Përcjellin shumë mirë rrymën elektrike.

Telëzohen dhe petëzohen lehtë.

Veti kimike:

1. Veprimi me oksigjenin

4Na + O2 =2Na2O

2. Veprimi me ujin

2Na +2H2O = 2NaOH +H2↑

3. Veprimi me hidrogjenin

2Na + H2 = 2NaH

Veprimi me jometalet

2Na + Cl2 = 2NaCl

5. Veprimi me acidet

2Na + 2HCl = 2NaCl +H2 ↑

Veti kimike:

1. Veprimi me oksigjenin

2Mg + O2 =2MgO

2. Veprimi me ujin

Ca +2H2O = Ca(OH)2 +H2↑

3. Veprimi me hidrogjenin

Ca + H2 =Ca H2

4. Veprimi me jometalet

Ca + Cl2 = CaCl2

5. Veprimi me acidet

2Ca + 2HCl = CaCl2 +H2 ↑

Konkluzion! Kur kalojmë nga lart –poshtë në të dyja grupet vëmë re se oksidet bazike forcojnë

vetitë e tyre, tretësirat e tyre bëhen më alkaline si rrjedhojë edhe pH rritet. Kjo do të thotë që

këto veti shfaqen më mirë tek elementi Francium dhe Barium.


Situata quhet e realizuar kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën, mënyrën dhe gjuhën e

përshtatshme për të përcjellë informacionin e kërkuar, janë të aftë të realizojnë analogjinë midis

elementeve të grupit të IA dhe IIA dhe vlerësojnë dhe gjykojnë përgjigjet e njëri‐tjetrit.



Tema mësimore: Shpërbërja termike e karbonateve dhe nitrateve të elementeve të grupit IIA,

përdorimet e përbërjeve të grupit IIA


Pa ndalur dorën për tre minuta në punë në dyshe të shkruajnë reaksione kimike të

bashkëveprimit të kripërave me substanca të tjera.


Nxënësi:

Liston reaksionet karakteristike për kripërat e metaleve të grupit të IIA.

Shkruan reaksionet kimike të veprimit të kripërave të metaleve të grupit të IIA me acide të

holluara.

Shkruan reaksionet e shpërbërjes të këtyre kripërave.

Tregon disa nga përdorimet e elementeve të grupit të IIA.





shoqërore, Matematika,

Mjetet:


ngjyra; Lapsa me ngjyra;

Kartonë me ngjyra.

Fjalët kyçe

Shpërbërje; Acide, baza,

kripëra; Sulfate; Nitrate;

Karbonate; Fosfate


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / shkrimi i shpejtë/punë në dyshe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe. Secila dyshe për tre minuta duhet të shkruajë sa më

shumë reaksione të bashkëveprimit të kripërave me substanca të tjera. Dyshet janë në garë me

njëra tjetrën, dyshja që ka shkruar saktë dhe më shumë reaksione shpallet fituese. Në fund të

gjitha dyshet me radhë lexojnë bashkëveprimet përkatëse.

Kujdes! Nga kjo veprimtari do synohet që ndoshta edhe me ndihmën e mësuesit të sillen në

kujtesë vetitë e kripërave.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari praktike e drejtuar

Në këtë moment mësuesi/ja orienton nxënësit në grupe. Nga secili grup kërkon që të zhvillojnë

praktikisht disa eksperimente që do fokusohen kryesisht tek kripërat e grupit të IIA si p.sh:

Veprimin e kripërave karbonate me ujin ‐‐‐‐‐eksperimenti 1

Veprimin e kripërave karbonate me acide të ndryshme –eksperimenti 2

Shpërbërjen e kripërave ‐‐‐‐‐‐‐eksperimenti 3

Është detyrë e çdo grupi që të zhvillojnë dhe vëzhgojnë me kujdes eksperimentet përkatëse. Në

fund secili grup shkruan reaksionet përkatëse. Secili grup pajiset me mjetet e punës dhe fillon

menjëherë eksperimentin.

Eksperimenti 1 :Veprimi i kripërave karbonate me ujin

MgCO3 + H2O CaCO3 + H2O SrCO3 +H2O

KUJDES! Të gjitha këto kripëra janë të patretshme në ujë!

Eksperimenti 2: Veprimi i kripërave karbonate me acide të holluar

Rasti /1 Veprimi i karbonatit të magnezit me acid sulfurik të holluar

Rasti /2 Veprimi i karbonatit të magnezit me acid klorhidrik

HCl

BaCO3 Ba CO3 + HCl →BaCl2 +

H2SO4

MgCO3 MgCO3 + H2SO4 →Mg SO4 + H2O+CO2


Rasti /3 Veprimi i karbonatit të magnezit me acid nitrik të holluar

Eksperimenti 3: Shpërbërja e karbonateve dhe nitrateve

nxehtësi

3 ng ng 2 gMgCO MgO + CO nxehtësi

3 ng 2 g 2 g2 ngCa NO CaO + NO + O


Në përmbyllje të gjithë materialit mësuesi/ja shtron para nxënësve edhe një pyetje: Pse janë të rëndësishme përbërjet e grupit të IIA? Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme: Në ndërtim guri gëlqeror gjen shumë përdorim. Për rritjen e pH, të tokave bujqësore përdoret hidroksidi i kalciumit.

rVlerësimi i situatës

Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, përdorin shumë mirë

mjetet laboratorike dhe kryejnë eksperimentet me saktësinë e duhur dhe shkruajnë saktë të

gjitha reaksionet kimike.


Punë hulumtuese: Ku qëndron rëndësia e përbërjeve të grupit të IIA?



Tema mësimore: Vetitë fizike të elementeve të grupit VIIA


Çfarë ju sjell në mëndje fjala ’HALOGJEN’’?


Nxënësi:

Liston elementet kryesore të grupit të VIIA.

Përshkruan disa nga karakteristikat kryesore të këtij grupi.

Identifikon disa prej vetive fizike të këtyre elementeve.





Mjetet:

Libri i nxënësit;

Shkumësa,lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Halogjenë; Molekula

diatomike; Lidhje

kovalente

Ca(NO3

HNO3

MgCO3 MgCO3 + HNO3 →Mg (NO3)2 +

MgCO



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / brain stroming

Mësuesi/ja zhvillon një teknikë shumë të njohur për nxënësit. Shkruan në mes të tabelës fjalën

“halogjen“. Kjo teknikë do të luajë rolin e një situate të nxëni. Nxënësit me radhë shprehin

mendimet e tyre që mund të kenë lidhje me kiminë ose jo. Në fund tabela mund të ketë një

pamje të tillë:

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ lexim përmbledhje në dyshe

Mësuesi/ja synon në marrjen e njohurive mbi halogjenët, për këtë realizohet teknika ‘lexim

përmbledhje në dyshe ‘. Mësimi ndahet në paragrafë ku nxënësit në dyshe njëri bën pyetjen,

tjetri përmbledh me fjalët e veta. Paragrafët përkatës janë tre

Elementet e grupit VII A, karakteristika të përgjithshme.

Vetitë fizike të elementeve të grupit VIIA

Për secilin paragraf, aktivizohen disa dyshe.

PARAGRAFI I PARË (Elementet e grupit VII, karakteristika të përgjithshme )

Pyetja: Cilët janë elementet e grupit të VIIA?

Përgjigjja: Elementet kryesore të këtij grupi janë: fluor,klor, brom, jod, astat.

Pyetja: Pse quhen halogjenë?

Përgjigja: Quhen halogjenë sepse veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra, janë ‘kripëlindësa’.

Pyetja: A mund të listojmë disa karakteristika të përgjithshme për këto elemente?

Përgjigjja: Po, ja disa prej tyre:

Janë jometale, ndodhen në të djathtë të tabelës periodike.

Janë kripëlindës, veprojnë me metalet dhe formojnë kripëra.

Kanë shtatë elektrone në shtresën e jashtme. s2p5.

Marrin një elektron dhe formojnë jone negative.

M +1e‐ →M1‐

Kanë shtatë elektrone valentore.

Paraqesin disa valenca I, III, V, VII(me përjashtim të fluorit që paraqet vetëm një valencë).

Formojnë okside acide.

Formojnë molekula diatomike F2, Cl2, Br2, I2.

PARAGRAFI I DYTË ( Vetitë fizike të elementeve të grupit).

Pyetja / Çfarë vetish fizike shfaqin halogjenët?

halogjen

F2, Cl2, Br2,J2 7 elektrone në shtresën e jashtme

Kripë lindës

Jometale

elemente të gr VIIA

Formojnë jone negative

Janë molekula diatomike X2 Formojnë okside acide

Kanë përdorime të

shumta


Përgjigjja / Halogjenët paraqesin disa veti fizike.

Janë në gjendje të ndryshme fizike, fluor dhe klori gaze, bromi lëng me ngjyrë të kuqe,

Jodi substancë e ngurtë dhe formon kristale.

Digjen me flakë të ndryshme.

Janë helmues.

Me rritjen e masës molare rriten pikat e shkrirjes dhe vlimit të substancave.

Ndërmjet molekulave të grupit VIIA kemi vetëm forcat e Van‐Der‐Valsit


Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë

rrumbullake). Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe

laps dhe kërkon të shkruaj një substancë çfarëdo. Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra

paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të vazhdueshme derisa të mbarojnë të gjithë

personat e grupit. Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet

e paraqitura në letër.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, identifikojnë dhe

përcaktojnë praktikisht masat molekulare dhe molare të përbërjeve të ndryshme kimike.





Tema mësimore: Vetitë kimike të elementeve të grupit VIIA


Pse vetitë e elementeve të një grupi ndryshojnë nga vetitë e elementeve të një grupi tjetër?


Nxënësi:

Liston halogjenët kryesorë.

Përshkruan si ndryshon aktiviteti i këtyre elementeve brenda grupit nga lart poshtë.

Shkruan me fjalë dhe formulë reaksionet karakteristike të halogjenëve.




Shkencat shoqërore, Matematika,

Mjetet:

Libri i nxënësit; Shkumësa,lapsa

me ngjyra,fleta të mëdha formati


Fjalët kyçe

Jone negative; Jometale;

Elektronegativ; Oksid

acid


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / Unë pyes ju përgjigjeni

Mësuesi/ja shtron para nxënësve pyetjen: Pse vetitë e elementeve të një grupi ndryshojnë nga vetitë e elementeve të një grupi tjetër?


Disa nga përgjigjet mund të ishin:

Kanë pozicion të ndryshëm në sistemin periodik.

Kanë numër të ndryshëm elektronesh në shtresën e jashtme.

Shfaqin valenca të ndryshme.

Kanë rreze të ndryshme.



rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.

A mund halogjenët të veprojnë me hidrogjenin. A mund halogjenët të veprojnë me kripëra dhe të zhvendosin metalin që është në përbërje të tyre. A bashkëveprojnë halogjenët me metalet? Kërkon nga nxënësit që duke shfrytëzuar materialin në tekst dhe informacionet e mëparshme

të japin disa mundësi përgjigjeje në disa fletë pune të përgatitura më parë.

Veprimi me metalet

Veprimi me hidrogjenin

Veprimi me kripëra

Për çdo pyetje do të punojë një grup i caktuar. U lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe

ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.



ngjyra ose edhe direkt në tabelë. Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar.

Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion. Mbas gjithë

diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë. Të gjitha mendimet e nxënësve do të

hidhen në hartën e konceptit dhe në fund harta do mund të ketë një pamje të tillë.

Veprimi me metalet Na + Cl2→NaCl Ca + F2 → CaF2

Veprimi me

hidrogjenin

vepron me shpërthim edhe në të ftohtë dhe në errësirë

vepron me shpërthim në dritën e diellit

vepron ngadalë kur e ngrohim

formon një përzierje ekuilibri me ngrohje

Veprimi me kripëra

Një halogjen më aktiv mund të zëvendësojë një halogjen më pak aktiv

nga një tretësirë e halogjenit më pak aktiv.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, listojnë vetitë kryesore

të halogjenëve, shkruajnë saktë reaksionet kimike, vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë përgjigjet e

shokëve të tyre.






Tema mësimore: Reaksionet e joneve halogjenure


Je në laborator, në gota kimike ka shumë substanca të ndryshme por emrat përkatës të tyre

mungojnë. Si do të veproni? A mundeni ju të zbuloni se çfarë substancash ka në secilën enë?


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë konceptin ‘’reaksion test’’

Liston disa prej reaksioneve test për halogjenët.

Shkruan reaksionet karakteristike për halogjenët.





Mjetet:


mjete laboratorike, substanca të

ndryshme

Fjalët kyçe

Reaksione test;

Halogjen; Aktivitet

kimik




Je në laborator, në gota kimike ka shumë substanca të ndryshme por emrat përkatës të tyre

mungojnë, si do veproni, a mundeni ju të zbuloni se çfarë substancash ka në secilën enë, SI?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë. Nxënës të ndryshëm japin mendime të

ndryshme. Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i

japë diskutimit drejtimin e duhur. Në fund diskutimi mund të përmbyllet me fjalët:

Konkluzion! Për zbulimin e joneve të ndryshme në laborator përdoren reaksionet test,

reaksione qe shoqërohen me një ndryshim të dukshëm që mund të jetë, formim precipitati,

ndryshim ngjyre, çlirimi i ndonjë gazi etj.



Grupi i parë: Si zbulohen jonet e halogjenëve në laborator? Grupi i dytë: Çfarë ndodh gjatë bashkëveprimit të halogjenureve të ndryshëm me H2SO4

Grupi i parë: Si zbulohen jonet e halogjenëve në laborator?

Zhvillon para nxënësve një eksperiment të thjeshtë:

(1) (2) (3)

AgNO3 + HCl →↓AgCl + HNO3 AgNO3 + HBr →↓AgBr + HNO3 AgNO3 + HJ →↓AgJ + HNO3

bardhë krem verdhë

AgNO3

HJ

AgNO3

HBr

AgNO3

HCl


Konkluzion! Jonet halogjenurë në prani të kripërave të argjendit formojnë precipitate me ngjyra të

ndryshme.

Grupi i dytë: Çfarë ndodh gjatë bashkëveprimit të halogjenureve të ndryshëm me H2SO4 ?

NaCl me H2S04 NaBr me H2S04 NaJ me H2S04

NaCl +H2SO4→NaHSO4 +HCl

Acidi i prodhuar është në

formën e një tymi të bardhë.

NaBr +H2SO4→NaHSO4 +HBr

HBr + H2SO4 →Br2+SO2+H2O

Shoqërohet me daljen e një

gazi me ngjyrë të kuqe që

është bromi.

NaJ +H2SO4→NaHSO4 +HJ

HJ+H2SO4 →I2+SO2+H2O

Oksidimi i HJ mund të

ndodhë në shkallë të

ndryshme.

Në grupin e VIIA kur kalojmë nga lart poshtë oksidimi i halogjenureve të hidrogjenit bëhet më

i lehtë.


Mësuesi/ja synon në punimin e disa ushtrime në funksion të përforcimit të njohurive

Ushtrimi 1: Si mund t’i dalloni nga njëra‐tjetra?

a) AgCl nga AgNO3 b) AgBr nga AgNO3

Ushtrimi 2 : Shkruani reaksionet e bashkëveprimit të:

a) Na Cl + H2SO4

b) Na Br + H2SO4

c) Na I + H2SO4


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, japin përgjigje të sakta në

lidhje me zbulimin e joneve halogjenure, shkruajnë saktë reaksionet e zbulimit të këtyre joneve.



Tema mësimore: Përdorimet e halogjenëve dhe përbërjeve të tyre


Parashikim me termat paraprakë


Nxënësi:

Liston përdorimet kryesore të halogjenëve.

Argumenton pse janë të rëndësishme në përdorimin e përditshëm.

Shkruan saktë reaksionin e klorinimit të ujit.

H2SO4

NaJ

H2SO4

NaBr

H2SO4

NaCl






Mjetet:



me ngjyra

Fjalët kyçe

Halogjen; Zbardhues;

Aktivitet kimik


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / parashikim nga termat paraprakë

Mësuesi/ja për të ngacmuar sado pak imagjinatën e nxënësve mësuesi përdor teknikën e

parashikimit me terma paraprakë. Me fjalët e mëposhtme krijoni një shkrim (tregim, paragraf,

përshkrim…). Fjalët që mund të jepen janë: zbardhues, industri, shkenca, studim, interesant.

Pasi nxënësit marrin kohën e duhur, disa nga punimet më të bukura lexohen para klasës.

3) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja organizon me nxënësit një diskutim në formën e pyetjeve dhe përgjigjeve

Cilat janë elementët e grupit të VIIA?Pse quhen halogjenë?Cilat janë disa nga karakteristikat kryesore të tyre? Çfarë vetish fizike kanë? Si ndryshojnë vetitë e halogjenëve brenda grupit nga lart –poshtë?A janë aktiv elementet e grupit të VIIA?Cilat janë disa prej reaksioneve karakteristike të këtyre elementeve?Ku gjejnë përdorim elementet e grupit të VIIA?

KLORINIMI I UJIT

SI ZBARDHUES I NGJYRAVE DHE NJOLLAVE

NË PËRBËRJE TË SUBSTANCAVE ORGANIKE SI TRETËS, FTOHËS DHE AEROSOLË

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/loja me top

Mësuesi/ja organizon përforcimin me anë të një loje:


Hapi 2: Harton pyetjen: Cilat janë elementet e grupit të VIIA?


Hapi 4: Ja hedh topin një shoku/shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.





vlerësojnë dhe stimulojnë punën e njëri‐ tjetrit.


Për të realizuar përmbledhjen përfundimtare të njohurive mbi grupet në sistemin periodik ju

kërkohet nxënësve që në formën e një ‘’HARTË KONCEPTI’’ të hedhin të gjithë informacionin

e marrë.

GRUPI ‐‐‐‐XA

Elementet

Valenca

Elektrone në shtresën e jashtme

Jonet që formojnë


VETI FIZIKE:

Gjendja në natyrë

...

....etj

VETI KIMIKE:

Me oksigjenin;

Me hidrogjenin;

Me jometalet;

Me ujin;

Me acidet.

PËRDORIMET:



Tema mësimore: Reaksionet redoks, elektroliza


Ju jepen nxënësve disa reaksione kimikë dhe kërkohet t’i grupojnë ato në reaksione redoks

dhe joredoks


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet reaksione redoks, oksidim, reduktim,agjent oksidues dhe

reduktues, elektrolizë, elektrolizier.

Dallon një reaksion redoks nga një reaksion joredoks.

Përcakton gjysmëreaksionet e oksidimit dhe reduktimit në një reaksion redoks.

Shkruan saktë reaksionet që ndodhin në elektroda gjatë procesit të elektrolizës.

Specifikon produktet përfundimtare të elektrolizës.

Shkruan reaksionin e përgjithshëm të elektrolizës.

Sjell fakte dhe të dhëna mbi rëndësinë e procesit të elektrolizës.




Shkencat shoqërore, Fizika;

Mjetet:

Libri i nxënësit;


dhe kartonë me ngjyra.

Fjalët kyçe

Reaksionet redoks; Oksidim;

Reduktim; Agjent oksidues;

Agjent reduktues; Elektroliza;

Elektrolizier


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo vepro në grup

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grup. Informon ata se na tavolinat e punës së tyre kanë të

shkruar në letra formati reaksione të ndryshme kimikë. Është detyrë e tyre që të veçojnë


reaksionet redoks nga ata jo redoks si më poshtë vijon.

reaksione redoks reaksione jo redoks

2NaOH HCl NaCl H O

2 2Zn HCl ZnCl H 2 2( )CaO H O Ca OH

3 2 2NH N H 2 3 2 2H SO SO H O

Mësuesi/ja vazhdon diskutimin me nxënësit: Pse keni bërë një ndarje të tillë?Çfarë janë reaksionet redoks?Cilat janë proceset që ndodhin në një reaksion redoks? Ç’është oksidimi, po reduktimi? Kush janë agjentët oksidues dhe reduktues? 2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ ditar dy pjesësh

Mësuesi/ja prezanton nxënësve disa nga konceptet të cilat do analizohen brenda orës mësimore.

Organizon klasën në grupe, ku secilin grup e pajis me fleta pune me pyetjen përkatëse.

Fleta nr. 1


Elektroliza

Fleta nr. 2


Shembuj elektrolize

Lihet në dispozicion të tyre koha e duhur duke vëzhguar me kujdes punën e gjithsecilit. Në

fund fletët e punës do të ngjiten në tabelë dhe prezantohen me radhë nga përfaqësuesit e secilit

grup, në fund tabela do të ketë një pamje të tillë.

Fleta nr. 1


ELEKTROLIZA

- Elektroliza është procesi i shpërbërjes së një substance në elementet përkatëse,

nën veprimin e rrymës elektrike.

Qarku i jashtëm –lëvizin elektronet

- Elektroliza ndodh në elektrolizier Qarku i brendshëm –lëvizin jonet

Dy elektrodat prej grafiti ose metali:

Anoda (+) oksidimi

Katoda (‐) reduktimi

- Elektroliza mund të ndodhë:

Në elektrolit në gjendje të shkrirë.

Në elektrolit në tretësirë ujore.

Elektroliza me anodë të tretshme.

2 2 3Fe O Fe O


Fleta nr. 2

Koncepti Mendimet dhe idetë rreth konceptit Shembuj elektrolize

K H+, Ca2+ Në katodë veçohen jonet më aktive të cilët janë jonet H+.

A Cl‐, OH Në anodë veçohen jonet Cl‐ si më pak aktive.

22 2K H e H

22 2A Cl e Cl

2 22 2H Cl H Cl

2 2 2 2 22H O CaCl H Cl Ca OH mjedis bazik


Mësuesi/ja duke synuar që nxënësit të zotërojnë kompetenca për zgjidhjen e ushtrimeve në

lidhje me elektrolizën, mësuesi/ja synon të përfshijë nxënësit në veprimtari të ndryshme me

qëllim për të fiksuar, sqaruar dhe reflektuar më tej mbi njohuritë e marra.

Si më të rëndësishme konsideron zbatimet praktike si p.sh:

1. Cili nga reaksionet e mëposhtme është redoks

2. Kush janë produktet përfundimtare të elektrolizës së: NaCl, CuSO4, AgNO3, H2SO4...etj

3. Shkruani reaksionin e përgjithshëm të elektrolizës së: K2SO4, CaCO3,AlCl3, H2O


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, janë pjesë aktive e orës

mësimore dhe janë të saktë në shkrimin e gjysmë reaksioneve në elektroda, si dhe në shkrimin

e reaksionit të përgjithshëm.


Ushtrimi 4 fq 181

Hulumtojmë së bashku : Elektroliza në jetën e përditshme

A(+) K(‐)

2H O H O H

22 2C aC l C a C l




Tema mësimore: Elektroliza sasiore


Material filmik mbi elektrolizën dhe përdorimet e saj


Nxënësi:

Tregon me cilën është në përpjesëtim masa e substancave gjatë elektrolizës.

Realizon lidhjen midis Q, I, t dhe masës së substancave.

Përcakton Faradej‐in si njësinë bazë të sasisë së elektricitetit.

Llogarit në FARADEI sasinë e substancave të ndryshme gjatë elektrolizës.

Llogarit sasinë në gramë të substancave duke u shfrytëzuar të dhënat në FARADEI.




shoqërore, Fizika;

Mjetet:


ngjyra; Lapsa me ngjyra; Kartonë

me ngjyra.

Fjalët kyçe

Elektrolizë; Masa;

Vëllim; Ngarkesa

elektrike; Faradei


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit ‘’material filmik ‘’. Kërkon vëmendje

dhe seriozitet nga ana e tyre. Pasi dëgjojnë me kujdes materialin diskutojnë dhe këmbejnë ide

dhe mendime të ndryshme me njëri‐tjetrin. Është e rëndësishme që të synohet fort në

informacionin që ata marrin në lidhje me llogaritjen e sasisë së produkteve gjatë elektrolizës.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari shpjegim i drejtuar

Në vazhdim të diskutimit mësuesi për të arritur në konkluzionet e duhura harton për nxënësit

disa pyetje: Nga kush varet masa e substancave që veçohen në elektroda? Si llogaritet ajo për elektroliza të ndryshme? Shpjegim: Hapi1

Masa e substancës që prodhohet në një elektrodë gjatë elektrolizës është në përpjesëtim me:

kohën gjatë së cilës rryma elektrike kalon në elementin elektrolitik;

intensitetin e rrymës elektrike.

Masa e substancës së prodhuar në një elektrodë (ose që largohet nga elektroda) gjatë elektrolizës

është në përpjesëtim me sasinë e elektricitetit (në kulon) që kalon nëpër elektrolit.

Q = I x t ku Q‐ngarkesa (në kulon, C); I—rryma (në amper,A); t—koha (në sekonda, s)

Sasia e elektricitetit shpesh shprehet në lidhje me një njësi që quhet Faradej (simboli F).

1 Faradej është sasia e ngarkesës elektrike që bartet nga 1 mol (elektrone/jone ) me ngarkesë 1.

Vlera e saj është 96500 C mol‐1

p.sh a) Ag+ + e– → Ag 1 mol argjend duhet 1 Faradej me ngarkesë 96500C

1 mol 1 mol 1 mol

b ) Cu2+ + 2e– → Cu për një mol Cu duhen 2mol elektrone, pra duhet 2 Faradej (2x96500C)

1 mol 2 mol 1 mol


Shpjegim: Hapi 2

Llogaritja e sasisë së substancave në masë dhe në vëllim. Punohen bashkë me nxënësit dy

ushtrime.

Ushtrimi 1/ Gjetja e sasisë në masë Ushtrimi 2/ Gjetja e sasisë në vëllim

Njehsoni masën e plumbit të depozituar në

katodë gjatë elektrolizës, kur rryma që kalon

nëpër PbBr2 (II) të shkrirë është 1.5 A gjatë

20 min minutave.

(Vlera Ar: [Pb] = 207; F = 96 500 C mol–1)

Hapi 1 Shkruhet gjysmëreaksioni:

Pb2+ + 2e–→ Pb

Hapi 2 Përcaktohet sasia e ngarkesës që

duhet për depozitimin në elektrodë të 1 moli

produkt. Për çdo mol Pb të formuar nevojiten

2 mole me elektrone: = 2F = 2 × 96 500 = 193 000 C mol–1

Hapi 3 Njehsohet ngarkesa elektrike që

transferohet gjatë elektrolizës: Q = I × t = 1.50 × 20 × 60 = 1800 C

Hapi 4 Njehsohet masa duke përdorur masën

atomike të krahasuar.

193 000 C → 1 mol Pb, → 207 g Pb.

1800 C → x gram

1800 C× 207gr /193000C

= 1.93 g Pb.

Njehsoni vëllimin e oksigjenit që prodhohet

kur një tretësirë ujore e H2SO4(c), i

nënshtrohet elektrolizës për 30 minuta, duke

zbatuar një rrymë elektrike prej 0.50 A. (F = 96 500 C mol–1; 1 mol gaz zë 24.0 dm3 në

Hapi 1 Shkruhet gjysmëreaksioni:

4OH– (t) + O2(g) + 2H2O(l) + 4e–

Hapi 2 Përcaktohet sasia e ngarkesës që

duhet për të prodhuar 1 mol gaz. Për çdo 1

mol oksigjen të gaztë të prodhuar duhen 4

mole elektrone = 4F = 4 × 96 500 = 386 000 C mol–1 Hapi 3 Njehsohet ngarkesa e transferuar në

qark gjatë elektrolizës: Q = I × t = 0.50 × 30 × 60 = 900 C

Hapi 4 Njehsohet vëllimi që zë gazi i

prodhuar, duke ditur që 1 mol gaz zë 24.0

dm3 në kushte normale të mjedisit.

386 000 C → 1 mol O2, → 24 dm3 O2,

900 C → x dm3

= 900C x 24dm3 /386000C

= 0.0560 dm3 O2


Duke synuar në përforcimin e mëtejshëm të njohurive punohen ushtrime.

Llogarisni masën e argjendit të depozituar në katodë gjatë elektrolizës, kur përgjatë 45

minutave, nëpër qarkun e elektrolizës së një tretësire ujore të nitratit të argjendit, kalon një

rrymë prej 1.80 A. (Vlera Ar: [Ag] = 108; F = 96 500 C mol–1)


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë të vëmendshëm dhe të përgjegjshëm gjatë orës së

mësimit, përkushtohen fort në zgjidhjen e ushtrimeve të dhëna, komunikojnë dhe vlerësojnë

punën e njëri‐tjetrit.



Ushtrimi 6, 7 faqe 183




Tema mësimore: Potencialet e elektrodave, Potenciali i elektrodës dhe reaksionet redoks


Çfarë do të ndodh në qoftë se një pllakë metalike vendoset në tretësirën e joneve të saj?


Nxënësi:

Përshkruan proceset që ndodhin në qoftë se një pllakë metalike futet në tretësirën e joneve të saj.

Identifikon kushtet që duhen plotësuar për vendosjen e ekuilibrit në një elektrodë midis

pllakës dhe tretësirës.

Shkruan gjysmëreaksionet e oksidimit dhe reduktimit.

Përshkruan me fjalë arritjen e potencialit elektronik.

Tregon se metale të ndryshëm kanë potenciale të ndryshëm elektronik.



Gjuhët dhe komunikimi:

Shkencat shoqërore, Fizika

Mjetet:


lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Elektroda Ekuilibër; Oksidim;

Reduktim; Potencial elektrodik;

Elektroda standarde



Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. U drejtohet atyre me fjalët: Çfarë do të

ndodh në qoftë se një pllakë metalike vendoset në tretësirën e joneve të saj?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë. Me ndihmën e mësuesit ata mund të

theksojnë se ndërmjet pllakës dhe tretësirës do të ndodhin procese oksido‐reduktimi.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ pyetja sjell pyetjen

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja duke përdorur pyetje pas pyetjesh, do të synojë të arrijë

qëllimin kryesor të orës mësimore: ‘’Potencialin elektrodik ‘’

Ç’janë reaksionet redoks? Nxënësi: Reaksionet redoks janë reaksione që shoqërohen me ndryshim të numrave të

oksidimit. Në një reaksion redoks kemi dy procese oksidimin dhe reduktimin.

Çfarë është procesi i oksidimit? Nxënësi: Procesi i oksidimit është procesi ku substancat marrin oksigjen nga një substancë

tjetër gjatë një reaksioni kimik, p.sh: 2Mg(ng) + O2(g)→ 2MgO(ng) Po reduktimi, çfarë është? Nxënësi: Reduktimi është e kundërta e procesit të oksidimit, pra humbja e oksigjenit nga një

substancë gjatë një reaksioni kimik. uO(ng) + H2(g) Cu(ng) + H2O(l) A ndodhin këto procese kur një pllakë metalike vendoset në tretësirën e joneve të saj? Nxënësi: Po, në qoftë se një pllakë metalike zhytet në tretësirën e joneve të saj

ndodhin të dyja proceset edhe oksidimi, edhe reduktimi.

Cu2+(t ) + 2e– → Cu(ng) reduktimi i joneve bakër në pllakë

Cu2+

Cu


Cu(ng) → Cu 2+(t)+ 2e– oksidimi i atomeve të bakrit nga pllaka në tretësirë

Reduktimi dhe oksidimi janë të veçuara nga njëra‐tjetra në këtë rast apo ndodhin në të njëjtën kohë? Nxënësi: Jo, të dyja këto procese janë të lidhura me njëra‐tjetrën, ndodhin në të njëjtën enë,

elektronet që jepen gjatë oksidimit merren gjatë procesit të reduktimit.

A mund të flasim për ndonjë ekuilibër gjatë këtij procesi?

Nxënësi: Po, patjetër që do arrihet një ekuilibër, gjatë këtij procesi numri i elektroneve që

merren gjatë reduktimit gjithmonë është i barabartë me numrin e elektroneve që jepen

gjatë oksidimit sipas ekuilibrit: Cu2+(aq) + 2e– ⇄ Cu(ng)

Konkluzion! Kur një shufër metali vendoset në një tretësirë ku ka jone të metalit vihet re:

1. Ndërmjet metalit dhe tretësirës vendoset një ekuilibër midis proceseve të oksidimit dhe

reduktimit.

2. Si pasojë e këtyre dy proceseve pllaka e metalit ka tepri e‐ dhe ngarkohet negativisht,

ndërsa tretësira ka tepri jonesh pozitive dhe ngarkohet pozitivisht.

3. Në kufirin midis pllakës dhe tretësirës krijohet një potencial/tension në volt. Ky potencial

nuk mund të matet drejtpërdrejt, por mund të matet diferenca e potencialeve ndërmjet

sistemit metal/jon dhe një sistemi tjetër metal/jon. Kjo vlerë e matur quhet potencial i

elektrodës, E dhe matet në volt.

4. Metale të ndryshme kanë potenciale elektrodike të ndryshme. Vlera e potencialit të një

elektrode na tregon aftësinë e metalit për t’u reduktuar. Vlera e potencialit elektrodik

mund të jenë:

Pozitive, si p.sh E0 = + 0.80 V Ag+ (t) + e‐ ⇄ Ag(ng) jonet argjend reduktohen shumë lehtë, metal

joaktiv

Negative, si p.sh E0 = ‐ 0.76 V Zn2+ (t) + 2e‐ ⇄ Zn(ng) jonet zink reduktohen me vështirësi, metal

shumë aktiv

Zero, si p.sh E0 = + 0.0 V 2H+ (t) + 2e‐ ⇄ H2(g) luan rolin e një elektrode krahasuese

Ndryshe quhet elektroda standarde e hidrogjenit.

Të gjitha vlerat e potencialeve elektrodike standarde janë në krahasim me elektrodën e hidrogjenit.


Mësuesi/ja i jep secilit nxënës një kopje e alfabetit të njëpasnjëshëm e paplotësuar. Kërkohet nga

nxënësit që të shkruajnë një term, një fjalë, një proces në mënyrë rastësore sipas shkronjave të

alfabetit në lidhje me elektrolizën, oksidimin, reduktimin, potencialin elektronik, etj. Pasi secili

plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë zinxhir për

rreth 5 minuta.

A

Anodë

Anione

Aktiv

B

Burim rryme

P

Potencial

elektrodik

Përcjellës

O

Oksidim

D

DH

E

Elekroliza

Elektroda

Elektrolit

Elektrolizier

R

Reaksion

Radhë aktiviteti

Reduktim

F

Fortë

Gj

Gjysmë reaksion

Gjysmë reaksion

oksidimi,

reduktimi

H

Hidrogjen

J

Jone pozitivë

jone negativë


L

Lëvizje e

drejtuar

K

Katodë

Katione

P

Produkt

elektrolize

G

T

Koha ‐t

Q

Ngarkesa në kulon

Qark i jashtëm

Qark i brendshëm

Sh

Shkrirë

Shpërbashkim

Z

Zink

V

Volt

N

M

Mbitension

Y


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë të vëmendshëm dhe të përgjegjshëm gjatë orës së

mësimit, përkushtohen fort në zgjidhjen e situatës së të nxënit, komunikojnë dhe vlerësojnë

punën e njëri‐tjetrit.


Ushtrimi 10 faqe 178



Tema mësimore: Elementi elektrokimik




Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet elektrokimi, element galvanik, gjysmë elemente, qarku i

jashtëm dhe qarku i brendshëm.

Përshkruan ndërtimin e elementit galvanik.

Shkruan gjysmëreaksionet që ndodhin në elektroda.

Shkruan reaksionin e përgjithshëm të elementit galvanik.





Mjetet:

Libri i nxënësit;

Shkumësa,lapsa me

ngjyra dhe kartonë me

Fjalët kyçe

Elektrokimi; Element galvanik;

Gjysmë element; Elektroda; Qarku i

jashtëm; Qarku i brendshëm



Mësuesi/ja kërkon vëmendjen e nxënësve. Me anë të dy tre fjalive përmbledh atë çfarë është

studiuar deri tani në lidhje me elektrolizën, reaksionet kimike që shoqërojnë elektrolizën,

njehsimin e sasisë së substancave në elektroda, dhe ju bën me dije pikat kryesore ku do të

synojë mësimi i ditës.


Mësuesi/ja në vazhdim të fazës së parë të orës mësimore organizon klasën në grupe. Secilin

grup e pajis me fletë pune me pyetjen përkatëse.


Fleta nr. 1


Elementit galvanik, ndërtimi

Fleta nr.2


Elementi galvanik, funksionimi

Kërkon nga secili grup të bëjë plotësimin e fletës së punës duke u mbështetur në tekstin bazë si

dhe njohuritë mbi elektrolizën. Lihet në dispozicion të tyre koha e duhur duke vëzhguar me

kujdes punën e gjithsecilit. Në fund fletët e punës që do të kenë një formë të tillë, ngjiten në

tabelë dhe prezantohen me radhë nga përfaqësuesit e secilit grup.

Fleta nr. 1


Elementi

galvanik,

ndërtimi

‐ Shndërron energjinë kimike në elektrike—bateritë në jetën e përditshme

‐ Është i ndërtuar nga : Anoda (‐) ndodh oksidimi

‐ dy gjysmë elemente /elektroda Katoda (+) ndodh reduktimi

‐ qarku i jashtëm, lidh dy gjysmë elementet, siguron lëvizje të drejtuar të

elektroneve.

‐ qarku i brendshëm, lidh dy tretësirat e gjysmë elementeve, siguron

lëvizje të drejtuar të joneve.

Fleta nr. 2


Elementi

galvanik,

funksionimi

A(‐): Zn ─2e‐→Zn 2+ ( procesi i oksidimit, reagenti oksidues )

K(+): Cu 2+ + 2e‐→Cu0 ( procesi i reduktimit, reagenti reduktues )

Zn + Cu 2+→ Zn2+ + Cu0


Mësuesi/ja synon në punimin e ushtrimeve. Organizon nxënësit në grupe. Për secilin grup

jepet një ushtrim i caktuar në lidhje me elektrolizën ose elementin galvanik. Në fund të gjitha

ushtrimet punohen në tabelë. Mësuesi/ja ndihmon dhe vlerëson punën e nxënësve.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, ndërtojnë elemente

galvanike me elektroda të ndryshme, vlerësojnë, respektojnë dhe stimulojnë punën e njëri‐tjetrit.


Punë hulumtuese: Bateritë në jetën e përditshme


Zn/Zn2 + Cu 2+/Cu

K (+) A (‐)




Tema mësimore: Potenciali standard i elektrodave, matja e tij


Empatia –Unë jam.....!!


Nxënësi:

Tregon kushtet që duhet të plotësohen për të patur një potencial standard.

Liston llojet gjysmë elementeve me elektrodën standarde të hidrogjenit.

Përcakton mënyrën e gjetjes së potencialeve standarde për secilin gjysmë element.

Shkruan reaksionet në elektroda dhe reaksionin e përgjithshëm për secilin rast.





Mjetet:

Libri i nxënësit;



Fjalët kyçe

Potencial standard i gjysmë

elementit; Kushte standarde;

Forcë elektromotore


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / empatia

Mësuesi/ja duke synuar që ta nisi orën e mësimit disi ndryshe organizon me nxënësit teknikën

e ‘’EMPATISË’’. Kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e pare të flasin për

konceptet e marra në këtë kapitull. Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët : UNË JAM…….! Do synohet që të jenë disa lloj shkrimesh: p.sh Unë jam elektroliza …! Unë jam elementi galvanik …! Unë jam një elektrodë….! Unë jam një elektrolizier …! Unë jam një gjysmë element…! Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive dhe e përshkruajnë me fjalët e tyre


Mësuesi/ja para se të shtroj pyetjet kryesore para nxënësve sqaron ata me kujdes:

1. Potenciali i elektrodës, i matur në kushte standarde ( përqendrimi i joneve 1mol/l,

temperatura 250C, Trysnia 1 atm), quhet potenciali standard i elektrodës, E0.

2. Potenciali standard i elektrodës për një gjysmë element është forca elektromotore e matur

në kushte standarde, ku si elektrodë për gjysmë elementin tjetër është elektroda e

hidrogjenit

3. Ka tre lloje kryesore të gjysmë elementeve, potencialet standarde të të cilave mund të maten

kur lidhen me një elektrode standarde të hidrogjenit:

Gjysmë elementi metal/jon metali;

Gjysmë elementi jometal / jon jometal;

Gjysmë elementi jon/jon.

Është detyrë e nxënësve të analizojnë në punë të pavarur këto tre lloj gjysmë elementesh detyrë

kjo që do realizohet në përmbyllje të orës së mësimit.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / veprimtari në grupe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe ( ose rreshta në klasë ), dhe secili grup merr njërën nga


llojet e gjysmë elementeve. Në këtë moment orienton nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e

marra mbi elementin galvanik dhe funksionimin e tij të analizojnë rastet dhe të masin

potencialin në kushte standarde. Shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte

koncepti të vetme.

Matja e potencialit standard E0 Në krahasim me elektrodën e Hidrogjenit

Rasti /1. Gjysmë elementi metal/jon metali

Rasti /2/Gjysmë elementi jometal / jon jometal

Rasti /3. Gjysmë elementi jon/jon

U lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup. Në

fund përgjigjet mund të hidhen në tabelë ose veç e veç ose në një tabelë të vetme. Në fund

ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë:

Grupi i parë

Matja e potencialit

standard E0

Në krahasim me elektrodën e Hidrogjenit

Rasti /1.

Gjysmelementi

metal/jon metali

A) Gjysmë elementi Cu2+/Cu lidhet me një elektrodë standarde të

hidrogjenit dhe matet forca elektromotore e elementit.

E= +0.34 V ; E0 H2/2H+ = 0 V; E0 Cu/Cu2+ =?

A(‐): H2 ─2e ‐ →2H+ K(+): Cu 2+ + 2e‐→Cu0

E = E0 Cu/Cu2+ ‐ E0 H2/2H+

0.34V= E0 Cu/Cu2+ ‐ 0 pra E0 Cu/Cu2+ = 0.34V

B ) Gjysmelement Zn2+/Zn lidhet me një elektrodë standarde të

hidrogjenit dhe matet forca elektromotore e elementit.

E= 0.76 V ; E0 H2/2H+ = 0 V; E0 Zn2+/Zn =?

A(‐): Zn ─2e ‐ →Zn2+ K(+): 2H+ + 2e‐→H20

E = E0 H2/2H+ ‐ E0 Zn2+/Zn

0.76V= 0 ‐ E0 Zn2+/Zn pra E0 E0 Zn2+/Zn = ‐ 0.76 V

Grupi i dytë

Matja e potencialit

standard E0


Rasti /2

Gjysmelementi

‐‐Kur gjysmelementi është jometal kontakti elektrik me tretësirën

kryhet duke përdorur një tel platini ose një fletë platini që luan rolin

e elektrodës.

Zn/Zn2+ H2/2H +

K (+) A (‐)

H2/2H + Cu 2+/Cu

K (+) A (‐)


jometal / jon jometal ‐‐Gjysmelement e Cl2 / 2Cl‐ lidhet me elektrodën standarde të

hidrogjenit.

‐‐ E= +1.36 V ; E0 H2/2H+ = 0 V; E0 Cl2 / 2Cl‐=?

A(‐): H2 ─2e ‐ →2H+ K(+): 2Cl ‐ + 2e‐→Cl2 0

E = E0 Cl2 / 2Cl ‐ E0 H2/2H+

0.34V= E0 Cl2 / 2Cl ‐ 0 pra E0 Cl2 / 2Cl = 1.36V

Grupi i tretë

Matja e potencialit

standard E0


Rasti /3.

Gjysmelementi

jon/jon

‐‐Gjysmelementi mund të përmbajnë dy jone nga i njëjti element, por

në gjendje të ndryshme oksidimi.

‐‐Elektroda tjetër duhet të jetë platini

‐‐ Gjysmelement e Fe3+/Fe2+lidhet me elektrodën standarde të

hidrogjenit.

‐‐ E= +0.77 V ; E0 H2/2H+ = 0 V; E0 Fe3+/Fe2+ =?

A(‐): H2 ─2e ‐ →2H+ K(+): 2Cl ‐ + 2e‐→Cl2 0

E = E0 Cl2 / 2Cl ‐ E0 H2/2H+

0.34V= E0 Cl2 / 2Cl ‐ 0 pra E0 Cl2 / 2Cl = 1.36V


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë të vëmendshëm gjatë orës mësimore, janë pjesë

aktive, përpiqen të sjellin informacionin e duhur duke vlerësuar veten dhe punën e shokëve.


Ushtrimi 11/a ; 12 /a,b faqe 181 Ushtrimi 14,16 faqe 182

H2/2H + 2Cl‐‐ /Cl2

K (+) A (‐)

H2/2H + 2Cl‐‐ /Cl2

K (+) A (‐)




Tema mësimore: Elementet elektrokimike dhe bateritë


Çfarë ju vjen në mend kur dëgjoni fjalën “bateri”?


Nxënësi:

Liston arsyet që duhet të ketë parasysh kur zgjedh një bateri.

Jep informacion për bateritë parësore dhe dytësore.

Argumenton se cilat prej baterive janë më efikase për t’u përdorur sot në jetën e përditshme.





Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Elemente elektrokimike;

Bateri parësore; Bateri

dytësore


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / brain stroming në dyshe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe. Secila dyshe pajiset me një fletë pune ku në qendër të

saj është vendosur fjala ‘’bateri’’. Për dy‐tre minuta ata plotësojnë mendimin rreth kësaj fjale më

pas secila dyshe e vendos fletën në tabelë pasi e ka lexuar para klasës. Të gjitha mendimet e

nxënësve në fund mund të përmblidhen në një skemë të tillë:


Mësuesi/ja në vazhdim të orës mësimore zhvillon me nxënësit teknikën e V.L.D. Organizon

nxënësit në grupe ( ose rreshta në klasë ), dhe secili grup merr njërën nga pyetjet: Ç’ mund të themi për bateritë e rikarikueshme? Çfarë dini për bateritë në gjendje të ngurtë?Çfarë dini për bateritë me lëndë të djegshme? Duke patur bazë tekstin ata lexojnë dhe sjellin me kujdes informacionin e kërkuar. Gjatë kohës

që nxënësit punojnë mësuesi/ja shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte

koncepti të vetme.


Ç’ mund të themi për bateritë e

rikarikueshme?

Çfarë dini për bateritë në gjendje

të ngurtë?

Çfarë dini për bateritë me lëndë

të djegshme?


Janë të domosdoshme

Përdorim në jetën e përditshme

Janë të formave të ndryshme

Mund të karikohen ose jo

Ndotin ambientin

Janë një lloj forme e elementit galvanik Prodhojnë rrymë elektrike

Bateri




ngjyra ose edhe direkt në tabelë. Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar.

Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej informacionin e dhënë

nga nxënësit. Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:


Ç’ mund të themi për bateritë e

rikarikueshme?

Çfarë dini për bateritë në gjendje

të ngurtë?

Çfarë dini për bateritë me lëndë

djegëse?

Bateritë i kemi:

‐ bateri parësore, pakarikueshme

‐ bateri dytësore, rikarikueshme

Rikarikimi mund të ndodhë

duke kaluar rrymë elektrike

nëpër to.

Bateri dytësore kemi:

1. Bateria e makinës është një

bateri dytësore, që përbëhet nga

pllaka prej plumbi dhe oksidi

plumbi(IV), të zhytura në acid.

Bateria e makinës karikohet

gjatë kohës që makina është e

ndezur.

2. Bateritë nikel‐kadmium

3. Bateritë alumin–ajër

‐ Janë bateri parësore me

përmasa shumë të vogla.

‐ Ato kanë disa përparësi:

1. kanë peshë të vogël;

2. japin potencial më të lartë, 3V;

3. potenciali që prodhojnë nuk

ndryshon me kalimin e kohës;

4. nuk përmbajnë lëngje, ndaj

nuk kanë rrjedhje.

Bateritë e zakonshme në

përmasat e kopsave, përdorin si

pol negativ zinkun ose litiumin,

ndërsa si pol pozitiv jodin,

oksidin e manganit(IV) ose

oksidin e argjendit.

‐ Po rritet shumë përdorimi

‐ Bateria hidrogjen‐oksigjen

është bateri me lëndë djegëse.

Kanë përparësi sepse:

1. I vetmi produkt që prodhohet

është uji dhe nuk çlirohet

dioksid karboni apo okside

azoti.

2. Sasia e energjisë që prodhohet

për 2 gram lëndë djegëse është

më e madhe nga bateria me

hidrogjen‐oksigjen sesa nga

motori diezel.

3. Bateritë janë me rendiment,

meqë transmetimi i energjisë

është i drejtpërdrejtë nga bateria

te motori.



diskutojnë, debatojnë, janë pjesë aktive e orës mësimore dhe respektojnë dhe vlerësojnë punën

e njëri‐tjetrit.





Tema mësimore: Informacion shtesë për elektrolizën


Diskutimi i njohurive paraprake


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë elektrolizën.


Liston rastet e ndodhjes së elektrolizës.

Tregon faktorët që ndikojnë në radhën e shkarkimit të joneve në elektroda.

Përcakton saktë se cilët jone do të shkarkohen në elektroda.

Shkruan gjysmëreaksionet në elektroda dhe reaksionin e përgjithshëm.




shoqërore, Fizika;

Mjetet:



me ngjyra

Fjalët kyçe

Elektroliza; Elektrolit;

Gjysmëreaksione



Mësuesi/ja fillon orën e mësimit duke ju drejtuar disa pyetje: Ç’është elektrokimia, çfarë studion ajo?Ç’është elektroliza?Si është i ndërtuar elektrolizieri?Cilat janë rastet e elektrolizës?Çfarë ndodh gjatë elektrolizës së një elektroliti në gjendje të shkrirë?Po në tretësirë ujore? A mund ju të shkruani gjysmë reaksionet në elektroda dhe të përcaktoni produktet që veçohen? Duke parë edhe përgjigjet e nxënësve synohet që të plotësohet më tej informacioni në lidhje me

elektrolizën e substancave në gjendje të shkrirë dhe në tretësirë ujore.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mendo, puno, shkëmbe mendim në dyshe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe. Për secilën dyshe përgatit fletë pune me nga një lloj

elektrolize. Ndihmon dhe qartëson secilën dyshe në punimin e ushtrimit me elektrolizën. Në

fund të këtij procesi të gjitha informacionet e marra dhe të përpunuara paraqiten në tabelë:

DYSHJA E PARË

Pyetja Përgjigjja përkatëse

Elektroliza e CaCl2(t)

K H+, Ca2+ Në katodë veçohen jonet më aktiv të cilat janë jonet H+.

A Cl‐, OH‐ Në anodë veçohen jonet Cl‐ si më pak aktive.

22 2K H e H

22 2A Cl e Cl

DYSHJA E DYTË

Pyetja Përgjigja përkatëse

Elektroliza

e 4 tZnSO

K 2,H Zn për shkak të efektit mbitension në katodë veçohet Zn

A 2, 4OH SO në anodë shkarkohen jonet OH sepse janë më pak

22 4 2K Zn e Zn aktive (ka më pak oksigjen)

A(+) K(‐)

2H O H O H

22 2C a C l C a C l

A(+) K(‐)

2H O H O H

ZnSO4→Zn2+ + SO4 2‐


24 4 2A OH e H O O

22 2

4 2 2 2 2 4

2 4 2 2

2 4 2 2 2

Zn OH Zn H O O

ZnSO H O Zn H O O H SO

4 2 2 2 42 2 2 2ZnSO H O Zn O H SO mjedis acid

DYSHJA E TRETË

Pyetja Përgjigjja përkatëse

Elektroliza

e

2 4 tH SO

K 2 ,H H Në katodë veçohen jonet H+ që vinë nga acidi

A 2, 4OH SO Në anodë shkarkohen jonet OH sepse janë më pak

2 22 2K H e H aktive (ka më pak oksigjen)

1 2 24 4 2A OH e H O O

2 2 24 4 2 2H OH H O O H

2 4 2 2 4 2 2 24 2H SO H O H SO H O O H thjeshtoj substancat në të dyja

anët e barazimit.

2 2 22 2H O H O

Ndodh elektroliza e ujit, mjedisi që përftohet është asnjanës.


Mësuesi/ja bashkë me nxënësit përmbledh të dhënat në lidhje me shkarkimin e joneve në

elektroda gjatë elektrolizës së substancave në gjendje të shkrirë ose në tretësirë ujore.

Këto të dhëna mund të hidhen në tabelë dhe të ruhen për t’u parë në vazhdimësi nga nxënësit.

Elektroliza

Elektrolit i shkrirë Elektrolit në tretësirë ujore

‐ në katodë depozitohen jonet

pozitive (gjithmonë metal)

‐ në anodë depozitohen jonet

negative (gjithmonë jometal)

Shkarkimi i joneve në elektroda varet nga:

1. potenciali relativ i elektrodës për jonet;

2. përqendrimi i joneve.

‐ Në katodë depozitohet H2 kur shkon një metal aktiv dhe

hidrogjeni

‐ Në katodë depozitohet metali kur shkon hidrogjeni dhe

një metal kalimtar

‐ Në anodë depozitohen jonet negativ që janë më pak aktiv

në radhën e aktivitetit ose kanë më pak oksigjen


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, aktivizohen në orën e mësimit

dhe janë të saktë në shkrimin e gjysmëreaksioneve dhe reaksionit të përgjithshëm kimik.

A(+) K(‐)

2H O H O H

H2SO4 →2H+ SO4 2‐






Tema mësimore: Ushtrime, përsëritje


‘Tabela e pyetjeve’


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë konceptet kryesore të këtij kapitulli.

Tregon mënyrën si ndodh elektroliza dhe elementi galvanik.

Shkruan gjysmëreaksionet në elektroda edhe te elektroliza edhe te elementi galvanik.

Përcakton saktë substancat që do të veçohen në elektroda gjatë elektrolizës.

Argumenton dhe jep të dhëna mbi rëndësinë e këtyre dy proceseve shumë të rëndësishme

edhe për jetën tonë.





Mjetet:


lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Elektrokimi; Elektroliza; Element

galvanik; Elektroda; Oksidim;

Reduktim; Gjysmëelemente



Mësuesi/ja synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë një tabelë të cilën do ta quajmë “tabela e

pyetjeve”. Organizon nxënësit në grupe. Pasi diskutojnë brenda grupit, çdo grup ka për detyrë

të hartojë të paktën pesë pyetje në lidhje me elektrokiminë, elektrolizën dhe elementin galvanik.

Këto pyetje mund të jenë teorike ose edhe ushtrimore. Të gjitha pyetjet e grupit hidhen në një

letër të madhe. Pasi iu jepet gjithë koha e duhur, kërkohet që përfaqësuesit e çdo grupi të

vendosin formatin e përgatitur në këndin e quajtur TABELA E PYETJEVE.

TABELA E PYETJEVE


Grupi 1 Pyetjet

Grupi 2Pyetjet

Grupi 3Pyetjet

Grupi 4Pyetjet Grupi 6

Pyetjet

Grupi 5 Pyetjet



U tregon nxënësve se përgjigjet e pyetjeve do të realizohen nga nxënësit e një grupi tjetër.

Kombinon: Grupin 1‐‐‐‐‐Grupin 4, Grupin 2‐‐‐‐‐Grupin 5, Grupin 3‐‐‐‐‐Grupin 6

Mësuesi/ja sqaron më tej: nxënësit e grupit 1 do iu përgjigjen pyetjeve të grupit 4, ndërsa grupi

4 do i përgjigjet pyetjeve të grupit 1. Në këtë mënyrë do veprojnë edhe grupet e tjera. Çdo grupi

i lihet koha e domosdoshme për t’iu përgjigjur pyetjeve.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / marrëdhënie pyetje përgjigje‐diskutime

Në këtë moment do të përgjigjen të gjitha grupet me radhë duke filluar nga dyshja e parë.

Grupi 4 bën pyetjet ndërsa anëtarët e grupit 1 japin përgjigjet, më pas ndërrojnë rolet. Në fund

do të shpallet edhe grupi më i mirë.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë të vëmendshëm dhe serioz gjatë orës së mësimit,

janë të aftë në hartimin e pyetjeve, bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri‐tjetrin gjatë hartimit të

pyetjeve dhe dhënies të përgjigjeve dhe janë të saktë në informacionet që sjellin.


Ndërtoni diagramin e Venit në lidhje me elektrolizën dhe elementin galvanik.



Tema mësimore: Produkti jonik i ujit, Ku


Çfarë dimë ne për molekulën e ujit?


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë shprehjet elektrolit i fortë, elektrolit i dobët dhe produkti jonik i ujit.

Argumenton pse uji është elektrolit i dobët.

Shkruan shprehjen matematike të produktit jonik të ujit.

Tregon pse ka rëndësi produkti jonik i ujit në përcaktimin e pH.



Gjuhët dhe komunikimi: Shkencat


Mjetet:

Libri i nxënësit;



Fjalët kyçe

Elektrolit i fortë; Elektrolit i

dobët; Produkt jonik i ujit;

pH


1) Parashikimi / situatë problemore

Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën e mësimit, “Produkti jonik i ujit”. Para nxënësve shtron

pyetjen në formën e një situate problemore: Çfarë dimë ne për molekulën e ujit?

Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të ndryshme. Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga

nxënësit, ndërton tabelën e mëposhtme në dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Çfarë”.


Mund të sqarojë nxënësit që teknika që po përdorin është Çfarë, E çfarë, Po tani çfarë

Çfarë, E çfarë, Po tani çfarë?

Formulë kimike ‐‐H2O

2 H : 1 O

Formë këndore

Është tretës universal

Shpërbashkohet në jone:

2H20(t) →H3O++ OH‐‐

H20(t) → H+ + OH‐‐

Ka rëndësi jetike për planetin tonë.

Është pjesë e trupit tonë.

Pa ujë nuk ka jetë.

Është me rëndësi jetike për

gjallesat.

Është një ndër substancat më të

rëndësishme.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ E çfarë,

Në këtë moment mësuesi/ja pyet: E çfarë doni të dini më tepër për ‘ujin dhe Ku’

Të gjitha pyetjet e dhëna nga nxënësit vendosen në kolonën E çfarë,

Çfarë E çfarë Po tani çfarë?


2 H : 1 O

Formë këndore



2H20(t) →H3O++ OH‐‐

H20(t) → H+ + OH‐‐





gjallesat.


rëndësishme.

A është uji elektrolit i dobët?

A shkon shpërbashkimi i ujit

deri në fund?

Si do të ishte ekuilibri kimik?

Çfarë është ku?

Përse përdoret?

Ku gjen përdorim?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / Po tani çfarë

Mësuesi/ja u jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyrë individuale ose në

dyshe. Çdo dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës Çfarë, E çfarë, Po tani çfarë

Pasi iu lë në dispozicion kohën e duhur, mësuesi /ja kontrollon dhe vëzhgon si është plotësuar

tabela nga secila dyshe. Iu jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.

Diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën e zezë. Në

fund tabela duhet të ketë një pamje të tillë.


Çfarë E çfarë Po tani çfarë


2 H : 1 O

Formë këndore



2H20(t) →H3O++ OH‐‐

H20(t) → H+ + OH‐‐





gjallesat.


rëndësishme.

A është uji elektrolit i dobët?

A shkon shpërbashkimi i ujit

deri në fund?

Si do të ishte ekuilibri kimik?

Çfarë është ku?

Përse përdoret?

Ku gjen përdorim?

‐ Uji është elektrolit i dobët

‐ Sepse molekulat e ujit jo vetëm

bëjnë të mundur shpërbashkimin

e elektrolitëve por shkaktojnë

shpërbashkimin edhe të

molekulave të tjera të ujit

‐ H2O +H2O ⇄ H3O+ + OH—

‐ Ku –Është produkti jonik i ujit

Për të arritur në konkluzion mbi

ku arsyetojmë në këtë mënyrë

1. Shpërbashkojmë ujin si

elektrolit i dobët

H2O +H2O ↔ H3O+ + OH—

2. Shprehim Kek të këtij

shpërbashkimi, dhe kryejmë

disa shndërrime matematikore

në mënyrë të tillë:

3

ek 2

2

H O OHK

H O

2 14

ek 2 3K H O H O OH 10 Ku = 14

3H O OH 10

madhësi konstante

14 7

3H O OH 10 10

‐Ku, përdoret për gjetjen e

përqendrimit të joneve H+ dhe

përcaktimin e mjedisit të

tretësirave, pra për përcaktimin

e pH.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, plotësojnë saktë fletën e

punës, janë aktiv dhe të interesuar gjatë orës së mësimit, vlerësojnë dhe respektojnë punën e

njëri‐tjetrit.






Tema mësimore: Njehsimet e pH‐it


Elja ka një fytyrë shumë delikate dhe farmacistja i ka rekomanduar një krem për fytyrën me

pH 5.5. Si mendoni ju, pse farmacistja i rekomandon Eljës një krem të tillë?


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet kryesore të mësimit.

Përcakton pH e acideve dhe bazave të forta.

Realizon lidhjen midis pH ‐ produktit jonik të ujit –joneve H+



Gjuhët dhe komunikimi: Shkencat


Mjetet:

Libri i nxënësit;



Fjalët kyçe

Tregues hidrogjenor; Acid i

fortë; Acid i dobët; Bazë e

fortë; Bazë e dobët


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / situatë problemore; di

Mësuesi/ja fillon mësimin duke shtruar para nxënësve një situatë të tillë: Elja ka një fytyrë shumë delikate dhe farmacistja i ka rekomanduar një krem për fytyrën me pH 5.5. Si mendoni ju, pse farmacistja i rekomandon Eljës një krem të tillë? Nxënës të ndryshëm shprehin mendimet e tyre në lidhje me situatën e dhënë

Konkluzion! Farmacistja i rekomandon Eljës krem me pH 5,5 sepse kjo vlerë i takon një

mjedisi asnjanës dhe nuk e dëmton fytyrën por e ruan atë.

Në këtë moment mësuesi /ja vazhdon më tej me pyetjen: Çfarë dimë deri tani për pH?

Të gjithë nxënësit janë pjesë aktive e diskutimi, mendimet e tyre hidhen në tabelë në kolonën Di/

Di Dua të di Mësova

‐ pH, madhësi kimike që jep të dhëna

për përqendrimin e joneve hidrogjen

‐ vlerat e pH variojnë nga 1‐‐‐‐‐14

‐ mjedisi acid, pH < 7 ‐‐‐‐‐ [H +] > 10 ‐7

mjedisi asnjanës, pH > 7‐[H +] < 10 ‐7

mjedisi bazik, pH=7‐‐‐‐‐‐[H +] = 10 ‐7

‐ pH përkufizohet si logaritmi negativ

me bazë 10 i përqendrimit të joneve

hidrogjen. Me simbole shkruhet:

pH = –log10 [H+]

‐ Shenja negative vendoset që vlerat e

pH‐it të jenë pozitive;

‐ logaritmi është me bazë 10

‐ ky ekuacion përdoret për të kthyer

vlerat e [H+] në pH dhe anasjelltas, pH


në [H+].

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ dua të di

Në këtë moment mësuesi/ja pyet : E çfarë doni të dini më tepër për ‘pH‘

Të gjitha pyetjet e dhëna nga nxënësit vendosen në kolonën dua të di





‐ mjedisi acid, pH < 7 ‐‐‐‐‐ [H +] > 10 ‐7






pH = –log10 [H+]






në [H+].

Si llogaritet pH?

Duke ditur pH a mund të

llogarisim përqendrimin

e joneve [H +] dhe e

kundërta?

‐ Si llogaritet pH për një

acid të fortë?


bazë të fortë?


acid të dobët?


bazë të dobët?

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / mësova

Mësuesi/ja iu jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyrë individuale

ose në dyshe. Çdo dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës d/d/m. Iu jep

mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre. Ndihmon nxënësit për paqartësitë

që mund të kenë. Idetë e tyre hidhen në tabelë. Insiston në zgjidhjen e ushtrimeve. Në fund

tabela duhet të ketë një pamje të tillë.





‐ mjedisi acid, pH < 7 ‐‐‐‐‐ [H +] > 10 ‐7






pH = –log10 [H+]






në [H+].

Si llogaritet pH?

Duke ditur pH a mund të

llogarisim përqendrimin

e joneve [H +] dhe e

kundërta?


acid të fortë?


bazë të fortë?


acid të dobët?


bazë të dobët?

Rasti 1/

Njehsoni pH‐in e tretësirës që ka:

a. [H+] = 3.00 × 10–4 mol dm–3

pH = –log10 [H+]

pH = –log10 [3.00 × 10–4 ]

= 3.53

Rasti 2 /

Njehsoni përqendrimin e joneve

hidrogjen të një tretësire, pH i së

cilës është 10.5.

pH = –log10 [H+]

[H+] = 10–pH

= 10–10.5

= 3.16 × 10–11 mol dm–3

P Rasti 3 /


Njehsoni pH e një tretësire 0.1

M HCl

pH = –log10 [H+]

pH = –log10 [10 ‐1 ] = 1

Rasti 4 /

Njehsoni pH e një tretësire 0.1

M NaOH

Ku = [H +][OH ‐]

[H +]=Ku/[OH ‐]

= 10‐14/10‐1 = 10 ‐13

pH = –log10 [H+]

pH = –log10 [10 ‐13 ] = 13


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, plotësojnë saktë fletën e

punës, janë aktiv dhe të interesuar gjatë orës së mësimit, vlerësojnë dhe respektojnë punën e

njëri‐tjetrit.


Ushtrimi 3, faqe 265;



Tema mësimore: Acidet e dobëta dhe konstantja e shpërbashkimit, Ka


Material filmik mbi vlerat e pH të produkteve që përdorim në jetën e përditshme.


Nxënësi:

Shpreh me fjalë Ka dhe Kb.

Liston disa karakteristika për Ka dhe Kb.

Përcakton matematikisht vlerat e Ka dhe Kb duke u nisur nga përqendrimi dhe pH.

Llogarit në mënyrë matematike pH për një acid dhe bazë të dobët.





Mjetet:

Libri i nxënësit;



Fjalët kyçe

Acid i dobët; Bazë e dobët;

Konstante aciditeti;

Konstante baziciteti



Mësuesi/ja prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon ‘situatën e të nxënit’ /material filmik

Kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit. Duke iu referuar edhe njëherë

materialit të sapo parë nga ana e nxënësve mësuesi/ja harton në drejtim të nxënësve disa pyetje


të rëndësishme: Ç’është pH? Si ndryshojnë vlerat e pH në mjedis acid, bazik dhe asnjanës? A ka lidhje pH me produktin jonik të ujit? A mund ta llogarisim pH për tretësira të caktuara? Si llogaritet pH për një acid dhe një bazë të fortë? A mund të gjejmë përqendrimin e joneve H+ dhe OH‐ kur dimë vlerat e pH? A ka rëndësi studimi i pHpër jetën tonë të përditshme? Mësuesi /ja diskuton me nxënësit rreth pyetjeve të mësipërme dhe i përgatit ata për fazën tjetër

të orës mësimore.


Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe dhe secilës dyshe iu jep fleta pune me ushtrime të

caktuara. Fletët e përgatitura nga mësuesi/ja mund të ishin të tilla:

Grupi 1

Ka dhe Kb

Grupi 2

Llogaritja e pH për elektrolit të

dobët

Iu lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.

Përfaqësuesit e secilit grup kur mbarojnë vendosin punët e tyre në tabelë.



ngjyra ose edhe direkt në tabelë.

Grupi 1

Ka dhe Kb

HCN ↔ H+ + CN‐

H CN

KaHCN

‐ Ka, konstante aciditeti;

‐ Madhësi kimike që jep të dhëna për

fortësinë e acideve;

‐ Sa më e madhe Ka aq më i fortë është

edhe acidi;

‐ Vlera e Ka mund të njehsohet nëse

njihet:

përqendrimi i acidit;

pH i tretësirës.

Gjeni Ka për një acid të dobët me:

Përqendrim o.1 M dhe pH=3

Arsyetojmë:

Meqë pH=3 kjo do të thotë [H+]= 10 ‐3

HA ↔ H+ + A‐

[ H+ ] = [A‐ ] =10‐3

23

51

HKa

HA

10A10

10

NH4OH ↔ NH4+ + OH‐

4

4

NH OHKb

NH OH

‐ Kb, konstante aciditeti

‐ Madhësi kimike që jep të dhëna për

fortësinë bazave

‐ Sa më e madhe Kb aq më e fortë është

edhe baza

‐ Vlera e Kb mund të njehsohet nëse

kemi

përqendrimi i acidit;

pH i tretësirës

Gjeni Kb për një bazë të dobët me:

Përqendrim o.o1 M dhe pH=10

Arsyetojmë:

Meqë pH=10 kjo do të thotë [H+]= 10‐10

MeOH ↔ Me+ + OH‐

[ OH‐] = [Me+] =10‐4

24

62

Me OHKb

HA

1010

10


Grupi 2

Llogaritja e

pH për acid

dhe bazë të

dobët

Vlera e pH‐it (ose [H+] e një acidi të

dobët mund të llogaritet nëse njihen:

1. përqendrimi i një acidi;

2. vlera Ka për një acid. Shembull:

Njehsoni pH‐in e acidit etanoik, 0.100

mol dm–3, CH3COOH.

(Ka = 1.74 × 10–5 mol dm–3)

Hapi 1: Shkruhet shprehja e ekuilibrit për

reaksionin:

CH3COOH(t) ⇄ H+ (t) + CH3COO–(aq)

Ca – x x x

3

3

H CHKa

CH

COO

COOH

Hapi 2: Vendosen vlerat numerike në

shprehjen e ekuilibrit

5Ka0.1

1.74 10x x

x

Hapi 3: Nxirret shprehja

22

5 1

6

3

H Ka Ca

1.74 10 10

1.74 10

1.32 10

x

Hapi 4: Gjejmë pH

pH = –log10[H+]

= –log10(1.32 × 10–3)

= 2.88

Vlera e pH‐it (ose [H+] e një baze të

dobët mund të llogaritet nëse njihen:

1. përqendrimi i një baze;

2. vlera Kb për një bazë. Shembull:

Njehsoni pH‐in e Hidroksidit të

amoniumit, 0.100 mol dm–3,NH4OH.

(Ka = 10–5 mol dm–3)

Hapi 1: Shkruhet shprehja e ekuilibrit

për reaksionin:

NH4OH ↔ NH4+ + OH‐

Cb – x x x

4

4

NH OHKb

NH OH

Hapi 2: Vendosen vlerat numerike në

shprehjen e ekuilibrit

5Kb0.1

10x x

x

Hapi 3: Nxirret shprehja

22

5 1

6

3

OH Kb Cb

10 10

10

10

x

Hapi 4: Gjejmë pH

pH = 14 + log10[OH‐]

= 14 + log10[10 ‐3

= 11


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, janë të vëmendshëm,

dëgjojnë me kujdes udhëzimet e mësuesit dhe bashkëpunojnë shumë mirë në grup.



Ushtrimi 5, 6, faqe 267




Tema mësimore: Indikatorët (dëftuesit) e titullimeve acid‐bazë


Çfarë ju vjen në mëndje kur dëgjoni fjalën “DËFTUES’’?


Nxënësi:

Shpreh me fjalë se çfarë janë dëftuesit.

Liston disa prej dëftuesve kryesorë.

Tregon rëndësinë e përdorimit të tyre në laborator.

Identifikon llojet e ndryshme të titullimit acido –bazik.




Shkencat shoqërore, Matematika,

Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Indikatorë acido‐bazik;

Titullimi acido –bazik;

Asnjanësimi acido‐bazik



Zhvillon një teknikë shumë të njohur për nxënësit. Shkruan në mes të tabelës fjalën “dëftues”.

Kjo teknikë do të luajë rolin e një situate të nxëni. Nxënësit me radhë shprehin mendimet e tyre,

në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë:

Konkluzion! Indikatorët acido‐bazik ose dëftuesit e ngjyrosur janë ngjyrues të ndryshëm me

natyrë kimike që ndryshojnë ngjyrë në varësi të pH dhe përdoren kryesisht në laborator:

1. Për të zbuluar nëse një substancë ka natyrë acide, bazike apo asnjanëse;

2. Për të kapur pikën e titullimit gjatë asnjanësimit acido‐bazik.

Dëftuesit që gjejnë më shumë përdorim në laborator janë lakmusi, fenolftaleina,

metiloranzhi, bromtimoliblu dhe lëngu i lakrës së kuqe

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ veprimtari e drejtuar praktike

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Secili grup ka përgjegjësinë për të zhvilluar një

eksperiment. Secili grup do të synon të kapë momentin kur ndryshon ngjyra e ALAKLIT, pra

arrihet pika e asnjanësimit

janë substanca me natyrë kimike

japin të dhëna mbi mjedisin

përdoren gjatë asnjanësimit acido‐bazik

jep të dhëna për pH

janë ngjyrues të ndryshëm

lakmusi dëftues universal

Ndryshojnë ngjyrë në varësi të mjedisit acid,bazik,asnjanës

fenolftaleina, metiloranzhi

Dëftues


o Grupi 1 : Hidroksid natriumi dhe acid nitrik

o Grupi 2 : Hidroksid amoniumi dhe acid klorhidrik

o Grupi 3 : Hidroksidi natriumi dhe acid etanoik

o Grupi 4 : Hidroksid amoniumi dhe acid etanoik

Aparati në të cilën do të zhvillohet asnjanësimi duhet të jetë i tillë, sepse

shtimi i një acidi në bazë apo e kundërta duhet bërë me kujdesin e duhur dhe

me pika në mënyrë që të kapet pika e asnjanësimit. Para fillimit të punës në grupe

kontrollohen masat e sigurisë.

Të gjitha grupet kryejnë eksperimentet.

Shkruajnë reaksionin e titullimit me formula kimike.



ngjyra ose edhe direkt në tabelë në formën e një harte të vetme koncepti.

Shpallet grupi fitues ai i cili kryen saktë eksperimentin, shkruan reaksionin e titullimit dhe kap

pikën e titullimit.


bazë e fortë+ acid i fortë bazë e dobët+ acid i fortë bazë e fortë+ acid i dobët bazë e dobët+ acid i dobët

NaOH+ HNO3 NH4OH +HCl NaOH +CH3COOH NH4OH +CH3COOH

NaOH+ HNO3→

NaNO3 +H2O

NH4OH +HCl→

NH4Cl + H2O

NaOH +CH3COOH→

CH3COONa +H2O

NH4OH +CH3COOH→

CH3COONH4+H2O


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, përdorin saktë mjetet

laboratorike, shkruajnë reaksionet karakteristike dhe mund të arrijnë të kapin pikën e titullimit.



Ushtrimi 8 faqe 271



Tema mësimore: Tretësirat buferike (tampone)


Me anë të ushqimeve në jetën e përditshme marrim shumë produkte të cilat mund të kenë

natyrë acide ose bazike. Por për çudi pH i gjakut të trupit tonë nuk ndryshon, qëndron

konstant. Pse vihet re një dukuri e tillë? Si mendoni ju? A keni ndonjë informacion?


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë se çfarë janë tretësirat tampone.


Tregon si janë ndërtuar tretësirat tampone.

Llogarit matematikisht pH e tretësirave tampone.

Argumenton funksionimin e tretësirave tampone.





Mjetet:

Libri i nxënësit;



Fjalët kyçe

Tretësira tampone



Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. Me anë të ushqimeve në jetën e përditshme marrim shumë produkte të cilat mund të kenë natyrë acide ose bazike por për çudi pH i gjakut të trupit tonë nuk ndryshon, qëndron konstant. Pse vihet re një dukuri e tillë? Si mendoni ju? A keni ndonjë informacion? Nxënësit përpiqen të sjellin ide, mendime dhe argumente të ndryshme në lidhje me situatën e

dhënë. Është detyrë e mësuesit që t’i orientojë mendimet e tyre drejt konceptit kryesor që është:

“Tretësira tampone”

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ mësim i përqendruar mbi argumente

Mësuesi/ja secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë. Çdo fletë pune do të ketë një

listë elementesh. Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje me këtë listë të elementeve.

Pyetje Çfarë janë tretësirat tampone?

Përgjigje Përgjigjja që duhet të japin

Shembuj Shembuj tretësirash tampone

Arsyeja Arsyeja (pse duhet ta pranojmë përgjigjen e dhënë)

Provat Provat që të pranojmë faktet.

Orientohen nxënësit që të vendosin këto shenja në paragrafët e mësimit dhe të plotësojnë me

kujdes fletët e punës. Ndërkohë që ata janë duke punuar mësuesi kalon me kujdes tek secila

dyshe dhe sqaron për pyetjet që ata mund të kenë. Nxënësit studiojnë tekstin për 10 ‘ dhe më

pas diskutojnë në grup dhe me gjithë klasën. Të dhënat për pyetjen e parë hidhen në tabelë.

Pyetja Çfarë janë tretësirat tampone?

Përgjigja

e dhënë

Tretësirat tampone janë tretësira që nuk e ndryshojnë pH kur ju shtojmë sasi të

vogla acidi ose baze.

Shembuj Tretësirat tampone janë të ndërtuara nga:

1. Acid i dobët dhe kripa e saj me bazë të fortë, p.shCH3COOH meCH3COONa; HCN me

NaCN; HF me KF

2. Bazë e dobët dhe kripa e saj me acid të fortë, p.sh NH4OH me NH4Cl; Mg(OH)2 me

MgCl2

Arsyeja Në një tretësirë tampone kemi:

CH3COOH(t) ⇄ H+(t) + CH3COO– (t)

CH3COONa(ng) → Na+ (t) + CH3COO–(t)


Në një tretësirë tampone të acidit etanoik, molekulat janë në ekuilibër me jonet hidrogjen

dhe jonet etanoat:

CH3COOH(t) ⇄ H+(t) + CH3COO– (t)

përqendrim përqendrim

i lartë i lartë

i acidit etanoik i jonit etanoat

Në qoftë s në këtë tretësirë tampone shtohen sasi të vogla të joneve H+ ose OH‐,

ekulilibrat do të zhvendosen në mënyrë të tillë që pH mos të ndryshojë.

Prova Llogaritni ndryshimin e pH të një tretësire tampone me vëllim 1,5l, me përqendrim 0,3

mole /l acid etanoik dhe 0,15 mol/l etanoat kaliumi kur shtojmë 1,35 g HCl

Të dhënat

V = 1.5 L

KA = 1 x 10 ‐5

CMa = 0.3.M

CMk = 0.15 M

m HCL = 1.35 gr

pH =?

Hapi 1: Gjej pH para shtimit të acidit

a) Shkruhet tretësira tampone në

CH3COOH ↔ CH3COO− + H+

0.3 – X X X

CH3COOK → CH3COO− + K+

0.15 0.15 0.15

Ck = [CH3 COO ‐] = 0.15 + X ( X është i papërfillshëm )

Ca = [CH3COOH] = 0.3 – X ( X është i papërfillshëm )

b) Gjej përqendrimin e H+ nga Ka dhe me pas gjej pH

3 k

3 a

CH COO H C HKa

CH COOH C

k

Ka CaH

C

551 10 0.3

H 2 100.15

H = ‐ log10 [H+ ] = ‐ log 2 x 10 ‐5 = ‐ ( log 2 + log 10 ‐5 ) pH = 4.7

Hapi 2 : Gjej pH pas shtimit të acidit

a) Gjej përqendrimin e acidit klorhidrik të shtuar

HClm 1.35gCM 0.02mol l

M V 36.5g mol 1.5l

b) Përcaktoj [ CH3 COO ‐] dhe [CH3COOH] pas shtimit të acidit: Kur shtojmë HCl jonet H + lidhin jonet [ CH3 COO ‐] për të rritur

përqendrimin e acidit në të njëjtin nivel 0.02 mol/l Pra:

[CH3COOH] = Ca + 0,02 = 0,3 + 0,02 =0,32

Ndërsa përqendrimi i kripës do të zvogëlohet me 0,02 mol/l

[CH3COO‐] = Ck −0,02 = 0,15 −0,02 =0,13

5 5

k

Ka Ca 0.32H 10 2.5 10

C 0.13

p H = ‐log10 2.5 x 10 ‐5 = ‐ ( log 2,5 + log 10‐5 ) = 4,61

Ndryshimi i pH = pH1 − pH2 = 4,7−4,61 = 0,09


Diskutohet më tej mbi tretësirat tampone dhe rezultatet që merren.

Konkluzion!Tretësirat tampone janë përbërje inorganike të cilat nuk e ndryshojnë Ph‐in në

qoftë se në to shtohen sasi të vogla acidi apo baze, në rastin tonë ndryshimi ishte vetëm me


0,09. P.S. Gjaku i njeriut është një tretësirë tampone me pH= 7,3


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë pjesë aktive e orës mësimore, marrin pjesë në

diskutime, japin ide interesante dhe vlerësojnë dhe respektojnë punën e shokëve.



Ushtrimi 10, faqe 273



Tema mësimore: Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit


Situata 1. Është ftohtë dhe je duke ndezur zjarrin. Çfarë do të ndihmonte në këtë rast?

Situata 2. Po përgatit një sherbet për ëmbëlsirën e vitit të ri. Cila është mënyra më e mirë për ta

përgatitur sa më shpejt? Pse?


Nxënësi:

Përshkruan kinetikën kimike dhe rëndësinë e studimit të saj.

Liston faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksioneve kimike.

Argumenton çfarë raporti qëndron midis secilit prej faktorëve dhe shpejtësisë së reaksionit.

Sjell shembuj nga praktika mbi mënyrën se si ndikojnë këto faktorë në shpejtësinë e reaksioneve.





Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Kinetika kimike;

Shpejtësi reaksioni;

Faktorë shpejtësie




SITUTA 1. Është ftohtë, je duke ndezur zjarrin si do ishte mënyra më e mirë, çfarë do të

ndihmonte në këtë rast?

SITUATA 2. Po përgatit një sherbet për ëmbëlsirën e vitit të ri. Cila është mënyra më e mirë për

ta përgatitur sa më shpejt? Pse?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatat e dhëna. Japin argumente të ndryshme në lidhje

me këto situata dhe synohet që të arrihet një konkluzionin mbi shpejtësinë e reaksionit kimik.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ unë pyes ju përgjigjeni

Mësuesi/ja në vazhdim të diskutimit shtron para nxënësve pyetjen kryesore: Cilat janë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik?


Nxënësit organizohen në grupe ku secili grup ka një kohë të shkurtër në dispozicion për të

listuar faktorët e shpejtësisë. Mund të organizohet edhe si lojë dhe në fund del grupi fitues.

Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur se janë tema të trajtuara edhe në vitet e kaluara. Në

fund puna paraqitet në tabelë me kartonë nga secili grup. Mësuesi/ja përmbledh të gjitha

mendimet e nxënësve në tabelën e zezë.

Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e reaksionit kimik janë:

1. Temperatura

2. Shkalla e grimcimit të substancave

3. Përqendrimi i substancave

4. Natyra kimike e substancave

5. Katalizatorët

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / punë në grupe

Mësuesi/ja kërkon që secili grup të sjelli një shembull reaksioni, ku shpejtësia e tij të varet nga

njëri prej këtyre faktorëve. Secili grup fillon punën dhe përpiqet të sjellë shembuj kryesisht nga

jeta e përditshme. Në fund evidentohet grupi që sjell më shumë raste.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, sjellin ide interesante,

respektojnë dhe dëgjojnë mendimin e njëri‐tjetrit, vlerësojnë dhe vetëvlerësojnë mendimet e

shokëve.





Tema mësimore: Shpejtësia e reaksioneve


A mund ta matim shpejtësinë e një reaksioni kimik, si mendoni ju?


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shpejtësinë e një reaksioni kimik.

Liston metodat që duhen ndjekur për të parë ecurinë e shpejtësisë në një reaksion kimik.

Përcakton se si ndryshon shpejtësia gjatë zhvillimit të reaksionit.

Tregon se si llogaritet shpejtësia e reaksionit duke u nisur nga grafikët e përqendrimit të

substancave.

Shpreh me fjalë dhe formulë shpejtësinë mesatare dhe shpejtësinë e çastit.





Mjetet:


lapsa me ngjyra dhe

kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Kinetika kimike; Shpejtësi

reaksioni; Shpejtësia

mesatare; Shpejtësia e çastit




Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. U drejtohet atyre me pyetjen: A mund ta matim shpejtësinë e një reaksioni kimik?Si mendoni ju? Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë.

Po, mund ta matim.

Edhe në fizikë ne mund të matim shpejtësinë e lëvizjes së automjeteve.

Për të matur shpejtësinë duhet të shikojmë ndryshimin e përqendrimit të substancave

Duhet të kemi parasysh edhe efektin kohë thotë dikush tjetër.



rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.

Cilat janë metodat që duhen ndjekur për të parë ecurinë e një reaksioni kimik? Si llogaritet shpejtësia e reaksionit duke u nisur nga grafikët? Si ndryshon shpejtësia gjatë zhvillimit të një reaksioni kimik? Si llogaritet shpejtësia mesatare dhe shpejtësia e çastit? Organizon nxënësit në grupe ku secili grup merr njërën nga pyetjet e mësipërme.

Mësuesi/ja ndan tekstin në paragrafë dhe orienton secilin grup drejt paragrafit përkatës. U lë

nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek punën e secilit grup duke i ndihmuar dhe i

qartësuar më tej në lidhje me organizimin edhe formulimin e përgjigjeve nga ana e tyre.


Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh me ngjyra

ose edhe direkt në tabelë në formën e një harte koncepti. Përfaqësuesit e secilit grup japin

informacionin e kërkuar. Në fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë

informacion. Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:


Cilat janë metodat që

duhen ndjekur për të

parë ecurinë e një

reaksioni kimik?

Si llogaritet shpejtësia e

reaksionit duke u nisur

nga grafikët?

Si ndryshon

shpejtësia gjatë

zhvillimit të një

reaksioni kimik?

Si llogaritet shpejtësia

mesatare dhe shpejtësia e

çastit?

1. Metoda me marrjen

e mostrave

Kjo metodë konsiston

në marrjen e disa

mostrave të

vogla nga përzierja e

reaksionit në kohë të

ndryshme dhe në

kryerjen më pas të

analizave kimike për

secilën mostër.

2. Metoda e vazhduar

Me këtë metodë

monitorohet një veti

‐Shpejtësia e reaksionit

zakonisht ndryshon me

zhvillimin e reaksionit

për arsye se

përqendrimi i

substancave vepruese

zvogëlohet ndërsa

përqendrimi i

produkteve rritet.

‐Grafikët tregojnë

varësinë e ndryshimit

të përqendrimit të

substancave nga koha

‐Grafikët japin të dhëna

‐Shpejtësia e

reaksionit për

përqendrime të

ndryshme të

të substancave është

e ndryshme.

‐Shpejtësia është në

përpjesëtim të drejtë

me përqendrimin e

substancave.

Kemi dy lloj shpejtësish:

1. Shpejtësia mesatare

matet me ndryshimin e

përqendrimit të

substancave në njësinë e

kohës ∆t

2. Shpejtësia e çastit tregon

që ajo është në përpjesëtim

të drejtë me përqendrimin

V = k × [përqendrimi i

substancave ]


fizike e përzierjes së

reaksionit përgjatë një

periudhe të caktuar

kohe, p.sh

matjet kolorimetrike,

matjen e

përcjellshmërisë matjen

e ndryshimit të

vëllimit apo trysnisë së

gazit.

në vazhdimësi dhe në

një çast të caktuar.

p.sh, për reaksionin

H2(g) + I2(g) 2HI(g)

V = k [H2] [I2]

k, konstantja e shpejtësisë

[ ]–kllapat katrore tregojnë

përqendrimin e

substancave

‐Ky barazim quhet

ndryshe ekuacioni i

shpejtësisë.

‐Ekuacioni i shpejtësisë

mund të përcaktohet

vetëm nga të dhënat e

eksperimentit.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, janë të vëmendshëm,

janë serioz, dëgjojnë mendimin e njëri‐tjetrit dhe respektojnë mendimet e gjithsecilit.



Ushtrimi 2 faqe 285; 4 faqe 288



Tema mësimore: Rendi i reaksionit




Nxënësi:

Përshkruan me fjalë rendin e reaksionit.

Jep të dhëna për rendin e reaksionit kimik.

Tregon kushtet në të cilat llogaritet rendi në reaksionet kimike.

Identifikon sa lloj rendesh ka në reaksionet kimike.

Tregon mënyrat për gjetjen e rendeve të reaksioneve kimike.




Shkencat shoqërore, fizika;

Mjetet:



me ngjyra.

Fjalët kyçe

Rendi i reaksionit;

Konstantja e shpejtësisë;

Gjysmëjeta



Mësuesi/ja me anë të disa fjalëve përmbledh në mënyrë të strukturuar çfarë kanë mësuar dhe


ku do të synojë mësimi i ditës. Ndoshta mund të realizonte një hyrje të tillë.

‘’Së bashku kemi studiuar mbi kinetikën kimike dhe objektet e studimit të saj që janë shpejtësia

e reaksionit dhe ekuilibri kimik. Morëm informacion mbi shpejtësinë mesatare dhe shpejtësinë

e çastit në reaksionet kimike, mësuam si mund të llogarisim shpejtësinë në kushte të caktuara.

Sot do trajtojmë një koncept mjaft të rëndësishëm: ‘’rendi i reaksionit’’

Synimi ynë është të marrim njohuri se ç’është rendi i reaksionit, sa lloj rendesh kemi dhe si

llogaritet ai në reaksione të ndryshme kimike.’’


Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe dhe secilës dyshe ju jep fleta pune në lidhje me rendin

e reaksionit kimik. Fletët e përgatitura nga mësuesi/ja mund të ishin të tilla:

Fleta Nr. 1


Rendi i reaksionit

Fleta Nr. 2


Përcaktimi i rendit në një

reaksion kimik

Fleta Nr. 3


Llojet e rendeve në një

reaksion kimik

U lë nxënësve në dispozicion kohën e mjaftueshme për plotësimin e fletëve të punës. Pasi

diskutojnë, të gjitha mendimet e tyre do hidhen në tabelë së bashku me mësuesin. Në fund

tabela mund të kishte një pamje të tillë.

Fleta Nr. 1


Rendi i

reaksio

nit

Rendi i një reaksioni tregon se si ndikon përqendrimi i një substance të caktuar në

shpejtësinë e reaksionit.Rendi i reaksionit në lidhje me një substancë vepruese të caktuar

është fuqia në të cilën ngrihet përqendrimi i asaj substance në ekuacionin e shpejtësisë p.sh:

V = k [H2] [NO]2.Themi se ky reaksion është:

i rendit të parë në lidhje me H2 (pasi shpejtësia është në përpjesëtim të drejtë me [H2]1

i rendit të dytë në lidhje me NO (pasi shpejtësia është në përpjesëtim të drejtë me [NO]2

i rendit të tretë në tërësi (pasi shuma e eksponentëve është1 + 2 = 3).

Në përgjithësi: për një reaksion A + B → C, ekuacioni i shpejtësisë v= k[A]m[B]n

Në këtë ekuacion:

[A] dhe [B] janë përqendrimet e substancave vepruese;

m dhe n janë rendet e reaksionit; vlerat e m dhe n mund të jenë 0, 1, 2, 3 dhe rrallë më të larta;

kur vlera e m ose n është 0, termi i përqendrimit mund të mos merret parasysh,


pasi çdo numër i ngritur në fuqi zero = 1.

Rendet e reaksionit jo gjithmonë janë numra të plotë. Disa reaksione kanë rende thyesore.

KUJDES! Njësitë e k –konstantes së shpejtësisë ndryshojnë në varësi të ekuacionit të

shpejtësisë.

Fleta Nr. 2


Përcaktimi i rendit në një reaksion kimik

Rendi i reaksionit, meqenëse është një madhësi eksperimentale, pra të dhënat vinë nga

eksperimenti, mund të gjendet në tri mënyra:

1. Nga grafiku i varësisë së shpejtësisë së reaksionit nga përqendrimi i një substance

vepruese;

Ky grafik na tregon nëse një reaksion është i rendit zero, i rendit të parë, të dytë apo të tretë

në lidhje me një substancë të caktuar (apo si rend i përgjithshëm).

o Një reaksion i rendit zero, grafiku është një vijë e drejtë horizontale.

o Për një reaksion të rendit të parë, grafiku është një vijë e drejtë që kalon nga origjina.

o Për një reaksion të rendit të dytë,grafiku ka formën e një lakoreje me drejtim rritës.

2. Nga grafiku i varësisë së përqendrimit të një substance vepruese në lidhje me kohën;

Ky grafik na tregon se si mund të dallohen reaksionet e rendit zero, të rendit të parë dhe të

dytë nëpërmjet grafikut

o Një reaksion i rendit zero, grafiku është një vijë e drejtë zbritëse.

o Për një reaksion të rendit të parë ose të dytë, grafiku ka formën e një kurbe. Kurba për

reaksionet e rendit të dytë është më e madhe se kurba për reaksionet e rendit të parë.

3. Nga grafiku i varësisë së përqendrimit në lidhje me kohën, gjenden kohët e njëpasnjëshme

të gjysmëjetëve.

Ky grafik na tregon se koha e përgjysmimit të përqendrimit të substancës vepruese.

Gjysmëjeta, t1/2 është koha që duhet për të zvogëluar përqendrimin e një substance

vepruese deri në gjysmën e vlerës fillestare të saj.

‐Gjysmëjetët e njëpasnjëshme kanë vlera të afërta me njëra‐tjetrën.

Fleta Nr. 3


Llojet e

rendeve

në një

reaksio

n kimik

Rendi zero

Është dhënë reaksioni 2NH3(g) →N2(g) + 3H2(g)

Ekuacioni kinetik që vjen nga eksperimenti është V = k [NH3]0

Grafiku i shpejtësisë së reaksionit nga përqendrimi është një vijë e drejtë horizontale, që do

të thotë që shpejtësia e reaksionit nuk ndryshon me ndryshimin e përqendrimit.

V = k [NH3]0‐‐‐meqë rendi =0, V=k

Rendi i parë

Është dhënë reaksioni 2N2O(g)→2N2(g) + O2(g)

Ekuacioni kinetik që vjen nga eksperimenti është V = k [N2O]1

Grafiku i shpejtësisë së reaksionit nga përqendrimi është një vijë e drejtë e pjerrët,që kalon

nga origjina, që do të thotë që shpejtësia është në përpjesëtim të drejtë me përqendrimin e

N2O. Kështu, dyfishimi i përqendrimit të N2O çon në dyfishimin e shpejtësisë së reaksionit.


Rendi i dytë

Është dhënë reaksioni NO2(g) + CO(g) →NO(g) + CO2(g)

Ekuacioni kinetik që vjen nga eksperimenti është V = k[NO2]2

Grafiku i shpejtësisë së reaksionit nga përqendrimi është një vijë e lakuar rritëse që do të

thotë që shpejtësia e reaksionit është në përpjesëtim të drejtë me katrorin e përqendrimit të

NO2(g).

Kur përqendrimi i NO2(g) dyfishohet, shpejtësia e reaksionit rritet katër here.

KUJDES! Rendi i reaksionit nuk mund të jetë më i madh se tre.


Nxënësit diskutojnë së bashku mbi të gjitha informacionet e fituara. Shpeshherë në këto

diskutime ndërhyn edhe mësuesi. Në këto diskutime nxënësit aftësohen të vlerësojnë njëri‐tjetrin

dhe të vetëvlerësojnë veten e tyre.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme

për të diskutuar, komentuar e sjellë ide në lidhje me rendin e reaksionit



Ushtrimi 9, faqe 292;



Tema mësimore: Njehsime me konstanten e shpejtësisë, k.


Empatia


Nxënësi:

Shpreh me formulë konstanten e shpejtësisë në varësi të ekuacionit kinetik.

Përcakton njësitë e konstantes në varësi të ekuacionit kinetik

Gjen konstanten e shpejtësisë kur jepen përqendrimet ose gjysmëjetët





Mjetet:

Libri i nxënësit;



Fjalët kyçe

Ekuacion kinetik;

Konstante shpejtësie


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / empatia

Mësuesi/ja synon që në këtë fazë të ngacmojë imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më

këndshëm veprimtarinë praktike me anë të EMPATISË. Kërkon nga nxënësit që duke e vënë

veten në vetën e parë, për rreth pesë minuta të realizojnë një shkrim që do të fillojë me fjalët:


UNË JAM.......! Është e rëndësishme që ata të trajtojnë shprehje dhe koncepte të marra në

orët e fundit mësimore. Disa prej mundësive mund të ishin: Unë jam rendi i reaksionit kimik........! Unë jam shpejtësia...............! Unë jam temperatura...................! Unë jam një katalizator.....................! Unë jam një grafik......................! U jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur shkrimin e tyre. Lexohen disa nga punimet më

të mira.


Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe, secili grup merr një tip ushtrimi në lidhje me

njehsimin e konstantes së shpejtësisë.

Grupi 1: Gjeni konstanten e shpejtësisë për reaksionin e mëposhtëm:

H2O2(aq) + 2I–(aq) + 2H+(aq) →2H2O(l) +I2(aq) Ekuacioni i shpejtësisë është: V = k[H2O2] [I–]

Grupi 2: Përdorni formulën t ½ = 0.693/k për të llogaritur vlerën e konstantes së shpejtësisë për një reaksion, i cili është i rendit të parë dhe ka një kohë të gjysmëjetës prej 480 s.

Grupi 3: Një reaksion i rendit të parë ka një konstante shpejtësie me vlerë 9.63 × 10–5 s–1.

Llogarisni kohën e gjysmëjetës së këtij reaksioni.

Nxënësit të organizuar në grupe punojnë në mënyrë të pavarur. Mund të jenë më shumë se dy

grupe me të njëjtin ushtrim, në këtë rast shpallet grupi fitues ai grup i cili ka bashkëpunuar dhe

ka zgjidhur më saktë dhe më shpejt ushtrimin.

3) Përmbyllja e situatës:

Realizon me nxënësit teknikën e “alfabetit të njëpasnjëshëm”. Paraprakisht ka përgatitur për

secilin nxënës një fletë pune në të cilën shkronjat e alfabetit vendosen në një format me kuti.

Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër që sigurisht ka lidhje

me temat e fundit. Pasi secili plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim

përsëritet disa herë zinxhir për rreth 5’. Në fund ndoshta tabela do të kishte një pamje të tillë.

Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.

A

Aktiv

B

Bashkëveprim

G

Grafik

Grimcimi i

substancave

O

P

Produkt

Përqendrim

D

E

Ekuacioni

kinetik

Ekuacioni i

shpejtësisë

R

Rendi i

reaksionit

Rendi 0

Rendi 1

Rendi 2

Reaktant

T

Temperatura

t1/2

F

Faktorë të

shpejtësisë

K

Kinetika kimike

Konstantja e

shpejtësisë

Katalizatorë

Kataliza

Kurba

L

M

N

Natyra kimike e

substancave

J

SH

Shpejtësi çasti

Shpejtësi

mesatare

Gj

Gjysmëjetë

V

Varësi


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup,diskutojnë lirshëm,

komunikojnë, dëgjojnë mendimet e njëri tjetrit dhe vlerësojnë punën e tyre.






Tema mësimore: Ushtrime: Përcaktimi i rendit të reaksionit.


Tabela e pyetjeve


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shpejtësinë e reaksionit, rendin, konstanten e shpejtësisë.

Ndërton grafikë duke u nisur nga të dhënat e eksperimentit.

Përcakton rendin e reaksionit duke analizuar grafikë që tregojnë varësinë e shpejtësisë nga

përqendrimi ose koha.





Mjetet:


me ngjyra dhe kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Rendi i reaksionit;

Grafik


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo puno në grup

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dy grupe të mëdha dhe i vendos në klasë përballë njëri‐tjetrit.

Secili grup do hartojë në mënyrë të pavarur pyetje për grupin përballë. Të gjitha pyetjet

shënohen në tabelën e zezë dhe formojnë ‘’Tabelën e pyetjeve’’.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ lojë në grupe

Mësuesi/ja organizon një mini konkurs midis të dy grupeve. Njëri grup i drejton pyetjet grupit

tjetër. Për çdo pyetje ka një pikëzim të caktuar. Është detyrë e mësuesit që të vlerësojë cilësinë e

përgjigjeve, të mbajë në tabelë pikët e secilit grup, të shpallë grupin fitues.

Tabela në fund mund të ketë një pamje të tillë:

Lloji i pyetjeve Grupi 1 Grupi 2 Pikët

Çfarë është?

Kinetika kimike

Shpejtësia e reaksionit

3 pikë

Tabela e pyetjeve

1. Ç’është kinetika kimike?

2. Sa lloj shpejtësish njohim?

3. Si shprehet shpejtësia mesatare dhe shpejtësia e çastit?

4. Cilat janë metodat për matjen e shpejtësisë?

5. Ç’është rendi i reaksionit kimik?

6. Sa lloj rendesh kemi?

7. Si përcaktohet rendi në një reaksion kimik

8. Ç’ mund të themi për konstanten e shpejtësisë, a është e njëjtë kjo konstante për

rende të ndryshme të reaksioneve kimike?


Rendi i reaksionit

Përcaktoni shpejtësinë duke matur të dhënat që jep

eksperimenti për përqendrimet e substancave.

4 pikë

Jepen disa grafikë që tregojnë varësinë e shpejtësisë nga

përqendrimi ose koha. Duke u nisur nga këto grafikë

përcaktoni rendin e reaksionit kimik.

3 pikë

Si mund të përcaktoni gjysmëjetët duke u nisur nga

grafiku që tregon varësinë e shpejtësisë nga koha për një

reaksion të caktuar.

2 pikë

A janë të vërteta pohimet...........po /jo pse?

Dy pohime secili grup

2 pikë

Plotësoni ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐?

Dy fjali secili grup

2 pikë


Mësuesi/ja u tregon nxënësve se do kalojnë në veprimtarinë e fundit të mësimit të ditës që është

“shkrimi i shpejtë”. Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi/ja ju thotë nxënësve: Pa ndalur

dorën për tre minuta shkruani çfarë t’ju vijë në mëndje për shpejtësinë e reaksioneve dhe

faktorët që ndikojnë në ndodhjen e reaksioneve kimike. Në fund disa nga nxënësit lexojnë

shkrimet e tyre, janë ata vetë që përcaktojnë kush është shkrimi më i mirë.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, japin ide interesante, janë

të përgjegjshëm në punën e tyre.



Ushtrimi 5 faqe 295



Tema mësimore: Kataliza


Parashikimi me termat paraprakë


Nxënësi:

Koncepton me fjalë katalizën homogjene dhe heterogjene.

Sjell shembuj të katalizës homogjene.

Sjell shembuj të katalizës heterogjene.

Tregon ndryshimet dhe ngjashmëritë midis këtyre dy proceseve.






Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Kataliza; Kataliza

homogjene; Kataliza

heterogjene



Shkruan në tabelë fjalët: Aktivitet, pasiguri, katalizator, sukses, motiv. Duke përdorur fjalët në

tabelë nxënësi duhet të ndërtojë një shkrim, paragraf, ngjarje apo tregim të shkurtër. Disa nga

nxënësit lexojnë shkrimet e tyre. Duke marrë parasysh mendimin e nxënësve shpallet shkrimi

më i mirë.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ lexim përmbledhje në dyshe

Mësuesi/ja synon në marrjen e njohurive mbi katalizën dhe llojet e saj. Për këtë realizon

teknikën ‘lexim përmbledhje në dyshe ‘. Mësimi ndahet në paragrafë ku nxënësit në dyshe

njëri bën pyetjen, tjetri përmbledh me fjalët e veta. Paragrafët përkatës janë tre:

Paragrafi 1: Kataliza dhe llojet e saj

Paragrafi 2: Kataliza homogjene

Paragrafi 3: Kataliza heterogjene

Për secilin paragraf, aktivizohen disa dyshe.

PARAGRAFI I PARË (Kataliza dhe llojet e saj)

Pyetjet : 1. Ç’janë katalizatorët? 2.Sa lloj katalizatorësh kemi? 3. Po kataliza çfarë është? 4.Sa lloj katalizash kemi? Partnerët në dyshe japin përgjigjet përkatëse.

PARAGRAFI I DYTË (Kataliza homogjene)

Pyetjet: 1.Cilat janë disa shembuj të katalizës homogjene? 2. Si ndodh kataliza e jod—persulfat? 3. Si ndodh kataliza e dioksidit të squfurit në trioksid në prani të dioksidit të azotit? Partnerët në dyshe japin përgjigjet përkatëse.

PARAGRAFI I DYTË (Kataliza heterogjene)

Pyetjet: 1. Ç’është kataliza heterogjene? 2. Cili është mekanizmi i ndodhjes së katalizës heterogjene?3. Në sa faza kalon kataliza heterogjene? 4. Cili është roli i elementeve kalimtare në shndërrimet katalitike? Partnerët në dyshe japin përgjigjet përkatëse.


Mësuesi/ja organizon përforcimin me anë të një loje:

Hapi 1: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve.

Hapi 2: Harton pyetjet: Ç’është kataliza? Sa lloj katalizash kemi?


Hapi 4: Ja hedh topin një shoku tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse


të përforcuar njohuritë e marra


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, janë aktiv, të

përgjegjshëm, respektojnë dhe vlerësojnë njëri tjetrin, konceptojnë dhe japin informacionin e

duhur në lidhje me katalizën dhe llojet e saj.



pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;

pyetje dhe detyra nga fletorja e punës ose nga vetë mësuesi.


TREMUJORI TRETË



Tema mësimore: Shumëllojshmëria dhe paraqitja e molekulave organike


Në market!


Nxënësi:

Përshkruan përbërjet organike si përbërje të karbonit;

Identifikon elementet kryesore të përbërjeve organike;

Liston disa nga karakteristikat kryesore të përbërjeve organike;

Paraqet llojet e formulave kimike me anë të të cilave shkruhen përbërjet organike.



gjuhët dhe komunikimi,

shkencat shoqërore, matematika,

fizika.

Mjetet:

Libri i nxënësit,

shkumësa, lapustila dhe

kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Përbërje organike; Formulë

empirike; Formulë molekulare;

Formulë e strukturës; Formulë

skeletore



Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. U drejtohet atyre me fjalët: “Imagjinoni sikur sapo jeni futur në një supermarket. Çfarë shikoni? A mund të listoni disa prej produkteve që ju shikoni? Ndajini produktet në dy grupe, në grupin me natyrë organike dhe në atë inorganike.‘’ Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë. Listojnë produkte të ndryshme nga

marketi. Japin mendimin e tyre mbi faktin nëse janë organike apo inorganike. Sjellin

argumente për të vërtetuar mendimin e tyre, etj.

Konkluzion! Të gjitha produktet kryesore që ne shohim në një market që nga veshjet, materialet

plastike, detergjentet, ilaçet e ndryshme, ushqimet.....etj., janë produkte me bazë organike në dallim

nga hekuri, bakri, alumini, zinku, acidet, bazat, kripërat, e të tjera që janë baza e përbërjeve inorganike.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ lëviz/ndalo/ krijo dyshe

Mësuesi/ja në këtë fazë të mësimit zbaton teknikën lëviz/ndalo /krijo/ dyshe. Nxënësit lëvizin në

klasë dhe me dhënien e komandës ‘ngrij’ ata në mënyrë të rastësishme bëhen partnerë dhe

diskutojnë në dyshe me shokun /shoqen që kanë pranë në lidhje me pyetjen. Çfarë dini për përbërjet organike? Nxënësit marrin kohën e duhur për të diskutuar me njëri‐tjetrin. Me komandën

’shkrij’ të gjithë nxënësit shkojnë nëpër vendet e tyre. Në dyshe, secili nxënës tregon për

mendimin e thënë nga shoku përkatës. Disa nga opinionet dhe mendimet e tyre në dyshe i

paraqesim më poshtë.

Dyshja e parë

Janë përbërje kimike thotë Ana, dhe elementi kryesor i këtyre përbërjeve është elementi karbon

i cili shoqërohet nga hidrogjeni, oksigjeni, azoti, në disa raste edhe squfur dhe fosfor.

Fjala organike i kujton të gjallën, kështu që Ira mendon se përbërjet organike janë brenda së

gjallës.


Dyshja e dytë

Në vitet e kaluara dhe në biologji ne kemi përmendur si përbërje të tilla hidrokarburet,

alkoolet, lyrat, karbohidratet, proteinat dhe acidet nukleike tha Endri.

Ndërsa Danieli mendon se këto përbërje duhet t’ i studiojë kimia organike.

Dyshja e tretë

Dyshja jonë kishte mendimin,që përbërjet organike prodhojnë ose janë burim energjie.

Dyshja e katërt

Krista më tregoi se në lidhje me përbërjet organike në një emision në TV, kishte kuptuar

që gjithçka që ne konsumojmë në jetën e përditshme është me natyrë organike.

Po është e vërtetë ashtu siç e përcaktuam edhe më parë pijet, parfumet, detergjentet,

kremrat, esencat, janë përbëre me bazë organike.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit informacion mbi mënyrën se si mund të shkruhen formulat e

përbërjeve organike. Mbas diskutimeve, debateve dhe risjelljes në kujtesë të informacioneve të

marra në vitet e kaluara u arrit në përfundimin se:

Për të shkruar formulat e përbërjeve organike kemi disa lloj formulash që janë:

1. Formula empirike, tregon raportin më të thjeshtë të atomeve në molekulë.

2. Formula molekulare, tregon raportin e vërtetë të atomeve në molekulë.

3. Formula e strukturës, tregon mënyrën e vendosjes në hapësirë të atomeve në molekulë.

4. Formula skeletore, është një formë e thjeshtuar e formulës së zhvilluar së cilës i mungojnë të

gjitha simbolet.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë pjesë aktive e orës mësimore, diskutojnë në grup

dhe me njëri‐tjetrin, vlerësojnë dhe respektojnë mendimin e shokëve të tyre.



Ushtrimet 1, 2, 3, faqe 199



Tema mësimore: Grupet funksionore


Nxënësve u jepen letra me ngjyra në të cilat janë shkruar formulat kryesore të disa prej

përbërjeve organike më të rëndësishme.


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë grupin funksionor të përbërjeve organike;

Liston sa më shumë grupe të përbërjeve organike;


Identifikon grupin funksionor për secilin grup.



Gjuhët dhe komunikimi,

shkencat shoqërore, matematika.

Mjetet:

Libri i nxënësit;


kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Grupi funksionor, hidrokarbure,

alkoole, aldehide, ketone; acide

karboksilike, estere


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / evidento, emërto, grupo dhe puno në grup

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Në secilën tavolinë në letra me ngjyra shkruhen

formulat kimike të përfaqësuesve të ndryshëm të përbërjeve organike. Për rreth pesë minuta,

nxënësit nga secili grup do të evidentojnë, emërtojnë dhe grupojnë formulat e përbërjeve të

ndryshme organike.


Mësuesi/ja përgatit një fletë pune ku janë grupet kryesore të përbërjeve organike

Nxënës të ndryshëm nga secili grup vendosin në tabelë përbërjet që ata kanë në fletët e punës

në kolonën përkatëse. Në fund tabela ndoshta do të ketë një pamje të tillë.

Përfaqësuesit e përbërjeve organike Formula kimike Grupi funksionor

Hidrokarbure CH3‐CH2‐CH3

C3H6

CH3‐C≡CH

C5H12

CH2=CH2

C‐C

C=C

‐C≡C‐

Arene C6H6

C6H5‐CH3

Unaza e benzenit

Alkoole CH3 –CH2‐OH

CH3‐OH

‐OH

Aldehide CH3 –CH2‐CHO

C6H5‐ CHO

‐CHO

Ketone CH3‐CO‐CH3 ‐C=O

Acide karboksilike CH3COOH

CH3CH2COOH

‐COOH

Esteret CH3‐COO‐CH3

C6H5COOC2H5

‐COO

Aminat CH3‐NH2

CH3‐CH2‐NH2

‐NH2

Nitrilet CH3‐C≡N ‐C≡N


Për të përforcuar më tej konceptet mësuesja u jep nxënësve disa përbërje organike dhe u kërkon

të përcaktojnë grupet funksionore për secilin rast.



janë pjesë aktive e orës mësimore;

diskutojnë në grup dhe me njëri‐tjetrin për të dhënë mendime dhe ide në lidhje me mësimin;

vlerësojnë dhe respektojnë mendimin e shokëve të tyre.




Tema mësimore: Emërtimi i përbërjeve organike. Iii


Jepen disa hidrokarbure dhe kërkohet të bëhet emërtimi i tyre.


Nxënësi:

Liston emrat bazë të serisë homologe të alkaneve nga 1—10;

Tregon rregullat bazë që duhen për emërtimin e përbërjeve organike;

Sjell shembuj të disa emërtimeve.



Gjuhët dhe komunikimi, shkencat

shoqërore, matematika.

Mjetet:

Libri i nxënësit, shkumësa,

lapustila dhe kartonë me ngjyra

Fjalët kyçe

Formulë molekulare;

Rrënja; Radikal


2) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo puno në dyshe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe. Secilës dyshe i jep një përbërje për të emërtuar.

Secila dyshe shkruan në një kënd të tabelës përbërjen dhe emrin përkatës. Ndoshta mund të

ketë edhe gabime por është e rëndësishme që të mos gjykohen nxënësit në lidhje me këto

gabime. Në fund të kësaj faze tabela do të ketë pamje të tillë.

Përbërja e dhënë Emri Vlerësimi Si duhet

Pentan Saktë

Metil 2 butan Saktë

3 2 2 2 2 3CH CH CH CH CH CH Hekzan Saktë

3 2 2 2 3CH CH CH CH CH CH CH

│

3CH 3 3CH CH CH

Metil 2, izopropil 5,

heptan

Gabim Izopropil 5, metil 2

heptan


Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura u drejton nxënësve disa

pyetje: 1. Kush shërben si bazë për emërtimin e përbërjeve organike? 2. Cilat janë rregullat që duhen ndjekur për të emërtuar një përbërje organike? Orientohen nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e marra deri tani në lëndën e kimisë, si dhe

tekstin të përpiqen të sjellin informacion për këto pyetje.

Shkruhen në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti të vetme.

Pyetja 1 Pyetja 2

Kush shërben si bazë për emërtimin e përbërjeve organike?

Cilat janë rregullat që duhen ndjekur për të emërtuar një përbërje organike?


Mësuesja u lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit

grup.



ngjyra ose edhe direkt në tabelë në formën e një harte koncepti.

Pyetja 1 Pyetja 2

Kush shërben si bazë për emërtimin e përbërjeve organike?

Cilat janë rregullat që duhen ndjekur për të emërtuar një përbërje organike?

Si bazë e sistemit të emërtimeve shërben

klasa e hidrokarbureve me emrin alkane.

Pjesa kryesore e emrit (rrënja) tregon se sa

atome karbon ndodhen në vargun më të gjatë

të një molekule.

Nr i

atomeve

karbone

Formula

molekulare

Emri i

alkanit

Rrënja

1 CH4 Metan ‐Met

2 C2H6 Etan ‐Et

3 C3H8 Propan ‐Prop

4 C4H10 Butan ‐But

5 C5H12 Pentan ‐Pent

6 C6H14 Hekzan ‐Hegz

7 C7H16 Heptan ‐Hept

8 C8H18 Oktan ‐Okt

9 C9H20 Nonan ‐Non

10 C10H22 Dekan ‐Dek

Nxënësit i memorizojnë dhe i thonë para

klasës këto emra.

Rregullat që duhen ndjekur për të emërtuar

një përbërje organike janë:

1. Gjendet vargu më i gjatë karbonik.

2. Bëhet numërimi i vargut karbonik duke

filluar nga ajo anë që ka radikalin më afër ose

grupin funksionor më afër.

3. Përcaktohen radikalet.

4. Jepet emri:

Radikal + pozicioni i rad + rrënja +prapashtesa

5 4 3 2 1

metil 2 pentan 1 2 3 4 5 6

metil 4, hegzeni

Radikali është një atom ose grup atomik që

formohet kur nga alkani bazë largohet një

hidrogjen. CH4‐‐‐‐‐CH3—metil

C2H6‐‐‐‐C2H5—etil


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup dhe japin ide

interesante; listojnë emrat kryesorë të përfaqësuesve të alkaneve dhe emërtojnë përbërje

organike deri në gjashtë atome karbon në vargun kryesor



Ushtrimi 4 faqe 200




Tema mësimore: Lidhjet kimike në molekulat organike


Çfarë dimë për lidhjen kimike?


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë shprehjet lidhje kimike, sigma, pi, kovalente dhe jonike;

Tregon si lidhen atomet e karbonit në përbërjet organike;

Argumenton se cila lidhje është më fortë lidhja sigma apo pi.




shoqërore, artet figurative.

Mjetet:

Libri i nxënësit,


kartonë me ngjyra.

Fjalët kyçe

Lidhje kimike; Lidhje

kovalente; Lidhje jonike;

Lidhje sigma (σ); Lidhje pi (π)


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / organizues grafik

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. U drejtohet të gjitha grupeve me pyetjen: Çfarë dini për lidhjen kimike? Brenda grupit, të gjithë nxënësit japin përgjigje të cilat hidhen në një karton me ngjyra në

formën e një skeme ose të një organizuesi grafik. Në fund secili grup prezanton punën para

gjithë klasës. Një nga format e përmbledhjes mund të ishte e tillë:


Mësuesi/ja organizon nxënësit në dyshe dhe secilës dyshe u jep fleta pune ose me lidhjen

‘sigma’ ose me lidhjen ‘pi’. Nxënësve u lihet në dispozicion kohë e mjaftueshme për plotësimin

e fletëve të punës. Pasi diskutojnë, të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë. Në fund tabela

Lidhja kimike

Forca që mban atomet të

bashkuara në molekula

Lidhje kovalente

Me çifte elektronike të

përbashkëta.

Lidhje jonike

Midis joneve me shenjë të kundërt

me atë të joneve.

NaCl, CaCl2, CaO,

Na2O NaNO3, K2SO4

NH3, H2O, HCl, PCl3, SF4,

H2S, SO2 P2O5 etj

H2, O2, N2, F2,Cl2, J2, Br2,O3,

P4, S8

kovalente polare kovalente e pastër

midis dy atomeve të

ndryshëm

midis dy atomeve të

njëjtë


mund të kishte një pamje të tillë.

Fleta nr. 1


Lidhja

sigma

‐ Lidhja sigma (σ ) është lidhja që formohet nga mbulimi boshtor i orbitaleve

atomike

‐ Çifti i elektroneve në një lidhje sigma (σ) ndodhet në zonën e përbashkët që

përftohet nga mbulimi i dy orbitaleve atomike

‐ Tërheqja elektrostatike ndërmjet elektroneve të ngarkuara negativisht dhe dy

bërthamave pozitive realizon lidhjen ndërmjet atomeve.

Përbërjet organike:

C (Z= 6 ), 1s22s22p2‐‐‐ka katër elektrone në shtresën e jashtme, kjo do të thotë që:

‐ Formon katër lidhje kovalente njëfishe me katër atome të tjera, që janë lidhje

sigma (σ).

‐ Katër çiftet lidhëse të elektroneve, përreth çdo atomi karbon, shtyjnë njëra‐

tjetrën.

Ato organizohen në hapësirë në formën e një tetraedri të rregullt, që të qëndrojnë

sa më larg njëra‐tjetrës në një kënd 109,50

Fleta nr. 2


Lidhja pi

Lidhja pi (π) është lidhja kimike që formohet nga mbulimi anësor i

orbitaleve atomike.

Lidhja pi (π) formohet nga mbulimi anësor i orbitaleve pi.

‐ Midis atomeve të karbonit në një molekulë organike, krahas lidhjeve njëfishe

mund të formohen edhe lidhje dyfishe. (C = C), e cila ka një lidhje sigma (σ)

dhe një lidhje pi (π).

‐ Atomet e karbonit që marrin pjesë në lidhjen dyfishe formojnë secili tri lidhje

sigma dhe një lidhje π dhe kanë hibridizimin sp2.

‐ Atomet e karbonit që marrin pjesë në lidhjen dyfishe janë të rrethuara nga tri

çifte elektronesh, të lidhura me lidhje sigma dhe që formojnë midis tyre këndin

120 0.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/diagrami i Venit

Në dyshe nxënësit hartojnë diagramin e venit mbi lidhjen σ dhe lidhjen π. Secila dyshe citon

me radhë ngjashmëritë dhe ndryshimet midis këtyre dy lidhjeve.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup dhe japin informacion

mbi lidhjen sigma dhe pi, janë të përgjegjshëm në orën e mësimit dhe respektojnë dhe

vlerësojnë punën e shokëve të tyre






Tema mësimore: Izomeria e strukturës


Kemi shtatë nxënës. Si mund t’i vendosim në hapësirë? Sa mundësi kemi? A e bëjmë provë?

A mund të krahasojmë shtatë nxënësit me shtatë atome karboni që formojnë një varg karbonik?


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë izomerinë dhe izomerët;

Liston sa lloj izomerësh kemi;

Sjell shembuj të formave të ndryshme të izomerisë.




shkencat shoqërore, matematika.

Mjetet:

Libri i nxënësit; shkumësa,


ngjyra.

Fjalët kyçe

Izomerë; Izomeria; Izomeria

e strukturës; Izomeria e

pozicionit



Imagjinoni sikur jeni shtatë nxënës dhe doni të vendoseni në disa mënyra. Nxënësit mund të

çohen në tabelë dhe të veprojnë praktikisht. Nxënësit duhet të vëzhgojnë me kujdes

veprimtarinë që zhvillohet. Në qoftë se dikush mendon se ka një mënyrë të re vendosjeje mund

të veprojë përsëri.

Mësuesi/ja: “A mund të krahasojmë shtatë nxënësit me shtatë atome karboni që formojnë një varg

karbonik?” Një krahasim i tillë është më se i kuptueshëm. Duke i krahasuar të dyja këto procese

vëmë re se nuk ka rëndësi se çfarë kemi karbone, shishe apo njerëz. Gjithmonë ndodh e njëjta

dukuri. Kjo dukuri e rëndësishme quhet Izomeri.

Konkluzion! Dukuria gjatë së cilës përbërja organike me formulë molekulare të njëjtë ka në

struktura të ndryshme quhet izomeri, vetë përbërjet quhen izomerë strukturorë.


Në vazhdim të diskutimit, për të marrë njohuritë e duhura mësuesja u drejton nxënësve pyetjen:

Sa lloj izomerish kemi? Nxënësi: Kemi tre lloj izomerish që janë: izomeria e pozicionit; izomeria e grupit funksionor;

izomeria e vargut.

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe dhe çdo grup analizon dhe sjell shembuj për një lloj

izomerie.

Grupi i izomerëve të pozicionit

Dy molekula izomere të pozicionit ndryshojnë nga pozicioni i grupit funksionor, që është

i ndryshëm në çdo izomer p.sh: Sa izomerë pozicioni jep përbërja me formulë C5H10?

Penten 1 Penten 2


Grupi i izomerëve të pozicionit të grupit funksionor

Në rastin e izomerisë së grupit funksionor, përbërje me formulë molekulare të njëjtë kanë

grupe funksionore të ndryshme p.sh: Sa izomerë pozicioni jep përbërja me formulë C3H8 O?

CH3‐CH2‐CH2‐OH; CH3‐CHOH‐CH3; CH3‐0‐CH2CH3

propanol 1 propanol 2 eteri metal etilik

Grupi i izomerëve të pozicionit të vargut

Jepni të gjithë izomerët e mundshëm të përbërjes me formulë pentan). Kjo përbërje

ka pesë karbone, të cilët mund të riorganizohen në tri mënyra:

pentan

metil 2 butan

dimetil 2,2 propan


Mësuesi/ja synon në përfshirjen e nxënësve në veprimtari të ndryshme me qëllim për të

fiksuar, sqaruar dhe reflektuar më tej mbi njohuritë e marra. Si më të rëndësishme

konsiderohen zbatimet praktike. U jep nxënësve detyrë:

1. Sa izomerë pozicioni jep përbërja me formulë C4H8, C6H12, C5H12O?

2. Sa izomerë vargu jep përbërja me formulë C4H10, C6H14, C7H16?

Nxënësit lejohen të diskutojnë në dyshe për ushtrimet e mësipërme pas punës individuale.

Pas diskutimit që zgjat rreth 5 minuta ftohen nxënësit në një diskutim të përbashkët në

zgjidhjen e dy ushtrimeve.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit vlerësohen në lidhje me faktin se sa janë të aftë ata të emërtojnë

grupe të ndryshme përbërjesh dhe shkruajnë saktë format izomere të përbërjeve të ndryshme.



Ushtrimet 7dhe 9 faqe 203.



Tema mësimore: Stereizomeria


A është dora një objekt simetrik? Argumentoni përgjigjen tuaj. A mund të listoni sa më shumë

objekte të tilla që nuk kanë as pikë, as plan, as bosht simetrie?


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë stereizomerët;

Liston sa lloj stereizomerish kemi;

Përshkruan izomerinë cis‐trans dhe izomerinë optike;


Identifikon përbërjet me izomeri cis –trans dhe izomeri optike;

Paraqet në mënyrë skematike këto izomeri.




shkencat shoqërore, art pamor;

Mjetet:



ngjyra.

Fjalët kyçe

Stereizomerë; Izomeria

cis‐trans; Izomeria optike



Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. U drejtohet atyre me fjalët: A është

dora një objekt simetrik? Argumentoni përgjigjen tuaj. A mund të listoni sa më shumë objekte

të tilla që nuk kanë as pikë, as plan, as bosht simetrie?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të

tjerë PO. Është e rëndësishme që nxënësit të argumentojnë mendimin e tyre.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ diskutojmë së bashku

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të arritur te njohuritë bazë pyet nxënësit: A mund të listoni sa më shumë objekte simetrike dhe asimetrike? Përgatitet tabelën dhe në mënyrë të shpejtë

merren mendimet e nxënësve. Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë, diskutimi duhet t’i

përfshijë të gjithë.

Objekte simetrike Objekte asimetrike

Kanë një pikë, një plan, një bosht simetrie. Nuk kanë një pikë, një plan, një bosht simetrie

trupi i njeriut

topi

lapsi

dollapi

dhoma

eteni

etini

butani

hegzan........

dora e njeriut

çelësi i derës

këpuca e majtë

këmba

tetraedri

propeni

propani

buten 1

Konkluzion!

1. Të gjitha objektet që nuk kanë as një pikë, as një plan, as një bosht simetrie janë objekte asimetrike dhe ndryshe quhen ‘’kirale’’.

2. Në kiminë organike kiraliteti është i lidhur me ‘karbonet kirale‘ që japin izomerë optikë formë e rëndësishme e stereizomerisë.

3. Një karbon është kiral kur lidhet me katër atome ose grupe të ndryshme atomike, ka hibridizim sp3 dhe ka formën e një tetraedri të rregullt.

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/punë në grupe

Mësuesi/ja thekson që stereizomeri është izomeria, ku molekulat kanë të njëjtat atome të

lidhura me njëra‐tjetrën, por që ndryshojnë nga mënyra së si janë vendosur në hapësirë.

Organizon nxënësit në dy grupe. Ndan mësimin në dy paragrafë shumë të rëndësishëm. Secili

grup duhet të lexojë dhe të sjellë informacion mbi paragrafin përkatës. Respektivisht të dyja


grupet do punojnë mbi

Grupi i parë: izomerinë cis‐tran‐ formë e stereizomerisë

Grupi i dytë: izomerinë optike ‐ formë e stereizomerisë

Në fund të dyja grupet paraqesin punën e tyre në tabelë në mënyrë të tillë:

Grupi i parë: Izomeria cis‐trans Grupi i dytë: Izomeria optike

‐ E gjejmë në përbërjet me lidhje dyfishe.

‐ Lidhja njëfishe C‐C, ka rrotullim të lirshëm.

‐ Lidhja dyfishe C=C, nuk ka rrotullim të

lirshëm. ‐ Kjo mundëson praninë e një lloji

tjetër izomerie që është izomeria cis‐tran

Këto dy përbërje stereizomere i kanë atomet

të vendosura në hapësirë në mënyra të

ndryshme, ndaj ato janë dy përbërje të

ndryshme, me veti fizike të ndryshme dhe

disa veti kimike të ndryshme, p.sh.,

ndryshojnë në shpejtësitë e zhvillimit të të

njëjtit reaksion.

Nëse një molekulë ka një karbon kiral atëherë

ajo do formojë dy izomere optike.

Dy molekulat e ndryshme janë si objekti me

pasqyrimin e tij, që nuk mund të

mbivendosen me njëra‐tjetrën

Një çift izomerësh optikë (enantiomere) do ta

rrotullonin planin e dritës së polarizuar në

vlerë të barabartë, veçse në drejtime të

kundërta:

‐ njëri izomer sipas drejtimit të akrepave të

orës—djathtas rrotullues

‐tjetri në drejtim të kundërt—majtas

rrotullues


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, janë pjesë aktive e orës

mësimore, bashkëbisedojnë dhe diskutojnë gjatë orës së mësimit, respektojnë punën e shokut.






Tema mësimore: Reaksionet organike


Shkruan në tabelë disa reaksione dhe kërkon nga nxënësit të tregojnë llojin e reaksionit kimik.


Nxënësi:

Liston të gjitha llojet e reaksioneve organike.

Koncepton me fjalë të gjitha llojet e reaksioneve organike.


Shkruan reaksione të tipave të ndryshëm.

Dallon një lloj reaksioni nga një lloj tjetër reaksioni kimik.

Lidhja me fushat e tjera

ose me temat

ndërkurrikulare:


shkencat shoqërore, fizika;

Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Reaksione adicioni; Reaksione

oksidimi; Reaksione eliminimi;

Reaksione polimerizimi; Reaksione

reduktimi; Reaksione zëvendësimi


1) Veprimet në situatë: Parashikimi / mendo, evidento dhe emërto në dyshe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Në secilën tavolinë në letra me ngjyra shkruhen

reaksione të ndryshme organike.

Për rreth pesë minuta, nxënësit nga secili grup do evidentojnë, emërtojnë dhe grupojnë

reaksionet sipas llojit të tyre.


Mësuesi/ja përgatit një fletë pune, ku në njërën kolonë vendos të gjitha llojet e reaksioneve

organike. Përfaqësues nga secila dyshe, pasi kanë diskutuar në fazën e parë vendosin

reaksionin e tyre në kolonën e duhur. Në fund tabela ndoshta do të kishte një pamje të tillë:

Llojet e reaksioneve organikë Shembuj reaksionesh

Reaksione adicioni

Ndodh kur nga dy molekula bashkëvepruese

formohet një produkt i vetëm.

CH2=CH2+H2→CH3‐CH3

CH2=CH2+H20→ CH3‐CH2OH

CH3‐CH2‐CHO +H2 →CH3‐CH2‐CH2OH

Reaksione eliminimi

Ndodh kur nga një molekule e madhe largohet një

molekulë e vogël.

CH3‐CH3→CH2=CH2+H2

CH3‐CH2‐CH2Cl → CH3‐CH=CH2 +HCl

CH3‐CH2‐CH2OH → CH3‐CH=CH2 + H2O

Reaksione zëvendësimi

Ndodh kur një atom apo grup atomesh

zëvendësohet me një tjetër.

CH4 +Cl2 →CH3 Cl +HCl

C3H8 +Cl2 →C3H7Cl + HCl


Reaksione oksidimi

Oksidimi është marrja e atomeve të oksigjenit

nga një molekulë ose largimi i atomeve të

hidrogjenit nga një molekulë.

CH3‐CH2‐OH+ [O]→ CH3COH+[O]

→CH3 COOH

CH3COO CH3 +H2O →CH3COOH+CH3OH


CH3CH2COCH3 +H2 →CH3CH2CHOHCH3

CH2=CH2+H20→ CH3‐CH2OH

CH3‐CH2‐CH2Cl → CH3‐CH=CH2 +HCl


C2H5Br + NaOH→ C2H5OH + NaBr

CH2=CH2+H2→CH3‐CH3

CH3‐CH3→ CH2=CH2+H2

CH3‐CH2‐OH+ [O]→ CH3COH

C2H5Br + H2O → C2H5OH + HBr

CH3‐CH2‐CHO +H2 →CH3‐CH2‐CH2OH

CH4 +Cl2 →CH3 Cl +HCl

CH3COCH3 +H2 →CH3CHOHCH3


Reaksione reduktimi

Reduktimi është largimi i atomeve të oksigjenit

nga një molekulë ose marrja e atomeve të

hidrogjenit nga një molekulë.

CH3COCH3 +H2 →CH3CHOHCH3

Hidroliza

Është shpërbërja e një molekule me anë të ujit.

C2H5Br + H2O → C2H5OH + HBr

C2H5Br + NaOH→ C2H5OH + NaBr

CH3COO CH3 +H2O

→CH3COOH+CH3OH

3) Përforcimi / tryeza rrethore

Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë

rrumbullake). Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep letër dhe laps

dhe i kërkon të shkruajë një reaksion çfarëdo. Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset

dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të vazhdueshme derisa të mbarojnë të gjithë personat e

grupit. Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e paraqitura në

letër.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë pjesë aktive e orës mësimore, diskutojnë në grup dhe

me njëri‐tjetrin për të dhënë mendime dhe ide në lidhje me mësimin, vlerësojnë dhe respektojnë

mendimin e shokëve të tyre.





FUSHA: Shkencat e natyrës LËNDA: Kimi Shkalla: 6 Klasa:XII

Tema mësimore: Alkanet


Material filmik mbi hidrokarburet


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë shprehjet hidrokarbur, alkan, alken, alkin, cikloalkan, aren.

Argumenton pse alkanet janë hidrokarbure të ngopura.

Liston disa nga karakteristikat kryesore të alkaneve.




shoqërore, matematika, fizika;

Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Hidrokarbure; Alkane;

Alkene; Alkine; Arene;

Cikloalkane



1) Veprimet në situatë: Parashikimi / veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja paraqet para nxënësve një dokumentar filmik që jep të dhëna për ‘hidrokarburet‘.

Kërkon nga nxënësit që të jenë të vëmendshëm dhe të shfrytëzojnë më së miri këtë burim informacioni.

Së bashku me nxënësit diskutojnë në lidhje me materialin dhe arrijnë në përfundimin që:

1. Hidrokarburet janë përbërje organike që kanë elementet karbon dhe hidrogjen

2. Hidrokarburet i ndajmë në:

Hidrokarbure të ngopura‐alkanet

Hidrokarbure të pangopura‐alkenet, alkinet

Hidrokarbure ciklike‐cikloalkanet, arenet

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ brainstorming

Duke qenë se informacioni që do marrin mbështetet mbi njohuri të marra në vitet e kaluara

mësuesi/ja organizon me nxënësit teknikën ‘’brainstorming‘’. Ajo pyet nxënësit: Çfarë dini për alkanet? Të gjitha mendimet e nxënësve hidhen në tabelë nga mësuesi në mënyrë të organizuar.

Në diskutim marrin pjesë të gjithë dhe respektohet mendimi i të gjithë nxënësve.


Në përfundim të orës mësimore realizon me nxënësit teknikën e “alfabetit të njëpasnjëshëm”.

Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka përgatitur për secilin nxënës një fletë pune që

përmban shkronjat e alfabetit të vendosura në një tabelë. Secili nxënës shkruan në tabelën e

alfabetit një term, një fjalë, një emër, të cilën e dëgjuan në materialin filmik, që morën gjatë

mësimit ose që ndoshta kanë pasur njohuri të mëparshme. Pasi secili plotëson, e shkëmben

alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë zinxhir për rreth 5 minuta.

A

Alkane

Alkene

Alkine

Arene

B

Bashkëveprim

D

Djegie

E

Emërtim

Empirike

Elektrone

Valentore

F

Formulë

empirike,

Formulë

molekulare

Formulë

strukturore

L

Lëng,

Lidhje

njëfishe

Lidhje

kovalente

Alkane

Janë hidrokarbure. Kanë vetëm elementin C, H. Janë hidrokarbure të ngopura sepse kanë vetëm lidhje njëfishe. Kanë hibridizim sp3. Kanë formulë të përgjithshme molekulare . Në emërtim marrin prapashtesën an. 1C Met + an

2C Et + an 3C Prop + an.........

Një seri homologe përfaqëson → një familje të komponimeve organike që kanë: - formulë të përgjithshme të njëjtë - veti të ngjashme kimike


N

Ngopur

Nafta dhe gazi

natyror

R

Reaksion

Q

H

Hidrogjen

Homologe

Hidrokarbur

S

Seri homologe

Substanca

J

Jone pozitive

Jone negative

O

Oksigjen

Organike

V

Valenca

p

Përbërje

organike

T

C

Karbon

Kiral

SH







Ushtrimi 1 faqe 210



Tema mësimore: Gjendja në natyrë e alkaneve dhe cikloalkaneve


Parashikim me termat paraprakë/reja e fjalëve.


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë naftën bruto në natyrë.

Jep të dhëna të përgjithshme mbi cikloalkanet dhe arenet

Liston produktet që përftohen nga distilimi i fraksionuar i naftës





Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Nafta; Benzina; Alkane;

Cikloalkane; Arene


1) Veprimet në situatë:

Shkruhen në tabelë fjalët: pasuri natyrore, zbulim, planet tjetër, vendosmëri, shkëlqim.

Duke përdorur fjalët në tabelë nxënësi duhet të ndërtojë një shkrim, paragraf, ngjarje apo

tregim të shkurtër. Disa nga nxënësit lexojnë shkrimet e tyre. Duke marrë parasysh mendimin e

nxënësve shpallet shkrimi më i mirë.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ Pyetja sjell pyetjen

Në vazhdim të fazës së parë të orës mësimore, nxënësit diskutojnë më tej në formën e pyetje‐

përgjigjeve.

Si paraqitet gjendja agregate e alkaleve?


Nxënësi: Në varësi të numrit të atomeve të karbonit ndryshon edhe gjendja agregate e

alkaneve, kjo do të thotë që alkanet me: 1 4C C të gaztë, 5 16C C të lëngët, C16........↑ të ngurtë

Çfarë është nafta bruto?

Nxënësi: Nafta bruto gjendet e depozituar në shtresat nën sipërfaqen e Tokës. Përbërja e naftës

bruto në vende të ndryshme të globit është e ndryshme. Nafta bruto është një përzierje

komplekse e hidrokarbureve, si alkane, cikloalkane dhe substancat aromatike.

Cilat janë produktet që përftohen nga distilimi i fraksionuar i naftës bruto?

Nxënësi: Nafta bruto përpunohet në rafineritë e naftës me anë të distilimit të fraksionuar.

Si dhe ku ndodh distilimi?

Nxënësi: Distilimi realizohet në kolona të gjata fraksionimi dhe gjatë këtij procesi ndahet në

fraksione një numër i madh i hidrokarbureve që kanë pika të ngjashme vlimi.

Si ndodh fraksionimi?

Nxënësi: Hidrokarbure të ndryshme, me masa molare të ndryshme kanë pika vlimi të

ndryshme. Hidrokarburet me masë të vogël kanë pika të ulëta vlimi janë të avullueshme dhe

mblidhen në kolonë në pjesën e sipërme. Në këtë mënyrë përftohen të gjitha nënproduktet e

naftës, benzina, gazoili, bitumi etj

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi / diagrami i Venit

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Çdo grupi i jepet detyrë të krahasojë dhe të tregojë

ndryshimet dhe ngjashmëritë midis: Alkaneve‐‐‐cikloalkaneve, Alkaneve‐‐‐‐areneve

U lihet koha e domosdoshme në dispozicion dhe më pas merren mendimet e tyre.







Ushtrimi 2 faqe 211



Tema mësimore: Vetitë kimike të alkaneve


Drini është i gjallë, aktiv, bashkëpunon, krijon marrëdhënie me të tjerët?


Nxënësi:

Argumenton me fjalë pse alkanet nuk janë aktive nga pikëpamja kimike;

Liston reaksionet kryesore të alkaneve;


Shkruan reaksionet karakteristike të alkaneve;

Bën dallimin midis djegies së plotë dhe jo të plotë;

Tregon si ndikon djegia në ndotjen e mjedisit;

Flet mbi rëndësinë e konvertuesve katalitikë.





Mjetet:



ngjyra.

Fjalët kyçe

Reaksione oksidimi;

Reaksione zëvendësimi;

Ndotje; Konvertues katalitik



Mësuesi/ja prezanton situatën e të nxënit: Drini është i gjallë, aktiv, bashkëpunon, krijon

marrëdhënie me të tjerët. Si e kuptoni këtë shprehje? Ku e gjeni ju veten? Si jeni në shoqëri aktiv apo jo aktiv? Nxënës të ndryshëm përgjigjen në mënyra të ndryshme

Konkluzion! Ashtu si ne jemi të ndryshëm në sjelljet tona, në marrëdhëniet që krijojmë në

shoqëri apo shkollë, në aftësinë për të vendosur ose jo kontakte me të tjerët, edhe përbërjet

kimike kanë aktivitet të ndryshëm nga pikëpamja kimike.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/punë në grupe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në disa grupe. Ndan mësimin në disa paragrafë kryesorë. Për

secilin paragraf harton pyetjet si më poshtë:

Pse alkanet nuk janë aktive nga pikëpamja kimike? Cilat janë reaksionet karakteristike për alkanet? A ndikon djegia e alkaneve në ndotjen e mjedisit? Cili është roli i konvertuesve katalitikë? Çdo grup do merr për të trajtuar një pyetje. Nxënësve u lihet në dispozicion koha e duhur dhe

ndiqet me kujdes puna e gjithsecilit grup.



ngjyra ose edhe direkt në tabelë. Përfaqësuesit e secilit grup japin informacionin e kërkuar. Në

fund është detyrë e mësuesit që të qartësojë dhe të detajojë më tej këtë informacion. Mbas gjithë

diskutimeve tabela në fund mund të ketë një pamje të tillë:

Grupi i parë ‐Alkanet janë substanca joaktive sepse:

ka një ndryshim të vogël ndërmjet elektronegativitetit të karbonit dhe

hidrogjenit.

Molekulat e alkaneve nuk janë polare, kështu ato nuk futen në

bashkëveprime nukleofile ose elektrofile.

Ato nuk kanë ngarkesa të pjesshme në asnjë nga atomet e karbonit, në

mënyrë që të tërheqin nukleofilet, as edhe zona me densitet të lartë të

elektroneve për të pasur tërheqje të elektrofileve.

Sidoqoftë, alkanet veprojnë me oksigjenin në reaksionet e djegies, si dhe me

klorin në dritën e diellit (reaksion zëvendësimi). Pse alkanet nuk janë aktive

nga pikëpamja kimike?


Grupi i dytë Reaksione të oksidimit

Alkanet shpesh përdoren si lëndë djegëse për qëllime të ndryshme:

o për të prodhuar energji elektrike në termocentrale;

o për ngrohje dhe gatim në shtëpi;

o për të furnizuar me energji të nevojshme në proceset industriale;

o për të furnizuar me energji motorët e tyre mjeteve të transportit

1. Alkan + oksigjen→ dioksid karboni + ujë (djegie e plotë)

oktan + oksigjen → dioksid karboni + ujë (oktani—benzina)

2C8H18 + 25O2 → 16CO2 + 18H2O

2. Alkan + oksigjen→ monoksid karboni + ujë (djegie jo e plotë)

2C8H18 + 17O2 → 16CO + 18H2O

Reaksione të zëvendësimit të alkaneve

Alkanet veprojnë me halogjenët nën dritën e diellit, duke iu nënshtruar

reaksioneve të zëvendësimit. CH4 + Cl2→ CH3Cl + HCl

Ky reaksion ndodh me disa stade

St 1: Cl2 →2Cl• fillimi

St 2: CH4 + Cl•→ •CH3 + HCl vazhdimi

•CH3 + Cl2 → CH3Cl + Cl•

St 3: •CH3 + •Cl→ CH3Cl mbyllja

•CH3 + •CH3 → C2H6

Cilat janë reaksionet karakteristike për alkanet?

Grupi i tretë Po, djegia e alkaneve ndikon në ndotjen e mjedisit.

Kjo sepse sasia e oksigjenit në motorët e makinave është e vogël dhe djegia nuk

është e plotë, duke formuar kështu gaze të ndryshëm që janë helmues për

mjedisin 2C8H18 + 17O2 → 16CO + 18H2O

Nga djegia jo e plotë formohen gaze si:

Monoksidi i karbonit ‐‐‐2C8H18 + 17O2 → 16CO + 18H2O ‐gaz shumë helmues

Okside të azotit ‐‐‐N2(g) + O2(g)→ 2NO(g) ‐‐ndikojnë në formimin e shiut acid

Dioksidi i karbonit ‐‐2C8H18 + 25O2 → 16CO2 + 18H2O—jo helmues por ndikon

shumë në ndotjen e mjedisit

A ndikon djegia e alkaneve në ndotjen e mjedisit?

Grupi i

katërt

Konvertues katalitike, ndryshe marmite. Kur konvertuesi ngrohet ndodhin

reaksionet e mëposhtme:

oksidimi i monoksidit të karbonit;

reduktimi i oksideve të azotit deri në azot, i cili nuk është i dëmshëm;

oksidimi i hidrokarbureve të padjegura, duke formuar dioksid karboni dhe

ujë.

Për fat të keq, konvertuesi katalitik nuk bën dot gjë për të reduktuar sasinë e

dioksidit të karbonit (një gaz sere), që del në atmosferë.

Cili është roli i konvertuesve katalitikë?








Ushtrimet 4, 5 faqe 214 ; ushtrimi 6, faqe 215



Tema mësimore: Alkenet


Në tabelë shkruhen formula kimike të alkaneve, alkeneve, alkineve. Është detyrë e nxënësve të

japin informacion për këto formula.


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet alken, hidrokarbur i pangopur, lidhje dyfishe.

Përshkruan karakteristikat kryesore të alkeneve.

Shkruan formulat strukturore të alkeneve me 2 ‐ 8 atome karbon në vargun kryesor.

Emërton alkene të ndryshme.




shoqërore, fizika;

Mjetet:



ngjyra

Fjalët kyçe

Alkene; Hidrokarbur i

pangopur; Lidhje dyfishe



Mësuesi /ja shkruan në tabelë temën e mësimit “Alkenet”. Harton pyetje që mbështeten në

studimin në pamje të parë të një alkani, alkeni apo alkini psh:

Ushtrim: Analizoni nga ana cilësore këto përbërje, çfarë vini re?

3 2 3CH CH CH 2 2CH CH

3 3CH CH CH CH 2 2 3CH C CH CH CH

Nxënësi: Vëmë re se të tria këto përbërje kanë në strukturën e tyre elementet C, H, O.

Mësuesi: Atëherë si i quajmë këto përbërje?

Nxënësi: Hidrokarbure

Mësuesi: A mund të shkruajmë formulën molekulare për secilin komponim?

Nxënësi: Ne dimë formulën molekulare të alkaleve. Dy përbërjet e tjera që kanë lidhje


shumëfishe na kujtohen por nuk ua dimë formulën molekulare.

Mësuesi: Hidrokarburet që kanë lidhje dyfishe bëjnë pjesë tek alkenet ndërsa ato që kanë lidhje

trefishe bëjnë pjesë tek alkinet.

2) Trajtimi i situatës: Ndërtimi i njohurive/ organizues grafik i krahasimit

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja përgatit disa fletë pune ku vë në krahasim njohuritë mbi

alkanet dhe alkenet.

Karakteristikat Alkanet Alkenet

Çfarë janë

Lloji i hidrokarburit

Lloji i lidhjes

Formula molekulare

Prapashtesa

Emri

Shembuj

Mësuesja organizon nxënësit në grupe. Në fund shpallet grupi fitues. Në fund të punës së

nxënësve tabela do të ketë këtë pamje:

Karakteristikat Alkanet Alkenet

Çfarë janë

Lloji i hidrokarburit

Lloji i lidhjes

Formula molekulare

Prapashtesa

Emri

Shembuj

Hidrokarbur

Hidrokarbur i ngopur

Lidhje të thjeshta njëfishe

CnH2n+2

An

Radikal+pozicioni+ rrënja +an

Hidrokarbur

Hidrokarbur i pangopur

Lidhje dyfishe

CnH2n

en

Radikal+pozicioni+ rrënja

+en+pozicioni i lidhjes dyfishe

3) Përmbyllja e situatës: Përforcimi/empatia

Faza përmbyllëse realizohet me anë të empatisë. Të gjithë nxënësit në mënyrë të pavarur nga

njëri‐tjetri për pesë minuta shkruajnë për një fjalë, koncept, titull që ka lidhje me konceptet e

marra orët e fundit p.sh: Unë jam.... një alkan! Unë jam....një alken! Unë jam..një hidrokarbur! Unë jam....një përbërje organike! Unë jam.....!


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, krahasojnë grupe të

ndryshme përbërjesh, (pra alkalet, alkenet), emërtojnë dhe shkruajnë saktë formulat kimike të

hidrokarbureve.




Test

Tremujori i parë

Emër dhe mbiemër ………………………………………………………….

1. a. Përshkruani strukturën e një atomi, duke dhënë detaje për grimcat subatomike që bëjnë

pjesë në të. [6]

b. Shpjegoni termat: numër atomik; numër mase. [2]

c. Kopjoni dhe plotësoni tabelën: [2]

Atomi asnjanës Numri atomik Numri i masës Numri i çdo grimce

subatomike të pranishme

K 19 39

P 15 30

d. Shpjegoni përse atomet janë asnjanëse. [1]

e. Një atom natriumi ka 11 protone në bërthamë. Shpjegoni përse nuk ka 12 protone.

[1]

2. Shkruani barazimet kimike si dhe simbolet e gjendjes, për reaksionet që vijojnë:

[4]

a. Karbonati i natriumit i ngurtë vepron me tretësirë ujore të acidit klorhidrik dhe formohet

tretësirë ujore e klorurit të natriumit ujë dhe dioksid karboni.

b. Oksidi i magnezit i ngurtë vepron me tretësirë ujore të acidit fosforik dhe formohet fosfat

magnezi i ngurtë dhe ujë.

3. Njehsoni sa është vëllimi i 0.25 moleve SO3 në kushte normale. [1]

a. 2,8 litër b. 11.2 litër c. 5.6 litër d. 0.56 litër

4. Oksidi i hekurit (III) vepron me monoksidin e karbonit dhe formohet hekur dhe dioksid

karboni.

Fe2O3 + 3CO = 2Fe + 3CO2

Njehsoni sa do të jetë masa e hekurit të përftuar kur 798 g oksid hekuri (III) reduktohet me

tepricë monoksid karboni.(Vlera e Ar: Fe=55.8,O=16.0). [1]

a. 0.558 g Fe b. 5.58 g Fe c. 558g Fe d. 55.8 g Fe

5. Gjeni cila është formula empirike e përbërjes që përmban: 44.83%kalium,18.39% squfur dhe

36.78% oksigjen? [1]

6. a. Shkruani konfigurimet elektronike për secilin nga atomet e mëposhtme. Tregoni numrin e

elektrone të paçiftëzuara për secilin atom.

i. 11Na ii. 15P iii. 20Ca [3]

b. Jepen jonet: i. Mg2+ ii. S2‐

Shkruani konfigurimet elektronike për jonet dhe shpjegoni përgjigjen. [2]

7. Jepen elementet dhe substancat:

H2O; PCl5; CS2; Mg;PH 4 ; CH4; NH3; Fe; CaCl2; Al2Cl6; CH3OH; C2H2; SF6

a. Përcaktoni llojin e lidhjes kimike: [3]


Lidhje

kovalente

Lidhje

kovalente

shumëfishe

Lidhje jonike Lidhje

bashkërenditëse

Lidhje

hidrogjenore

Lidhje

metalike

b. Vizatoni formën gjeometrike për H20;NH3;.Shpjegoni nga se përcaktohet forma dhe

këndet e lidhjes së atomeve në këto molekula. [5]

8. a. Vizatoni një cikël entalpie për të llogaritur ndryshimin e entalpisë së formimit të etanolit,

C2H5OH, duke përdorur ndryshimet entalpive të djegies.

b. Njehsoni një vlerë për f [C2H5OH(l)] duke përdorur të dhënat e mëposhtme: [5]

C [C (grafit)]=‐393.5 kj mol ‐1

C [H2(g)]=‐285.8 kj mol ‐1

C [C2H5OH(l)]=1367.3 kj mol‐1

9. Substanca KBrO3, kur ngrohet, shpërbëhet sipas reaksionit:

2KBrO3 → 2KBr + 3O2

a. Tregoni numrin e oksidimit të bromit në:

i. KBrO3 [1]

ii. KBr [1]

b. Bazuar në numrat e oksidimit, shpjegoni përse reaksioni është redoks. [2]

c. Tregoni emrin e KBrO3 [1]

d. Kur KBrO3 vepron me hidrazinën, N2H4, çlirohet një azot (në gjendje të gaztë):

KBrO3 + 3N2H4 → 2KBr + 3N2 + 6H2O

i. Cili është ndryshimi i numrit të oksidimit të atomit të bromit kur KBrO3. Kthehet në

KBr? [1]

ii. Cili është ndryshimi i numrit të oksidimit për çdo atom azot kur N2H4 shndërrohet

në N2? [1]

iii. Përdorni përgjigjet e pyetjeve i dhe ii për të shpjeguar përse 2 mole KBrO3 veprojnë

me 3 mole N2H4. [3]

10. Janë dhënë përqendrimet fillestare dhe të ekuilibrit të substancave vepruese, por jo të

produkteve. Etanoati i etilit hidrolizohet nga uji:

CH3COOC2H5 + H2O CH3COOH + C2H50H

0.1000 mole etanoat etili shtohen në 0.1000 mol ujë. Shtohet pak katalizator acid dhe

përmbajtja hollohet deri në vëllim 1 dm3 me një tretës inert (që nuk bashkëvepron me

përbërësit). Në ekuilibër janë të pranishme 0.064 mole ujë.

Të llogaritet Kc e këtij reaksioni. [5]

Notat 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1‐12 13‐18 19‐24 25‐30 31‐36 37‐43 44‐48


Test

Tremujori i dytë

Emër dhe mbiemër ………………………………………………………….

1. Kopjoni dhe plotësoni fjalitë duke përdorur fjalët nga lista e mëposhtme. [5]

energji aktivizimi ekzotermik goditje të suksesshme shpeshtësia

numri i grimcave entalpisë grimcat

Energjia minimale që duhet të zotërojnë __________________ kur përplasen,në mënyrë që të

ndodhin _______________të _________________, quhet ____________ _______________e këtij

reaksioni. Energjia e aktivizimit për një reaksion _________________dhe një reaksion

endotermik tregohet në diagramet e profilit të _________________. Sipas teorisë së goditjeve,

një reaksion do të përshpejtohet nëse:

a. rritet _________________e përplasjeve

b. rritet ____________ i __________________me energji më të madhe se energjia e

aktivizimit.

2. Jepen elementet e periodës së tretë.

Na Mg Al Si P S S Cl Ar

a. Përshkruani si ndryshon rrezja atomike dhe jonike përgjatë periodës së tretë nga elementi

natrium te elementi silic. [2]

b. Përshkruani si ndryshon energjia e parë jonizimit përgjatë periodës së 3‐të. [1]

c. Shkruani oksidet që formojnë elementët e periodës së dytë dhe për secilin oksid tregoni

natyrën e tyre acide, bazike ose amfotere. [7]

d. Shkruani formulat e klorureve që formohen nga bashkëveprimi i elementëve Na, Mg, Al,

Si, P dhe S me klorin. [3]

e. Plotësoni barazimet kimike më poshtë,përfshirë dhe simbolet e gjendjes:

i. ? + 2H2O(l) → H3PO4 (aq ) + 5HCl(g) [1]

ii. Al2O3 (ng) + 3H2SO4 (aq) → ? + 3H2O (l) [1]

iii. SiO2(ng) + 2 ? → Na2SiO3(aq) + H2O (l) [1]

iv. AgNO3 (aq) + NaCl →… [2]

v. AgNO3 (aq) + NaBr(aq) →… [2]

vi. AgNO3 (aq) + NaI(aq) →… [2]

3. Më poshtë jepen potencialet standarde të gjysmëreaksioneve.

Cu2+ (aq) + e‐→Cu (ng) E°=+0.34 V

Fe2+ (aq) + 2e‐→Fe (ng) E°=‐ 0.44 V

Fe3+ (aq) + e‐→Fe2+ (aq) E°=+ 0.77 V

I2(aq) + 2 e‐→ 2I‐(aq) E°=+ 0.54 V

Zn2+(aq) +2e‐ → Zn(ng) E°=‐ 0.76 V


a. Cili është kuptimi i potencialit standard të elektrodës? [2]

b. Cili nga elementët e mësipërm është:

i. agjenti oksidues më i fortë; [1]

ii. agjenti reduktues më i fortë? [1]

c. Jepet elementi elektrokimik si më poshtë.

i. Llogaritni potencialin standard të elementit. [1]

ii. Në cilin drejtim rrjedhin elektronet në qarkun e jashtëm? [2]

iii. Shkruani reaksionin e përgjithshëm jonik për elementin e mësipërm. [2]

d. Përqendrimi i joneve bakër (II) në elektrodën e majtë u rrit nga 1.00 në 1.30 mol dm3.

Përqendrimi i joneve në elementin e djathtë nuk u ndryshua.

i. Çfarë efekti ka ky ndryshim i përqendrimit te vlera e E e gjysmelementit Cu2+/Cu?

[1]

ii. Çfarë efekti ka ky ndryshim i përqendrimit në vlerën e E të elementit elektrokimik

(elementit galvanik)? [1]

e. Bateritë litium – jod përdoren për orët e dorës. Jepni dy arsye përse përdoren këto bateri

dhe nuk përdoren bateritë e zakonshme të thata. [2]

4. Njehsoni pH‐in e acidit propanoik, 0.100 mol dm‐3,CH3CH2COOH. (Ka=1.35 ×10‐5mol dm‐3).

[5]

5. Tretësira e ngopur e fluorurit të magnezit, MgF2 e ka tretshmërinë 1.22 ×10‐3 mol dm‐3.

Llogaritni produktin e tretshmërisë së fluorurit të magnezit. [5]

6. Është studiuar shpejtësia e reaksionit ndërmjet butanonit dhe jodit. Në këtë eksperiment,

butanoni është me tepricë. Përqendrimi i jodit është matur çdo 10 minuta, për 1 orë.

Rezultatet janë paraqitur në tabelë.

Koha/min 0 10 20 30 40 50 60

[I2]/mol dm‐3 0.060 0.051 0.041 0.032 0.022 0.012 0.03

a. Ndërtoni një grafik me të dhënat. [2]


b. Tregoni rendin e reaksionit në lidhje me jodin. [1]

c. CH3CH2COCH3 + I2 → H3CH2COCH2I + HI

A mund të ndodhë ky reaksion me një stad të vetëm? Argumentoni përgjigjen. [2]

d. Ekuacioni i shpejtësisë së reaksionit është:

V=k[ CH3CH2COCH3 ]

Bëni dallimin midis barazimit të reaksionit dhe ekuacionit të shpejtësisë. [2]

Notat 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 ‐ 14 15 ‐ 21 22 ‐ 28 29 ‐ 35 36‐42 43 ‐ 49 50 ‐ 57


Test

Tremujori i tretë

Emër dhe mbiemër ………………………………………………………….

1. Cilët nga alkenet e mëposhtme shfaq izomeri cistrans? [1]

i. hekzen‐1

ii. hekzen‐2

iii. metil‐3‐buten‐2

iv. dimetil‐2, 3‐penten‐2

2. Tregoni se cila nga përbërjet e mëposhtme ka karbon kiral: [1]

i. pentanol‐1

ii. pentanol‐2

iii. pentanol‐3

iv. metil‐2‐butanol‐1

v. metil‐3‐butanol‐2

vi. metil‐3‐butanol‐1

3. Cila nga këto përbërje formon një precipitat me ngjyrë të verdhë kur reaksioni zhvillohet në

mjedis bazik në prani të jodit? [1]

i. Butanon

ii. etanalpentandion‐2,4

iii. metanal

iv. propanol‐2 v. penaton‐3

4. Shkruani formulën e zhvilluar të përbërjeve: [6]

i. dietil‐3,5‐pentani

ii. trimetil‐2,4,6‐oktani

iii. etil‐1‐metil‐3‐benzen

iv. etil‐2‐hepten‐3

v. diklor‐2,3‐buten‐2

vi. etil‐4‐pentin‐2

5. a. Shkruani dhe emërtoni formulën e zhvilluar të produktit të formuar nga veprimi i propenit

me tretësirën oksiduese(të ftohtë), të permanganatit të kaliumit në mjedis acid.

[3]

b. Cili është ndikimi i tretësirës së permanganatit të kaliumit(të nxehtë) dhe në mjedis acid,

tek alkenet. [1]

c. Pse ky reaksion ka rëndësi për kimistët? [1]

6. Klasifikoni reaksionet e mëposhtme në reaksione: adicioni; eliminimi dhe zëvendësimi.

[7]

i. CH3CH=CH2 + Br2 → CH3CHCH2Br

ii. CH3CH2OH + [0] → CH3CH0 + H2O

iii. CH3COOC2H5 + H2O ↔ CH3COOH + C2H5OH

iv. CH3CH2OH + HCl → CH3CH2Cl + H2O


v. CH3CH2CH2OH H2SO4 → CH3CH2CH=CH2 + H2O

vi. CH3COOH + 4[H] → CH3CH2OH + H2O

vii. C2H5Br + H2O → C2H5OH + HBr

7. Përshkruani stadet e mekanizmit SN1 të reaksionit të bashkëveprimit të brom‐2‐metil‐2‐

propanit(halogjen terciar), me jonet hidroksil. [2]

8. Shkruani barazimet e reaksioneve për proceset që vijojnë.Për të gjitha substancat organike të

përdoren formulat strukturore ose ato të zhvilluara:

a. Prodhimi i etanolit duke u nisur nga eteni. Përfshini dhe formulën e katalizatorit të

përdorur. [2]

b. Djegia e plotë e etanolit në oksigjen. [2]

c. Dehidratimi i butanol‐2, i cili kalon mbi Al2O3 të nxehtë. Shkruani tri reaksione, një për

secilin produkt të mundshëm. [3]

d. Reaksioni i acidit etanoik me etanolin. Tregoni cili është katalizatori që përdoret, tipi i

reaksionit dhe produktet. [4]

9. a. Acidi propanoik është një acid i dobët. i. Shpjegoni pse është acid i dobët. [1]

ii. Shkruani një barazim të reaksionit të bashkëveprimit të acidit propanoik me ujin.

[2]

b. Kopjoni dhe plotësoni këto barazime për reaksionet tipike të acideve karboksilike.

i. CH3COOH+KOH →_________________+___________________ [1]

ii. ___CH3COOH+Mg →________________+__________________ [1]

iii. acid propanoik+etanol → propanoat etili+ujë [2]

iv. ___C6H5C00H+Na2CO3 →____________+___________+___________ [2]

c. Emërtoni kripërat që formohen gjatë reaksioneve në pikat b‐i dhe b‐ii. [1]

10. Një substancë X përbëhet nga 66.7% karbon,11.1% hidrogjen dhe 22.2 % oksigjen.

a. Gjeni formulën empirike të substancës X. [5]

b. Masa molekulare e krahasuar e substancës X është 72. Përcaktoni formulën e saj

molekulare. [2]

c. Jepni formulën e strukturës dhe emrat e tre izomerëve të X,që janë përbërje karbonile.

[3]

d. Shpjegoni se si mund ta zbuloni elementin X në rrugë kimike. [3]

Notat 4 5 6 7 8 9 10

Pikët 1 ‐ 14 15 ‐ 21 22 ‐ 28 29 ‐ 35 36 ‐ 42 43 ‐ 49 50 ‐ 57


Projekt

Lënda: Kimi ‐ Klasa XII

Fusha: Shkencat e natyrës

Shkalla VI

Tema: Polimerët

Rezultatet e të nxënit

Nxënësi:

Përshkruan ndërtimin e polimerëve;

Tregon rolin e shkencës së kimisë në prodhimin e polimerëve në industri;

Analizon përparësitë dhe mangësitë e përdorimit të polimerëve në jetën e njeriut;

Dallon polimerët e degradueshëm nga polimerët jo të degradueshëm.

Përfituesit:

Nxënësit‐ klasa XII

Nxënësit pasardhës

Arkiva e shkollës

Vendi i aplikimi të projektit ‐ Mjedisi shkollor

Hapësira e aplikimit: 3 orë mësimore të shtrira gjatë programit mësimor.

Përshkrimi i projektit

Ky studim do të realizohet për 8 muaj por që do të prezantohet ne 3 orë;

Në këtë projekt nxënësi ndërthur shprehitë praktike me ato teorike;

Ky projekt nxit dhe angazhon nxënësit sipas mundësive dhe aftësive që kanë për të

bashkëvepruar në grup.

Ora e parë

Tema: Zgjedhja e temës dhe ndarja e detyrave për secilin grup.


Ndahen nxënësit në grupe dhe përcaktojnë punën;

Zgjidhet lideri i grupeve dhe hidhen idetë për punën;

Ndahen detyrat për orën e ardhshme;

Kërkohet informacion nga burime të ndryshme për temën;

Zbatohen strategjitë e grumbullimit të informacionit dhe regjistrimi i të dhënave;

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve:

Stuhi mendimesh

Punë në grupe

Rrjeti i diskutimit

Burimet: tabela; mjete shkrimi; informacione nga libri i nxënësit/nga interneti dhe studime

shkencore të botuara.


Zhvillimi i orës së mësimit

Hapi 1 ‐ Vëzhgim dhe diskutim

Mësuesi në bashkëpunim me nxënësit zgjedh temën.

Hapi 2 ‐ Stuhi mendimesh

Mësuesi drejton pyetje dhe nxënësit japin përgjigje;

Mësuesi shkruan në tabelë përgjigjet e nxënësve.

Hapi 3 ‐ Punë në grupe

Nxënësit ndahen në grupe sipas aftësive dhe dëshirave;

Zgjidhet lideri i grupit dhe ndahen detyrat për secilin anëtar;

Orientohen nxënësit si të hartojnë planin e veprimtarive për përgatitjen e projektit;

Hapi 4 ‐ Rrjeti i diskutimit

Detyrë

Shkarkoni materiale nga interneti për: Mënyrat e formimit të polimerëve në industri;

Klasifikimin e polimerëve;

Fushat e jetës ku përdoren polimerët;

Polimerët e degradueshëm;

Polimerët që degradohen me shumë vështirësi;

Problemet që shkaktohen në natyrë nga polimerët që degradohen me vështirësi.

Përpunoni informacionin, përgatitni një prezantim me Power Point dhe silleni orën tjetër me

USB/CD.

Ora e dytë

Tema: Monitorim i punës që kanë përgatitur nxënësit.


Nxënësi :

Raporton për mbarëvajtjen e punës për përgatitjen e projektit;

Diskuton dhe shkëmben mendime me shokët rreth projektit;


Vëzhgim i detajuar

Diskutim dhe shkëmbim mendimesh

Zhvillimi orës së mësimit

Hapi i parë‐Vëzhgim i detajuar

Nxënësi raporton për ecurinë e projektit.

Hapi i dytë: Diskutim dhe shkëmbim mendimesh.

Nxënësi diskuton me shokët në grup për materialin e grumbulluar.

Ora e tretë

Tema:Prezantimi i projektit dhe vlerësimi i nxënësve.



Nxënësi:

Rendit veçoritë e punës në grupe;

Prezanton projektin sipas grupeve përkatëse.


Bashkëbisedim

Vëzhgim i detajuar

Diskutim dhe shkëmbim mendimesh.

Burimet : Kompjuter, USB/CD me punimet e secilit nxënës ose të punës në grup.

Zhvillimi orës së mësimit

Hapi i parë: Vëzhgim i detajuar

Nxënësit paraqesin punën e tyre me prezantime në Power Point ku tregojnë për metodat që

përdoren sot në industri për prodhimin e polimerëve dhe fushat e jetës ku përdoren ato.

Gjatë prezantimit të projektit nxënësit mbajnë shënime për projektet e prezantuar nga

grupet e tjera.

Hapi i dytë

Përzgjedhja e punëve më të mira.

Nxënësit dorëzojnë portofolin me punën në grup për përgatitjen e materialit, cilësinë e

materialit dhe mënyrën e prezantimit të projektit.

Hapi i tretë

Vlerësimi i punës së nxënësve me projekte nga mësuesi;

Vlerësimi i shokut dhe vetëvlerësimi.

Nxënësi vlerësohet për:

Mënyrën e hulumtimit për grumbullimin e informacionit nga burime të ndryshme;

Për shumëllojshmërinë e shembujve nga jeta e përditshme se ku përdoren polimerët.

Për saktësinë e përdorimit të koncepteve shkencore në projekt.

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë

.... f. ; 20,7x28,4 cm.

Kotobelli, IrenaKimia 12 : me zgjedhje : libër mësuesi / Irena Kotobelli,Eglantina Metaj, Aishe Karaj ; red. Elona Çali. – Tiranë :

Mediaprint, 2018

ISBN 978-9928-08-352-4

I.Metaj, Eglantina II.Karaj, Aishe

1.Kimia 2.Tekste për mësuesit 3.Tekste përshkollat e mesme

54 (072) (075.3)

lm kimia 12 mirela (1) - mediaprint.al · kimia me zgjedhje 12 8 planifikimi vjetor i lëndës...

Documents